XEOGRAFAFSICADE GALICIA

Chairas setentrionaisContraste topogrfico entre as terras baixas costeiras e asmis elevadas do interiorSerras e depresins deorixe tectnica no sector meridionalASPECTOSDO RELEVO

Espazo occidentalno que hai maior presenza de rochas plutnicasEspazo orientalno que dominanlousas e xistosO ROCHEDO

Zcolo paleozoicoSubstrato xeolxico

Oroxenia alpina (Terciario)Fracturacin do zcolo: numerosas fallas

Finais do TerciarioSubsidencia no bordo continental que d orixe a boa parte das ras. Configuracin actual da rede fluvial

CuaternarioPeriglaciarismo

HISTORIA XEOLXICA DE GALICIA

As estruturas hercnicas prganseen arcos concntricos cunha convexidade cara ao oeste

Os sistemas de fracturas tardo-hercnicasNO-SE e NE-SO marcan o camio aos movementos de bloques posteriores(canles de auga, serras ou ras)

No centro-oeste de Galicia predominan alineacins N-S; ao bloque externo litoral, onde se entalanas ras, sucede, tras un estreito suco de fosa, o remonte ata os 400-500 m no chanzo de Santiago. Desde esta grade, que coroa un anaco de penechaira cortado pola disecin, outro escarpe eleva o nivel ata 800-1.100 m no horst grantico da Dorsal Galega, da que o trazo de cumes fixa a divisoria entre o Mio e a rede centrfuga das ras, amosando a sa subordinacin tectnica.Ao este da Dorsal estndese unha sucesin de cubetas con fondo cara aos 500 m e anchura da ordede 50 km desde o norte de Lugo ata o de Ourense, formando no esencial a conca do Mio, polaTerra Cha e a chaira de Monforte, que cara ao sur de Ourense, e tras un leve limiar, d paso fosa da Limia. ()No este de Galicia, o oeste astur-leons e noroeste de Zamora, o paso ao relevo neto de montaanon implica un simple ascenso en escada de bloques, senn un cruce e puzzle de moles e fallas. as de trazo N-S, paleozoicas reactivadas, ou as armoricanas NO-SE, crtanse coas O-E da tectnica alpina. ()

Ricardo Mndez e Fernando Molinero (coords.): Geografa de Espaa. Ed. Ariel.

LITORAL

PRELITORAL

SERRAS SETENTRIONAISE DORSAL MERIDIANACHAIRA LUCENSE

SERRAS E DEPRESINS ORIENTAIS E SUDORIENTAISLITORAL

Modelado grantico no Pindo

Pregas cuarcticas en Burela

ALGNS MODELADOS DO RELEVO Cuarcitas e xistos en Ribadeo

Lagoa glaciar no Courel

Sinclinal colgado na Serra do Eixe

Fotografas procedentesde:http://xhgalicia.blogspot.com

RAS ALTAS, dende Ribadeoata MurosRAS BAIXAS,dende Murosata a foz do Mio

AS RASGALEGAS

TIPOS DE RAS

O CLIMA DE GALICIA

O clima de Galicia vese moi infludo pola sa localizacin xeogrfica. As, a situacin beira do ocano e a latitude na que se atopa marcan os caracteres climticos. A orografa outro factor definitorio do clima, que favorece a subdivisin interna nunha serie de variedades. A posicin dopas fai que existan uns contrastes estacionais moi marcados, alternando a influencia da correntepolar no inverno e das altas presins subtropicais (Anticicln de Azores) no vern. Esta variedadede condicins atmosfricas explican a diversidade notoria de tipos de tempo que se dan en Galicia.O clima da nosa comunidade presenta trazos comns con todos os climas ocenicos de Europa Occidental, pero tamn caractersticas diferenciais. Os elementos comns son as continuas chegadas de masas hmidas do O que favorecen unhas intensas precipitacins e unhas caractersticastrmicas de suavidade. Malia estes caracteres comns, Galicia individualzase pola seca estivalacentuada e a maior duracin do vern. J.A. Aldrey e Rubn C. Lois: Breve xeografa de Galicia. Ed. A Nosa Terra

CLIMOGRAMAS DE GALICIADatos procedentes de www.pedrocolmenero.es e www.ucm.es

Fonte: Atlas Climtico de Galicia, op. cit.

Situacin sinptica de estabilidade: situacin anticiclnica de vern. Fonte: Atlas Climtico de Galicia, op. cit.

Situacin sinptica de precipitacins intensas de poente. Fonte: Atlas Climtico de Galicia, op. cit.

Situacin sinptica de estabilidade: situacin anticiclnica invernal. Fonte: Atlas Climtico de Galicia, op. cit.

Fonte: Atlas Climtico de Galicia, op. cit.

Fonte: Atlas Climtico de Galicia, op. cit.

EVIDENCIAS DO CAMBIO CLIMTICO

A temperatura anual aumentou 0,18 C por dcada no perodo 1961-2006. O incremento non foi homoxneo ao longo do perodo, destacando o aumento abrupto desde 1972, chegando a taxa a duplicarse: 0,36 C por dcada.O aumento foi maior en primavera e vern. No inverno aumentou a temperatura mxima e descendeu o nmero de das fros. Canto s precipitacins, aumentan os episodios de choiva intensa no outono e diminen na primavera.Hai unha diminucin de situacins do norte e do nords en primavera e vern.A partir do estudo Evidencias e impactos do cambio climtico en Galicia (http://www.siam.medioambiente.xunta.es/cligal/documentos/1.pdf)

A rede fluvial ven definida pola interrelacin entre a disposicin do relevo e a pluviosidade. Os dous favorecen a existencia de numerossimos cursos fluviais, a meirande parte deles de curto percorrido. Case a totalidade dos ros galegos amosan un rxime de tipo pluvial ocenico, caracterizado pola abundancia e regularidade dos Caudais, con enchentas invernais e estiaxes moderadas no vern. Os ros que desembocan na vertente cantbrica (Navia, Eo, Masma, Landro, Sor, Mera, etc.) son os que teen maior regularidade neste rxime. Pola contra, os que desaugan nas Ras Baixas presentan descensos moi importantes no seu caudal durante o vern (Tambre, Ulla, Deza, Umia, Lrez, Verdugo,etc.). Mentres que os ros que desembocan no Golfo rtabro e na rea de Fisterra manteen uns caracteres intermedios (Grande de Xubia, Eume, Mandeo, Mero, Anllns, Grande, Castro e Xallas).A partir de J.A. Aldrey e Rubn C. Lois: Breve xeografa de Galicia. Ed. A Nosa Terra

O Mio e o seu principal afluente o Sil merecen unha mencin aparte, xa que tanto por constiturse nunha Longa arteria fluvial (cruza de N a S a maior parte da provincia de Lugo e boa parte das de Ourense e Pontevedra), como pola amplitude da sa cunca e a diversidade de reas climticas que atravesan, teenUnha variabilidade no seu comportamento hdrico que os individualizan respecto aos demais de Galicia.

J.A. Aldrey e Rubn C. Lois: Breve xeografa de Galicia. Ed. A Nosa Terra

Maiores enchentasde inverno (reximespluviais ocenicos)Segundo pico doLimia en maio, quedelata alimentacinpluvio-nivalMaior duracine pronunciacinda aridez estivalno LimiaMaior regularidadeno caudal dosros setentrionaisHIDROGRAMAS

HIDROGRAMASO Mio mantn, enOurense, un caudal poucovariable, a consecuenciada sa regulacinO Xares, afluintedo Bibei, mantncaudal regular conalimentacin pluvio-nivalnunha cunca pequena

A nivel xeral os solos galegos son cidos, ricos en materia orgnica e pouco evolucionados. Os mis abondosos son os de tipo rnker ou proto-rnker moi pouco desenvolvidos e moi cidos, que na actualidade ocupan grandes reas de alta e media montaa onde dominan os breixos. Pola contra, os solos mis evolucionados e edaficamente climcicos son as terras pardas ou cambisoles; nestes solos asentan os derradeiros vestixios da vexetacin climcica e potencial propia da Galicia atlntica de carballeiras acidfilas. A accin do home ao longo dos sculos fixo que a gran maiora destes solos profundos perdesen as masas arbreas que lles son propias. Outros tipos de solos con presenza significativa son: os podzoles, como degradacin dos anteriores propios de reas con abondosas precipitacins, baixas temperaturas e rochas moi cidas como as cuarcitas; os fluvisoles, propios da infinidade de veigas que sucan Galicia ao longo dos cursos fluviais; e os hidromorfos, con horizontes glei (ou cun manto permanente de auga), tan caractersticos das penechairas e zonas hmidas interiores como braas e gndaras.ngel Miramontes: A xeografa fsica de Galicia. Ed. Lstrego

Galicia pertenceao Reino Holrtico,cuxo territorio se englobabaen das rexins ata hai pouco: a rexin Eurosiberiana e a rexin Mediterrnea. Na actualidade Prefrese inclur toda a comunidadena rexin Eurosiberiana.

As condicins trmicas e pluviomtricas son ptimas para o desenvolvemento do manto vexetal. A maior parte de Galicia (...) inclese na rexin florstica Eurosiberiana, na superprovincia Atlntica. S o extremo suroriental da provincia de Lugo e boa parte da de Ourense pertencen rexin florstica mediterrnea. Na primeira destas rexins a vexetacin climcica son bosques mixtos caducifolios, con dominio de carballos (Quercus robur), ags nos Ancares e no Courel, onde dominan os cerquios (Quercus pyrenaica), acompaados de sobreiras na Galicia occidental (Quercus suber), e do carballo peciolado (Quercus petrae) no N e NL, que sa vez se ven acompaados en xeral de abeleiras (Corylus avellana), ameneiros (Alnus glutinosa), olmos (Ulmus glabra), freixos (Fraxinus excelsior e augustifolia), arces (Acer pseudoplatanus), bidueiros (Betula alba) e faias (Fagus sylvatica).

J.A. Aldrey e Rubn C. Lois: Breve xeografa de Galicia. Ed. A Nosa Terra.

Na rexin mediterrnea as comunidades climcicas son tamn bosques, neste caso de cerquios,ags na cunca do Sil, onde son substitudos por acieiras (Quercus ilex subsp. Ballota). Os bosques de cultivo tamn adquiriron notable importancia dende pocas remotas, o caso dos soutos de castieiros (Castanea sativa), introducidos hai mis de 2.000 anos.Os pieirais son de implantacin mis recente, especialmente o Pinus pinaster (pieiro martimo ou galego) chegadodende Portugal no sculo XVII. Mis recentemente Introducuse o eucalipto (Eucaliptus globulus), orixinario de Australia e que comezou a cultivarse a partir de mediados do sculo XIX, malia os problemas medioambientais que xera. J.A. Aldrey e Rubn C. Lois: Breve xeografa de Galicia. Ed. A Nosa Terra.

A paisaxe vexetal actual resultado da accin antrpica, pois a vexetacin climcica de Frondosas caducifolias est moi deteriorada e en franco retroceso, predominando na Actualidade as especies arbreas forneas, o mesmo o mato de substitucin do bosque Orixinario, fundamentalmente os toxos (Ullici europaei), piornos (Cytisus lusitanicus) e Breixos (Ericetum cinerae).

J.A. Aldrey e Rubn C. Lois: Breve xeografa de Galicia. Ed. A Nosa Terra.

No mapa de distribucin de cubertas vexetais en Galicia destaca a forte penetracin dos eucaliptais na Maria lucense e costa norte coruesa, ao tempo que incrementan a sa proporcin en todo o litoral occidental, onde as masas de frondosas ceden tamn ante a presin das conferas. A mestura de conferas e frondosas est moi estendida polas provincias de poente e no cadrante noroccidental de Ourense, mentres a principal cantidade de frondosas e carballeiras se refuxia na provincia de Lugo -principalmente- e, en menor medida, nas montaas ourenss. De todos xeitos, o espazo non arborado ocupa unha proporcin moi notable nas altas serras orientais e, sobre todo, sudorientais, en depresins como a Limia e nos altos cumes da Dorsal Galega e outras serras mis occidentais. O espazo non arborado ocupaba en 2003 o 52% do total.(Documento PDF aloxado en www.cfeaguisamo.org)

En Galicia hai poucos ps de especies arbreas que acaden tallas prximas s sas respectivas alturas mximas rexistradas no contexto europeo. Isto pode ser interpretado como resultado da ancestral presin antrpica efectuada sobre os nosos bosques para obter unha ampla gama de produtos e beneficios (madeira, leas, carboneo, pastoreo, construcin naval, travesas para o ferrocarril, etc.), o que ten producido un rexuvenecemento xeral nas nosas masas arboradas.

A partir de Manuel A. Rodrguez Guitin: Bosques monumentais de Galicia... op. cit.

Os bosques naturais da actualidade foron orixinados de dous xeitos diferentes: uns poucos son bosques primarios, fragmentos residuais herdeiros directos do antigo bosque primixenio anterior destrucin antrpica, mentres que outros chamados bosques secundarios consisten en rexeneracins que tiveron lugar en sitios que nalgn momento da historia foron deforestados. Os bosques primarios caracterzanse pola mnima perturbacin dos seus solos e alta biodiversidade vexetal, e por conseguinte animal que atesouran. Nos bosques secundarios pdense anda distinguir das categoras mis atendendo sa idade: os secundarios antigos e os secundarios recentes. Os primeiros son moi similares aos bosques primarios xa que tiveron tempo abondo para seren recolonizados e adquirir especies e comunidades estables, axudoulles a isto formarse cando os bosques antigos anda eran abondosos e o illamento ecolxico era baixo, mbolos dous tipos poden ser agrupados na categora de bosques antigos. Son estes moi escasos en Galicia, as dubidosas estimacins de superficies existentes () achegaran en torno s 25.000 hectreas (...), en calquera caso para atopalos preciso acudir s mis esgrevias fragas, devesas e abesedos das serras dos Ancares, O Courel, a cunca do Eume e pouco mis. Antn Bouzas: Destrucin, conservacin e restauracin da paisaxe

ESPAZOS PROTEXIDOS

ESPAZOS PROTEXIDOS

ESPAZOS PROTEXIDOSA rica e abundante diversidade biolxica de Galicia, en particular en forma de hbitats naturais dbese,por unha banda, gran heteroxeneidade orogrfica, litolxica, edfica e climtica e, por outra, influencia do home desde a Antigidade. Moitos destes hbitats posen un especial valor e interese seaplicamos valores de naturalidade, endemicidade, rareza ou estado de conservacin. Este o caso de dunas, acantilados, lagoas e marias, turbeiras, montes, matogueiras da rexin mediterrnea, xuntocoas reducidas manifestacins de laurisilva e de teixos. () [En Galicia hai] mis de 2.000 especies vexetais silvestres, entre as cales se atopan 44 endemismos.

ngel Miramontes: A xeografa fsica de Galicia. Ed. Lstrego.

As caractersticas singulares de Galicia convrtena nun lugar onde certos riscos naturais son relevantes. O de inundacins o que se manifesta como mis importante. O anegamento de reas mis ou menos amplas aparece con relativa frecuencia, o que supn situacins de grave perigo colectivo ou catstrofe, motivadas esencialmente por un urbanismo desordeado que se traduce na habitual construcin en chairas de inundacin dos ros. Para tratar de evitar as negativas consecuencias destas inundacins no Plan Especial de Proteccin Civil establecronse as reas de risco (142 municipios), que particularmente extremo nas ribeiras do ro Sar, especialmente na comarca de Santiago e A Maha; nas do Ulla, sobre todo na sa desembocadura en Padrn e Pontecesures; as comarcas luguesas de A Terra Ch, Vilalba e Begonte; e nas ribeiras do Umia, fundamentalmente ao seu paso por Caldas de Reis.

J.A. Aldrey e Rubn C. Lois: Breve xeografa de Galicia. Ed. A Nosa Terra

RISCOS NATURAIS

O documento co ESTUDO DAS ZONAS DE RISCO DE INUNDACIN DA BACA GALICIA - COSTA (publicado en setembro de 2011) recolle 39 reas con risco potencial significativo inundacin en masas de auga costeiras e de transicin (ras e esteiros).O resultado foi a determinacin de que un total de 543 quilmetros de ro presentan un risco significativo de enchente, o que supn un 3,7 % da lonxitude fluvial de Galicia Costa, e que se agruparon en 167 reas con risco potencial significativo de inundacin.

Outrofenmenoque producegravestrastornos o dostemporais,frecuentesduranteo invernoe que afectan sobre todos reascosteiras.

O cicln extratropical Klaus (xaneiro 2009) veu acompaado de ventos cunha velocidade mxima de 198 km/h en Estaca de Bares.

MOVEMENTOSSSMICOS

O 22 de maio de 1997, o tringulo das localidades lucenses de Sarria, Becerre e Triacastela converteuse no epicentro do terremoto de maior magnitude do sculo XX en Galicia. O sismo, cunha magnitude de 5,3 na escala Richter, foi o mis importante na comunidade desde 1969, cando se viu afectada polo terremoto de Cabo de San Vicente (magnitude de 7,3),con epicentro no Ocano Atlntico. Previamente, en novembro-decembro de 1995 producranse outros terremotos con magnitude 4,5 na escala Richter. Mis recentemente, sismos de 3,2 e 3,3 de magnitude producronse en 2002 en Ponte Caldelas e A Ra, e outro con epicentro no mar, a 61 km de A Corua, de magnitude 5 (abril de 2006), as como un de magnitude 3,5 en marzo de 2011. Un recente estudo levado a cabo pola Universidade de Oviedo e publicado en 2004(http://www.geol.uniovi.es/~clopez/PDFs/TG24-04.pdf) permite comprobar que a sismicidade mis importante producida na rexin galega e na sa marxe atlntica est asociada s fallas NE-SO, das que a de Becerre e a de Sarria son ben significativas.

() Os incendios teen a sa orixe na man do home (...).En Galicia a intencionalidade na xeracin de lumes manifesta.

Toms Fdez. Couto

INCENDIOS FORESTAIS

Bibliografa bsica:

- ALDREY, J.A. e LOIS, RUBN C. (2010): Breve xeografa de Galicia. Ed. A Nosa Terra.- MIRAMONTES CARBALLADA, . (2007): A xeografa fsica de Galicia. Ed. Lstrego.- PREZ ALBERTI, A. (1986): A Xeografa. Ed. Galaxia.- TORRES LUNA, M P.; PAZO LABRADOR, A.J.; SANTOS SOLLA, J.M. (1990): Galicia, rexin de contrastes xeogrficos. Ed. Universidade de Santiago.- VV.AA. (1996-1998): Xeografa. Tomos XVII a XXII do Proxecto Galicia. Ed. Hrcules.- VV.AA. (1999): Atlas climtico de Galicia (dispoible en rede: http://www.meteogalicia.com/datosred/infoweb/meteo/docs/publicacions/libros/AtlasClimaticoGalicia.pdf)- VV.AA. (1986-2008): Atlas Nacional de Espaa (dispoible en rede: http://www2.ign.es/ane/ane1986-2008/)- VV.AA. (2011): Atlas climtico ibrico (dispoible en rede: http://www.aemet.es/es/divulgacion/publicaciones/detalles/Atlas-climatologico)