UNIDAD 1 La medida - Ibaizabal · Web viewGorputz bati eragiten dioten indarrak identifikatzen...

1

FISIKA ETA KIMIKA DBHO 1 © IBAIZABAL ARGITALETXEA

2

1. Neurria

Helburuak

1. Metodologia zientifikoaren estrategiak problemen ebazpenean aplikatzea.2. Lan zientifikoarekin lotutako jarrerak eta prozedurak indartzea: indukzio-ahalmena, emaitzak

egiaztatzea, ondorioak auzitan jartzea eta kritika-ahalmena.3. Zorroztasunean eta zehaztasunean oinarritutako lan-moldeak sustatzea.4. Metodologia zientifikoa erabiltzea eta ikerketarako trebetasunak autonomiaz lantzea.

Edukiak

Kontzeptuak1. Metodo zientifikoa: behaketa, hipotesia, esperimentazioa, emaitzen analisia, legeak, teoriak

eta ereduak.2. Adierazpen grafikoak.3. Magnitudeak. Magnitude-motak: oinarrizko magnitudeak eta magnitude eratorriak, magnitude

eskalarrak eta bektorialak.4. Magnitude bektorialen arteko eragiketak: magnitude bektorialen batura eta kendura, bektore

baten osagaiak, zenbaki erreal baten eta bektore baten arteko biderkadura, bektore unitarioak, magnitude bektorialen arteko biderkadura eskalarra, magnitude bektorialen arteko biderkadura bektoriala.

5. Magnitude baten neurria. Unitateak: Sistema Internazionaleko oinarrizko unitateak, Sistema Internazionaletik eratorritako unitateak.

6. Konbertsio-faktoreak.7. Neurketa-tresnak: luzera neurtzeko tresnak, denbora neurtzeko tresnak,

argi-intentsitatea neurtzeko tresnak, masa neurtzeko tresnak, tenperatura neurtzeko tresnak,korronte-intentsitatea neurtzeko tresnak.

8. Neurketa-erroreak: zeharkako neurriak.9. Tresna baten fideltasuna, zehaztasuna, doitasuna eta sentikortasuna.

Prozedurak1. Problemak planteatzea eta hipotesiak formulatzea eta konparatzea.2. Adierazpen grafikoak egitea eta interpretatzea.3. Esperimentuak diseinatzea eta egitea, eta emaitzak interpretatzea.4. Magnitude bektorialen arteko eragiketak ebaztea.5. Konbertsio-faktoreak magnitudeak unitate desberdinetan adierazteko erabiltzea.6. Neurketak egitean, neurketa-prozesuak berak neurtu beharreko magnitudean eragiten duen

aldaketa agerian uztea.7. Kontsulta bibliografikorako teknikak erabiltzea, Fisikaren eta Kimikaren arloko ideia zientifiko

garrantzitsuren baten bilakaerari buruzko txostenak lantzeko.

Jarrerak1. Lan zientifikoaren metodoa baloratzea.2. Zorroztasuna eta zehaztasuna lanean.


3

Ebaluazio-irizpideak

1. Proposatutako laborategiko esperientziak zuzen egiten ditu, hainbat tresna erabiliz eta eginiko erroreak kalkulatuz.

2. Neurgailuak zuzen erabiltzen ditu, eskala identifikatuz eta neurriaren zehaztasuna, sentikortasuna eta doitasuna konbinatuz.

3. Gai da neurketak zuzen egiteko, datuak taulatan biltzeko eta txostenak idazteko, metodologia zientifikoaren printzipioen arabera.

4. Magnitudeak bereizten badaki, baita Sistema Internazionaleko dagozkien unitateak ere.

Zehar-lerroak

Ideia zientifikoen bilakaeraKontzeptu batzuen eraiketa-prozesuen historia azaltzea.


4

2. Materiaren ezaugarriak

Helburuak

1. Pentsamendu kritikoa garatzen laguntzen duten hipotesiak eta teoriak analizatzea.2. Lege ponderalak, lege bolumetrikoak eta mol-kontzeptua ulertzea.

Edukiak

Kontzeptuak1. Erreakzio kimikoa.2. Lege ponderalak: masaren iraupenaren legea edo Lavoisier-en legea, proportzio definituen

legea edo Proust-en legea, proportzio anizkoitzen legea edo Dalton-en legea.3. Dalton-en teoria atomikoa.4. Lege bolumetrikoak: Gay-Lussac-en lege bolumetrikoa.5. Avogadro-ren hipotesia.6. Substantzi kantitatea: masa atomiko eta masa molekular erlatiboak, mola, masa molarra,

formulak eta konposizio ehundarra.7. Gas perfektuen legea: Boyle-ren legea, Charles eta Gay-Lussac-en legea, gasen lege

orokorra, bolumen molarra, baldintza normalak, Clapeyron-en diagramak.8. Presio partzialen Dalton-en legea.

Prozedurak1. Erreakzio kimikoetako lege ponderalak agerian jartzen dituzten esperientziak egitea.2. Masatik, bolumenetik edo partikula-kopurutik abiatuz, substantzi kantitatea kalkulatzeko

ariketak ebaztea.3. Substantzia baten formula aurkitzeko esperientziak egitea, haren konposizio kimikotik abiatuz.4. Gasen legeak problemak ebazteko erabiltzea.5. Gas perfektuek parte hartzen duten prozesuak deskribatzea.6. Mol-kontzeptua substantzi kantitatearen kalkuluan erabiltzea.7. XIX. mendeko zientzialarien testuak aztertzea.

Jarrerak1. Elkarren kontrako hipotesiak eta teoriak kritikoki aztertzea.2. Teoria zientifikoen bilakaera baloratzea.


5


1. Dalton-en teoria atomikoa ulertzen du eta lege bolumetrikoek Avogadro-ren hipotesiaren enuntziatuarekin duten lotura azaltzen daki.

2. Gas perfektuen legeak erabiltzen ditu problemen ebazpenean eta gas perfektuek parte hartzen duten prozesuen deskribapenean.

3. Gai da masa atomikoak determinatzeko eta substantzien formula kimikoak lortzeko, erreakzio batean lortutako emaitzen analisitik abiatuz.

4. Mol-kontzeptua substantzi kantitateen kalkuluan erabiltzen du.5. Proposatutako esperientziak zuzen egiten ditu laborategian, hainbat tresna erabiliz eta

eginiko erroreak kalkulatuz.

Zehar-lerroak

Zientziaren historiaUnitate honetan XIX. mendeko kimika aztertzen da.


6

3. Materiaren egitura

Helburuak

1. Atomoaren egiturari buruzko eredu garrantzitsuenak ulertzea eta aztertzea.2. Ereduek eta teoriek teknologiaren garapenarekin batera izan duten bilakaera ezagutzea.3. Hipotesiak eta teoriak konparatzea, eta kimikaren garapenari egin dioten ekarpena

baloratzea.4. Atomoaren egitura ezagutzeak eta haren aplikazio teknologikoak menderatzeak egungo

gizartean duten garrantzia baloratzea.5. Lan zientifikoarekin lotutako jarrerak eta prozedurak indartzea: indukzio-ahalmena, emaitzak

egiaztatzea, ondorioak auzitan jartzea eta kritika-ahalmena.

Edukiak

Kontzeptuak1. Materiaren izaera elektrikoa: izpi katodikoak eta elektroiaren aurkikuntza, izpi anodikoak eta

protoiaren aurkikuntza.2. Lehen eredu atomikoak: Thomson-en eredu atomikoa, Rutherford-en eredu atomikoa,

neutroiaren aurkikuntza, zenbaki atomikoa eta zenbaki masikoa, isotopoak, masa atomikoen neurketa, Rutherford-en ereduaren eragozpenak.

3. Espektro atomikoak: espektro-motak, erradiazio elektromagnetikoa, espektro elektromagnetikoa, espektro atomiko sinpleena, hidrogenoaren espektroa.

4. Teoria kuantikoa: Planck-en hipotesia, Bohr-en eredu atomikoa, beste zenbaki kuantiko batzuk.

5. Banaketa elektronikoa energia-mailetan.6. Elementuen ordenazio periodikoa: sistema periodikoaren aurrekari historikoak, egungo

sistema periodikoa, konfigurazio elektronikoa eta sistema periodikoa.7. Beste propietate periodiko batzuk: bolumen atomikoa, ionizazio-energia, afinitate

elektronikoa, elektronegatibitatea, balentzia ionikoa, izaera metalikoa eta izaera ez-metalikoa.

Prozedurak— Egiazkoa edo faltsua motako aztergaiak ebaztea.— Thomson eta Rutherford-en eredu atomikoak konparatzeko jarduerak egitea eta haietatik

ondorioak ateratzea.— Atomoaren egitura oinarrizko partikulen funtzioan aztertzen dituzten jarduerak egitea. — Hainbat atomoren zenbaki atomikoa, zenbaki masikoa eta elektroien kopurua kalkulatzea.— Elementu baten isotopoen masetatik abiatuz, elementuaren masa kalkulatzea.— Erradiazio elektromagnetikoaren magnitude bereizgarriak azaltzen dituzten problemak

ebaztea.— Espektroak era kualitatiboan behatzea, espektro jarraiak edo ez-jarraiak bereizteko.— Energia-maila jakin bati dagozkion zenbaki kuantikoak lortzea.— Elementu kimikoen konfigurazio elektronikoak ematen dituzten ariketak egitea.— Elementuen mailak eta azpimailak sistema periodikoan duten kokapenarekin erlazionatzen

duten galderak egitea. — Sistema periodikoko hainbat elementuren propietateen aldaketak ondorioztatzen dituzten

ariketak ebaztea.— Metalen propietate batzuk aztertzea esperientzia planifikatzea eta egitea.

Jarrerak1. Errealitatea eredu eta teoria zientifikoen bidez ulertzeko interesa, baita gertaera

esperimentalekin alderatzetik sortzen diren emaitzak ulertzekoa ere.


7

2. Datu esperimentalek ereduen eraiketan duten garrantziaz ohartzea.3. Produktu kimikoak erabiltzean segurtasun-arauak kontuan hartzea.4. Lanean txukun eta garbi aritzea.


8


1. Eredu atomikoen bilakaera azaltzen du eta zientziaren izaera irekia baloratzen daki.2. Uhin elektromagnetikoak deskribatzen ditu eta gai da materiarekin duten elkarrekintzaren

ondorioak ezagutzeko.3. Atomoen eta isotopoen egitura deskribatzen du.4. Hidrogenoaren espektro atomikoa azaltzeko gai da, elektroiek energia mailetan eta

azpimailetan duten banaketaren arabera.5. Zenbaki kuantikoek atomoen konfigurazio elektronikoak lortzeko duten balioa azaltzen du.6. Atomoen propietateak kanpoko elektroiekin eta ordenazio periodikoarekin erlazionatzen ditu.

Zehar-lerroak

Zientziaren historiaUnitate osoan lantzen da, bilakaera historikoaren bidez, bai eredu atomikoena, bai sistema periodikoarena.

Metodo zientifikoaAurrerapen zientifikoak metodo zientifikoaren pausoei jarraituz azaltzen dira, Esperientziak eta hausnarketak izeneko atalean, aurreko metodoaren bidez lortutako ondorioei segida emanez.

Zientzia, Teknologia eta GizarteaEzinbestekoa da teknologia erabiltzea ereduak garatzeko eta gizartearen ikuspegi berri bat lortzeko.


9

4. Karbonoaren kimika

Helburuak

1. Terminologia zientifikoa ulertzea, arlo zientifikoan nahiz hizkuntza arruntean erabiltzeko.2. Karbonoaren atomoaren kimika beste atomo batzuen kimikarekin konparatzea,

antzekotasunak eta desberdintasunak azpimarratuz.3. Kimika Organikoa gainerako zientziekin erlazionatzea, Biologiarekin bereziki, eta haren

interes teknologiko eta industriala onartzea.4. Serie homologo baten propietateren baten pixkanakako bilakaera aztertzea eta

funtzio-taldearekin erlazionatzea.5. Karbono-konposatuen egituraren formula adieraztea eta substantzia organikoak IUPACek

ezarritako arauen arabera izendatzea.

Edukiak

Kontzeptuak1. Karbono-konposatuen ezaugarriak: karbonoaren loturak.2. Konposatu organikoen formulak.3. Funtzio-taldea eta serie homologoa.4. Nomenklatura eta formulazio organikoa: alkanoak, alkenoak, alkinoak, hidrokarburo ziklikoak,

hidrokarburo aromatikoak, deribatu halogenatuak, alkoholak, fenolak, eterrak, aldehidoak, zetonak, azido karboxilikoak, gatzak, esterrak, amidak, aminak, nitriloak.

5. Isomeria: isomeria laua eta espazio-isomeria.6. Karbono-konposatuen propietate fisikoak.7. Konposatu organiko naturalak, transformatuak eta sintetikoak.

Prozedurak1. Egiazkoa edo faltsua motako aztergaiak ebaztea.2. Konposatu organiko ugari daudela agerian uzteko balio duten ariketak egitea.3. Funtzio-taldeak eta haien serie homologoak bereizteko aztergaiak erabiltzea.4. IUPACen arauak kontuan hartuz, konposatu organikoen nomenklaturaren formulaziorako

ariketak ebaztea.5. Isomero-motak bereizteko ariketak egitea: kate-isomeroak, posizio-isomeroak, funtzio-

isomeroak, geometrikoak eta optikoak.6. Propietate fisikoek funtzio-taldeetan duten garapenari buruzko aztergaiak lantzea, eta

erantzuna arrazoitzea.7. Konposatu organiko naturalei buruzko hainbat galderari erantzutea.8. Xaboi bat lortzea esperientzia planifikatzea eta egitea.

Jarrerak1. Ezaguera zientifikoak beste zientzia batzuetan erabiltzeko interesa edukitzea.2. Kimika organikoaren, industriaren eta teknologiaren arteko erlazioaz jabetzea.3. Produktu kimikoak erabiltzeko kontuan hartu behar diren segurtasun-arauak errespetatzea.4. Lanean txukun eta garbi aritzea.


10


1. Karbono-konposatu mota nagusiak deskribatzen ditu.2. Substantzia kimiko organikoak zuzen idazten eta izendatzen ditu, IUPACen arauak kontuan

hartuz.3. Gai da isomeria-egoerak deskribatzeko.4. Proposatutako laborategiko esperientziak zuzen egiten ditu.

Zehar-lerroak

Metodo zientifikoaMetodo deduktiboa erabiltzen da, batik bat karbono-konposatuen ezaugarriak eta propietateak lortzeko.

Zientzia, Teknologia eta GizarteaHiru arlo hauen arteko erlazioa agerian geratzen da, batik bat, karbono-konposatuen erabileran, bai konposatu naturalena, bai transformatuena eta sintetikoena. Konposatu horien aplikazioak egungo bizimoduan izan du eragin nabarmena.


11

5. Lotura kimikoa

Helburuak

1. Ikasitako kontzeptuak, legeak eta teoriak eguneroko bizitzako egoeratan aplikatzea.2. Substantziek dituzten lotura kimiko motak bereiztea.3. Substantzien propietateak dagozkien loturekin eta molekulen arteko indarrekin erlazionatzea.4. Terminologia zientifikoa ulertzea, arlo zientifikoan nahiz hizkuntza arruntean erabiltzeko.

Edukiak

Kontzeptuak1. Lotura kimikoa.2. Balentzi elektroiak eta Lewis-en egiturak.3. Lotura-motak.4. Lotura kobalentea: Lewis-en egiturak lotura kobalenteentzat, Lewis-en egiturak molekula

konplexuentzat eta ioientzat, lotura kobalente koordinatua, molekulen polaritatea, molekulen arteko loturak, konposatu kobalente molekularren propietateak, konposatu kobalente kristalinoak, konposatu kobalente kristalinoen propietateak.

5. Lotura ionikoa: kristal ionikoak, konposatu ionikoen propietateak.6. Lotura metalikoa: metalen propietateak.7. Kristal-motak.8. Sinbolo eta formula kimikoak.9. Formulazio eta nomenklatura ez-organikoa.10. Substantzia ez-organikoen sailkapena.11. Konposatu bitarrak: oxidoak, peroxidoak, hidruroak, gatzak.12. Konposatu hirutarrak: hidroxidoak, oxoazidoak, oxigatz neutroak.

Prozedurak1. Atomoen eta molekulen Lewis-en egitura idaztea eskatzen duten ariketak ebaztea.2. Loturen polaritatearen eta molekulen arteko indarren arteko erlazioak ondorioztatzea.3. Molekulen arteko indarrak eta substantzien hainbat propietate, fusio- eta irakite-puntuak batik

bat, erlazionatzen dituzten aztergaiak ebaztea.4. Substantzia ionikoak, kobalenteak eta metalikoak bereizten dituzten ariketak ebaztea eta

konparatzea.5. Solidoen propietateei buruzko galderei erantzutea.6. Konposatu bitarren eta hirutarren formulazioari eta nomenklaturari buruzko ariketak ebaztea.7. Konposatu batzuen propietateak lotura-moten arabera aztertzea esperientzia planifikatzea

eta egitea.

Jarrerak1. Errealitatea eredu eta teoria zientifikoen bidez ulertzeko interesa, baita gertaera

esperimentalekin alderatzetik sortzen diren emaitzak ulertzekoa ere.2. Datu esperimentalek ereduen eraiketan duten garrantziaz ohartzea.3. Produktu kimikoak erabiltzean segurtasun-arauak kontuan hartzea.4. Lanean txukun eta garbi aritzea.


12


1. Molekula sinpleen Lewis-en egiturak zuzen idazten ditu.2. Substantzien propietateak azaltzen ditu, lotura-motak eta molekulen arteko indarrak kontuan

hartuz.3. Substantzia kimiko ez-organikoak zuzen idazten eta izendatzen daki.4. Proposatutako laborategiko esperientziak zuzen egiten ditu.

Zehar-lerroak

Zientziaren historiaUnitate osoan azaltzen da, batik bat denboran zehar izandako aurrerapenetan, lotura kimikoei eta azken bi mendeetako sinbolo nahiz formulen erabilerari dagozkienak.

Metodo zientifikoaUnitatearen zatirik handienean azaltzen da, bereziki, partikulen arteko loturen araberako substantzien propietateen dedukzioan.

Zientzia, Teknologia eta GizarteaMateriaren egiturari eta lotura kimikoei buruzko ikerketa zientifikoaren bidez, materiaren propietateak eta erabilera posibleak ondoriozta daitezke, gizakiarentzat eta gizartearentzat mesedegarri dena.


13

6. Erreakzio kimikoak. Estekiometria

Helburuak

1. Terminologia zientifikoa ulertzea, arlo zientifikoan nahiz hizkuntza arruntean erabiltzeko.2. Adierazpen zientifikoak azaltzea, eguneroko esperientzia eta esperientzia zientifikoa

erlazionatzeko.3. Erreakzio-motak bereiztea, hainbat sailkapen-irizpideren bidez.4. Erreakzio arrunten ekuazio kimikoak idaztea eta erreakzioen estekiometriari buruzko ariketak

egitea.

Edukiak

Kontzeptuak1. Erreakzio kimikoa eta ekuazio kimikoa.2. Ekuazio kimikoen doikuntza: haztamukako metodoaz, koefizienteen kalkulu matematikoz.3. Erreakzio kimikoen sailkapena: erreaktiboen eta produktuen arteko erlazioaren arabera,

erreakzioaren abiaduraren arabera, trukatutako energiaren arabera, trukatutako partikularen arabera.

4. Azido-base erreakzioak: pH kontzeptua, neutralizazio-erreakzioak, bolumetria.5. Oxidazio-erredukzio erreakzioak.6. Hauspeatze-erreakzioak.7. Errekuntza-erreakzioak: errekuntza-erreakzioen erabilera, errekuntza animali erreinuan,

erregai-motak, erreketa-tenperatura.8. Ekuazio kimikoen analisia.9. Formulak eta konposizio ehundarra.10. Masa-masa erlazio estekiometrikoak: erreaktibo mugatzaileak, erreaktibo puruak eta ez-

puruak, erreakzio kimikoen errendimendua.11. Masa-bolumen erlazio estekiometrikoak.12. Bolumen-masa erlazio estekiometrikoak.13. Bolumen-bolumen erlazio estekiometrikoak.14. Kalkulu estekiometrikoen laburpena.15. Erreakzioak disoluzioan.

Prozedurak1. Ekuazio kimikoak idaztea eta doitzea eskatzen duten ariketak ebaztea, bai haztamukako

metodoaz, bai koefizienteen kalkulu matematikoaz.2. Unitateko kontzeptuak lantzea, hainbat aztergai teoriko ebazteko.3. Erreakzio-mota nagusiak sailkatzeko ariketak egitea.4. Azido-base, erredukzio-oxidazio eta hauspeatze-erreakzioei buruzko kalkulu sinpleak egitea.5. Errekuntza-erreakzioei buruzko ariketak ebaztea.6. Erreakzioen estekiometria lantzea, substantziek zein proportziotan erreakzionatzen duten eta

nola lortzen diren jakiteko.7. Konposatu baten formula molekularra kalkulatzea.8. Erreakzio kimikoen estekiometriari buruzko problemak ebaztea, erreaktiboen eta produktuen

masak, bolumenak edota biak erlazionatuz.9. Erreaktibo ez-puruak erabiliz, produktuen kantitateak lortzea.10. Erreakzioen errendimendua kalkulatzea.11. Disolbaturik dauden substantzien inguruko problemak ebaztea.12. Balantza laborategian kalkulu errazak egiteko erabiltzea.13. Atmosferan gertatzen diren erreakzio nagusiak ezagutzea.


14


15

Jarrerak1. Atmosferan gertatzen diren hainbat erreakzioren garrantzia baloratzea, baita haien onura eta

eragozpenena ere.2. Produktu kimikoak erabiltzean segurtasun-arauak errespetatzea.3. Lanean txukun eta garbi aritzea.


1. Substantzia ez-organikoak eta organikoak ageri diren ekuazio kimikoak zuzen idazten eta doitzen ditu.

2. Gai da ondo idatzitako ekuazio kimikoak ematen duen informazio guztia ondorioztatzeko.3. Substantzien erreakzio kimikoen inguruko ariketak eta problemak ebazten ditu, solidoek,

gasek eta disoluzioek parte hartzen duten sistemetako ekuazio kimikoetatik lortzen den informazioa erabiliz.

4. Proposatutako laborategiko esperientziak zuzen egiten ditu.5. Unitateko edukiekin zerikusia duten gizartearen, zientziaren eta teknologiaren arteko

elkarrekintzak deskribatzen ditu.

Zehar-lerroak

Metodo zientifikoaUnitate osoa hartzen du, azalpen teorikoetan nahiz ariketen eta problemen ebazpenean.

Zientzia, Teknologia eta GizarteaHiru diziplinen arteko erlazioa agerian geratzen da erreakzio kimiko motak deskribatzean, batik bat azido-base, oxidazio-erreakzio eta errekuntza-erreakzioetan.

Ingurumen-hezkuntzaErreakzio kimiko ugaritan eta, batik bat, Aldizkari zientifikoa atalean eta blokearen dokumentazioan.


16

7. Higiduraren azterketa

Helburuak

1. Aztertutako higiduren eta haien arteko konbinazioaren inguruko problemak ebaztea, ikerketa modura planteatuz eta ikasleei ezagunak zaizkien testuinguruetan kokatuz.

Edukiak

Kontzeptuak1. Higiduraren magnitudeak eta ezaugarriak: posizio bektorea, desplazamendu bektorea, batez

besteko abiadura bektorea, aldiuneko abiadura bektorea, azelerazio bektorea, azelerazioaren osagai intrintsekoak, posizio bektoreak ematen duen informazioa, desplazamendu angeluarra edo angelu ekortua, abiadura angeluarra, periodoa eta maiztasuna, azelerazio angeluarra.

2. Higidura zuzen batzuen azterketa: higidura zuzen uniformea, higidura zuzen uniformeki azeleratua.

3. Azelerazio konstanteko higidura batzuen azterketa.4. Higiduren gainezarpen eta konposizioaren printzipioa: jaurtiketa horizontala,

jaurtiketa parabolikoa.5. Higidura zirkular batzuen azterketa: higidura zirkular uniformea, higidura zirkular uniformeki

azeleratua.

Prozedurak1. Kalkulu bektoriala erabiltzea, bi dimentsioko higiduraren magnitude bereizgarriak

deskribatzeko.2. Posizio-denbora eta abiadura-denbora grafikoak lantzea, higidura zuzen uniformean eta

higidura zuzen uniformeki azeleratuan.3. Grafikoak interpretatzea, malda eta magnitude egokia erlazionatuz.4. Higiduren ekuazioak ikasleei ezagunak zaizkien problemak ebazteko erabiltzea.5. Higidurekin lotutako hainbat esperientzia diseinatzea eta egitea, datuak bildu, tabulatu eta

ondorioak atereaz.

Jarrerak1. Gure inguruan gertatzen diren fenomeno edo gertaerei buruzko galderak egiteko joera izatea.2. Inguruko fenomenoei buruzko azalpena aurkitzeko interesa.


17


1. Metodologia zientifikoaren estrategiak higiduren inguruko problemen ebazpenean aplikatzen ditu: higidura zuzen uniformea eta uniformeki azeleratua. Halaber, emaitzak analizatu eta dagozkion grafikoak interpretatzen ditu.

2. Metodologia zientifikoaren estrategiak higiduren inguruko problemen ebazpenean aplikatzen ditu: higidura zirkular uniformea eta uniformeki azeleratua. Halaber, emaitzak analizatu eta dagozkion grafikoak interpretatzen ditu.

3. Higidura konplexuekin zerikusia duten problemak eta aztergaiak ebazten daki: jaurtigaien jaurtiketa, higikarien arteko talkak, gorputzen erorketa, etab., unitate eta magnitude egokiak erabiliz.

Zehar-lerroak

Bide-hezkuntzaGalgatze-egoeretako erantzun-denbora.


18

8. Indarrak eta higidurak

Helburuak

1. Higidurari buruzko kontzeptuak, legeak eta teoriak ulertzea, ikuspegi globala eta oinarrizko prestakuntza zientifikoa ziurtatzeko.

2. Gorputz baten indarra eta higiduran duen aldaketa erlazionatzea.3. Higidura zuzen uniformeki azeleratua eta indar konstanteak erlazionatzea.4. Dinamikaren printzipioak eguneroko bizitzako egoeratan aplikatzea.

Edukiak

Kontzeptuak1. Dinamikaren printzipioak: inertziaren printzipioa edo Newton-en lehenengo legea, indarraren

independentziaren printzipioa edo Newton-en bigarren legea, akzio-erreakzioen printzipioa edo Newton-en hirugarren legea, pisu izeneko indarra, indarrak eta tentsioak.

2. Momentu lineala eta bulkada mekanikoa: momentu lineal edo higidura-kantitatearen kontzeptua, bulkada mekanikoaren kontzeptua, momentu lineala partikula-sistema batean, Dinamikaren printzipioen birformulazioa.

3. Marruskadura-indarrak gainazal horizontaletan eta plano inklinatuetan: marruskadura-indarra, marruskadura-indarrean eragiten duten faktoreak, gorputzak plano horizontaletan, gorputzak plano inklinatuetan.

4. Indarrak higidura zirkularrean: tentsioa eta indar zentripetua.5. Elkarrekintza grabitatorioa: Grabitazio Unibertsaleko Legea, indar grabitatorioa lurrazaletik

hurbil dauden puntuetan, sateliteen higidura.

Prozedurak1. Eguneroko bizitzan gertatzen diren higidurak behatzea eta aztertzea, indarraren eta

higiduraren arteko erlazioa azalduz.2. Problemak ebazteko teknikak lantzea, indarren eta higiduren arteko problemak ebazteko.3. Higidura-kantitatearen kontserbazioa egiaztatzeko esperientziak diseinatzea eta egitea.4. Planeten eta Eguzkiaren higidurak azaltzen dituzten hipotesiak formulatzea.5. Grabitazio Unibertsaleko Legea azaltzea, Eguzki-sistemako beste gorputz batzuen

grabitatearen balioa kalkulatzeko eta planeten higidura, erakarpen grabitatorioa eta mareak bezalako fenomenoak azaltzeko.

Jarrerak1. Inguruan gertatzen diren fenomeno edo gertaerei buruzko galderak egiteko joera izatea.2. Zientzialariek gizadiak bere buruari egiten dizkion galderei erantzuteko egiten duen lana

baloratzea eta lan horren arriskuaz ohartzea.3. Problemen ebazpenen bilakaera historiakoari buruzko informazioa biltzeko interesa.4. Izadia interpretatzeko moduan aldaketa eragin zuten hainbat eredu eta teoriaren garrantzia

baloratzea, aldaketa horren kausak eta zientzia arloaz kanpoko presioak agerian utziz.


19


1. Gorputzen higidura beste gorputz batzuekiko elkarrekintzaren mende dagoela ulertzen du.2. Gorputz bati eragiten dioten indarrak identifikatzen daki.3. Dinamikaren printzipioak momentu linealaren funtzioan deskribatzen ditu.4. Momentu linealaren aldaketaren eta kontserbazioaren printzipioa eguneroko fenomenoak eta

interes praktikoa duten kasuak azaltzeko erabiltzen du: espazio-ontziak, gorputzen arteko talkak, atzerakako higidurak, etab.

5. Gorputz bati eragiten dioten indar errealak diagrama bektorialaren bidez adierazten daki eta indar erresultantearen norabidea eta noranzkoa gorputzari eragiten zaion efektuarekin erlazionatzen ditu.

6. Gai da kasu zehatzei dagozkien elkarrekintzak identifikatzeko: tentsioak soketan, marruskadura-indarrak, higidura zirkularrak, etab.

7. Esekirik dauden masei eta gainazal horizontaletan eta plano inklinatuetan dauden gorputzei eragiten zaizkien indarren balioa kalkulatzen du.

8. Grabitazio Unibertsaleko Legea gorputzen pisuaren kasu partikularrean aplikatzen du.9. Grabitazio Unibertsaleko Legea itsasaldiak eta sateliteen higidura azaltzeko erabiltzen daki.10. Lurraren masa Grabitazio Unibertsaleko Legearen bidez kalkulatzen du.

Zehar-lerroak

Zientziaren historiaFisika XVII. mendean.


20

9. Lana eta energia

Helburuak

1. Ikasitako kontzeptuak, legeak eta teoriak eguneroko bizitzako egoeratan aplikatzea.2. Adierazpen zientifikoak azaltzea eta eguneroko esperientzia eta esperientzia zientifikoa

erlazionatzea.3. Metodologia zientifikoaren estrategiak problemak ebazteko erabiltzea.4. Energiaren kontserbazioaren printzipioa transformazio energetikoen analisian aplikatzea.5. Energiaren kontserbazioa sistema fisikoetan azaltzea.

Edukiak

Kontzeptuak1. Lana gorputzen arteko energi transferentzia modura: indar konstante baten lana, indar

aldakor baten lana, F = – k · x indar elastikoak eginiko lana era grafikoan eta analitikoan determinatzea, gas baten espantsio- edo konpresio-lana.

2. Potentzia.3. Energia zinetikoa: indar bizien teorema, partikula-sistema baten energia zinetikoa.4. Indar kontserbakorrak: indar grabitatorioa eta indar elastikoa.5. Energia potentziala: energia potentzial grabitatorioa lurrazaletik hurbil, energia potentzial

grabitatorioa Lurraren zentrotik r distantziara, energia potentzial elastikoa.6. Energiaren kontserbazioa: energia mekanikoaren kontserbazioaren printzipioa, energia

osoaren kontserbazioaren printzipioa.7. Talkak.8. Energi transferentziak. Lana eta beroa: prozesu batean transferitutako beroa, sistema baten

barne-energia, termodinamikaren lehenengo printzipioa, prozesu termodinamikoak.9. Energiaren kontserbazioa eta degradazioa: termodinamikaren bigarren printzipioa, energiaren

degradazioa, makina baten errendimendua.

Prozedurak1. Indarra eta desplazamendua erlazionatzen diren zenbakizko ariketak egitea.2. Ikasleen inguruko fenomeno fisikoak eta gailuak behatzea eta deskribatzea, energi moduak

eta energi transferentziak identifikatuz.3. Energiaren transformazio eta transferentzia esperientziak egitea, eta energi diagramak

eraikitzea.4. Hainbat makinaren eta prozesu energetikoren eraginkortasunak alderatzea.5. Energiaren lorbideari eta erabilerari buruzko eztabaidak egitea, ingurumenean eta

bizimoduan duen eragina baloratuz.

Jarrerak1. Energia gure bizimoduan beti dagoela ulertzea.2. Etxean energia aurrezteko metodoak erabiltzearen beharra onartzea.


21


1. Energiaren kontserbazioaren printzipioaren bidez, esperientzia arruntetan eta instalazio industrialetan gertatzen diren energi transferentziak deskribatzen ditu.

2. Lanaren eta energiaren arteko erlazioa azaltzen du, eta erlazio hori higiduran dauden gorputzen kasu praktikoan aplikatzen daki.

3. Lanaren eta energiaren arteko erlazioa adierazten du, Lurraren eremu grabitatorioaren eraginpean dauden gorputzen kasu praktikoan aplikatuz.

4. Energiaren kontserbazioaren printzipioa magnitudeak erlazionatzen dituzten problemak ebazteko erabiltzen du.

5. Gai da energiaren kontserbazioaren printzipioa teknologiarekin eta gizartearekin erlazionatzeko: iraultza industriala, krisi energetikoa, energia alternatiboak, ingurumen-arazoak, etab.

Zehar-lerroak

Zientzia, Teknologia eta GizarteaIraultza energetikoa, krisi energetikoa, ingurumen-arazoak eta energia alternatiboak.


22

10. Elektrizitatea

Helburuak

1. Elektrizitate estatikoa eta higiduran dagoen elektrizitatea bereiztea.2. Kargatutako gorputzen arteko erakarpen- edo aldarapen-indarrak zein faktoreren mende

dauden aztertzea.3. Zirkuitu elektrikoaren osagai batzuk deskribatzea eta izendatzea.4. Potentzial-diferentziaren, korrontearen intentsitatearen eta erresistentzia elektrikoaren arteko

erlazioa ezagutzea.5. Zirkuitu elektriko konplexuetako adarrak zeharkatzen dituen korrontearen intentsitatea

aurkitzea.6. Zirkuitu bateko energi transformazioak azaltzea eta horietan eragina duten faktoreekin

erlazionatzea.7. Fisikaren giza- eta teknologia-alderdiak bateratzea, erlazio zientifikoak eta teknologikoak

azpimarratuz eta fisikaren garapenak izadian eta gizartean sor ditzakeen arazoak ezagutuz.

Edukiak

Kontzeptuak1. Elkarrekintza elektrostatikoa: elektrizazio-metodoak, karga elektrikoen arteko indarrak, eremu

elektrikoa, energia potentzial elektrikoa, potentzial elektrikoa, potentzial-diferentzia.2. Korronte elektrikoa: korronte elektrikoaren intentsitatea, Ohm-en legea eroalearentzat,

erresistentziaren kontzeptua, korronte elektrikoen energia eta potentzia, sorgailuak, indar elektroeragilea, Ohm-en legea zirkuitu itxietan, elementuen elkarketa zirkuitu elektriko batean, motorrak, indar elektroeragilea, eroale-sareak, Kirchhoff-en arauak.

Prozedurak1. Gorputzak elektrizatzeko hainbat esperientzia egitea.2. Karga puntualen arteko elkarrekintza sinpleetan, indar-lerroen eta gainazal ekipotentzialen

adierazpen grafikoak egitea.3. Korronte zuzeneko hainbat zirkuitu eraikitzea eta osagaien funtzioa aztertzea.4. Hainbat zirkuituren eskemak interpretatzea.5. Zirkuituko elementuak edo paraleloan jartzearen onurak eta eragozpenak arrazoitzea eta bi

zirkuitu-mota horietako intentsitatea eta potentzial-diferentzia kalkulatzea.6. Hainbat informazio-iturri erabiltzea egungo gizarteko elektrizitate-kontsumoak eragiten dituen

arazoak ezagutzeko.

Jarrerak1. Etxeko eta laborategiko elektragailuak erabiltzean, erabilera-arauak eta segurtasun-neurriak

errespetatzea.2. Elektrizitateak bizitza-kalitatean eta industriaren eta teknologiaren garapenean duen

garrantzia ezagutzea eta baloratzea.


23


1. Elkarrekintza-fenomeno elektrikoak ezagutzen ditu, baita haien ondorio nagusiak ere.2. Zirkuitu bateko elementuak eta neurgailu arruntenak bereizten daki.3. Era teorikoan eta esperimentalean, eguneroko bizitzako problemetan aplika daitezkeen

hainbat zirkuitu-mota ebazten ditu.4. Zirkuituak interpretatzen, diseinatzen eta eraikitzen daki, eta dagozkion magnitudeen balioak

determinatzen ditu: korrontearen intentsitatea, adar bakoitzean (halakorik balego); bi punturen arteko potentzial-diferentzia; eta energi transferentziak.

5. Energiaren kontserbazioaren printzipioaren bidez, esperientzia arruntetan eta instalazio industrialetan gertatzen diren energi transferentziak deskribatzen ditu.

6. Elektrizitatearen garrantzi zientifikoa, teknikoa eta soziala ezagutzen du.

Zehar-lerroak

Kontsumo-hezkuntzaElektragailuak erabiltzeko segurtasun-arauak azaltzea.

Energia elektrikoaren kontsumoaren alternatiba guztiak eta eragin sozial, ekonomiko eta ingurumenekoak kontuan hartuko dituen eskemak lantzea.


UNIDAD 1 La medida - Ibaizabal · Web viewGorputz bati eragiten dioten indarrak identifikatzen...

Documents

Transcript of UNIDAD 1 La medida - Ibaizabal · Web viewGorputz bati eragiten dioten indarrak identifikatzen...