Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ......

14
68

Transcript of Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ......

Page 1: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

68

Page 2: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

69

Prácticas higiénicasCha na ü me-ãnerú

Unidad de aprendizajeWichigü arü nguechiga

Page 3: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

70

Cuando hablamos de higiene nos refe-rimos al conjunto de normas orientadas a

mantener la limpieza y el aseo de las personas ylos espacios que ellas habitan, y que conducen a

garantizar una buena salud y el mejoramiento delas condiciones de vida.

PRÁCTICAS DE HIGIENELas prácticas higiénicas ayudan a prevenir la pre-

sencia de enfermedades, contribuyendo así a mante-ner la salud y el bienestar de las personas.

Las prácticas de higiene se aprenden primero anivel personal. Si somos aseados nosotros mismos,

estaremos en capacidad de ser aseados en lavivienda y en el medio.

Las normas o hábitos de higiene más conocidosse clasifican en: higiene personal, higiene de la vi-vienda e higiene del medio.

Las prácticas de higiene personal son todas aque-llas que contribuyen a mantener limpias y libres demalos olores las diferentes partes de nuestro cuerpo.

Las prácticas de higiene de la vivienda son todasaquellas que contribuyen a mantener limpios y libresde malos olores, insectos y plagas los diferentes espa-cios de la vivienda.

Las prácticas de higiene del medio son todas aque-llas que contribuyen a mantener limpios, libres demalos olores y plagas los diferentes lugares de nues-tra comunidad, tales como quebradas, caños, calles,patios, colegio, etc.

Nuestros padres y adultos mayores nos han ense-ñado de manera especial a bañarnos diariamente, uti-lizar de manera adecuada las letrinas y unidadessanitarias y a lavar los alimentos antes de consumirlos.

En Arara, las prácticas de higiene que tradicio-nalmente se realizan son:

� El baño diario en la quebrada Arara� El lavado de ropas en la quebrada� La recolección de aguas lluvias en ollas bien

tapadas� El barrido de patios y calles

70

Page 4: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

71

Ngegumà higienegu i deagugu taka norü natü-kumü norü norma tama nüç ni ú yigüna i dau ñemameü wiewa ngeta i peüwa meßwa tunagaßka ñemawii me¾ torü maüarü.

CHANA Ü ÑEMA ME²ÃNE

Ñema higienegüarü naküma tüß narü ngü¾® tamana ngoßgu nguane i nama ta ñu¾ ngeguma guaneküa du¾gü ta me¾gü.

Ñema higienegüarü nakuma tawá wiewachigü ni¸na ügß ngeguma yiira tana wé torü aseo ngegumanamé ni chauchi¸ na aseo¤ß ngetacha i cha ñemaüwa.

Ñema napanü i guarü nguneügu i ngeß ñaakü nitoyetikumü: Higiene i wiearü, ¸pataarü ru higienengeta i ñemaü arü.

Ñema higiene i wie arü norü nakuma ñema guã-ma ñuakü nuüchi ñaaku ñuakü wiechigü ni tomaeeu, nátaumata ñema ni gupaema ngetaakuna i taü-newa.

Ñema naküma higiene ̧ patagüarü rü ñema guumañuakü a nuüchi ta nüç na ñema narü meãne tama nagupaane, tautama i naichinawe gç nuakü ngeçrüitáplagagü ¸patawa nemà.

Ñema naküma higiene ngeta inemaüwa, rü ñemaguama ñuaku a ñüüchi ñema meãne tama ná yiane,tama na ñema ñure i naeí ná eéneü wii ya ̧ ane-wa, natüwa nachiwa cayewo, ¸ãtuwa rücolegiowa.

Torü papagü rü yaguatátaü ta ngue ñuakü meã niayagü guü i nguneügu

ñuakü nagu i wo¾ meã yima wo¾taü, na yaüü i onatauta ná ngogü.

� Charatuwa norü naküma higiene rü ñaaku ni ¸.� Ñema aya guu i nguneügu natüwa nii

charatüchiwa yauchiru rü natüwani ¸.� Deã ta nugü natüaru ñumachi panera

aãtaükü gu nama ta ngüç.� Tana biichiane ñema ¸ãtü

ñumachi callegü na degüaneüaç guchire i üguü gu niwogü.

Page 5: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

72

HIGIENE PERSONALLa higiene personal es una de las prácticas más

importantes para mantener la salud. Entre las másnecesarias se destacan:

1. El lavado de las manos (evita las infecciones yadquisición de enfermedades).

2. El baño diario (permite limpiar el cuerpo delpolvo, la tierra y el sudor, a la vez que evitalos malos olores).

3. El cepillado de los dientes (al cepillarnos tresveces al día, cuidamos nuestros dientes yevitamos la caries dental y el mal aliento).

4. El lavado del cabello (evita alergias en elcuero cabelludo).

� El corte del cabello es una práctica quedepende del gusto de las personas. Lo másimportante es mantenerlo limpio y recogidopara evitar la presencia de piojos.

� Los piojos son parásitos que se alojan en elcuero cabelludo y se alimentan de la sangrede las personas. Se pueden ubicar no sólo enla cabeza, sino en las cejas y pestañas, las

axilas y el vello de los genitales. Se propaganpor el contacto con personas contagiadas,compartir la ropa, la falta de aseo, el nolavado del cabello, etc.

� La pediculosis es una enfermedad de la pielcaracterizada por la abundancia de piojos,que se muestra por las marcas y rojeces delcuero cabelludo, y la rasquiña permanente.

� En la comunidad, el método más frecuentepara tratar los piojos es rapar o pelar lacabeza y sacar los piojos con las manos.

5. El lavado de los genitales para evitar que elsudor, la orina y los excrementos produzcanrasquiña, infecciones y enfermedadescontagiosas graves.

� Al bañarnos debemos también limpiarnos losoídos. Es importante no dejar caer agua enellos pues puede originar inflamaciones ydolor. También se recomienda no introducirobjetos como palillos o ganchos pues sepuede lastimar o romper la parte interna deloído, ocasionando dolor y hasta pérdida de laescucha.

72

Page 6: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

73

CHANA Ü ÑEMA ME²ÃNEÑema higiene wie du¾arü ñemarü wii naküma

aurima me¾chiini torü meruß. Natanüwa ñe i naweeü-chi rü naani. Yigü ni yane, ru ñema ni tauye e¾ü rünawa nguane ñema¾.

1. Ñema aiya guu i nguneßgu: Tüßna me we¾® nieéüne waimumaa ateeçma ayakuma rüñumachi tama i gupaemaüka.

2. Napütaarü yaugü chepíyuma: Napütaarü yaütame¾püküna wii nguneßgu nüna ta dau atapüta ngeguma tama ná ngauchinü ñumachitama yiaßka.

3. Nayé ta yáu: Tama tana dauachitachamueruwa.

4. Ñema yoeru wii naküma ñuakü i naweeüwiéchigü du¾ ti yoeru. Notürü norü me i nuyerü mea i naitanü ngeguma tama nachiß ta dau.

� Ñema nachigü rü taeruchií nachamüerúma nama¾ numachi nagüma na ma¾ du¾arü.

� Na ñema i tó nachika tama tauruwarikani rünachineetüwata na yae nachí napaküüwa rüñumachi nataakumawa.

� Tüna ná üé i nachi ngeguma tümachirugui kugu yiema ñemaakuma achié.

� Yiema achié rüta eérú rü tauguma ayaeru.� Ñema pediculosis rü wii nguane ni ¸ tachawu

notürü i muchigurikaní i ñema tána deãchierürü ti chaeru ß chi guüguma.

� Nua ¸anewa ñema napanü aírima meü rüyo¾¾runii nachi chawa rü tá namemá dechitee.

5. Tana yau i tarü guchaß Tama i ayatamuükatama naßßwá i chata nüßk¤ rü eéß ñuakü nañema i nguane tüna üéß rü ñumachiaukumaßchi.

� Ngeguma i ayagu rü tamachi¾ rütá tana yaú namé tama de¥ nagu yakuchie ngerü ngürüachita ngumachi¾ to tama naitichima i fãiãmachiengürüachi torü pemachie ti ngona¾, rütángumachie rü ta ngauchi.

73

Page 7: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

74

HIGIENE DE LA VIVIENDABarrido diario de la cocina, las habi-

taciones y los patios. Lavado de ollas yutensilios de cocina. Lavado de la ropa.

En las viviendas se debe disponer de re-cipientes como bolsas, canecas o canastos lim-

pios y con tapa para almacenar los residuos quese produzcan.

Al utilizar las letrinas o tazas sanitarias es im-portante tener en cuenta los siguientes hábitos de

higiene:

� Limpiarnos con papel limpio.� Lavarnos muy bien las manos al salir de la

letrina.� Defecar dentro de la taza sanitaria.

Debemos usar siempre las letrinas y tazas sanita-rias para depositar las excretas. Si lo hacemos a cam-po abierto, generamos contaminación y malos olores.

El tanque para el almacenamiento del agua debeser lavado con frecuencia y debe mantenerse tapadopara evitar que caigan dentro de él objetos o sustan-cias extrañas que puedan contaminar el agua.

HIGIENE DEL MEDIOBarrido de los alrededores. Manejo adecuado de

las composteras.

Las excretas de los animales domésticos como pe-rros, gatos y cerdos deben ser enterradas. Si las deja-mos a cielo abierto, atraen moscas y malos olores,generando contaminación y poniendo en riesgo lasalud de las personas.

Page 8: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

75

ÅPATA CHA ME²ÃNEKuchia arü biichi nagu i peü ñumachi ¸ãtü. Pa-

nera arü yautanü rü napaß kuchiaka ta yauchiru.

Âpatagüwa naweeß nina ñema naakuarü chogü-ruú konekagu.

Woturagü tama eékü rü ããtaükü uaüchiß nge-guma woetaã paõruß.

� Meama i yameß woetaüwani ugu� Nagu nii mea i wo¾ yima wo¾taß.� Ñia meã nagu ta woegü a yima woetaü

meaãma aiepegu a ngukuchi a yima naü.

Ngeguma iãtugu woeguchigügu ná eeãne rü nayiane.

Ñema tanke deachiü guaguma meama tana yau-ma numachi tana pota naãtaümá, ngegumá tamanagü na yí aüwach¸.

ÂÃNE CHA ME²ÃNEÂãtüarü biichiane. Meã nuna ta daü üaßchí¸.

Yima naügü airu arü, michi arü ñaãchí cuchiarünawe¸ a aimaügü.

Ngeguma tama a aimaügü murenü ñema nan-gugü numachí na yipetüane, deweane ñema du¾kana gugü¾.

75

Page 9: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

76

HIGIENE DE LOS ALIMENTOSAl preparar alimentos es importante tener en

cuenta los siguientes hábitos de higiene:

� Lavarnos muy bien las manos.� Lavar muy bien y con agua hervida frutas,

verduras y pescado u otras carnes.� Hervir el agua para preparar los alimentos.� No mezclar los alimentos cocinados con los

crudos.� Tapar muy bien las ollas y los platos en donde

almacenamos la comida.� Lavar muy bien ollas, platos, cubiertos y

pocillos después de cada comida.� No arrojar sobras de comida o cáscaras al

piso sino depositarlas en una caneca bientapada.

Se considera que hervir el agua para beber y pre-parar alimentos es una práctica higiénica segura queevita la transmisión de enfermedades por presenciade bacterias y microorganismos.

El agua lluvia no es limpia ni pura totalmente. Sino la hervimos, corremos el riesgo de enfermarnos.

Page 10: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

77

ORIGÜ CHA YAUTAGÜNgeguma na me¾gú i onagü narü memeeüchi

ñaanakuna ñema higiene.

� Meama i yameß� Deãa i nurachi¸üma tana yau tanü origü,

onaegü chani rü togü i namachigü.� Tana murachiü i deã üwemurü.� Tama na üeü ona i ngaüma.� Meãma a yaügü a papaügü wii chibüwena.� Tama ngetá na ñemarü nachiregü, nachamügü

ñia tana üchiü wii caneka i ããtaümá.

� Marü ñüta fá deã a¾arü naweí ta na murachí¸ñumachi ta onarü üruü.

Na me¾chi ñaã naküma higienewa, ñegumá tamadawe o nguane tana ngú.

Ñema deã pukuarü tamaní aíkuma namechi¸ ngeguma tama na murachi¸gü ñemanguane taka na ü.

Page 11: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

78

IMPORTANCIA DEL LAVADODE LAS MANOS

El lavado de las manos es la principal barrera paraevitar que las bacterias y microbios entren por nues-tra boca y ocasionen graves enfermedades.

Cada vez que utilicemos la letrina debemos lavar-nos las manos. Si lo hacemos solo algunas veces, es-tamos en riesgo de adquirir enfermedades.

RECURSOS NECESARIOS PARA TENERUNA BUENA HIGIENE

El agua nos ayuda a desarrollar adecuadas prácti-cas de higiene. La mayoría de las prácticas de higienese realizan con agua; por ejemplo, el baño diario, elcepillado de los dientes, el lavado de la ropa, el aseode la letrina, el lavado de las ollas y los utensilios decocina, etc.

Para la implementación de algunas prácticas dehigiene, como el barrido, hacemos escobas con pro-ductos vegetales como la palma de canangucho.

También utilizamos la ceniza como jabón para la-var las ollas.

JabónChabuú

Crema y cepilloYawaç ñumachi pumara

Papel higiénicoPopera

78

Page 12: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

79

NEÂMANI CHAGUCHA YAUTANÜME²GÜ

Ñema y¤m¾ nii nüira i narü to epee ngeguma tamaamigü rü nachii í eeü t¤¥wa ni üku rü ná ç taüchiß inguanegü.

Ngeguma woetaüwaní ügu rü ta y¤mè, ngegumañaguakürika na ügu i y¤mè tá aükümaügu ni nguanetüß i yau.

GUßMA ÑEMAÜMEÃ YIGÜNA DAUGÜÜKA

Ñema de¤ tüß narü ngü¾® ñuakü ya we meß inakuma higiene. Ñema rü mumeß nakuma higienede¤wa ni na ç ñaakü.

Guü nguneßgu i aya, tapüta chepiyama i yau, nayauß i tachiru woetaü tama e¾ß, torü ponera na yauñumachi guuma tapaßgu i kuchaakaa.

Ngeguma meãma ná ügu torü takuma ñia taná ütawechigu Naichinaãmaa.

Ngegumarüta ñema tani muca ñewechiwa na me.

EscobaTawechigu

CanecaGuchirechi¹

Detergente y perfumeCho--rú ñumachi pumara

79

Page 13: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

�La salud de las personas

depende en gran parte delaseo personal. (El aseopersonal fortalece la

autoestima, nos procuraseguridad, aceptación

y alegría).

Recuerde

�El saneamiento ambiental

es la clave para lograr lasalud y el bienestar de

la comunidad.(El saneamiento ambientales compromiso de todos).

�Los hábitos de higiene

personal son fundamentalespara lograr un ambiente

sano. (Lograr un ambientesano comienza por unomismo; si somos todos

responsables, lograremosconstruirlo).

Page 14: Unidad de aprendizaje Wichigü arü nguechiga Prácticas ... · rü ti chaeru ß chi guüguma. ... Lavar muy bien y con agua hervida frutas, verduras y pescado u otras carnes. ...

�Ñema wii du¾arü me

taüchiiwa wiewa ni na ßyiguna i doü ñema ni yigunai dau tuna pora¾ magüturü

inü ta meügu t¤ã õ rüta m¾®.

Nagú râ inâ

�Ñema meãne arü me¾ane,ñema ni ñumaüchi ñuakü

mamaarß ú wii mééñumachii me¾ wii ¸ãnearü Ñema

meãne arü me¾ane,Guaneküwa na ñema.

�Ñema nakümagü higiene

i du¾arü ñema aikumayeearüchi nawa ngußka

me¾ane tama daweane nawaná ügü wiewachigü rß

yiemagü guema. Ñia naka ta