UGALKETA-FUNTZIOA

Ugalketa izaki bizidunek eurenantzekoak edo berdin-berdinakdiren beste izaki batzuk sortzekoduten gaitasuna da.

Bere helburua espeziea ezdesagertzea da.

- Banako batek hartzen du parte.

- Ondorengoak gurasoaren kopiak dira (klonak).

- Organismo zelulabakarrak, algak eta onddoakugaltzen dira mekanismo horren bitartez, eta landareak eta ornogabe bakun batzuk era bai, zenbait kasutan

Zelularen ugalketa asexuala

Prozesu horren bitartez:

- Organismo zelulabakarrak ugaldu egitendira.

- Zelula anitzeko organismoek ugalduegiten dituzte zelulak, eta, horrela, hazieta ordezkatu egiten dituzte kalteadutenak.

Erdibitzea:

Gemazioa:

Esporulazioa:

Landareen ugalketa asexuala:Zilak eratuz edo biderketa begetatiboz: Landare berria zilak (zelula taldeak) askatzen direnean eratzen da.

Zatiketaren bidez:Landare berria gurasoa zatituta sortzenda,batik bat zurtoina zatituta. Zati horrialdaxka esaten zaio

Esporen bitartez:Landare berria espora izeneko zelulaberezi batzuetatik sortzen da; esporakesporangio izena duten organoetansortzen dira

Txandakako ugalketa

Hazirik gabeko landareetan sexugabeko ugalketa(esporen bidezkoa) eta sexu bidezkoa (gametoak erabiliz) txandakatzen dira.

Sexu bidezkougalketaren bitartez, esporofito izenekolandarea sortzen da.

Espora baten bidez, gametofito izena duenlandarea sortzen da.

Animalien ugalketa asexuala

Sexugabeko ugalketaez da ohikoaanimalien kasuan(ornogabe bakunbatzuk izan ezik).

Gemazioz edozatiketaren bidezegin daiteke.

Sexu bidezko ugalketa(Ugalketa sexuala)

- Sexu-zelulak edo gametoak sortzen dituzten bi indibiduokhartzen dute parte.

- Ondorengoak gurasoen antza dute, baina ez dira berdin-berdinak genetikoki.

- Gameto arra eta gameto emea elkartzen direnean, zigoto izeneko zelula sortzen da, eta hori garatzen denean, bestebanako bat sortzen da.

- Mekanismo hori, oro har, landareek eta animaliekerabiltzen dute ondorengoak sortzeko.

Landareen ugalketasexuala (Espermatofitoak)Hainbat etapa ditu:

- Gametoen eraketa

- Polinizazioa

- Ernalketa

- Haziaren eta fruituaren eraketa

- Haziaren erneketa

Gametoen eraketa: lorea

Loreak landarearen sexu-organoak ditu, eta horietan, gametoak sortzen dira.

Androzeoa sexu organo arra da. Lorezilek osatzen dute. Bertanpolen aleak daude , eta horien barruan, gameto arrak.

Ginezeoa sexu organo emea da. Barruan obulutegia dago eta bertan gameto emea eratzen da.

PolinizazioaPolen aleak anteretatik estigmara garraiatzen

dira, lore berean (autopolinizazioa) edo espeziebereko lore batetik bestera (gurutzaturiko

polinizazioa)Polinizazio anemogamoa

(haizeak eragindakoa)Polinizazio entomogamoa(intsektuek eragindakoa)

Ernalketa

Polen alea estigmara heltzen denean, hodi bat sortzen du (polen-hodia).

Gameto arrak polen hoditik jeisten dira, eta gameto emeekin elkartu egiten dira; alegia, ernalketa egin eta zigotoa eratzen dute.

Haziaren eta fruituaren eraketa

Zigotoa garatu eta haziaeratzen da. Haziaren barruanenbrioia dago ( landarearenaurrekaria).

Haziaren inguruan fruituaeratzen da. Bere eginkizunahaziak babestea eta barreiatzen laguntzea da.

Hazien barreiadura eta erneketaHazia eta fruituakhaizeak eta animalieksakabanatzen dituzte; barreiadurari esker, landareak leku berriakkolonizatzen ditu.

Erneketarekin haziarenbarruko enbrioiarengarapena hasten da; horrek landare berriasortuko du.

Sexu bidezko ugalketa animalietan

Ugalketa sexuala ohikoena da animalien artean. Ugalketa mota horretan, hiru etapa daude:

- Gametoak eratzea

- Ernaltzea

- Zigotoa garatzea

Gametoak eratzea

Espezie sexubakarrak: sexuak bereizitadituzten espezieak dira.

Espezie hermafroditak:Banako berak sexuorgano arrak eta emeakditu.

ErnaltzeaGameto arra eta emea elkartzea.

Kanpoko ernalketa:emearen ugaltze-aparatutik kanpo egitenda.

Barruko ernalketa:emearen ugaltze-aparatuaren barruanegiten da.

Zigotoa garatzea

Zigotoa bi etapatangaratzen da:

-Enbrioi garapena

-Enbrioi ostekogarapena

Enbrioi-garapenaAnimalia erruleak:enbrioia arrautz baten barruangaratzen da amaren gorputzatikkanpo.

Animalia bizierruleak:emeak barruan atxikitzen duenarrautzaren barruan garatzenda enbrioia.

Animalia erditzaileak:enbrioia amaren uteroarenbarruan garatzen da eta karenaren bitartez elikatzen da.

Enbrioiaren osteko garapena

Zuzeneko garapena:Jaiotzen den banakoahelduaren antzekoa da baina txikiagoa.

Zeharkako garapena:Jaiotzen den banakoak ezdu helhuaren antza eta aldaketa batzuk(metamorfosia) izan beharko ditu gurasoenantza hartu arte.

IES BEURKO BHI

Maite Remírez

(Anaya-Haritza argitaletxearen liburuanoinarriturik)