UNIDADE 9UNIDADE 9A CRISE DAS DEMOCRACIAS E O AUXE A CRISE DAS DEMOCRACIAS E O AUXE

DO FASCISMODO FASCISMOBorja Campos SeijoBorja Campos Seijo I. E. S García BarbónI. E. S García Barbón

1. O RETROCESO DA DEMOCRACIA E O 1. O RETROCESO DA DEMOCRACIA E O FENÓMENO DO FASCISMOFENÓMENO DO FASCISMO

1.1 EVOLUCIÓN DA DEMOCRACIA NO 1.1 EVOLUCIÓN DA DEMOCRACIA NO PERIODO DE ENTREGUERRAS PERIODO DE ENTREGUERRAS (ANOS 20 E 30).(ANOS 20 E 30).

- Trala 1ª GM Trala 1ª GM espallamento do espallamento do sistema democrático sistema democrático repúblicas ou repúblicas ou monarquías parlamentarias.monarquías parlamentarias.

- Trazos democracia:Trazos democracia: Soberanía nac. Soberanía nac. Sufraxio univ. Sufraxio univ. Igualdade ante leiIgualdade ante lei Dereitos e liberdades individuaisDereitos e liberdades individuais Eleccións e pluripartidismo.Eleccións e pluripartidismo.

- Sufraxio univ masculino se vai - Sufraxio univ masculino se vai extendendo ás mulleres polo extendendo ás mulleres polo sufraxismo sufraxismo consecuencia: consecuencia: De partidos de notables (elite = De partidos de notables (elite = única que pode votar) única que pode votar) partidos de partidos de masas nos que priman estratexias masas nos que priman estratexias electorais e relevancia lider.electorais e relevancia lider. Socialistas acceden ao poder Socialistas acceden ao poder democráticamente democráticamente Alemaña, Alemaña, Suecia, Francia, España.Suecia, Francia, España.

mecanismos electoraismecanismos electorais

- Pero democracia recúa nos anos 30 ante rexímenes autoritarios, Pero democracia recúa nos anos 30 ante rexímenes autoritarios, favorecidos por:favorecidos por:

Intervencionismo do estado ante crise Intervencionismo do estado ante crise reforzamento do poder reforzamento do poder executivo.executivo.

Resentimentos e frustracións nacionalistas Resentimentos e frustracións nacionalistas militares aparecen como militares aparecen como salvadores da patriasalvadores da patria (España,…). (España,…).

Inestabilidade pol nos parlamentos por formación de coalicións Inestabilidade pol nos parlamentos por formación de coalicións preferencia dun goberno forte non parlamentario.preferencia dun goberno forte non parlamentario.

Perigo vermello e conflictos sociais Perigo vermello e conflictos sociais burguesía busca solucións burguesía busca solucións autoritarias e fascistas (manter orde e propiedade).autoritarias e fascistas (manter orde e propiedade).

- Democracia é fráxil no leste e sur de Europa (menor tradición democrática e - Democracia é fráxil no leste e sur de Europa (menor tradición democrática e estados menos desenvolvidos) estados menos desenvolvidos) retroceso democracia retroceso democracia militares e militares e fascistas con líderes fortes toman o poder nos anos 20 fascistas con líderes fortes toman o poder nos anos 20 Italia (Mussolini), Italia (Mussolini), España (P. de Rivera), Portugal (Salazar), Polonia (Piludski), Hungría España (P. de Rivera), Portugal (Salazar), Polonia (Piludski), Hungría (Horthy)…(Horthy)…

- Réxime parlamentario só se mantén en países con maior arraigo democrático - Réxime parlamentario só se mantén en países con maior arraigo democrático ou pola formación coalicións políticas amplas ou pola formación coalicións políticas amplas illar a partidos radicais illar a partidos radicais GB, Fra, Suiza, Bélxica, Holanda e países escandinavos (auxe GB, Fra, Suiza, Bélxica, Holanda e países escandinavos (auxe socialdemocracia). Pero estes estados preocupados por problemas ec e socialdemocracia). Pero estes estados preocupados por problemas ec e socias (Gran Depresión) socias (Gran Depresión) encerraronse en sí mesmas encerraronse en sí mesmas actitude actitude defensiva e conciliadora hacia estados fascistas e as súas ambicións defensiva e conciliadora hacia estados fascistas e as súas ambicións expansivas (Alemaña nazi)expansivas (Alemaña nazi)

1.2 O FASCISMO.1.2 O FASCISMO.- Fascismo = forma extrema e elaborada de autoritarismo que toma o Fascismo = forma extrema e elaborada de autoritarismo que toma o

poder en Italia e Alemaña. Comeza como partido que encadra as poder en Italia e Alemaña. Comeza como partido que encadra as masas proclamando a exaltación nacionalista, poder dictatorial dun masas proclamando a exaltación nacionalista, poder dictatorial dun xefe e transforma radicalmente o estado sobre bases totalitarias.xefe e transforma radicalmente o estado sobre bases totalitarias.

- ¿Por qué? ¿Por qué? solución de forza do capitalismo fronte ao medo á solución de forza do capitalismo fronte ao medo á revolución social. Atopa amplo apoio social por peq burguesía e revolución social. Atopa amplo apoio social por peq burguesía e clases populares ante crise ec e atrae aos simpatizantes do clases populares ante crise ec e atrae aos simpatizantes do nacionalismo extremo resentido polos tratados de paz e militares.nacionalismo extremo resentido polos tratados de paz e militares.

- Bases ideolóxicas:Bases ideolóxicas:

Sometemento do individuo ao Estado (Nación) Sometemento do individuo ao Estado (Nación) a vontade das a vontade das persoas debe pregarse aos intereses do Estado persoas debe pregarse aos intereses do Estado eliminación eliminación dereitos e liberdades.dereitos e liberdades.

Rexeitamento da democracia Rexeitamento da democracia sustituida por réxime de partido sustituida por réxime de partido único. A democracia = sist trabucado porque cree na falsa único. A democracia = sist trabucado porque cree na falsa igualdade dos individuos igualdade dos individuos fascismo debe conquistar e poder e fascismo debe conquistar e poder e desde poder masacrar á oposición (esquerda, mov obreiro e desde poder masacrar á oposición (esquerda, mov obreiro e liberais) liberais) partido único partido único

Afirmación das desigualdades de clase: Afirmación das desigualdades de clase: homes son desiguais por natureza:homes son desiguais por natureza:

a) Masas deben ser gobernadas por a) Masas deben ser gobernadas por élites (partido único).élites (partido único).

b) Mulleres deben ficaren no papel de b) Mulleres deben ficaren no papel de esposas obedentes e nais soldados.esposas obedentes e nais soldados.

c) Razas inferiores deben someterse e, c) Razas inferiores deben someterse e, nalgún caso, ser exterminadas (nazismo).nalgún caso, ser exterminadas (nazismo).

Mesianismo: culto a un lider carismático, Mesianismo: culto a un lider carismático, que concentra poder e encarna a Vontade da que concentra poder e encarna a Vontade da Nación Nación salvador providencial que guía á salvador providencial que guía á Patria.Patria.

Control ec e popular: Control ec e popular:

1. dirixismo ec para a garantir 1. dirixismo ec para a garantir autosuficiencia (autarquía) e pleno emprego autosuficiencia (autarquía) e pleno emprego proteccionismo, subvencións, obras proteccionismo, subvencións, obras públicas, armamentismo…públicas, armamentismo…

2. Descobren propaganda pol 2. Descobren propaganda pol control medios de comunicación (prensa, control medios de comunicación (prensa, radio…), actos multitudinarios, deseño de radio…), actos multitudinarios, deseño de símbolos,… símbolos,… fomento fanatismo e fomento fanatismo e exaltación do réximeexaltación do réxime

Violencia institucional: culto á violencia coma medio lexítimo de Violencia institucional: culto á violencia coma medio lexítimo de acción acción destruir destruir aos aos enemigos da patria enemigos da patria militarismo agresivo. militarismo agresivo.

Supremacía dos intereses da nación Supremacía dos intereses da nación política exterior agresiva política exterior agresiva baseada na forza para conseguir baseada na forza para conseguir espazo vitalespazo vital (espazo necesario (espazo necesario para realización do pobo e a nación).para realización do pobo e a nación).

2. O FASCISMO ITALIANO2. O FASCISMO ITALIANO2.1 ASCENSO DO FASCISMO.2.1 ASCENSO DO FASCISMO.- A fin da Gran Guerra deixou en Italia A fin da Gran Guerra deixou en Italia

graves secuelas ec, sociais e políticas:graves secuelas ec, sociais e políticas: Económicas e sociais: crise Económicas e sociais: crise

económica (1918-1922) económica (1918-1922) aumento aumento de prezos ediminución dos salarios de prezos ediminución dos salarios tensión social tensión social ocupacións de ocupacións de terras e fábricas terras e fábricas medo ao medo ao perigo perigo vermellovermello..

Políticas: debilidade Políticas: debilidade democracia (gobernos inestables, democracia (gobernos inestables, partidos divididos) e frustración e partidos divididos) e frustración e indignación polo incumprimento dos indignación polo incumprimento dos vencedores vencedores non recompensas non recompensas territorias prometidas (resentimento territorias prometidas (resentimento nacionalista).nacionalista).

- Neste contexto de crise fráguase o - Neste contexto de crise fráguase o fascismo fascismo Benito Mussolini (ex Benito Mussolini (ex militante socialista) funda os Fasci di militante socialista) funda os Fasci di Combattimento = grupo violento de Combattimento = grupo violento de excombatentes na guerra que medran excombatentes na guerra que medran axiña para formar un partido a escala axiña para formar un partido a escala estatal estatal Partido Nacional Fascista. Partido Nacional Fascista.

- Dobre estratexia do fascismo:Dobre estratexia do fascismo:

Actuación legal: propaganda e presencia electoral.Actuación legal: propaganda e presencia electoral.

Estratexia de tensión: violencia que desacredita ao goberno e debilita ao Estratexia de tensión: violencia que desacredita ao goberno e debilita ao movemento obreiro (expedicións de castigo contra políticos, concellos e xornais de movemento obreiro (expedicións de castigo contra políticos, concellos e xornais de esquerda) con complicidades policiais, que non actua con contundencia contra eles.esquerda) con complicidades policiais, que non actua con contundencia contra eles.

- A toma do poder foi posible grazas pola audacia fascista, polo apoio do exército e A toma do poder foi posible grazas pola audacia fascista, polo apoio do exército e pola complicidade e pasividade do goberno. Tras facer fracasar unha folga xeral pola complicidade e pasividade do goberno. Tras facer fracasar unha folga xeral (agosto de 1922) mantendo en funcionamento o servizos mínimos, os fascistas (agosto de 1922) mantendo en funcionamento o servizos mínimos, os fascistas levaron a cabo a Marcha sobre Roma (outubro de 1922) levaron a cabo a Marcha sobre Roma (outubro de 1922) milleiros de camisas milleiros de camisas negras (activistas fascistas) tomaron os principais edificios públicos da capital negras (activistas fascistas) tomaron os principais edificios públicos da capital negativa do rei Víctor Manuel III a reprimir movemento negativa do rei Víctor Manuel III a reprimir movemento goberno dimite como goberno dimite como protesta protesta o rei nomea a Mussolini xefe de goberno. o rei nomea a Mussolini xefe de goberno.

2.2. ORGANIZACIÓN DO ESTADO FASCISTA.2.2. ORGANIZACIÓN DO ESTADO FASCISTA.- A suba ao poder e Mussolini non significou o inmediato A suba ao poder e Mussolini non significou o inmediato

establecemento dunha dictadura establecemento dunha dictadura entre 1922 e 1925 Mussolini entre 1922 e 1925 Mussolini dende a xefatura de goberno suprime a democracia e implanta a dende a xefatura de goberno suprime a democracia e implanta a dictadura. O paso decisivo foi o asasinato do deputado socialista dictadura. O paso decisivo foi o asasinato do deputado socialista Matteotti, que denunciara a violencia perpetrada polas escadras Matteotti, que denunciara a violencia perpetrada polas escadras fascistas para gañar as eleccións fascistas para gañar as eleccións críticas aos fascistas no críticas aos fascistas no Parlamento Parlamento Mussolini asume plenos poderes Mussolini asume plenos poderes Duce Duce inicio inicio dictadura.dictadura.

- Todos os poderes se concentran en Mussolini, asesorado polo Todos os poderes se concentran en Mussolini, asesorado polo Gran Consello (organo supremo) do Partido Fascista Gran Consello (organo supremo) do Partido Fascista ocupa e ocupa e controla a vida política e social do país controla a vida política e social do país eliminación da oposición eliminación da oposición ilegalización de todos os sindicatos e partidos a excepción do ilegalización de todos os sindicatos e partidos a excepción do fascista.fascista.

- Medidas do goberno fascista:Medidas do goberno fascista:

Inventa corporativismo: en sustitución dos sindicatos. Os Inventa corporativismo: en sustitución dos sindicatos. Os empresarios e obreiros encádranse en corporacións laborais por empresarios e obreiros encádranse en corporacións laborais por ramas de produción ramas de produción suprime movemento obreiro e suprime movemento obreiro e conflictividade laboral.conflictividade laboral.

Supresión dereitos e liberdades e Supresión dereitos e liberdades e eliminación democracia: ilegalización eliminación democracia: ilegalización partidos políticos partidos políticos Parlamento Parlamento italiano pasou a depender do Gran italiano pasou a depender do Gran Consello Fascista que elexía aos seus Consello Fascista que elexía aos seus membros. Depuración da membros. Depuración da administración de persoas non adictas administración de persoas non adictas so novo réxime. Creación policía so novo réxime. Creación policía política (OVRA) para perseguir aos política (OVRA) para perseguir aos opositores.opositores.

Intervencionismo do Estado na Intervencionismo do Estado na economía: orientación autárquica economía: orientación autárquica proteccionismo ec e intervencionismo proteccionismo ec e intervencionismo estatal estatal empresas e obras públicas, empresas e obras públicas, batallasbatallas ou campañas para estimular o ou campañas para estimular o crecemento (trigo…).crecemento (trigo…).

Boas relacións coa Igrexa Católica Boas relacións coa Igrexa Católica Pactos de Letrán (1929) Pactos de Letrán (1929) recoñecemento mutuo do estado recoñecemento mutuo do estado fascista e do Vaticano fascista e do Vaticano reinicio de reinicio de relacións.relacións.

Política exterior: aspiracións redentistas Política exterior: aspiracións redentistas (territorios prometidos na Gran Guerra (territorios prometidos na Gran Guerra polos aliados polos aliados Trieste e Fiume) e Trieste e Fiume) e expansionistas (Albania, Tunisia, expansionistas (Albania, Tunisia, Etiopía…).Etiopía…).

3. O NAZISMO ALEMÁN.3. O NAZISMO ALEMÁN.3.1 AS ORIXES DO NAZISMO.3.1 AS ORIXES DO NAZISMO.- Derrota de Alemaña en 1918 Derrota de Alemaña en 1918 abdicación Kaiser Guillermo abdicación Kaiser Guillermo República alemana República alemana

(República de Weimar) que tivo que facer fronte a crecentes dificultades (República de Weimar) que tivo que facer fronte a crecentes dificultades económicas,sociais:económicas,sociais: Económicas: débedas e reparacións de guerra Económicas: débedas e reparacións de guerra inflación inflación espectacular espectacular depreciación do marco alemán e aumento do desemprego acadando o seu cénit no depreciación do marco alemán e aumento do desemprego acadando o seu cénit no ano 1923, coa ocupación francesa da conca alemana do Rhur (rico territorio mineiro) ano 1923, coa ocupación francesa da conca alemana do Rhur (rico territorio mineiro) coma garantía de cobro das débedas de guerra coma garantía de cobro das débedas de guerra recuperación a partir de 1924. recuperación a partir de 1924. Sociais: intentos de insurreccións tanto de grupos de dereita coma de esquerda, Sociais: intentos de insurreccións tanto de grupos de dereita coma de esquerda, forte revanchismo por derrota e tratados de paz e medo á revolución social (perigo forte revanchismo por derrota e tratados de paz e medo á revolución social (perigo vermello) vermello) opcións políticas extremas. opcións políticas extremas. Políticas: predominio de coalicións políticas fráxiles Políticas: predominio de coalicións políticas fráxiles inestabilidade ministerial inestabilidade ministerial numerosos cambios de goberno numerosos cambios de goberno fraxilidade sistema parlamentario. fraxilidade sistema parlamentario.

- Neste contexto aparece e Neste contexto aparece e desenvolvese o nazismo, indisoluble desenvolvese o nazismo, indisoluble do seu máximo dirixente, Adolf do seu máximo dirixente, Adolf Hitler = austríaco, excombatente da Hitler = austríaco, excombatente da IªGM, nacionalista fanático e racista IªGM, nacionalista fanático e racista antisemita. En 1921 ponse á cabeza antisemita. En 1921 ponse á cabeza do NSDAP (Partido do NSDAP (Partido Nacionalsocialista dos Nacionalsocialista dos Traballadores Alemáns) Traballadores Alemáns) recoñecido comorecoñecido como Führer Führer (Xefe) do (Xefe) do Partido, leva a cabo un intento de Partido, leva a cabo un intento de golpe de estado (golpe de estado (putsch) putsch) en Múnic en Múnic en 1923 en 1923 fracaso do golpe fracaso do golpe detido e condeado á cadea detido e condeado á cadea nela nela redacta a súa obra redacta a súa obra Mein Kampf (Mein Kampf (A A miña loita) miña loita) ideoloxía do nazismo. ideoloxía do nazismo.

- O nazismo introduce 2 matices O nazismo introduce 2 matices ideolóxicos orixinais dentro do ideolóxicos orixinais dentro do fascismo:fascismo:

A raza alemana (aria) en A raza alemana (aria) en expansión precisa non só recuperar expansión precisa non só recuperar as terras perdidas (inxustamente) as terras perdidas (inxustamente) trala IGM senón ampliar cara o leste trala IGM senón ampliar cara o leste o seu o seu espazo vital (espazo vital (a costa dos a costa dos eslavos).eslavos).

Racismo antisemita Racismo antisemita superioridade da raza aria superioridade da raza aria outras outras razas (xitanos, xudeus…) son razas (xitanos, xudeus…) son inferiores inferiores a xudea = raza impura, a xudea = raza impura, parasita e destructiva parasita e destructiva debe ser debe ser afastada e exterminada.afastada e exterminada.

- O ascenso nazi ao poder fracasa nos anos O ascenso nazi ao poder fracasa nos anos vinte e triunfa 10 anos despois. Causas:vinte e triunfa 10 anos despois. Causas: Crise 29 é especialmente dura para Crise 29 é especialmente dura para Alemaña Alemaña colapso económico pola colapso económico pola dependencia do capital americano, dependencia do capital americano, retirado brusca e masivamente retirado brusca e masivamente creba creba bancaria bancaria afundimento da industria afundimento da industria paro masivo, miseria e descontento.paro masivo, miseria e descontento. Incapacidade da República de Weimar Incapacidade da República de Weimar para resolver a situación: partidos de para resolver a situación: partidos de dereita no poder non acertan a superar a dereita no poder non acertan a superar a crise, a esquerda está moi dividida e sen crise, a esquerda está moi dividida e sen poder…poder…

- Os nazis acadan apoio electoral masivo Os nazis acadan apoio electoral masivo aproveitando o descontento de amplos aproveitando o descontento de amplos sectores:sectores: Descontento social: por consecuencias Descontento social: por consecuencias da crise.da crise. Descontento político: polo fracaso do Descontento político: polo fracaso do poder político.poder político. Descontento nacionalista: revanchismo Descontento nacionalista: revanchismo contra o Tratado de Versalles.contra o Tratado de Versalles.

- Resultado: en 1933 Hindenburg (presidente - Resultado: en 1933 Hindenburg (presidente da república = xefe do Estado alemán) da república = xefe do Estado alemán) nomea a Hitler (xefe do partido + votado) nomea a Hitler (xefe do partido + votado) chanceler (xefe de goberno) chanceler (xefe de goberno) en poucos en poucos meses, dende o poder, Hitler suprime a meses, dende o poder, Hitler suprime a democracia e instaura dictadura democracia e instaura dictadura III III ReichReich

3.2 O NAZISMO NO PODER.3.2 O NAZISMO NO PODER.- O nazismo no poder O nazismo no poder dictadura dictadura

autoritaria e agresiva autoritaria e agresiva III Reich III Reich (1933-1945).(1933-1945).

- O control absoluto do poder foi O control absoluto do poder foi conseguido de forma rápida (xaneiro conseguido de forma rápida (xaneiro 1933- agosto 34), fases:1933- agosto 34), fases:

Incendio do Incendio do Reichtag Reichtag ((parlamento alemán), provocado polos parlamento alemán), provocado polos propios nazis propios nazis Parlamento Parlamento concédelle á Hitler plenos poderes concédelle á Hitler plenos poderes inculpación dos comunistas coma inculpación dos comunistas coma responsables do incendio responsables do incendio ilegalización e represión Partido ilegalización e represión Partido Comunista.Comunista.

Plenos poderes de Hitler Plenos poderes de Hitler suspensión garantías constitucionais suspensión garantías constitucionais prohibición e persecución do resto prohibición e persecución do resto de partidos.de partidos.

Morte do presidente da Morte do presidente da república, Hindenburg (agosto 1934) república, Hindenburg (agosto 1934) Hitler concentra na súa persoa os Hitler concentra na súa persoa os cargos de chanceler e presidente da cargos de chanceler e presidente da República República Führer. Führer.

Noite dos coitelos longosNoite dos coitelos longos depuración das SA (Seccións de depuración das SA (Seccións de Asalto do Partido nazi = Asalto do Partido nazi = anticapitalistas e partidarios medidas anticapitalistas e partidarios medidas socializantes) socializantes) pleno control do pleno control do partido por Hitler.partido por Hitler.

- Medidas do III Reich:Medidas do III Reich:

EconómicasEconómicas: superar o colapso de 1929 : superar o colapso de 1929 autarquía económica e autarquía económica e prioridade da industria pesada, obras públicas e rearme prioridade da industria pesada, obras públicas e rearme aumento da aumento da producción económica, control da inflación e espectacular descenso do producción económica, control da inflación e espectacular descenso do paro paro pleno emprego pleno emprego Resultados desiguais: Resultados desiguais:

a) a) BeneficiariosBeneficiarios: grande burguesía industrial e financeira (Krupp e : grande burguesía industrial e financeira (Krupp e Thyssen).Thyssen).

b) b) TraballadoresTraballadores: perda liberdades e salarios estancados, pero pleno : perda liberdades e salarios estancados, pero pleno emprego.emprego.

Sociais:Sociais: nazificación da nazificación da sociedade alemana sociedade alemana control control social e antisemitismo:social e antisemitismo:a) Control social: por medio de a) Control social: por medio de manipulación e propaganda manipulación e propaganda (Goebbels) e polícia política (Goebbels) e polícia política (Gestapo) (Gestapo) persecución da persecución da oposición oposición queima de libros e queima de libros e exilio intelectuais (Einstein…), exilio intelectuais (Einstein…), papel da muller subordinada ao papel da muller subordinada ao home (fillos, Igrexa e cociña).home (fillos, Igrexa e cociña).

b) Antisemitismo: aplícase dende b) Antisemitismo: aplícase dende o acceso ao poder, fases:o acceso ao poder, fases:

Boicot aos negocios Boicot aos negocios xudeus (desde 1933).xudeus (desde 1933).

Leis de Nuremberg Leis de Nuremberg (1935): excluían aos xudeus da (1935): excluían aos xudeus da

cidadanía alemana e cidadanía alemana e impedían matrimonios mixtos.impedían matrimonios mixtos.

Noite dos cristais rotos Noite dos cristais rotos (1938): destrucción de miles de (1938): destrucción de miles de sinagogas, negocios e detención sinagogas, negocios e detención e asasinato multitude de xudeus.e asasinato multitude de xudeus.

Solución final: Solución final: deportación e exterminio deportación e exterminio sistemático de xudeus.sistemático de xudeus.

Política exterior: basada no rechazo e esixencia de revisión do Tratado de Política exterior: basada no rechazo e esixencia de revisión do Tratado de Versalles Versalles volta ás fronteiras anteriores a 1919 e expansión hacia o leste volta ás fronteiras anteriores a 1919 e expansión hacia o leste Gran Reich alemán Gran Reich alemán conquista dun conquista dun espazo vital espazo vital a costa dos pobos a costa dos pobos eslavos e destrucción dos máximos inimigos do nazismo: o bolxevismo e o eslavos e destrucción dos máximos inimigos do nazismo: o bolxevismo e o xudaísmo xudaísmo futura desaparición da URSS. futura desaparición da URSS.