www.vicensvives.eswww.vicensvives.es

Cabo FISTERRA 2Ciencias sociais, xeografía e historia

Segundo Curso

Cabo FISTERRA 2

Índice

Climas y paisajes de España, Europa y la CA

Os grandes reinos peninsulares05

Galicia na Idade Media06

07

A monarquía autoritaria: os Reis Católicos08

O Islam e Al-Andalus01

A Europa feudal02

A cidade medieval03

Formación e expansión dos reinos peninsulares04

Os grandes descubrimentos xeográficos09

O Imperio dos Austria10

O século do Barroco11

Galicia na Idade Moderna12

Os habitantes do planeta13

A poboación de España e de Galicia14

A cidade e o urbano15Renacemento e Reforma

As sociedades humanas16

Cabo FISTERRA 2

Os grandes reinos peninsulares

1. A consolidación dos reinos hispánicos

2. A grande expansión do século XIII

3. As institucións de goberno

4. A Coroa de Castela: economía e sociedade

05

5. A Coroa de Aragón: economía e sociedade

6. Os conflitos sociais e políticos na Baixa Idade Media

7. O Gótico na Península Ibérica

Cabo FISTERRA 2

Introdución

• Ao longo dos séculos XII e XIII consolidáronse os catro reinos cristiáns da Península Ibérica: Portugal, Castela e León, Navarra e a Coroa de Aragón.

• A expansión militar fortaleceu os dous grandes Estados da Península: o reino de Castela e a Coroa de Aragón.

• Na segunda metade do século XIV, unha crise económica e social que afectou a toda Europa alcanzou tamén os reinos hispánicos.

05

Cabo FISTERRA 2

1. A consolidación dos reinos hispánicos

1.1. A concepción patrimonial dos reinos

1.2. A Coroa de Castela

1.3. O reino de Portugal

1.4. O reino de Pamplona

1.5. A formación da Coroa de Aragón

05

Cabo FISTERRA 2

1.1. A concepción patrimonial dos reinos• Na Idade Media, os monarcas críanse elixidos por

Deus para gobernar os seus reinos segundo os desexos divinos.

• O reino era considerado un patrimonio do rei, que podía dividir ou unir territorios segundo os seus intereses.

• Deste xeito, era frecuente que un rei dividise o reino entre os seus herdeiros ou que se unisen Estados diferentes mediante matrimonios.

05

Cabo FISTERRA 2

1.2. A Coroa de Castela

• Fernando I uniu o seu reino ao de León (1038), co que logrou a primeira unificación de ambos os dous reinos.

• A finais do século XI, o Estado máis extenso da Península era o reino de Castela e León. Pero este reino uniuse e dividiuse varias veces ao longo do século XII por motivos hereditarios ou matrimoniais.

• A reunificación definitiva realizouse no ano 1230, cando o rei Fernando III herdou da súa nai o reino de Castela, e do seu pai, o de León. Deste xeito naceu a Coroa de Castela.

05

Cabo FISTERRA 2

1.3. O reino de Portugal

• Portugal formou parte do reino de Castela e León ata comezos do século XII, cando por herdanza pasou a ser un condado, aínda que dependente deste reino.

• A independencia de Portugal produciuse en 1128, ao proclamarse rei o conde Afonso Enríquez.

• A partir deste momento, o reino quedou definitivamente desvinculado do de León e seguiu o seu avance cara ao Sur de forma independente.

05

Cabo FISTERRA 2

1.4. O reino de Pamplona

• No ano 1134, á morte do rei Afonso I de Aragón, os pamploneses separáronse de Aragón e volveron a organizar o reino de Pamplona como Estado independente.

• Logo da separación, as fronteiras de Pamplona quedaron fixadas e o reino quedou sen posibilidade de expansión, ao non ter fronteira cos territorios musulmáns.

• Na segunda metade do século XII, o rei Sancho VI o Sabio cambiou o nome do reino de Pamplona polo de reino de Navarra.

05

Cabo FISTERRA 2

1.5. A formación da Coroa de Aragón

• No ano 1137, a voda entre Petronila, filla do rei aragonés, e o conde de Barcelona, Ramón Berenguer IV, consumou a unión de ambos os dous territorios.

• O seu fillo, Afonso II de Aragón, foi o primeiro rei da Coroa de Aragón, o Estado xurdido da unión do reino de Aragón e do condado de Barcelona.

05

Cabo FISTERRA 2

A península no século XIII

Cabo FISTERRA 2

1.- A CONSOLIDACÓN DOS REINOS HISPÁNICOS Esquema con preguntas

• 1.1 Concepción patrimonial dos reinos

• - Como se consideraban os reis?

• - Como consideraban o reino?

• - Que era o normal que pasase cos reinos?

• 1.2 A Coroa de Castela

• - Cando se fai a 1ª unificación Castela-León

• - A finais do XI en que se converte?

• - Que acontece en 1230?

• - Que nace desta unión?

• 1.3 Reino de Portugal

• - A quen pertenece ata o século XII?

• - Cando se independiza?

• - Cara onde avanza?

•

Cabo FISTERRA 2

1.- A CONSOLIDACÓN DOS REINOS HISPÁNICOS esquema

• - Creianse elexidos por DEUS

CONCEPCIÓN PATRIMONIAL - O reino é patrimonio do REI que facía o que quería

DOS REINOS - O normal era dividir (entre fillos) ou unir

(matrimonios)

- 1038 : a 1ª unificación CASTELA-LEÓN

COROA DE - Finais do XI é o estado máis extenso

CASTELA - Reunificación definitiva en 1230

- Nace así a COROA DE CASTELA

- Ata o XII é parte do Reino de Castela

REINO DE - Consegue a Independencia no 1128

PORTUGAL - O avance será cara o SUR

Cabo FISTERRA 2

• 1.4 Reino de Pamplona

• - A quen estivo unido ata o XI?

• - Que acontece en 1134?

• - Que pasou coas suas fronteiras?

• - Como se chamará?

• 1.5 A Coroa de Aragón

• - Que matrimonio nos interesa?

• - Que supón ese casamento?

• - Quen é Afonso II?

Cabo FISTERRA 2

1.- esquema

• • - 1134 consegue a separación de Aragón

• REINO DE - Con fronteiras fixas: sen posibilidade

PAMPLONA de expansión

• - Cambio de nome: Reino de NAVARRA

• - PETRONILA BERENGUER IV• COROA DE - Unión dos dous territorios• ARAGÓN - Alfonso II de Aragón:1º rei da coroa de

• Aragón

•

Cabo FISTERRA 2

INTERNET

• http://www.maderuelo.com/historia_y_arte/historia/g_media_siglo11_5_alfonso6.html

• www.historiasiglo20.org

Cabo FISTERRA 2

2. A grande expansión do século XIII

2.1. Os almohades e as Navas de Tolosa

2.2. O avance cara ao Sur

• A fronteira entre os reinos cristiáns e Al-Andalus (mapa)

2.3. A repoboación

05

Cabo FISTERRA 2

2.1. Os almohades e as Navas de Tolosa

• Na segunda metade do século XII, os reinos cristiáns enfrontáronse aos almohades.

• Durante moitos anos, o reino de Castela e León enfrontouse aos almohades polo control das terras situadas entre o río Texo e Serra Morena.

• A vitoria definitiva tivo lugar na batalla das Navas de Tolosa (1212), na que loitaron conxuntamente os reis de Castela, Navarra e Aragón.

05

Cabo FISTERRA 2

A GRANDE EXPANSIÓN DO SÉCULO XIII esquema con preguntas

• 2.1 OS ALMOHADES E AS NAVAS DE TOLOSA

• a) A que fan fronte os reinos cristiáns na 2ª ½ XIII?• b) Por que foi moi rápida a conquista?• c) Que extensión de territorio se ocupou? En que• periodo de tempo se realizou?• d) Cando e donde foi a derrota dos almohades?• e) Para ocupar o mesmo espazo antes da Navas

canto tardaron os cristiáns?• f) Por que causa quedou inactiva a reconquista nos • séculos XIV XV?

Cabo FISTERRA 2

2.2. O avance cara ao Sur• 1.- Que victoria marca o avance definitivo dos cristiáns?

Logo da vitoria sobre os almohades, os reis cristiáns emprenderon o avance cara ao Sur:

• 2.- Como queda Portugal? O reino de Portugal rematou a conquista do seu actual territorio.

• 3.- Que ocupa León e Catela –León? O reino de León ocupou as actuais terras estremeñas . Despois da unión con Castela, conquistou o val do Guadalquivir e chegou a Cádiz e Murcia.

• 4.- Que ocupa Aragón? O rei de Aragón, ocupou Valencia e chegou ata Murcia, apoderándose tamén das illas Baleares .

05

MAPA

esquema

Cabo FISTERRA 2

A fronteira entre os reinos cristiáns e Al-Andalus05

Cabo FISTERRA 2

Esquema 2.2. O avance cara ao sur

Cabo FISTERRA 2

2.3. A repoboación

• Nos séculos XII e XIII ocupáronse territorios densamente poboados, con importantes cidades e cunha grande actividade económica.

• Reparto en forma de grandes latifundios

• Nas terras ocupadas por Castela, a maioría de musulmáns fuxiu ou foi expulsada cara a Granada e o Norte de África.

• Nas zonas ocupadas polo rei de Aragón, a maioría de musulmáns permaneceron nos devanditos territorios (mudéxares) e puideron conservar a súa relixión e as súas leis.

• Os repoboadores que ocuparon as Baleares foron preferentemente cataláns.

05

esq

Cabo FISTERRA 2

Esquema 2.3. A Repoboación

• ¿Como son as terras ocupadas nestes séculos?• XII_XIII.- Ocúpanse terras con moita poboación e

gran actividade económica (grandes latifundios)• ¿Qué acontece cos musulmáns de Castela?• Os musulmáns de Castela fuxen ou son expulsados• ¿Qué acontece cos musulmáns de Aragón?• En Aragón os musulmáns quedan e conservan

costumes (mudéxares)• ¿Quen fai a repoboación das Baleares?• As Baleares son repoboadas por cataláns

Cabo FISTERRA 2

3. As institucións de goberno

3.1. A monarquía

3.2. As Cortes

3.3. Os municipios

05

Cabo FISTERRA 2

3.1. A monarquía

• En Castela, a monarquía gozaba de poderes máis extensos ca noutros reinos hispánicos. Pero a partir do século XIII, os nobres casteláns enfrontáronse á autoridade do monarca.

• Na Coroa de Aragón, o monarca seguía unha tradición pactista, segundo a cal a autoridade real se fundamentaba no consentimento dos gobernados.

• Así, o rei debía comprometerse a respectar as institucións, leis e costumes dos tres Estados asociados.

05

Cabo FISTERRA 2

3.2. As Cortes

• No reino de Castela, as Cortes foron un órgano con funcións consultivas, que nunca tivo capacidade para lexislar.

• En Navarra e na Coroa de Aragón a monarquía debía contar coas Cortes para gobernar (pactismo).

• O rei non podía establecer novos impostos nin novas leis sen a súa aprobación, e debía ter en conta as súas peticións e protestas.

05

Cabo FISTERRA 2

3.3. Os municipios

• Os municipios gozaban dunha certa autonomía e de xurisdición propia.

• En Castela, os concellos abertos a toda a poboación substituíronse por unha representación destes: os Capítulos (cabidos), que acabaron dominados pola nobreza.

• Na Coroa de Aragón, o desenvolvemento comercial e artesán deulle un maior poder á burguesía.¿Quen tiña o poder?

05

Cabo FISTERRA 2

4. A Coroa de Castela: economía e sociedade

4.1. O predominio da gandaría

4.2. As rutas da la

4.3. O poder da nobreza

05

Cabo FISTERRA 2

4.1. O predominio da gandaría

• A maioría das terras castelás dedicábanse ao cultivo de cereais e de produtos para a exportación. ¿ POR QUE?

• Pero a base da economía era a gandaría ovina, que producía abundante la de gran calidade, destinada á exportación.

• ¿POR QUE A OVELLA?

• Esta gandaría pertencía maioritariamente á nobreza castelá que, para defender os seus intereses, fundou o “Honrado Concejo de la Mesta” (1237).

05

Cabo FISTERRA 2

4.1 Preguntas-Esquema da gandería

1.- A que se adican as terras castelás?

2.- Cal é a base da economía?

3.- Que produce e a que se adica?

4.- A quen pertenecen os rebanos?

5.- Que é o Honrado Concejo de la Mesta?

Cabo FISTERRA 2

4.2. As rutas da la

• A meirande parte da la producida en Castela exportábase ás cidades téxtiles dos Países Baixos, onde se fiaba, se tecía e se confeccionaba.

• O comercio da la concentrábase en Burgos, e desde alí transportábase aos portos do mar Cantábrico para dirixirse cara a Flandres por vía marítima.

• A mellor feira da época era: MEDINA DEL CAMPO

• Os mariñeiros vascos e cántabros eran os encargados de realizar o transporte da la, que partía dos portos cántabros e vascos.

• No século XIII fundouse a Irmandade da Mariña de Castela para defenderse da competencia dos mariñeiros ingleses e franceses.

05

Cabo FISTERRA 2

Preguntas –esquema das rutas da la

• 1.- A onde se exporta a la?

• 2.- Cidade que concentra o comercio en Castela?

• 3.- Dende que portos exportamos?

• 4.- Cal é a mellor feira de Castela?

• 5.- Nomes de portos vascos e castelás?

• 6.- Que era a Irmandade da Mariña de Castela?

Cabo FISTERRA 2

4.3. O poder da nobreza

• O avance da Reconquista implicou que os reis lles concedesen enormes extensións de terra aos nobres, coas que crearon grandes señoríos.

• Grandes señoríos = LATIFUNDIOS

• As grandes familias nobres tiveron un papel moi destacado no goberno e moitas veces lograron impoñerse ao poder do rei.

• En Castela non se desenvolveu unha burguesía que se enriquecese coa manufactura e o comercio e cuxa influencia fose un contrapeso ao poder da nobreza.

05

Cabo FISTERRA 2

4.3 Preguntas-esquema do poder da nobreza

• 1.- Que provoca a rapidez da reconquista?

• 2.- Por que son tan poderosos a Nobreza e o Clero?

• 3.- Tanta riqueza e tanto poder que provoca as veces?

• 4.- Por que non se creou unha industria téxtil en Castela?

• 5.- Polo tanto en Castela no aparece que clase social?

Cabo FISTERRA 2

5. A Coroa de Aragón: economía e sociedade

5.1. Unha economía diversificada

5.2. As rutas comerciais polo Mediterráneo

• A expansión da Coroa de Aragón (mapa)

5.3. As conquistas militares

5.4. O impulso da burguesía

05

Cabo FISTERRA 2

5.1. Unha economía diversificada

• A economía da Coroa de Aragón baseábase na agricultura e na gandaría.

• Nas terras aragonesas tiña un importante papel a gandaría ovina, e nas ricas hortas valencianas a agricultura de regadío era moi próspera.

• En moitas cidades desenvolvéronse actividades artesanais e manufactureiras estimuladas polo comercio marítimo.

05

Cabo FISTERRA 2

5.2. As rutas comerciais polo Mediterráneo

• Desde o século XIII ao XV, a Coroa de Aragón desenvolveu un comercio florecente no mar Mediterráneo e, en menor escala, con Flandres.

• As rutas máis frecuentadas dirixíanse cara a Sardeña e Sicilia, para alcanzar o mar Exeo, o Imperio bizantino e o Norte de África.

• Os barcos saían cargados con tecidos, aceite e instrumentos ou armas de ferro.

• Para defender os intereses dos comerciantes da Coroa de Aragón, nos portos principais do Mediterráneo creáronse os Consulados de Mar.

05

MAPA

Cabo FISTERRA 2

A expansión da Coroa de Aragón05

Cabo FISTERRA 2

5.3. As conquistas militares

• O crecemento de Aragón provoca envexa! O importante desenvolvemento comercial da Coroa de Aragón empurrou os monarcas a protexelo mediante unha política de conquistas militares.

• Primeiras conquistas? Estas conquistas iniciáronse a finais do século XIII, cando se ocupou Sicilia, e a comezos do século XIV, cando se ocupou Sardeña.

• Os almogávares, unha expedición de mercenarios, controlou Atenas e Neopatria ata finais do século XIV.

• No século XV, o rei Afonso o Magnánimo conquistou Nápoles e incorporou os seus territorios á Coroa.

05

Cabo FISTERRA 2

5.4. O impulso da burguesía

• A nobreza e mais o clero eran os grandes propietarios de terras e vivían das rendas que lles proporcionaba o traballo dos campesiños.

• Así e todo, na Coroa de Aragón, a prosperidade comercial favoreceu o desenvolvemento dunha vigorosa burguesía que acumulou riqueza e poder.

• Esta burguesía apoiou a expansión mediterránea levada a cabo polos monarcas, facilitándolles recursos monetarios, naves e avituallamento.

05

Cabo FISTERRA 2

6. Os conflitos sociais e políticos na Baixa Idade Media

6.1. A crise económica e social durante a Baixa Idade Media

6.2. Os enfrontamentos nobiliarios na Coroa de Castela

6.3. Os conflitos sociais na Coroa de Aragón

05

Cabo FISTERRA 2

6.1. A crise económica e social durante a Baixa Idade Media

• A chegada da Peste Negra no século XIV inaugurou unha etapa de crise económica e social.

• O descenso da poboación tivo efectos importantes na agricultura. Os nobres viron diminuír as súas rendas señoriais e reaccionaron en dúas direccións:

• Engrandeceron os seus dominios mediante novas concesións reais que conseguían ao lles facer presión aos reis.

• Endureceron as condicións dos campesiños e impuxeron novos impostos. Ante esta situación, producíronse revoltas de campesiños.

05

Cabo FISTERRA 2

6.2. Os enfrontamentos nobiliarios na Coroa de Castela

• Ante a situación de crise social e económica, os nobres casteláns quixeron impoñerlles a súa vontade aos monarcas.

• O rei Pedro I de Castela quixo dominar os nobres e facerse obedecer. Apoiouse na burguesía urbana.

• A alta nobreza e a Igrexa opuxéronse ao monarca e apoiaron como rei o seu irmán bastardo Henrique de Trastámara.

• Logo de anos de guerra civil, o bando nobiliario venceu e proclamou rei a Henrique II. Con este monarca iniciouse a dinastía Trastámara.

05

Cabo FISTERRA 2

6.3. Os conflitos sociais na Coroa de Aragón

• A dinastía Trastámara introduciuse na Coroa de Aragón na persoa de Fernando de Antequera (1412).

• A Fernando I sucedérono os seus fillos Afonso V e Xoán II. A mediados do século XV, na Coroa de Aragón, Cataluña viuse sacudida pola crise económica e polas loitas políticas.

• Estalou unha guerra civil (1462-1472) entre a oligarquía catalá, que desexaba manter os seus privilexios, e o monarca Xoán II, que tiña o apoio dos remensas e da Busca.

• O bando real conseguiu impoñerse aínda que sen solucionar os problemas do conflito.

05

Cabo FISTERRA 2

7. O Gótico na Península Ibérica

7.1. A arquitectura

7.2. A escultura

7.3. A pintura

05

Cabo FISTERRA 2

7.1. A arquitectura

• Na Península Ibérica recóllense dous modelos arquitectónicos distintos: o gótico setentrional ou francés e o gótico meridional ou cisterciense.

• O modelo setentrional ou francés atópase nos reinos de Navarra, Castela e León, e as catedrais de León, Burgos e Toledo son exemplos salientables.

• O gótico meridional aparece na Coroa de Aragón con obras como Santa María do Mar, en Barcelona, ou a catedral de Mallorca.

05

Cabo FISTERRA 2

7.2. A escultura

• A escultura gótica hispánica tivo un gran desenvolvemento.

• Nos séculos XIV e XV acentuouse o sentido decorativo, como se ve no sepulcro de Don Afonso de Gil de Siloé.

• Na Coroa de Aragón salientaron Aloi de Montbrai e Guillem de Sagarra e Pere Joan.

05

Cabo FISTERRA 2

7.3. A pintura

• Durante o século XIII, a pintura gótica estivo dominada en Castela e León pola arte da miniatura.

• A partir do século XIV, a Coroa de Aragón converteuse nun gran centro de pintura, recibindo primeiro as influencias da pintura italiana, e no século XV, da pintura flamenga.

05

Cabo FISTERRA 2

VIDEO DA RECONQUISTA

• CUESTIONARIO DO VIDEO DA RECONQUISTA

• 1.- ¿Qué acontece no ano 711?

• 2.- ¿En que nos convertimos?

• 3.-¿Cantos séculos existirá Al-Andalus?

• 4.- ¿Canto dura a reconquista?

• 5.- ¿Cal é o punto de partida da Reconquista?

• 6.-¿En que se convirte Al-Andalus no século X?

• 7.- León pasa a ser……….

• 8.- ¿Qué acontece na época de Almanzor?

• 9.-¿Qué pasa no século XI en Al-Andalus?

• 10.-¿A quen pide axuda Al-Andalus no 1086?

• 11.-¿Quen acaba sustituindo aos Almorábides?

• 12.-¿Cal é a batalla máis coñecida contra os almohades?

• 13.-¿Quen perdeu na batalla de Alarcos?

• 14.-Consecuencias da derrota

• 15.-¿A quen pide axuda Alfonso VIII?

• 16.-¿Quen gaña a batalla das Navas de Tolosa e en que ano?

• 17.-¿Cando conquista Portugal o Algarve?

• 18.-¿cal é o derradeiro reducto musulmán?

• 19.-¿Qué propiciou o asalto definitivo sobre Granada?

• 20.-¿Cando empeza o asedio?

• 21.-¿Cando se rinde Granada?

• 22.-¿Quen foi o derradeiro rei musulmán?

• 23¿Cal foi a primeira medida relixiosa dos RRCC (Fernando e Isabel)?

•

Cabo FISTERRA 2

5.1 Esquema: unha economía diversificada

• AGRICULTURA

• Economía de Aragón

• GANDARÍA

•

• OVELLA

• Ten moita importancia

• HORTAS VALENCIÁS

•

• ARTESANÍA

• Nas cidades destacan

• MANUFACTURAS

Cabo FISTERRA 2

5.2 Esquema de: As Rutas Comerciais

• MEDITERRÁNEO

• Comercio do XIII ao XIV

• FLANDRES

• SARDEÑA e SICILIA

• Mellores rutas por EXEO

• I. BIZANTINO

• NORTE DE ÁFRICA

• TECIDOS

• Cargaban entre outras ACEITE

• ARMAS

• Para defender os intereses comerciais: Consulado do Mar

•

•

•

Cabo FISTERRA 2

5.3.Esquema de : As conquistas militares

• É necesario protexer o comercio con conquistas militares.

• SICILIA

• XIII-XIV• SARDEÑA

Conquistas XIV ALMOGÁVARES:Atenas

• XV NÁPOLES

Cabo FISTERRA 2

5.4. Esquema de : O impulso da Burguesía

• NOBREZA: RENDAS

• Grandes propietarios

• CLERO: RENDAS

• RIQUEZA

• Clase social importante: BURGUESÍA

• PODER

• CARTOS

• A burguesía apoia a expansión con NAVES

• PROVISIÓNS

Cabo FISTERRA 2

A MONARQUÍA

Cabo FISTERRA 2

AS CORTES

Cabo FISTERRA 2

OS MUNICIPIOS

Cabo FISTERRA 2

Crise económica e social na Baixa Idade Media

Cabo FISTERRA 2

Enfrontamentos nobiliarios en Castela

Cabo FISTERRA 2

6.3 Os conflictos sociais na Coroa de Aragón

Cabo FISTERRA 2

ACTIVIDADES página 174 guia

• 1.- Di se son verdadeiras (V) ou falsas (F) estas afirmacións:

• A Reconquista debilitou o poder dos nobres• En Castela non se formou unha burguesía con poder

político• Na Coroa de Aragón desenvolveuse unha burguesía

rica e con poder• Os nobres trataron mellor aos campesiños e por ese

motivo non houbo revoltas• Tanto o reino de Castela como a Coroa de Aragón

expandíronse militarmente• A Peste Negra permitiulles aos campesiños

sobreviventes melloraren as súas condicións de vida