UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e...

27
UNIDADE INTERDISCIPLINAR Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela 147 Revista Galega do Ensino - nº 12 - Maio 1996 A reforma educativa que se está a implantar pon moita énfase na globali- zación no caso do Ensino Primario e na Interdisciplinariedade no caso do Ensi- no Secundario. Desde o noso punto de vista é urxente a coordinación do profesorado á hora de planificar, tanto a longo como a curto prazo, sobre todo cando se inci- de sobre un mesmo grupo de alumnos coa finalidade de poñerse de acordo en relación a que tipo de persoas quere- mos formar tanto intelectual como humanamente, economizar tempo e esforzo tanto ó profesorado como ó alumnado e axudar a este último a tomar conciencia de que o coñecemen- to non está parcelado senón que as dis- tintas áreas proporcionan aspectos dife- rentes pero complementarios, que nos permiten a adquisición dun coñece- mento global sobre unha situación, feito, etc. dunha época determinada. No caso das Áreas de Lingua e Literatura e das Ciencias Sociais, Xeo- grafía e Historia, cremos que teñen suficientes puntos en común como para xustificar que se traballen de forma interdisciplinar, xa que ámbalas dúas se desenvolven nun tempo e nun espacio concreto. Calquera cambio so- cial leva implícitos unha serie de cam- bios, culturais, artísticos, lingüísticos, literarios, científicos, tecnolóxicos, etc. que o alumnado debe coñecer de forma integrada como condicionantes dunha mesma realidade. Ó elaborar esta proposta didácti- ca, temos en conta que traballamos con alumnos que están no ciclo previo ó Bachalerato, no que se abordarán os mesmos contidos cun maior grao de profundidade. O texto foi elixido como eixo coordinador da Unidade Didáctica por- que: a) Na Área de Ciencias Sociais, Xeografia e Historia sírvenos para in- troducir na aula un feito de actualida- de “Participación cidadá”. b) Na Área de Lingua castelá e Literatura permítenos traballa-lo tipo

Transcript of UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e...

Page 1: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

UNIDADE INTERDISCIPLINARLingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia

María Potel TorresRosa Quintas Losada

CEFOCOP - Santiago de Compostela

147

Revista Galega do Ensino - nº 12 - Maio 1996

A reforma educativa que se está aimplantar pon moita énfase na globali-zación no caso do Ensino Primario e naInterdisciplinariedade no caso do Ensi-no Secundario.

Desde o noso punto de vista éurxente a coordinación do profesoradoá hora de planificar, tanto a longo comoa curto prazo, sobre todo cando se inci-de sobre un mesmo grupo de alumnoscoa finalidade de poñerse de acordo enrelación a que tipo de persoas quere-mos formar tanto intelectual comohumanamente, economizar tempo eesforzo tanto ó profesorado como óalumnado e axudar a este último atomar conciencia de que o coñecemen-to non está parcelado senón que as dis-tintas áreas proporcionan aspectos dife-rentes pero complementarios, que nospermiten a adquisición dun coñece-mento global sobre unha situación,feito, etc. dunha época determinada.

No caso das Áreas de Lingua eLiteratura e das Ciencias Sociais, Xeo-grafía e Historia, cremos que teñen

suficientes puntos en común comopara xustificar que se traballen deforma interdisciplinar, xa que ámbalasdúas se desenvolven nun tempo e nunespacio concreto. Calquera cambio so-cial leva implícitos unha serie de cam-bios, culturais, artísticos, lingüísticos,literarios, científicos, tecnolóxicos,etc. que o alumnado debe coñecer deforma integrada como condicionantesdunha mesma realidade.

Ó elaborar esta proposta didácti-ca, temos en conta que traballamoscon alumnos que están no ciclo previoó Bachalerato, no que se abordarán osmesmos contidos cun maior grao deprofundidade.

O texto foi elixido como eixocoordinador da Unidade Didáctica por-que:

a) Na Área de Ciencias Sociais,Xeografia e Historia sírvenos para in-troducir na aula un feito de actualida-de “Participación cidadá”.

b) Na Área de Lingua castelá eLiteratura permítenos traballa-lo tipo

Page 2: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

148

de discurso máis utilizado na comuni-cación e elaborar actividades de con-textualización, reflexión e compren-sión do texto, que teñen como metafinal a producción doutros textos porparte do alumnado.

A Unidade Didáctica vai ter dúaspartes; unha primeira, destinada ó profe-sorado deste nivel onde se especifican:

-Etapa, ciclo e nivel do alumnadoó que vai dirixida.

-Áreas. -Obxectivos, contidos e activida-

des.-Temporalización.-Bibliografía para o profesorado.

E unha segunda parte dirixida óalumnado para a súa utilización direc-ta na aula ou coas matizacións que oprofesorado crea precisas, dado que éun modelo orientativo e flexible detraballo que pode ser modificado encalquera momento da súa aplicaciónna aula, e incluso antes de levalo a ela.

RELACIÓN DA UNIDADE DIDÁCTICA CO PRO-XECTO CURRICULAR DE CENTRO

ETAPA á que vai dirixida: EnsinoSecundario Obrigatorio ( ESO)

CICLO: 2º ciclo da ESO

NIVEL: 3º de ESO

CENTRO E ALUMNADO: AUnidade está pensada para un centro

urbano ou suburbano cun alumnadomedio, que teña traballado a lectura eo comentario de texto aínda que nonteñan reflexionado sobre o tema queaquí se trata.

Supoñemos polo tanto que:a) Están afeitos a facer sinxelos

comentarios de texto, aínda que lles falterigor na estructuración dos mesmos.

b) Saben identificar algúns recur-sos literarios, aínda que lles costereproducilos nos seus escritos.

c) Valoran a lingua escrita comoun importante medio de comunicación.

Á marxe destes supostos, consi-deramos que en último termo é o pro-fesorado o que ten que adapta-la uni-dade ó nivel do seu alumnado.

TEMPORALIZACIÓN: Un mes(contando con que algunhas das activida-des realizaranse fóra do horario lectivo)

VINCULACIÓN DA UNIDADE DIDÁCTICA CODESEÑO CURRICULAR BASE

Obxectivos xerais

A) Con relación á Etapa

-Comprender e producir mensa-xes orais e escritas con propiedade, au-tonomía e creatividade na lingua cas-telá, utilizándoas para comunicarse eorganiza-los propios pensamentos epara reflexionar sobre os procesosimplicados no uso da linguaxe.

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

Page 3: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

149Unidade Interdisciplinar

-Obter e seleccionar informaciónutilizando as fontes nas que habitual-mente se atopa disponible, tratala deforma autónoma e crítica, cunha fina-lidade previamente establecida, etransmitila ós demais de maneira orga-nizada e intelixible.

-Elaborar estratexias de identifi-cación e resolución de problemas nosdiversos campos do coñecemento e daexperiencia, mediante procedementosintuitivos e de razoamento lóxico,contrastándoas e reflexionando sobre oproceso seguido.

-Relacionarse con outras persoase participar en actividades de grupocon actitudes solidarias e tolerantes,rexeitando todo tipo de discrimina-cións debidas á raza, ó sexo, á clasesocial, ás crenzas e outras caracterís-ticas individuais, sociais e culturais.

-Analiza-los mecanismos e valo-res que rexen o funcionamento dasociedade, en especial os relativos ósdereitos e deberes dos cidadáns, elabo-rar xuízos e criterios persoais e actuarcon autonomía e iniciativa na vidaactiva e adulta.

B) Con relación ás Áreas

ÁREA DE LINGUA E LITERATURA

1. Valorar e estima-las dúas linguas oficiais da nosaComunidade.

2. Comprender distintos tipos de mensaxes orais eescritas

3. Expresarse oralmente e por escrito con coheren-cia, corrección, creatividade e adecuación ás súasnecesidades comunicativas, creando un estiloexpresivo propio.

4. Utilizar tódolos recursos expresivos tanto lin-güísticos como non lingüísticos.

5. Reflexionar sobre os elementos formais e osmecanismos da lingua co fin de desenvolve-las súascapacidades comunicativas.

6. Ler con fluidez , comprensión e actitude crítica,aproveitando o coñecemento do patrimonio cultu-ral como estímulo da súa propia producción.

ÁREA DE C. SOCIAIS, Xª E Hª

1. Promover un sentimento positivo de pertenza aunha comunidade (Galicia), a un estado (España) e aunha cultura universal, desde posicións solidarias erespectuosas con outras comunidades, outros estados eoutras culturas.2. Resolver problemas e levar a cabo estudios e peque-nas investigacións aplicando os instrumentos concep-tuais, as técnicas e procedementos básicos da indaga-ción característicos das Ciencias Sociais, a Xeografía ea Historia.3. Obter e relacionar información verbal, icónica, esta-tística, cartográfica,... a partir de distintas fontes, e enespecial dos Medios de Comunicación, tratala demaneira autónoma e crítica de acordo co fin persegui-do e comunicala ós demais de xeito organizado eintelexible.4. Realizar tarefas en grupo e participar en discusiónse debates cunha actitude constructiva, crítica e tole-rante, fundamentando adecuadamente as súas opi-nións e propostas, valorando a discrepancia e o diálogocomo unha vía necesaria para a solución de problemashumanos e sociais.5. Aprecia-los dereitos e liberdades humanas comounha conquista irrenunciable da humanidade e unhacondición necesaria para a paz.

Page 4: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

150 María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

c) Con relación ós Temas Transversais

EDUCACIÓN PARA A IGUALDADE

1. Estimular ós alumnos ó deesenvolvementodas súas propias capacidades e á asunción deactitudes e valores que configuren a súa auto-nomía e identidade persoal á marxe do seusexo.

2. Colaborar na xestación dunha sociedadebaseada no recoñecemento dos dereitos decada persoa na que as diferencias biolóxicas,culturais, sexan valoradas como diversidade eriqueza e non sexan motivo de xerarquiza-cións.

E. NOS DEREITOS HUMÁNOS E NA PAZ

1. Percibi-la diversidade político-social, cultu-ral e relixiosa respectando as diferencias.

2. Persegui-los valores de liberdade, igualdade,xustiza, pluralismo,... universalmente asumi-dos como base do respecto cara ós dereitoshumanos.

3. Descubri-los valores da sociedade defendén-dose de todo tipo de manipulación e enfrentar-se eficazmente ós problemas de índole persoale social.

Obxectivos específicos

ÁREA DE LINGUA E LITERATURA

1. Desenvolve-lo interese pola lectura comofonte de información e coñecemento.2. Desenvolve-la comprensión e expresión lecto-ra.3. Aumenta-lo caudal léxico.4. Familiarizarse con fontes e recursos de infor-mación.5. Recoñecer e utilizar adecuadamente en pro-duccións propias os recursos lingüísticos quecontribúen a coherencia e cohesión do texto.6. Valorar e respecta-las produccións propias ealleas.7. Participar en debates, postas en común ...expresando con liberdade as súas opinións e res-pectando as alleas.8. Desenvolver capacidades básicas de aprendi-zaxe e técnicas de estudio: resumo, esquema,etc.9. Habituar ó alumnado á revisión e autocorrec-ción dos textos que elaboren.

ÁREA DE C. SOCIAIS, Xª E Hª

1. Coñece-la evolución da organización políticae administrativa do territorio galego e español doséculo XIX ata hoxe.

2. Identifica-las analoxías e diferencias das dis-tintas formas de organización política, adminis-trativa, social, ...

3. Analiza-los distintos sistemas políticos asícomo as constitucións existentes, establecendorelacións e tomando conciencia dos logros alcan-zados.

4. Valora-la Constitución como garantía de con-vivencia democrática e o papel das Institucións,os partidos políticos e as convocatorias electo-rales como medios de participación cidadá.

Page 5: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

151Unidade Interdisciplinar

ORGANIZACIÓN DOS CONTIDOS

Partimos do convencemento deque unha das finalidades máis impor-tantes da Educación Secundaria Obri-gatoria é formar persoas que saibanactúar e tomar decisións de forma au-tónoma e responsable diante dos acon-tecementos cos que se van atopar ólongo da súa vida. Por outra banda osobxectivos xerais tanto de Etapa comode Área veñen formulados en termosde capacidades, e polo tanto as áreasson os instrumentos que nós utiliza-mos para o desenvolvemento de capa-cidades e valores. Por iso nesta Uni-dade partimos dos contidos actitudi-nais que pretendemos traballar e, enfunción diso organizamo-los contidosprocedementais e conceptuais, predo-

minando, os procedementais sobre osconceptuais.

A) Contidos actitudinais (comúns ás dúas áreas)

1. Valoración positiva da nosa lin-gua, cultura e historia.

2. Desexo e curiosidade por saber.3. Participación na vida colectiva

respectando as normas de convivenciae eliminando todo tipo de discrimina-ción sexual, racial etc.

4. Contribución á satisfacciónindividual e colectiva.

5. Valoración positiva do propioesforzo na resolución de problemas.

6. Organización do traballo, reso-lución, verificación dos resultados evaloración do seu significado.

B) Contidos procedementais

A. DE LINGUA E LITERATURA

1. -Argumentación oral e escrita acerca daspropias ideas ou sentimentos expresados nostextos producidos.

-Producción oral e escrita de estructuras detipoloxía diversa: narración, argumenta-ción, descrición e exposición.-Utilización do vocabulario adecuado.

2. -Recollida de datos e elaboración de con-clusións.

-Busca de información a partir de pregun-tas abertas e pechadas.-Investigación do entorno cultural de DªEmilia Pardo Bazán-Busca de información en diferentes fontese lectura interpretativa.

A. DE C.SOCIAIS, Xª E Hª

1. -Argumentación oral e escrita acerca daspropias ideas ou sentimentos expresados nostextos analizados.

-Utilización do vocabulario adecuado naproducción de textos: informes...

2. -Recollida de datos e elaboración de con-clusións

-Investigación do entorno xeográfico e his-tórico da obra de Dª Emilia Pardo Bazán.-Busca de información en diferentes fontese lectura interpretativa.

3. -Elaboración de traballos individuais ecolectivos.4. -Elaboración de estratexias propias para odesenvolvemento dunha boa comunicaciónpersoal e social.

Page 6: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

152 María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

3. -Manexo adecuado de estratexias comuni-cativas nas relacións interpersoais.

-Elaboración de traballos individuais ecolectivos.

4. -Elaboración de estratexias propias para odesenvolvemento dunha boa comunicaciónpersoal e social.5. -Explicación das estratexias convenientespara a producción de textos propios.6. -Recollida de datos e elaboración de con-clusións.

-Elaboración de resumos, guións, esque-mas.

5. -Explicación das estratexias para a resolu-ción de problemas ou situacións diversas.6. -Elaboración de instrumentos para a reco-llida de datos e informacións.

-Redacción de informes científicos nos quese indiquen os problemas estudiados, asactividades realizadas e as conclusiónsobtidas.

C) Contidos conceptuais

A. DE LINGUA E LITERATURA

BLOQUE: Lengua y sociedad- Situación lingüística de Galicia- Los registros lingüísticos

BLOQUE: Lengua oral- Elementos de la comunicación oral- Intencionalidad comunicativa y funcio-

nes de la comunicación.- Lo oral espontáneo y lo oral planificado.- Formas de comunicación oral singulares

(exposición, resumen), duales (conversación,diálogo) y plurales (debates, puestas en común)BLOQUE: Lengua escrita

- Elementos de la comunicación escrita- Diversidad de funciones de la lengua

escrita: instrumental, comunicativa, creativa.- Tipología de textos- Formas elocutivas (narración, descrip-

ción, exposición, argumentación...)- Uso de las fuentes de documentación es-

crita.BLOQUE: La lengua como objeto de refle-xión.

A. DE C. SOCIAIS, Xª E Hª

EIXE: ESPACIO E SOCIEDADE

BLOQUE: Espacio e poder político- Organización política e administrativa de

Galicia e España.

EIXE: SOCIEDADES HISTÓRICAS E CAM-BIO NO TEMPO.BLOQUE: Iniciación ó método histórico

- Fontes literarias.- Cronoloxía histórica.- Concepto de cambio e permanencia.

EIXE: MUNDO ACTUALBLOQUE: Poder político e participación cida-dá.

- Institucións básicas do réxime democrá-tico.

- A Constitución como garantía de convi-vencia.

- Soberanía nacional.- Bipartidismo / pluripartidismo

Page 7: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

153Unidade Interdisciplinar

METODOLOXÍA

Tendo en conta que os alumnosson os protagonistas da súa propiaaprendizaxe é preciso utilizar unha me-todoloxía activa e participativa na quese concede gran importancia ó papel dainteracción educativa entre iguais e ópapel do profesor como guía, orientadore activador da súa aprendizaxe.

O profesorado debe ter en contatamén a diferencia existente entre oalumnado en canto ó desenvolvemen-to das súas capacidades e intereses epolo tanto facilitar situacións de a-prendizaxe que den resposta a esa di-versidade.

Unha metodoloxía activa e parti-cipativa require as seguintes activida-des previas:

a) Unha avaliación inicial quenos permita coñece-los preconceptosque o alumnado posúe en relación ósnovos contidos.

b) Un coñecemento previo porparte do alumnado dos obxectivos,contidos e actividades, así como atemporalización, criterios de avalia-ción, espacios e materiais que se hanutilizar.

c) Unha actividade motivadoraque provoque un conflicto cognitivono alumnado e que os introduza naproposta curricular concreta.

CADERNO DE TRABALLO

Actividades iniciais

1. Dª Emilia Pardo Bazán foi : pin-tora, escritora, cantante, pianista ou ac-triz de teatro. Suliña a palabra correcta.

2. Dª Emilia é española. ¿Con queComunidade autónoma a relacionarías?

3. Nunha serie de TV españoladeuse a coñecer unha das súas crea-cións. Dí cal.

- El texto y su estructura- Marcas estructurales semánticas y formales.- Conectores- Formas verbales- Léxico y semántica: Modismos, frases

hechas. Significado de palabras y campossemánticosBLOQUE: Lengua y literatura

-La literatura como instrumento de trans-misión y de creación cultural y como expre-sión de la realidad histórica y social.

- Sufraxio censitario / sufraxiouniversal.- Centralización do poder / Descentraliza-

ción ou autonomía.- Separación de poderes- Sistema político- Sistema electoral

Page 8: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

154

4. Identifica e relaciona cada for-ma de elocución co seu texto:

Narración "Su buen amigo le escuchaba y lecreía, y el muchacho le amaba poreso más que por dejarle comer de suplato, más que por dejarle dormir enel estante de los muñecos olvidados"(Matute, A.Mª: Pequeño teatro)

Descrición D. Quijote de la Mancha es la obra maestra de Cervantes y una de las obras más sublimes de la literatura universal

Argumentación "El sol subía más y más y el calorse hacía sofocante. El aire empe-zó a vibrar sobre las dunas de

arena de colores y Bastián se diocuenta de que su situación se había hecho realmente difícil." (Ende, Michael. La historia inter-minable.)

Exposición "Era un viejo que pescaba sólo en unbote... Era flaco y desgarbado, con arrugas profundas en la parte supe-rior del cuello. Las pardas manchas del benigno cáncer de la piel que el sol produce con sus reflejos en el martropical estaban en sus mejillas" (Hemingway, E.: El viejo y el mar)

5. Fai unha descrición que reflic-ta a idea que tes do cacique que apare-ce nos debuxos de Castelao.

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

Page 9: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

155Unidade Interdisciplinar

6. ¿Cal destes debuxos che produ-cíu maior impacto? Explica por que.

7. Subliña as palabras que creasque definen mellor a relación labrego-cacique: cordialidade, submisión, te-mor, cariño, respecto, odio.

8. Polo que reflicten os debuxosde Castelao cal cres que é o papeldesempeñado por:

Homes:Mulleres:Cacique:

9. ¿Que sentimentos expresan oslabregos en relación ás eleccións en ca-da un dos debuxos?

Page 10: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

156

10. Posta en común.

I. INFORMACIÓN PREVIA Á REALIZACIÓN DASACTIVIDADES

CONTEXTO LITERARIO

- Coa axuda do profesor sitúa aDna. Emilia Pardo Bazán dentro do seumovemento literario.

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

VIDA, OBRA E CONTEXTO HISTÓRICO DA AUTORA

ANOS VIDA E OBRA DE Dª EMILIA PARDO BAZAN ACONTECEMENTOSHISTORICOS

1851 Nace en A Coruña dunha familia noble. Moi afeccionada Reinado de ISABEL IIá lectura desde nena.

1860 Casa. Nomean diputado a seu pai e trasládase toda a Guerra de Marrocosfamilia a Madrid. Entra en contacto coas tertulias literariase colabora con revistas.

1868 Colaboracións en peródicos e revistas Revolución “LA GLORIOSA”

1869 CONSTITUCION DE 1869

1870 A partir deste momento viaxa por Europa. Asiste á exposi-ción Universal de Viena.

1871 Reinado de AMADEO I

1873 Entra en contacto cos escritores da época tanto españois Proclamación da I REPUBLICA1874 como estranxeiros. Golpe de estado do Xeneral Pavía

Restauración da Monarquía napersoa de D. ALFONSO XIIGoberno de CANOVAS

1876 Publica o seu primeiro libro de poemas “Jaime” CONSTITUCIÓN DE 1876

1878 Publica Pascual López. Autobiografía de un estudiante Lei electoral . Sufraxio Censitario1879 de Medicina. Fundación do PSOE por Pablo

Iglesias

1881 Publica “Un viaje de novios” de influencias románticas. Goberno Liberal1º Goberno de SAGASTA

1883 Publica “La cuestión palpitante” e “La tribuna”, esta con Caída de Sagasta e formación dun influencias naturalistas. goberno de coalición liberal

1885 Publica El cisne de Vilamorta con connotacións románticas REXENCIA DE Mª CRISTINA

Page 11: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

157Unidade Interdisciplinar

1886 Publica “Los pazos de Ulloa” Reinado de ALFONSO XIIIRegulamento do dereito de asociación

1887 " “La madre naturaleza”Ámbalas dúas pertencentes ó Naturalismo.

1888 Fundación da UXT

1890 En “La prueba” adiántase ó feminismo. Sufraxio universal masculino

1891 Rechazan a súa candidatura á Real Academia Española.

1892 Primeiros proxectos de Autonomía catalana

1898 Independencia de Cuba e venda de Pto. Rico e Filipinas ós Estados Unidos

1902 Foi declarado maior de idade ALFONSO XIII

1905 Publica “La quimera” que enlaza co Modernismo Sucesión de gobernos de tipo liberal

1906 Foi elexida como presidenta de sección de Literatura do Casa ALFONSO XIII con VictoriaAteneo madrileño. Eugenia de Battenberg

1910 Ocupou o posto de Conselleira de Instrucción Pública. Irmandades da Fala. Proponse a Autonomía para Galicia.

1916 Ocupa a cátedra de literaturas Neolatinas da Universidade Mantense a neutralidade na I GuerraCentral. Mundial

1917 Continúa a súa producción literaria Proxecto de Autonomía para o PaísVasco

Folga xeral en condena dunha Monarquía sostida polo exército.

1918 Fundación do partido Nacionalista galego.

1921 Morre en Madrid. Desastre de Annual en ÁfricaDeixa publicado tamén un gran número de contos Suspensión do réxime parlamenta-

rio.

Page 12: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

158

... Todo anunciaba que el señor delos pazos se llevaría el gato al agua, apesar del enorme aparato de fuerzadesplegado por el gobierno (...) Se sabíaque la superioridad numérica era talque las mayores diabluras de Trampetano la echarían abajo. No disponía elGobierno en el distrito sino de lo quesuele llamarse elemento oficial. Si esverdad que este influye mucho enGalicia, merced al carácter sumiso delos labriegos, allí en Cebre no podíacontrapesar la acción de curas y seño-ritos reunidos en torno al caciqueBarbacana ...

(...) ¡Qué elecciones aquellas, Dioseterno! ¡ Qué lid reñidísima, qué dispu-tar el terreno pulgada a pulgada, emple-ando todo género de zancadillas y ardi-des! Trampeta parecía haberse converti-do en media docena de hombres paratrampetear a la vez a en media docenade sitios. A los trueques de papeletas,retrasos y adelantos de hora, falsifica-ciones, amenazas, palos, ensayados yaen otras elecciones, se unieron algunosrasgos enteramente inéditos. En uncolegio, las capas de los electores delmarqués se rociaron de aguarrás y se lesprendió fuego desimuladamente, conque los infelices salieron dando alaridosy no aparecieron más...

(...) Acudían allí los curas, acom-pañando y animando al rebaño de elec-tores... Para evitar que se la jugasen, D.

Eugenio, valiéndose del derecho de in-tervención, sentó en la mesa a unlabriego de los más adictos suyos, conorden de no separar la vista un minutode la urna. “¿Tú entendiste, Roque?No me apartes los ojos de ella así sehunda el mundo”. Se instaló apoyandolos codos en la mesa y las manos en loscarrillos, contemplando de hito en hi-to la misteriosa olla, tan fijamente co-mo si intentase alguna experiencia dehipnotismo... Trampeta en personallegó a impacientarse viendo al inmó-vil testigo, pues ya otra olla rellena depapeletas, cubiertas a gusto del alcaldey del secretario de la mesa, se escondíadebajo de ésta, aguardando ocasiónpropicia de sustituir a la verdadera ur-na. Intentó seducir al vigilante, convi-dándole a comer, a echar un trago.Tiempo perdido; el centinela ni siquie-ra miraba de reojo; su cabeza, redonda,peluda; sus salientes mandíbulas; susojos, que no pestañeaban... “Y era pre-ciso sacarle de allí porque se acercabala hora y había que ejecutar el escamo-teo de la olla”. Trampeta averiguó quetenía un pleito en la Audiencia por locual le habían embargado los bueyes ylos frutos. Acercose a la mesa disimu-ladamente, púsole una mano en elhombro y gritó: “¡Fulano... ganaste elpleito!” Saltó el labriego, electrizado:“¡Qué me dices, hombre!”. “Se fallóen la Audiencia ayer”. “Tú loqueas”.“Lo que oyes”. En este intervalo elsecretario de la mesa verificaba el true-

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

TEXTO

Page 13: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

159Unidade Interdisciplinar

que de pucheros, ni visto ni oído. Elalcalde se levantó con solemnidad:“¡Señores..., se va a proceder al discu-tinio!”. Entra la gente en tropel;comienza la lectura de papeletas;míranse los curas atónitos al ver que elnombre de su candidato no aparece...

(...) Tales amaños mermaron deun modo notable la votación del mar-qués de Ulloa,... Llegado el instantecrítico cuando los Ulloístas se juzga-ban ya dueños del campo, inclinaron labalanza del lado del gobierno...

(E. Pardo Bazán: Los pazos deUlloa. Alianza Editorial, Madrid 1985,Cap. 26, págs. 244-246)

II. ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE (ÁREA DE C.SOCIAIS, Xª E Hª)

1. ÁNALISE DO CONTIDO DO TEXTO:

As alusións espaciais e a paisaxedescrita nos Pazos de Ulloa parece quefan referencia ás terras altas doCarballiño (Ourense), zona á que aautora estaba vinculada por lazos fami-liares. O pazo que describe parece ser oque a familia do seu home posuía nes-te lugar.

A tradición sitúa ós Ulloa e assúas posesións na comarca que hoxerecibe este nome. A comarca da Ulloacomprende os municipios de Palas deRei, Monterroso e Antas de Ulla. Está

regada polos ríos Ulla, Pambre (afluen-te do Ulla) e o Ferreira (afluente doMiño). Está limitada pola Dorsal Ga-lega: o Farelo que a separa dos munici-pios de A Golada e Rodeiro e o Careónpolo extremo occidental de Palas deRei.

Históricamente na comarca daUlloa abundan os castros e vestixiosdunha forte romanización. Na IdadeMedia experimenta un desenvolve-mento importante parello ó auxe doCamiño de Santiago. Son abundantesas manifestacións románicas. DaIdade Moderna non hai apenas coñe-cemento. Existen restos de pazos queconstatan a existencia dunha peque-na nobleza ou fidalguía de orixeautóctona.

A esta fidalguía podía pertence-loprotagonista da novela de Dª EmiliaPardo Bazán.

No Século XIX foi escenario deconmocións políticas. Desta comarcaera o líder carlista o “Ebanista”, e narevolución de 1848 proclámase unhaXunta Municipal revolucionaria enPalas de Rei.

a) Cos datos que tes localiza xeo-gráficamente a comarca da Ulloa nes-te mapa e contextualízao despois nunAtlas de Galicia.

Page 14: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

160

b) Identifica o "medio" que sedescribe no texto:

medio rural / medio urbano

c) No texto aparecen dúas ten-dencias ideolóxicas ou partidos políti-cos. Sinala cales e quen son os seuslíderes, así como os apoios cos quecontan. Fai un esquema.

d) Completa: O “pazo” é unhavivenda propia da. . . . . . . . . . . . . . . . Infórmate sobre as súas dependenciase compárao coa vivenda campesiñadescrita neste texto: “(...) Tenía la casapiso de tierra; una escalera de maderaconducía al sobrado o cuarto alto. Ellar y la chimenea con asientos demadera bajo su campana; la artesa deguardar el pan; el horno de cocerlo;algunos taburetes de cuatro patas; lacuna de mimbres de una criatura, y elleito o camarote de tablas en que dor-mía el matrimonio. La animalidad in-vadía el resto. Gallinas y pollos escar-baban el suelo y huían al acercársele lagente; dos palomas se paseaban espe-rando a que cayese alguna migaja; un

marrano sin cebar, magro y peludo so-peteaba con el hocico en una tartera debarro donde nadaban berzas en aguachirle...”

(E. Pardo Bazán: La madre natu-raleza.)

e) Identifica os grupos sociaisque aparecen no texto. ¿Teñen todos omesmo protagonismo?. Fai un cadrosemellante ó que segue, onde apare-zan os distintos grupos co papel quedesempeñan.

GRUPOS SOCIAIS

f) Busca as palabras que desco-ñezas desta relación: cacique, escruti-nio, distrito, candidato, Audiencia.

g) Define o sistema electoral e osistema político vixente a partir dosdatos que aparecen no texto.

2. INVESTIGA

(Axúdate do cadro de informa-ción anterior e dos libros de consulta)

a) Localización temporal dos fei-tos descritos no texto.

b) O sistema político da época,reinado...

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

Page 15: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

161Unidade Interdisciplinar

c) ¿Onde están os precedentesdeste sistema político? Influencia quevai ter na Historia posterior. Acertos efallos máis relevantes.

d) Contrasta as túas informa-cións co que se describe no texto.

3. COLOCA

Segundo correspondan as seguin-tes características: voto censitario,pluripartidismo, fraude electoral,bipartidismo, sufraxio universal, li-berdade, coacción, manipulación, dis-trito, provincia, lista de candidatos,candidato único.

SISTEMA ELECTORAL DA ÉPOCA SISTEMA ELECTORAL ACTUAL

4. NO ANO 1890

Estableceuse o sufraxio univer-sal, ¿é correcta esta afirmación?Matiza a resposta.

5. COMPARA ESTES MAPAS.

Fíxate na distribución territorial ecoméntaos.

Page 16: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

162

6. COMPARA

As Constitucións e establece asanaloxías, diferencias e avances naconquista dos dereitos humanos.

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

CONSTITUCIÓN DE 1876 CONSTITUCIÓN DE 1931 CONSTITUCION DE 1978

A soberanía é compartida poloRei e as Cortes.

As Cortes están formadas pordúas Cámaras: O Congresoelexido por sufraxio censitarioe o Senado, formado por Sena-dores electos e nomeados poloRei. En 1890 introdúcese osufraxio universal masculino.

O Rei actúa de árbitro entre osdous partidos existentes: libe-ral e conservador.

O Estado español declárasecatólico, pero admite a prácti-ca doutras relixións.

Configúrase un Estado centra-lizado, dividido en 49 provin-cias. Suprímense os foros dasprovincias vascas. Só perma-nece o foro de Navarra.

Os poderes de tódolos órganosemanan do pobo.

As Cortes están formadas pordúas Cámaras. Os deputados esenadores son elixidos porsufraxio universal.

O xefe do Estado é o presiden-te da República, elexido por 5anos. Hai pluripartidismo

O Estado español non ten reli-xión oficial.

A República constitúe unEstado integral compatiblecoa autonomía dos munici-pios e das rexións.

A soberanía nacional reside nopobo do que emanan os pode-res do Estado.

As Cortes Xerais representan ópobo español e están formadaspolo Congreso dos Diputadose o Senado. Diputados e Sena-dores son elixidos por sufraxiouniversal.

O Rei é o Xefe do Estado, sím-bolo de unidade e permanencia,arbitra o funcionamento dasinstitucións. Os partidos políti-cos expresan o pluralismo polí-tico e son fundamentales para aparticipación política.

Garántese a liberdade ideoló-xica, relixiosa e de culto. Nin-gunha confesión terá caracterestatal. Os poderes públicosmanterán relacións de coope-ración coa Igrexia Católica eas demáis confesións.

España constitúese nun Esta-do social e democrático de De-reito. A Constitución funda-méntase na indisoluble unida-de da Nación española e reco-ñece e garantiza o dereito áautonomía das nacionalidadese rexións que a integran e asolidariedade entre todas elas.

Page 17: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

163Unidade Interdisciplinar

7. ELABORACIÓN

Dun informe no que se resumaou esquematice todo o traballado eaprendido a través das actividadesanteriores.

8. TRABALLO DE CAMPO

Sobre as próximas Eleccións xe-rais:

a) Actividades de aula previas:- Formación de grupos de traballo- Distribución do traballo entre osdistintos grupos

- Elaboración dos instrumentosprecisos para a recollida de infor-mación: enquisa, cadros para aanálise de programas, ...

b) Traballo de campo propiamentedito:

- Recollida de datos sobre as espec-tativas que os cidadáns teñendiante desta convocatoria.

- Recollida e análise dos progra-mas dos distintos partidos.

- Recollida das listas electorais.Análise e cálculos de partici-pación por sexos.

c) Actividades de aula posteriores:- Cuantificación dos datos e elabo-ración de conclusións.

- Debate sobre o contido dos pro-gramas e elaboración dun progra-ma único, compartido por todos.

- Coa información aparecida naprensa escrita, analiza-los resul-tados e representar gráficamente:composición do Parlamento, doSenado, representación feminina,comparada coa participación...

9. ELABORACIÓN

Dun informe, comparando asituación electoral observada e vividacoa que se reflicte no texto en relaciónós seguintes principios:

a) Liberdade.b) Igualdade.c) Representatividade.d) Respecto ós principios demo-

cráticos.

10. ACTIVIDADES DE AVALIACIÓN E AUTOAVALIACIÓN

- Ficha de observación para valo-rar: participación, nivel de impli-cación no traballo, orde nas inter-vencións, respecto polas opiniónsdos demais,...

- Caderno de traballo: actividadesindividuais, colectivas e a elabo-ración de informes, resumos, ...

Recoñécense os principios doLiberalismo: liberdade de pren-sa, de reunión, de asociación.

Tódolos españois son iguaisdiante da lei

Os españois son iguais dianteda lei, sen discriminacións porrazón de sexo, raza, relixión,opinión...recoñécese o dereitode reunión, asociación...

Page 18: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

164

- Proba de avaliación:

1. O seguinte gravado fai referen-cia a un feito político estudiado nestaunidade. Observa e coméntao en ter-mos históricos, utilizando tódolos co-ñecementos que tes sobre o tema.

2. Elabora un mapa conceptualcos seguintes conceptos:

Soberanía nacionalSistema políticoCongreso dos deputadosPoboTribunais de xustiza

LexislativoSeparación de poderesExecutivoConsello de ministrosSufraxio universal

Monarquía parlamentariaXudicialSenadoRei

3. Coloca, neste friso cronolóxi-co, os seguintes feitos: Publicación deLos pazos de Ulloa, Constitución pro-mulgada na época de Alfonso XII,sufraxio universal masculino, sufraxiouniversal.

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

Almanaque-Álbum de la Ilustración para el año de 1898, p. 33

Page 19: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

165Unidade Interdisciplinar

III. ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE (ÁREA DE LINGUACASTELÁ E LITERATURA) RESUMEN ARGUMENTAL DELOS PAZOS DE ULLOA:

El joven e ingenuo sacerdote Ju-lián Álvarez llega a casa de D. PedroMoscoso, marqués de Ulloa, para ofi-ciar de capellán y ayudarle en la admi-nistración. Comienza a percibir la vio-lencia e inmoralidad que reina en elambiente. D. Pedro tiene un hijo de lacriada Sabel, cuyo padre, el recalcitran-te Primitivo, es quien de veras gobier-na los pazos.

Julián intenta apartar al amo delpecado. Le anima a que vaya a pasarunos días a Santiago en casa de su tíoD. Manuel Pardo de la Lage: desea,además, que por la vía del matrimoniocristiano se aleje del amancebamiento.De las cuatro hijas de D. Manuel Par-do, es Marcelina, Nucha, la más bon-dadosa. El cura influye para que D. Pe-dro la elija a ella.

De vuelta a los pazos, todo sonríea la pareja que espera un hijo, pero D.Pedro no se resigna ante la noticia deque Nucha le ha dado una niña. Sedesentiende de las dos y reanuda susrelaciones con Sabel. Julián se convier-te en el valedor de las dos. Nucha nologra reponerse del parto y teme quequieran deshacerse de la niña para quePerucho, el hijo de la criada sea el he-redero. Nucha decide marcharse a casade su padre con la ayuda de Julián, perolos sorprenden juntos en la iglesia y

hacen creer al marqués que mantienenrelaciones amorosas.

El capellán es expulsado de lacasa y el obispo lo destierra a un pue-blo de las montañas. Marcelina muereseis meses después. Tras diez años deretiro Julián es enviado a la parroquiade Ulloa y en cuanto llega ve a Peru-cho, vestido elegantemente, y a la hijade Marcelina hecha una pordiosera.

CONTEXTUALIZACIÓN DEL TEXTO DENTRO DE LA OBRA

El fragmento con el que vamos atrabajar pertenece al Cap. XXVI quejunto con otros dos capítulos (XXIV -XXVI), constituye un “paréntesis elec-toral” dentro del argumento de la obra,concretamente entre la revelación dela paternidad de Perucho (Cap. XIII) yla decisión de Nucha de huir de lospazos (Cap. XXVII).

En la novela se enfrentan en lapolítica rural dos caciques: uno conser-vador y apoyado por la aristocracia dellugar (Barbacana) y otro liberal y repre-sentante de los labriegos (Trampeta).

LECTURA EXPRESIVA

a) Lectura por parte del profesorpara proporcionar una lectura modéli-ca.

b) Lectura silenciosa por parte delalumno, para hacerlo después en vozalta, marcando con claridad, mediantela entonación, los signos de puntua-

Page 20: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

166

ción, las interrogaciones, exclamacio-nes, etc.

Análisis del vocabulario y expresiones

a) Escribe una frase con cada unade las palabras siguientes:

lid ardides seducirescamoteo tropel atónitosmerced inéditos

b) Enlaza las siguientes palabrascon su significado:

inéditos cambioadictos parte carnosa de la caracontrapesar nuevos, no conocidos

anteriormentecarrillo muy apegadostrueque igualar, compensar una

cosa con otra

c) La palabra sumiso puede tenerlos siguientes significados:

- obediente, subordinado- rendido, subyugado- voz baja y suave, como la de quien

implora o suplica¿Cuál es el significado que tiene en

el texto?

d) Forma la familia léxica y elcampo semántico de la palabra “elec-ciónes”

e) Localiza en el texto expresio-nes populares y vulgarismos. Pensaden grupo su significado en el caso delas expresiones y el término correctoen el caso de los vulgarismos.

f) Puesta en común en la que pro-fesor y alumnos, a la vez que van le-yendo el texto irán comentando las ex-presiones o vulgarismos encontrados.

Análisis y comprensión de la estructura

Es importante que el alumno per-ciba que cuando nos cuentan o conta-mos algo no recibimos frases sueltassin ninguna conexión entre ellas, si noun discurso único compuesto de unasucesión de frases enlazadas entre sípor una serie de marcas que afectan a lasemántica y a la coherencia del texto.

Para que los alumnos puedanreflexionar sobre esto proponemos lassiguientes actividades:

3.1.

- Enumera los párrafos del texto

- Comprueba si los párrafos secorresponden con: introducción, nudoy desenlace.

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

FAMILIA LÉXICA CAMPO SEMÁNTICO

Page 21: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

167Unidade Interdisciplinar

- Señala las ideas principales ysecundarias de cada uno.

- Tomando las ideas básicas, rees-cribe el texto.

3.2. Análisis de las marcas semánticas.Hazlo rellenando el siguiente cuadro:

- ¿Qué papel desempeñan los per-sonajes: Trampeta y Barbacana?

- ¿Cómo crees que es el desarro-llo temporal en el fragmento?

- lineal - quebrado

- Puesta en común para unificarlas respuestas y comentar la importan-cia que estos elementos tienen en laprogresión del texto.

3.3. Análisis de las marcas formales:

Elisión. Busca la elisión que hayen el siguiente fragmento del texto:

“Se instaló apoyando los codosen la mesa y las manos en los carri-llos, contemplando de hito en hito...”

- ¿Cuál es el término omitido?

- Busca otro ejemplo de elisión enel texto.

Anáfora. Indica la anáfora prono-minal del siguiente fragmento:

“En un colegio, las capas de loselectores del marqués se rociaron deaguarrás y se les prendió fuego desi-muladamente...”

- ¿ Cúal es el término anafórico?

- ¿A que información anterior nosremite?

- Inventa algún ejemplo de anáforaempleando posesivos y demostrativos.

Determinación. Busca en el pá-rrafo 3º del texto un caso de determi-nación:

- IndeterminacionUn.......................

- DeterminaciónEl...........................

Coordinación.a) Localiza en el texto ejemplos de

coordinación copulativa e indi-ca si se realiza entre: palabras,

PARRAFO PERSONAJES ESPACIO TIEMPO

PRINCIPALES SECUNDARIOS

I

II

III

IV

Page 22: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

sintagmas u oraciones indepen-dientes.

b) Localiza algún caso de yuxtapo-sición.

Conectores.Extrae del texto todos los conec-

tores (pronombres, conjunciones, ad-verbios) e indica los casos de subordi-nación.

Formas Verbales

Agrupa según corresponda lassiguientes formas verbales:

- ¿Qué tiempos verbales se em-plean? ¿Indican acciones terminadas osin concluir?

- ¿Cúal es la persona gramaticalmás utilizada?

- Puesta en común y conclusiones.

168 María Potel Torres

anunciaba contrapesar echarían disputarempleando suele es acompañandoinfluye evitar apoyando unieronprendió acudían entendiste apartesinstaló llegó habían embargado dicesentra

F. VERBAL MODO TIEMPO PERSONA

EL NARRADOR Y EL PUNTO DE VISTA

Fíjate en las frases que inician lospárrafos del texto.

I “Todo anunciaba que el señor de los pazos se llevaría el gato al agua”

II “¡Que elecciones aquellas, Dios eterno! (...) Trampeta parecía haberse

convertido en media docena de hombres...”

III “Acudían allí los curas, acompañando y animando al rebaño de electores”

IV “Tales amaños mermaron de un modo notable la votación del marqués

de Ulloa...”

Page 23: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

169Unidade Interdisciplinar

- ¿De quién es la voz que narra?- ¿Es un personaje del relato?- ¿Se identifica con el autor ?- ¿Da una versión objetiva o sub-

jetiva?- En la novela naturalista, predomi-

na el discurso omnisciente, que se basaen la convención literaria según la cualel narrador lo sabe todo acerca de suspersonajes. ¿Se cumple esto en el texto?

Actividades de fijación de conceptos, evaluación y autoevaluación

a) Busca otros textos narrativos yescoge uno para comentar en gruposiguiendo los pasos de la actividadanterior.

b) A modo de recopilación, con laaportación de todos los alumnos y conla ayuda del profesor, elaborar unesquema que recoja todos los elemen-tos y pasos que deben seguirse para laproducción de textos propios.

c) Elabora un relato (actividadindividual y en el aula). Ten presenteel esquema elaborado anteriormente

(si tienes dudas, consulta a tu profe-sor). Puedes hacerlo sobre un tema li-bre o si lo prefieres puedes inspirarteen alguna de las imágenes siguientes.

d) Lectura y corrección de los tra-bajos realizados.

Actividades complementarias

- Cerca de Santiago de Composte-la tenemos el Pazo de Oca del que uncantar dice:

"Cando no Pazo de Oca á tardiñao sol fachea, parece un navío de ouroque ao pé da costa fondea"

Page 24: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

170

En pequeños grupos haced unainvestigación sobre él para exponerlaen clase.

-Teniendo en cuenta que Dª Emi-lia Pardo Bazán además de sus novelasescribió cientos de cuentos, nos pareceadecuado terminar esta Unidad Didác-tica con la lectura de uno de ellos.

El viajero

Fría, glacial era la noche. El vien-to silbaba medroso y airado, la lluviacaía tenaz, ya en ráfagas, ya en fuerteschaparrones; y las dos o tres veces queMarta se había atrevido a acercarse asu ventana por ver si aplacaba la tem-pestad, la deslumbró la cárdena luz deun relámpago y la horrorizó el rim-bombar del trueno, tan encima de sucabeza, que parecía echar abajo la casa.

Al punto en que con más furia sedesencadenaban los elementos, oyóMarta distintamente que llamaban asu puerta, y percibió un acento plañi-dero y apremiante que la instaba aabrir. Sin duda que la prudencia acon-sejaba a Marta desoírlo, pues en nochetan espantosa, cuando ningún vecinohonrado se atreve a echarse a la calle,solo los malhechores y los perdidos li-bertinos son capaces de arrostrar vien-to y lluvia en busca de aventuras ypresa. Marta debió de haber reflexiona-do que el que posee un hogar, fuego enél, y a su lado una madre, una herma-na, una esposa que le consuele, no sale

en el mes de enero y con una tormen-ta desatada, ni llama a puertas ajenas,ni turba la tranquilidad de las donce-llas honestas y recogidas. Mas la refle-xión, persona dignísima y muy señoramía, tiene el maldito vicio de llegarretrasada, por lo cual solo sirve paraamargar gustos y adobar remordimien-tos. La reflexión de Marta se habíaquedado zaguera, según costumbre, yel impulso de la piedad, el primero quesalta en el corazón de la mujer, hizoque la doncella, al través del postigo,preguntase compadecida:

- ¿Quién llama?

Voz de tenor dulce y vibrante res-pondió en tono persuasivo:

- Un viajero.

Y la bienaventurada de Marta, sinmeterse en más averiguaciones, quitóla tranca, descorrió el cerrojo y diovuelta a la llave, movida por el encantode aquella voz tan vibrante y tan dulce.

Entró el viajero, saludando cortés-mente; y sacudiendo con gentil des-embarazo el chambergo, cuyas plumasgoteaban, y desembozándose la capa,empapada por la lluvia, agradeció lahospitalidad y tomó asiento cerca de lalumbre, bien encendida por Marta. Es-ta apenas se atrevía a mirarle, porqueen aquel punto la consabida tardía re-flexión empezaba a hacer de las suyas,y Marta comprendía que dar asilo al

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

Page 25: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

171Unidade Interdisciplinar

primero que llama es ligereza notoria.Con todo, aun sin decidirse a levantarlos ojos, vio de soslayo que su huéspedera mozo y de buen talle, descolorido,rubio, cara linda y triste, aire de señor,acostumbrado al mando y a ocupar altopuesto. Sintióse Marta encogida y llenade confusión, aunque el viajero se mos-traba reconocido y le decía cosas hala-gueñas, que por el hechizo de la voz loparecían más; y a fin de disimular suturbación, se dio prisa a servir la cena yofrecer al viajero eI mejor cuarto de lacasa, donde se recogiese a dormir.

Asustada de su propia indiscretaconducta, Marta no pudo conciliar elsueño en toda la noche, esperando conimpaciencia que rayase el alba para quese ausentase el huésped. Y sucedió queéste, cuando bajó, ya descansado y son-riente, a tomar el desayuno, nada hablóde marcharse, ni tampoco a la hora decomer, ni menos por la tarde; y Marta,entretenida y embelesada con su labiay sus paliques, no tuvo valor para decir-le que ella no era mesonera de oficio.

Corrieron semanas, pasaron me-ses, y en casa de Marta no había másdueño ni más amo que aquel viajero aquien en una noche tempestuosa tuvola imprevisión de acoger. El mandaba,y Marta obedecía, sumisa, muda, velozcomo el pensamiento.

No creáis por eso que Marta erapropiamente feliz. Al contrario, vivíaen continua zozobra y pena. He califi-

cado de amo al viajero, y tirano debíllamarle, pues sus caprichos despóticosy su inconstante humor traían a Martamedio loca. Al principio, el viajeroparecía obediente, afectuoso, zalamero,humilde; pero fue creciéndose ytomando fueros, hasta no haber quienle soportase. Lo peor de todo era quenunca podía Marta adivinarle el deseoni precaverle la desazón: sin motivo nicausa, cuando menos debía temerse oesperarse, estaba frenético o contentísi-mo, pasando, en menos que se dice, delenojo al halago y de la risa a la rabia.Padecía arrebatos de furor y berrinchesinjustos e insensatos, que a los dos mi-nutos se convertían en transportes decariño y en placideces angelicales; yase emperraba como un chico, ya sedesesperaba como un hombre; ya har-taba a Marta de improperios, ya le pro-digaba los nombres más dulces y lasternezas más rendidas.

Sus extravagancias eran a vecestan insufribles, que Marta, con los ner-vios de punta, el alma de través y elcorazón a dos dedos de la boca, mal-decía el fatal momento en que dio aco-gida a su terrible huésped. Lo malo esque cuando justamente Marta, apuradala paciencia, iba a saltar y a sacudir elyugo, no parece sino que él lo adivina-ba, y pedía perdón con una sinceridady una gracia de chiquillo, por lo cualMarta no solo olvidaba instantánea-mente sus agravios, sino que, por el ex-quisito goce de perdonar, sufriría tresveces las pasadas desazones.

Page 26: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

172

¡Que en olvido las tenía pues-tas..., cuando el huésped, a medias pa-labras y con precauciones y rodeos,anunció que «ya» había llegado la oca-sión de su partida! Marta se quedó demármol, y las lágrimas lentas que learrancó la desesperación cayeron sobrelas manos del viajero, que sonreía tris-temente y murmuraba en voz baja fra-secitas consoladoras, promesas de es-cribir, de volver, de recordar. Y comoMarta, en su amargura, balbucía repro-ches, el huésped, con aquella voz de te-nor dulce y vibrante, alegó por vía dedisculpa:

- Bien te dije, niña que soy un via-jero. Me detengo, pero no me esta-ciono; me poso, no me fijo.

Y habéis de saber que solo al oíresta declaración franca, solo al sentirque se desgarraban las fibras más ínti-mas de su ser, conoció la inocentonade Marta que aquel fatal viajero era elAmor, y que había abierto la puerta sinpensarlo, al dictador cruelísimo delorbe.

Sin hacer caso del llanto de Marta(¡para atender a lagrimitas está él!), sincuidarse del rastro de pena inextingui-ble que dejaba en pos de sí, el Amor sefue, embozado en su capa, ladeado elchambergo -cuyas plumas, secas ya, serizaban y flotaban al viento bizarra-mente- en busca de nuevos horizontes,a llamar a otras puertas mejor tranca-das y defendidas. Y Marta quedó tran-quila, dueña de su hogar, libre de sus-tos, de temores, de alarmas, y entrega-da a la compañía de la grave y excelen-te reflexión, que tan bien aconseja,aunque un poquillo tarde. No sabemoslo que habrán platicado; solo tenemosnoticias ciertas de que las noches detempestad furiosa, cuando el vientosilba y la lluvia se estrella conta los vi-drios, Marta, apoyando la mano sobresu corazón, que le duele a fuerza de la-tir apresurado, no cesa de prestar oído,por si llama a la puerta el huésped.

(Emilia Pardo Bazán, Cuentoscompletos, Ed. Juan Paredes Núñez,Tomo I, págs. 246-248).

María Potel Torres e Rosa Quintas Losada

Page 27: UNIDADE INTERDISCIPLINAR - Dialnet · Lingua Castelá e Literatura, Ciencias Sociais, Xeografía e Historia María Potel Torres Rosa Quintas Losada CEFOCOP - Santiago de Compostela

173Unidade Interdisciplinar

BIBLIOGRAFÍA

AA. VV., Constitución Española, 1978.

Antúnez, Serafín, Del proyecto educativo a la progra-mación de aula, Barcelona, Graó, 1992

Aznar, Eduardo, Coherencia textual y lectura, ICE Univ,Barcelona, Horsori, 1991

Diez Borque, José Mª., Comentario de textos litera-rios, Madrid, Playor S.A., 1994

García Dominguez, Elías, Cómo leer textos narrativos,Madrid, Akal, 1986

Lázaro Carreter, F. y Evaristo Correa C., Como secomenta un texto literario, Madrid, Cátedra,1994.

Pardo Bazán, E., Cuentos completos, La Coruña,Ediciones Juan Paredes Núñez, 1990, Tomo I.

Pardo Bazán, E., Los pazos de Ulloa, Madrid, AlianzaEditorial, 1985.

Prieto de la Iglesia, Mª Remedios, La practica delcomentario de texto, Bilbao, FHER, S.A., 1988.

Sixirei Paredes, Carlos “e outros”., Manual de HªContemporánea Universal, Sada - Coruña,Edicions do Castro, 1989.

Solé Tura, J. y E. Aja., Constituciones y PeriodosConstituyentes en España 1808-1936, Madrid,Editorial Siglo XXI, 1992.

Torres Santomé, Jurjo., Globalización e interdiscilina-riedad, Madrid, Ed. Morata, 1994

Xunta de Galicia., Deseño Curricular Base deEducación Secundaria Obrigatoria, CienciasSociais Xª. e Hª., Santiago de Compostela,Consellería de Educación, 1992.

Xunta de Galicia., Deseño Curricular Base de Edu-cación Secundaria Obrigatoria, Lingua Castelá eLiteratura, Santiago de Compostela, Conselleríade Educación, 1992.