Xabier Boveda
-
Upload
hombre-sonriente -
Category
Documents
-
view
333 -
download
6
description
Transcript of Xabier Boveda
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 1/310
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 2/310
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 3/310
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 4/310
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 5/310
XAVIER BELEZAS LOCAIS, BOHEMIA
Colectánea de
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 6/310
© CONSELLO DA Pazo de Raxoi, 2º anPraza do Obradoiro15705 Santigo de C
Bóveda, Xavier
Belezas locais, bohemia e avent
inéditos / Xavier Bóveda; estudio in
María Golán. – Santiago de Com
Sección de Cultura Galega no Ex2002. – 306 p. ; 21 cm. – (Colecció
DL C-2022-2002. – ISBN 84-9541
I. Martul, Luís. II. Luna, Carmen. II
Galega. Arquivo da Emigración Ga
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 7/310
XAVIER BBELEZAS LOCE AVENTURA
Colectánea de
Luís MCarmeMaría
ESTUDIO INT
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 8/310
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 9/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
A Lino Villanhabilísimo ex
Á Real Acadros agarimosballan, pola
A Fernándeznos as súas c
Á Fundación
A Hugo Ber Arxentina.
A José Maríanovas de Bóv
A Marta Lomtinuas atenci
Ó Consello todo isto se
Graciñas a to
AGRADEC
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 10/310
8
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 11/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
Este volume é resultado ddesenvolve o Grupo de Investiga
cana do Departamento de Literate Lingüística Xeral da Universidainvestigación na que se enmarca res de orixe galega: a súa insercióe cubano”, subvencionado pola Xseu director, Dr. Luís Martul, e aGolán. Os obxectivos deste proxde escritores de orixe galega nas lviñeron e ver en que medida a snante neses sistemas literarios.
LIM
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 12/310
10
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 13/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
Introducción . . . .
Ensaio . . . . . . . . .
Poesía . . . . . . . . .
Teatro . . . . . . . . .
Epistolario . . . . . .
Reproducción de ca
ÍN
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 14/310
12
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 15/310
As orixes: Ourense
Desvalido
familia, c“annankáDesprovianterior, (“quien h
Estas palabras, que pertenBóveda no teatro Cervantes de Btratan de sinalar as súas orixes; ocultural do que xorde como poet
pobre, que explicitamente está corgullo- ao que posúe no momenespacio populoso e cosmopolita problemas económicos gracias a
á ti lt l l f d N
Belezas locais, bohemia e aventura e
INTROD
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 16/310
Mais volvamos ás súas orixe
pueblo de reducida extensión”, e
xaneiro de 18982, sen embargo ao
ládase ao Ourense de fin de sécu
normalidade ata que, sen ter cum
pai nun accidente. A partir de aq
as necesidades económicas e a ob
contribúa á economía familiar. D
seu pai comentaría máis tarde qu
lia de clase media española onde
este víronse abocados á pobreza3
Se atendemos ás súas propia
afastadas entre elas máis de quince
da súa vocación poética está nun baixa condición social, e do asomb
e con éxito, por riba de todo con
e nas revistas da época. Ten dezase
darlle un nome do mesmo xeito qu
vez en muchos otros países, famaComeza a escribir versos, versos q
soños inefables e non tan inefable
á que lle escribiu un “ardoros
14
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 17/310
versos”6. Durante seis meses non os pasos do mestre Carrere, ata quma “su primer poema personal”: “galaica e que foi a chave que, com
dous espacios culturais nos que sesúa marcha definitiva a Bos Aires: ohemia madrileña. Ese constante vdesde a súa primeira chegada a Mnitiva a Bos Aires, é, por outra ban
cial e ideoloxicamente, estas cidadtación física do abalar das súas ideado poeta e, consecuentemente, da aristocracia señorial / o poeta comolia que o seu nome vai ser lembradao seu efémero momento ultraístacións ideolóxicas tradicionais da dun nebuloso rexionalismo7. Tan tanto ao mecenado do conservadoralismo do xornal La Voz Pública, de Orense; procurar o amparo do ag
seus primeiros poemas na conserv
6. “Paisanos Ilustres. Xavier Bóvedentrevista dinos o seguinte da inspiración
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 18/310
Mais sigamos onde cronolmos no Ourense de 1915. Bóvedada desta cidade, xa que é recadeiseñores que no quiero nombrar,
que no quiero acordarme, aquellasel vestido y en las recepciones”, comomento da súa vida9. É o tempo
Ateneo, das reunións sociais na cmeja, das reunións da Comisión
Café La Unión ou no Royalty de Primitivo Sanjurjo, Eduardo Neirdeiro de café e aspirante a poeta, mozos compañeiros de infancia ouEduardo Blanco Amor, Eugenio M
máns Cid. Mozos que tratan de aloutros. Unha noite, Bóveda, nunRurales”; alí está Emilio Amor quo camiño para descubrilo como poambiente intelectual devandito, xapoema foi publicado na revista Nullida crítica, a partir da cal comezDiario de Orense11. Pero Bóveda sbienes”, segue sendo un ninguén
i é t i difí il b i
16
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 19/310
cartos12, unha carta de presentacmún Primitivo Rodríguez Sanjurcargamento precioso de un amanvai cara a Madrid vendo no éxito
unha posibilidade…
Madrid, unha posibilid
Xa en Madrid vai na procure atópao alí, como rememora nounha entrevista publicada en Vid
Belezas locais, bohemia e aventura e
Eduardo Blanco Amore Manuel Azaña,
fotografía dedicadaa Xavier Bóveda
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 20/310
Me acuerdo como si fu
él. Estaba escribiendo El Señor
y tres. Yo vengo a saludarle. S
Me lo suponía, contestome él
parado y en seguida me preguse conquista Madrid con eso
Tiene aquí familia? No. Pues
pueblo y cuando tenga menos
-Y usted, que hizo?
-Le dí un carta que traí
poeta de Las Mesetas Ideales y
que le recitase algo. Le leí “Las
tó a cenar. Desde ese día tod
comer, y me daba dinero par
con nadie más que conmigo.
Bóveda, frecuenta, nun pcarón do seu admirado Emilio Rafael Cansinos-Asséns. Este últimla de un literato15, dedícalle páxinnos relata, con ton irónico e sarcásitudes de Bóveda na capital16. Cande chegar:
Xavier Bóveda, este chic
18
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 21/310
Hasta ayer vivió oscur(…) Calzaba almadreñas de campo, pues sus manos, reciapellas de barro.
Poeta espontáneo, sin eterruño, incitado a cantar poCurros Enríquez, sintió al leede la pirueta, la ambición de esa cofradía pintoresca y absu
Un día dejó su aldea, t
ciudadano y se vino a la cort(154-155).
Cansinos segue contando Bóveda na casa de Carrere, que dcionada hai un pouco en boca d
mestre non está; é invitado corteseguinte repítese a invitación, esttamén, con educación, lle ofrece letra e todos os días acode a xantasúa muller, faille saber que a sú
enfádase con el. Cansinos remBóveda e Carrere co seguinte fragautor e pon de relevo a busca traparadoxal-, por parte de Bóveda,
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 22/310
fuerza de los paisanos que undesde el guardia y el sereno hahermanos y, amparando en ese Álvarez, el curita aventurero,
Benigno Bugallal, uno de los cLa figurilla de Bóveda, galaico, aún no deformado porgracia a todos y les traía como(155-156)
Arroupado pola carta de prSanjurjo e o apoio de Gabino Buchegada comeza a rozarse, ademalitos, con intelectuais galegos quGalicia, como Basilio Álvarez ou
decembro de 1916, a un mes eBasilio Álvarez presenta a Bóvedmente, na súa descrición vai utiliel mesmo vindicaría en anos posnación poética de Bóveda:
Javier Bóveda surgió potarines de las montañas gallegprecisó que la vara milagrosa d juro realizose por obra de la in
d
20
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 23/310
Nestas palabras de Basilio segunda obsesión vindicativa ao toda cultura” el é coma un regatooutra banda, esta presentación t
demostra o artigo titulado “El éxBellísimo discurso de don BasiPública o 1 de decembro de 1916Bóveda na Casa de Galicia coa leloada e recoñecida “Las Cruces
descrición de Basilio Álvarez recoOusado e inxenuo20, canso
presta atención e lle dá algo queseus versos, decide levarllos persdirector de La Esfera. Verdugo, nu
be, pero Bóveda persuade o seu smans; así o fai e Verdugo le os poecelo. A súa ousadía logra que ao en La Esfera21. Xa comeza a setamén chegan os ecos da súa rec
seus problemas económicos non
18. Esas dúas teimas das que esta
mos, tamén xorden na descrición de Can
19 En 1923 en Bos Aires dirá n
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 24/310
Outra vez Ourense. O e La Centuria
Decide volver a Galicia e ato
abril de 1917 recitando os seus galegas. Así informa O Tío Marcosfacéndose eco da prensa da Corpoeta e paisano, Xavier Bóveda nacidade, coa lectura dalgunhas da
xornal, no seu número do 21 de atal de Bóveda no café ourensán deaplausos recollidos, repróchalle ocomposicións que nin a súa xuvenxira tamén é destacada por Vida Ga
de 1917, onde, baixo o título “La de Bóveda”, ademais de incluír trescrición biográfica, informa destePontevedra22. Esta descrición, quetos de Bóveda, sitúao na bohemia“ajenjo”, do antiburguesismo23. M
ción é a insistencia na fertilidade poesía espontánea: “Mas no son eamor al hambre lo que asombra, dad de su imaginación Esta se
22
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 25/310
nueve años?- y habla de todo”. Inque responda á pregunta: ¿Escribecomo hablo; yo sería capaz de hac
Nesta etapa ourensá Bóve
máis tarde por Vicente Risco “Cintelectuais que coincidiron nestdas do século XX: Ramón Otero PL. Cuevillas, Arturo Noguerol Bposteriormente na fundación dIrmandades da Fala a partir de Primitivo Rodríguez Sanjurjo, APalacio e Sebastián M. Risco. Nesdos polo neoceltismo e pola estétique iso supuña de decadentismo,como guieiro da humanidade. Est
cio á tertulia, á organización de cao intercambio de ideas, deveñen da revista neosófica La Centuria2
Risco e da que Bóveda foi un dos
24. “Paisanos Ilustres. Xavier Bóv
25. Expresión acuñada por Vicen(1994, V:55).
26. A sede do Ateneo era a Aula ddo e sostido gracias á vontade do cateddesas sesións foi por exemplo a organiza
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 26/310
Unha excelente crónica denós extraemos amplos parágrafambiente intelectual ourensán a que formou parte Xavier Bóveda:
Orense donde fué, quizda la esencia del europeísmo etaneosófica” La Centuria, dirigdescubrirles Tagore a los maden que diez provincianos vali
modales, al mundo, que nuestque se prolongaba en siete carrde la atención universal, y quras, nos tenía a nosotros”, porNueva York que de Madrid”. Ecuando Eugenio Montes, hoy
convertir, con el propio ejemp(...) Y era por aquel entonces ca quien Rubén Darío llamabamontado en el trípode del ocucreía que escandalizaba a las conios, sobre las Reales Person
cuando el no menos poeta Xpublicaba -con aplauso de todatimental, rosario lírico y otros pocon aires de “walkiria” madur
24
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 27/310
O contido da revista foi vatalismo, a ascendencia literariBóveda publica na revista varimodernista, con claras pegadas r
terísticas tamén presentes nos data: El madrigal de las hermosas(Ourense, 1917) e Epistolario ro y otros poemas (Ourense, 19Freijomil29. Destes poemas, os m
fama axiña, son aqueles, como “Las Cruces rurales”, nos que fudefensa do poeta da raza, revelaque será a que definitivamente adea a coñecer nos círculos gorientación correspóndese coa pola súa vez presenta coincidMaragall30.
Xa non é un ninguén; dá rpublica os seus poemas na prensde Orense, Vida Gallega ou La Cen
de versos: El madrigal de las hermnas (Ourense, 1917), baixo o mLibro este onde lles canta ás muonde “ofrece unos líricos exvotos
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 28/310
de Wladimiro Dainow33, quen segundo libro Epistolario romántic poemas (Ourense, 1917). Uns anoentrevista polas súas aventuras am
muller de Dainow, musa do seu sMe enamoré una vez; la
ble… Ella era una rica rusa. Umente hermosa; ideal, atrayentciente, espléndido; un amor ro
dio lugar y me inspiró mi librción por cierto me pagó su fasaudades lejanas, no queda má
Deste xeito, Bóveda segue qtocracia social. Cántalles ás señor
romántico e trasnoitado e aceptapublicar as súas obras. Pero, aomesmo manifesta, que as súas ormentaria (…) que se justificaba absoluta carencia de medios para queable ante a sociedade adiñeirabro de 1917, Bóveda viviu nesta recorda con maior desagrado e quocasión manifestou, foi a que prov
26
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 29/310
“fuxida”- cara a Madrid. Por outrsaída do Ateneo dos máis novos decrise que desembocou na súa desseguinte xeito. Bóveda foi invitado
por un grupo de xente nova da inba o poeta Eduardo Neira; isto foalguén se opuxo e a Xunta non acpromotores, que se deron de baixapaña de descrédito nun xornal locade Gaite”, para evidenciar o caráct
se decepcionado “en aquel OrensMadrid, onde aos oito días de tdende Vida Gallega37:
Tengo necesidad de hacamente todos aquellos espíri
quiero tener la pretensión de sdiferencia de clase hicieron quepueblo para refugiarme en el gcomo dijo Basilio Álvarez, “es
As “boas novas”: o Ul
En Madrid, Bóveda contBugallal, quen acabará entregánd
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 30/310
segrel pagado pola corte. Isto vémversos “A la señorita Matilde Buxuño de 1919 en Madrid e pubxullo de 1919, e onde Bóveda ren
Señora: hasta la casa dearrastrando el harapo de mi vllegué, buscando, hundido poun hombre, entre la turba van
Yo era, entonces, un niñsobre mi cráneo adusto, como
Un chambergo gallardo corony era, como el chambergo, gal
Unas manos cordiales sque ya pensaba entonces; mieaplaudían el hondo sentir de s
Han paso tres años. El Y hoy reparte su vida -ya aureentre el duelo y el goce de hab
28
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 31/310
Lunes del Imparcial e Prensa Gráftor de El Parlamentario de Antóna personaxes de actualidade e an
Vidal e Planas. Denantes de col
máis chegar, traballa durante uimprenta na tipografía de Sanz Cata que o despiden.
Distanciado xa de Carrere, Cansinos no Colonial e inicia unPedro Luis de Gálvez. É a época na
bia a grafía do seu nome39 e na Prada na descrición de BóvedaDesgarrados e excéntricos (2000: 2
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 32/310
vicebarrio latino de la calle ancha dvericuetos de la picaresca, mendgallegos y alternó con los hampo
O contacto con Cansinos eciou que Bóveda, momentaneamenando en 1918 o manifesto “Ultraque manifestaban seguir a orienentrevista que, precisamente, Bóv
para El Parlamentario. Deste aconde Torre, un dos asinantes do mamo y objetivismo (1968: 58-59) crde Cansinos e apuntando a aparicdor deste “ismo”:
Quizá en aquellas reuncundir la voz ultraísmo. El hesionó del término. Y “Ultra” tél, a cuyo pie un buen día delsa mi firma -pues nada se me con la de otros siete jóvene
Iglesias, Pedro Iglesias Caballecia literaria, pues se limitaban Cansinos-Asséns. Otro, Xaviedistinto rumbo literario; sóla
30
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 33/310
Los que suscriben, jóvey que, por eso, creen tener undo con la orientación señaladque, en diciembre último, c
Parlamentario, necesitaban deque supla la última evolución
Non obstante, por estas daditirámbicas ultraístas, como a cepañado de Juan José Llovet e JoaGerardo Diego, xa catedrático doque dicía “Un remo, dos remos, Humberto Rivas, J. Rivas PanedasEugenio Montes, César A. CometLópez-Parra, Ciria Escalante, os Silva. E publicou de xeito illado na revista Grecia de Isaac del Van“Un automóvil pasa” e “El tranvíadencia. El mesmo fálanos do seuultraísmo, e a súa posterior virax
Zindo Rudhe en Los Principios de
Fue entonces que el poecíamos a la nueva generación p
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 34/310
(…) Pero yo me separé del moiniciación. Sin renegar de él, hambiente de los jóvenes de la ndonde luego publiqué mi libro
un éxito verdaderamente asomese éxito es debido a la notoriepublicación del famoso manifie
Bóveda renuncia pronto aode novo a Ourense e a aquel nebu
tertulias ourensás, do primeiroSanjurjo, do grupo que colaborouolóxicas moi diversas pero que deantes de volver a Ourense, pubPinos, libro que en máis dunha
logro42
. Deste retorno a posicionlismo esvaído -cando xa parte dCenturia radicalizaran o seu pCansinos-Asséns (1985:158) coa
Bóveda no cae en el extr
Calderón, un universitario condeclara gallego enxebre, palabcas, es miembro de A Irmandago, con ayuda del diccionario
32
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 35/310
seguinte maneira: “Este notabilísuna brillante ‘tournée’ por Galiciamerece amplio comentario. Con va por los escenarios leyendo sus
El éxito coronó el alma popularpoco dispuesta a ir a la poesía”. OPrincipal de Santiago quedoGrandmontagne e que Dionisio “En torno a Grandmontagne. Xa
Compostela de 1920” publicado Noche. Nel inclúe os comentariocontemplación deste espectáculoseguinte porque nos ofrece, de Bóveda como poeta madrigalesco
Y salió Xavier Bóveda (ra exclamar el revistero) y selargo, entusiasta, saludó la pr
las candilejas. Un poco cohiromántico escritor, asomo algco le alienta con nuevos aplaucial fervor, las mamás y papás
las propias interfectas). Los mestán escritos en castellano, enC i l l “A l
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 36/310
pondente de guerra do diario barcriencia dinos: “Huelga decir quepluma que con el fusil. Y un pohumano me largué a la Argentina
súa fama de ultraísta, de poeta poalma galega… “Desvalido de todde toda cultura…”.
A fabricación dun escr
Y yo, qupara tenX. Bóve
Resulta evidente, unha veztou a vida durante a súa primeiraciencia da necesidade de organizposible coa que endereitar axeita
da, tendo el presentes as súas caben o que podería conseguir e o qe a vida foi moi rápida para el nesde Bugallal44 consegue unha inv
34
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 37/310
viaxe fora moi coidadosa nos correspondencia asidua na que psimpatías co seu rebordante entuspase dos detalles, como o envío
oportunidade de enviar saúdos através do seu órgano xornalísticopaña que de xeito rimbombanteescritor español e galego, e nos unha chamada aos lectores para
un gran recibimento.Posiblemente, antes de vivbonaerense, Xavier Bóveda tiña uviaxe podería traerlle: unha certa algunha vinculación con institucMais a vida de Bóveda vai virar damericana. Unha vez alí, decátaseque se lle están abrindo e albisca qvida, e da súa vida como escrito
Aires45. Deste xeito, nun primeicomo correspondente en Madrid
aínda máis frecuentes; sen embaconverter nun escritor radicado nescritor, coñece as dificultades quevivir da pluma A súa experienc
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 38/310
alcanzar un status de escritor perfnas estructuras culturais arxentina
A través da documentaciónBóveda está a empregar as mesm
asalto ás sociedades ourensá e magraduado agora. De certo, é o mesvontade de imporse, mais xa nonva nos medios xornalísticos madrque mostraba tras da afelpada cBóveda regula as súas capacidadesMantén a xovialidade, a afectuosmente tamén, o enfatismo, a expmase un chisco ao que o xorna
Vargas Vila: “No calla nada de lo Bóveda está, en boa medida, en c
A visita, que ía ser breve, drepara no que significa e sérvese grantes galegos espallados por tclubs españois, non menos abodos actos estes non teñen un car
senón que como culturais quesocial. A miúdo inícianse ou péinterpretación dos himnos nac
36
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 39/310
Bóveda decátase de que entre os prósperos das comunidades galeeconómica, as autoridades locais tinas e mesmo asisten escritores
Leopoldo Lugones. Ademais está-o mesmísimo embaixador do gque sexa só por radio, tamén o eManuel Alvear, a quen, por certotro, failles saber a todos o vivo intaciones”. Por tanto, descobre qu
se con xente influente das distint
Belezas locais, bohemia e aventura e
Xavier Bóveda lendo “Laemoción lírica” na Salado Teatro Cervantes enB Ai 12 d b il
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 40/310
co gallo da súa volta a España. Asó fose cos desta revista cos quepapel que os membros de Nosotrespacio cultural arxentino como e
ras culturais do Estado e o carácentidade que procuraba o estableliterario e artístico moderado. Istcos escritores vinculados a resorteque engadir que algo que axuda
dos círculos da vangarda é o usoexclusivamente cultural. Malia desenvolvendo o anovamento estda metade da década, a conferetempo prevangardista e se tiña vblecidos ou tradicionais que sen
para entón. As vangardas van imliterarios, cos que comunicar as idte, non deixa de ser estraño que nmal con Borges48, a quen tivo qudo ultraísmo, ou máis exactam
Assens. Nunha entrevista que doviaxe, maio do ano 1926, lle fan é, polo menos, sorprendente. O xda conversa sobre a distribución
38
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 41/310
apreciable entre un grupo y otrotran ambos entre sí es sólo frutoparece querer agochar o descoñedor no que todo trazo particular
Poderíase adiantar, entón, americano Xavier Bóveda escolleuratura que vai facer e o tipo de público moderado que enche as procura e quere. Cre comprendcara a unha poesía e ensaísmo co
seu público cunha amplitude comeste o destino máis apropiado parposuidor, aparentemente, dunhapola súa vez que sexa unha produfoi un poeta prolífico e capaz, m
obras que ten publicadas para 1todas elas no marco dunhas corrsolidadas e mesmo convencionaimo é a proba da falta de vontadtodo o que isto implicaba. Por tanson espacios transitados, segurosción e o establecemento como poposicións de El poema de los pin pazos gallegos non poden reclama
d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 42/310
Temos, entón, que Bóvedatese en conferenciante, e esta vanovo período. A lectura dos seus pública, mais vese que adoita si
gallo de alcanzar a apoteose final, que posúen. De feito, a conferenctual á que acababa de dedicarse nriores á súa viaxe. Diriamos que a fins de 1921, estaba entregado aimprovisado e superficial do que precisas secuencias que Cansinonovela de un literato: “Bóveda mirsía; él aspira a ser filósofo. Está lede Ortega y Gasset, de Bergson yta en cuadernitos y medita sobre
nación á filosofía vai ser potencconferenciante e ensaísta, xa que
Arxentina non vai polo camiñEspecialmente porque tamén neveta que lle pode supor unha base
panoamericanismo. E deste xeitoconstitúen as súas exposicións sonoamericanismo e, en última inresaltará un aspecto especialment
40
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 43/310
respecto ás solucións contempordistas. De feito, a segunda confenun claro contraste entre a súa podefinir o tempo como un tempo
mento persoal, e establece unhabertamente, coa vangarda a partisentimentalismo e confesionalismBóveda. Pola súa vez, este respoconsciente de que cobre un lugaren concreto no que está a xermolalgúns dos primeiros artigos de Ba síntese dunha emoción particobxecto e, por tanto, só pode sersometida ás modas, ao transitorioforas pasan, son un valor de époc
son o resultado de combinacióntuais, o que vai implicar, aínda qtura moral, en oposición á sincerde poesía. Non é esta a única ocaao vangardismo; as veces en qu
interese en subliñar o seu afastamcuente que se apoie na súa particbase que lle confire autoridade p
A súa postura sobre a poesí
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 44/310
poeta non é reproducir nin crearque alenta na realidade, o “alémaínda que el o remita aos líricos pindica que se debe partir -el parti
reza que é a orixe da anulación dpersonalidade para integrarse no nun “estado de alma” universal, adquirido, pode interpretar os anda paisaxe van ser os chanzos nascensión espiritual e que terá expresar a súa experiencia de incuando Naturaleza y poeta se hayespíritu, reflejo fiel de sentimienBóveda afirma que, cumpridos esión dunha poesía realmente uni
anhelo lírico, el ‘alem’, late idéntiUniverso”51.
Segundo isto, o poema nonsecución dunhas verdades, senónmáis particularmente, coa paisaxe
mos entender un sinónimo do deun espiritualismo místico que tedunha harmonía absoluta. A preunha poesía esencial entendendo
42
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 45/310
poética fai do poeta un ser empeprincipal desta é esforzarse na humano. Esta misión procura quetudes propias a xenerosidade, a
entusiasmo.Por outra banda, a referencenfoque base, é ben sintomáticdefendida “poesía lírica”. Recupertir de Poe, afirma que esta poesíaDor e Morte, ás que Bóveda lles aparentemente o escritor norteamción desta idea última non é unha posibilidade de darlle á súa foque xustificaría a introducción dotanto na literatura española com
presente.Na súa conferencia “Del s
totalidad de mi obra poética”, máis extensamente a importanciapoeta o contacto coa paisaxe gale
fica marcado pola experiencia dpolos primeiros contactos con elapermítelle falar da súa vida con biográficos, o que establece un d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 46/310
dor. Non aforra termos para conempurrado pola fatalidade: “(…) un espantoso ‘ananká’ -que aún hconstitución romántica da súa
Alfonso Reyes e, sobre todo, a Rmática é ben clara ao citar as paldolor desde mi infancia’, y como einterrogar también: ¡Mi juventud!
Pois ben, neste segundo obperfil orixinal e diferente como espacio da literatura e das artes dadiferencia é fundamental. E argureza é aquilo que o afasta dos demultraístas. Subliña que a experienmativa, educativa da sensibilidad
saria a todo poeta lírico. A experclaves da súa vida e do seu ser.carón da natureza é decisiva parcomo nacendo do contacto direexperiencia vital. El é poeta líric
súa poesía tomou ese rumbo orixcomo resultado dunha experienci
Esta formulación da paisaxeLembremos por un momento q
44
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 47/310
conseguinte terá que espirse e p Vólvese, entón, comprensible qución de sinceridade. O constructocero porque carece do vínculo e
ción da natureza, sen esquecer acionadas e, por tanto, a súa faltadepuración senón na sofisticacióndista é fundamentalmente non si
A involución reflectida na coa natureza como condición art
teriores e aparece primeiramentitulada “Pueblo, naturaleza y poenfoque exclusivo, en “Ciudad ytema coñecido naquelas datas e no ámbito hispano. Desde com
sobre a cidade, e os traballos de tos na terceira década do séculotópico e repite que a cidade trouque está na orixe dos males motanto aconsella que hai que recuque a sociedade urbana é a xerad
que vive na cidade e que se dirixenfrontado a dar necesariamenteapunta que cada un se apañe comtrou en Warner a solución que c
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 48/310
Caricatura de Xavi
por Massaguer pu
La Lucha, A Habamai
Para dar consistencia ao sedo a necesidade de ter unha i
estratexia de servirse da propia bnas conferencias, nas declaraciódo, no ámbito do vivido, as teseun xeito de facer polo que o hu
46
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 49/310
neo; a unha poesía pura correspdo poeta54.
Todos estes trazos aparecBóveda se concibe a si mesmo e a
tas dunha perspectiva románticazo da súa vida por un fado adverdade espiritual e vital: “Antes dtoda mi familia, precedente algufamilia culta y aunque económicimaxinación dickensiana de ad
económica: “Arrancado por las sdesde los diez años, al campo pera, entonces, un erial (…)”, a como reacción ao sufrimento: “humano dolor fue laborando el t
fin pola revelación da natureza: su Numen”.Non obstante, a súa imax
loita contra o destino hostil e vénido pola emoción e o sentimententronca coa imaxe de personal
optimista: “Pero yo supe enfrenmuchacho díscolo y rebelde! Hlucha ruda, la batalla. Las vicisitumí una gimnasia poderosa par
Belezas locais, bohemia e aventura e
48
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 50/310
A súa poesía, xa que logo, deses dous factores. Esta circungración á natureza, permitirallintelectual da súa práctica po
intuitivo e espontáneo: “De ahí me haya preocupado nunca la esinceridad (…) desdeñando a totodos (si bien, impensadamentemis primeros tiempos) (…)” ou
mucho menos, asimilo, las inTampoco sigo determinadas or
sería indigno de mi clara estirpeMadrid comprendí que era precuentar las aulas universitar
Maestros, realicé una intensa labplir los 21 años yo ya podía decfundamente toda la literatura euintelectuales en España…”57. Refundamental independencia lite
contradí-, respecto a figuras e seguiu de xeito tan aplicado as Son tan recoñecibles as influencpalabras só se poden explicar co
48
B l l i b h i t
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 51/310
Xavier Bóveda ou o po
Yo cantOtros pdicen eXavier ( Actual
Bóveda coñecía o que se di
cricións que se deran da súa pemadrileña. Sabía a impresión quque dera lugar. En 1923 sabía qucal non. Imaxe que vai ter sempr
Posiblemente foi Cansinos filiación galega e promoveu esmesmo58, de interpretar a obra dodo madrileño, a partir da súa oririos xornalísticos e polo que moisto é, La novela de un literato, repolo contacto coa natureza e dun
nea. A prensa bonaerense e cubareferencias campesiñas, ao físicoBóveda viría a ser o escritor non
l h d
Belezas locais, bohemia e aventura e
50
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 52/310
certa recuperación do primitivismde Galicia que se viña facendo dproxecto de definición da identidción e captación, os significantes
e atlántico pasaron a cualificar a xornalística conta como nunha oyo requería una gran arpa ossiáni
O obxectivo último era deminserilos na tradición cultural galevolve insistir, vencellalos á produc
samente nesa terceira década do scia de Bóveda explicaríase no rennon só sería o representante de Gtamén podería reivindicar unha lique para el Galicia, literariamente
daria, supeditada ao español. A sgalego en virtude da relación funda lingua non ten por que ser a galecil ao mozo que facía de galego
Aires. Nunca se argumentou queirrelevantes e que nunca estivo v
sector do galeguismo ou do nacioningún dos proxectos ideolóxicosdaban na Galicia daqueles anos, mente con algún dos seus perso
50
Belezas locais bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 53/310
súa necesaria vinculación á literatubada. Cando expresamente se fai aa Pondal, a redacción é dabondo idiscurso español sobre a literaturadiscurso simplemente rexionalista
Portada de Penumúnica novela escrit
Xavier Bóveda e publen 1923 en Bos Air
La novela sem
Mais nos seus actos públicorencias a Galicia nas que se apre
Belezas locais, bohemia e aventura e
52
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 54/310
caracterizacións de orixe diversa hispano. As súas mencións direcun coñecemento aceptable do quegos nos distintos eidos. De cert
móvese sempre entre tópicos e repetidos sen parar. PracticamenCurros e esporadicamente a Norivo que, aínda que sabe da súa epalabra sobre o movemento galedes. Non xa en 1923, senón en 1
nomes desa década. O silencio a eñao pouco a inclusión nas páxinartigo de Otero Pedrayo62. Dun xpoética e ensaística, cada vez máissófica e hispanística, vai estar lon
raria e intelectual galega.En resumo, Bóveda tense qu
ra e da cultura española do seu temáis que na poesía, no ensaísmo dedica unha vez dada a viraxe d
Parece que non era relevante decpara escribir sobre Galicia, bases ca cultural española e a clasificacióliteratura. O seu primeiro esforz
52
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 55/310
tiña como obxectivo caracterizar a engadir a parte correspondente interpretación unificadora. Sería amente galego á literatura española
lar na que Bóveda querería ser o ael se sitúa no seo da literatura escorresponde ao desexo definitorioxeración do 98/modernismo, novliterario español. Velaquí o equivoGarcía Martí definira do moveme
anos 20. E habería que engadir nunca demostrase ter coñecementores galegos contemporáneos. Oescritores galegos non revestían igalega non lle podía ofrecer un m
te Bóveda desenténdese. O único ñol; a dinámica do galego era out
De aí a confusión que xerabde Cansinos e outros xornalistas española, os seus traballos como p
mente, o que desde unha persGalicia–, ao non deslindar produliteratura española de tema galaicoque el quería conseguir era o de
Belezas locais, bohemia e aventura e
54
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 56/310
unha visión interior a Galicia, o qutica que se resente do tópico e ao dencia dos modelos literarios -esdecisión. No seu último libro so
ensaio, Bóveda pretende sistematicubrindo as súas características a ou a presunción de algo así, a entrdade galega desde unha idea xeraelucubración sobre aparentes clavnomes da literatura -que son toma
go- coma nos distintos feitos e figsanta compaña, as romarías, a suPor este camiño á procura de clavidea de que a razón da emigraciónlismo de la raza” e no seu orgullo,
que lle parecen simplistas. Afirma campo” como un “viejo absurdo” eno emigra por rigurosa necesidad,Un exceso de vitalidad -y una sacque así lo impulsan”63. Cómpre ap
simplificador non tivo ningunha dúbida polo seu carácter artificialgunha interpretación rechamantereflexión filosófica que de contrib
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 57/310
ou á estirpe galega, de intérprete ciosa”. Este discurso, polos seus conon contén ningunha idea de autoTierra nativa. Emociones (1928), no
meiro inquírese estratexicamente“futuro espléndido” que presentiraa argumentación no sentido contlladas, de Spengler -sociedades orción- e concluír que Galicia vai cgradúa os seus argumentos; indicamente o seu momento álxido no X- e implicitamente deixa que se país galego vive un proceso de esmatreve a afirmalo abertamente e pen la historia universal –dice Spen
mación y deformación, de un mmiento de formas orgánicas. Cadadades de expresión, que germinanven jamás’ ¿Sería acaso este el ‘sin
Será nun artigo recollido no
otros temas, no que trae a discuEspaña, onde vai ser máis explícico, aínda que el pretenda non faque lle corresponde nesa estructu
56
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 58/310
ante el caso insólito de dos procesles”. Son, ambos os dous, procescadansúa lingua de cultura. Así poseu, subxectiva e obxectivamente
mais apresúrase a asegurar que istconfrontación ou “antiespañolismten dos estilos de cultura en pugnte, ya que cultura española y culcosa!”. Son o mesmo, mais non h
Na segunda fórmula, na q
aquelas “regiones” que non puidee, por tanto, carecen de lingua deinferioridade. A súa relación co Eque carecen de procesos culturaiver ahora cómo se efectúa esa fusi
regional con lo nacional? TomemEsta condición e vinculación somde que a expansión española naEstado non se debeu a un prosenón a un proceso “obxectivo”
Castela creou un “idioma” que é,é posible expresar as ideas máis aque Galicia ficou paralizada nese “dialecto” As necesidades de expr
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 59/310
En consecuencia, o galegrexión. Dialecto, para el, é a intimllado a unha terra que só el podetado para expresar o máis inmedi
o particular dun país, o subxectivnon ten capacidade intelectual, ide teorizar66. Mais a manobra idño. Unha vez argumentada a possas obxectivas, nun segundo mosobranceiro de Galicia en Españ
esencial, sentimental, profunda, da, mais que resulta moi importaé nese retiro exclusivo delas onderes espirituais cos que as rexiónarrequecéndoa. É o que el titula
rexión e o seu dialecto reclúensvertente subxectiva, mais, ao msión” obxectiva, tenden cara á “ngrandeza da nación ao contribuír “La misión que cumple Galicia e
aporte de su genio lírico”. E comptalidad genuinamente gallega sEspaña outórgalle o idioma e tracolocar algunhas das súas caract
58
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 60/310
primer período, y debido a la recpartió de la periferia al centro, ptro a la periferia, esperemos y an grarnos a lo español se trata, queperiferia imprima dirección al cenfe regionalista, entrañe, también,nacionalista. Vale decir: española
No ano 1929, Bóveda resppolo xornal El Diario Español de Bpor onde discorría a súa identidad
nición das comunidades de emigunificación do campo hispano édunha maneira moi nidia. Das súel se considera identidariamentegunha consideración que indique
galego. A súa profesión de fe espda súa argumentación, na que apde emigrantes é o de cumprir a “mzar ao español en América, xa quno otro alguno, es el auténtico retradición hispanas (…) A nosotro
jar por él [o futuro de España] América, aquellos a quienes Espacendente y básica para su futurod d l l” R
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 61/310
Con todo, a imaxe que el pcolaborou tanto á uniformidade actos culturais, debe ser reducidacontraluz, e, deste xeito, subtrae
ción frontal; simplemente abondeclaracións feitas por Bóveda na Aínda que insista na “eleva
dar a mi arte”69, hai, no acontecións, relacións que desdobran a uretrato que Bóveda quixo impor
descricións, as entrevistas, permifoi a primeira viaxe e, en xeral, enraizamento definitivo de Bóvedcer relacións con xentes e institucen las amistades que ha trabado d
Xavier Bóveda ha sabido vincuambiente intelectual en el que depouca cousa quedar como corretamén de Plus Ultra e Caras y carecisamente menciona que ten que
rotativos. Isto é, por máis que prunicamente lle interesa que Españco perdeu o tempo para conseguandaba tan necesitado en España
60
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 62/310
patria más pobre de lo que vino literaria sin duda, de pagar sus c
Comparemos agora estas padi nunha entrevista, non en Bos Ara do ano 1924, un ano despois déxito franco en Buenos Aires. DiGané dinero, mucho dinero! Y, España, no llevaba ni cien pesetas mente en uno de los mejores hoteno permitía que se me hicieran ga
vado la sorda ambición de hacer dnon concorda nestas últimas palaxornais arxentinos e as recensiónNas súas palabras soa unha corda pos da xira arxentina, o desenfado
Comparemos unha vez máis: “Poccarta gentilísima de Enrique R. Ltodo un gran señor, opulento y made un capital de quinientos milloconcediera una recepción’… Figúte de Buenos Aires me ofreció un
la intelectualidad bonaerense”73. Bóveda que se expresa agora así rencontrarían na altura da súa viaxd d d d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 63/310
mismo me sucedió en Montevide Aires, una bandada de fotógrafos mi busca… Yo, que como he dicsalir de mi asombro, al ver que ersiasmo, sin haber anunciado mi vhiperbolización do acontecido, eaxusta a unha estricta verdade dosmos que a súa chegada foi prepaHogar Gallego, con anuncios no xacudise a recibilo. ¿Viaxar de incó
za coa afirmación: “Yo salí de Mada Buenos Aires…”. Polas referenciprobable ou ben estanse a elimina
Outro aspecto que vai serpalabras de despedida, no mommavera de 1923, e as que profespecie de balance da súa primeaqueles puntos importantes que llida e o trato da colonia galega.comportamiento seguido por lamo. He tenido a mi lado al puebl
el sudor de su frente y del que ycamarada (…) Mi mayor alegríamistad de los gallegos ricos. Nique yo le haya halagado; no así
62
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 64/310
es una institución que triunfará plta por hombres honorables y buellos”76. Mais na Habana afirma:
Aires. Di más de treinta conferenctra todo lo que yo esperaba, el argentino. Por cada diez argentinohubiera confiado a mis paisanos!”profiren mostran unha actitude dlugar, non é certo que non cultivenon; de feito, a súa política de con
Gabino Bugallal ou Virginio F. Grsegundo lugar, a última cita mosanterior e xorde, por razóns de imvencer de que o seu éxito non se dao feito de sorprender os arxentingalego era un ámbito limitado e d
O proxecto final
Necesitamos un amcapaz de unificarnoprograma mejor (…futuro español?X Bó d (El Di
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 65/310
termo incluídas, a de promover ores e lectores das dúas bandas dgrarse ao hispanoamericanismo.
Como xa se ten comentadoque xestado na súa dedicación átempos do seu período madrilCansinos, desenvólvese de xeito rientación americana. Para o protemática galega resulta insuficienprosa e elección de temas hispan
tivo que desde 1923 se vai afinarenciante, o seu mergullo no ámbcional esixen a prosa, sobre todavant la lettre. O esforzo principahispano equiparable aos Maez
Ortega, Gregorio Marañón…¿Que entende ou pretende
nismo? Para a segunda metade dunha intensa, mesmo apaixonadnoamericano, e o noso escritor vpara a súa inserción como inteleclo producírase un movemento Latinoamérica como resposta ás Unidos plasmadas no panameric
64
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 66/310
de presente de descoñecemento tendo en conta os vínculos himesma lingua, os novos lazos quque ambos os mundos literarios vindicación de América e Españaposto de relevo: preséntase comodade en exclusiva de facer que arancia mutua desaparezan. Expóndade de divulgación incansable tipo en todo espacio cultural pos
ricano. Son os momentos de amediante a expresión dunha capatodo, dunha actitude moral irreprorganizar un proxecto hispanoamtancias con aqueles escritores qu
retórica xa usada no pasado, recque permitiría anular malos entenque as figuras que pretenderon fadade tiveron unha actitude moraBóveda, a América cunha certa ar
mán pola literatura americana, e puidesen apañar: “Me ha tocado huellas que dejaran Noel, Benavenseñores ya son viejos Carecen d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 67/310
intelectuais, por unha sincera atrsó o move a vontade de fomentaa cultura hispánica79. Para lograr viaxes non son de turista, son para facer e, deste xeito, dar a coñecfalla dicir que é o tempo en queadmiración polos países americahabitantes, un asombro, vertido eria. É o tempo en que elabora“América es el porvenir intelectua
tí que España era el porvenir espEn resumo, procurando ase
ro nesta idea e apoiándose no prmericanos foran desenvolvendo eque Bóveda vén a promover non
dade do mundo hispánico a travéisto é, reconstruír a idea de Hispason os tradicionais pois a referene a cultura, a lingua e os corolariolle engadiron. Baixo a figura novahispanoamericanismo, Bóveda rmaior prestixio -segundo as súas ivén a reproducir solapadamente da antiga metrópole. Por tanto, p
66
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 68/310
Caricatura de Xavier Bóvedafeita por Lobos Porto epublicada en La Voz del
Interior, Córdoba, 11 denovembro de 1933
Mais cando se establece dmodelo de hispanoamericanismnivel da súa formulación ideolóimplicación nunha práctica de mdistanciamento físico de España,
tamento dos grandes temas da cesencia de lo español y otros temas éveleidade por dar a coñecer a litcontrario revela a dedicación á c
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 69/310
libro o período de iniciación; poagardar polo de madurez. Esta mvaloración do seu labor como hite, tanto el como Cansinos debcomeza con Terra nativa (1927)española: “De lo particular a lo unmando en Xavier Bóveda (…) amta Cansinos. A declaración ten qtexia de consagración como hispae España, xa que está a crear el m
se estenda. Precisa converterse oensaísta de grande altura e a súsituarse nun eido consolidado. Alun espacio pola selección de ceintroducir. Non se aventura na
temas novos, senón que vai a valdunha capacidade combinatoria dotes retóricos para engadirlle unexistente. Crese quen de poder snalidade por elucubración, glosa
ría mesturarse cos seus mestres pción; non obstante, as urxencias o que a sorte lle deparaba non deididacta máis que os dun intelec
68
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 70/310
con Bóveda, aínda que lle agradedas) para a prensa arxentina–, e nde lo español… apunta: “En este enpor terminada la labor inquisitivaya la esencia de lo español con uny admirados (…)”. Continúa Canrevisar e discutir os argumentos dmesmo a afrontar o “ingente profamosa” e, polo contrario, prefirepersoal ao respecto: “(…) apenas s
simplicidad excesiva”81. A pretensión de dar coas c
de discutir a figura de don Quixorer que o vexan dialogando conEscoller o tema das rexións signi
de intelectuais españois vencellseguirían activos ata a Guerra Civdaquel tempo, limítanse a barallavitablemente resultan teses gratuío escrito en clave de “psicoloxía
polo medio xeográfico prestábasonde as combinacións e definiciózos era agra aberta a toda capacid
Antes de que publicase as
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 71/310
–tanto que o mesmo Cansinos poutras razóns da súa renuncia82–por do tempo necesario para aten
A presentación, sen dúbidatítulo é moi representativo do traxía que, de feito, éralle necesario tos de hispanidade. Este concepnunha idea de fusión do plural. Dtras cuestións culturais chega a pou opostos. As ideas de Bóveda
solución proposta que sempre pdades contrapostas. Sen dúbida, tura de irmandade hispana e, podebilidades da súa formación autde, que precisamente tiña como
postos como o de Síntesis, e a meturas culturais arxentinas é o queta os artigos de escritores comincluír as recensións comprometpanoamericanismo.
¿Cal era o obxectivo de Síprir? O primeiro número inclúe ude tres puntos. Segundo estes, pda cultura en Arxentina e de ded
70
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 72/310
É unha publicación multiRevista de ciencias, artes y letras, e nLatinoamérica, de matemáticas, fipoesía, conto, ensaio... É unha revino aglutinador e dinamizador, estr
tural. Ten a pretensión de ser un rcultural no país, cunha forte concultura, que no momento en quevangardas e cultura oficial e convpresentarse coa actitude dunha re
de todo conflicto. No seo do consritarias as personalidades moderadinstitucional, como Arturo Capdeliteraria nesa dirección, pero taméindica que a revista non se pechano país, isto é, adóptase unha pos
mente falando84. A súa empresa, ppráctica que sexa do gusto dunha da e dadora de prestixio. Quere ctura nacional que recolla a tradicice coas formas culturais de presti
quere dicir, ante todo, que Síntesisresponsabilidade no desenvolvemeses vencellados á hispanidade. A rea prol dunha unificación cultural
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 73/310
progenie hispana”. Mais asemadeposta á hora do tempo mundial, “Consagrar las páginas de SÍNTEverdaderamente especializado- de
Entre o período vangardis putsch militar de Uriburu e a apamáis preto de Nosotros pola pretcampo cultural. Debido a isto, Bamplas posibilidades que se lle abno senso de integración nas estr
Por todo isto, as causas da dimisióen contra do que o seu proxecto ce durante a súa experiencia en Síboracións a La Prensa sobre tematituír La esencia de lo español y otr
Para finais da década, Bóvemundo dos escritores que viven Atrás fica o período poético, dianaxiña, no inmediato futuro, vaise
Bóveda xornalista
Hace y
72
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 74/310
cinco anos antes publicando as crlibro en Tierra Nativa (1928), dcultivo do verso e anuncia a súa dismo. É un período de aridecesautor sente que está a percorrer u
O 24 de maio de 1931, Arxentina atravesaba o océano ruestatuto e integrarse na FRG (Fecara ás eleccións ás Cortes do recblicano, Lino Pérez, un dos líde
Sociedades Gallegas Agrarias y Cuferencias do que se fai eco o vocei
A inauguración deste relatorio, qudo galeguismo auténtico”, corre apresentación, Lino Pérez, ó temp
gabanza do escritor “que fai gala nalistas galegos e os novos escritoramosar a distancia que o separa dnosco na forma”, e parece convidsúa lírica cando di: “mais, eu pen
moi paseniño van acercándose a Va Galicia, de regreso, polo camiñoNon será así, por certo. O X
i f i h h d á l b
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 75/310
Xavier Bóveda desaparecerá, opodándolle as costas a un maior ctempos convulsos lle requirían. Fmáis ben contrarios aos proxectogalega na emigración dende a FS
romper as relacións co Centro GaTamén o xornal da Sociedade Nazcou algunhas liñas ao noso autor promiso coa cultura galega. No aparece, na sección titulada “Pasa
O Xavier Bóveda, que aio noso idioma non tiña categorsófica escrita níl”, empeza agodando alguns valores da Galici
¿Será que os feitos que s
á realidade, ou é unha posturaNos xornaes de Bos Airas nosas cousas, podíase facer parvez non se puxeran diante
87. Houbo sempre unha maior re
que iso non quere dicir que non colaborO Centro Gallego foi unha institución morna, cando non allea, ás expresión galbiando froito da chegada masiva de exilia
74
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 76/310
Non son poucas as veces qupersonaxe; certo é que a súa confunha postura moi crítica e severanidade galega que mantiñan actirias ó galeguismo que os membro
intelectuais da talle de Vicente momento obxectivo dos seus daro insulto, un personaxe esvaraTemos así que o 25 de xullo de 19tras ocasións, arremete contra da
e a incompetencia do noso autor
89 A loita pola dignificación da linpolítica separatista, unha das premisas despear a recoñecidos galeguistas que mantiñcando “fan algo serio fan-o en castelán, e loliterario ou científico fan-o en galego”. As
e a Vicente Risco, que xa dende as páxina(1917-1918) manifestaron a necesidade dpouco aos seus acólitos colaboradores na pEduardo Blanco Amor, arestora vencelladorevelador, neste sentido, e desculpen a lapublica A Fouce no n.º 38, ano II, Bos Air
“Un individuo, escravo da verba peixeira sin merchantes. Un badulaque, qción onde cortou e puliu seu esprito comten a pretensión de chamar a todo o mun
U i il d d t d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 77/310
¿Coñecedes a Xavier Bidiota mais idiota de todos onon tedes mais ca ler o Resumde Murguía que ll’encarregou probarédelo; pois en toda-las p
go, o moi cretino correxíu, di¡O monifate do Xavier
riador da nosa patria!
E como sexa que, unha vez talante sociable, pon aos seus pés
en 1933 un periplo como conferrexións da Arxentina. O patrocinel a denomina, é Virginio F. Gregel mesmo nos anos mozos, quengastos que tamaña empresa cul
sinuosa carreira que o leva deCorrientes, Jujui, Salta, outra vMendoza... non é máis que o estnos por ver que de hispánico se serva más acendrado el espíritu m
tintos relatorios, que responden ámo españolista do autor, non phistórica y cultural de Españ“Revaloración hispánica”
76
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 78/310
español”90. ¿Está Bóveda a referirseque fixera, poucos anos antes, Sudamérica? O impacto das teoríadidas pola prestixiosa Revista de Otarios dos intelectuais nacionais ao
vés das polémicas suscitadas polaste nos anos 30, nun clima de reflepapel dos intelectuais. A contribucando menos, singular. Ó adobopegada humanista93 do noso autor
na súa formación (Maeztu, Menénpánico e proclama a finalidade étichistoria que alenta os seus escridesenvolverá Ortega en Historia co“la auténtica historia no es la histormomento determinado, sino la de aún, la de lo que todavía está penddistintos lugares polos que pasa ago autor das conferencias. Estas, aín
90. El Liberal, Santiago del Estero
91. Vid. Tzvi Medin: Ortega y GasFondo de Cultura Económica, 1994.92. En Síntesis, a revista fundada p
sión da obra de Ortega feita por M. A. V
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 79/310
por V. Grego), van avaladas por a Sociedad Española de Su Majes
Como resultas desta prolíHumanismo español (Significación recolle a serie de conferencias e
figura de Virginio Grego. Deste libprimeira edición e 30.000 na segá venda, o resto foi repartido de ftinas e españolas. O libro, comcunha clara intención divulgativaórgano de moderada expresión galibro e anunciaba o envío de 10.España, por medio de las Sociedahora -afirma- de que el niño sientdaderos valores de España, la hon
78
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 80/310
Presenta Bóveda o libro comnegra española que, sobre todo dementada dende Norteamérica e esescolares infantís.
Claro que esta reivindicaci
co que Unamuno expresara no seen Síntesis no ano 27, difería no sDon Miguel, que lle outorgaba á ltodos os pobos que se comunicatinxencias políticas ou raciais.
maternal da conquista española etén nos pobos de América e os eigualdade e tabula rasa que propuceptos tan caducos como o de “mpróximo ás posturas máis reacciolas mantidas polos emigrantes. C
por Unamuno fan que aniñen as tcomentarios. O 16 de outubro dunha entrevista a Bóveda na que dade española polo “escamoteo deque o seu mestre Unamuno97, Bó
La fiesta de la Raza, es enque en la enorme extensión ideDía de la Raza es la exaltación d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 81/310
significación espiritual de muyde nuestro idioma, y más queespiritual, de su ‘etos’, del sentponsable de su propio destino
cendental de típica raíz ibérica
A pegada unamuniana vai sobra poética posterior, Integracióoutubro de 1934 tamén a cargo doposicións que integran o poemariote a xira anterior, e absolutamentfamilia de Virginio Grego, pero taMarañón, Ortega y Gasset, CansiBlanco Amor, Manuel Azaña... Olabor literario en verso, contén dhomenaxe a Ramón Méndez, e ne
cáles son as reflexións deses anoNon deixa de ser significativo o profundidad, como resposta a unhestá en el momento arduo y difícitremendas preguntas”99, afirma
poucas recensións que recibiu Inbelleza del acento agónico” dos senun sentido unamuniano. Poemaco” que xa lle anunciara á prens
80
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 82/310
-como muchos otros de Bóveda- upoeta lírico español moderno: de Luis Miguel Soler Cañas100. As teia esa determinación que leva a Bódade española do momento; mete
través da meditación filosófica, a craza, o home hispánico en Américsaxe, vencellan o noso autor co toco que o novo humanismo españ-Ortega, Unamuno, Maeztu101- est
En 1935, tamén por xentcorresponde ao seu proxecto cudun novo libro, Tertulias Literariasra con Humanismo español, se distdo país. Nestas Tertulias Literarias
vés de Radio Prieto durante os m1934 e xaneiro de 1935, Bóvedmesmo no Madrid bohemio de pimprimir as súas conversas radcomentarios sobre literatura– de quere ser lixeiro e familiar e ás vecturando a reflexión pseudofilosófias súas opinións sobre o que el epasadas e temas de certa actualida
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 83/310
Enrique Rodó, Miguel de Unamrecensión, de libros que deducimConcepto y tragedia de la cultura dra de Max Scheller e, sobre todode la vida, Vida de Don Quijote y S
conteñen críticas escollidas á súnotas periodísticas laudatorias e e–case sempre agradecementos po
A Guerra Civil españo
España
reaccio
vivía, y
Semella evidente que as reldade española afín á república tomar unha vez que estala a confen Radio Prieto obrigábao a dar n
tecer na península e dende alí dciar o levantamento103. Pouco anCrítica, o 9 de abril de 1936, Bóv
82
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 84/310
doloroso pero necesario lo que oestá a celebrar o vigor e a grandliberdade fronte a un fato de milisería o réxime que xurdiría do tri
Supongo que continuarantes, aun cuando ahora muchizquierda. El comunismo, si ldurar, porque toda la región apegada a la pequeña propiedsostuviera un régimen comundel ruso, por ejemplo; sería unal calor de nuestro cielo, así, p
Bóveda opina que no fondoesfuerzo egoísta [das forzas reaccincompatibles con el progreso y l
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 85/310
incomprensiblemente dada a súa tura humanista onde parece eximco e fala da grandeza de calquernegarle civilidad a los hombres dren cual los de la izquierda?”10
naquela época declaracións certasemella vacilar nos seus propios psa queren dicir unha cousa e asdistinta. Representativa desta actdidamente conciliadora é a súa
publicou en 1938, en plena contever representada. A obra, como vautor, está dedicada ós senadoreCarlos Serrey e Héctor Gonzálezrefuxio a algúns exiliados, “de izq
da guerra. A que foi a súa primeió denunciar os horrores que toconsigo dende a atalaia do humarico, non tivo a recepción que o súa ambigüidade108. Os argumen
tropeza con sucesos como o aLorca, a quen tratou cando estivoda, admiraba. “No quiero creer q
84
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 86/310
un titular dun artigo que Bóveda to en que golpeo frenéticamente palabras incrédulas y horrorizadate a mí expresamente colocado pretrato que Federico me dedicó e
por vida nuestra devoción”109. Ndencia e un alarde de amizade, a
Tal e como se apunta, de xedo papel do programa radiofónicCivil: “Xavier Bóveda habla sob
hacerlo dentro de una discreciónestación las furias de determinespañola”110.
Bóveda e o teatro
El teala prena la
rio es
Logo de pregoar o seu abanoutros xéneros que o atraen máis
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 87/310
que fora considerada pola críticaintento dentro da farándula. Ungraciosas, equívocos e enxeño vedo que a libera, en parte, de casalón que imperaba na escena co
Pero sen dúbida a entrada recoñecemento, con Tierra Dura,estrea a obra no Teatro Smart cautor e director Samuel Eichelbañía de Pedro López Lagar. A pa
conta a publicación en 1942 deIntegración del hombre, que viña a mario co engadido dalgunha poescompilación feita a partir dun progase por completo á súa producxornalista de radio e mesmo fai
sión. Tierra dura, traxedia de amlorquianas, que no dicir da críticpublicada ata 1943. Da obra diestrea: “Lo que más me satisface dro que llegará de manera directís
da identificación racial y telúrica de mi obra y el suelo geográficoestá ambientada no rural castelái á l b d
86
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 88/310
do autor novel aínda que as opiniólar a influencia, ás veces excesiva, bien adviértese en el fondo de la ples la influencia de García Lorca, bien personal”115. “Muy vivas son
[referencias] de Bodas de sangre. Elorquiana, y más que en su prosa co, que, a veces, se acerca con lalevanta con el endecasílabo. Esta fuinicial, que, por otra parte es mu
hace sentir su demasiado peso sobTras dela virá Galicia madresúa filiación co Valle Inclán darepresentada en varias ocasións, aBos Aires en 1940 pola compasegunda no Teatro Solís de Mon
María Guerrero e Fernando Díaz En 1945, no Teatro Arxent
Ornat estrea El perfecto optimisExperimental Argentino), dirixidoposta en escena da comedia Laura
de enredo, lixeiras, con abundantede acordo co que se producía na “do que Bóveda nalgunha ocasión
d l
f l d l
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 89/310
coa falta de apoio estatal ou co tractores118 cara a novas expresiónproporcionaban a un unha distrda, e a outros, os intérpretes, amde expansión.
Daquela, a renovación teatrcionados formados por mozos óción e con intereses moi afastadodas grandes salas. Era este un teafeito en pequenos espacios alter
comerciais, aínda que é verdade apartado da consideración da eliteatro máis popular que enfeitizgrantes que albergaba a urbe arxcubrir as súas propias contradiccestaba a desenvolver en Arxentinforma de sainetes e farsas máis ouimportadas de Europa tivo, a parlarísima manifestación co xéneroe traxedia que foi o grotesco crioumáis populacheiros coa crítica so
de que conquistou moitos achadXavier Bóveda, logo de trab
e filosófico, vai, conforme á evo
bi d d l
88
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 90/310
ambientada no mundo rural espadura ou Galicia madre respondíaestructuras preindustriais e relacimístico da nai, funciona como fofestou, alomenos nalgunhas obras
referencia capitais para Bóveda: V perfecto optimista, que o autor “Divertimento”, a acción sitúase nespacio urbano e cosmopolita onsal, aparecen conflictos latentes ngrante en paro e a desilusión cantivas como o espiritismo son temNon se trata de presentar unha prmico; máis ben hai un desexo de personaxe evitando as tensións. “dencias, de un modo amable, enc
limar ciertas asperezas”, afirma o no momento da estrea, “El tema cos y otros aspectos muy relacambiente, en este Buenos Aires dno son sino ilusiones, y a un prec
Sexa como for, os textos drainéditos, seguiron xa esa pegada dsala burguesa. Cun fío de humorpretendía aproximarse aos gusto
A d t
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 91/310
Arranxando o retorno
En mi dente, obra pu
conten
O teatro foi a opción final da penas se dedicaba ó seu traballoticipacións nos actos organizados p
ción de Bóveda co ambiente peninservouse ó longo dos anos; mesmmos tempos, un cargo na Comisió
Tivo a cotío o seu posto desas sociedades galegas organizab
acontecemento Participou nas h
90
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 92/310
acontecemento. Participou nas hGonzález Carbalho e María Casarda Emigración celebrado no ano pación activa, e foi membro da Aduamente pequenas colaboracións
que se pode afirmar que a súa foi uculturais oficiais e nos organismoEra a súa unha postura de estar unha actitude permeable e amigaestaba dividida a comunidade ga
que cara a el tiña o sector galeguitido; non hai que esquecer que Bdentro das letras españolas.
A especial situación que se“quinta provincia galega”, a particional. Alí confluíron e traballaronvés do exilio e a emigración, en Galicia atenazados por unha dictarior. En Arxentina construíuse untodos aqueles que soñaban unha Gfoi indiferente a este clima de opt
Rafael Dieste, Luís Seoane e outraeditoriais galegas en Bos Aires llesfactores unidos á necesidade de n
é preciso xustificarse Nunha con
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 93/310
é preciso xustificarse. Nunha conprimeiro lustro da morte de Caste
Por eso, nistres intres agrado bastáballe saber que letanto mais gallego según foraforma d’a sua ternura, e nadaporse intr’a terra e íl.
D’ahí que todo probleplanteamento d’un probrema de Galicia, calificábase de pohomes.(...)
D’ahí que tôdo probremestando debruzados, alguen fondo123.
O sentimento cara á terra é
teorización sobre a psicoloxía dotundentemente: “O emigrante é usó para gañar diñeiro. E por iso e rilo, constituya o seu ideal d’o hoen que a intelectualidade galega
123. Bóveda, Xavier: No pirmeironunciado no Centro Orensano de Bós Airanota que a esta actitude pouco compr
emigración a postura de Bóveda
92
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 94/310
emigración, a postura de Bóvedaúnica aspiración do emigrante son
Na psicoloxía d´iste homdeza e a súa limitaceón; a súa -o afán de poder- xurden todoque poñer o ímpetu de tod´a vtar o vóo das azas da nosa ialmc´unha fluenza nada do propfantasía, nada da limitaceón d
Bóveda a carón de Salvador de Morga
escritor descoñecido para o conte
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 95/310
escritor descoñecido para o contevoca o seu resentimento. Bóvedadesexaba darse a coñecer, pero at“olvidado” na súa terra, que era que mantén con Paz Andrade, qu
Fronte a outros intelectuaisbuscaron na terra e cultura propiño que seguiu o seu curmán e coBóveda continuou ata a fin coa españolas. Quixo triunfar nos esc
atopar a fama perdida polo camiñO 16 de setembro de 1963homenaxe no Centro Gallego de rumbo a España co propósito de interesado, sobre todo, en estreatardía obra teatral. Levaba como
inéditos nos que estivera a traballachos de la locura, El otro Diógenes,No va más, e ademais dous poem
127. Vid. Varela Iglesias, José LBóveda e Álvaro de las Casas”. A literatLetras, n.º 4, Santiago de Compostela, FuNeste artigo o autor fai unha breve aínda qBóveda; ao falar da súa traxectoria estétic
verdes, de ambiente galego e mira
94
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 96/310
verdes, de ambiente galego e miramente revisada pois foi escrita xvinte a Galicia. Logo de ser recibidiríxese a Madrid, onde o agardatempos como Eugenio Montes.
A recepción en Madrid foi ccoñece a Mariano Tudela e a outroden daquela na capital española. Nle algunha comedia; coñece taméprevisto que pronunciase unha cMadrid e tamén no Ateneo; ademGómez para ver de axudalo a estreproxectos quedan inconclusos. Ndo día de defuntos, a Xavier Bóveque non pode superar. Chama amédico á vella pensión onde resid
morto na mesma butaca dende on
cións na prensa. Pouco despois d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 97/310
p pRuano cumpre a promesa que llena súa honra, aínda que este escrnecrolóxica: “Xavier Bóveda: cita a figura dun Bóveda cargando co
recordos, atestada de recortes demente quizais para sentir el mesme non deixarse levar pola sensaccantado despois do reencontro cuda súa mocidade e que non embamo, pode que excesivo, por estreacil, porque, después de cuarenta Bóveda sabedor de que aquel xa nada que facer alí onde ninguén orutina e seguridade dun Bos Airepatria. Abandona a idea inicial,
retorno definitivo e o establecemevivindo do teatro ou da prensa. “lidad no sé yo mismo por qué he Necesitaba ver España”. Nin tempnatal, á que lle dedicou o poemar
Tamén Mariano Tudela, imafectado polo triste velorio da noicionada lembranza132. A casualid
novembro saíra en El Ideal Galle
96
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 98/310
antes que anunciaba o regreso dara no Madrid dos anos vinte. Nánimo de axudalo a reiniciar a súpor dar a coñecer o seu teatro. “
que vencer a la inevitable sensaahuyentar espectros y derribar nsente indefectible, inexorable y,hermoso también”. Todos os apoBóveda unha verdade que bour
momento pasara. Anos despois, moitos ano
recordo a aqueles momentos e a
Después de aquella leequivocados del poeta y la
podían dar lugar. La hora dedo. En España y posiblementXavier Bóveda creía muy nueya inútil de otro tiempo. Me la velada entendimos lo misLázaro. El único que manten
viejo ultraísta, que deseaba mcelebridad teatral133.
Carlos Martínez Barbeito e Mari
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 99/310
houbo pranto na prensa pola súa traxedia, unha viúva ficaba soa enrosas débedas. Xavier Bóveda, o soldo da literatura, morría na com
fuxira, dende os seus comezos oue o esquecemento.
Luis MGrupo de inv
98
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 100/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 101/310
BIBLIOGR
De Xavier Bóveda
El madrigal de las hermosa
Ourense, imp. de “La Re
Epistolario romántico y esmas. Prólogo de CouceirRegión”, 1917.
“Poesías del Ultra. Un aude abril de 1919.
“Los Poemas del Ultra. Mde 1919.
“La plástica del ambiente
1919.“A la señorita Matilde BuVigo 31 de xullo de 191
•
•
•
•
•
•
De los pazos gallegos. Vd d
100
•
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 102/310
Pórtico e gravado de Fer“La Región”, 1922.
Penumbras. La novela sema
Los Motivos eternos: poemaTierra nativa: emociones. B
La esencia de lo español y1929.
Humanismo español: (SigEspaña). Bos Aires, Edito
Integración del hombre: p Araujo Hnos., 1934.
Tertulias literarias. Bos Ai
Caos. Bos Aires, Anacond Acerca del teatro. Ensaio i
Cartas a una mujer. Bos A
Tierra dura. Bos Aires, El
Galicia madre: Comedia e1944.
Homaxe a nai galega Disc
•
••
•
•
•
•
••
•
•
•
•
Sobre Xavier Bóveda
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 103/310
Allegue, Gonzalo: Eduarausente. Vigo, Nigrán, 19
Astur Fernández, Néstor
Bos Aires, Los Pinos, 197Cansinos Asséns, R.: La1985, p. 283.
Couceiro Freijomil, Antoescritores. Santiago de C
1951-1953.Lanza, Silveiro (editoSantiago, 1974.
Martínez Ferrer, Héctor: lismo. Análisis textual”. A
Málaga, 1999, p. 49-53.Pérez Leira, Lois: ProtagonGalicia en el Mundo, 199
Prada, Juan Manuel de:Círculo de Lectores, 199
Prada, Juan Manuel de: DSeix Barral, 2000.
Tudela, Mariano: “Xavie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Obras de carácter xe
102
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 104/310
Carballo Calero, Ricardocontemporánea. Vigo, Gal
Núñez Seixas, Xosé: O G
Sada, Ediciós do Castro,
Ribera Llopis, Juan e Rmodernismo do Cenácumodelos cataláns”. Litera Actas do Congreso Intern
Universidade de Santiago
Risco, Vicente: Obras Co1994.
Rodríguez, Francisco: An
de Castro. Vigo, 1988.
Tzvi, Medin: Ortega y GasMéxico, Fondo de Cultur
Torre, Guillermo de: UltrMadrid, Ediciones Guada
Videla, Gloria: El ultraísm
•
•
•
•
•
•
•
•
Artigos xornalísticos
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 105/310
Álvarez, Basilio: “El éxiBellísimo discurso de DoOurense, n.º 322, 1 de d
O Tío Marcos d’a Portela,
“La alborada de un granGallega, Vigo, 20 de abril
O Tío Marcos d’a Portela.
Correa Calderón, E.:, Bóveda”. La Voz Pública,1917.
Vida Gallega, Vigo, 25 de
“Paisanos Ilustres. Xaviede xuño de 1920.
“Del sentimiento de la Napoética”. Conferencia de Aires, 29 de abril de 192
La Unión, Bos Aires, 4-IVLa Época, Bos Aires, 4-IV
•
•
•
•
•
•
•
•
••
La Democracia, Montevid
l
104
•
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 106/310
“Nuestras entrevistas. El de Cuba, A Habana, 16-V
“El autor de El madrig
Montevideo, 28-XII-1924“Una entrevista con el poCórdoba, 20-V-1926.
Síntesis, Bos Aires, (s.n.),
La Prensa, Madrid, 1928.
El Diario Español, Bos Air
Cansinos Asséns, R.: “Reotros temas por Xavier Libertad, Madrid, 1930.
“Xavier Bóveda dio una m Aires, 24 de maio de 193
A Fouce, Bos Aires, nº. 38
A Fouce, Bos Aires, nº. 61
Blanco Amor, EduardoOrense”. La Nación, Bos 1933.
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
Crítica, Bos Aires, 18 de
A ! B Ai
Belezas locais, bohemia e aventura e
•
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 107/310
¡Aquí está!, Bos Aires, ano
Crítica, Bos Aires, 26 de
Crítica, Bos Aires, 18 de s
Crítica, Bos Aires, 18 de
La Nación, Bos Aires, sáb
La Prensa, Bos Aires, dom
La Nación, Bos Aires, dom
Muñoz, Andrés: “Bóvedbohemia literaria”. Mund
Soler Cañas, Luis MigCabildo, Bos Aires, domin
El Diario Español, Bos Air A Nosa Terra, Bos Aires, a
Risco, Vicente: “En busca Ateneo”. La Región, 18-X
Tudela, Mariano: “A XaIdeal Gallego, 8 de novem
Gamallo Fierros, Dionis
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
106
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 108/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 109/310
ENSA
108
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 110/310
LAODO DE GALICIA
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 111/310
Miñas donas, meus siñorespáxina dos seus inmorrentes poe
“esquirbir nada maou, como os pobosesquirbir sobr´a cacaxe que todo ven
y-eu confeso qu´axo garimoso qu
teño que falar en catelán o longo da ledicia en poder falar unha ve
¡Nin cómo podería conxabrante de Galicia no vran, qu’ed´os penedos, loiro craror morn
montes, dozura de lus nas brañxestas, uces e piñeiros!
Qué feliz sería eu, paisan
da Cruña, os baixos de Caselle, ae o medo d´as serras d´Ourense e
110
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 112/310
na pradeira, as mulleres a carón dsobor d´os eidos.
Vexo a romaxe de sigros d
badaladas das súas campás, e podoiras, pol-as congostras, pol-osmozo lansaliño, a moza carrapunon ten folgo, cos seus dengues cos, cas suas cariñas de carabel.
Den´aiquí, desd´esta Arxengraceón en que trunfa o pulo dGalicia: verde e cheirosa d´erbas, pinos, e feiticeira de merlos e de
PERSPECTIVA DE CA
Apenas ha transcurrido uCastelao, y ya su figura empieza
mente; ahora, a poco tiempo de empieza a elevarse en el horizont
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 113/310
Todas las semillas de este bosques para nuestros ojos, pormente. Ocurrirá con Castelao lo
ya que uno y otra son vivientes eLos dos hicieron mucho m
cosa; lo más excelso de ambos estianamente. La amaron, primerobelleza; finalmente por ese su don
supieron revelarnos.Mi primer encuentro con C
en circunstancias en que yo acabacerlo. Ocurrió este encuentro enpropuso que hiciéramos una ex
que yo conociese el paisaje. Meel Lérez.Pronto advertí que el paseo
la dinámica de su alma. Se veía quunidad, y que ésta sólo podría logmentos. Todo lo que ahora intuyosu sensibilidad y su inteligencia,
La imprensión que entonce
aún, y que la universalidad de Cade su primer libro: Un ollo de vidr
112
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 114/310
También conservo de aquedables: lo que había en él de árboque había en él de árbol, era su
pino; lo que había en él de mar, nostálgicos y azules. Tenía una bsé qué de égloga y de ría.
Algunas veces suelo pregusu obra. A mí lo que me deja
Castelao se acercó a las letras cualos treinta años; pues bien, creóespontaneidad del lenguaje habla
Ocurre con la de Castelaprosa de Cervantes. Ambas estarquitectura: la que estructura l
bién la síntesis se resuelve en efuen piedad.
También tiene algo que lo aalardes cínicos y macabros de deuno y otro son propensos.
¿En dónde radica el secretoespíritu? No hay secreto. Hay, sí, campesino y marinero del que ti
HOMENAXE Á NAI G
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 115/310
(Di
Pra falar da nai, hánse de dectén de ser pór n-elas moito sentimbaril, porque no nos cadra falar co
E como é da nai galega de teñen de ser ditas na nosa lingua
xirse a ela.Namentres os homes podem
por isemplo, c´un andaluz e un tinto d´un galego unha nai andad´outra nai galega, c´o sino da ma
de fermoso; e niste xeito compreespritual c´as diferencea, e por isgalega, cando fala na língoa d´o n
Galicia e unha rexión de mqu´as formas da súa cultura arr
eidos. Tod´o que se teña de fagud´isa realidá, e por eso coido quCentro Gallego, d´a súa Xunta Dir
Quezás ocurriu a cousa canros versos, alá no Ourense d´a mi
i i d d
114
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 116/310
os ourensanos, nisa nosa ciudadedía 7. Pois a isa feira baixaba tomais alá de Velle; unhas vegadas
sempre caía pol-a miña casa paraencol d´o fillo que tiña alá, n´Amas cartas. Pois n´unha d´ilas, o esquirbíalle a nai qu´estaba mortsado de se volver, ó qu´aquela muten tanta morriña, e fala de se torndín as vacas, qu´eran ben leiteiras
Sen dúbida porqu´ise recocon que s´agarran as cousas candoo trayo a colaceón, e vindo n´aqunai galega, e miña intenceón fac
tarlle d´os nósos feitos, non comoten, senón com´hé lei en homes q-e debe ser- un sentimento.
En col d´o esprito galego, ddifrenzan, ténse feito moita literat
sas c´abondan, non sempre a calidestá d´acordo co que representan.tante esproitado pol-os nósos po
Non eisiste pr´a min coisa pero, como socede con tod´o que
t i li i
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 117/310
cousa tamen mais pelirosa, pois oda nosa ialma en aspeitos qu´aindsivos e radicales n-ela.
Eisí o sentimento d´a terrimpulsa como pobo pero quecom´individuo. Témolo caso eiqude Bós Aires. Xa s´empeza a falartiva, e mais d´un ollo agoreiro fitacheo de noxosos presentimentospechos os vieiros d´a emigración,cer, e que día virá en que ainda ofrente de pedra d´iste Pazo. Pódependencea, cando xa vai sindonos ceibes. Pois é incredible qu´
mil homes non teña nada que fag Arxentina en que poden intentar
Ademáis, s´é certo que queesprica ise adoecer porque sigacando detrás de cada mozo qu´e
unha economía qu´esmorece. I écando as cousas se miran como sesas, senón como nostalxias. O es
úneco, -o afán de poder- xurden ceón, porque poñer o ímpetu de vale a acortar o vóo das azas da n
116
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 118/310
vale a acortar o vóo das azas da nmental, mais c´unha fluenza nadaceón, unha fantesía, nada da limi
home e moi difícil de tratar. A cquire n-il formas asombrosas, e epor enriba todo seu poder, pois acamos, ten, forzosamente, d´impoíntema c´unha apetencea de manna nosa relaceón.
Com´a todol-os valores finq´estima mais, o diñeiro pasa a seseu conceito, a proba do seu amsociedade de Fillos de Galicia, ilson os qu´empezan por poñer os
les dá o privilexio de verse comreclamen dirixila, pois n-ai cousc´a probeza.
Nunha aldea gallega, calqupra ser direitivo d´unha sociedad
honradez; a exixencea fundamendigo en tono de censura, senon Cando chega a hora d´elexir un n
eleición, inda os que mais barulvotalos, pois o home que levoumellores títulos para ser patriano
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 119/310
mellores títulos para ser patrianoE ten de selo por moito tem
xente pensa, detrás da riqueza n
paxión e vontade. E tamén intelipráctico, valedeira e dina de certdébelles moitas cousas, e un sentlles reconocer pol-o menos isto:terra; pois por un rico que se perles hastr´a servidume. E, si e cepasará un camello pol-o buraco dtas do ceo, quezaves ós nosos nonsa, pois as horas e desvelos –mqu´adicaron ó noso Centro, hásechegado o momento de rendil-as
Centro Gallego é unha obra colelevantóu con donacións, senon eles, os ricos, os qu´o admenistrae honralos no que teñen, mais qu
Haivos moitas formas de s
homes; pero soio honramos á termos, senón d´a cordo o xeito comde toda crás, dende os mais simp
S´agora votamos unha fitaón, eu invítovos, digo mais, desasoia actividá na cal non esté diña
118
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 120/310
soia actividá na cal non esté diñamismo. Os galegos rexentan bancátedra nas universadidades, e
ministerios e nas cámaras, fundacapas mais oitas e pechas da soempobrecidos.
Eu xa teño dito qu´eiquí gallega, pois e fatal c´axedes o gatopámonos co il en donde nós be
I esto é ademirabel, porquc´ocupan esas posiciós, tiveron qucipeos mais elementaes de cultdesenrolo; todo o cal di moi alto, da versatilidá do seu esprito. I a i
que teñen, un valor moi outo, pparte o sentimento; o afán d´honr
D´ahí qu´eu pense que toddebe perder, i-e chegado o temppor xeitala. Pro, para esta nova fu
primarea do sentimento, a devocacceón tendrá de individuarse ensesgo qu´ista nova loita tennos de
Os que, com´eu, levamos tnacemento d´un aspeito evolutivdebe resultar intresante seguir de
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 121/310
debe resultar intresante seguir deaún,) estimulado nisa direcceón. certo é que do home galego empé
dito. Diarios, revistas i estaciós deza a eisaltar alguns aspeitos da ndebido, en parte, a enorme multmenos certo qu´está alborexendomirarnos. Podemos xuzgar esto pmos agora confesiós que trintanosión “Yo también soy hijo (o hijana nos medeos en que se desenrodixen d´os pais, teño aseguido de
Porque o arxentino de proxnas universidades, nos talleres
radios, nos millores comercios e Por donde a nova valoraceón, o narranca de duas fontes que teñcorriente úneca: os méritos da nempezan a actuar os nosos fillos.
Fai d´isto poucos días, asisFoi no Centro Lucense. Fun alí, (cencol do Día de Galicia. E n´i
Por iso, niste día en que nfigura veneranda da nai galega, eceón, coido que o xeito millor d´
120
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 122/310
ceón, coido que o xeito millor dfalarlle d´ista inédita laboura d´o nde adequirir forma positiva, e cu
Conquistar a ialma d´os seus netoD´endo Teatro Avenida, díxoda vivencial, que dá diñidá d´esprmento, i-a cultura. A vida, e un dóa terra i a familia feita intimidá, e aceón do home. Pero toda culturaecumene pol-os seus anceios. E soid´os nosos fillos con ese sentido exixe, cabe que conquistemos prasdous millós de netos que son a pr
O que ten que sopor un cam
coleitiva, pois eiquí a disyuntiva herdeiros, ou o paso do tempo corimos, e inda iste mismo pazo qfumos rexidos pol-a forma primaterra, e s´iste é bastante pra unifi
quirir a mesma continuidá se qsempre a vida ten mais forza e mquer dicir qu´o noso sentimento t
descorbir parcialidás en funceós qdenza. Pro pra comprir iste novo mento da terra e da unidá de orixe
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 123/310
tinuidade, non soio no espaceo gaTod´o qu´en Galicia ergue
povo. Compostela e unha obra coa sua beleza- e o resultado do sana nosa música fai sigros qu´istá pgrama, pois é coral no que teCanzoeiros, tan soados, mais c´teñen un ar popular de povo qu
queira que nós imos, sempre nosNista Arxentina todo o que
contará coma povo e nada pais pazo que nos acolle, e o máximorande manifestaceón da nosa vo
que a xente encontra pra comprenacostuma a estimar ós povos porlle será comprender, a quen soio mvista na sua perspectiva de eterni
Todas istas cousas, e tantnosos fillos; pro non soio c´o sen
raes que as fagan asequibres a ssoio esforzo coleutivo, senón tamqu´estamos eiquí temos unha ob
NO PIRMEIRO LUSTRDE CASTELAO
122
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 124/310
N’iste pirmeiro lustro d’a trqu’o millor que podemos faguer ceón da galleguidade n’Arxentin
nosco. N’ista forma, coido, imos súa obra, e o modo meirande d’e
Tense dito d’iles que, cóm’os seus froitos, e outro tanto pódsoio podemos xuzgal-as pol-a fa
intento. Ver o que deu de sí a nónóso pobo, co abondo da sement
Pro tampouco será a miña síntesis; o que quér dicir que imos tos coleitivos, pois impórtanos ma
Pra ista xornada qu’imos apunto, non no espaceo, senon nomais longo qu’o camiño qu
Por eso, nistes intres a quegrado bastáballe saber que levavtanto mais gallego segun fora a d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 125/310
forma d’a sua ternura, e nada quporse intr’a Terra e íl.
D’ahí que todo problema planteamento d’un probrema conde Galicia, calificábase de polítichomes.
O sentimento era com’isasdos nevoeiros dos nôsos montescábamos ôs beizos, mais pol-o gotivéramos.
D’ahí que tôdo probrema cestando debruzados, alguen tiras
Eu quero ser ben entendid
na-i nada mais lonxe da miña intser irónecas. Si aquiles homes smento, se non quixeron ter conGalicia, en xusticia, hay que recomeditaciós d’unha minoría, pois
era un sentimento, e tiña, com’esorprendente –i esto esprica moitpoeta popular.
nientas, ou nonseicantas agrupacpor modo mais xeral, de Hijostanto nomes xeográficos que enx
124
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 126/310
O qu’as enxendrou, foi o amor a do curruncho da terra mae. Ilas fi
construiron pontes, e, na hora homes e redimiron vidas.Por iso temos de falar con
moito mais qu’un pul-o emoceosentimento abrocha nas raíces prise refire, digamos que ll’ê consus
O nóso sentimento non é bte ô tempo, e pode erguer obras qtanas e a beleza de catedrales. Vn’Arxentina. O Centro Gallego. O
Aires.
Cando o sentimento finou gou o máximo das súas posibilicoroa. Xa non hai, non pode habguismo, si quere ser fecundo, tenda voluntade e o pensamento.
Hastr’eiquí non fixen outraespritoal. Compre qu’agora falemqu’o pòbo emigrado descóbrese
Por iso, o conmovela en taquela forma angusteosa que todtadora d’as concenceas.
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 127/310
N’isto chegou Castelao. C Aquel en que, da Galicia emigrad
voluntareosa da libertade. Xamaide semente.O seu nume tiña un tingu
esbelteza e a impoñenza dun piñrecidos, a dozura azuada das ría
no ar, as mans abríanselle eisprvoar un páxaro. Foi algo inorvidaso par-as almas.
O nôso pobo recoñeceusmesmo era terra campesiña, marpra xuntar, senon tambén a diviña de Galicia no seo común da cas súas verbas, cobizoso dun confricto con moitos bós gallegosin sabelo, están escolleitos pol-ada coleitividá qu’ê sempre despaPor iso morreu un pouco desprada, si ben todos coñeciamos que
Eisencialmente, a vida d’unconcausas, que son recíprocas. Uleza, a súa i-alma. Outra, ouxetiv
126
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 128/310
ocaseón hestóreca. Pro, ainda qurara vez s’alcontran. Por iso, ven
alma universal e un destiño escucinco séculos. A razón, en parte, tico non contaba rén. Todol-os pol-o Meditarráneo.
Pro agora entramos no
Hespaña do porvir ten de facela onosas costas, xa qu’estamos chamâ groriosa Europa ca nacente Am
Pra isa laboura percisamos, cencea de si mesmo, e que xa nonto, senón, fundamentalmente, po
O honrar oxe a Castelao nseto, non honramos ô home quenosa coleitividá, pois chega o temsi a terra deu sua cárrega de froitfoi xeitada.
I en verdade teñovos de dicman xugos xenerosos, e pendur
GONZALEZ CARBAL
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 129/310
Mi primer encuentro con GRojas Paz. Recuerdo que llamaro
líneas de su rostro, y la gravedad impresión quedaría incompleta modo de difusa tristeza que lo supe de dos momentos de su vidtu sendos vórtices de soledad. Priecida apenas nacido el poeta, y de
rre –y lo dislacera- en plena juveEl primer contacto del po
revelación del habla. La cosa ocu“Este trascendental suceso
marca, dice, una etapa definitiva
ocurrió después de una cena. Msuyo, llegado, en el día, de la tieen una esquina de la mesa y el v
Quizá, o sin quizá, en ese mló el habla antigua de su padre, emlo que después llamamos voca
t l iñ d
128
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 130/310
momentos en que el niño se desc A propósito de la tan cont
Santos escribió: “El hombre portantepasados, todos muy cerca, enda cuenta de que ese es otro de l
Añoranza de un paisaje en el que turas a las que no conoció jamásórbita de sus sentimientos y el tin
Yo me siento inclinado a inorden de referencias; pero no echplejo el mundo del espíritu, y el mservir para corroborarlo. En este c
Conocí al poeta creo que
momento siguió latente nuestra anos veíamos, lo que era bastansiempre– detenernos a conversarque fue mucho, pues duró más dnunca me hizo la más velada alus
Estos amores que se conjugy un pueblo, suelen ser de los qutan más dolorosos. La verdadera
forma de absorción, en las que nieblas místicas.
En su avatar gallego, lasAquí el ser no se evade Se ident
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 131/310
Aquí el ser no se evade. Se identsu máximo de plenitud.
“Lumbre, no engañque están cargadosSeguiré la marcha Tengo memoria”.
Tener memoria equival
momento lúcido de tiempo. Perodidad, ni como vivencia, ni comoUn existir, siéndolo. Siendo a la v
Todo el “Libro de cancionsuerte de recuperación del tiem
aquellos versos en que Rosalía, g“Sin ela vivir non pnon podo vivir conqu’adonde queira qcróbeme unha som...................Levaime, levaime, como unha folliña
Lo que me admira más en fragmento) es lo mismo que me aes lírica paráfrasis. El hecho deadquieren fantasmal corporeidad
130
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 132/310
adquieren fantasmal corporeidadde presencia. Están en el tiempo,
evidenciadas. Y cuando el poeta ncándola, sea siguiendo su vida cosu padre; pero no en su padre-hsu padre emigrante de diez años.
Por eso la primera captacióCarbalho, es una desolada, que pe
mas de Rosalía.“Era, escribe, el éxodo. Gal
En las casas pobres había ventanaan era para mirar más allá del ho
Pero esa Galicia reconcentr
siempre un tema del que se ha aque yo niegue su verdad relativa,cial. Dice Ortega Gasset que “el edad si no ha calado hasta el esGalicia ocurre que, por acentuar
plano, -la emigración- se descuidque es su sentido de la existenciagría como uno de sus componen
ra hay una gota de angustia, inmtencia se torna destino. Ambos ex
“Oigo decir, escribe GonzálGalicia tiene inventiva como en n
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 133/310
Galicia tiene inventiva como en nyo sé cómo es su paisaje; el viene a
Pero el sentimiento gallegopara que pudiera apaciguarlo en solo a verla, sino a peregrinarla. su muerte.
Cerró así el ciclo que habíchó por vez primera, de labios d
“Y lo que después supe del cí que había entrado en mi conodos hombres sencillos, en un hperecederas”.
UNAMUNO Y EL SENTRÁGICO DE LA VID
Permitidnos comenzar nuestándoos una anécdota de Unamun
y periodista español César Gonzáleste autor*, de donde la extraemo
d
usted me suspenda, pero quiero pSalamanca exclusivamente a prpobre, que yo soy un verdadero hy para esto me atrevo a suplicar
132
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 134/310
y para esto me atrevo a suplicar ción convenida, que yo estudio
después, me pregunta otras cosas justicia... y yo le puedo decir queHizo a Don Miguel gracia
mente, acaso dispuesto a no pregexaminaría de un tema determinLlega el momento del examen y D
-Veamos...digame usted...elEl alumno se encoge de ho-No lo sé.Unamuno repasa un mome
que convinieron el tema 17. Aun
ta en voz baja:-¿No era el diez y siete?
Y el muchacho contesta:-Sí, señor, pero como no hHay dos Unamunos. Uno
intratable casi. Es el Unamuno deOtro, -ya lo habéis visto a través dmitiros- humano comprensivo, ge
mos seguros que ni el propio Donsu verdadera personalidad. Y nomismo nos lo dice en su misterio
Pero lo que sí puede asegu
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 135/310
q p gha sido tan deliberada y monstrude Unamuno.
Tal vez ello se deba a su invez a la proteidad multiforme dedo queremos clasificar a Unamuforma de apresarlo sino a través dnos escabulle como por ensalmo
la paradoja. ¿Su definición? El tít y contra aquello.
El español, y, en general,como una espada. “Yo no cambioel mismo”. He ahí precisamente perfectamente bárbaro, si no estúha de cambiar si toda realidad fluza y rápida como la nube?
¿Pero es que no hay nada quSí, el hombre. El hombre e
hombre de Unamuno hemos de h
Se ha observado siempre qpaisaje, el entorno, el medio, apener una novela escribe Don Ma
más el sentimiento que no la rapiensan más que con el cerebro dfesionales del pensamiento”. Y haya se sabe lo que es: es ser un fals
134
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 136/310
y qhombre. Pues la vida es misterio. ¡Quién lo sabe! En todo caso, dra
“La trágica historia del pensuna lucha entre la razón y la vidazar a ésta, haciéndola que se resigy esta, la vida, empeñada en vitalsirva de apoyo a sus anhelos vital
en vista del para qué, sólo nos ipara mejor poder averiguar adón¿Adónde vamos? ¡Misterio!... Tod
“Gritos de las entrañas del los tiempos todos –escribe Unamude las olas de la vida, desde el “su
hasta el “la vida es sueño” de Calmateria de los sueños”, de Shakemás trágica que la del castellano,declara sueño a nuestra vida, maella, el inglés nos hace también a n
Gritos de las entrañas del alma quel alma pánica de Rubén Darío ymunesco de la vida, le arrancan e
y la fosa, que aguarda y no saber adónde vamni de dónde venimos.”
¿Pero qué es lo que el hom
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 137/310
¿Pero qué es lo que el homse con pavor tan hondo de la mu
el hombre no ama la vida, sino aSí, lo que el hombre ama enyo, su propia angustia, su miedo idejar de ser y de existir, de no serlas generaciones, polvo en el polv¿Pero, acaso ser no es padecer? ¡Qu
mejor, dice Unamuno, vivir en dohas sentido nunca, escribe, el esptirte sin lágrimas y sin dolor? El dque amamos”. Por eso la supre
Acongojados al sentir que todo pa
lo nuestro, que pasa cuanto nos rel consuelo de lo que no pasa, de “No hay hombre de valer, e
del pecho la fe en la inmortalidadseverado en la acción, dice Goethemuerto, la naturaleza queda oblig
actividad. Pero en el fondo, Goethinteligencia que busca en la natur“L i d l fi l i d
Y aquí entramos en la hondmunesco del hombre. ¿Pues qué ehombre para Dios?. “El fin delUnamuno, la humanidad person
136
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 138/310
do toma por fin a la naturaleza esto a Dios, “Dios, escribe, es el idproyectado al infinito y eternizaddivinizado? Entenderá mal el pquiera lo interprete de esa manerahombre divinizado, sino, en todeterno y angustioso ser. El cri
Kierkegaard, es una salida desecorazón, no hay Dios”. Y así esPorque un justo puede decirse enen el corazón esto solo puede dec
Por donde una vez más pla
hombre aquella dualidad pascalialectual. La vida intelectual puedeactitud cartesiana, dubitativa, perobre cree siempre. Pero, ¿por qué cnecesita creer para existir, para pe
¿Que el hombre es pereceddad, de ser eterna e indefinidamendolor, en carne y hueso, como
ACERCA DEL TEATR
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 139/310
Ni por su origen ni por su i
jo de la vida; pertenece, más bienLo más parecido a la vida enovela se desarrolla en extensión el teatro la vida gana en intensidecurso. En el teatro un solo minen él se cifra la clave de una exis
El tiempo en el teatro no ttiempo en el que puedan crecer lcentra en la existencia de cada sdramática de su destino.
No; el teatro no es un pa
pudiera decirse de él que es algotiempo.
Esta gran tradición se ha pautores se acercan al teatro porqrios, es el que produce más dine
Lo propio ocurre con los intérprelas compañías eran homogéneas.los “astros” Algún día se verá q
Florencio Sánchez no hubietemporáneo de Pablo Podestá. Lable el teatro del segundo. Pablo Pteatro de Florencio Sánchez. Y no
138
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 140/310
sino el de toda una generación dpóstuma.
Porque sin la grandeza en posible. El gran autor se asemejadotar de verbo a las criaturas. Perpuede crearlas de la nada.
*
El espíritu tiene los pidiría Nietzsche. Lo grave, es queque el espíritu tiene profundidadnen solemne.
Para mí, lo esencial en u
director me descubra el ritmo deritmo; el orden numérico de sus miento; los pies ligeros del espíritlo contrario, pues sucede que, cuobra tiene profundidad, parece qpasarla a primer plano y angustiarla impone.
Ocurre con el teatro lo q
La ciencia química redugelo que motivó Espectros, lo queobra se represente, y con toda rmargen del problema de Casa de
d h
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 141/310
tido en que Norah, su protagonipostula), pero Casa de muñecas sigpre aplaudiremos.
Por eso un buen directoción al pensamiento abstracto, la ba su torpeza. Dice la Biblia que elas aguas. Cierto. Y el mismo ma
acaricia el cuerpo de un niño sobdo se estrella y ruje en el alcantil
Y no solo eso. Por muy a nuestros ojos siempre luminoso
Intérpretes y directores n
la naturaleza.
140
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 142/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 143/310
POE
142
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 144/310
Gamas Verdes
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 145/310
Galicia en gamas
Qué luz en flor, qué
desvelo de la aurorada a tus pinares ese y a tus paisajes su veLa luz diluye su orobuscando el tono de
y en un juego de aciva del verde laurel aEl Cantábrico verdohasta fundir un verdy el blando cielo su Toda Galicia a verdey el poniente, en veren esteros y rías reve
Canción por una(Jardines del Posío.
144
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 146/310
Nadie vivió con ser mni tuvo instantes máni vuelos más felicesni pasión más ardien
El ruiseñor y el a(Jardines de la Marq
(R d d i f
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 147/310
(Recuerdo de infanc
Lírica voz que, mágiestremeces el alba coEn dónde, claridad, y en lugar amante en
La suave luz de la alda a tu trino nostalgCon qué alborozo a la rosa singular de loNo sino el vuelo de de oro de noche y ppuede angustiar el cdulzor, hasta turbar Del rubio cielo en lairrumpe, rauda y míMana la luz su leche
y, lírica, tu voz se trTrémulo del albor co
Meditación ante
Te miro mar y veo
146
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 148/310
Te miro, mar, y veo fluir de la luz, y el vde tu extensión; oh, de mi ser, en tus éxt
Y me siento fluir, y sy, al pensar, me revey, al mirar tu hermo
ser que medita y homFluir, fluir, fluir! La fluye hacia el mar; elde la vencida roca laBoga la nube azul su
en peces de oro el dy el cielo en gamas v
Pino en la ría de
Con qué ternura mi
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 149/310
Con qué ternura mifrustrado, de tu intepino en lo azul, proyque en la Ría de AroEn qué medido acoragujas, ramas, piñasy esa espuma de llam
abierta en conjunció
El Doncel(Homenaje a Ronsar
de Galicia)
148
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 150/310
)
Amor, por qué te goen la molicie de tu spiensas que son iguaporque en jazmín y La aurora, en vagas l
muestra, gentil, su pNo insistas en tu suey recibe en mis brazSi tú quieres, amor, nuestro encuentro es
el cerrojo descorre, q Y si medrosa fueres pno en tu lecho me esSal con la miel del a
Contraluz(Visto frente a La To
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 151/310
Apacible rumiar, ramLa luz, como un tory rueda, roto el cielo
Y está La Toja de duCómo tanta quietudesa luz, que en fulgo
Noche, sálele al pasoen sombras, esa riadSe va la luz, se huyeen un torrente de ory el monte, el mar, e
siguen su ritmo en t
Morriña
Era en mi infancia en
150
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 152/310
dócil al sueño y raudEl alma, (un ser de na borrar el rigor de liba abriendo alborad
de pájaros, en vuelo
me volvieron a lo alt
mundo, dibuja Diosdel aire?
Clara, l
se daba al porvenir, Hoy la nostalgia, en vuelta al ayer, solo eEl pino, a blanda tieconserva savia del ppero al hombre en mle queda solo un muPor betunes y asfalto
Crepúsculo(Visto desde Montea
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 153/310
Poco a poco, deslizo Allá, en lo hondo dela verde luz de un cisu noche, en grises fEn ímpetu de luz, cude oro y azul, el día
hinca el testuz del soy un pino, rojo, se le
A poco, es una llamcon fondo añil. Canva modelando con d
un Orense de niebla
Rueda de estacio
Fervoroso de vides,
152
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 154/310
de amarillos enteros Otoño, con su cargacede, en la vid, su zuLlega el invierno consus noches de vigiliael rito de la siembra
que agrupa, cabe el La primavera viene cy su cuerpo, al danzel apero, en el sol, suy se abre en verdes y
El verano su miel y lconcreta en el rigor y estalla la epopeya al quebrantar la espi
Castaño patriarc
Aérea gracia, vivient
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 155/310
verde plumón del páabsorto, erecto a lo ade copa ascensional Si en bosque aprisiomasa, de sigiloso segsi en soledad de pár
que en pausa univerLa savia, que en su tel ansia elemental qurige el sumiso tiempLa luz, que virgen n
virgen también, tus y dora el duro mund
El santo y el po
154
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 156/310
Diafanidad
Quién te creó de tal
que, siendo realidadTe veo en un orientetornándote ilusión, dLa luz, que a ti descen tu blancor, y en eDe diáfana, su gemagama auroral, que seEl nácar te sugiere, ptu suave luz; los liriolas escamas del pez, glosan tu nívea piel,
Por ti, mujer, las cosen gradual ascensión
Dibujo al pastel
Qué tumulto de rojoh i did t b
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 157/310
ha invadido tu boca
Cómo su pulpa en fen tanto tú, burlonaCon el haz de tu lengozadora de su ímpey por su rojo carmes
una inocente presunQué rubor de camely qué dalia, en violeda a tus mejillas esacon la que el alba in
Qué placer de mirarpor el albor difuso d Y qué goce de verte y llegar solo a ti porEl paisaje te espera. el arabesco, en rosa,ese talle mas frágil qy el firme surtidor d
El encuentro(Tema a dos voces y
Él
156
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 158/310
Él
Ha de cortar la nieblesta espada de rosa, esta tensión dramáti
un mirar, en silencioCuántas distancias epara hacer imposibleEn cuántos sueños tey era la cita en tiemp
Quién dio a tu frentesa luz, esa aurora d
Y qué río en tus ojosdonde naufraga tu a
Ella
Por el camino de lascomo una sombra q
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 159/310
como una sombra q
y el corazón refrena a la extrañeza de tusPor qué oculta la notanto pasado (en tietanto esplendor (en
y por qué en ramas Diáfana, en el no-serel hoy muestra impay tu voz y tu cuerpode un ayer que era t
Antes tú, eras yo. Ahora estás nadificaRecorres mi cuerpoen vanomi ser buscando.
Inútil servidumbre!Desmesurado fuegoN id
El amante apasioBajo una luz durísimpensando en ti. OyeSoy esa piedra, al soy el árbol que te mir
158
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 160/310
y el árbol que te mir
Esta sería costumbrede hallarte en mí, sinesta dual latitud, esteste duelo del ser, ve
Veo tu cuerpo en su
calor carnal, qué suaqué colinas y conos y qué honduras y mSurges, toda de mí, rque en cauce se abrey soy el arduo camp
y reverdezco en tí, m Yo he recorrido ese psus hitos y sus límitey esos arroyos lentosavanzan, tembloroso
El valle, el mar, el mel bosque, el sol, la sla luna los desiertos
Elegía de la infanI
Infancia. El tacto enhacia la luz. Qué muhurgando rebuscan
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 161/310
hurgando, rebuscanqué conflictos de risQué mundo de min
Y, en medio, una ardun agua verdeazul, qel sacro caos de inst
Cómo te quiero, infa Voy hacia tí, y contrpor cariño al que fuy porque en tí mi suPues, si ese sueño nQué me dio Dios en
y en silencio, en la nque solo da a un paiEsta es la habitacióncon su visillo, a medy esta la sombra azumi corazón a anhelo
Ungido de violetas dvuelvo, sueño de vid
IILa poesía estaba en ty, cual mi sangre enftierna revelación, lírQué ascensional el á
160
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 162/310
Qué ascensional el á
la eclosión del capul Y qué cerca del niñoDame la espada del que desnudaba el húy el caballo trotón, q
Con qué ternura a tu A ese pozo de nieblaen que mi madre, hoTorre señera de la inpor caudalosos astro
nostalgia del ayer, deSube esta voz a ti deSu acento, una elegíSu ritmo, el de la luz
Verse y no verseMiro tu luz, que se dDe dónde fluye, di, esa onda refulgente,en furia azul y nieve
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 163/310
y
Miro su pura transplo que el ala de un áy veo que se mece, ven una nube, que no
Miro tus manos, quey las veo crecer... credesmedida, perdida
Nunca llegan a mí, j
Te miro a ti, y el duSe acrecienta el mistQué alta, en su alboQué hielo tu silencio
Éntrate en mí y pen
Si lo aceptas, propon
Quieres que escoja y
Verse y no verse, el juTú te escondes; yo t
162
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 164/310
Tú te escondes; yo t
Tú remedas que me persiguiéndote; de tiDespués me dejo vercon discreta cautela;
infalible en mi rastrodual, pues que huye
Y así, verse y no verse
exacta, de mi muertepersistir en el juego,
desde el tiempo del de mi eternidad.
...El alby el mar se tiende enQuién dijo que la au
tiempo de Dios? Alguienl h i
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 165/310
TEAT
164
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 166/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 167/310
CA(Acción de nuestro tiempo
La acción tiene por escenarEsta nación se halla, en par
antagónicos.Uno que llamaremos conve
maremos amarillo.La acción acontece en los
166
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 168/310
revolucionario, cuyo éxito, para todavía sin definir.
LUGAR DE ACCIÓN D
Acto primero.-El Terror, en
Acto segundo.-El Terror, en
Acto tercero.- En la casa de
PALABRAS ACLARATO
Los nombres de las estrictaLLO, con que mutuamente se de
dar– consiste en que ha puesto deta tras esas denominaciones rígidun individuo sea tachado de rojocontemple con la más perfecta innato de ilustres personalidades q
Hoy, los individuos, los h
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 169/310
cuenta es el color con que se tiñerojo siempre está bien muerto; pmigo cuya extinción se justifica p
Pero, lo que todavía asusta general aceptación con que tales m
La única virtud (si puede desta obra que publica, consiste eese crimen colectivo de nuestro tendidamente rojo o blanco, el icontra sí mismo; contra su pura
Y denuncia más: denunc(en el caso de esta obra su protaden acercarse a las ideas extrem–no importa si equivocado– de jreprensiones que, en determina
tercer acto– le dirige otro de lodice, sigues siendo un cristiano
DEDICATORIA
A mis amigos los senadoreL. PALACIOS, CARLOS SERREYMAIN, que tanto me ayudaron panación, algunos españoles no com
168
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 170/310
cha) colocados hoy bajo el amparCon la gratitud de
NOTA
(Que prepreseque el pble– so
Esta obra, dura y terrible csino una única verdad: La verdadde toda ideología partidista no prdena, sino una clamorosa acusaciobra, lo que ella no puede dar, es
gico panorama que presenta. En tmisión sino la de obrar en el alm
ACTO P
CUADRO
Habitación de un Comisariadsillas y sillones casi todos distintos. E
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 171/310
bolos extremistas (indeterminados) patrulla de ciudadanos. Usan fusile
EL JEFE (a los ciudadanos).
LOS CIUDADANOS. - ¡Sal
EL JEFE. - ¿Buena redada?UNO DE ELLOS. – Cayero
EL JEFE (con asco). - ¡Puerc
OTRO. – Lo fueron. Ya estáadentro de la Comisaría)
EL JEFE (maquinalmente y m
Entra FERNANDO. No usablemente colgada al cinto. No salumientras el JEFE lee unos papeles, é
cigarrillo. Hay en él cierta visibleFinalmente carraspea mirando al
EL JEFE (como aconsejándol
FER. (desafiante) - ¡Mírala!
EL JEFE. – Allá tú. (Se pon gesto displicente).
FER. (después de una pausa y
d
170
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 172/310
res! No tengo instintos de carniceEL JEFE ( furioso). - ¡No hacero no los tiene. Es su oficio. ¡E(Deseando terminar) ¡Y basta!
FER. (después de una pausa
rrillo). – Se manda, ¿eh?, se mandEL JEFE. – Aún no mandodemás, yo soy necesario. El puesoy fiel.
FER. – Yo lo traiciono, ¿ver
EL JEFE. – La cobardía es tFER. (echando mano a su pis
EL JEFE (sin inmutarse). – perros humanitaristas! ¡Me das nhumanitarios como tú. (Escupe) ¡
FER. – Todo esto debe de aEL JEFE – Todos querem
EL JEFE. – ¡Ah, si, hablas
claman en el Sindicato los hijos y¡Ve tú a hacérsela! (Pausa. Despuémás que no lo intentes. (Pausa) Elo dudes, muy cómoda. Que quipuedo preocuparme por la justic
bi d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 173/310
bien, aquí, tampoco podrías ocupFER. – Hay inocentes y hay
EL JEFE. – Teorías. En rigoinocentes; porque todos los culinocentes son culpables. Yo no m
que soy del pueblo, porque nací los otros si hubiera nacido entre
FER. (acremente). – Tú, sí.
EL JEFE. – Tú, no, ¿verdad?su clase, como hay, asimismo, qu
esos últimos. Apuesto mi cabeza aFER. – Eso nada tiene que
EL JEFE. – Tiene que ver camarada. Y todas tus contradiccitu caso no es el nuestro. Cuando
FER. – ¡Yo no soy un ideal
están del otro lado de las frontera
eso lo que buscaban; que ellos quFER. – No sé qué admirar m
cinismo.
EL JEFE. – ¡Camarada, cuidiota justiciero no es cosa que a
FER El bl l j
172
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 174/310
FER. – El pueblo ama la ju
EL JEFE. – Cierto; el pueblpiensa como yo, lo admito. Perodespués, cuando el pueblo la quila suya, ¡suya! La Justicia es flor d
hay tiempo que perder. (Pausa) Eticia; no a la que yo pueda hacertros perdiéramos la revolución, administrármela. Ahora la justiciapieza. (Despectivamente) Ya lo ves
FER. – ¿Pero es que el homEL JEFE. – ¿El hombre? Ni
Si tú cayeras en sus manos, no serverde! (Pausa) En fin, ya veo q(Despectivamente) Eres estúpido y
te quisiera que te perdieras. ¿Meperdieras (Se trunca la conversaciól d L ñ
EL JEFE. - ¿ En donde roba
LUISA. – Recogía lo que espia casa.
EL JEFE. – ¡La propiedad e
LUISA. – No discuto. Sé lo mine de una vez.
EL JEFE El bl
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 175/310
EL JEFE. – ¡El pueblo no pasen adentro. Los civiles lo hacen
LOS CIVILES. - ¡Salud!
EL JEFE. - ¡Salud! (Pasan amujer. Fernando se queda mirando
la han llevado a ella. El Jefe, al Finalmente interroga) ¿Qué te pas
FER. – Ni la conozco, ni m
EL JEFE. – El amor es un ptas. ¡Escoje!
FER. – No sé lo que es esoEL JEFE. – Vienen muchas
En cuanto a esta última, parece uculpable? Tal vez a ti te preocupminucia. Con hacerla encerrar, co
FER. – Pero la ofendes.EL JEFE (sorprendido). - ¿E
FER. – ¿Qué piensas hacer
EL JEFE. – ¡Psch! De m(Observándolo) Pero, veo que te p
FER. – (afirmativo). – Empi
EL JEFE. – No te inquietes
pófagos ni asesinos
174
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 176/310
pófagos ni asesinos.FER. (firme). – Te estoy hab
EL JEFE (también firme). – Pme encuentres. ¿Qué te pasa con
FER. – Nada.
EL JEFE. – Empiezo a sospFER. (terminante). - Respo
co ni me gusta, ¡pero reclamo a e
EL JEFE (sorprendido). - ¿Es
FER. (terminante). - ¡Esa!
El JEFE se queda mirándolsonríe. FERNANDO sostiene su mir
EL JEFE ( parsimonioso). -
FER. - ¡En el de mi grupuerta del vestíbulo y grita) ¡Sus! (E
FER. – No perdamos tiemp
EL JEFE. – ¿Insistes en llev
FER. – ¡Insisto!
EL JEFE. – Será bajo protest
FER. – ¿Y si yo no quisiera
EL JEFE Estarías al mar
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 177/310
EL JEFE. – Estarías al maren alta voz) Orden telegráfica nbien pero el número es lo de mentros domiciliarios con detencióndirector general de Seguridad”, e
FER. – Para el caso que le EL JEFE. – Espera, no te im
no registras ni aun tu propia ca(Leyendo) “Cualquiera que sacaPúblico o de milicias armadas a ra sea su ideología, deberá dejar cde domicilio”, etc. ( A Fernando)un papel) Firma.
FER. ( firmando). – No sé lo
EL JEFE (después de ver la f
FER. (terminante). - ¡Basta!EL JEFE (tomando un teléfo
Entran civiles con Luisa
LUISA (al Jefe).- ¡Estoy pro
EL JEFE (despectivo a Fernacarne de hembra. ( A ella) Ese ca(Mira a uno y a otro inquisitivamen
176
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 178/310
LUISA mira hacia FERNANDque decir.
EL JEFE. – Ciudadana, aqu
de una vez.
LUISA está en actitud dubita
EL JEFE (a Fernando) ¿Per
Luisa) Pregunto si le conoces. ¡HaFER. (a Luisa). – Diga usted
EL JEFE (a Fernando). – Solo ordeno!
FER. (al Jefe). – Pues bien,sus brazos) ¡Luisa!
LUISA ( h d d
LOS DERECHOS
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 179/310
LOS DERECHOSComedia en dos actos, o
Protagonistas:
JUANEsposos
LUISA
SEÑORA (madre de Arman
178
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 180/310
PACO (Chaufeur de la Señ
APARICIO (Médico siquiat
MADRE (de Luisa)
TÍO JUAN (Tío de la mujer
SIRVIENTA
ARMANDO (Hijo de la Señ
PRIMER
Un living con ventanal a la cescena Juan y Luisa, enzarzados en pa más.
LUISA. No, no; ya se ve qub l i E á d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 181/310
, ; y v qba la tienes en tu cara. Está redon
JUAN. Eso no dice nada.
LUISA. Pero advierte.
JUAN. Tendríamos que ha
LUISA. ¿Más aún?
JUAN. La tranquilidad es a
LUISA. No puede haberla
JUAN. Tanto como lo indi
LUISA. No tengo un traje JUAN. Tampoco eso es cie
Va a sentarse.
LUISA. No te sientes ahí; a
pié esa mesa.
LUISA. Ahí no. Allí.
JUAN. Tengo que hacer.
LUISA. Pero no en ese siti
JUAN. (empezando a estallaen donde quiera.
Va a hacerlo pero la mujer se
180
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 182/310
p j
LUISA. Te digo que ahí, nodejo intimidar.
JUAN. Y yo no voy a tolera
silla) Empiezo a sospechar que seguro de que buscas algo.
LUISA. Busco vivir; tengo
JUAN. Yo no te lo niego, pTienes cuatro pares.
LUISA. Viejos. Cuatro paremero que hacen mis amigas es m
JUAN (Tratando de ceder ) Ncontigo me privé de todo. Hubo llosa de eso.
LUISA. Yo hice más que tú
dos, zapatos, camisas, medias. De
mos. Pero ¡déjame en paz! (Va a LUISA. (En un grito) No te
mesa y aún me duelen los puños d
JUAN. (Ya perdidos los estrte duelen los puños, ¿verdad? A
este florero? Voy a hacerlo añicod ld b ll
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 183/310
yperder su maldito brillo en su ma
LUISA. ( Arrojándose sobre harás!
JUAN. ¡Vete, vete de mi l
tenerte más al alcance de mi mancerme, y entonces...
LUISA. Sí, me voy. Y me ¡Porque me echas! ¿Te enteras bieme echas!
Juan se derrumba sobre lmanos Ella va a hacer mutis, perseñora que la obliga a retroceder.
SEÑORA. (Muy dueña de saquí? ¿A qué viene tanto alborotoque te estoy oyendo Menos mal
SEÑORA. ( A Juan) Ya sé qu
mucho gusto en verte. (Por Luisa)Es una impulsiva. Cuando se migual a la que acaba de improvisaa vuestra boda. Eso de fugarse, o maniático en ella. Y ahora déjam
(Se acerca) Pardos. Caramba, merándome en la puerta Por favor L
182
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 184/310
rándome en la puerta. Por favor, L
LUISA. Señora, yo no soy
SEÑORA. Querida, no poacuerdas de él? Es mi chaufeur. E
( A Juan) O tú, encárgate tú de eso
Juan desorientado sale, abre
SEÑORA. Oye, Paco, vas adejado en mi habitación. ( A Luisalguna ropa de noche. Parece qencontraros. Lo dejé todo en ord
PACO. ¡Qué pregunta, señ
SEÑORA. Y es... ¡Vamos, d
PACO. Pues quién ha de sLUISA. ¡Están locos los do
que me inventaba según los pa
Daisy, en Francia, Gina, y en Ingl JUAN. ¿Y por qué esos nom
SEÑORA. Porque me gustate atrae mi pendentif. Si te gusta, un pobre hombre, que lo encontr
JUAN. ¿Y usted se lo quitó
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 185/310
SEÑORA. Naturalmente; aLuego era mío por derecho propNo se debe discutir con ella.
JUAN. Pero, señora, yo coconozco como a la palma de mi m
SEÑORA. Y tú crees que¿Puedes decirme cuántas líneas t
JUAN. Decididamente tod
SEÑORA. Todo hay que aviniste al mundo?
JUAN. Con ese modo de r
SEÑORA. No comprendo ahogarte. ¡Ni que fueras pez!
JUAN. Se me ocurre que aSEÑORA Porque soy pre
SEÑORA. Vi pasar tantos
por ninguno.LUISA. ¿Pero ninguno se a
SEÑORA. Era yo la que te
LUISA. ¿Y no lo hizo usted
SEÑORA. No lo hice porq Ayer me tocaba el de viuda tímid
184
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 186/310
y
JUAN. (Defraudado) ¡Bah!,
SEÑORA. Pues, a propósiayudéis a hacer una comedia, pe
sión. Ya visteis con qué naturalidLUISA. Le dijo usted que f
SEÑORA. Eso sólo fue el p
JUAN. Entonces, ¿quién es
SEÑORA. (como en secreto)
JUAN. ¿No dijo usted que
SEÑORA. Es las dos cosassabréis quién es el doctor Aparici
JUAN. Una especie de nue
SEÑORA. Con la diferensiquiatra.
SEÑORA. Ya os lo he dicho
ceder con toda naturalidad, comodinario. En resumen, se trata de pero con intérpretes.
LISA. Eso no puede ser.
SEÑORA. ¿Y por qué no? ¿
do yo llegué? La única diferencia d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 187/310
tú eres una cómica consumada.
JUAN. (Tosiendo expresivam
SEÑORA. Haces mal en to
a mi hija. Yo soy tan humana qumiento. Antes de condenarlo lo dme hago su abogado.
LUISA. ¡Yo no me presto a
SEÑORA. Ya veo que eres o
Te hago notar que desde que enque me desautorizas. ( A Juan) Cuniendo una indignidad.
JUAN. (Conciliador ) VamSupongamos que yo abro la puer
Aparicio. ¿Qué debo hacer? ¿NegSEÑORA Todo lo contrari
SEÑORA. Laura no hacía
llamaba la atención tu tardanzatemprano. ( A Luisa) Bueno, querhaces para no servirle su coñac?
JUAN. (Yendo al aparador)
SEÑORA. Parece que estuv
¿Te vas a sentar o no? También tuAPARICIO ¿Puedo saber c
186
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 188/310
APARICIO. ¿Puedo saber c
SEÑORA. Por Dios, ni qula mesita en que Juan te sirve.
JUAN. ( A Aparicio al par qu
guste.
Aparicio se sienta.
SEÑORA. No le habrás cames enemigo de las novedades. En Aparicio) Apuesto a que te has olv
APARICIO. ¿Qué tabletas?
SEÑORA. Las que te encar
APARICIO. ¿Estás segura d
SEÑORA. Que mis hijos lol
ocurriendo aquí parece que tuv
momentos hasta nos olvidamos Voy a hacer de director. (ComEstamos en la sala de la casa de el doctor Aparicio, Laura y su mati. Eres tú el que improvisa.
APARICIO. Espera a que mSEÑORA E
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 189/310
SEÑORA. Estás en una sa foro) lleva a las habitaciones, y esasalida; además por ella se va tam
APARICIO. ¿Y aquella? ( po
SEÑORA. Esa conduce a lvienta. (Luisa la mira sorprendida
LUISA. Precisamente es esabe usted?
SEÑORA. ( A Aparicio) Aqquien es y lo que hace. Bueno, i
APARICIO. ¿Tengo que re
SEÑORA. El tuyo, el que ha
LUISA. (Que ya no puede m
SEÑORA. ¡Cómo! ¿Qué es
librase de su presencia. Por lo pr
doctor Aparicio. (Otro tono) ¿Lemujer los cultiva en la azotea.
LUISA. Si usted quiere la a
SEÑORA. (Digna) No hacemalos cómicos no saben lo que s
APARICIO. ( A Juan) Le fe
188
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 190/310
pero ha tomado usted esta situac
JUAN. ¡Es que llevamos as
LUISA. ¡Y los nervios no a
APARICIO. (Conciliador ) Snos no arreglamos nada.
LUISA. Tiene usted que lque lo ayude?
JUAN. ¿Prefiere usted que
APARICIO. Calma, calma, ren ustedes explicarme qué hago y
LUISA. ¿No sufrirá de man
JUAN. ¡Un enfermo así pu
APARICIO. Por favor, portros papeles. El siquiatra lo soy
JUAN. Más mala que buen
APARICIO. ¿A usted le atr
LUISA. A toda mujer le gugunta…
APARICIO. Verá usted, veryo persigo sería preferible que a ulo siguiente. Es necesario que ustecomo ella es rica hay que dotarla
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 191/310
como ella es rica hay que dotarlaposición. La casa es lo de menos
JUAN. Sí, pero…
APARICIO. A eso iba. Todro que necesite y hasta se le podríte en algun banco. En fin, el procque importa es que ustedes se preseñora?
LUISA. Discúlpeme que nnecesito escribir algo. Présteme
Aparicio lo hace y ella escribel seno.
JUAN. En principio, creo
Entra la señora quien vuelve
APARICIO. No, tú y yo n
apareció un rival, y te enamorastdioso y él un tarambana.
SEÑORA. ¡Lo de siempreamor siempre andamos con el paeso Laura acertó. ¡Fíjate qué mar
APARICIO. ¿Te gusta? ¿EsSEÑORA Me tiene seduci
190
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 192/310
SEÑORA. Me tiene seducivas a hacerle caso. Nada de eso dta, ni cosa por el estilo, para que Aparicio) Eso sería una inmora
digno. No, mi yerno, (lo he penssu trabajo el dinero necesario pary lo haces colocar en “Las Tres Es
APARICIO. Eso es fácil para
SEÑORA. Pues ya está res
APARICIO. Voy a encargarescuches detrás de las puertas.
SEÑORA. Fui muy oportu
APARICIO. ¿Quieres que l
SEÑORA. Me cree de viaje¿No te acuerdas de tu hermano?
JUAN. No vamos a discuti
madre de mi mujer, pero reconozSEÑORA. Bah, todas las m
mos hechas en parte de carne y bramos. O hartamos.
JUAN. Ya no acostumbran
SEÑORA. ¿Quién te ha dich h i
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 193/310
ahora hacen experimentos con elos hombres. Ven aquí. (Se ace¡Ah, vamos! Te los pones porqQuítatelos. (El lo hace) Es otra c
JUAN. Sí, pero desde qumundo de otra manera.
SEÑORA. Pero no tienes elos lentes te dan autoridad, pero
son una máscara. Detrás de ellostono) Oye, ¿qué es la naturaleza
JUAN. El mundo, los anim
SEÑORA. Eso, más que npienso en otra naturaleza. Piens
hasta tengo la esperanza de que eparece que Laura no es feliz cont
SEÑORA. ¿Y tu abuela?
JUAN. Catorce.SEÑORA. De tu abuelo, p
informado.
JUAN. Ese tuvo un hijo en
SEÑORA. Tus característicranzas. Ganará la naturaleza.
JUAN Y ó P h
192
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 194/310
JUAN. Ya ganó. Pero no h
SEÑORA. ¿Qué disparate
JUAN. (Sacando un pap
Querido Armando, hoy he tenidmadre. Quiero que sepas que msomos casados, lo mantendremoslo olvides. Margarita”. Supongo
SEÑORA. Pero ese papel,
JUAN. Hace unos minutodoctor Aparicio y después lo ocucayó y yo lo levanté.
SEÑORA. (Preocupada) ¿Y
JUAN. Póngase usted en m
entre nosotros una criatura. Esto como a mí.
JUAN. Parece que usted es
SEÑORA. ¡La verdad, nunatreverse a tanto!
JUAN. (En tono serio) En de su hija?
SEÑORA. Lo único que sé peradamente.
JUAN (Prestando atención
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 195/310
JUAN. (Prestando atención Vuelve. ¿Qué piensa usted hacer
SEÑORA. Por lo pronto diramos nada. ¿Me lo prometes?
JUAN. Sólo por unos días
SEÑORA. Espero que han
( Ambos hacen mutis. A poco pueden oírla y una vez que está seguteléfono y disca un número)
LUISA. ¿Eres tú? Hoy nopara otra ocasion. Ya hablaremonarias. Entró una loca por mi ca
Señora entrando y cortando
SEÑORA. Como madre, te
LUISA. La rechazo como m
SEÑORA. Entonces tendrálas madres o las locas entran por
LUISA. No la entiendo.
SEÑORA. No importa. JUAN. (Entra) ¿Qué suced
194
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 196/310
SEÑORA. (Disimulando) Nlas cosas ocurren para probarnosvieja señora) que hace ladrar a s
principio confieso que me irritabme tranquiliza.
JUAN. ¿Cuál?
SEÑORA. Me imagino queatención.
JUAN. ¿Y eso la apacigua a
SEÑORA. Mucho. Ya lo En esta casa se ve la mano de micubro. No hay criada y Laura tienque mi hija soportase esta serviduLuisa) Sí, curioseé tus cosas. ¿C
SEÑORA. Para gastar el tie
está poniendo muy caro. Este reLUISA. Tiene muchos bril
SEÑORA. (Con énfasis) ¡P
JUAN. Volviendo al asuntoquedar bien al doctor Aparicio.
SEÑORA. Sí, la fama no selo que se le ha subido a la cabeza
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 197/310
lo que se le ha subido a la cabezaque os habréis dado cuenta de qu
JUAN. ¡Cómo!
LUISA. ¿El también?SEÑORA. ¿Qué es eso de
pasa es que su locura no es pelirazonar (aunque esto parezca unno penséis que nos dará trabajo.
en donde poner mis cosas, pues LUISA. Voy a guiarla.
SEÑORA. Te lo agradezco
LUISA. (Perpleja) Y ahora
JUAN. Eso mismo digo yo
Luisa se lleva de pronto la m
LUISA. Era importante pa
guardado. (Recorre la sala como sime habrá caído aquí?
JUAN. Se vería.
LUISA. ¿Y si fue ella la qu
JUAN. ¿Tanto te preocupa
LUISA. No me gustaría qu
JUAN ¿Y qué puede impo
196
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 198/310
JUAN. ¿Y qué puede impomujer que no anda bien de la cab
LUISA. Eso creía yo, pero aEsa mujer vino aquí para algo.
JUAN. ¿Para qué?
LUISA. Es lo que tengo pausa) ¿Es la vez primera que tú
JUAN. ¿De qué podría con
LUISA. Es lo que tengo pausa) ¿Es la vez primera que tú
JUAN. ¿De qué podría con
LUISA. Te pregunto. (Paución de esta casa?
JUAN. ¡Qué sé yo!SA b
PACO. (Entrando) Perdó
como por mi casa, pero la puertaesta maleta?
JUAN. Aquí, déjela usted aca en una esquina) Paco, ha llega
PACO. Pues, créame usted
JUAN. Puedo llamarlo Pac
PACO. Aunque usted qui
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 199/310
q qpodría. Yo soy Paco. ¡Paco! NLimpiamente Paco. ¿Está claro?
LUISA. Clarísimo.
PACO. Pues en todo me vaclaridad hecha persona.
JUAN. Pues, hombre, nSiéntese usted. Sentémonos los
tas. ( A Paco) ¿Qué prefiere ustePACO. Coñac. Yo estoy si
JUAN. Acerca la botella.
Ella va al aparador y la trae
PACO. (Bebiendo de un golp
LUISA. ¡Dios mío, el terce
PACO. (Bebiendo de un trag JUAN. De forma que estuv
PACO. Siete años. Y no eusted a creer!
JUAN. ¿Y cuánto tiempo llPACO. Mire usted, la verdaños Del tiempo no se me alcan
198
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 200/310
años. Del tiempo no se me alcanhoy, o si hoy es ayer. ( A Juan) ¿U
JUAN. Para mí ya todo es
PACO. Si ustedes no me Aparicio me espera.
JUAN. Nada, nada, puede
PACO. ( A Luisa) ¿Está tod
LUISA. ¡Imagínese usted!
PACO. (Haciendo mutis) ¡P
LUISA. ¿Y qué dices a esto
JUAN. Yo sólo digo que aqu
LUISA. (En un pronto) ¡Bas
esta señora a mi casa? ¿De dóndva a ella en nuestras cosas?
Suena un timbre.
JUAN. Ya está ahí tu maddale cualquier disculpa para que s
Luisa hace mutis a poco vuel
MADRE. Ya me dijo Luisa q JUAN. Es preferible que noro una visita una visita que es m
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 201/310
ro una visita, una visita que es m
MADRE. Vaya, lo celebro.
LUISA. Es que a esa visita
MADRE. ¿Qué importa es JUAN. Sucede, señora, qu
MADRE. Bueno, ¿y qué?
LUISA. Mamá, no querríatras razones.
MADRE. ¿Es algo secreto?
LUISA. Sí.
MADRE. ( Alzando la voz) ¿P
LUISA. Mamá, por favor, n
MADRE. (Con el tono más tar si estoy en la casa de mi hija?
MADRE. ¿Portera yo?
SEÑORA. Ya he recorrido a ponerla en orden. Desde este mmadre la mira estupefacta). No pono soy ninguna pesadilla. ( A Luigino. Lavas, planchas, cosas, ba
lo que te queda de día y de noch( A la madre) ¿Qué piensa usted dloca, o una mujer fantástica?
200
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 202/310
, j
MADRE. Pregunta usted devisto.
SEÑORA. ( A Luisa) ¿QuiéLUISA. Es… bueno… es…
MADRE. (Impaciente) ¡Dil
LUISA. Es que no es tan fá
MADRE. ¿No es fácil decir
SEÑORA. ¿Su madre? ¿HMADRE. Sí, y lo que yo qu
tanto interés en que usted no me v
SEÑORA. ( A ellos) Lo com
MADRE. Pero, señora, ¿se
SEÑORA. Laura, díselo.
SEÑORA. ¿Tiene usted tes
MADRE. Ella.SEÑORA. Ella no puede
mundo con los ojos cerrados. Ssupongo que le habrá cantado u¿Quiere usted cantárselas otra ve
MADRE. ¿Nanas? Ella no SEÑORA. Yo sí se las can
Siéntate a mi lado (Lo hace ) Lo
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 203/310
Siéntate a mi lado. (Lo hace.) Lo aún en tu subconsciente, en esa tiempo, y en la que duerme el pri
La señora canta una cancióManuel de Falla:
Duérmete, niña, duérmete,duerme mi alma,
duérmete luceritode la mañana.Nanita, nana,nanita, nana,duérmete luceritode la mañana.
L i t
SEGUND
El mismo decorado, con algulevantarse el telón, está en escena la
MADRE. ¿Molesto?
SEÑORA. Al contrario; llegcon el pensamiento.
MADRE Señora tengamos
202
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 204/310
MADRE. Señora, tengamos
SEÑORA. Para reñir hacen
MADRE. Usted no puede s
SEÑORA. Es que quiero se
MADRE. Pero a mí no me perdóneme usted el lenguaje, per
SEÑORA. Pues, a pesar de
MADRE. Usted ha podido e A mí es imposible que me engatu Y a una madre no hay medio de
SEÑORA. Por favor, no vol
MADRE. Veinte años que viv
tampoco creo que usted está loca.
MADRE. ¿Los que se disfra
SEÑORA. De locos.MADRE. No lo entiendo. ¿
SEÑORA. Gozar de los priv
MADRE. A mí no hay cosalidad. Hasta en los locos.
SEÑORA. Lo sé; usted es dsueño, y abren la boca si tienen h
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 205/310
y
MADRE. Lo menos que sebuenas cartas, se juegue limpio.
SEÑORA. ¿Y usted cree qua usted que tengo mis dudas des
MADRE. ¿Qué clase de dud
SEÑORA. Empiezo a pensaque una certidumbre es una so
haberme equivocado.MADRE. No se haga usted
dejen irse. Sea como sea, usted leantes? Un donnadie, a quien mi pobre alma del Señor. Ahora es t
gerente! Hasta con automóvil.
TÍO JUAN. Tío de la mujer
mana. De la madre que era. Yo soMADRE. Pues, nada, que r
ser más la madre de mi hija.
TÍO JUAN. ¿Ahora que yo el tío? Pero, señora, ¿qué falta de
SEÑORA. Si no se trata de
TÍO JUAN. Nada, señora,A d
204
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 206/310
Aquí todos somos personas mayotome por criaturas.
MADRE. Si primero ustedpara devolvérmela?
TÍO JUAN. ¿Piensa usted qdad? ¡Hágase usted cargo de las c
SEÑORA. ( A la Madre) Pe
rechaza usted?MADRE. Porque no quierotenga un porvenir. ¿O sólo lo pusse de su caída?
TÍO JUAN. Eso sería cruel,
que eso no es posible, pero la verca desde que la vi Era usted una
TÍO JUAN. Con tanta más
MADRE. A mí no me comseguirle la corriente.
TÍO JUAN. Ahora que emsobrina puede no ser su hija, yo lo es.
MADRE. A mí no me vengala locura, porque si a mí se me d
b d l bi l h
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 207/310
a asombrar de lo bien que lo hag
TÍO JUAN. ¡Con ataques h
MADRE. Y hasta con ataquUsted no se va de esta casa.
TÍO JUAN. Eso no sería ju
MADRE. Y a mí usted no mbien? ¡A mí usted no me compro
TÍO JUAN. ( A la Señora) ¿Chacen mutis con grandes gestos. La
(Entra Juan)
JUAN. No sabía que estuvi
SEÑORA. No parece que te
JUAN Lo de siempre Mi
JUAN. ¿Piensa usted que se
do si la tierra es firme bajo nuestro¿qué era lo que buscaba al venir
SEÑORA. Vine por tu mujllevarte lejos, muy lejos.
JUAN. ¿A dónde?
SEÑORA. Eso depende de JUAN. ¡Qué hermoso debe s
to desdichado Ya ni siquiera me co
206
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 208/310
to desdichado. Ya ni siquiera me coun hombre sencillo casi tímido. Caún lo sigo siendo. Tengo hasta m
de la noche a la mañana saqué amomento en que arriesgué una op
SEÑORA. Pero te salió bien
JUAN. Como pudo salirme
SEÑORA. ¿Y quién te dice q
había que hacer y que no paga( Acercándose a él) ¿No te lo digo? entonces, ¿verdad? ¿Y hay pruebaturero no se hubiera preocupadoido a lo suyo. Tú ni siquiera dor
pongas esa cara mohina. En el fosombras de las que haces fantasm
haces recordar a dos mujeres del
encontré discutiendo acerca de svisto, vale 100.000 o 150.000 pessen a las manos.
JUAN. Pues no lo entiendo
SEÑORA. Yo sí.
JUAN. ¿Y qué quiere decir?SEÑORA. Que a la gente l
hermoso ¿Tú crees que Laura no
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 209/310
hermoso. ¿Tú crees que Laura noella? ¿No es nada para ti?
JUAN. Me parece que uste
sejarme eso hay que tener...SEÑORA. Ya lo sé. Poca ca
res también somos inteligentes, atenemos siempre la inteligencia ese nos antoja. Llevarla siempre
molesto. Bueno, vete. Tu mujerdeseo que nos vea juntos.
JUAN. Está bien.
Hace mutis. La señora toca u
trae una bandeja con sandwiches y
SEÑORA. No puede decirs
APARICIO. Eso se explicapero no parece que insista en aba
SEÑORA. Pero a Juan le hacque él empieza a pensar en separaproceder sin pérdida de tiempo.
sido demasiado tolerante. ¿Tú cre APARICIO. Bueno, no se p
SEÑORA. Pero tú ¿de qué
208
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 210/310
¿ q
APARICIO. En eso veis mejoolvidar que yo no soy ginecólogo
SEÑORA. (Terminantementembargo...
APARICIO. Dudas.
SEÑORA. Pero yo no pueSuponte que fuera cierto lo que c
al suelo, y yo no estaría loca, (Después de una pausa) ¿No se te otu imaginación. ¿Qué harías en m
APARICIO. Me es imposibl
SEÑORA. (Decidida) ¡Hay q
APARICIO. Pero, ¿cómo?
APARICIO. Bueno, dime.
SEÑORA. No tenemos tiehablar, sino de actuar. Laura va a y apenas lo haga tú debes ado
Además tienes que agravar tu exprio: “Todo depende de la coneja”
APARICIO. ¿Por qué de la SEÑORA. No preguntes. T
Ell i d d t
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 211/310
Ella sigue merendando y entr
LUISA. ¿Está usted merend
SEÑORA. Tengo que diverLUISA. ¿Y lo hace usted co
SEÑORA. Hago dos cosas aapetito. ¿No saludas a Aparicio? A
LUISA. ( A Aparicio) ¿Por qu
APARICIO. (Con tono gravLaurita. Todo depende de la cone
SEÑORA. Pero, por tu cue
APARICIO. Por mi parte n
dría valor lo que yo dijese.LUISA ¿Pero se puede sab
LUISA. ¿Está usted loca?
SEÑORA. Eso le dije yo al molestias de mi hígado, pero él ins
LUISA. ¿Y se queda usted a
SEÑORA. ¿Quién te ha dic
APARICIO. Vamos, siéntate
Por favor, Laurita, ayúdeme ustedSEÑORA. ¡Cállate! Parece q
LUISA ¿Qué le vuelve a us
210
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 212/310
LUISA. ¿Qué le vuelve a us
SEÑORA. El mareo, y un a
APARICIO. Todo depende SEÑORA. Una pobre coneja
LUISA. ¿Pero habla usted e
APARICIO. Vamos, por favla que pueda reposar su cabeza. Y
LUISA. (Haciendo mutis) ¡Pe APARICIO. ¿A qué viene este
SEÑORA. Por favor, no hab
Aparicio recorre el salón de un
lo pedido.
SEÑORA. No sé, no sé, pe
nes en cuanto a eso. Estas náusedigo! ¡Ya vuelven otra vez!
APARICIO. ( Ayudándola) Nsirve que gastes fuerzas ¿Sientes
SEÑORA. No, ahora parec
APARICIO. Eso es un buen
SEÑORA. ¿A qué no sabes
APARICIO C l i l
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 213/310
APARICIO. ¡Cualquiera lo
SEÑORA. Me estoy acorda
contigo porque me olvidé de ped APARICIO. ¿Qué?
SEÑORA. Y ahora te diré aceptado tu mano, de no habermvez lo entiendo menos.
APARICIO. ¿Qué entiendes
SEÑORA. Que tú y yo no n
APARICIO. ¡Extravíos!
SEÑORA. No, tú no eras d
APARICIO. ¿Pues qué clase
SEÑORA. Ahí. ¿No lo ve
empiezo a intranquilizarme.
Aparicio disca. Luisa prorrum
SEÑORA. ¿De qué te ríes?
LUISA. ¡Pero, vamos, si es
SEÑORA. ¿Tanta gracia te h
LUISA. ¿Pero cómo ocurren
SEÑORA C b h
212
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 214/310
SEÑORA. Caramba has ten
LUISA. Antes los niños ven
SEÑORA. Ahora vienen depor qué indignarte tanto. ¡Ni qunatalidad! Una vez le dije a una mtera, iba a tener un hijo. “Entrecosas”, me contestó. “Es que un h
tado de un matrimonio”. “Y buencipo”. Eso se llama contestar con
LUISA. Lo que yo quisierconozco yo? Suponga usted que sla gente puede pensar. Y yo no me
SEÑORA. No me preocupaY te advierto que no es lo mismo
SEÑORA. ¡Cree el ladrón q
hace mutis triunfal)LUISA. ¿Por qué tenía ust
parece que eso esté bien en ustedun caballero.
APARICIO. Tiene usted ra
prestado.LUISA. ¿Y por qué lo hizo
APARICIO. Porque yo no so
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 215/310
C O. o que yo o so
LUISA. Considera usted qu
APARICIO. ... a todo, Lauritras tenemos que seguirles el gen
LUISA. ¿Pero por qué tenía
APARICIO. A eso sólo puedinventa nada inútilmente. (Con
cosas se desarrollaron, a mí me paparodia de... alguien.
LUISA. ¿Se burlaba de algu
APARICIO. Vuelvo a decirlcon la que quiso significar más o
yo sé que no”. En los neuróticos
APARICIO. Ella necesita p
fuera, y, en cuanto siquiatra, no sepermiso, me retiro.
Saluda cortésmente y hace mresolver. A poco entra la señora.
SEÑORA. ¡Qué preocupacconeja! Me mortificaba por ti. ¡Nrecién nacido!
214
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 216/310
LUISA. Ya es hora de que vla verdad.
SEÑORA. ¿Y por qué la ver¿Es que la verdad no puede equiv
LUISA. No puede.
SEÑORA. ¿Y por qué no pu
LUISA. Porque dejaría de sSEÑORA. ¿La verdad es hu
LUISA. Si.
SEÑORA. ¿Los humanos se
LUISA. Si.
SEÑORA Pues si la verda
LUISA. ¿Aún sigue usted h
SEÑORA. Toda vida es unadias, como las mejores vidas, tiento que no hace falta ser muy inteltonto, basta.
LUISA. La escucho a usted
SEÑORA. Eso es mala circuLUISA. Usted se entromete
SEÑORA. Es lo que acaban
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 217/310
S O . s o que acabahijas llevan doble vida.
LUISA. Hoy el matrimonioparece que suelan encontrarse loser como en la lotería. Siempre hde de la suerte el que compremo
SEÑORA. ¡Hay que ver lo q
Era tan solemne, tan impresionanttidos de jacket, las señoras mayorestan solemne, tan solemne, que pabamos tan pálidos que daba miedimporta es la convivencia, y esa de
LUISA. ¿Y por qué no del hSEÑORA El h b
LUISA. Eso no puede hacer
SEÑORA. Con cierta ayudcómodamente en esta silla. (Le ac
Una vez sentada Luisa, la Sedespués se aleja y empieza a dar torno a ella.
LUISA. ¿Qué hace usted? ¿cos como en el teatro?
216
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 218/310
SEÑORA. No, mujer, trazomágicos.
LUISA. ¿Busca usted dormi
SEÑORA. Al contrario. Mpierta. (Sigue girando en torno a elme preguntes lo que se te ocurrcabeza.
LUISA. ¿Y si es una barbari
SEÑORA. Pues la sueltas.
LUISA. Supóngase usted qsi yo no fuera yo. Como si fuese
SEÑORA. (Siempre con sus c
SEÑORA. Rara vez me caig
LUISA. ¿Cuál es, a su juicioSEÑORA. En la mujer, la d
LUISA. ¿En qué estoy pens
SEÑORA. En él. Suele desemanas. Cuando yo vine estaba
entres en la convalecencia.
LUISA. Hasta ahora me de
SEÑORA. En eso te parec
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 219/310
pmujeres se defienden bien... aunq
LUISA. (Dando por terminaalgo más de mí apele a su clarivi
SEÑORA. ¿Para qué? Tus pria. Vamos a hacer algo que te in
LUISA. Por ejemplo...
SEÑORA. Por ejemplo... Vdéjeme que me reconcentre. (Lo su lado, hay una mujer.
LUISA. Su madre si se refie
SEÑORA. Acertaste. Es de A
veo. Están, como tú dices, con... uh h
LUISA. ¿Pero a usted qué ti
entre una mujer y un hombre?SEÑORA. Vamos, vamos, n
Supongo que no es la primera vesiera saber es qué te lleva hacia élvestidos. Supongo que antes podpena de ti misma “este cuerpo m
LUISA. ¿Cree usted que el dcar a una mujer y a un hombre?
SEÑORA. No se trata de lo
218
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 220/310
SEÑORA. No se trata de lotodo caso, recuerda lo que tú dec
que ponerte y que tus amigas tecosas las que ahora buscas? ¿Te gte ¿verdad? ¡Y qué bien viste! Parbador del sastre. Y no es así. La s
LUISA. ¿Lo conoce usted?
SEÑORA. No, yo, no; buebien habla!
LUISA. ¿Cómo lo sabe uste
SEÑORA. Me lo supongo. ¿tro? ¿Quién descubrió a quién?
hubiera sido que los dos os flechojos que fue así Entonces hija m
Luisa se ríe
SEÑORA. ¿Tanta gracia te
LUISA. Me río de lo mal quque, a pesar de su venida a esta clo digo para que renuncie a su inzapatos gastados y hoy vestida a
do... a pesar de usted.
SEÑORA. Pero en eso ya n
LUISA. ¿Y en qué nos pare
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 221/310
SEÑORA. (Subrayando) En
cio a lo que me propongo.LUISA. Y usted se ha propu
SEÑORA. (Cortándola) ¡Esosabemos las dos. Yo vine aquí patarde. Y a mí me interesa que lle
momento que importa. (ConsultanLUISA. Usted busca algo. N
Hace mutis. A la señora se laconversación. A poco entra Paco.
SEÑORA. Llegas muy a L b i hij
SEÑORA. ¡Qué sitio más
aviador las mandó desde todas pPACO. Mi amigo el aviador
otros aviadores que hacen vuelossemana le daba una carta de ustepara que se la mandara a su hijestando en Calcuta. Pocos días deusted ya estaba en Acapulco.
SEÑORA. Etcétera. Ya lo e¿En dónde estuve más tiempo?
220
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 222/310
PACO. En donde estuvo uLos comunistas sospechaban quesalir de allí.
SEÑORA. ¿Y corrí mucho p
PACO. Alguno.
SEÑORA. Caramba, y yo sin
se habrá llevado un susto.PACO. No, porque sólo l
libertad.
SEÑORA. Pero ¿cómo arregHabrá notado que no era mi letra
PACO. También eso se tuvoi ió d d l dó
PACO. Enfiló hacia el parq
SEÑORA. Entonces quédatcuanto vuelva me avisas. Y ensegpresta atención porque no va a tares muy importante.
PACO. ¿Debo de hacerme
SEÑORA. En todo caso, haPACO. ¿El mudo después d
SEÑORA. Quiero decir quede allí. (Hace mutis)
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 223/310
de allí. (Hace mutis)
Entra la sirvienta vestida ade admiración.
PACO. ¿Con quién hablaba
SIRVIENTA. Hablaba conm
PACO. ¿Y qué se decía uste
SIRVIENTA. Me decía que
PACO. (Con entusiasmo) Podiciones no está hecha para este
SIRVIENTA. (Con intenciónapropiado para mí?
PACO (Tomado por sorpresa
PACO. Ahora, lo que se dice
SIRVIENTA. Ayer a la nochPACO. Eso supuse yo; y me
por favor (Ella lo hace y él la besa)
SIRVIENTA. (Enojada) ¿Sab
PACO. No dejar para desp
me dirá usted que es la vez primeSIRVIENTA. No; pero es la
PACO. ¿Tan mal le ha pare
222
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 224/310
SIRVIENTA. Mis opiniones
MADRE. (Entrando) ¿Sabe utuve necesidad de tocar el timbre
SIRVIENTA. Usted es de la
MADRE. Yo, sí, pero cualqtanto. La puerta está abierta. Se lo
La sirvienta hace mutis.
PACO. (Mirando por el vent
MADRE. (Mirando también)
PACO. Perdóneme, pero te
A poco entra Luisa, la que vi
SEÑORA. (Con naturalidad)
LUISA. ¿Y para eso hace u¿Quiere usted decirme en qué teacomedia lo ha copiado usted? Meparque, como podía usted haberm
puñalada. ¡Sí! ¡Lo vi! ¿Lo entienduna mujer y llevaba un niño de l
SEÑORA. (Imperativa) De eTe has despintado los labios
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 225/310
Te has despintado los labios.
LUISA. Ya no necesito pint
SEÑORA. (Observadora) Ta
LUISA. ¡Déjela!
SEÑORA. Acabarás por pis jes, te la subo yo!
LUISA. Ya está.SEÑORA. (Tono apaciguado
LUISA. ¡Qué fácilmente se
SEÑORA. Vamos, Laura, hrio que vieses a dónde ibas, y el d
vocarse, basta un hombre en la
LUISA. Entiendo. Un matri
SEÑORA. Más que de conel mañana de ellos. ¿Qué va a hacon una mujer al lado, una mujerce? Pues ver de ganársela. ¿Y quhombre que ha de ser suyo para amor. En resumen, para los chinoen que muere para nosotros. En entendido bien, aún te queda un
LUISA. ¿Cuál?
SEÑORA El t ll
224
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 226/310
SEÑORA. El que te lleva espera que tú hagas algo por tu
haría una china en tu caso. Y a líneas tuyas, acerca de que ibas a qué las dejaste caer cuando yo vi
LUISA. Las inventé para qu
SEÑORA. ¿Y qué buscabas
LUISA. Desconcertarla.
SEÑORA. Bueno, tú eres dNo, no, no es una mala mujer. Lcon el genio. El genio es lo peor
LUISA. ¿Y qué genio tienen
SEÑORA Un genio histéric
LUISA. Se equivoca. Ahora
ser mi madre.MADRE. Dicen que la risa ahora la risa me toca a mí: Esta v
LUISA. ¿Y si yo le dijera qu
MADRE. ¿Para qué? Ya no
las. La verdad es que con la llegaddo todos. Tu vistes como nunca sobueno, Juan tiene hasta automóv
SEÑORA. Va usted a echa
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 227/310
mientos. No olvide que hacemos
MADRE. Pues mire usted, ehiciese este papel mío, en el teatnoche a la mañana se viese negada llorar, y aquí todos estuvimos mo el autor se equivocó con mi pa
que es una madre.SEÑORA. No se ponga u
madres ya no somos lo que éramarnos con lo que nos dejan ser
Suena un timbre y a poco en
Luisa hace mutis y entra Arm
ARMANDO. Mamá; ¿qué tvuelto. ¿Qué haces aquí?
SEÑORA. ¿No estás enterad
ARMANDO. No hablé con
nombre diciendo que tú estabas eder que no te hallabas bien.
SEÑORA. Habrá querido d
ARMANDO. ¿Y por qué ha
226
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 228/310
p q
SEÑORA. Porque he deci
nueva madre es esa.MADRE. ¿Yo?
SEÑORA. Sí, usted. Cambihoy se lleva mucho.
ARMANDO. ¡Pero eso es uSEÑORA. ¿Quién te ha dic
ser la madre de cualquier hombrtrario. Voy a demostrártelo. (A lusted madre?
MADRE. Sí.
SEÑORA. (A la madre) ¿Ve,
de hoy?MADRE. Es que, señora, hsoy su madre.
SEÑORA. ¡No es usted susacrificio! ¡Para que su hijo no pa
dice que su hijo no es su hijo! madres en nuestro altruísmo!
ARMANDO. Pero, mamá…
SEÑORA. ¡Basta! Y en lo
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 229/310
madre es esa! Le doy un minuto
MADRE. No conviene exci ARMANDO. (En contra d
Entonces, señora, resulta que es
MADRE. … Su madre. (Siuna sorpresa?
SEÑORA. ¡No, no, no! ¡Afingir ante mis ojos, y yo no soy
MADRE. ¿Pues qué quiere
SEÑORA. ¿Y es usted quiéquiera conocerla, pues hay hijos pero ese no es su caso Usted es u
usted a su madre. (Él lo hace) ¡Hermoso! ¡Lo que se dice hermComprendo que después de tantomuchas cosas que decirse. Quedhace mutis)
ARMANDO. Señora, le rueterrible para mí. ¿Qué hace ella e
MADRE. Dice que esta es l
ARMANDO. ¡Cómo! ¿Hayhija? Seguramente está aprovecháa la policía
228
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 230/310
a la policía.
MADRE. Es mejor que llapuede explicárselo.
ARMANDO. ¿Pero el docto
MADRE. Viene por aquí to
ARMANDO. ¿Y desde cuán
MADRE. Desde hace unos permiso me voy adentro. No desme a hacer este papel. Telefonée tanto. (Hace mutis)
ARMANDO. Se lo agradezc
rio del doctor Aparicio? ¿Quiere u
ARMANDO. No sé por qué
LUISA. Acabo de verte en libre! ¡Esa criatura me libró de ti
ARMANDO. ¿Qué tiene qu
LUISA. ¿Todavía te atreves
ARMANDO. No es esa mi
LUISA. ¿Quieres decir que ARMANDO. Te tomé, y no
a ti por una mujer y tú a mí por nunca ha pasado nada.
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 231/310
LUISA. Pero pudo pasar tod
de abandonar mi casa. ARMANDO. Pero yo nunc
entendías con tu marido.
LUISA. ¿Qué te ha traído a
ARMANDO. Me dijeron qu
doctor Aparicio me esperaba.SEÑORA (Saliendo) ¡Ma
Sorprendidos infraganti. Y, a tododita. ¿Puedo saber a cuál de los han fallado algunos efectos. Por
grito Un grito de sorpresa Casi
SEÑORA. ¿Es él?
LUISA. Sí. ARMANDO. Fue una aven
SEÑORA. Una aventura sinbuscarla en mi propia casa.
ARMANDO. Esta no es tu
SEÑORA. Aún va usted a mi hija. Bueno… pudiera usted nmiras con ese miedo? (A Armandtambién miedo en los ojos? (De p
i d (A L i ) Q i
230
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 232/310
entiendo. (A Luisa) Que te entien
Hábleme del niño. ¿Fue su inocenque te hizo ver el daño que ibas a
LUISA. (A Armando) ¡Vete!
Armando impresionado, avanhacia él y lo detiene.
SEÑORA. No me gusta quMe dio como un vuelco el coracomo por su gusto, voluntariame
Entra el doctor Aparicio
cos y ositos– que le compré en la allá, me creían espía. (Tono de perpnen los ojos oblicuos. ¿Crees que
APARICIO. Los niños se dasabe que son recuerdos de tu viade gustarle.
SEÑORA. Claro que sí.
Entra Juan
SEÑORA. Has vuelto a tietodos) Les ruego que disculpen lo
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 233/310
todos) Les ruego que disculpen lo
ruego que perdones. Comprendeños y hay que despertarnos sin hdetiene) Ah, me olvidaba de p
Armando y ha venido a buscarmeque es mi hijo.
JUAN. (Mirándolo inquisitiv
SEÑORA. Eso dice él. AndTú, Aparicio, dame tu brazotú…tú… Bueno, tú acompáñanote aquí, y además llevas un nombdo. (Avanza unos pasos y se detien
retira Está en el comedor ya pró
232
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 234/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
EPISTO
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 235/310
234
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 236/310
RELACIÓN
A Xavier Bóveda de:
– Gabino Bugallal, Presid27 de xaneiro de 1923.
– Secretario de S.M. El xuño de 1925.
– Antonio Espina, Madrid
– Ramón Otero Pedrayo,
b ll l d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 237/310
– Gabino Bugallal, Madri
– Benjamín Jarnés, (s.l., s
– Cansinos Assens, Madr
– Ramiro de Maeztu, Bos
– Américo Castro, Madiso
– Antonio Rey Soto, Guat– Antonio Rey Soto, Gua
– Edwards Bello, Quilpué
– Antonio Rey Soto, Gua
– Gabino Bugallal Madri
– Edwards Bello, Montolí
– Alfonso Castelao, Bos A– Ramón Gómez de la Se
– Clemente Cimorra, Bos
– Manuel de Falla, Alta G
– Edwards Bello, Santiago
– Primitivo Sanjurjo, Sande 1945.
– Carlos Kany, 29 de nove
– Fernández del Riego, V
236
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 238/310
g
– Paz Andrade, Pontevedr– Fernández Mato, Castel
De Xavier Bóveda a:
– Juana (a súa muller), 2– Juana (a súa muller), 8
– Fernández del Riego,1954.
– Fernández del Riego, B
– Juana (a súa muller) 2
(El Presidente del Congreso de lo
Sr. D. Xavier Bóveda
Mi querido amigo: He reciesta última el recorte que le devulo y su retrato con la dedicatoria había recibido el telegrama refere
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 239/310
había recibido el telegrama refere
La Época no ha publicado frido al publicado por El Diario.Su artículo titulado “¿Env
todos los suyos, pero no dé usteataques y hágase cargo de que vcuyas gradas se encuentran muchpensar su impotencia dando tirovan ascendiendo, sin que logren
Todo parece indicar que, América ha de ser provechoso ppor evidente, desde luego, el triu
secuencia la obtención de benefic
No sé si allá tendrá usted sobre quienes son los que más prode un caciquismo opresor en Galicque más claman y tergiversan o son precisamente los que aspiran ren romper el valladar que le opoinjustamente difaman para poder
Ya sabe usted cuán sincéxito en su viaje, su afmo. amigo
238
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 240/310
Palacio Real de Madrid 23 de Jun
El Secretario particularDE S.M. EL REY
Señor DonXavier Bóveda
Mi distinguido amigo: Tenadjunta fotografía que su Majestad
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 241/310
j g q j
nado dedicar a la Colonia Espahaciendo así una especialísima exque sea publicada en la Revista “que tuvo Vd. a bien exponerme.
Con este motivo se reitera d
(Círculo de Bellas Artes)
Sr. DonXavier Bóveda
Querido Xavier:
Muy contento y conforme“Síntesis”. Desde luego puedes cobado por fin, después de arriscada
240
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 242/310
p p
puerto. Buenos Aires, lo es; uno d Yo no estoy mal. Puedo vivcomo sabes, no es flojo triunfo, y ciones -¡desatentísimas!- que han que levanto a punta de pluma, mepuede ser, chico. Como decía aque
“Ya lo dijo Pepe A uno que trabaCuando hay toroCuando hay tore
Te cuento todo esto, porque
de las Indias y cuanto más cargad
que he obtenido con el dicho jilgen toda la Mancha. (Ya sabes que go). Y como verás por la advertencatálogo la “Rev. de Occ.” Comprósado plenamente, salvo esa cotCansinos “Gansinos” que propinó
¿Qué pasa por la Argentina
muy desorientado respecto a las drán mas valores intelectuales, dca española, para los cuales “Amé
Yo confieso mi pecado, leque galantemente me envian los ad d ib
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 243/310
do sorprendo acentos, gestos, vibde Méjico. De la Argentina advieuna constante propensión al mimFrance” desconsoladora. Desconsen literato. Ni se pueden traer deno, viejos retales amarillentos
cabaret y psicologías de Moraudconvencerme. Precisamente la pverdadera necesidad de hacer ununa bronquitis que me libró de l
No dejes de enviarme los
saliendo Mi domicilio ya no esAl C 13 d d
Sr. D. Xavier Bóveda
Muy querido y admirado a
Ya sabe Vd. como Orense ydel vivir le privan a uno muchasamigos. Pensando en ellos se d
pluma. Una resistencia material yEncantado de sus triunfos y desepiensa y lo que esperamos todosbajo es lento y casi siempre nebultidumbre y de verdadero sufrimie
242
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 244/310
cultades de información y nMediterráneo. Desconozco totalmricano. De todas maneras intentardio comparativo de Spengler y diversas e interesantes en la actuhacer mucho bien y mucho dañouna crítica libre y audaz. Intentaunas cuartillas y se las enviaré, si
Debo carta a Manolito Garcde Vd. ¡Cuantos amigos lejanos! Eaburre ¿qué hacer? De pronto, la
Lanzada en pleno invierno un
Gabino Bugallal y Araujo
Sr. D. Xavier Bóveda
Mi querido amigo: Recibí oFebrero y 27 de Marzo, así comovisita de D. Ramón Cabezas qu
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 245/310
número de La Prensa que publiesencia de lo español”.Me ha producido la lectura
sión por el estudio y la enjundia qpor sus certeros juicios acerca de
Solamente en la apreciacióEstoy en la idea de que ese fenómsivismo uso del catalán en todareciente y desde luego que hace usivo que ahora o hace poco teníhaber pasado días en Barcelona e
cultura sólo por accidente se usa
mozos ni hablaba nadie el castedificultad para las necesidades dehace muchos años amigos y parietas carreras del Estado servían dfuese imposible, ni siquiera difícicicio de sus cargos, mientras quecultad real, a parte de lo que se p
imposibilidad completa. Y es que se ha convertido e
que han querido dominar a Cataluun instrumento para tal dominaorgullo regional con una pretend
244
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 246/310
to y de cultura (recuerda Vd. la suel Doctor Robert a quien se Barcelona) lo cual el mismo Camhizo por Galicia para estimular tanalismo regional, ofreciéndose en una gramática gallega que difun
amor al léxico regional como habque veo yo con repugnancia: y qudificultades para la compenetracióde limitarse a respetar las que la ndo y en todo caso a que se esgrim
hostilidad haciéndolo sonar agres
ciación de la realidad actual y repnos que estimo funestos paisanos
Y después de lo dicho, manifestación que ud. hace en sumente de su pluma deseando qamplíe ese hecho, que no sólo hen cierto modo también orgullo.
Suyo afmo. amigo
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 247/310
Sr. D. Xavier Bóveda
Querido camarada: recibí enseguida, pero todo quedó en peEscriba y diga.
He visto los números 5 y 6que me envíen la revista a Rond
agradeceré mucho. No recibí giroHice sus encargos. Todos t
Vela están absorbidos por “El SOccidente” escriben. Espina podr
Yo, ganándome diariamente
246
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 248/310
como usted me dejó. Quizá un ganas de hablar.¿Ve Vd. a Guillermo? AbrácPombo cada noche más
Ramón siempre genial.Hábleme de “Síntesis”, de t
gularmente: nunca se me olvida a Y le abraza cordialmente, su
R. Cansinos-AssensMorería, 8 y 10
Sr. D. Xavier Bóveda,Buenos Aires
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 249/310
Mi querido poeta; Me apreartículo que con el gusto y la devLa Libertad a su último libro de vfelicitación por verle a usted de cha lírica.
Le envío también ese artícque se publicó hace varias semllegó derecho a mi corazón. SaNoel.
Por el último número de S
dirección de la revista ¿Ha sido v
Un cordial abrazo, querido leal amigo
Cansinos Assens139
248
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 250/310
EMBAJADA DE ESPAÑA
BUENOS AIRES
B
Señor Don Xavier Bóveda
Muchas gracias, mi queridoTierra nativa, en el que todo me
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 251/310
mente ver que recoge Vd. conPondal, que yo no conocía, peroto, cuando dice que serán los gal
“o lazo recio e forte que rechará que
e os bos povos ibéricos
dispersos juntarán”
Como siempre suyo buen a
Querido Xavier Bóveda:
Vi al Sr. Moure en N. York,
la del Sr. Gouchón. Sentí no ver alibro, pero ya se había marchado
Aún no he podido sino hodos”, que me parece una interesamas actuales, - algo por tanto qu
250
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 252/310
este verano.Pronto me voy a Californiverano no tendrá vacaciones partrabajo cuando millares de españtenerlo. Me imagino que eso estaremigrantes que la guerra ha lanz
mos lo que se puede, bien pococasi infranqueable.
Cuénteme cómo anda eso. la “democracia” pende ahí de un hrealidad este continente debiera
porque tiene elementos de ida p
Antonio Rey-Soto
Gu
Señor Don Xavier Bóveda.
Buenos Aires.
Queridísimo Xavier:
¡He perdido a mi padre! El
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 253/310
que lo abatió la Segadora implacdeja ya definitivamente solo, puesalgunos sobrinos y un tío –gentedente que llegasen a ser enemigocie de roble de esos que nuestroste convirtiéndolos en una especie
rencia sin embargo: los robles suyo soy ya demasiado machucho
je de afectos ya nunca más: Quiemayor ahínco en el suelo antiguoasí, desmochado y trágico, espero
d d i l d d d i d
si has andado camino! ¿Y qué alguien- y qué dicen nuestros adm
ble imaginando tantas cosas aceDebes tener locos a unos cuantos
No encuentro que estemofundamentalmente. ¡Muy bien lo mismo sobre los místicos. Los nu
de los alemanes en su voluntaacción ante todo, como es accióNada; que quedo esperando La esra una buena comida cuando se tmás un enérgico aperitivo.
Supongo en tu poder
252
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 254/310
p g pLa Coti un ejemplar en El Imparcial. T
de aquí te habrá remitido el folledirás qué te parecen. La Copa... eque he querido hacer a este paísiento tratado. De este librito sí qu
algún lugar resonante. Y esto no Te enviaré –no faltaba más
de los que tú tan gentilmente meedición, que hoy no tengo pero e
Te abraza y te está muy agr
d i d
Antonio Rey-Soto
Señor don Xavier Bóveda.
Buenos Aires.
Querido Xavier:
Recibí tu cariñosa carta, q
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 255/310
entrañable pésame. Dios te lo pacomprensivas palabras acerca derealmente he puesto fibras de en
Con tu carta llegó tu La Essola noche de un tirón, con interpágina. De los ensayos que integ
en considerar como un miliario emás que el primero y el último, dlos otros hay, a mi juicio, aciertos
Amor”; “En torno al pasado”; “ECiencia” me han hecho gozar y m
h d d bi t d
además tú, querido Bóveda, eres viendo a un máximo talento. Yo
prevención –ya ves que te soy frapresuro a proclamarlo con verda
Tu poesía “Meditación Ramarca la mayor altura en nuestra encendida.
Ahora un ruego: ¿Serías cados ejemplares o tres de mi Nidalguno y está agotada la edición edecería este obsequio. Ya sé que un ejemplar de Amor que vence al
Ambas cosas llegarán a tus mano
254
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 256/310
Di a Lence que agradecí muca en tu carta. Le recuerdo con uunido también a una gran admira
Que el año que acaba de cmuchos pesos para ti es lo que
amigo, muy leal y muy sincero qu
Sr. don Xavier Bóveda.Bs. Aires.
Querido amigo:
De esa ciudad que posee camundo?) me escribes por fin en Muchas gracias.
Te recuerdo constantement
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 257/310
creer que se puede tener talento ydo y claro como el agua; que se ptener la gran cruz de la risa. En latre juventud de Edwards Bello”. Testa manera y me entiendas. Creo
es la gravedad, herencia de Españsu jovencito de la Plaza de Orieengolada de sus talentos, que por En cambio, en Francia e Inglaterrña hacer maromas populares en m
t d l E t d
Pero, tú, Bóveda, que glosas a Cetú que conoces como pocos a t
nuevo, es decir, es cosa de decadtud, fue sencillo, fue más human
Seguro estoy de que Alfonssabe lo que duran esos esporádicoahora.
Yo por mi parte repito que tanto no haya escritores para lopeñas y americanos. Si el Rey se m
O sole mío!todo se acabó. Verbenas, toros, v
l ó Alf ! E i j di
256
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 258/310
salvó Alfoncete! Este es viejo discOrtega, Marañón, Perez de Ayala,a la epidermis. Su obra es clara,vida es demasiado elegante. Son teatral, la tiesura espiritual Iberoamérica.
Créeme que leo tu libroanoche, con gran atención. Tu vi
Antonio Rey Soto
Sr. Don Xavier Bóveda
Buenos AiresQueridísimo:
Recibí el ejemplar de “Nidotanto más efusivas, cuanto más d
¿Cuándo me mandas más pi é l iñ i
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 259/310
interés y el cariño con que sigo tDime: ¿Un señor Máximo
está encargado de una de las seccrriendo el continente con tal caráen ésa? Yo lo presenté aquí, en u
bombo, lo mismo que a ese gran dOtra vez mi gratitud ext
admira tu
Gabino Bugallal y Araujo
Sr. D. Xávier Bóveda
Mi querido amigo: No tentanto en acusarle recibo de su librY OTROS TEMAS si no hubiera distiempo solicitaciones perentorias
d d l
258
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 260/310
gratos, desde luego, que corresprecuerdo que representa; pero de miento. Leer el libro de usted, impaciencia, y lo precisaba si la lenida, como era mi deseo que lo fu
Gracias, ante todo, por su cque me ha complacido mucho lano deja de advertirse, entre los codial y tan agradable que a usted leñol, es una síntesis concentrada,
ió d í d l
un aspecto nuevo, no sé si más tvo que sus poéticas concepcion
agradado extraordinariamente.
Y desde aquí, recordándoleen estas letras, mi amistoso salud
Suyo afmo. amigo
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 261/310
Querido Bóveda: Ahí van cahora en cueros, toda vez que la
En concreto, lo siguiente: n
nada. Poco había, pero ahora hamala la situación, ahora es peor. tiros que aún me retumban en lo
La situación de estas Económicamente, una ruina. La csido terminantemente destructorausted En resumen: que si doy u
260
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 262/310
usted. En resumen: que si doy usatisfecho. Ya imaginará usted la d
Estuve con Lencinas, ampaEsa fracción política hoy no es ndecirle lo que es). Cuatro palabr
nada. Cuando hablo así, no cabpruebas evidentes de que no pue
Esta mañana fui a San Juanle escribo con nueve horas de trmenos, mucho menos que aquí.
i ió l
Si hay alguna novedad qucreo haberle dicho que puede
España de esta Mendoza.
Y no más. Mis buenos afeusted de su invariable
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 263/310
ASOCIACIÓN PATRIÓTICA ESP672 – B. DE IRIGOYEN – 672
BUENOS AIRES
Señor Don Xavier Bóveda
Distinguido compatriota:
En nombre de esta Junta Ej
262
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 264/310
En nombre de esta Junta Eja Vd. el testimonio de nuestra graaplauso por el brillante discurso qte en la velada que celebró esta conmemoración del día de la Ind
La valiosa cooperación de Vyó poderosamente al éxito del miso público que aplaudió con entu
Acepte pues, distinguido aesta Asociación y el aplauso de l
l l f f S S
CENTRO GALLEGO DE BUENOMUTUALIDAD-BENEFICENCIA
CULTURA2171 BELGRANO 2189
Sr. Don Xavier Bóveda.
CIUDAD.
Mi distinguido amigo:
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 265/310
d st gu do a go:
Esta Junta Directiva ha vvaliosa y elocuente intervención dal ilustre historiador y publicista con motivo de cumplirse el prim
Al felicitarle, sincera y calución, queremos expresarle la prode Buenos Aires, que recibe siemtoda la sensibilidad que ellas enc
Con el cordial saludo de m
b l d d
Buenos
Señor: Xavier Bóveda
Querido amigo:
Recibí tu carta. El miércolCórdoba aceptando las condiciontos de viaje y hotel y los trescient
Contesta telegráficamente qmí me gustaría leer “Juego y Teoentrada será por invitación no p
264
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 266/310
p pvista vender entradas.
Tengo muchos deseos, comagrada extraordinariamente habla
Por cierto que los tres días
al contacto con los estudiantes y taras periodistas y gente oficial ca
Recibe un abrazo de tu am
Muy querido y admirado X
Recibo en estos momen
Integración del hombre y quiero cada día más lograda y firme. Aquí le va un librejo de en
antes. Advierto que no lo recibiómayor gusto.
Ya sabe de la vida cubana descondida, que al destaparse –por
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 267/310
q p ptodo se precipita con inconteniblnal es trágico, trágicos han de serpocos. No hay tiempo ni espíritual corazón el dolor de los más, d
definitivamente soldado en el ando. De los otros editores de la RIchaso, Lizaso– han tomado el que conduce, tarde o temprano, esta y lamentabilísima. Pero tamb
d b ll
MontolínProvidencia 1856
Querido Xavier:
Sí recibí tu Integración del Hpacio para no perder nada de eseponderte con una grosería, pidiénlo español. Lo necesito urgenteme
Las obras Bolivarismo y
266
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 268/310
Argentina de nuestros libros de Gálque ampliaré, se han completadode Maeztu. El fracaso de nuestramundo en general nos abren los
des de la madre España. Creo en len Maeztu, aparte su monarquismnada y aristocrática, contigo, con Menéndez Pidal, etc. Para ello es ra de los escritores ingleses, vulg
d bl l d d l
A. R. Castelao
Sr. Don. Xavier Bóveda
Mi querido y buen amigo X
Hace muchos días –demalibro de versos. Quise leerlos pame obliga a contentarme con aca
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 269/310
leerlos, y siempre ando atareado,de punta a punta. Me ha gustadlibro bastaría para que no muriesagradezco mucho el obsequio de
Hace tiempo que no nos vse va gastando en trabajos sin inquedan incumplidos.
Te abraza tu buen amigo.
RAMÓN GOMEZ DE LA SERNA
Mi querido y gran Bóveda:
Es tal mi tarea de pequeños
no sé si ya le escribí dándole la e
compacto de poesía, admirable m
los últimos tiempos.
Permanecer con esa razón
en la época embrollada que hace
de la guerra- es un rasgo de Don
268
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 270/310
g g
verdadera heroicidad.
Con mis aplausos y los de
quísimo amigo y admirador
Sr. Xavier BóvedaCapital
Mi querido amigo:
Con verdadero deleite leí ea través de sus páginas no se meingleses ganarán esta o aquella bpase lo que pase, aunque sea en
cho a hablar de las encinas, de Bh bl d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 271/310
hablar más que de esto.El epílogo, que es muy bue
tiene de “nuestro tiempo”.Me ha satisfecho plenamen
remanso y evasión, después de le
Un abrazo de su amigo.
Señor: Don Xavier Bóveda
Amigo mío, puesto que así tantas las pruebas de amistad quemujer y en las palabras de bondade su precioso libro.
Con el deseo de conocer a escribirle anunciándole mi entony rogándole me indicase el día
cordial almuerzo y acompañados amigo cuya carta (que le devuelv
270
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 272/310
amigo, cuya carta (que le devuelvemoción que las otras en que ustere a mi música. Pero, desgraciadimpidió realizar aquel deseo, y lu
cias sigo sufriendo todavía, me antes, bien a pesar mío. Ahora tengo la esperanza
reunirnos en el proyectado almuemuchas cosas sugeridas por sus Cmas, y sobre todo por la última.
Empresa Periodística
“La Nación”, S.A.
Agustinas 1269- Casilla 81 D.Teléfono 82222SantiagoFeb.-1945
Sr. don
Xavier BóvedaBs. Aires
Querido Xavier:Mucho te recuerdo y te leo
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 273/310
Mucho te recuerdo y te leoEl primer poeta gallego est
justamente delante del monumen Vivía yo en el Petit Ritz... Tú te as
vio a Morral cuando lanzaba su b-Ahora tú arrojarás otra boEl tiempo ha corrido. Más
Aires. Una muchedumbre aguard¿No vienes a Chile? Esto e
Sanjenjo
Mi queridísimo Xavier Bóv
Mucho tiempo ha que no sde comunicarme contigo. Desde zón se ha impuesto en las letras e
insaciables buitres se enseñoreanculado y puerilizando en imágenelos escuchamos. Por esto te digo indiferencia absoluta, pero fiel a solitaria y quijotesca, quiero dedoportuno: publicar en Buenos Ai
Dime si Espasa-Calpe me aentonces te remitiría Escenas de Gi
272
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 274/310
entonces te remitiría Escenas de Gierrores tipográficos; o si mejor seríhe podido publicar aquí, dada la cauna edición a la altura más astro
España. Prefiero el nombre impuesolamente están en boca los gilguconocido de más recientemente. TTu dirás lo que tengas por conveni
Mis nuevos versos pienso dconmigo tuvieron relación muy cor
Mi querido amigo Bóveda:
¿Qué es de su vida y milag
¿No ha recibido usted las tarjetas mi viaje? ¿Por qué no me contestami casa y de la de usted: 2282 U- o sencillamente, y sin que leUniversity of California, Berkeleyllo? Y no olvide, que cuando paarroz con camarones que se va a José Montesinos que llegó hace p
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 275/310
José Montesinos, que llegó hace pBueno, pues, escríbame las últiseñora? ¿qué cosas ha escrito ySierra y Catalina Bárcena? ¿Sigue
fiere ahora el té? ¿Sigue ese maldixiante en ésa? Aquí, en cambio, gusto. En el mundo no hay comdicho Gabriela Mistral, aunque algo más caluroso.
completamente inocentes en otracoger , etc. Yo he recogido algunas
mente durante mi estancia en éscente en la Arg. Pero no se puedesabrán de esas cosas. A propósitoría? La Imprenta me dicen hoy qmi Life and Manners. Después ser
las placas se han fundido y ademmandaré un ejemplar, cuando redese para que se encuentre rozagla brevedad posible.
Un fuerte abrazode su amigo
274
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 276/310
Sr. D. Xavier Bóveda
Mi querido amigo:
He recibido oportunamentque valora Vd. con exceso el encuyo recorte le remití. En primeescritor olvidado”; fue una licencdel periódico, sin consultarme. Pe
de verdad, pues su prolongado contribuido a que aquí se viniese
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 277/310
contribuido a que aquí se viniesePrecisamente por eso, yo quería qsobras sé cuanto se le valora y sey no se me ha ocultado nunca la
vo siempre al espíritu de Galiciapor algo de despreocupación suyano supiesen de su prestigiosa tesfuerzo que ha puesto al servicio
Desde hace algunos años,
cultura. No atribuya, pues, otrperiodístico superficial, que carec
porciona mi admiración sincera pque yo le digo era necesario, paralínea de creación que viene siguiresulta injusto que lo que ahí hacel propio país de origen la reperc
Y nada más por hoy. Si determinados de los que se editadvertírmelo.
Felices Pascuas y Año Nuadmirador y amigo
276
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 278/310
V. Paz Andrade Abogado
Policarpo Sanz, 22. Tel. 1562 Vigo
Pontevedra, Sanatorio DomíngueSr. Don XAVIER BÓVEDA
EscritorSalta 242BUENOS AIRES
Querido Bóveda:
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 279/310
Recibimos, reexpedida desEran aquellos momentos de graagravada por consecuencia del
hecho un “ecce homo”, con los hoperaciones, tuvo que ser intermiento. En cuanto a mí, en luchtes en estos procesos, la situación
Afortunadamente Pilar está
la lozanía del espíritu y la destrezte tarde. Estimo que, con indepe
sión ajenos a nuestra vida, aunquecar, especialmente en los últimos a su ser.
Una vez que te encuentres ambiente, especialmente el de Mposibilidades de trabajar literariprensa, editoriales, etc. No estoycios, pero confío en que podrás o
Haré a del Riego tu indicacHaz presente a Juana nuest
de que Pilar le escriba, y con el
comunes, recibe un cordial abraz
278
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 280/310
Querida Juanita: Hoy reg
meses de sanatorio. Con todo lo ros antes unas líneas, ya sabéis cotra tierra. Si mi tía, la viuda de Magran satisfacción de volver a ver a
Un abrazo para los dos.
C
Sr. DonXavier BóvedaBuenos Aires
Mi querido y siempre recRomero que felizmente yo no meque, con cordial paralelismo, ni eseparado.
Ahora el preciado regalo de
cia nuestra vieja amistad y este rgría de esos reembarques vitale
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 281/310
inesperada y jubilosa claridad de¡Dios te lo pague! A lo largo de mis casi sísm
gioso galicismo– he ido perdiendnencias, pero entre los papeles quamigas he encontrado ahora el timuerte de nuestra primera hija potos al pie de un retrato tuyo a láp
Esta doble joya me consue
Pero aquel planto tuyo podevuelta al cielo es una conmoved
aquellos versos se me enredan, cdor, con los que Eugenio de Castlas lágrimas, a la muerte de su hij
“¡E tudo coupo n’un caixonRecuerdo la desolada estrof
correcto portugués, porque tambedición de “A sombra do QuadraComprenderás la intensida
libros que, como los que tú acabmitigar la depresión causada por
jo. Y no se trata, claro está, de reconstruir la lesionada fe en la b
Sin poder retardar la segura
280
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 282/310
p gra de estas tres obras que no conotienes tú en manos de excepción de Unamuno que avalora una de
como esa palmada que los “segunciar el match.
“¡Adentro!” me decía el mafui periférico, flotante, cortical, n
De esas páginas, que acabo
Yo puedo identificar mis ronietos. “Nuestras vidas son los río
es el morir...”. Cierto; “...pero aqpuede mirar un día su ribera – fl“Galicia madre” me hace
sosegada y perenne fermentaciónamor con que en el Tasso el paisbustible de su corazón.
Hay en tu drama la substanabstrusa de nuestro país y en sus la enmarañada sicología de nuestsible y activo como un clima, el ea la toponimia que se libera por
caño de un cantar, todo lo que antítesis, en suma, del folklore.
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 283/310
La lectura de “Galicia madla calle de Alcalá hay un pino solcantor indiferente a los rascaciel
les, aves afortunadas porque no etú, en cierto modo, has sido su ste aguarda!
Pero ¡voto a tal! ¿es que estatroz alud andino?
Te pido que la recibas com
Amadísima Juana: Hoy he
recibí cable de Noel en el cual m
“Síntesis”. Supongo (y así le teleg
las colaboraciones de Unamuno y
me enviaron a Bs. Aires. Recibí
feliz, en mi tristeza. Te contesté
decía, queriéndote locamente. ¡Ya v
mi corazón! Ahora acabo de recibir algu
d d d ! I fi i
282
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 284/310
dado que pones en todo! ¡Infinita
vivo sólo pendiente de ti, y que e
ta y satisfactoriamente esto.
No te escribo ahora más, pupara que me faciliten originale
“Síntesis” habré de esperarlo todo
Te quiere infinitamente y
Amadísima Juana: Hoy quyo esperaba la revista ha obtenidrio. “El Sol” la saludó, a mi llega“Revista de Occidente” –que diriserie de ditirambos con conceptrevista dice que es la mejor de mente– “Y como director un exsolvencia intelectual: Xavier Bóveel que más me interesaba pues, u
más valioso).Te envío también las palab
“L G Li i ”
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 285/310
“La Gaceta Literaria” y que, comy por lo que a “Síntesis” importapues todo marcha muy bien.
Sigo, ¡ay!, sin noticias tuyas Aires ¡Cómo me duele y desesperparece que voy mucho mejor.
Te anuncio la próxima visitembarca el día 24. Recíbelo cord
Nada más, por hoy, Juan
Buenos
Mi querido y admirado Fusted, ante todo, la tardanza en parte, por exceso de trabajo, y taanduvo nada bien, aunque, afortuque exigiese mayor cuidado. Por en donde permanecerá mes y mepase conmigo las Fiestas de Pascua efectuar su acostumbrado descpues sólo ella sabe lo que es con
hombre que lleva muchos sueñoy poeta, que a su señora le ocurh ! W ´ h l i ?
284
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 286/310
hacer! We can´t help it, can we?Me agrada mucho que no
por la lectura de mis libros, de lo
gar una parte, y me siento conmgrarme espiritualmente a esa Galicido fiel, como usted mismo ha pobra, que usted conoce. En mí el dente, sino una vocación, y todo
lo que dejo de ganar aquí. Pero nque dar nada por perdido, pues
como puede serlo el más notoriopor este pueblo como el que mEspaña hubiera hecho mucha mquerido, y el amor cuenta mucho
Espero, querido Fernándeztendremos motivos para escribircorrespondencia no fuera ocasiondas, las que se escriben por purhondo y, al cabo, las únicas que m
Con esto quiero decirle lo cerle y lo mucho y bien que le re
que todo acaba por olvidarse. Mu
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 287/310
Mis devociones a su esposa Andrade.
Buen
Mi querido amigo Fernánddías le escribí a usted, pidiéndoletestar su carta, y ahora vuelvo a ese generoso artículo que usted tuhe leído con mucha emoción. Hmovió, y fue el encabezamiComprendo que es así, que tieneaños que falto de Galicia, y que, ba, en nuestra conversación telefó
preocupación de hacer llegar mis me lo eché al bolsillo, y salí un pbulliciosas de Buenos Aires y s
286
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 288/310
bulliciosas de Buenos Aires, y smientras yo resultaba desconocidli apenas podía avanzar unos pas
corresponder infinitos saludos, hombres, fueran estos judíos, espingleses o italianos, pues ya sabe da por toda clase de pueblos, parbre es una incógnita. Lo divertido
obra, sino que me refiero al espírmer enamorado. Pero hablar ahor
po, y ésta no sería una carta de grensayo que escribiría algún día. algo que no puedo explicarme y bajan, no han escrito todavía –pcaracterología del pueblo gallegote a tentar la pluma del que se crestá prácticamente inédito, y riqudo. Ya sé que también aquí podrmas “in vitro” que “en vivo”, y écuales yo siempre lo dejé de ladtiese su aguijonazo.
No me queda ya más papel amistad y gratitud, desearle un fde su esposa y rogarle que por lo
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 289/310
de su esposa y rogarle que, por losidere usted un olvidado. Ni tampadmira y quiere
Querida Juana: Por fin recdesde Barcelona) y empiezo a senme tenía en una tensión insopornoticias. Desde luego no he supeeste sentimiento de soledad, pero viables. Hasta ahora están, puedeCesáreo González, con quien ten
Valencia con un resfrío, y en cuaFerrol a enterrar a una nieta de 1
mia. Esta semana puede pues empde las perspectivas, si bien no hpues todos los teatros tienen obras
288
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 290/310
pues todos los teatros tienen obrasla posibilidad de estreno. Pero me
Por supuesto esta España e
de la que yo conocí. ¡Ni pensar en–Inclán, los Unamuno o los Machque han desaparecido y lo terribal margen de ellas. No veo inquiecambio el nivel de vida ha aumende que, en lo político, Franco pe
Le escribí a Goga y José Ami estado de ánimo, y ahora me i
las cosas de ellos no andan bien.pareja encantadora. Que se hayansorprende, pues los sé leales hast
Supongo que te habrá visitto, se fue de aquí muy impresionaveía vivir. Creo –o espero por lo mél informándome de cómo te enme tiene a mal traer. Confío queLo que sí te digo es que no pueMadrid y el alma en Buenos Aire
Le escribí a Villamarín. Po
de mi soledad. Y otro tanto hice zo a serenarme creo que escribí esión moral de que era víctima No
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 291/310
sión moral de que era víctima. Nopero empiezo a dormir mejor.
Por supuesto, insisto, en q
lucha no hubiera tenido nada dactuado de acuerdo a las circunstael problema es el tiempo, y contigactitud fue, en el fondo, discreta,
En cuanto a mi teatro, tengmi cuñado lo juzga, y ya ves con
rrido ponerlo al lado de Don Jacises por la pauta del teatro de Mu
Me cuesta trabajo escribexpresión y que el sentimiento dedo. Confío en que todo vaya mpasen. Te tendré al corriente, y, dtadas ilusiones.
¿Por qué no me has envide España? Poco costaba el recort
Agradécele a mi primo lcabida a mis cosas en su casa y que te dedican los Fuentes. No mnífica. Hoy he tenido carta de Di
disposición y está muy impresiodice que vaya a Barcelona. Tambmomento allí y que quiere verm
290
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 292/310
y q qcuanto cariño estoy contigo. Xavi
Queridísima Juanita: En esque el Centro Gallego me ha envter de urgente. No necesito decirtte ocurre y de que modo me inden lo sucesivo le negaré el saludcargo se le ha subido a la mollera
También yo aquí tengo miconcierto y circunstancias hay decepcionado. Sin embargo sé qu
vengo de efectuar una lectura de ante un grupo de escritores de prextraordinaria. ¡Con decirte que u
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 293/310
¡ qesa joven actriz catalana que tu aqué– para proponerle que se reún
ro que dentro de muy poco mi ncamerinos y las cosas acabarán pramos. ¡Pero cuánta angustia mie
La soledad en que estoy mtación me hieren. Créeme que si vencer ya me hubiera ido. Lo qu
ta irse a la cama a las once si pieny que aún es de día y hasta hay s
Por eso te pido que trates ción para que pueda recibir la ayEsta España es otra y no tiene nalo intelectual aquí no hay jerarqu
Ya no hay saloncillos en ellos y pesar de eso, ten por seguro que gente acabará por luchar por mí. se repitió hoy con todos los asisalma a la esperanza.
Ya estaba enterado de lo ocna. En la confusión en que he est
ella recibió la tuya (que te reexpidque ella habrá ahora recibido. Estdo. Díaz Sal, Mourente, Villama
292
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 294/310
mías que estoy seguro los habrfondo eran “salidas” que yo busca
resultaba intolerable. Aún tendréridad de que muy pronto será la gfavor y Dios mediante me verás g
En fin, tengamos un poconos importa es asegurarnos la vej
Me sorprende mucho que
La vida aquí está muy caridea; no sé cómo puede vivir cier
la menor crisis y se ve que hay trMe gusta que Goga y Juacosas de ellos se arreglen tambicada día más.
Te tendré al tanto de todo, psario, para nuestro bien, que tratemás remedio. Dile a Antonio queque no sería conveniente que tiraver. Que lo tome con calma pues Esto en el supuesto de que sus co
Celebro que tus inquilinos
pintas, y entonces hay razones entrado en casa los Semino. Se venombre a la señorita Lappousee
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 295/310
prendido de que no me haya estrado como te encontró.
Bueno, queridísima, voy a de la noche y acabará por protestario. Cariños a los Fuentes. Y mil y
Carta de Ramón Otero Ped
294
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 296/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 297/310
296
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 298/310
Carta de X. Bóveda á súa d
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 299/310
298
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 300/310
Carta de Benjamín Jarnés
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 301/310
300
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 302/310
Carta de F. García Lorca
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 303/310
Carta de Juan Mar
302
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 304/310
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 305/310
Carta de R. Gómez de la Se
304
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 306/310
Carta de Joaquín Edwards
Belezas locais, bohemia e aventura e
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 307/310
306
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 308/310
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 309/310
7/14/2019 Xabier Boveda
http://slidepdf.com/reader/full/xabier-boveda 310/310