ISSN: 1138-9664

2001 4 99 109

XOSÉ MARÍA DÍAZ CASTRO POETA DE PREGUERRA

ARMANDO REQUEIXO

Paraoscoñecedoresdahistorialiteraria gale-ga a figura de Xosé María Díaz Castro(1914-1990) aparece asociada, indisolu-blemente,ó seu único poemariopublicado

en vida, Nimbos(1961). Destasorte,do producidopolo escritorcon anrerioridadea estemomentosóse ten noticia parcial, o que explica que practica-mentetódolosestudiososdasúaobrasitúenosseuscomezosnos anos40 do séculoXX. É entóncandopublica os opúsculos líricos Nascida ¿‘un(1946)e El c4ntico de/aciudad (1946)’ —premia-dos nos Xogos Florais de Betanzosdeseano— evariosdosseuspoemasse inserennasrevistas (Zar-tel, SonataGallega, Alba e Ínsula e no xornal LaNoche,2figurando raménalgunhasdas súasmello-res composiciénsdaquelaalturana famosaantolo-zía que baixo o titulo de Escolmaele PoesíaGalegapublicou FranciscoFernándezdel Riego en 1955.~

Xosé Maria Díaz Castro, Nascida<lun soño, Vila-garcíadeAronsa,Editorial Celta, 1946 eEl cánticode/aciudad, Vilagarcíade Arousa,Editorial Celta, 1946.

2 Xosé Maria Días Castro,¿Rrrae man, (Sartel, 6,mano, 1946,- ~Sobrelasrocasdeámbar». Cartel, 7, abril,1946, «Fe», «Fermento»,«Sustitución»e «Maternidad»’.La Noche,19 de abril dc 1947; Híncate»,«Piedad’,«Dellabrador»e»Ia heridaabierta»”, La Noche,26 dc abril de1947; ‘«El premio,«Desnudez,«Crepúsculo»e«Magia»’,La Noche, 19 de majo de 1947; ‘«12 eleccion»,«Li lám-para»e «El primerhijo»”, La Noche,2 de xuño de 1947;Revelación’,La Noche,16 de xuño de 1947. Coneste

alento”,La Noche,19 dexuño de 1947; Versosa Florin-da’,La Noche,l4dexullode1947; “‘¡Pescador!»,«hiele-mental»e «Versosa Dorinda»‘Sonata Gallega, 10, pri-maveradc 1948; «Oraciónpolos tolos», Alba, 3, 1949;«Penélope»,Alba, 4, 1949; «Trabajosde amorperdidos»,Alba, 5, 1950; ‘»ltrra sucada», »ln tnemoriam PaulValery» e «Nochebuena1947»”,Alba. 6, 1950; «Dospoe-masdeJoséMaria Díaz(lastro»,Alba, 7. 1951;«Suenaaúnsu paso»,Alba, 8, 1951; «Regreso»,Alba, 16, 1956; e«Monumentoáausencia»,Ínsula, 152-153, l959.

3 FranciscoFernándezdcl mego, «Xosé Maria DíazCastro»,Escolma depoesíagalega. 11< Os contensporá-fleos, Vigo, Galaxia, 1955,Pp. 281-285.

Así as cousas,o labor poéticodesenvolvidoporDíazCastrona preguerrafol atao deagoramalorí-tariamenteignorado,entreoutras razónspolodes-coñecemenroque sobre do particular existía.Houbo queesperará décadados anos70 do pasa-do séculopara que o profesorXoséMaría Doba-rro,4 informadodirectamentepolo propio autor,desenoticia sucintada existenciadestaacrividadelírica prebética.Nadécadaseguinte,Alfonso Blan-co Torrado,sendúbidao rnaiordivulgadordaobrado guitiricense, deu tamén cumpridarazón destaproducciónnun libro fundamentalparao coñece-mento da biobibliografía do escritor, A ascensión¿unpoeta.XoséMaría Díaz Castro (1995)2

Ora ben,malia todo o anteriornuncaata hoxefoi consideradomonograficamenteestequefacerpoético mantido por Díaz Castrodendeos pri-meirosanostrinta atao estouridoda GuerraCivil.Nin sequerasesabedo seuprimeiro poemapubli-cado, composiciónen castelánxamais reproduci-da, nin tampoucodos primeirosversosen galegoque editou, sendocomo é o autorun dos nososclásicosindiscutiblesdo séculoXX.

Xa que logo, nas seguintespáxinas tentareicubrir estas lagoas terraplenandoinformativa etextualmenteeste períodotan pouco coñecidodabibliografía diazcastriana,pois teño ade quesóasí poderácomprenderseo global dunhaproducciónpresidida,sempre,pola aspiracióndesuperacióne perfeccióncoaque o autorde Guitirizcontemplabaa súapropiacreación,constantementeesencializadae depuradaataconseguiresemonu-mentolírico quehoxe recoñecemosen Nimbos.

XoséMaria l)obarroPaz, »1)íaz(lastro, XoséMaría»,Gran Enciclopedia Gallega, vol. IX, Xixón, SilverioCañadaEditor, 1977, Pp. 75-76.

Alfonso Blanco forrado,A ascensión<lun poeta.XoséMaría Díaz Castro,higo, FundaciónCaixaGali-cia/El Progreso,1995.

ARM4NDOREQUEIXO 1<051! MARÍA DÍAZ CASTROPOETADE PREGUERRA

O NACEMENTO DUN POETA:OS ANOS DO SEMINARIO

Díaz Castro,logo de cursaros primeiros estu-dios na escolaparroquialdos Vilares, no seuGui-driz natal, ingresonno Seminariode Mondoñedoen 1929, onde permaneceuata a súa incorpora-ción a filas en 1936. Nestetempoesrudiouos trescursos completos de Latín e Humanidadesetaménde Filosofía, cursandoademaisos douspri-metros de Teoloxiat

Fol duranteaquelesanosescolarescandonaceua súaquerencialiteraria,comezandoa darmostrasda mesmaxa a unha idademoi temperá.Recor-dandoosseus inicios DíazCastrodeixou dito queestesse produciran:

ós oit0 ou dcx anos... Na escola primaria.Daquelaempeceia fiar os meus versos. Eranpoemasmalos, en castelán,xermolosdosquevirían despois.A verdadeé queerancousasquenon podíansergardadas.

7

Algo máis tarde volvería crear, decidido xa aescribir «deverdade»:

Ata os 13 anos,poido dicir que non empeceiaescribir de verdade. Sen embargo, acórdomedunhavez que fun á praia a Sada. Levei unpapel de estrazae ah, mirando6 mar, escribínun soneto.Tena14 anos.8

Mais a súaestreapúblicanon seproduciuataostemposdo Seminario,candoviu editadosos pri-metros versos logo dunha peregrina tentativacomo director dunharevistaescolarmanuscrita:

Lémbromeben que,na miña épocade estadíaen Mondoñedo,dirixín ramén unha revistaabsolutamentemanuscrita,feita todapor estu-diantes.9

6 lid. IgnacioLorenzoToimil, «Xosé M« DíazCastro.Biografía», Amencer, 82, novembrode 1990, pp. 4.5.

Lillo Xiz, «Xosé MaríaDíazCastro:NimbosdePoe.Sta. Notasparaachegarseávidaeobra deXosé Mariat)íazCastro, o patriarcados poetasdaTerraCha», en AA. VV,Homenaxea 1<. M Día: Castro,Guitiriz, Asociación<tul-tural Xermolos, 1987, p. 161. Clii taménAlfonso BlancoTorrado,«ConversaconXoséMaríaDíazCastro,poetadcGnitiriz»,Xennulos,4, trajode 1983, p. 5.

8 Xulio Xiz, art. ci,., p. 162.«> Félix Villares, «A xeito de cancela»,Amencer,25,

febreiro de 1985,p. 3.

En efecto,en malo de 1931, contandoo autorcon dezasereanosacabadosde cumprir, apareceosen primeiro poemapublicado. Titulábase«¡Tomamt corazón!»,la dedicado«A SantaTeresitadel NiñoJesús»e inseriusenaspáxinasdarevistaleridanaLlu-viade Rosas,daquelacomahoxe ÓrganoOficial delSantuariodeSantaTeresiraqueosPadresCarmelitasteflennesacidadecatalana.Velai a poesía:

¡Tomami corazón!

Florecilla benditadel Carmelo,desplegadaen el huerto del Amor:¡muéstrameunasonrisadesdeci Cielo,oh bella virgen flor!

Guardodentro mi almaunagoritade néctarde tu cáliz infantil,recogidaal halago,Teresíta,de unaaurorade Abril.

Estedon es mi prendamás querida,el recuerdomáspuro de tu amor,la dulzuraen las penasde mi vida,consueloen ¡ni dolor.

Tú eresel edénde mis ensueños,amablepalomitade Sión;tú alfombrasmis sendasde risueñoslirios de salvación.

Cadadía acariciameunabrisaembriagadaen tu esenciavirginal;¡másahorate pido unasonrisa,

Princesadivinal!Si a mí, sonrienteei rostro tuyo mtra,loco, hierea mi pechoel corazón,y la tácitacuerdade mi liradelira unacanción.

Yo quisieraque fueran, ¡oh Azucena!,las plegariasqueexhalodesdeaquí,de flores dejazmínuna cadenaparaelevarmea ti.

Mas ya que de mi dichaeresla aurora,la flor de mi máscastadilección,y eres«de corazonesRobadora»,¡toma mi corazón!

NoséMaríaDíaz Castro,«~Toma mi corazón!»,Llu-vtadeRosas,96, majo dc 1931,p. 137.Este texto,como

1002001,1: 99-109

ARMANDO REQUEIXO X(ML’ MARÍA MAZ CASTRO POETA DE PREGLIERRA

LLUVIA flE ROSAS ‘37

A Santa Feresita del Hiño ]e&Ys

¡Toma mi coraf Ó¡í!

•~‘o ~LouEc1LLA bendita del Carmelo,desplegadaen el huerto delAmor:mnuestraineicíza sonrisa desdeel Cielo,

oh bella virgenflor.’u Guardo dentro mí alma lina gotitade néctar ~Ietu cdlh infantil,recogida al halago, Teresita,

de ¡¿‘¡a un rQfli dc A br!1.

Es/ee/oit es mi prendñ ¡uds querida-

el recuerdo inris paro de tu amor,la dii [zara ea las pellas de ¡ni vida,

coíísííeio ¿¡1 /111 doloí-.

9a,

t

Iii eresel edénde tuis ens¡íeí7os,amablepalonífta de Sión;tú alJú¡¡íbras tuis sendasde rísueuios

lirios dc stittticióui.

Cada día acáríciauíie zíuía brisaeníbriagada emí lii esenciavirguial;¡fluís ahora tepido una sonrisa,

Princesa divinal!

Si a m¿ sonrienteel rostro tuvo fihiraloco, hiere a níi pecho el corazóny la te/cita cuerda de ini lira

del/ra nula canción.

Yo quisiera quefueran, ¡oh Azucena.’,las plegarias queexhalodesdeaqzí4deilores dejazunín una cadena

para elevarina’ a ti.

Masya quede mi dichaeresla aurora,la flor de mí máscastadilección,y eres«decorazonesRobadora»,

¡tomami corazón!JoséDtaf Castro,

JeminariMadcMondoArde.

A este poema, nunca ata hoxe reproducido,seguironoutras colaboraciónsdo guitiricensena

osrestantesaludidose,’ou reproducidosn.u. paxrnasque seguen, déboosá xencrosidade de dous bos amigose estu-cliososdaobradiazcastriana:AlfonsoBlanco fornido eFélixVillares Mouteira. Elesconservaronos númerosdaspubli-caciónsnas que foron aparecendoestascomposicións,exemplaresmoitas vecesúnicos,pois de variasdascabe-celtascitadasno presentetrahallo on non se conservannumerosoil os existentessor> absolutamente exiguos.Fique aquí, pois,o meu agradecementoa ambospulas faci-lidades quemederon pan> a consulta destevaliosomaterial.

mesmarevista, todaselasen castelán,de idénticotonconfesionale devotoe dedicadasa SantaTere-sa do NenoXesús.Entre cías contarianse«Horasde Gloria» (inserida no número de decembrodaquelanoaíndaqueasinadapoío autoro 30 desetembro,coincidindo co XXXIV aniversariodopasamento da santa), ‘<Floraciones blancas»(publicadaen maio de 1932) e «Una linda estre-lía>» (aparecidano númerodesetembrodeseano).Xa na posguerrae nunhasegundaépocada revis-ta volvería Diaz Castroafigurar nassúaspáxinas,publicandoen agostode 1946 a poesía«Tu

101

~•O 96

2001, 4: 99—109

ARMANDOREQUEIXO XOSúMARÍA DÍAZ CASTROPOETA DE PREGUERRA

bre», de idénticas coordenadasás aparecidasnapreguerra.t

A estasprimeirascolaboraciónsdo poeta,exce-sivamentecangadaspor tanto opúsculomísioneirotnzadode verso pío como pasabapolas mans dosseminaristasdaquela,’2seguironno tempo osver-sosqueo de Guitiriz publicou nun xornal da súabisbarrachairega,FI Progreso VuilaIbés.’3 Ah denacoñecerentre 1931 e 1933 quinceentregaspoéti-cas,constituindosendúbidao foro publicistamáisimportantede entretódolos frecuentadosna pre-guerrapoío escritor.Atén do dito, a súacontribu-ción ás páxinas da cabeceiravilalbesa importataménpor tersido aquío primeiro lugar no que serevelou a súa tnusagalega, deixandocinco inci-pientesmostrasdo seuxenio poético.

A primeirano tempodestascolaboraciónsapa-receua mediadosde 1931, titulábase«Pasiona-ria»14 e continuabaa hiña relixiosa ensaiadapolopoetaen Lluvia de Rosas. Logo destaentregaini-cial, [)íaz Castrodaríaa coñecero 6 de agostode1931 o seu primeiro poemaen galego. Levabapor título «Lembranzase sospiros»»e nel eraobser-vable tamén a forte pegada relixiosa de textosanteriores,agora con evidentescitas a San Juande la Cruz, entremesturadotodo etínhaadxecti-vactón e ambientacióncercanasó modernismorubendariano:

Lembranzasesospiros

Fol n-unhanoite densono.Noite purai-encendida,seréa,toda vestida

Xosé Maria l)íaz Castro,<4-loras de gloria», Lluvia

de Rosas,103, decembrode 1931,pp. 373-374,«Flora-cionesblancas,Lluvia de Rosas, 108, maio dc 1932,Pp. 149-150;«Unalinda estrella,Lluvia dc Rosas,112,setembrocíe 1932, p. 293; e «Tu nombre», Lluvia deRosas,71 (2’ Época),agostode 1946, p. 174.

2 o propio Aquilino IglesiaAlvariño, grandeamigode fliaz Castroe principal influencia lírica sua nesresanos,comoveremos,poetizoutaménnesiamesmauña;¡./4. «0 sonodeTeresitade L¡sieux»,Señardá, Lugo, Edi-torial Palacios,1930, p. 56.

~tinha fíehainformativasobreestapublicaciónpodelerseno traL,allo de Man Pazlii jeiraeMaría (le la Torre,«El ProgresoVillalbés: o retornoda prensaconservado-ra», A prensa en Lugo, dousséculosde historia, logo,Excma.DeputaciónProvincial, 1997, Pp. 341-342.

‘~ Xosé María Díaz Castro,«Pasionaria»,LI ProgresoVillalbés, 28 de xuño de 1931.

dasua galasideral...Debruzadoeu n-a ventana,

vin vir 6 NenoDivino,meu pequenoPelengnino,todoenvolto en lus lunar...

¡Ben relembroa noite aquelal—Un ventiño perfumadoconversaba,enamorado,co-asfroles ¿‘o xardín—.

Chegousilenzosoáporta;golpeótt, amorosíño...A abriríle fún ó Meniño,e... ¡un beixo pidéum’amm!

¡Un beixo! ¡Quéexcelsaverba!

¡Quécancióntan roubadora!¡Quédoceefeitizadoraestapalabrad’amor...!

Acereduse...A suafrentiñadaurorae neve, biqueille,¡e ¿o meo biquiño, deillealma,vida ecorazón!

JesúsMeniño, por todo,devolvénmeunhasurrisa...Pasóualgareiraa brisa...Miréi... ¡i-ó Amado nonvin!...

Dend’enrón, orfiño e soiovou pol-asrúasda vida...Levo n-o esprítoa feridado nieu desterrosin fin.

Namentras,o mundo rísede mm ¡probecoitadiño!Vivo sin ter un cariñoque tempreaeixistenciacruel.

Ora pra mm todo é i-ermo;men viero o sol n-aluma...A dita pra mm eescura,quontefoí, í-oxe non e.

Por semprea porta davidaestón,por ver si alguénabre,mentrasarrastroo cadavredo rneudefuntovivir...

Meu consoloé tel-os olioscravadosn-o firmamento:¡Esperoen paz o momentoen queJesúsveñaabrir!

¡Quétriste e negroo desterro!...Aquel ventiño doutrora,a celestee acesaaurora¿o seutrunfal resprandor;

o meigo mio da lúa,as suavescanciósaquelas,

1022001, 4: 99-109

ARMANDO REQUEIXO XOSÉMARIA DIAZ CASTROPOETA Dl? PRECUERRA

í-o palpitard’asestrelas da suavoz de maldición...¡xa non me faJan damor...! ¡Soñadore louco mundo!,

1-en tanto o mundo,algareiro, treidora lus fuxitiva:risc de mm ¡probesiño! ¿comoqueresqueiqui vivaporquenon cedoó loumiño sin vida...sin corazón?...15

Lem

Fol n-unha noite d’erjqono.Noite pura 1-ehee,seré-

aDj

rinme’tod -

¡Béñ r~ÍeinÉr¿ a ¡bite

tpwÚentiAo pérfurnadoconierp~ba,enarnea-asfrples d~ o• x<Shegóú~iIenzdsóá

g«,~pe6t,»amorosiño..A~befrIIo fún 6 Menine.. ¡un b~ixopíd~ú’¡ñ’ a:

~Unbeixo!íQuetxcéris~¡~ués~ñc~n~

esta

~» Xosé Maña Díaz Castro,«Lembranzase sospiros»,

El ProgresoVil/albés,6 de agostode 1931.

A3~rL 1032001,4:99-109

branzas e ?

ARMAND() REQUEIXO XosÉMARÍA DÍAZ CASTROPOETA DE PRI?GLIERRA

Poucos días despois destaprimeira colabora-ción en galegoDíazCastroentregabaa El Progre-so Villalbés uns«Cantaresde verano»queincluíannove composiciónsbreves, catro delas coplaspopulares,e todasoutravoltade trasfondorelixio-sok Tras delasinseríronseno xornal dúas novaspoesíasen castelán:unhana liña temáticae esti-lísticaxa descritae titulada<»¡Ábrele, corazón...!»17e aoutra nidiamentefóra dos parámetrosata o deagora vistos. Esta última poesíaintitulábase «Elmenhir solitario»18 e nunha linguaxe de regustocultista acometíaa descricióndo menhir guiriri-censede Súa-Torre,anticipandoasí tematicamen-te esefondo lírico celtistaquevolveráa abrollarenfuturos poemas seus de modo ocasional, comoaconteceno coñecido «O berro das pedras>» deNimbos.’9

«Baix’o calor.. »20 e o tttulo do segundopoemagalegopublicadopor Diaz Castro. Nel, baixo oinfluxo do maldirismo baudeleriano,tracexa unesbozolírico metaliterariono que reflexionasobreo carácterpesimistae amarguradodosseusversos:

I3aix’o calor..

Baixo calordunha ideaunharima froreceu...¡Probe...!Morreude tristurana brancurado papel!

¡Meus cantos...!Hirmánsda i-alma,¡qué tristososvos deuDios!

«» Xosé Maria Díaz Castro,“Cantaresde verano»,ElProgresoVilla/bés, 20 dc agostode 1931.

Xosé María Díaz Castro,«¡Abrele, corazón...!»,1??ProgresoVillalbés, 21 de setembrode 1931.

‘>< Xosé María Díaz Castro, «El menhir solitario», ElProgresoVillalbés, 11 de setembrode 1931.

t9 Cfr. ClaudioRodríguezFer, «l)iaz Castroe o ternadosceltas>,enAA. VV, Homenaxea A. 111. lAtazCastro,Guitiriz, AsociaciónCulturalXermolos, 1987, Pp. ¡04-107 (Logo recompiladopolo seuautor en «0 temadosceltasna poesíade DíazCastro»,Acometidaat/ántica,Sada-ACoruña, Ediciós do Castro,1996, Pp. 185-190),Ademais, cómprenon perder de vista que o poeta,xuntocon seuirmánSeratin,elaborouedeixon inéditoun catálogosobreasmámoasquese erguena caróndaSen de Montonto,alá nos seuscidosnatais,o quefalaas cucasda sú~p-aixóñ polo coñecemúntóuassuasmt-ceir-astanto históricascoma xeográficas.(Vid. AlfonsoBlanco Torrado,A ascensión p. ti 5).

2<> Xosé María Díaz Castro,«Baixo calor,,.»,El Pro-gresoVillalbés, 14 (le outubrode 1931.

Tedesa auroratia frentei-a noite no corazon...

A frol da fonte esfollouseos meigosbeixosdo sol...Tamén, comocIa, o meu numexa s’esfollou en canciós!

O meu maestrona rímao vento da noite foi:¡por eso, tan vagos, niourose tristesmeus versosson!...

Recordos,queme pedistesquantrerimas vos puliese...¡Deixádem’enpaza i-alma,quesóio cantao presetíte!

Probesversos,probesversosquontetecín no pinar...ConYo pó dunhalembranzaniorta, fóstesvosco árh..

E tamén apareceen galego a seguintepoesíaenviadapoío autora EL Progreso l/illalbés, «Lávou,Amor...», que continúa a liña mística de ascesepolo vieiro do sacrificio xa debuxadanalgunhadassuasanteriorescomposiciOnsen castelán:

L1 vou, amor..

Lá vou, Li vou... Eu vou en corpoe’sprito...Lá vou, lá vou... Lávou detrásda lusdun astrolírico, inmortal, bendito...Lá vou morrer Contigon-unhaCrus.

Cháma-nñIdunéciodo Calvario!Feitoperfumes,o metí corazónfroleceráno virxen incensario,éntre—l—osfríos lirios da Pasión...

Eu nuncatuven patriasn-estavida,nin d’estavida as noitesconocín...Lu’o meu vivir fbi radiación fronda,í-o martirio foi o sonoparamm!...

Lá vou, Amor!... A tua voz me chamaquosmundosfai, tua voz de bendición...Vai car’a Crusesta¡-alma que tama,paraflotar na lus da Redención!...

Lá vou, II vou! Almas irmáns,dos valesdaTristeza, ¡por mm xamáischorar!...¡Qu’as avesdesd’oazul, en espirales,cnLr’ncl,rncjCr,,,,nr.4n,-»,,ú.,rl 21

—l Xosé Marín Día, Castro,«Ii vou, Amor , El Pro-greso Víllalbés, 22 de xaneiro de 1932.

104201)1,4: 99-t09

ARMANDO REQUFIXO XOSEMARÍA DÍAZ CASTROPOETA DE PREGUERRA

As dúas entregasseguideirasvolven serpoesíascasrelás:«Mientrasduermenlas cosas>»e «Flor deidilio», claramenteconfesionaisunhavez roáis.22Pero logo reaparecenno periódico chairego osversosgalegosde Diaz Castroe fano coapublica-ción de «As formigas» e «Era un conriño defadas».23O primeiro é un poemade ton francis-canoqtte fixa a súaatención na imaxesimbólicadas traballadorasfbrmigas como testemuñadapresenciade Deus no mundo. O segundoé untexto de ambientacióne ritmo populares,máisescoradocaraá lírica costumistadecimonontea.Velai os poemas:

Asformigas

Un resanomouriño,mouro,mouro,a soñarbaix’o sol,n-un vieiro de lume, branco,branco...TodaslevanaCruz, ¡válla-meDios!

¿Québuscades,irmáns do mettcamiño?¿Quésoniño taménlevadesvós?...¡Ai, qu’o día é tnoi longo, longo, longo!¡é grandeo día nas mánsdo sol!...

Bule, bule, bule, bule...Obte¡riñasde Dios Noso-Señor,estradaspor toxalesecarreiro,¿quésonínona u-almaleváis vós?

...Unbanoire, Dios mio, de traxedias,das traxediasquedan no corazón,non sei quemeigasnebrastorcerono camiño,e perderon-seos pasos,sin lus, válla-meDios~

Romeiraspequeniñasde Dios Noso-Señor...¡vós a bandeirado traballoerguestes,n-unhafameideal de redención,e no lenzoazuladosobrosventosescribisteso vosocorazón!...

Romaxelonga,longa;cansadiñaromaxedEl Señor...¿quéfrol azul osvososolIos miran?¿quésoniñoleváisno corazón?

Era un contiñodefadas

Era tín contiño de fadasnacido abeirado lar...Eran rimas arrancadasdas roseirasd’un cantar

Noite de néve,infinita...¡Mai, quétriste a noite está!

¡Bañára-meeu na benditavisión destasoledá!

Comaunhamirra damoresna melodíainmortaldunhaboquiñadefroresseguíaa léndaideal.

Mai, ¿por quéen cadameniña,di, soña a lus do candil?...

•Ai léndasda léndamiña,

filías d’un sonodAbril!...

Miráronseos inocentesóllos, a beirado lar...Morréu antreaquelesdentesa i-almad’aquel cantar...

Meu sileticiño adourado,¡non busqiteso conto, non!:¡quedóupresoi-encantadodrentodo meucorazón!...

Finalmente, as catroúltimas entregaspoéticasde Díaz Castroen El Progreso Villa/bIs const¡tú-enaspoemasen castelán,todoselesde cernereli-xioso, codificadoora en clavepaisaxístico-descri-tiva («Pensamiento»)ora ascético-cosmolóxica

(«Estatíciaslíricas»), igual de fasqufa redentora(«Eternamente»)ca himnica («Salutación»).’4

Paralelamenteá publicacióndos poemasapa-recidos en El Progreso Villa/bIs, Díaz Castrocomezou a enviar textos ó xornal mindoniensel/al.libria, coñecidorotativo do norte lugués noque velarían as súas primeiras armasliterariasAlvaro Cunquciro e Francisco Fernández delRiego, entreoutros.25Ah vai dar a coñecero deGuitiriz dous poemas,un en galegoe outro en

22 Xosé María Día, Castro, «Mientras duermenlas

cosas,El Progreso VilIalbés, 23 de marzo de 1932 e«Flor (le idilio», 3 de maio de 1932.

23 Xosé MañaIMaz Castro,«As tormigas»,El ProgresoVillaIbés, 28 de xuño de 1932 e «Era un contiño defadas»,8 de xullo de 1932.

2-1 XoséMaría Díaz Castro,«Pensamiento»,10 Progre-5<) Vdldb«5, agostode 1932, «Estanciaslíricas», setem-bro de 1932; «Eternamente»,3 de decen=brode 1932 e“Salutación”, 12 deabril de 1933.

2S Pataroáis datossobre estapublicaciónvéx-aseamiña monografia Escritores mindon/enses, Ferrol,SociedaddeCulturaValle-tnclán/ConcellodeMondoñe-do, 1998, p. 119.

1052001,4: 99-i09

ARMANDOREQUFIXO NOSÉMARIA DÍAZ CASTROPOETADEPREGUERRA

castelán.O primeiro deles, titulado «Oración»,

figuraba no número do periódico corresponden-te ó 29 de maio de 1932, ía dedicado«A nosaSeñora»e estabaen sintoníacos poemasrelixio-sos inseridosen El Progreso Vi//albIs. Este poemagalego1, ademais,o único dospttblicadosna pee-guerra por Díaz Castro que foi modernamentereproducidonunha escolmada súa poesía.26Opoemadi así:

Oración

Corazóndos meusamores,lirio, estrela,serafín......Teñoun incendiona i-alma...¡Déixa-memorrer porTi!

Himnos vibrandonos sigros,

cancióssin témae sin fin...Toma a vozda rniña i-arpa:

¡Déixa-memorrer porTi!Paséi.Bendecín¿ mundo,

¡-el me maldicéua mm...Veño dassombrasdo exilio:¡Déixa-memorrer porTi!

vp.OtSrFTSIA. til.TPAÑAISINOS.541Ep1A1,ES tan (:oNslIsuccIÓN V

SANP.MIIRNTCI.

.Nr»TlcUr.os ,otO(,155P1C<)iY pnol>tJcToSr<oDAI<

VDA. DE JUSTO GÓMEZp~aa. dr la (@n,llínclón. sdmr, ~y la

NOSOOÑRDO

No s,deeuelven los ohlglnoles Mondoñedo. 29 de mayo de 1932

Romeiros,rosas,cantarespol-os cambios¿‘Abril...Quéro ser rosade sangre...¡Déixa-memorrer porTi!

Lirios, estrelastembrandono ten mantónde xazmat...

Quéroser flor nos teusolios.¡Déixa-memorrer porTi!

NosaSeñoradas rosas,lirio, estrelae serafín...¡Traigo na ¡-alma un suspiro:Déixa-memorrer por Ti!27

A segundae derradeirapoesíadeDíazCastrocon-tida nas páxinasde Val/ibria vería luz moito máistarde, no mes de maio de 1 ?36, pouco antesdoestouridodacontendamilitar. E, poío tanto,aúltima

dascomposiciónspublicadaspoío escritornapregue-rra. Titulábase«La revista PerladelCalvario» eestabaescritaen casrelán.Comoo seupropio titulo indica,ocupábaseporcompletoda revistaPerladelCalvario,voceiro dos PadresPasionistas,daquelacon igrexapropiaen Mondoñedoe hoxe radicadosnaCoruña.Esta composición, que gardarelación directa con

Html. 1<9

Precios de suqcrlpclóí’

ll,arrdiaflerli’, 1.) o.,,»a-.0.41< iírsri,i..

sien, lrirnrsirr..,I>O

15’iriinieco <.5nnO»>,. -Nóníero>isrllrr lO

la ri,rrcs»onuiencla iii l>iircii,r.

SEMANAL¿De la relorma agraria,qué?

Viene ianrentasado Espada loescoso iatencidra, lo cosi rata-guano oterrcIdrr qué lascariescalda prestando a un osírralotan capital corno ira reformaagraria. Ociosa sería Irssisttre’í lo irascen deacta del pr..-

lsieír,a.

Estd en ¡a conciencia de todoslas que tienen la facultad de

asee u de pensar -

PANTOSCOPIOII ernso,a sublusa, rsíaec lacinIa el de un jan»

Is lo e reyen te

Vedí aran una sala voz. rl rs sala corseáis.con una sois alma humíldensenteprasternísda.

E> Días nr la Eucarusíla ir bríadií:c desílr sí,trono fabrIcada por ci arriar, orlada de fiares,guarnecIdo por a pureen.

El trono mira al Orlen 1, Al Or lente sedicgen las rastracísa de la inocencia - AL Orientevuelan las candorosas asecíllas.

un el trono esté el Oclenté. AlIÉ 1, buscanlos ojos deroeos, AHí parecen buscarle tea,-hIera los atas eac<fltlcos. -.

A NOSA SIIÑOIlA

ORACIONCorarán las ‘iris airares. un rs ca,ul«os dAisrii..

lirhr. cstreifl,aera<i Qi,érn srr tuis., Ir s.i»u<iu..Tren oír inceiruilus ría [sima.-, íiSt>snirrerrarirrrciru’r Fil

lli>élxnoae i,’u,rrrr lar Tu lila,. r,irel,,trrr.l’rn’ríl»sIDíruríes r.lir.,nilu ralus sigma, no Leí. iria,ui,>uí di a,a»irilr,

canriul> <lo lu’i’uarslo lira... <JoSe,, serTras,, a síu,. di irlos l—nr

1ra. ll)Sisa-rírr,rarurrrrr luirDéIra-oir riaíircrr pUT TII No,> Searuta lis tuis

Pa,él. lieuilrcIui a irauriuto. Liria. esirriae,rrfltiir --liii sse ur,alsiicéíiaiiiiia.., lesigunnus —Muía iry, ña das seriar latís dra calla, Dé las-urs, Ra arrrr pi e 1.11

iDéI sanie ira erTeer lacar IIIR anadeas. rulas,. enrafareS .1< rse i)M « <«su,,.¡

26 Félix Villares, Ospoetas do Seminario deMondo-

ñedo, Lugo, Excma. DeputaciónProvincial, 1997, Pp.301-302.

27 XoséMaríaDíasCastro,«Oración»,Val/br/a, 29 de

majo cíe 1932.

Vallibriaialr$s.-aflii,,nonir»TA Pío

U. JOSÉ TRAPERO PARDO

1062001,4: 99-109

ARMANDOREQUFIXO XOSÉMARIADUZ CASTROPOETADE PRECUERRA

outraaparecidanapropiaPerla delCalvario, comoseverá,reproducíaunhanotaó péqueanunciaba:

Cuántaspersonasdeseensuscribirsea la pre-ciosarevistaPerladelCalvario puedendirigir-seassscorresponsalenestaciudad,donGerar-do Fanego Losada, Profesor del SemtnaríoConciliar.28

Fica, pois, evidenciadacál foi a vía de contactopublicista que tivo nestaocasiónDíaz Castro narevistapasionista,pois non en van o cóengoFane-go Losada,conspicuolatinista e mestrede variasxeraciónsde poetasmindonienses,foi taménpro-fesordo deGuisiriz nesra¿pocasúade estudianteno SeminariodeMondoñedo.29Tal vía decolabo-ración revela,ademais,a razóndestepoema,agra-decido panexírico da modesta publicación dosseguidoresde San Pabloda Cruz.

TrascolaborarenEl ProgresoVil/albIs ea máisoca-sionalmenre,en Vallibria, Diaz Castrodeua coñeceraíndatresnovascomposiciónsno semanariolucenseMundo deAhora, publicaciónde tendenciacatólico-radicalquefuncionabacomovoceirodaJuventuddela Unión Regionalde DerechasdeLugo.30Mí apare-ceronó longo de 1933 «Invocación»,«Salutación»e

«Pelicidad»/íO primeiroe o último vian luz por vezprimeira,o segundononerasenónunhanovaimpre-sión da poesíahomónima inserida en El ProgresoViliabés (vid. supra).Todosdesproseguíanauñadepoesíadevota, en ocasíonsmesmocristolóxica, detextos anteriores,confirmandoó poetanunha liriacreativade marcadocarimborelixioso.

Por último, aínda acolleu os versos do poetaoutrarevistadaquelahora, axa amentadaPerla delCalvario, onde a mediados de 1935 apareceu«Purezay humildadde la bienaventuradaGemaGalgani»,diálogo lírico en castelán«pronunciadopor lasangélicasniñasmindoniensesAlicia VeigayGloria de la Peñael día de la fiesta, que en honor

28 Xosé Maria Díaz Castro,«La revistaPerla del Cal-

vario”, Val//br/a, 24 de maio de 1936.29 Paramaiorinformaciónverbodestecélebreprofesor

mindonienseconsúlteseo meulibro Escntores...,p. 70.~‘< Vid. María dcl Carmen PérezPais, «Mundo de

Ahora», Gran EnciclopediaGallega, vol. XXtl, Xixón,Silverio CañadaEditor, 1980, p. 36 (listesdatosvolvenreproducirseenEnriqueSantosGayoso,Historia de laprensagallega(1800-1986),Sada-ACoruña,EdiciósdoCastro,1990, p. 623).

~< Xosé María Díaz Castro,«Invocación»,Mundo deAhora, 11 demarzode 1933;«Salutación»,abrilde 1933e«Felicidad, 3 de decembrode 1933.

ala Beatasecelebróenla hermosaiglesia delos PP.Pasionistasde Mondoñedo (Lugo)», texto do quese aclarabaque«El autorde estahermosacompo-sición poéticaes eí ilustrado seminaristamindo-níensee inspiradopoetaD. JoséDiaz Castro».32

A ESCOLA POETICA DO SEMINARIODE MONDOÑEDO E O PAISAXISMOHUMANISTA

Como se botaa ver logo de todo o anterior, apoesíade preguerra de Diaz Castro constrúese

peculiaresvimbios. Entre esteshaberia quesalientaro coñecementodirecto da mellor tradi-ción mística, principalmenteSanJuande la Cruz,ó que chegoudoadamentecomo semínarísta;omodernismorubendariano,tande modanaquelesanosen todaa Península;certomalditismo ó Bau-delaire33sumado 6 filtro lírico-tormentoso dunAlfred de Musset34e logo refocalizadocatolica-mentecomo ascesepola dor e o sufrimento;e, porsuposro,unhamanifestapreferenciapoío paisaxis-mo eo ruralismodescrítívos.

indo xa ó caso da creación en galego, cómpre

facernotarqueesrestrazosdefinitorios xeraispode-rían moi ben facerseextensivostaméná súa obrainédita de preguerra,pois tanto nospoemassoltosquedaquelaépocaseconservancomanosdouspoe-martosquedeixousenpublicar(Follas verdese Follasó aire) estántaménpresentese mesmoagudizadasmoitas desrascaracterísticas.35

Considerandotodo o dho, parécemeaxeiradoencadrara poesíaprebélicagalega de Xos¿ MaríaDiaz Castrodentroda producciónarquetípicadosautoresda EscolaPoéticado Seminariode Mondo-

32 Xosé Maria 1)íazCastro,«Purezay humildad de la

bienaventuradaGema Galgani», Perla del Calvario,xullo de 1935,pp. 151-154.

~ O propio Díaz Castroten confesadoó falar do seispoemarioinédito Follas ó aire (queconténunha sec-ción baudelerianamentetitulada «Perversidadeeeqile é

ademaisestrictamentecoetáneotu súa redacciónóspoemasdos queaquí se trata)quenaquelaaltura a súamusa«tiña unha partede espíritu rebelde,de ar des-tructor, de artificioso diabolismo»(Vid. Alfonso BlancoTorrado,«Conversa.- », p. 5).

~‘ A estepoetafrancésDíaz Castrodedicaríallea súa«Cancióndo dolor, incluida no cadernoinédito Follasverdes(1934).

~< Paraadescriciónglobaldestaobrainéditaanteriorá Guerra Civil consúlteseAlfonso Blanco Torrado, Aascensión...,np. 26-36.

M~Tl

2001,4: 99-109107

ARMANDOREQUFIXO XOSÉMARIA DÍAZ CASTROPOETADE PREGUERRA

riedo e, taménsi, dentro¿esacorrentelírica deno-minadado PaisaxisnioHumanista,por outroscha-madaNeovirxilianismo e mesmoRuralismo.

Nestesentido, se analizamosos versosgalegos

de pregtíerrade Díaz Castro observaremosquecumpren tódolos requisitos definidos por FélixVillares36 comopropios dos creadoresda Escola

Poéticado Seminariode Mondoñedo:1) Forma-ción humanista,como pouso necesariodo seupasopolas aulasdo seminario,o queé claramen-te perceptible en poemasnos que o escritor se

interrogasobreos seuspropiosversos(lémbrese,poño porcaso, a composición «Baix’o calor»);2)Extraordinariocoñecementoda literatura clásicalatina, ben presentetanto na selección léxica

coma métrica de moitos destestextos; 3) Fondasenstbilidadeidiomática, patentena riquezadia-lectal e na variedadede solucións semánticasensa¡adas;4) Importante presenciado elemento

costumistae popular (como sucedeen «Era unconriño de fadas»);5) Tendenciaó francíscanss-mo, ó canto is cousashumildes e sinxelas(eixovertebradorde todo o poema«As formigas>»,porexemplo); 6) Predominio do descririvismosobreo lirismo (asíen «Lembranzase sospiros»);e 7)Notoria manifestación da temática relixiosa(razón de serde poesíascomo«Lá vou, Amor...»

ou «Oración»).Por outra banda, estes textos de Díaz Castro

cumprentaméncos principios sinaladospolacríti-ca37 como propios do Neovirxilianismo (moitos

delescoincidentescos establecidospara a defini-ción da EscolaPoéticado Seminariode Mondoñe-do): 1) Formaciónnos clásicoslatinos, comoxa seveu; 2) Paisaxemindoniensecomoescenariopoé-

tico (e aquí hal que entendero zentilicio comoreferidoó territorio que xurídica,históricae etno-

graficamenteabranguiaa antigacapital do Reinode Galicia); 3) Procedenciasocial campesiñados

creadorese¡ou intensocontacto co mundo rural,permeabilizadologo nosseusversos;4) Textosfor-malmenremoí elaboradose, xeralmente,someti-dos á disciplina métrica; e 5) Dignificación doidioma a travésda reivindicación do popular, dodialectalcomo propiciaarxila poética.

36 Félix Villares, Ospoetas...,Pp.22-32.37 tJnhaboa síntesedestespode lerseen Luciano

Rodríguez,A poesía de Aquilino Iglesia Alvar/ño,Lugo, Excma. ileputaciónProvincial, 1994, p. 84.

Así percibida,non cabe ningunlia dúbida de

que a poesía galega de Díaz Castro anterior áGuerraCivil aparecedirectamenteemparentadacoa obra doutros creadorestaméneducadosnoseminario míndoniense,como Antonio NoriegaVarela,Xosé CrecenteVegae, sobre todorAqtíili-no IglesiaAlvariño, ós queseguiuen partedaque-

la o guitiricense.Non é de estrañar,xa quelogo,

que todos eles sexan semprecitados como tne-quivocos compoñentesda Escolado PaisaxismoHumanista,postoqueas conexíonsvisibles entre

as súas respectivasobras semellan incuestiona-bles. Alén diso, a intensa amizadeque unirla aDiaz Castro co seuconfrade literario e compa-ñeiro seminaristaIglesiaAlvariño dendeo instan-

te en que se coñeceronesclarecegrandementeapalpable coincidencia que se produce nosversos¿estahora.

Diaz Castro e Iglesia Alvariño coñecéronsealácontra 1930,seudoambosestudiantesno Semina-

rio de Mondoñedo.Díaz Castro lembrabaaquelepisodioda súavida así:

Habíaalgo naquelmozo [IglesiaAlvariño] que amm, inda rapaciñonoscomezosda adolescencia,

meatragufa:asúavoz, o seuzeito de andar,asúainnata elegancia e aquela poesía campestreerecentedo seulibro Señardá,enrón recénpubli-cado, que a mm me revelou un mundo poéticonovo emeabríaaportaó campoda poesíaexpre-

sadaen galego».38

É máis,o propio DiazCastroten recoñecidoque

foi Iglesia Alvariño «o primeiro aguillón que meestimuloua apreciaro galegoe a escribirnestalín-goa».39Se a¡sto unimoso feito dequenoscírculosliterarios do seminarioos versosde Noriega eran

degustadose comentadospor un selectogrupodeamigos entre os qtte se contabanIglesiaAlvariño,

Díaz Xácomeou ChaoEspina40(todoselespoetastamén), e se non perdemosde vista o feito de que

IglesiaAlvarilio fbi dalgunhamaneira«apadriñado»polo propio Noriega (que líe conseguiuprologuis-

~«Xosé Maria DíazCastro,«IglesiaAlvariño na iniñalembranza».Xermolos,16, majo de 1986,Pp. 12-13.

» Alfonso Blanco Torrado, <Entrevista: Díaz Castro,poeta fotal», Faro de Vigo, 3 dc xaneirode 1988.

1<> Uit Panurgo,«hechosy hombres»,La Noche, 12(le decembrodc 1946.

1082001.4: 99-1(19

ARM4NDORFQUEIXO XOSÉMARÍADUZ CASTROPOETADE PREGUERRA

ta para o seu primeiro libro e Ile regalon para omesmoo poema«Señardá»)41entenderemosfinal-menteporquéIglesiaAlvariño, en primeirotermoe Noriega,ó fondo,estántan presentesnaspoesíasgalegasdesteDíazCastroda primeira hora.42

A MODO DE BALANCE

Tralo visto, creo demostradaa pertenenciadoDiaz Castropoetade preguerratanto a esacorren-te habitualmentecoñecidaco nome de Neovírxí-lianismo comaó grupomáis recentementeestable-

cido polacríticada EscolaPoéticado SeminariodeMondoñedo.

Ora ben,o que serve para describire analizarestesversosprimeirizos de Díaz Castro non e, en

~< Vid. Aquilino IglesiaAlvariño, Señardá,p. 13 (Estepoemaseríalogo recollido polo seuautor en AntonioNoriegaVarela, Do ermo,Lugo, Tip. La Voz de la Ver-dad, 1946, p. 223).

O Hai qtíe lembrar,ademais,quenunharelacióndelibros confeccionadaporDíazCastroocupanosprimel-ros postosentreos seuspreferidosDo ermo de Norie-

absoluto,extrapolableá súaobramalorde posgue-rra. Neste senso, un poemario como Nimbossoborda, amplamente,os marcadoslímites queconfiguranas liñasxeraisda producciónarquetípi-ca do PaisaxismoHumanista,por m4is que parti-cipe nalgunhamedidaou coincida en diferentegraocon algún dosseustrazoscaracterísticos.

Así pois, o interesedos poemasaquíestudiadosreside non só no feito de amosarnosa creación

dun poetado que se descoñecíaproducciónpre-bélica,senóntaménno deservir de referenciaIne-ludible áhorada valorar,contrasrivamente,o con-aunto da súa obra, no interior da cal estasprimeirasentregaslíricas conformaríanos prole-gómenos ou inicios dun camiño de perfecciónpoéticaquedesembocaríanesaalfaialiteraria quechamamosNimbos.

ga e (Jodeseirade Xosé (.recenteVega (Cfr AlfonsoBlanco lorrado, A ascensión..,p. 31). Poroutra parte,DíazCastrochegaríaa encabezarunhadastressccciónsque comprsñano seupoemarioinédito Follas o aíre(1935)coacita do poema«Anverso»de Señardá,o quefala ás clarasda estima e admiraciónque sentíapolopoetaamigo.

1092001.4:99-109