UKABILTXU (EUSKAL IPUINA)

Munduan beste asko lez, Zubiateko baserri zuri, txiki,politean Peru ta Mari, senar-emazteak, bizi ei ziran.

– Ai Jaungoikoak umetxu bat emongo baleust, ukabilabaino txikiagoa balitz be.

Eta Marik semetxu bat izan eban, txiker-txikerra, bai-na. Ain zan mirritxu eta txatxarra, ta Ukabiltxu izena emoneutsoen.

Jan ta jan, ta Ukabiltxu ez zan gorputzez andi egiten.Beinola baten, Ukabiltxu lastategira joan zan, apur

baten lo egiteko asmoz. Eta bedar onduen ganean bigun-bigun, loak artu eban.

Aita lastategira etorri eta lotan egoana ikusi barik,bedarrekaz batera Ukabiltxu bota eban beien askara. Beie-tariko batek, bedarrak jatean, rau! Ukabiltxu be agora sar-tu eban.

Ukabiltxu lotatik beiaren agoan itzartu zan.– Non naiagok ni? Amesetan naiagok ala? Ze demon-

tre dok au?,– esaten eban bere artean, bein eta barriz.Dana ilun-ilun, gauez iretargi barik basoan lez, egon

zan. Beiak aginez, rau, rau, errotarriaren antzera, bedarraktxikituten.

– Nongo errota ete dok au?,– Ukabiltxuk bere kolkora-ko esaten eban.

Geroago, beiak agoan mamurtutako bedarrak iruntsiegin ebazan eta badarrekaz naastean, Ukabiltxu be beiarenagotik urdailera igaro zan.

Beiaren urdaila zabala zan, beroa eta bigun-bigunganera. Ukabiltxu toki barrian epel-epel eta gozo-gozoegoan. Astia emoteko, amak erakutsitako abesti politakabestuten asi zan:

Errotabarriko Fernandok, urun gitxi eta zai asko.Ai, ai, ai, ai, ai, ai, Isidro Olabarrikoak be bai.

Bien bitartean, Ukabiltxuren aita eta ama, estu ta larri,semetxuaren bila, bazter guztietatik, ara ta ona, zoratutaebilzan.

– Ukabiltxu! Ukabiltxu! Gure seintxu maitea, nonzagoz?

– Eup! Eup! Emen nago, beiaren urdailean.

Baina, ortik noiz urtengo dozu, seintxu?– Beiak plaust! egingo dauanean.

Baina, zoritxarrez, beiak ez eban plaustik egiten etaezin izan eban andik urten.

Ukabiltxu, beiaren udailean iru ordu luze egin ostean,este luzera izaro zan. Este au bai zala benetan luzea eta ilu-na!

Ukabiltxu bildurtu egin zan. Alako tunel estu ta ilunik!.Este luzetik este lodira igaro zanean, emen, Jaungoiko-

ari eskerrak, arnasea artuteko masaitasun apurtxu bateukan.

Azkenean, noiz edo noiz, alanbearrean, bei txiki, poli-tak plaust egin eta Ukabiltxu kanpora bota eban, baina ezgarbiegi...

Olan bazan, ez banan,sartu daitela kalabazan.Eta urten daialaLandabarrenako aldatzan.

(Erri ipuina)Iniaki MARTIARTU

1996ko irailean

BERBALAPIKOA

ilun = gogoilun, betilun, itun, tristegoibel = gogoilun, betilun itun, tristemirri = argal-argal, medartxatxar = makal, utsaren urrengo, kakanarru, ezgauzabedar ondu = bedar igar, bedar idor, bedar sikunaiagok = nago (itanoa)dok = da (itanoa)bere kolkorako = bere artean, bere barruanmamurtu = agoan txikitu, xeetuurdail = sabelzai = otaza, birrin (ogia egiteko botaten jako)plaust egin = bekorotzak beearen ganera jausikeraneste = erraialanbearrean = zorionez, bearrik be.

IRAKURLEAI OARRA

ZER aldizkariak eta EUSKERAZLEAK ALKARTEAK'K ba-dauke Bilbao inguruan urteko arpidetza eskuratze-ko erea. Etxerik etxe joaten da kobratzaillea. Baiña gauzea ez da ain erreza errietan. Orregaitik eskari au egiten dau-tzuegu: Bialdu eiguzue txartel edo txeke bat. EUSKERAZALEAK ALKARTEA'ren izena ipiñi ta 2.000 pezeta dira-la idatzita. Txartel ori sartu karta-azal batean eta gaiñean zuzenbidea ipiñi: EUSKERAZALEAK ALKARTEA.

Colón de Larreátegi, 14, 2°, eskoia. 48001 BILBAOEskerrik asko urtero zintzo-zintzo ordaintzen dozuen guztioi.

ZER

AITA SANTI GOGOANEZIN AIZTU

Gure ondotik noizean bein gizon aundiak igaroten diraeta gu ain aundiak dirala konturatu be ez gara egiten.

Olako bat izan dogu Aita Santi: Geure aldamenean biziizan da, geure lankide izan da, eta isil-isilik joan jaku. Guez gara konturatu be egin, bear dan bestean beintzat, bereaunditasunaz. Ain agertzen zan apal!.

Baiña egunak joan doazen neurrian sortzen da gurebarruan bera aiztu-eziña.

Orregaitik gertatu dogu bere bizitzako ikuspegirikgurenak aztertzeko, EUSKAL ASTEA.

Urtero egiten dau EUSKERAZALEAK ALKARTE-A'k Euskal-Aste au, baiña aurten mamintsuagoa ta sako-nagoa izango da, pizka bat laburragoa izan arren. Aita San-ti izango dogu gai.

GOGOANGARRIA

Gogoangarria dogu Aita Santi, Zornotza'n ipiñi jakonirudiak diñoan lez, lekaide, abertzale, idazle ta olerkari lez.Beste ikuspegi asko be gogoratu leiz. Baiña Euskal-Asteonetan iru ikuspegi artuko doguz: Olerkari, elerti-zale taeuskaldun lez.

OLERKARIA

Murua'tar Jose Maria jaunak aztertu dau ikuspegi au,

Latxaga deritxagun idazle ta jakitun aundiak languduta.Izan be Latxaga izan da iñok baiño geiago Aita Santi'renlirika goratu dauana.

Olerki-arloan beste lan aundi bat egin eban Aita San-ti'k: "Miila Olerki Eder" bere liburua. Argitaratzea gauzagatxa zan aldietan argitaratu eban, eta baitu be egin eutso-en. Goragarria da liburu ori, baiña goragarriagoa berakasmatu eta idatzi ebazan lirika-olerkien kopurua. Gai en-tzungarria da ba lenengo eguneko au.

ELERTI-EDESLEA

Gure elertiaren munduan, Aita Santi'k lan eder bat egindau: Bere Euskal-Literatura, bost aletan, eta onen laburpenlez. Ikastoletarako Ikas-liburua. Gero baztertua izan zaneuskera batuan ez dagoalako.

Olazar'tar Martin'ek aztertuko dauz liburu biak etamerezi daben lekuan ipiñiko dauz gure elertiaren edesleenartean.

EUSKALDUNA

Augustin Zubikarai'k egingo dausku irugarren egune-ko itzaldia. Idazle onek ondo dakiz Aita Santi'ren bizitza-ko goraberak, naiz guda-aldian, naiz zapalkuntza-aldiannaiz bake-aldian. Gauza asko dagoz or jakin bear doguza-nak, eta ez dakiguzanak.

Euskal-aste labur au izango al da guztiontzat onuraga-rria!

EUSKAL ASTEA(EUSKERAZALEAK)

NOZ? Abenduaren 2, 3 eta 4'an, arratsaldeko 8'retan.NON? Bilbao'n, Eskolapiotarren Ikastetxean (Aida. de Rekalde l9'an)

EGITARAUA

2'an: Aita Santi Olerkaria. Izlaria: Murua'tar Jose Maria.3'an. Aita Santi Elerti-Edeslea. Izlaria: Olazar'tar Martin.4'an: Aita Santi Euskalduna. Izlaria: Zubikarai'tar Augustin.

Oarra: Asieran izlari bakoitxaren aurkezpena egingo dau Euskerazaleak Alkartearen zuzendari dan Zubiri'tar Iñaki'keta itzaldi bakoitxaren azkenean, olerki baten bidez egingo da laburpena.

Euskal-Aste onen Babesle, Bilbao'ko Udal Batza da.Zatozte Euskal-Astera!

1

OLERKIAK

AITA SANTI ONAINDIA'renOMENALDIAN

1Aurten urterrillaren emeretzi,egun andia Zornotza'nbeste askoren antzera neu bebertara urbildu nintzan,Aita Santi'ri omenaldi tagoratzarrea izan zan,bere irudi agertuakinkomentu-ondoko plazan.

2Zure irudi jaso da baiña,ezin gara gelditu or,zuk egindako lan bikaiñarioraindik asko jako zor,zuk zeure arlo zabal danetanjokatu zenduan jator;eta neu bere umiltasunezbertsoz aupatzera nator.

3Zure bizitzako aldi batensortu zan gerra zantarrata orduan be gorde zenduanbiotz-barruan txingarra.Gero barruak ezin artutatxingartxoaren indarra,zeure olerkiz gozotu zendunaberriaren negarra.

4Arlo danetan agertu zendungoi-doien argitasunabaita zure lan guztia dogugozo-gozoa ta leuna;lan guztiari emon dautsazuerrazoizko erantzuna,baiña Olerti izan zenduanbat biotzeko kutuna.

5Zuk adoretsu jokatu zendunbenetan aldi zalletan;gure kultura eta Erriajarri zendun goi-mailletan;gizonen maitasuna dagobearrezko egiteetanta Erriaren anditasunaerritarren biotzetan.

6Bai, Aita Santi, mundu onetantokau jatzun aldi latza;zure bidean aurkitu zendunlaño baltz eta arantza,alan da guztiz jorratu zendungure euskaldun baratza;zuk egindako lana dogu gaurErriaren esperantza.

7Naita ez eldu zeure lanarenazken edo elburura,goiko mailletan jarri zenduangure Erriko kultura;Zeruko Aitak bere garaianeroan zaitun zerurata erriak be gaur jaso zaitugizon aundien lekura.

8Zuk itzi dozu itxaropenaErri giztiarentzako.Erria zain da zure lan etaasmoak noiz betetuko,zure bidetik jarraiko doguguk asmo orreik lortzeko;zure asmoa asmo bakarrikizan ez daiten betiko.

9Aita Santi zan entzuleentzatsermolari dotorea,bere olerki gozoak daukoezti, mami ta lorea;alkar izketan agertze ebanumorez irri-barrea;Onaindia'tar Aita Santi'riomenez goratzarrea.

Basilio Puxana'k

IRUDIAREN AURKEZPENA OLAZAR'tar MARTIN'ek (Ikusi ZER-21], 1 ° ORRIALDEAN)

2

EUSKEREA

OBETU DAGIGUN GURE EUSKERA (X)BERE/AREN

1923-garren urtean Nikola Ormaetxea, "ORIXE", euskerakizan dauan idazlerik urtenenetarikoa, Bilbora etorri zan Azkueaundiaren ondoan eta beraren gidaritzapean Ian egiteko asmoz.Zortzi urtean bizi izan zan Bizkaiko uriburuan, euskal baratzaeten barikjorratuz eta landuz. 1931 -garrenean Gipuzkoako ORE-XA, bere errira itzuli zan, "EUSKALDUNAK" deritxan poemaentzutetsua gertau bear ebala eta. Egia izan zan aitatu eban erra-zoi ori. Andik lau urtera edo, gerrate aurre-aurretxoan agertu zankalean euskal erriak sortu dauan poemarik onena eta ederrena.Baiña aitaturiko errazoia –poema orixe biribiltzeko joan zalaOrexara, Bilbo itzirik– ez zan egia osoa izan, Bilbo lagata, bereerrira alde egiteko, antza danez, eta nik nonon irakurri dodanez.

Bizkaiko eta batez be Bilboko euskaltzaleakaz eztabaidagogorrak eta latzak izan ei ebazan Orixek euskerari buruzkojakingai batzuk zirala eta ez zirala. Eta ekitaldi areetatik garra-tzena eta zakarrena, dirudianez, "here" eta "aren" izenordeeninguruan izan ei zan.

Guztiok dakigunez " gaztelerazko "suyo,suya" izenorde pose-siboa euskera jatorrera itzultzeko, iñoz "bere" izenordea erabilliizan da euskeraz eta iñoz "aren" izenordea. Noz "bere" eta noz"aren"? Ortxe untzea. Orixe eztabaida eta burruka bilbotarren etaOrixeren artean. Alkar-jo be. ortxe jo eben. Buruz-buru jo. Etaezin ezelan be konpondu. Bilbotar "arroxko" batzuk, gaiñera,ezin iruntzi ei eben giputz bat euskeraren arloan "oillar" eta"kukurrukuka" etorterik. Zer? Nor eta giputz bat geuri euskerairakasten? Olakorik entzuteko be...! Eztaaaa....! Leenago Anboto-ko atxa "itsaso" biurtuko da!

Alkar-jote onen ondorioz, jasan-eziñeko bizi-giroa zertu eizan. Orixe jakitun aundiaren eta idazle guztiz onaren inguruan.Eta Bilbon ezin bizi. Gura izan da be, ezin! Norabit anka eginbear, kale-musturren baten "itto" egingo ez ba eben. Nora?, etaOrexara, bere errira. Zetarako?, eta "EUSKALDUNAK" poemaosotzeko eta argitaratzeko. Egia. egia, bai, bai; baiña ez guztizkoegia osoa, ez errazoi bakarra.

Azterkizun oni gagokiozala, tradizino bi izan dirala kondaira-historian zear, eta gaur be badirala, esango neuke.

Tradizino zaarrena eta zabalduena auxe: Gaztelerazko "su"izenordea esaldiaren "sujeto"ari dagokionean, "bere" erabiltea.Agerbidez: "Koldo vive en su (de Koldo) casa". "Koldo bere( Koldoaren) etxean bizi da". Gaztelerazko "su" ori esaldiaren"sujetoa"ri ez, beste zer bati dagokionean, barriz, "aren"" izenor-dea. Adibidez: "Koldo es mi amigo y su (de Koldo) hijo también""Koldo nik adiskide dot, eta "aren" (ez "bere") semea be bai"."Goratu daigun Jainkoa eta "aren" aintza zabaldu" (ez "bere"aintza...)

Jardunbide auxe zabaldu izan zan geien leen aldietan euskalerri guztian. Eta aintxiñako tradizio onek Iparraldeko euskeraniraun dau zintzoen eta luzaroen gure egunotara arte.

Bada, alan be, beste tradizinorik, ain zaarra ez, orain-tsuagokoa eta barriagoa danik, eta erabillera onexek Gipuzkoaneta batez be Bizkaian lur-artu eban aspaldion, azkenengo eunurtez onantza edo, gutxi gora beera.

Tradizino barriago ori auxe dogu: "Gaztelerazko "su" izenor-dearen adierazpen bakarrari makurtuz (gazteleraz ez dago "bere"eta "aren" bikoitzik), "su"" ori euskeratu bear danean, "bere" era-

biltea, izenorde bikoitz eta bakoitz orreen esparru berezia ezaba-turik. Orixe jazo zan gipuzkoar eta batez be bizkaitar idazleenartean. Orixe, baita, ORIXEren aldian be, bilbotarrakaz mustu-rrak apurtu bearrean eztabaidan ekin eta ekin egin ebenean. Tra-dizino bion oiartzuna izan ziran, Orixe, zaarrarena —NafarroakoHuitzin amazazpi urtera arte bizi izan eta bilbotarrak, ostera,barriarena, eta ezin konpondu orrexegaitik.

Gaur be tradizino biok dakusguz. Irakurri, argibidez, bizkaie-raz idazten dabenen idazlanak. Ikusi, baita, egunkarian bizkaierazdatozan il-txartelak. Ildakoaren izena aitatu ondoren, onan jarrai-tuko dabe: "BERE" emazte (edo senar)... tradizino barriari jarrai-tuz, tradizino zaarraren arabera, "AREN" emazte... esan bearre-an. Tradizino barri au gazteleraren eragiñez euskerara etorri iza-na badaiteke. Badaitekela diñot, ez ziur.

NAIZ ETA...Noz eta nun arraio entzun dogu erriko euskera jatorrean

"naiz-eta..."" erabilten gaztelerazko "aunque..." euskeratzeko?Nik-neuk sekula be ez! Ez ete dau erriak –"arren" atzizkia era-bilten? Adibidez: "Ander gaztea izan arren, jakin eta jakin daki?Edo: "Ander gaztea izanda be..." Ez ete gara konturatzen "Naizeta..." baldar ori erderakada bat dala, edo gaztelerazko kalko-aldaki ber-bera? Dirudianez, ez, idazle batzuk or dabiz esakeraarrotz ori euren idazkunetan zabaltzen eta, aurrekoengandikdatozkigun esapide jatorrak alboraturik eta bazterturik.

ALKARBANATUAu be entzun egin bear genduan gaurko euskera mordoilloan!

Gaztelerazko "compartir" aditzaren esankizuna euskerara itzul-tzeko alkarhanatu sasi-aditza asmau dauskue, barrikerizalerenedo euskera gaiztoaren asmatzailleren baten buruko arragoan(arrago: crisol, Azkue) sortu edo erne dan esapide ustela. Gizal-dietan zear onan adierazo izan da euskeraz "compartir" orrenesangurea: "Gure artean banandu", "danon (guztion) artean..."alkarri edo bata-besteari banandu"... eta abar. Baiña 1545-garrenurtean "LINGUAE VASCONUM PRIMITIAE" euskerazko lee-nengo liburua plazaratu zan ezkero, ez dau iñork ez iñoz euskerajatorrean "experientzia (ondasunak edo beste zerbait) alkarbana-tu" esan, izkuntzaren zer-dana (esencia, Orixe) edo izantasunaurratu barik, edo "contra el genio de la lengua" (Azkue) jokatubape, oraingo egunotara arte, nik dakidala. Konturatzen ete gara,gaiñera, zer adierazoen dogun alkarbanatu esaten dogunean? Iku-si: Alkar ikusi = nik zu ikus eta zuk ni ikusi; alkar ezagutu = nikzu ezagutu eta zuk ni ezagutu, eta abar. Ez ete da orixe esakunonberezko esangurea? Ondorenez, auxe: Alkarbanatu = nik zubanatu eta zuk ni banatu. Aldreseskeria (astakeria ez esatearren)aundiagorik jaurti ete leiteke euskeraz? Gazteleraz, "yo te parto ati y tú me partes a mí" esango bagendu lez. Esateko be!!

ETA AMAITUAmar lantxo ekarri dodaz aldizkari onetara euskeraren erabil-

kuntza obetu dagigun. Norbaiti argibideren bat emon badautsat,pozarr en izango nintzateke. Amaitu dot lan -sail au. AGUR!

AGIRREGABIRIA

3

ERRINGINTZA

EGOERA KOROPILLATSUA

Aspaldion politiko -arloan gertatutako jazoerak ara-bera, egoera koropillatsu batera eroan gaituelakoannago.

"Ezin txapel batean bi buru" diño aintziñako euskal-dun esaerak. Aitatu dogun egoera ondo adierazten daua-la uste dogu.

Ondiño oraintsu egindako auteskundeak, ain txakur-katuko ta asarretsuak izanik, aguro adiskidetu dira(alkartu obeto esango geunke) laterri maillako alderdi biaundienak: PP eta PSOE. Biok gai geienetan aurkakoizan arren. ba-dago auzi oso garrantzizkoren bat estu takutunki alkartzen dituna.

EAJ-PNV eta PP be iritz edo aburu ezbardin eta,askotan, aurrez-aurreko dabezan ezkero, ez dira gai txa-pel batean sartzeko, baiña burua ezean, aburuak (Zenbatburu ainbat aburu) mai gaiñean jarri leikiez ta autsi-mautsia egin oneratsu diran erabagiak , al-bada, artzeko.

Olakoetan, erabakiak bein artu ezkero, itzari eutsi taez jan egin bear jako, itxurakeri ta guzurretan ibillibarik.

Jakiña da alderdi bi oneik artu dabezan betebearrakelkarrekiko dirala: EAJ-PNV ' k Jaurlaritzari laguntzaemon eta PP'k ordez, besteak beste, Eusko Araudia edoEstatutua osotu, ondiño aldatu barik dagozan eskubi-deak Euzkadi'ratuz; guda-aldian Franco'k EAJ-PNV'ribaituran artutako (kendu ta kitu) ondasuna biurtu...

Oneik ez dira eskutuko gaiak; egunkari guztietanzabalduiko barriak dira-ta.

Baiña zer jazo da ETA-GAL auziari buruz, len aita-tu doguzan laterri maillako alderdi bi aundienaren arte-an? Galdera benetan bear-gabekoa. Danok uste dogu,baita siñistu be, erabiltzen dabezan maltzurkeriak.

Dalako CESID ori, ixillian gordeta dagozan arazoargitu leikiezan ezaugarri ta ingo edo paper guztiak...zergaitik ainbeste ardura auzia ezkutatzeko? Bidezkoizango litzake arira joatea burdia bere bidetik atarabarik.

Ara emen ba, siñistu -eziñezko egoki-eza ta arrunke-ri aundi bat.

Autaldian gai onetan arerio amorrotuak izandakoalderdiak, PP eta PSOE, batera etorri ziran gauzak ixi-llean gordetzeko. Nai-ta Aznar auteskundetan esan etaesan ibilli auzi au sakonki aztertu bear dala errudunakagertu arte, ezelango lotsa barik, bat egin eben galalotan lagatzeko asmoz.

Antziñako esaerak oar -ikasi edo esperientzian oiña-rrituta dagozan ezkero, zurtasun aundia daroe berenerraiñetan. Alan da guzti be, batzuetan porrot egiten

ba'da be utsegite au bera, salbuespenak, legea beiezta-tzen dauana izango da.

Oraingoan, iñola be, esan bear dogu esaerak uts egi-ten dabezala. Rodriguez Galindo'ren burua lodi xama-rra dala dirudienez, bere estalkia be zabala izan bear da,buru bi (PP eta PSOE ' renak) generalaren txapelokeraundian eroso kokatuta datzaz -ta.

Indarkeri ta ikarabide edo terrorismo guztiak negar-garri ta zantarrak dira, baiña danok, aide ta mota guzti-tarikoak: baita laterriena be. Guk al dogun beste gai-tzetsen doguz, guri iñori baiño kalte aundiagoak egitendauskuez -eta.

Baiña Lasa eta Zabala ain erabilliko ta ezagunadogun gertaera, oso zurrungarri ta koropillatsua ager-tzen jaku. Gorabera ta zertzelada guztiak aztertu ta ain-tzat artu ezkero, beste onelako ain itzel eta ikaragarrigaztakeria, nekez ikusi al izango geunke.

Ez da ba arritzekoa gai au, bai oraingo bai aurrekoagintariak, ajola aundikotzat artzea. Baiña bai da ulertu

-eziñezkoa,ain garrantzizko arazoa izan eta, jaramonegin barik, ainbeste alegindu bear izatea ezkutuan gor-detzeko.

Laterriko Jaurlaritzaren jarrera onek iritzi ta eztabai-da oso ezbardiñak sortu dauz gizartean.

Len aitatu dogun esaera barriro burura datorkigu.Orain be, zenbat buru ainbat aburu gertatzen da, babakoitzak bere iritzia adierazten dausku; baiña ez berezgaiari datorkiona edo objektiboki, ezpabere norberarion egiten dautsona baiño. Egunkarietan mota guztitari-ko aburuak irakurri al izan doguz. Onelako erabakiakikarazale edo terroristei gogoa berotu ta, beren zeregi-ñerako, lagungarri izan leitekena be, kazetari batenba-tek adierazi dausku.

Azaldu doguzan arazoaz gaiñera, ba-dagoz beste ba-tzuk oraintsu politiko -giroa zitaltzen dabenak. Mutiko-ak kalerik-kale darabillen indarkeria, euskal Aldundiaketa Laterriko Jaurlaritzaren arteko Elkarten GaiñekoZergari buruz (Egokiagoa ote da?) Baltzuen-Zergariburuz eztabaida, euskotar atxilotuak Euzkadi'ra urbil-tzea, Naparroa-EAE'ren Alkarlanerako Araudia dala-ta... ba-dirudi EAJ-PNV eta PP'ren arteko arremanaknabarmenki makaltzen dirala.

Goiz edo berandu, koropilloak askatuko dira etaorduan ikusi bear. Bitartean itxaron daigun adi-adi.

IDIGORAS'TAR JOSEBA ANDER.3-10-96

4

EUSKEREA

UMEEN IZKEREA

Orain ogei urterik leenagora guztiz oidalakoa zan ume txi-kien berbakune au. Bizi-bizirik egoan gure etxeetan eta sein-txuek leenengo oinkadekaz batera ikasten eben. Gaur egun,Bizkaian zoritxarrez. Baina ez ori bakarrik, erdereak bereaksartutea lortu izan dau. Nork ez dauz erri onetan, bada, orain-go ama askoren ezpanetan onelangorik entzun: Kariñiito!,Tes000ro!..., seintxue!, laztanaa! Edo pitxiin! oneen ordez?

Eskolara artekoan, etxean ikasiko dau umetxuak berbaegiten. Aurrean aitatutako berbakera ori etxean bakarrik ika-si leiteke eta. Orrexegaitik, gaur eguneko ume txikiokaz eus-keraz egitea garantzi aundi-aundikoa bada be. umezaroanume-berbakune dalako ori erabilteak geroko umeen euskereasendotutea dakar.

Orduan bada. umetzuekaz berba edo berba antzekoorreekerabilten ikasi daigun. Onetarako ondoan BERBALAPIKOlaburra dakartsuegu. Ziur gagoz berbotatik asko be asko eza-gunak izango dozuezana eta batzuk, bear bada. aaztuta. Ikasieta erabili eizuez, bada!

JAGOIZUE BIZKAIKO EUSKERA EDERRA!!

TXALO PIN TXALO,TXALO PIN TXALO,KATUTXUA MIZPIRAGANEAN DAGO.BADAGO BEGO,BEGO BADAGO,KATUTXUA MIZPIRAGANEAN DAGO,BEGIRA DAGO.

(Ume txikitxuei txaloak egiten irakastekoerabilten dan abestitxua)

BERBALAPIKOA (umetxuena)

ABABAU = txakurra / txakurrak egiten dauan zaratea. (AU-AU)

ABO-ABO = loak artuteko umetxuari esaten jakona.ADUR-DARIO = adurtia, ezpan ingurua beti adurrez bustita

dauan umetxuari esaten jako. (Bardin: MOKO-DARIO, KAKA-DARIO...)

AIAIA = kalea.AIAIAN (joan) = kalera joan / ibiltzen joateko esaten jako.AIDA-AIDA = idia, beia, zekorra eta.AINGERUTXU = laztana, seina, maitasuna adierazoteko.ALALA = ondotxu, naiko ondo.ANDI-ANDI (joan, egin) = etxetik kalera ibilten joateko

orduan.AP! = otz-otz dagoan zeozer ukutukeran /norbera bustikeran.APA = abereren baten edo nonoren altzoaren ganera igonke-

ran edota besoen artean artukeran esaten jako.APAPA = kalean.APAPAN (egin) = ibilten joateko esaten jako umetxuari /

umetxuak anka egin dauenean esaten jako. ( ATA-TAN).

APATXE (egin) = jesarri / jesarterakoan esaten jakona.PURRA = oiloa.PURRUT = uzkerra.PURRUT (egin) = uzkerra bota.RAPA-RAPA = arin-arin joatean edo ibiltean esaten da.SAPA-SAPA = arin-arin joatean edo ibiltean esaten da.SAPARRO = umetxua bera / beste umetxu txiker bat.SASKEL = loia, saskeldoa, zikina.SASKELDO = loia, zikina, saskela esatea baino samurragoa.SASKILI-BASKILI = jankeran gauzak aurrerik ara edo goi-

tik beera botaten diranean esaten da / gauzak laski-tukeran esaten da.

SEINE = tune txikia / laztana, aingerutxua umetxuari esateko.TAKA-TAKA = oinez ibilteko edo ibilten dala, esaten jako

umeari.TALAN-TALAN = kanpaia / kanpaiaren zaratea.TALE (egin) = jo.TAPA-TAPA = oinez ibilteko edo ibilten dala, esaten jako

umeari.TAS-TAS = nonor jokeran esaten da / umetxuak eskuak zaba-

lik daukazala joteko keinuak egitea.TAS-TAS (egin, emon, artu) = jo, zigortu, eperdikoa emon

edo artu.TATAN (egin) = laztan egin.TATANTXU (egin) = laztan egin.TATI (egin) = umetxuari gauzaren bat eskeini eta artuten

doanean kendu, olgeta lez.TATO = jauzia, saltoa.TATO (egin) = jauzi egin / jantziak janzkeran umetxuari

besoak eta ankak zuloetatik sal-men lagundutekoesaten jako / jatsi.

TERRALA (artu) = umetxuak negarraldi zaratatsua egitendauanean.

TETE (egin) = jo.TIKI-TAKA = oinez ibilteko edo ibiltean esaten jako ume-

txuari.TIPI-TAPA = oinez ibilteko edo ibiltean esaten jako ume-

txuari.TIRRIN = txirrina / zila, zilbor estea ebagikeran lotuten dan

zulotxua / umetxu negarti eta gogaikarriari esatenjako.

TIRRIN-TARRAN = dandarrez, narraz ibilkeran.TITI = bularra / titia artutea.TOTO = txakurra / seina, umegorria.TOTONOXO = txalurkumea.TRAKATAN-TRAKATAN = belaun ganean umea jauzika

dagoala, zaldi ganean balebil lez, esaten da.TROKOLO = txaparroa, zabalotea.TUNTURRUNTAINA (artu) = muxe artu, asarratu, bekoki

iluna egin.TURRU-TURRU = ganezka pilotu.TXAKA-TXAKA = oinez ibilkeran esaten jako / min-win

ibili.

5

EUSKEREA

TXAKALA-TXAKALA = trenaren joana.TXALO = belarriondokoa, matrailekoa, plastadea.TXALO-PIN-TXALO = eskuak bata besteaz jokeran egiten

dan olgetea / txalo egitea.TXANBELIN = dotorea, polita, lerdena, gozoro esaten jako

neskatileari.TXANKAME = anka argalak daukazanari esaten jako.TXANKA-PISTOLA = anka argalak daukazanari esaten

jako.TXANKIRRIN = neskatilei gozoro esaten jakena.TXANTXAN (egin) = dantzan egin (jantzan egin).TXITAN (egin) = zutundu edo oinez asten danean mugitute-

ko esaten jako umetxuari.TXITAN-TXITAN = umetxua zutundukeran eta mugitukeran

esaten jako.TXITXI = okelea, arraina, jatekoa / txakurra.TXITXIMARKA = atzamarkadea / min egiteko atzamarrez

aragia biurtukeran esaten da.TXITXIRIBITXI = gauza txikiak / txirtxileriea.TXOLINTXU = polita, alaia, lerdena dan umetxuari esaten

jako.TXONBO = uretan buruz beera murgildukeran esaten da.TXOR-TXOR = txorien txio-txioa edo doinua / amaibako

berbeteari esaten jako, umetxuak lotu barik berbaegiten dauanean.

TXORI = neskatileari buruan ipinten jakon troinuari esatenjako.

TXORTA = uleez egindako matazea / txirikordea, au da, ule-ak ondo orraztuta eta batuta dagozala ule mordoaosotzen dabenean

TXOTXO = txo / mutiltxuari esaten jakona.TXOTXOBARIKU = kokoloa, kokolomendia.TXU = txistua botatean olantxe esaten jako umetxuari.TXURKU-TXURKU = zurrutada txikietan edatea / ume-

txuak tititik dzangadea artuten dauanean egitendauan zaratea.

TXUT! = bero-bero dagoan zeozer ukutukeran / sargoria, aroberoa dagoanean / norbera errekeran esaten dana.

TXUTXU = erakargarria danari estan jako.UFA-UFA (ibili) = uretan ibili (UFA-UFAKA ibili).UMEGORRI = nagusi keinuak egiten dauazan umetxua.

(UMEKONGO, UMEMOKO, UMESOSTOR).ZEZENKO = umetxu indartsua, astokilotxua.ZIZIPOZO = S-aren ordez espainerazko Z esaten dauan

umetxuari estan jako.

ZURIKERIA = umetxuak zeozer lortu gura dauanean egitendauan txotxolokeriea.

LOTXU ENGAINADORE,FALTSO, TRAIDOREA!LOTXUK ENGAINAUKO DAU,BAI, GURE UMEA!

(Arabako Aramioko umeentzako lotarako abes-tia)

Zuk, irakurle, entzungo edota erabiliko zenduzan oneeta-riko berba asko. Beste asko be egon badagoz gure zaarrenago-minetan. Olako beste berbarik jakingo edo entzungobazendu, guri esatea biotzez eskertuko geunskizu. Batu eizuz,bada, eta esan eiguzuz!

Iniaki MARTIARTU1996.eko zezeilan

BIBLIOGRAFIA

MARKAIDA, E. – Umeen hiskuntza eta lexikoa – AHOZKOLITERATURA, GENERO TXIKIAK / GAUON-TZA SORTA – LABAYRU – 1991.

GAMINDE I.– Umeen berbak direla-eta – AHOZKO LITE-RATURA, GENERO TXIKIAK / GAUONTZASORTA – LABAYRU - 1991.

GAMINDE I. – Urduliz inguru berbak eta bizimodu – 1992.GAMINDE I., MARKAIDA E. ta B.– Sopelako euskaraz –

URDULIZKO EUSKERA TALDEA - 1993.ARGOITIA, AZKARATE, GEZURAGA – Eibarko euskera-

ren esakerak eta bestelako berezitasun batzuk –EIBARKO UDALA – 1995.

GAMINDE I., SALTERAIN M.– Abadiñoko lexikoaz –ABADIÑOKO UDALA – 1992.

ARRETXE J. – Basauriko euskara – BASAURIKO UDALA– 1994.

PEREZ BILBAO A. – Bermeoko herri hizkera – 1991.VILLEGAS J. – Nire biotza – LA GRAN ENCICLOPEDIA

VASCA - 1978.LEKUONA M – Idaz-lan guztiak – 2. LIBURUKIA, EUS-

KAL ETNOGRAFIA - 1978.LEKUONA J.M .– Ahozko euskal literatura – EREIN –

1982.

Eusko JaurlaritzarenLaguntzaz.Kultur Saila'k diruz lagundutako aldizkaria.

6

EUSKEREA

EUSKEREAREN EGOEREABAKION- ITAUNKETEA

Izkuntzearen benetako egoerearen barri izateko, dagozanetan,bide bat, aldeko zein aurkako jarrerak ikertutea da. Ikerketan aurre-ra egiteko itaunketak egitea oidalako gauzea dogu.

Alan bada, Bakioko gazteen artean diralako aldeko zein aurkakojarreren barri jakiteko, erriko gaztediaren erakusgarri ona izan leite-kezan Bakioko dantza-taldekoengana jo dogu, itaunketa txiki bategiteko asmotan.

Esan bear, itaundu giztiak euskaldun-euskaldunak dirala. Euske-rea etxean ikasi dabe danak, geroago, geinek, eskolan zein ikastolanD ereduari jarraituz, euskeraz ikasi dabela. Izkuntzearen ezagutzamailak euren artean ezbardinak izan arren, danak dira gauza, bai ber-betan bai idazterakoan edo irakurterakoan, euskereari eragoioteko.

Itaunketa au. bada. Bakioko ITXAS-ALDE dantza-taldeko 15eta 27 urteen arteko 18 neskas-mutilen artean 1996ko urrilaren 12anegin dogu. Ona emen, bada, eurengandik jasotako erantzunak:

"Zer Euskal Herri litzake berehizkuntza ere galtzen duena.Ez al dakizu euskera delaeuskaldun egiten gaituena?"

(X. Amuritza/Oskorri)

1.- ITAUNA: Zer deritxozu Oskorrik bere abestian dinonari?ERANTZUNAK: Ondo / oso ondo. (Anartz, Leire, Unai,

Eider, Saioa, Izaskun,Irune, Aimar, Arkaitz,Unai, Idurre, Idoia,Jon, Pedro, Arkaitz,Jon, Unai)

Ondo deritxot. (Gorka).2.- ITAUNA: Egiten jako jaramonik zuen taldean Oskorriren abestiak

dinonari?ERANTZUNAK: Askorik ez. (Anartz, Gorka)

Batzuetan bai, gaienetan ez. (Leire, Unai,Jon, Pedro)

Gitxi. Batzuk. (Eider, Saioa, Izaskun, Irune,Aimar, Gorka)

Ez. (Unai, Idurre, Idoia)Txistik ez. (Unai)Apurtxu bat. (Jon, Arkaitz)

3.- ITAUNA: Egiten dozue euskeraz zuen taldeko barruko artuemo-netan?ERANTZUNAK: Gitxi. (Anartz, Jon, Unai, Arkaitz)

Oso gitxi. (Leire, Unai)Gitxiegi. (Eider, Saioa, Izaskun, Irune, Aimar)Gure artean ez. (Idurre, Idoia)Normalean ez. (Jon, Pedro)Batzuetan bai. (Arkaitz)Erabilten bada, gitxitan. (Unai)

4.- ITAUNA: Eunekotan neurtu bearko bazendue, ze eunekotan egitendozuela esango zeunkee? %Oean, %25ean, %50ean, %75ean,%100ean?ERANTZUNAK: %25 ean. (Anartz, Arkatiz)

%10ean. (Leire, Unai, Eider, Saioa,Izaskun, Irune, Aimar,

Gorka, Idurre, Idoia, Jon.Pedro, Unai, Arkatiz, Jon)

%5ean. (Unai)5.- ITAUNA: Zein uste dozue dala arazoa %100ean euskeraz ez egi-

teko?ERANTZUNAK: Batzuk ez dakie eta. (Anartz, Jon, Arkaitz)

Gu geu gara arazoa. (Leire. Unai. Eider, Saioa.Izaskun, Irune, Aimar)

Oiturarik eza. (Idurre, Idoia)Erderaz egiteko erreztasun aundiagoa. (Gorka)Alperrak garalako. (Arkaitz)Erderaz egiteko jokera aundiagoa. (Unai)Euskeraz egiten lotsatu egiten gara. (Jon,

Pedro, Unai)6.- ITAUNA: Uste dozue zuek Bakion euskeraz bizi aal izateko asko

falta dogula?ERANTZUNAK: Bai /bai asko. (Anartz. Gorka. Idurre. Idoia,

Arkaitz, Jon, Pedro, Eider,Saioa, Izaskun, Irune, Aimar)

Ainbat. Gero eta geiago. (Jon. Unai. Arkaitz)Aalegin apur bat egin ezkero, ez askorik. (Unai)Bizi aal gara, baina gu geu gara arazoa.

(Leire, Unai)7.- ITAUNA: Zein da, zuen ustez, arazoa ori indarrean ez jarteko?

ERANTZUNAK: Euskeraz egin bear dogula guk geuk gureburuak kontzientziatu bear doguz. (Leire, Unai,

Gorka)Euskeraz berbetan asi ta kitu. (Eider, Saioa,

Izaskun, Irune,Aimar, Idurre,Idoia)

Norberaren borondatean dago. (Unai, Jon.Unai, Arkaitz)

Euskeraz berba egiten baino ez. (Jon, Pedro)Euskeraz ez dakianari geuk irakastea. (Arkaitz,

Anartz)

Ikusten danez, Bakion euskerearen egoerea negargarri eta txarradana jakitun dagoz danak. Ganera, euskereak aurrera egin daian,euren buruengan ukusten dabez arazoa eta ostopoa. Danok dakieokerra arteztuteko zer egin bear dan. Danok datoz bat euskereaaurrera atara bear dogula esankeran, eta aldeko jarrerea eta gurariaerakusten dabez.

Baina, ori jakin eta pentsatu baino ez dabe egiten. Ekintzetara,egundo be ez. Nigaz berba egin ostean, neu joan ta barriro erderazekin eben, oi dan lez. Euskeraz zertan berbetan jarraitu bear ez ego-an eta! !

Au Bakioko arazoa bakarrik ez dala, emon egiten deust. Bizkai-ko euskaldun erririk geienak gaixotasun onek jota dagoz, aurki. Zerkegin/egiten deusku uts? Non egin/egiten dogu uts?

Belarridunak entzun bei, begidunak ikusi bei.Zuk zeuk, irakurle zaran orrek, ondorioak atara eizuz!

IniakiMARTIARTU1996ko urrilean

7

OMENALDIA

AITA SANTI ONAINDIA' RI ONEMALDIATA IRUDIA

ATUM'TAR PAULO ETA AURE- IRUDIA BEDEINKATZENAPRAIZ'1AR BALENDIN, ADIS-KIDEAK ETA LANKIDEAK

Ederra benetan aurtengo Urrillaren 19'an ONAINDIA'tar SAN-TIAGO (guztientzat "AITA SANTI"), Karmeldar Aita Agurgarriariegin jakona.

Karmeldar lekaide onek guztiz ondo irabazita euki dau eginjakon goratzarrea. Ainbat eta ainbat idatzi ta argitaratu dau geureeuskera eder eta maitean; batzuk bere barru-barrutik sortuak eta bes-te batzuk kanpotar izkuntzetatik itzuliak, batez ere latiñetik.

Eta gaiñera orretariko asko izan ziran makilkada denpora latzeta gogorretan argitaratu ebazanak. Orduko denporetan edozer gau-za argitaratzeko guztiz gatxa izaten zan baimena lortzea, oztopoabaiño besterik ez egoalako alde guztietatik, baiña gure "Aita San-ti'k" ekin eta ekin lortzen ebazan baimenok.

Orregaitik, barriro esan bear da guztiz ondo irabazita euki daue-la egin jakon goratzarrea.

Goratzarre ori bere LARREAN bertan izan zan eta onelan izanbe: Lenengo Eleizkizun laburtxu bat izan genduan, ango neskatilabesbatzaren abestiz languduta.

Ondoren AITA SANTI'ren oroitarria dagoan tokira joan giñaneta antxe Olazar'tar Martin abade Jaunak, Euskerazaintza'ren Len-dakariak, agertu eban irudia.

Oroitarri ori Karmeldarren lekaidetxerako bidean jarrita dago,baiña euren lurraldean eta lekaidetxe orretara eldu baiño lentxuago,eskumaldean, iturri bat dagoan tokiaren ondotxoan. Aita Santi'renirudia ondo egiña dago ta bere egillea Lertxundi'tar Mikel Angelirudigille trebea izan da.

Irudia agertu ondoren Karmeldar lekaide batek bedeinkatu ebaneta jarraian espatadantzari batek oorezko aurresku bat dantzatu eban.

Gero Olazar'tar Martin'ek, ZER 211- 2n orrialdean agertzen danidazki labur bat irakurri eban; idazki orretan iru-lau lerro bakoitza-ren ostean, errepika lez, "AITA SANTI'ri OMENA ta GORATZA-RREA" erri osoak esaten eban laguntasuna emoteko.

Ori amaituta gero bertsolariak be parte artu izan eben eta eurenartean lenengo bertsoa bota ebana Legarreta'tar Asier Mungitar gaz-tea izan zan; ondoren aspaldiko Puxana'tar Basilio Zeanuritarra izanzan eta amaitzeko, zelan ezer bota barik!, geure Solozabal'dar Pau-lin ospetsua, onetariko jaietarako beti gertu egoten dana

Amaitzeko, len aitatu dan neskatil abesbatzak, AITA ELISEOKarmeldarrak zuzenduta "Agur Jaunak!" guztiz ondo abestu eban,jai labur baiña eder oneri atzena emoteko.

ABES-KIMU ARES-BATZA A17A ELISEO LEJARTZA ZUZENDARI

Jai orretara, Uribeetxebarria'tar Tomas, Bizkai'ko Foru AldundikoKultur Jauna ta bere ondorengoa dan Legarreta'tar Jose Manuel etorriziran. Antxe egon ziran baita Gurtubai'tar Alberto, Zornotza'ko Alka-te Jauna ta bere ondorengoak diren Odriozola'tar Kepa, Kultur Ziñe-gotzia ta Bustinza'tar Aitziber, euskerearen aldeko arduraduna. Bestebatzuen artean Aurre'tar Anton Jauna, aldi baten Gernika'ko BatzarNagusietako Buruzagi izandakoa ikusi ta agurtu genduan.

Antxe be EUSKERAZALEAK ALKARTEA'ren Batzarkideaketa beste bost-sei EUSKERAZAINTZA'koak batu giñan. Eta baitaerritar asko batu ziran onelako omenaldian parte artu gura ebelako,geure Aita Santi ospetsua danorena zalako.

Bertan jarrita geratu dan oroitarrian, AITA SANTI'ren irudipe-an auxe irakurten da:

Oroitarri ori, Bizkai'ko Foru Aldundia'ren eta Zornotza'ko Uda-la'ren laguntzaz egiña izan da.

Azkenez, geure oitura onak ez galtzeko, lagun arteko bazkari onbat izan genduan. Orretarako berrogei bat lagun batu giñan.

Jai orren argitasun labur oneri amaia lez eskakizun bat egitendautse LARREA'ko Lekaideai, au da: Oroitarri orren ostean (3-4neurkin atzeratuta) emengo zugatz eder bat landatu egien, olan AitaSanti'ri gerizpea emon eta bera zaintzen dagola irudituko jaku.

Zugaitz ori, Lexarra, Urkia, Aretxa (bertotarra) edo beste antze-koen bat izan lei.

Omenaldi au egiteko laguntasuna emon daben guztiai, eskerrikberoena emonaz amaitzen dau.

EGILEOR JON'ek

AITA SANTI ONAINDIAKARMELDARRA

Jaio: 1909-lll-24'an AMOROTO'nII: 1996-II-I I'an GASTEIZ'en

LEKAIDEABERTZALE

IDAZLEOLERKARI

EUSKERAZALEK ETA EUSKERATZAINTZAK1.996 -X - 19 ' an

8

KONTU-KONTARI

ASTO BATEN ASTA-PENAK (1969)Anes Arrinda

I.

– Astoa naiz. Astarra. Ogeita amar urtebete berriak. Asto zaarra.

– Aizu, Periko, egeita amar urte ez diraaldi luze...

– Zertarako dan. Astakeriak esan etaegiteko, naikoa. Zenbat astakeri esan etaegin ditezken aldi orretan, kontuan artzen aldezu...?

– Bai, bai. Ori ere ala da.– Jaio ezkeroz, Iñaki bat izan det nere

jaun da jabe: kopeta aundi, euskaltzalepurrukatua. Ez du erderarik erabilliko ezer-tarako ere, oso beartuta ez bada. Ikulluadaukat kale-barrenean eta aldamenean nerenagusiaren sagardotegia upel eta guzti.Ogeita amar urte jaio nintzala guda madari-katu bat amitzean eta orduko nagusiak dirauoraindik... Noiz arte? Galde egiten du Iñakikopeta-aundiak.

– Orixe galdetzen degu guztioak, Peri-ko.

– Ba, oraindik, puska baterako zaudete.Orregaitik edo, alkartzen dira sagardotegiannere nagusia eta bere lagunek. Zeru etalurrak aztertzen dituzte eta arakatzen. Eus-keraren egoera maiz aitatzen dute eta arenauzi-mauziak ondo ezagutzen ditut. Egoeralarrian omen dago... Esaten duten guztiaentzuten det ikuillutik, tartean ol zaar ba-tzuek besterik ez bait dago; zirrikituetatikikusi ere ikusten ditut. Zenbat alkarrizketaberritsu, zenbat eztabaida gartsu, zenbatasarre eta trumoi...

Euskalzaleek ez dute alkar artuko seku-la sekulotan.

– Orrenbestez...– Bai, jauna, orresbestez. Bakoitzak

bere astoari arre. Ori esan zuanak bazekieneuskaldunen berri.

– Gaitz ori ez de euskaldunena bakarrikizango...

– Orixe bai nik ez dakidala. Emen ager-tzen diranak guztiak dira euskaldunak. Bes-telako belarrimotxik ex da emendik sartzen.Danak dira ni bezelako belarri aundikoak.Ondotxo ezagutzen ditut. Goiak eta beiakjotzen dituzte; ezeri ez diote barkatzen. Araesango dizut joan dan astelenean gertatuta-koa. Pelis Txorta eritegitik zetorren, Donos-tian gaixo egonda gero eta bertako lagunbatek esana agertu zigun. Istori latza.

Homo homini lupus:gizona gizonaren areno.

Bi oge zuri burnizkoak. Leio zabal batezkerrara; bi gaueko-mai eta bi aulki. Nerealdameneko ogea utsik dago. Bost egundaramazkit ospitalean. Seigarren gaua. Gau-erdian gelako argiak piztu dituzte. Leusozeta lo-alez betetako begiak iriki ditut. Baiña,zer da au...!? Bi moja, bi sendagille eta Ian-guntzaille bat sartu dira barrura eta eurokinbatera gizona zerraldo bat etzanda dakarte.Etxetik zuzenean ekarri ere, lotarako pijamakentzeko astirik gabe...

Eletrokardiograma aiñako guztiak egindizkiote oge barruan. "Infarto de miocardio"aditu dut euren arteko mintzairan.

Eguna argitzearekin batera, sendagillegazte bat agertu zaigu aurrean:

– Zure izena?– Juan Termosil– Nungoa zera?– Andaluziakoa– Nun bizi zera?– Emen Donostian– Zer Ian egiten dezu?- Nere kontura nabil gauza-karrioan.Esan bear det aurretik, berarekin batera

beste bi anai etorri zirala. Aundiak. Arpegizabal eta bekoki illun. Golde-arrastoak aur-pegian. Zimur gogorrak. Asko eramandakogiza-semeak. Zamarra lodikote eta motzak.

Lepo-ingurua larruzkoa. Oge-aurreandaude zutik. Medikuak:

- Zenbat anai zerate?

- Iru– Aita bizirik al dezute?– Ez– Zerk eraman zuen beste mundura?Gaixoa gelditu da erantzunik gabe.

Aurrez-aurre daukan anaiari begiratzen dio.Kiñu egiten dio buruakin, baietz; esateko,alegia, zerk eraman duan:

– GoseakOraingoan mutu gelditu dana sendasgi-

lea izan da. Geiago galdetzeko ausardirikez...

* * *

Goizeko zazpiretarako ekartzen diguteizparringia gelara; baiña nere aldamenekooneri ezer ez irakurtzeko agindu zion medi-kuak eta itzik ere ez aotik ateratzeko...Gerora, ordea, gauzak argitu dira: biotzeko-rik ez du ezer.

* * *

Eritegietako ordu luzeak: danetarakodago asti eta denbora. Itz-jario asi zitzaidan:Andaluziako lurralde zabaletako bastartxobatean jaio zan, kortijo oietako batean:

– Bizia eta eriotza jauntxoen eskuetangenduzkan

– Ainbeste!?– Bai, ainbeste. Zerorrek ezagutuko

dezu. nere etxearen berri emango dizudane-an. Nere bi anaiak emen izan ziran.

– Gizon galantakNi naiz zaarrena eta aita nola il zitzai-

gun entzuna daukazu.– Gogorra benetan– Bai, oso gogorra; gaiña egi utsa. Aita

gaixorik gendukan eta ni nintzan etxera ogiaekartzen zuan gizaki bakarra. Beizaia nin-tzan. Lurrean billatzen nituen paperetatikikasi nuan irakurtzen; ez bait zan guretzateskolarik. Anaiak gaztetxo eta aita gaixo.Emezortzi urte betetzean, pezeta bat geiagoegunero irabazteko eskubidea ematen zidanlegeak. Egun artan pozik zoratzen agertunintzan nagusiarengana:

–Zer nai?– Ara, jauna, gaur bate ditut emezortzi

urte eta gaurtik daukat eskubidea pezeta batgeiago irabazteko...

– Bai, e...? Orregaitik ez kezkarik izan:zure lan ori zuk baiño pezeta bat merkeagozeiñek egin, ez da emen faltako...

– Erantzun zitala– Egun artan galdu nuan gure etxeko

ogibea. Egopetik estutzen dezun txoriabezela gebiltzan danok etxean, ito bearre-an... Andik laister aita aldendu zitzaigun,goseak eraginda. Berrogei urte betetzeko batfalta.

– Egoera larria...– Bitartean soldaduzka egiteko garaia

eldu zitzaidan eta uraxe izan zan nere aska-tasunaren ordua. Ondo jantzi eta ondo jan.Gizendu nintzan eta gizondu. Baita begiakiriki ere: bazirala, alegia, gure kortijotik atmakiña bat lurralde zabalik munduan.

10

KONTU-KONTARI

– Soldaduzka eginda, kortijora etxeratual ziñan?

Zoroak emanda ere ez. Ez naiz antgeiago joan. Neure lurrak ogi eskasa etamingotza eman dit jateko. Gizarteak oinpe-an eduki gaitu zapalduta. Ez diogu zorrik.Geran apurra geure indar utsez egin degu.Ez jakiñean eta nekepean erabilli gaitue...Zer zor diogu gorrotoa ez bada...?

– Eta. nora abiatu ziñan?–Inora ere ez. Emen, gaur bizi naizen

erri onetan egin nuan soldaduzka, asi nin-tzan lan billa eta ostatu eman zidaten nerelenengo ogibidea.

– Zer Ian?

- Boteilla utsak ardoz bete. Sei urteamaigabekoak pasa nitun bodega illun bate-tik irten gabe. kaleko argirik ikusi gabe.Astegunez eta jaiez

Gero...?– Diru apurtxo bat egin nuanean. berriro

lan-eske. Arakin batekin gelditu nintzanmorroi. Andik errekadero batengana jo nuaneta ofizioa gustatu. Arekin gelditu nintzaneta gerora neure kontura asi.

– Ondo, beraz?– Lan-hide onen zirrikitu guztiak eza-

gutzen ditut eta nere anaiak ekarri ditutsozio.

– Guztientzako lanik, bai?– Nai-aiña Ian izanen degu. Aundiriko

jokatu bear. Ezagutzen ditut Madrid eta Bar-zelonako merkatuak. Erroman eta Paris'enizana ango merkatu zentralen berri jakiten...

– Etorkizuna zuekin dezute. noski...– Zalantzarik gabe. Elburua badakigu

eta bideak ezagutzen ditugu. Gogoa etaindarrik ez zaigu falta.

Garraioari merkataritza erantsi ziotenTermosil Anaiak eta konsumo, elkartearen-tzat ekin zioten lanean. Burruka berriro.Latza eta kupirigabea:

– Ara, egun batez nere furgonetarekinnengoan kale-ertzean eta "kanpora emen-dik" esan zidan gure etsai baten langilleak."Berebil au nerea da eta badet emen egote-ko eskuhidea ere" erantzun nion. "Begiraizenari"... Baiña, aren erantzuna zer izanzan badakizu...?

– Zer?– Kamio zaar aundi batekin nere furgo-

neta itzuli barruko langostino guztiak lur-gaiñera boteaz. Guztiak alperrik galdu. Asteosoan irabazitakoak, une artan galdu...

– Erreklamazioa egiterik izan zendun?– Lagun ezagunenganajo genduan justi-

ziaren eske: baiña, jauntxoa nor zan jakitea-rekin batera, alde egin ziguten. Bildurra zio-ten: baiña gu bildurtuko gaituen kristaurikez da jaio oraindik.

– Zer egin zenduten?

– Gau artan jautxoak zitun kamioi guz-tien kurpillak ondatu. Lana eragotzi eta bienbitartean errespetoa sartu.

Ekintzak ugaritu ala, lan aberatsen billasaiatu dira. Sare osoa zabaldu dute bereinguruan: akarrioetatik bankuetara, merka-tzaritatik "club"etara. alkoletik marijuanara,morfinatik emagalduetara... Olkiak ordaiñe-tan: eurari gizarteak egindakoa gizarteariitzuliko die...

Beuren jabetasuna geroz eta aundiago.Iru Anaiak piñu-azieran antzera zeudenelkartuta. Irurak bat. Gogorrean aziak,gogor artzen zituzten mendekoak.

Pozoia zeukaten gorrotoarekin naastutaeta pozoia gaztediari sartzen saiatu ziran etagaztedia, artalde baten antzera, arakiñeneskuetan erori arazi arte.

......................................................................

Eritegiko egunak aaztuta zeuden. Gazte-dia menpean, lur eta mendiak menperatzekooraindik. Elikoteroz ekin zioten lurraldearibegira bat ematen. Zoragarriak zeuden men-diak eta ibarrak: gaillurreetan aitzak gorri,nabar-kolore: beerago baso oparoak orlegi-illun: azpian larraiñak orlegi-bizi. Errekakmar-marrean garbi eta aize meea birikenpozgarri...

– Madarikatua! Or pozik bizi dituk...!Goazen ara: mendiak ordekatu, ordekakbete aizea kireztu, ura zikindu, bizitzagogortu; bitartean urre guztien jabe geu egi-nen gaituk.

Gauza bakar bat falta zitazien: politika-agintaritza. Aalmen lillugarri orren ondorenasi ziran. Demokrazia etorria zan ordurakoeta agintaritza erriaren eskuetara etorria.Auteskundeak egin ziranean euren mendezegoen zabalkunde osoa. bai radioz eta baitelebistaz. Aldizkarietatik, zer esanik ez.Indarrez lortu edo diruz erosi botoak...Azkenik:

– Lortu diagu nai genduena. Orain erriaordenan jarri. Ez iñork ankarik mogitukogure baimenik gabe.

Lagunek ugari sortu zitzaizkien gorrotoeta gogortasunerako prest. Illerriko arrizabalak garbi oso, Termosil Anaien erriaiduri: oso txukun, oso apal, oso menpeko.Biotzak eta buruak koipearen neurrirabigunduta, idien antzera mantso-mantso,gizatasunik gabe.

– Gizatasuna geuk daukagu eta ori nai-koa. Pailasoak eta ogia, orra auek bear dutengauza bakarra. Ez dute besterik bear.

Taldea pake santuan eta ordena berei-zian. Zoragarri. Illerri baten pakea. Arrak.atsa eta ustelkeria azpitik zebiltzen.

Zimaurtegirik aundienean ere loreaksortu oi dira noz-beinkaz. Egoera orrenaurrean, "Danen Aurka" gizasemea jeiki da:

– Ardiak arategira bezela zoazte: illeamozten dizute, esnea jeisten. lukainkatarakoaragia ebagitzen... Jeiki zaitezte! Ez al dezu-te zuen zoritxarrik ikusten? Konortea galdual dezute?

Ardiek begiratu apala egin diote. Alpe-rrik da. Entzungogor daude, ez aalmen etaez gogo. Ez dute ezer. Drogari emanak dau-de. Menpean bearko.

Gizartetik artutako iraiña gizartearibiurtu diote Termosil Anaiak. Eta, gañezka.

Pelis Txorta ixilsu zanean, maikide guz-tiak asi ziran batera:

– Baiña, ori zer da: gertakizuna alaasmakizuna?

– Nik ondo ez dakit zer dan. Nik eznituen Termosil Anaiak ezagutu; baiña,eritegian entzun nuen istori ori. Erdizka bein-tzat egia dala badakit; asmakizuna noraiño-koa dan, orixe ez dakit... Bear bada, profeta-ren bat ere bada tartean.

* Y *

Ekin zioten oraindik ere eztabaidan gaz-tain erreak amaitu arte. Berba-jardun aretaneutanasia atera zuan batek platerera. Eutana-siarik egiten ote zan eritegietan, alegia.Berandu zan artan asteko eta Anton KaleriArantzazun praille egona degu eta teolojiaere ikasi zuan. Zeiñek obeto? Sagardo-basobana eran zuten eta alde egin. ni ere ikuillu-ko pakean itzirik. Bazan ordua. Ez didatenai aiña lorik egiten uzten eta biar nere jaunkopeta-aundi orrek naiko du ni lanean edukierrementa arte. Egunen batean nik emanda-ko ostikara pareakin illargiraiño bialdukodet. Gabon.

Eutanasia eta eritegiak

Gaur larunbata. Taloak eta gaztaiñakerretzen ari dira sagardotegian. Biar lan gu-txi: nere ondoko bei onentzako helar apurekartzea. Ori gauza erreza da nere jaun lña-ki ospinduta ez badator beintzat. Arrazoirikgabe makilka asiko balitz, lepazamarretikainka egingo diot, ortzaka...

Anton Kale betaurreko eta guzti etorrizaigu. Gaztaiñak erretzen ari diran artean,paper zuri batetik asi da irakurtzen. Besteakao zabalik daude bere inguruan. Onela asida Anton Kale.

11

KONTU-KONTARI

Eutanasia itzak zera esan nai du: nekee-tan dagoen gaixoa iltzea, eriotza zuzeneandakarren zer-edo-zer egiñez. Orrelako euta-nasiarik, zuzenean gaisoa erailtzen duena,ezin liteke iñolaz ere onartu. Orrelakorikonartzen bada, orduan gaisoak ez du usteonik izango bere sendagillenganako; ez baitdu jakingo zertarako diran botikak, arekemandakoak, sendatzeko ala iltzeko.

—Bai, bai, ala izango dela-zion Praiskuk.Eutanasia ori gaixoak berak eskatuko

balu ere, gogo orreri amor ematea, gaixoaribrere burua iltzen langutzea litzake. Ezinliteke orrelakorik onartu. Eutanasia (eriotz-ona) erailketa onean biurtzen degu, orrelajokatu ezkeroz.

Eutanasia beste era batera ere artu gene-zake; baiña, orduan ez da benetako eutana-sia. Ortik sortzen dira naiko naaste. Esatebaterako, gaixoari sendabide oso gaitzak etakostosoak ukatzea; edo-ta miñak kentzekolo-belarrak ematea naiz-eta bide orretatikgaixoari bizia murriztu... Bide oiek erabil-tzea ez da benetako eutanasia. Garbi erabillileizke barruko kezkariz gabe.

Ori ere bizia kentzea da. Ez al dira bieutanasiak berdiñak? (Anton Kalek).

—Ez dira berdiñak: lenengoan gauza batematen biziari alperrik luzatzen ez dioguuzten; bide kostosoak alperrikoak diralakogaixo orrentzat eta familiarako ondamendia;ori alde batetik eta bestetik, berriz, lo-belarraemanda miñari aurpegi ematen laguntzendiogulako eriotza xamurragoa izan dezan.Irten-biderik ez duten gaixoeri buruz arigera.

—"Dakixenak bakixela" esaten ditekLekeition eta ala izango dek.

Eriotz ona

Iltzeko era eta modu on baten eskubideabadu gizakiak, iltzeko era onik arkitu balite-ke, beintzat. Gizon-emakumeen eriotza giza-maillakoa bear du izan eta eriotz-mota orreriesaten diogu Eriotz Ona. Erderaz MuerteDigna esan oi dana.

—Orain urte gutxi dirala, jenderik geien-zion Pelix Txortak-etxean iltzen zan; orain,berriz, iñor ez da etxean iltzen. Geienakospitaletan.

Aurrera doa Anton Kale:Egoera zearo aldatu da gaixoeri buruz:

gaurko eritegietan jende-multsoa biltzen daartaldeen antzera. Berdin sendagille eta bes-te laguntzaiIle guztiak. Danak talde aundiaosatzen dute eritegi bakoitzean. Eta gaisobakoitza egunero askoren eskuetatik pasakoda; baiña iñortxok ez du izango gaixo orren

norkiaren ajolik. Zaintazailleen erantzunki-zuna taldean urtutzen da eta gaixoa gelditzenzanbaki edo numero bat besterik ez dala,nortasuna galduta eta zerki bat bezela. Zerkiinteresgarria ala arrunta; baiña, zerki uts batbezela (caso clínico). Eritegi batean gaixoaez de norki hat izango, persona bat izango.bere senide eta lagunentzako ez bada.

Eritegiak, osategiak, hispitalak teknika-bidea dute begien aurrean eta ikuspegi orre-tatik datorkie aurrerapena; goxotasunik,maitasunik eta gizatasunik gabe, ordea. Gaionetan ez du iñork an ez erantzunkizunik, ezardurarik ere.

Millaka gaixo ditun eritegiak fabrikabaten antza du: teknika onarekin lana saille-an eta errez egiten da; baiña, sendagillebakoitzat gaixo geiegi ikusiko ditu eguneroeta gaixo bakoitzak sendagille eta erizaigeiegi... Danen artean gaixoa utziko dutebere bakardadean bakarrik. Bere bildur, berepena, bere buru-auste, bere larri-aldiekin...bakardadean bakarrik. Eta jendez inguratu-rik egon arren, eriotza etorriko zaio ixilkabere bakardade artan.

Hospital aundi batean azterketa bat eginzuten elizaiñen artean. Galdera auxe zan:—Nun nai zenduke il? Eta geienen arantzuna:—Neure etxean, neure senitartean, lagunezinguraturik; ez beintzat onelako eritegi bate-an.

Elkarteak du errua, beste bideak bazter-tuz, teknika-bideetan bakarrik dabillelako.Sandegilleak, eurak ere, ez dakite zer egin il-zorian dagoenarekin lo-belarra ematea ezbada: konortea kendu eta burua galdu-era-zi... Beste erremediorik ez dakite ez medi-kuek, ez beste erizaiñek ere.

Soka orretan sartzen dira, bear bada, arajoaten diran senitarteko eta lagunek, kape-llauak berberak ere tarteko direla. Hispitale-ko giroak, moltsoka gaixoak egoteak edo, ezdu, nunbait, lan orretan asko laguntzen.

Pelikula italiar batean Sofia Loren ager-tzen da hospital aundi bateko moja eta bera-rekin batera erizain komunista bat. Burrukasortzen da bien artean, zeiñek il-zorian gai-xoari obeto lagundu: mojatxoak bere otoitze-ekin eta otoitza eragiñez; komunistak, berriz,eskutik elduz eta ondoan egonez bere kide-koekin.

Bien bitartean aukera kentzen zion moja-txoari, komunisteiri laguntzen etortzeko.

*x*Gaur egun sekula baiño bakarrago iltzen

zaizkigu gure gaixoak. Larritu orduko erite-gira eramaten dizkigu eta iñor etxean geldit-

zen bada, ez dakigu ordu larri oietan lagunt-zeko zer egin ere, lo-belarra ematea ez bada.Ez dakigu nola lagundu eta zer jokabide era-billi.

Illetak ondu dira eta edertu; baiña, il-zorian daudenen laguntza murriztu eginda.Lanik izaten zuten orain urte batzuek parro-kietako apaizek larri-aldian zeuden gaoxoerilaguntzen; orain, berriz, gaixoak hospitaleraeta bertan iltzen dira geien bere etxetik etabere girotik aparte, orixe geienen zutenorduan.

Baziran gure erri txikietan zerora antze-ko emakumetxoak ere laguntzen doi bereziazutenak, aldi orretan bereiziki. Aiek ere gal-du ziran... Bearrik ere ez, ez bait iñor erriangalditzen iltzeko...

* * *

Gure gizarteak ez dio, iñundik ere, erio-tzari aurrez-aurre begiratu nai. Alegiñak egi-ten ditu eriotza etxean gertatu ez dedin eta, albada, gorpua hospitalean eduki illeta-ordu-rarte. Orrela, "gaubela" egin bearrik ez.Garai batean eliza barruan edo elizondoanzeuden illerriak, urrutira eraman ditugu etagorpua ixillean eraman gizartea konturatu ezdedin. Ez dezala eriotzaren arrastorik begienaurrean ikusi ere.

Gizakia onurak emateko dago munduanjarria eta goi-maillako produktibitateari euz-teko. Orretarako gauza ez dana, erditik kendu,ez bait du ezertarako balio. Traste zaarrakganbarara eramaten dira eta ganbararik ezean,zaborretara bota eta erre.

Eutanasia (eriotz-ona, eriotz-egokia)asmoi oietatik sortua dirudi. Baiña, orrelajokatuz "eriotz egokia"ren ordez "ilketa ego-kia" gerta litzake: esku garbiekin gizakiaerail eta neu lasai gelditu... Tranpa-kale.Hospitalak sendategi izan bearrean, erioztegigertatzen dira: matadero egokiak eta senda-gillea, berriz, korridetako puntilleroa.

*5*

Gizon-emakumeek gizaki-erara iltzekoeskubidea dute eta eskubide orrek eskatzendu, gaixoak bere egoeraren berri jakitea;naiz,eta egoera ori larria izan. Ezin lezaiokeegi ori gaixoari ukatu. Eskubide ori berea dueta bere izateari dagokiona. Ezjakiñean giza-kia iltzen uztea ez da jokabide zuzena.

Nork, noiz eta nola berri eman, ori bestearazo bat da. Neurriak artu bear gaixoarengizatasunaren erara, apurka ala bete-betean,esateko; baiña, dana dala, egia esan. Ezdezagula beste aldera bialdu ezeren berrigabe.

Maitasunez eta kristau-fedez bear da.

12

KONTU-KONTARI

batera. berri au ematen: atso xaarra erailzuen gaztea arrapatu dutela, alegia. Aitortuere aitortu du. beste zazpi atso xaar illakditula aurretik.

Bere jokabidea: Pasealekuetan ikustenzitun andratxoengana urbiltzen zan, bakarrikzeudetenean, oso ezagunak balitu bezela.Aurtzarotik ezagutzen zitun. Bere bakarda-de artan, andratxoa poztu egiten zan orrelakoezaupide batekin eta ar-emanetan asi. Gazte-ak konfiantza osoa lortzen zunean. etxerajoaten zitzaion laguntzera eta denbora pasa.Eraman aundiz jokatzen zuan eta apurka-apurka ikasten zuan nun zeuzkan andra-txoak here dirutxuak gordeta. Aurrezki-ku-txak baiño bi aldiz geiago emango zionberak korritu bezela. Eman ere bai. Diruaketa beste gaiñontzeko aberastasunak berega-natzen zituanean, andratxoa baiñura joatenzan batean. sartu eta lepazamarretik elduz,ur-azpian itoten zuan.

Andratxoa etxetik irteten ez zuela auzo-koek konturatzerako, pasa oi ziran iru edolau egun. Bitarte orretan gure gaztea andikurrutian beste amonatxo baterekin artu-ema-netan asita zegoen...

– Eriotza zor zaio. Dio Fiskalak.Baiña. eriotzaren aurkako manifestaldia

kalean dabillen artean. ez zaio erreza izangofiskalari, gaztea eriotzara eramatea... Eriotzabatengatik beste eriotza bat eskatzea, alperri-kako gauza bait da: bizitzarako eskubideaizanik gizakiaren eskubiderik oiñarrizkoena.Aurgalduari ukatzen zaiona.

Egoi -aizea. zoro -aizea, sorgin-aizea.Orra iru izen: kostaldean, berriz, erreka-aizea. Egoi-aizeak eta illargi beteak alkarjotzen dutenean, orduan izaten da gure buru-garunetan alako ari-eten eta lotura - askatzebereizia... irudimenaren ganbara puztu.goiak arrotu eta zorabioa sortutzekomoduan.

Gaur il-hete eta ego-aize.Eriotz-zorraren aurkako manifestaldiak,

amnistiaren aldekoakin tipo egin du Barren-kalean. Jende-moltsoak kaleak bete dabiltza,erlauntzaren zurrumurrua sortuz gorutz dato-rren eta teillatutik teillatura zabaltzen danalaiño baten itxuran... Bi manifestaldi naikoakez dirala, Emakume Askatuek sortu dute iru-garrena Goikolatetik Barrenkalera oiuka:

– Emakumea, kateak eten. Aur -galtzealibro. Aur- galtzearen eskubidea, askatasuna-ren gaillurra...

Kriminalari eriotzik ez. Amaren sabele-ko aurrari eriotza bai. Preso dagoen gaizkilleguztiei, askatasuna... Orra zer konpota eder...Orra zer saski-naski trakets... Zer naaste-

borraste ikaragarri... Gaizkillearen bizia gor-de artarako eskubidea ematen diogulako etaune berean, aur errugabearen eriotza eskatu,amaren askatasuna dala aitzaki...

Gure gizarte au erotasunari emana diru-di.

Sortutako aurrak askoz geiago galtzenomen dira, jaiogaiño aur-galdu auentzatbetetzen da Joberen aieneka:

Utikan nere sor-egunaeta 'sein arra sortu da' zioten gana.Egun ura itzali bedi.goitik Jainkoak ez dezaiola hegiraez eta argiak bere izpirik eman aren gaiñera...Gau artaz illunbea jabetu bedi...goi-izarrik ez bekio bere argirik eman.Zergaitik ez nintzan umontzitik aratamasabeletik sortzean bizia galdurik?Zergaitik, aitaren belaunak nere zai zeudeneta amaren ugatz biak ni azteko gerturik?Orain nare nintzake, Iotan atsedeten...

Gentza eta pakea bere bizi osoan nabariizan zuenak esaten ditu itz negargarri oiekkortako gorotzetan neke miñez etzandadagoenean; lenago zorionez gaiñezka etaorain erio-samingarri baten zai... Bizitzan,ordea, argia berriro piztu zitzaion eta mada-rikapen oiek ukatu. Eguna berriz ere, gaubeltzaren ondoren. piztu zitzaion. Jainkoaribarkapen eskatzen dio eta eskerrak ematenkantari.

Madarikapenak bedeinkapen biurtzenaukerarik ez zaie, Job'eri bezela. ematenmilloika eta milloika aurreiri: bein betirakoiraillak. beste aukerarik gabe.Bera mundura ekarri zuenemakumearen askatasunaren izenean...!Kateak autsi. semeari buruan mazoakin ema-nez.Libertade merkea!

Arazo oneri buruz, ona ipui zaar bat:Iñuxente egunean eun aurtxo gerturatzen

omen ziran Herodes'en illobira: Belen'enillerazi zitun umetxoen animak. Alkarrieskuak emanda Herodes'en illobiaren ingu-ruan dantzan eta kantari iltzaillea madarika-tzen... Herodes, izuak artuta, iges doa etaaurrek bere ondoren garraixika. Zorabioartan lapur-zulo batean sartzen da: baiña,lapurrek bere zulo artatik makilka ataratzendute, ez bait dute euren artean orrelako gizonankerrik eta zitalik nai. Lapurrak dira etalapurretan egiten dute: tarteka, besterik ize-ñean, odola ere ixuritzen dute. Aunak erail

-tzea,ordea, beste arazo bat da eta eurok ez

dute orrelako biotz beltzik... Andik irten etaeroturik korrika itsas-lapurren ontzira saltoegiten du, aurrak ondoren ditula. Kapitanakezpata- muturra ipintzen dio Herodes'rigerrian eta kanpora ateratzen du asarre bizi.Begi bakarra izan arren eta errena. oietxekizaki bere eginkizunaren señalirik onenak,aurrak erailtzea ez da bere lana, naiz-eta tar-teka barkuan ondoratu. Baiña. burruka leiabatean, begia eta anka galtzeko arriskuan...Aurrak erailtzea, ordea, arrisku gabeko lannegargarri bat besterik ez da:

Kanpora nere barkutik biotz gabekogizakume ustel ori...!

lgeska doa berriro errian zear eta estuta-sun artan etxetxo baten atea iriki eta barrurasartu da babes billa. Une artan sorgin an-tzeko emekume zikin batek jostorratz luzeadu bere eskuetan, ogean dagoen ama gazteaksabelean daraman aurtxoari, sartzeko. Oriikustean Herodes'ek burua jasotzen du arro:

– Ni ez nintzan zuen ama. Ama orrekberak galtzen du here aurra! Umetxoek.burua makur eta malkoak begietan, bakoitzabere illobira. Arrezkero pakean omen daHerodes........................................................................

Gogorrak iruditu zitzaien Iñakiren itzaketa bereala ziran ez eta bai. Ni bien bitarteanlasai: guk ez ditugu geure aurrak galtzenberezko okerkeriren bat ez bada. Astoakgerala eta astakeriak egiten ditugula... Eske-rrak gizon sortu ez nindutela: bestela gizon

-keriak egingo nituzke.Oiek bai dirala bene-tako okerkeriak. Nagon asto. Anton Baxarrikeman zion mintzairari asiera:

– Esandako itz oiek gogorrak dituk bene-tan oiek orrela al dira?

– Zer iruditzen zaik? Dira ala ez dira?lñakik erantzun.

- Bai, ala ematen dik: baiña jendea ezzegok orrekin konforme...

– Konforme ez egon arren-zion AntonKalek-izan ala dituk, naiz-eta askatasunarenikurriñaren azpian zatorkeri asko gorde...

Zer zatorkeri...? Anton Baxarrik.– Norberekeria ugari: ni ondo izan ezke-

ro, besteak orkonpon. Anton Kalek.– Geure burua maite, beste guztien kal-

tean bada ere. Iñakik.Jainko txiki orreri eskeintzen diogu

baita geure semeen bizia ere... Ori bai dalabenetako Molok.

– Anton Kale, eta nor dek Molik ori?Anton Baxarrik.

– Israel inguruko errien jainko txiki bat.– Eta. zer egiten zioten ba jainko orreri?– Bere brontzezko irudia sutan goritu eta

seme-alabatxoak berari bota bertan erre zite-zen.

14

KONTU-KONTARI

—Ori bai dala astakaria, ori!—Eta. aurgaltzea astakeri txikigoa al da?

Iñakik.Nik, nere jabearen aotik, oiek entzutean

ekin nion arrantzaka ikuilluan. protestabizian: guk ez degu orrelako gizonkeririkegiten..! Nere nagusi kopeta aundia kortansartu eta makilka asi zitzaidan. ni ixil arazte-ko. Ni. berriz. ari ostikoka. Artan amaitu zanhart arratseko billera. Asarre jeiki da nereaurka Iñaki, arazoa bukatzeke utzi zutelako.Gaur bilduko omen dira herriro.

Bildu dira gaur berriro nik esan bezela.Atzo erabillitakoari eldu diote, baiña giroaostuta zegoen. Gaiari amaiera emateko one-la zion Iñakik:

—Dana dala eta dena den, ibilli oker aie-tatik etorri zitzaion pakea Herodes'eri.

Pelix Txortak erantzun:—Pakean utziko zuten aurrek, baiña ez

bere konzienziak...—Konzienzia —Anton Baxarrik— berdea

zan eta astoak jan omen zuan.Ori entzutean ekion diot arrantzaka:

gizakumeak okerra egiten duen bakoitzean,zergaitik ateratzen gaitue platerera...?

Iñakik orru egin zidan sagardotegitik:— Ago ixillik. Periko. sekulako pasadea

artu nai ez badek!Ixildu bearko eta ixildu naiz, makilka

ilko nau bestela. Beiña Pelix Txorta ixildukoduenik ez dago. esatekorik duenean. Etagaur esateko dago. Gerratean entzundakogertakizuna dakar maira.

Konzient i il-eziña

Egun gorriak ziran egun aiek.Erri osoak kamiñoetan zear, nora ez

zekitela, euren aberastasun apurrak bizkarre-an zituztela. Geienak andrazko, ume eta agu-reak ziran. Gaztedia eta gizaseme gordiñakmendietatik zebiltzen, armak eskuetan...

Anai-arteko burruka beltz iguingarria.Guda legorra. Odolez gorri, bekaitzez illun.Malko mingotzak begietan... Gose eta egarri.Bero eta otz. Aterperik eza. Kamiño bazte-rretan lo...

Mendietan arerio zital errukigabea, jauneta jabe.

—Cien a ochenta! Cien a ochenta!Zeñen aide...?

—Gorrien aide.—Bai.Laterriaren kapitaleko irratian Prieto

jauna:

— Gu gera nagusi, gu garaille! Ona emengure armak...

Ontzako- urreen tin-tina. irratiaren bidez,erri guztietara. sukalde guztietara... Urreagorri bait zan... Udiñek ez zuten deusik.

—Zuek ez zerate ezer. urre-gorr ia gureabait da...!

Urre-gorritik kanpo bada besterik, ordea.

Egun artan urregorridunak aurretik iges-ka eta urdiñek ondoren aurrekoak arrapanaiean. "No pasarán" bide-ertzetako ormee-tan. Esan bearra dago, Espaiñiako urre-gorriak Madrid'en zeudela eta ez Euskadin.Emen ez diru. ez egazkin eta eskuetakoarmak ere oso urri.

"Detente bala, el Corazón de Jesús estáconmigo" erasoka zetoztenen kaki kolorekosoiñokoetan... Naparrak geienak. Oietakobatek iru arrasto ori gerreraren esku-mutu-rrean: brigada-maillako adierazgarria:

—Etorri zera berriro, Petrikorena?—Bai, gizona. Makiña bat egun larri pasa

dugu.—Nundik zatoz?— Bizkaitik, Lemonako aitzeetatik.— Ara aiño eldu zerazte?—Neke eta odol-ixurtze ugari bitartean...—Ainbeste...?—Odolez ditut eskuak zikindu.Begiak zitun larri, beuron zuloetatik

irten bearrean. Barruko larriak eragiten zionmingaiñari. Itz -jario gendukan gau artan etapattarretan barruko arra il nai. Taberna zu-loan geuden berarekin iru lagun zaar. Baru-barruko korapilloa askatu nai. Karga aztunaestomago - zuloan. Gonbito -larria eta nora-ara bota bear zikin aiek. Gu gerta giñanzikin -zulo.

* * *

— Zazpi illebete dira guk emendik aideegin genduela...

—Zazpi illebete luze.—Zuk ez dakizu ondo...! Negu osoa

mendian aterperik gabe. Euria eta bisutza,elurra eta kaskabarra... Ezurretaraiño bus-tiak. otza ezur-muiñetan eta izotza animarenbiotz-erdian: eozkor eta legor. Espirituarentoleste izkutuenean gure aingerua illik...Deabruaren menpean...

—Zer ari zeran, gizon...!?— Guda anker onek maitasuna antzutu

digu biotzean eta pizti nazkagarrien antzekoegin gaitu.

—Ez dizut tutik entenditzen.Gerratean ezagutu nuen Petrikorena.

Ezaupidea bai, besterik ez; beartuta egin bait

ninduen curen arteko eta euren mendeko.Arrituta nengoen ark neri esan bearrarekin.Begiak zeuzkan urrutian, beuren zulotikirtetzeko zorian: ezpaiñetako ertzak txistu-aparrez, hiboteko illeak dar-dar. ames-larrianerortzeko larri:

— Aizu. etxekoandrea, kopatxo Nana pat-tar ondoezak emango dio bestela-ta.

—Utsune illun batean erori nai nuke etaan illunpeetan neure burua galdu...

Zer ari zera? Zer dezu?— Ezin dut burutik kendu.

Zer da. baiña, burutik kendu nai dezunon...?

Aurpegiko giamrak eten bearrean, zimu-rrak sakoni eta luze gora-ta-bera bekoki etamatrail-ezur inguru guztian...

Tinko.Leertzeko zorian.

Zubi ondo batean giñan. gure buruakerreka malkarrean gorderik, oiñak udetan.Egun -sentiaren argia, sutautsaren koloreagaldurik. urdiñez jazten ari zan. Txoriakbeuren eztarriak ganbitzen, egunari agur egi-teko. Izaki guztietan Udaberria nabari. geurebiotzetan ezik. Begiak mendi arren gaillurre-an genduzkan josita, aitzaren erpiñean... Goiaretan bazan ezer, guz ez jakin, ordea, zer.

—Zenbat ziñaten?

- Gizaseme asko. Millaka. Bat-bateankañoi -burrunda aidean. Mendi-inguru osoasutan. Ke-mordoak. perrikoen antzera, sor-tzen ziran gaillur aretan kañoisoiñu bakoi-tzeko...

— Musika ederraOndoren ogeita amar egazti aitzeetatik

zear beuren bonbak botatzen.Baillara osoa zarata- oiartzunez bete zan

eta biotzeko korapilla zarata aretxek lasai-tzen zigun. Nola argizari itzal- berriak keiadarion, ala millaka kandeleen keiak Lemo-nako aitzeetatik zerurantz. Izugarrizko

zumnu-mummu aren ondoren. ixilla. Txoritxuakizu eta mutu. Egun-sentia epel eta ixo. Erre-kako ur gardenak marmarioka itsasoruntz.Beste otsik, ez inguru guzian...

—Eta. zuek?Gu mendi -totorrera begira, bizirik ote

zan iñor.

- Luze iraun zuten bonbardeoak?— Kañoi eta egazkiñez ordu pare bateko

lana egin zuten. Turutak urratu zuan ixil-aldi, jeiki nintzan lurretik eta mutillak ondo-ren nitula, ekin nion mendiko egaletik gora.Ez zan ikusten ezer ez-eta sentitzen ere...Ames batetik bezela, ametralladora batekesnatu nindun ta-ta-ta-ta-ta-ta-ta-... Ondorengarraxia, aiena, madarikazioa...

15

KONTU-KONTARI

- Eta...?- Lurrari itsatsita gelditu giñan , al zua-

nak al zuan tokian. Laparik ez da selulan ai-tzari josi guk lurrari eldu giñun bezela...Oraindik ere bizi dituk madarikatu oiek...Burua jasotzen zuanari zuloa egiten ziotentxapelean...

Belar-izpi batek egiten zidan kili-kilisudur-zuloetan... Lurraren usaia bai usaigozoa eta sentikorra; ama lurraren babesakgordetzen nindun bere magalean.

Lur-ikara batek azpia jango balidake...?Orduantxe susmatu nuen lur-erdibitze batenikaragarria. Lurraren segurantza galduta, angaltzen dira gizonaren ziurtasun guztiak.Lurraren ziurtasunak ematen dio gizonaribere segurantza.

- Luzaro egon ziñeten mogitzeke?- Ordu luzeak lurren gaiñean etzanik.

- Noiz arte?

- Iñularrean turuta otsa berriro: errekaraberriz ere izkutu billa. Gau osoa ibaiarenbabesean izarreiri begira. Amabiak inguruizango zan illargia mendigaiñetik agertu zi-tzaigunean. Il-gora. Izotza. Ez jan eta ez lo.Errekako ura edateko. Esku-oiñak izoztutaeta burua galdatan. Ames eta esnai, lo-kuluska batzuek egin nituen.

- Gaua luze?- Bai eta eguna zabaltzeko bildur. Bil-

durrakin batera, zirt edo zart egiteko gogoaeta irrika. Goizaldean kañoiak eta egazkiñakatzo baiño areago: Lemonako aitzak inper-nuko ate.

- Lagun berririk?- Oste berriak etorri ziran, batallaoi

geiago. Guztiok mendira, bata bestearenondoren. Eldu gera maldan gora erdiraino.Lurraren kontra arnasa apur bat artu eta,gora mutillak...! Eun metro egin baiño lenengure elkarteko amaika lagun galduta daude:ogeita amarretik, amaika. Zeiñ elduko dagoraiño?

- Ainbeste bonbardeo eta oraindik biziziran?

- Bai, bizi ziran; ez dakit nola. Goie-nengo gaillurrak zuloz beterik zeuden. Uneartan eguerdi-eguerdia zan eta eguzkiaknolabait ere berotzen zuan apurxo bat. Arribaten babespean gordetzen nuan neureburua. Eguzki epeletan tiroak aide guzitik...Zein ederra dan bizia; nik, ordea, egoeraartan bizitzarako itxaropenik ez. Etorkizunabeltzez agertzen zitzaidan goiz artan; au-rrean nuen orma beltz aundia igaro eziñazan. Eguzki argitsua azalean, illuna biotza-ren erdian...

- Zer jokabide izan zenduten?- Arriskuan gaude denok, pentsa nuan

eta kañoiak ekin diote berriro goikoarmaiIlara. Egarri naiz; ai beko ur gardena banu

edateko... Sukarra odoletan eta txorabioaburuan. Jeiki naiz: goraiño mutilla, gaillu-rreraino...! Jeiki eta etzan, zoro baten antze-ra, beti babes baten billa... Tiroa eskubitiketa tiroa ezkerretik, esku-bonbak arrika nunnai... Eldu gera goraiño eta gure etsaiak ige-si dijoaz... Gurea da garaipena! Gora gu etagutarrak! Aurrean zanga-zuloak; argaletikindarrak atera eta salto baten sartu naizbarrura pistola eskuan dedala. Ni ikustean:

"Confesión!" deadar eritutako etsasibatek.

"Que te confiese tu padre!" esanezbost bala sartu nizkion buruan.

* * *

Arnasa barru - barrutik artu du nere lagunonek eta arpegiko tinkoa lasaitu zaio, buruamakur... Etsaiari ukatu zion konfesioa, bero-rrek bear, gizarajo orrek. Badu bere bizitza-rako naiko atsekabe eta konzintziko aztun

......................................................................

Sagarditegikoak ixilik entzun istoriarenamaiera. Une baten ondoren Anton Kalekartu zuan itza:

- Ori benetan gertatu zan?Lemonako aitzak urdiñek artu zuten

egunean.

- Gogortxoa dek.- Eta gerra ura zer izan zan, gogorkeriz

asetako guda zital bat besterik?Orduko okerkeriak amaierarik ez dute:

sinisgabeko ateoak egiñak aundiak izanbadira, gurutzedunek egindakoak ez diraatzean galditzen. Aien okerkeriak berrogeiurteen zear milla modutara entzunda dauz-kagu; baiña, urdiñek egindakoen berritokian tokikoek bakarrik jakin izan dituzte...

- Bai, orduan ezaguera zutenek erailtzeasko ikusi edo entzun izan dituzte gure ar-tean, kamiokada gizaseme amiltegian berabotatzea bezelakoak...

- Gure errietako edozein kirtenek egindezake orrelakoak eta egin dituzte; baiña,kapellau bateri entzunda daukat "BrigadasInternacionales" oietako saldadu polakobateri gudazale kristauek egiña...

- Zer zan, ba...?Erasoaldi batean preso artu zuten eta

sokaz barrabilletatik lotuta erabilli ondoren,ametralladora baten ankakin errematatu.

- Ezin liteke ori orrela izan.- Nik ez det asmatu. Entzundakoa esa-

ten det itzez-itz- Eta arek ez zuan penaz esa-ten, kontakizun xelebre baten antzera bai-zik. Ez ziran karpeto - betonikoak; guretarrakbaizik.

Anton Kalek:

Ikaragarriak izan gaituk, onbidetikbezela txarbidetik ere. Loiolako Iñigo etaXabierko Prantriskorekin batera agertzenzaigu Lope de Aguirre "El Traidor",Araoz'ko semea, Felipe Agarren aurka jeikizana, eriotza zabalduz bere inguru gurtian.Irurak, bakoitza bere bidetik, aundiak. Badi-ra kaskarrak ere biotzgabeak. Ona mixiolaribatzueri gertatua:

Katu beltz

Urte asko dira Euskalerria Ameriketarabegira asi zanetik, ango erri atzeratueri Kris-tautasun bidean laguntzeko. Gazteizko Eliz

-barrutia, irutan zaitutuaurretik, mixiolariakbidaltzen asi zan. Naparroak ere bialdu izanditu; baiña, bere kasa jokatu du beti gauzaauetan bezela besteetan ere.

Mixiolari artean Euskalerritik Amerike-tara eta andik onerako joan-etorria ugarituziran. Ekuador'eko Los Rios probintziaaukeratu zuten asierarako. Geroago El Oro'-ra zabaldu ziran. Andik Manabi'ra, Vene-zuela'ra, Brasil'era, Angola'ra, Ruanda'ra...Nora ez?

Ekuador Ego-ameriketan dago.Curacao, itsas - ertzeko erri aundi eta naasia,zan Euskalerritik arako bidean tarteko. Beremoilletan enda eta arraza guztietako kris-tauak billa zizezkean: esnea bezin zuri etakafea bezin beltz. Baita kafe-esne koloreko-ak ere: mulato eta kriollo, enda guzienondorenak.

Egun artan bi mixiolari, itsas- ontzitikirtenda, moilletan itzjario:

- Zenbat euskaldunen oiñek zapaldu otedituzte moilla auek...?

- Cristobal Colon'ekin asi, bere barku-ko euskaldunekin, eta arrezkero etengabekoerrenkada luzea...

Geu ere aien tartekoak gaituk.- Izan ere euskaldunok ez gaituk jaio

geldi egoteko.- Lurraldea eman zigun Jainkoak eder.

Millaka urteetan egon gaituk Auñamendiriitsatsita bezela geldi; Geure jatorria mendia-ri lotutako baserrietan zeukagu... Zer arranogertatzen zaiguk...?

- Biotza urduri eta eziñ-egona zaiñetan;lur zabalagoak bear, nun bait.

- Bai, gizona. Millaka urteetan geldiegoteko kapaz gaituk. Bitartean, ordea,mundu borobillari buelta osoa emango dioneuskaldunik, gogora zak Elkano getariarra,ez dek egundo faltako Euskalerrian...

- Illargian ere ataundarren bat ba omenda, diotenez...

16

KONTU-KONTARI

—Tipoloji gaieko ikerketa bat egiteko ezgiñake gu elemento txarrak izango, etxetikkanpora gabiltzanotik asita...

—Euskaldunok, beste erri askok bezela,badiagu guk ere berezko jatortasun bat odo-lak emana...

—Izketan ari aizela Uzkudun zetorkidakburura eta bera bezelako indartsu asko. Kar-ga jasotzen eta aizkoran iñor ez bezela-koak...

—Boxeoan ere Europako txapeldunik ezdek gure artean falta.

—Gorputz tinko lerdena eta bei batekaiña indar. Orrelako tipoak maíz jaiotzendituk gure mendietan...

"Arta-buru" galantak ere bai; baiña,baita ere buru argikoak eta ez bat ere tontoa,bizkorra eta maltzurra...

- Zenbat orrelako sortzen ditu gurelurrak...

— Gure baserritik lurralde zabal auetaraekarri eta emen bota libertade osoan... Eta,zer gertatzen ote da?

— Kirten galanta izateko aukera ederra.— Bakita Bolibar baten antzeko.

* * *

Izketan ari zirala, ikatza baiño beltzago-ko emakume gazte bat aldamenean jarri zi-

tzaien eurari begira-begira eta esaten zutenaentzun naiean... Mintzo andreak:

Zuek euskaldunak zerazte—Nundik antz eman diguzu...?—Tankeran eta izkeran. ( Andrea erderaz

ari zan).— Euskeraz al dakizu?—Ez, ez dakit askotan entzun arren.

Zuek beste jaun batekin erderaz ari izanzerate; bakarrik geldi zeratenean, ordea,beste mintzo bateri eldu diozute...

Euskeraren antza artu diot. Gaiñerazuek nere gizonaren antzekoak zerazte...

—Bai?—Bai, jauna. Arren tankera eta itxura

dezute biok.—Euskalduna al dezu ba gizona...?—Bai, euskalduna nuen.—Ilda daukazu?

Ez.—Gizona euskalduna "zendula" esan

diguzu...— Euskalduna nuen, bai. Gaur nere alda-

menetik joana det eta ez dakit nora. Aldeegin zidala, orixe bai, badakit.

— Besterik gabe utzi al zaitu?— Bai.

Ori jokabide eskasa da...—Neretzako ona zan.— Ez du orrelakorik ematen...

- Nik asko maite nuen. Nere semetxo auberea da.

Ori esatearekin batera, bere semetxoaerakusten die: bel-beltza; kirkirra baiñobeltzago.

—Berea da...?—Bai, berea da.—Bere aurrekoen antzik ez du.—Nere aurrekoena bai, ordea. Eta semea

biona degu.—Zer izen du?—Izen euskalduna.

Euskalduna, e...!—Aitak zionez, bai.—Eta, zer izen?—Katu -beltz.

......................................................................

Guk, astuok, astakeriak egiten ditugulaesango du gizonak; baiña, orrelako gizonke-ririk ez degu guk sekula egingo: katua-izenaipiñi bere semetxo bateri, alazankoa...! Bereondorengo bat katu-maillara jetxi...!? Noiz-ko dute gizatasuna eta arrotasuna...? Utikangizona! Lotuta naukatelako; bestela aldeegin nuan... Bai orixe... Gizona al da izakiguztien errege...!? Nagon asto.

(Periko Fortuna)

IPUIN-SARIKETA 1996(BILBAO'KO UDALAREN BABESPEAN)

Urte guztietan lez, auten be Euskerazaleak Alkarteak Ipuin-Sariketa eratzen dau, baiña aurten sariketa au Aita Santi Onain-dia'ren omenez izango da eta ipuiñak edo idaz-lanak bere giroan izatea nai ganduke. Ona emen urte guztietako egitaraua:

Ipuiñak euskeraz eta erriak erabilten dauan euskalkia erabilliaz idatziak izan bearko dabe eta idazkerea, EUSKERAZAIN-TZA'k argitaratua eta ZER aldiskarian erabilten dana.

—Ipuiñak asmaturikoak edo errian batuak izango dira, ez idatzita dagozanak edo itzulpenak.— Luzeera iru orrialdetik lau orrialdera, idazkiñez idatzita eta bitarte bi dirala. Saria irabazten dabenak ZER'en argitaratuko

dira.Saririk irabazten ez dabenak be bai ipuiñaren barrenean idazleak baimena emoten dauanean.

—Azillaren azkenerako EUSKARAZALEAK ALKARTEA'ren etxean (Bilbao'ko Colon de Larreategi, 14, 2ªeskois) egon beardabe. Abenduaren azkenerako emongo da maikoen erabagia eta ZER'en agertuko da, urterrillean, baita DEIA Egunkarian be albaitlasterren.

—Sariak lau izango dira:l° 40.000 pezeta.2° 30.000 pezeta.3° 20.000 pezeta.4° 10.000 pezeta.

Ipuiñak izen ordeagaz bialdu eta karta-azal txiki baten barruan izen-ordea ta izena.

OARRA: Epea abenduaren azkenera -arte luzatzen da.

EUSKERAZALEAK

17

EUSKERAZALEAKColon de Larreategi, 14 - 2.º dcha.48001 BILBAO

Betidanik.

200 PEZETA

Itzau begiak une batez eta

begiratu zeure inguruari.

Eraikiñak, kaleak, aurtzaroan jolasten

zendueneko lekuak, ikastegia... Ainbat

eta ainbat gauza ez dira leengoak, ez da?

Garaiak aldatu egin dira. Ezin ezetz esan.

Aiekin batera, zuk oraindik atsegin

dozuzan gauza asko be desagertu egin dira.

Urbiltasuna, begikotasuna,

zuzeneko artu-emona... Orain egiozu so

antziñako sukursal orren argazkiari.

Eta konparatu BBK'ren egungo edozein

bulego ta sukursalekin.

Ez dira ain ezbardiñak.

Azkenean, garrantzitsuenak

bere orretan dirauelako.

Gauza batzuk oiñarrikoak dira eta on

ondo dakigu BBK'kook.

Garaietan zear aldatu egin gara. Jakiña.

Bahia leengo berberak gara.

Zuri Iaguntzeko. Eta zure alegiñaz

eta geureaz onurak itzultzeko.

Depósito Legal: BI-1452-85FLASH COMPOSITION, S.L. - BILBAO

page 2page 3page 4page 5page 7page 9page 10page 13page 14page 15page 16page 17page 18page 19page 20page 21