1. TEMA 4: A ESPAÑA DO SÉCULO XIX:

A CONSTRUCCIÓN DUN RÉXIME LIBERAL

1. Guerra e revolución liberal (1808-1814)

2. Entre o absolutismo e o liberalismo (1814-1833)

3. A independencia da América hispana (1808-1826)

4. A revolución liberal (1833-1843)

5. A etapa isabelina (1843-1868)

6. O Sexenio Democrático (1868-1874) 7. A Restauración

monárquica (1874-1898)

Silvia Fernández Freiría

• 1. GUERRA E REVOLUCIÓN LIBERAL (1808-1814)

• 1.1. A crise da monarquía borbónica Inicio do

reinado en España de Carlos IV (1788-1808).

• España uniuse ás potencias estranxeiras que lle

declararon a guerra á Francia revolucionaria.

Manuel Godoy deulle un xiro radical á política

exterior española. Tratado de Fontainebleau (1807),

España autorizou a Francia atravesar o seu

territorio para invadir Portugal.

• Motín de Araujuez (1808), abdicación do rei no seu

fillo Fernando VII.

• Abdicacións de Baiona. Xose I (1810-1813) impuxo

en España os principios liberais da Revolución

francesa. Afrancesados.

A GUERRA DA INDEPENDENCIA• O 2 de maio de 1808 o pobo de

Madrid ergueuse contra as tropas

francesas. Seguintes fases:

• Resistencia popular. Grupos de

patriotas, organizáronse en

guerrillas para fustrigar aos

franceses. Parte do exército francés

foi derrotado na batalla de Bailén

(1808)

• Ofensiva francesa. Napoleón

interviu persoalmente e as súas

tropas ocuparon toda España. Isto

implicou os asedios.

• Vitorias anglo-españolas. Axuda

das tropas británicas, ao mando do

mariscal Wellington, resultou

AS CORTES DE CÁDIZ

• Creación das Xuntas locais e provinciais de

defensa. Creouse unha Xunta Suprema Central,

convocou unha reunión de Cortes constituíntes

en Cádiz. Redactaron unha Constitución,

aprobada en 1812. Reflectiu os principios

básicos do liberalismo político. As Cortes de

Cádiz aprobaron unhas leis destinadas a abolir

o Antigo Réxime. A situación bélica dificultou a

aplicación das leis aprobadas en Cádiz e

impediu a consolidación do réxime liberal.

Volveu Fernando VII.

ENTRE O ABSOLUTISMO E O

LIBERALISMO • (1814-1833) 2.1. A restauración do absolutismo

(1814-1820) Fernando VII, chamado ‘’O

Desexado’’, regresou a España en 1814. El

clausurou as Cortes, anulou a Constitución e

derrogou todas as leis aprobadas durante a

guerra.

• Volta ao Antigo Réxime. Represión contra os

liberais. Os opositores do absolutismo

organizaron múltiples pronunciamentos.

O TRIENIO LIBERAL (1820-1823)

• En 1820, triunfo do pronunciamento como protagonista ó coronel Riego. O rei viuse obrigado a acatar a Constitución de 1812, decretar unha amnistía e convocar eleccións. Facer fronte á oposición absolutista creouse a Milicia Nacional. Santa Alianza encargoulle a Francia a intervención militar en España. Os chamados Cen Mil Fillos de San Luís derrotaron aos liberais.

A DÉCADA OMINOSA (1823-1833)

• Volta do absolutismo. Produciuse unha grave

crise económica. Reforma fiscal. Conflito

dinástico. Fernando VII tivera só fillas e a Lei

Sálica impedía que mulleres reinasen. Por iso,

derrogou a Lei Sálica e ditou a Pragmática

Sanción. Coa morte do monarca estalou unha

guerra civil entre carlistas e isabelinos.

A INDEPENDENCIA DA AMÉRICA HISPANA

(1808-1826) • As causas da independencia Factores que

contribuíron: • Principios de liberdade e

igualdade promovidos pola Revolución

francesa, como a independencia de Estados

Unidos en 1776. • Descontento da burguesía

crioula que vía a España como un freo para a

súa economía Os levantamentos a prol da

independencia foron dirixidos polos crioulos,

conseguiron o apoio de indios e mestizos.

PRIMEIRA FASE (1808-1814)

• As autoridades americanas formaron Xuntas

nas colonias, que comezaron a se

autogobernar. En 1811, Paraguai proclamou a

súa independencia de España. Movemento

dirixido por Simón Bolívar, Antonio José de

Sucre e José de San Martín. Para enfrontarse

ás autoridades españolas apoiáronse sempre

no exército. Co regreso de Fernando VII freouse

o proceso e disolvéronse as Xuntas.

SEGUNDA FASE (1816-1826)

• Etapa definitiva, Arxentina proclamou a súa

independencia no Congreso de Tucumán.

• • O xeral San Martín dirixiu unha expedición

que derrotou os españois e logrou a

independencia de Chile.

• • Simón Bolívar derrotou os españois e fundou a

Gran Colombia, que despois dividiuse en

Venezuela, Colombia, Ecuador e Panamá.

Fernando VII vendeulle Florida a Estados

Unidos.

• • A rebelión de México logrou a súa

A REVOLUCIÓN LIBERAL (1833-1843)

• A primeira guerra carlista (1833-1839) Coamorte de Fernando VII iniciouse unha guerra civil, en forma de conflito dinástico, foi unenfrontamento entre absolutistas e liberais. Os partidos de don Carlos, os carlistas, agrupabanos sectores máis tradicionais da sociedade. Conservación dos foros. Isabel só tiña tresanos, logo súa nai, que rexía como raíñarexente, buscou o apoio dos liberais. O carlismofoi un movemento esencialmente rural e as súastropas non conseguiron ocupar as grandes cidades, que estiveron sempre baixo o controldos isabelinos. A guerra durou sete anos e

A REXENCIA DE ESPARTERO (1840-

1843) • Os progresista xeral Espartero foi nomeado

rexente. En 1843, un novo pronunciamento moderado obrigou a Espartero a dimitir e as Cortes adiantaron a maioría de idade de Isabel II, proclamándoa raíña.

A ETAPA ISABELINA (1843-1868)

.A Década Moderna (1843-1854) O Partido Liberal Moderado mantívose case todo o tempo no goberno co apoio da monarquía. O xeral Narváezfoi o líder moderado que estivo á fronte do goberno en diversas ocasións.

O NOVO RÉXIME MODERADO

• O sistema político liberal en España adoptou un

carácter conservador e centralista. Nova

Constitución, promulgada en 1845. Asinouse

tamén un Concordato coa Santa Sé. A

administración estatal e municipal foi

reorganizada segundo un criterio uniformista e

centralizadora. País Vasco e Navarra

conservaron os seus antigos dereitos forais.

Elaborouse un Código penal e a creación dun

sistema de Instrución pública nacional. En 1844,

creación da institución da Garda Civil

AS LIMITACIÓNS DO SISTEMA POLÍTICO

• Principais problemas:

• A intromisión da Coroa

• O camarillismo

• A inxerencia política do exército

• O falseamento electoral

O BIENIO PROGRESISTA (1854-1856)

• En 1854 produciuse un pronunciamento militar en Vicálvaro, liderado por O’Donnell.

• Ante a presión, a raíña entregoulles o poder aosprogresistas e Espartero formou un novogoberno.

• Nova desamortización promulgada por Madoz e unha Lei de ferrocarrís.

A CRISE DO SISTEMA ISABELINO

(18561868) • Alternancia no goberno entre os moderados e a

Unión Liberal, un partido creado por O’Donnell, reunía os sectores menos radicais dos progresistas e os máis reformistas dos moderados. A oposición ao réxime foi enaumento e xurdiron novos grupos políticos, os demócratas, que defendían o sufraxio universal masculino, e os republicanos, que avogaban polaabolición da monarquía.

O SEXENIO DEMOCRÁTICO (1868-1874)

• 6.1. A Revolución de 1868 Os progresistas e demócratas asinaron o Pacto de Ostende para presentar unha alternativa ao sistema, baseada na democratización política e na recuperación económicaAs causas da Revolución

• Grave crise económica• Monopolio do poder • Descrédito da monarquía• Difusión dos novos ideais democráticos • O estalido da Revolución A Gloriosa foi unha

insurrección contra a monarquía en 1868. Iniciouse coasublevación da escuadra de Cádiz comandada poloalmirante Topete e sectores do exército liderados por Juan Prim e Francisco Serrano. As tropas fieis e á raiñaforon vencidas na batalla de Alcolea

A FORMACIÓN DUN GOBERNO

PROVISIONAL • Este impulsou un programa de reformas para lle

dar satisfacción ás demandas das Xuntas e

democratizar o sistema político. Aprobouse a

Constitución de 1869, esta contaba con:

• Soberanía nacional

• Monarquía parlamentaria

• Sufraxio universal masculino

• Gran número de dereitos individuais e

colectivos

A MONARQUÍA DEMOCRÁTICA (1870-

1873) • O elexido como rei foi Amadeu de Savoia, da

casa real italiana. O novo rei contou coa

oposición de moderados, carlistas e da Igrexa.

Tivo que facer fronte a dous conflitos armados:

unha insurrección na illa de Cuba e unha nova

guerra carlista. Amadeu de Savoia renunciou ao

trono en 1873.

A PRIMEIRA REPÚBLICA (1873-1874)

• Proclamación da República. Esta foi recibida con

entusiasmo polos sectores populares. Os republicanos

prepararon un programa de reformas sociais e

pretendeuse organizar o Estado de forma federal. A

República enfrontouse a unha permanente

inestabilidade. Prodúxose un cantonalismo. En 1874, un

golpe de Estado que tivo como protagonista ao xeral

Pavía disolveu as Cortes e entregoulle a presidencia do

executivo ao xeral Serrano.

A RESTAURACIÓN MONÁRQUICA (1874-

1898) • En 1874, o xeral Martínez Campos proclama a

Afonso de Borbón rei de España. Os grupos

conservadores esperaban que a monarquía

garantise a orde social e proporcionase

estabilidade política.

O SISTEMA CANOVISTA

• Antonio Cánovas del Castillo foi o impulsor dun

novo sistema político que pretendía poñerlle fin

ao protagonismo dos militares e das revoltas

populares. Un dos primeiros obxectivos foi a

pacificación do país. Redactouse outra

Constitución en 1876 e creouse un sistema de

partidos que debían alternarse no poder. A

Constitución de 1876 Constaba dun carácter

moderado, pero suficientemente aberta. A súa

flexibilidade apreciábase sobre todo na

declaración de dereitos.

BIPARTIDISMO E QUENDA

POLÍTICA • O bipartidismo é unha organización ao redor de

dous partidos que se alternaban no poder. Estes partidos asumían de maneira consensuadapapeis complementarios:

• O partido conservador, partidario do inmobilismo político, da defensa da Igrexa e da orde social.

• O partido liberal, encabezado por PráxedesMateo Sagasta. Sucedíanse no poder tras unha quenda pacífica. Cando un goberno se desgastaba, proclamábanse unhas elecciónsque sempre gañaba grazas ao caciquismo e á corrupción electoal. Excluídos da quenda

OS NACIONALISMOS

• Movementos nacionalistas: • En Cataluña,

impulso da Renaixença • En País Vasco,

creación do Partido Nacionalista Vasco • En

Galicia, impulso do Rexurdimento

A CRISE DO 98 En 1895

• Unha nova insurrección en Cuba. Fundamento

do Meine. Logo de tres anos de guerra, tras

unha rápida derrota, España perdeu as últimas

colonias: Cuba, Porto Rico e Filipinas. Isto

provocou na sociedade española un estado de

frustración e pesimismo. Xurdiron movementos

rexeneracionistas.