Tema 3.- Os Reis Católicos e a Monarquía Hispánica.

Bloque 3.- A formación da monarquía hispánica e a súa expansión mundial (1474-1700)

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe

1. Os Reis Católicos: unión dinástica de

Castela e Aragón; reorganización do

Estado; política relixiosa; conquista de

Granada; descuberta de América;

incorporación de Navarra; relacións con

Portugal.

1. Analizar o reinado dos Reis Católicos como

unha etapa de transición entre a Idade Media e a

Idade Moderna, e identificar as reminiscencias

medievais e os feitos salientables que abren o

camiño á modernidade.

1.1. Define o concepto de unión dinástica aplicado a

Castela e Aragón en tempos dos Reis Católicos e describe

as características do novo Estado.

1.2. Explica as causas e as consecuencias dos feitos máis

relevantes de 1492.

1.3. Analiza as relacións dos Reis Católicos con Portugal e

os obxectivos que perseguían.

2. Auxe do Imperio no século XVI: dominios

de Carlos I e de Filipe II; modelo político

dos Austrias; conflitos internos; conflitos

relixiosos no seo do Imperio; conflitos

exteriores; exploración e colonización de

América e do Pacífico; política económica

respecto a América; a revolución dos

prezos e o custo do Imperio.

2. Explicar a evolución e a expansión da

monarquía hispánica durante o século XVI,

diferenciando os reinados de Carlos I e Filipe II.

2.1. Compara os imperios territoriais de Carlos I e de Filipe

II, e explica os problemas que provocaron.

2.2. Explica a expansión colonial en América e no Pacífico

durante o século XVI.

2.3. Analiza a política respecto a América no século XVI e

as súas consecuencias para España, Europa e a poboación

americana.

3. Crise e decadencia do Imperio no século

XVII: os validos; expulsión dos mouriscos;

proxectos de reforma de Olivares; guerra

dos Trinta Anos e perda da hexemonía en

Europa en favor de Francia; rebelións de

Cataluña e Portugal en 1640; Carlos II e o

problema sucesorio; crise demográfica e

económica.

3. Explicar as causas e as consecuencias da

decadencia da monarquía hispánica no século

XVII, relacionando os problemas internos, a

política exterior e a crise económica e

demográfica.

3.1. Describe a práctica do valemento e os seus efectos na

crise da monarquía.

3.2. Explica os principais proxectos de reforma do Conde

Duque de Olivares.

3.3. Analiza as causas da guerra dos Trinta Anos e as súas

consecuencias para a monarquía hispánica e para Europa.

3.4. Compara e comenta as rebelións de Cataluña e

Portugal de 1640.

3.5. Explica os principais factores da crise demográfica e

económica do século XVII, e as súas consecuencias.

3.6. Representa unha liña do tempo desde 1474 ata 1700,

e sitúa nela os principais acontecementos históricos.

4. Século de Ouro español: do Humanismo

á Contrarreforma; Renacemento e Barroco

na literatura e na arte.

4. Recoñecer as grandes achegas culturais e

artísticas do Século de Ouro español, extraendo

información de interese en fontes primarias e

secundarias (en bibliotecas, internet, etc.).

4.1. Procura información de interese (en libros e internet) e

elabora unha breve exposición sobre os seguintes pintores

do Século de Ouro español: El Greco, Ribera, Zurbarán,

Velázquez e Murillo.

1.- Os Reis Católicos (1469/1479-1516).

Isabel I, raíña de Castela

Fernando II, rei de Aragón

Os Estados da Península Ibérica a mediados do século XV

O proxecto de unificación peninsular.

Data Proceso

1469

Matrimonio de Isabel de Castela e Fernando de Aragón (príncipes herdeiros)

Isto supuña a unión dinástica da Coroa de Castela e a Coroa de Aragón (ambos príncipes

pertencían á mesma dinastía (os Trastámara)

1474 Morte do rei Enrique IV de Castela ⟹ Isabel (irmá do rei) proclámase raíña de Castela ⟹

guerra civil entre Isabel e Juana (“la Beltraneja), filla de Enrique IV

1475 Concordia de Segovia: Isabel e Fernando acordan administrar de forma conxunta as dúas

Coroas, mantendo cada unha as súas características (lingua, moeda, leis, institucións...)

1479

Fin da guerra civil na Coroa de Castela ⟹ Isabel I confírmase como raíña de Castela

Morte de Xoán II de Aragón ⟹ Fernando II, rei de Aragón

Inicio do reinado conxunto

1482-1492 Os Reis Católicos conquistan o reino nazarí de Granada, incorporado á Coroa de Castela

1490 - 1500

Enlaces matrimoniais de Isabel e María, fillas dos Reis Católicos cos reis de Portugal

Isabel ⧟ Alfonso, príncipe herdeiro (1490-1491)

Isabel ⧟ Manuel I, rei de Portugal (1496-1498) ⤍ príncipe Miguel († en 1500)

María ⧟ Manuel I (1500-1517)

A unión da Coroa de España e o Reino de Portugal realizarase no reinado de Felipe II (1580).

Ambos Estados estiveron unidos ata 1640.

1493 Reincorporación do Rosellón e a Cerdaña á Coroa de Aragón

1512-1515 Conquista do Reino de Navarra, incorporado á Coroa de Castela

A proxección exterior da monarquía.

América

1492

(1470-1498) (1478-1497) (1479-1555) (1482-1517) (1485-1536)

(1475-1491) príncipe

heredero del rey Juan II

hijos del emperador Maximiliano de Austria

(1486-1502) príncipe

heredero del rey Enrique VII

rey de 1495 a 1521

A construción da monarquía autoritaria.

Coroa de Castela

Santa Irmandade corpo armado encargado de perseguir malfeitores e criminais (1476)

Exército corpo profesional e permanente para a defensa do reino

Consellos organismos formados por xuristas, que asesoraban ao rei no goberno e actuaban tamén

como tribunais de xustiza

Xustiza Real Audiencia: tribunal de xustiza (A Coruña, Sevilla, Canarias, Mallorca)

Chancelería: tribunais superiores de xustiza (Valladolid e Granada)

Facenda organismos encargados de controlar o sistema de recadación de impostos e financiar as

novas institucións (Contaduría Xeral de Contas...)

Correxedores funcionarios reais que presidían os concellos e exercían funcións de goberno

Coroa de Aragón

Sentenza Arbitral

de Guadalupe

medidas adoptadas en 1486 para solucionar o conflito dos paieses de remensa (campesiños

sometidos aos señores) en Cataluña

Insaculación sistema de elección dos cargos municipais mediante sorteo, para evitar o monopolio dos

mesmos polo patriciado urbano

Pactismo

relación que existía na Coroa de Aragón entre o rei e os seus súbditos, segundo a cal a

autoridade real se fundamentaba no consentimento dos gobernados. Así, o rei debía

comprometerse a respectar as institucións, leis e costumes de cada un dos Estados

asociados na Coroa para poder gobernar; a cambio os súbditos comprometíanse a

respectar a monarquía.

A consecución da unidade relixiosa.

Medidas

Establecemento do Tribunal da Inquisición (Tribunal do Santo Oficio da Inquisición) 1478

Expulsión dos xudeus dos territorios da monarquía 1492

Conversión forzosa dos musulmáns (mudéxares) que vivían nos reinos da monarquía 1499-1502

Os grandes descubrimentos: expedicións portuguesas

O mapa imaxinado por Colón

Cristóbal Colón

(1451-1506)

O descubrimento de América: as viaxes de Colón.

O reparto do mundo

O tratado de Tordesillas

Planisferio de Cantino, do ano 1502 que mostra o meridiano designado no Tratado de Tordesillas (7 de xuño de 1494).

Acordo diplomático firmado entre os Reis Católicos e o rei Xoán II de Portugal o 7 de xuño de 1494 en Tordesillas

(Valladolid), polo cal a Coroa de Castela e o reino de Portugal se repartían o océano e as terras descubertas e por descubrir.

O documento establecía como fronteira unha liña imaxinaria (un meridiano) situada 370 leguas [legua mariña = 5.555,5 m. /

370 leguas = 2.055,5 Km] ao oeste das illas de Cabo Verde [aproximadamente o meridiano 46º 30' O]. As terras situadas ao

oeste dese meridiano serían dominio de Castela; as terras situadas ao leste serían dominio de Portugal.

2.- A Monarquía dos Austrias.

2.1.- A Monarquía hispánica. Trazos xerais.

Monarca Anos de reinado Caracteres

Carlos I 1516-1556 Instaurou a dinastía chamada de

Habsburgo ou de Austria Gobernaron sobre un inmenso Imperio,

formado polas posesións europeas e

polos territorios americanos ⟹ guerras

constantes Filipe II 1556-1598 Foi rei de España pero non

emperador de Alemaña

Filipe III 1598-1621 O Imperio iniciou a súa lenta decadencia.

A crise da economía, o descenso da poboación e as derrotas militares

puxéronlle fin á hexemonía hispánica en Europa

Filipe IV 1621-1665

Carlos II 1665-1700

Trazos básicos do Imperio español

Monarquía formada pola unión de diversos Estados que mantiñan as súas leis e institucións particulares

Carácter común: todos os territorios estaban gobernados polo mesmo rei, auxiliado por diversos consellos

Carecía de continuidade territorial: os dominios españois estaban dispersos. Isto dificultaba a cohesión e as

comunicacións, multiplicaba os problemas e os inimigos

Os reis afrontaron numerosas guerras para: manter a unidade do imperio, conservar a hexemonía política, e

defender e expandir o catolicismo

O centro do imperio era a Coroa de Castela

2.2.- Carlos I e o Imperio universal (Universitas Christiana).

A formación do imperio de Carlos I.

Herdanzas do seu pai Filipe I de

Habsburgo (o Fermoso)

Países Baixos [17 provincias, incluía os actuais Países Baixos,

Bélxica e Luxemburgo]

Franco Condado

Charolais

Herdanzas da súa nai Xoana I de Castela

(a Tola)

Coroa de Castela

illas Canarias

enclaves no Norte de África (Melilla, Orán…)

territorios conquistados en América

Herdanzas do seu avó Fernando II de

Aragón (o Católico)

Coroa de Aragón: territorios en España + posesións

mediterráneas

Reino de Sardeña

Reino de Sicilia

Reino de Nápoles

Herdanzas do seu avó Maximiliano I de

Habsburgo

Arquiducado de Austria

feudos dos Habsburgo (Sur de Alemaña)

dereitos ao trono do Sacro Imperio Romano Xermánico (SIRX)

Conquistas de Carlos I

Milán

territorios conquistados en América (imperio azteca, inca…)

prazas africanas

2.3.- A Monarquía católica de Filipe II.

O imperio de Filipe II

territorios

herdados do

seu pai

Carlos I en

Europa

España + as posesións aragonesas no Mediterráneo (Sardeña, Sicilia e Nápoles)

dominios da casa de Borgoña:

Países Baixos

Franco Condado

Charolais

Milanesado

África enclaves na costa mediterránea (Melilla, Orán...)

América Vicerreinado de Nova España (México, Centroamérica e illas do Caribe)

Vicerreinado de Perú (colonias de América do Sur)

territorios

incorporados

durante o

seu reinado

Europa

En 1580 herdou Portugal co seu inmenso imperio ultramarino, que comprendía:

Brasil en América

illas do Atlántico (Azores, Madeira, Cabo Verde...) e colonias nas costas de

África (Angola, Mozambique, Zanzíbar...)

colonias nas costas de Asia (na India, en China...) e no océano Índico (Sri Lanka,

Xava...) e Pacífico (illas Molucas)

Asia as illas Filipinas e outros arquipélagos no Pacífico

América a península de A Florida

A expresión no imperio español nunca se puña o sol fai referencia á complexidade xeográfica do imperio: posuía territorios

estendidos por varios continentes, separados por enormes distancias e caracterizados pola súa heteroxeneidade (leis e

institucións diferentes).

Reaccións ante o poder dos Austrias

Os esforzos por manter o Imperio: os conflitos exteriores.

Carlos I

Conflito con Cronoloxía Causas / obxectivos Resultado

Francia 1521 - 1556

loita pola hexemonía europea

disputas territoriais (Milán, Navarra…)

sucesivas guerras e treguas que non

cambiaron as posicións

Carlos I anexiona Milán

Turcos 1529 - 1541

impedir a expansión do Imperio turco,

polo val o Danubio, as costas do

Mediterráneo e o norte de África

éxito na defensa de Viena (1532)

conquista de Tunes en 1535

fracaso da conquista de Alxer en 1541

Príncipes

alemáns 1540 - 1555

relixiosas: evitar a propagación da

Reforma protestante de Lutero

políticas: varios príncipes alemáns

apoiaban a Lutero e enfrontábanse á

autoridade do emperador

vitoria de Mühlberg (1547) sobre os

príncipes protestantes alemáns

pero tivo que firmar a Paz de

Augsburgo (1555), que recoñecía a

liberdade relixiosa dos Estados

alemáns ⟹ división de Europa entre

católicos e protestantes ⟹ guerras de

relixión

Filipe II.

Conflito con Cronoloxía Causas / obxectivos Resultado

Francia 1556 - 1559 loita pola hexemonía europea vitoria española na batalla de San

Quintín (1557)

Turcos 1571

frear a expansión musulmá polo

Mediterráneo

vitoria da Liga Santa (Papa, Venecia e

España) na batalla naval de Lepanto

(Grecia) en 1571

Gran

Bretaña 1585 - 1604

apoiaba os protestantes (sobre todo

de Flandres)

atacaba a flota española que

comerciaba con América (piratería)

fracaso do proxecto de invasión de

Inglaterra: o desastre da Armada

Invencible (1588)

Protestantes

de Flandres 1566 - 1609

descontento dos flamengos polos

fortes impostos

conflito relixioso pola extensión do

calvinismo nos Países Baixos

división dos Países Baixos en 2 áreas

(7+10 provincias):

a N calvinista e independente

(Provincias Unidas, hoxe Países

Baixos)

a S católica e fiel ao rei (Países

Baixos do Sur, hoxe Bélxica e

Luxemburgo)

A decadencia do Imperio dos Austrias (século XVII).

A crise xeral do século XVII: principais manifestacións.

sector principais manifestacións causas consecuencias

demografía

descenso da poboación (de 8

millóns de habitantes en 1600

a 7 en 1700)

malas colleitas ⟹ grandes fames

sucesión de epidemias (peste)

continuas guerras

emigración cara a América

expulsión dos mouriscos

Os señores esixiron rendas máis

altas aos campesiños. ⟹ unha

parte deles emigrou ás cidades,

onde malviviu da mendicidade.

agricultura despoboamento do campo

industria

e comercio

retroceso da produción

industrial e do comercio

escasa capacidade produtiva

a gran cantidade de impostos que

gravaban os intercambios

escasa capacidade de compra

dunha poboación cada vez máis

empobrecida

retroceso do comercio con

América

dependencia da produción

estranxeira

redución da demanda de

produtos desde as colonias, que

comezaron a autoabastecerse

ou recorreron a compañías

comerciais inglesas e francesas

finanzas

falta de recursos para poder

pagar os numerosos gastos da

monarquía

diminución das remesas de ouro e

prata que chegaban das Indias

a meirande parte desas remesas

destinábase a:

financiar as continuas guerras

que se mantiñan en Europa

pagar as importacións de

manufacturas

a monarquía viuse obrigada a

pedir préstamos a banqueiros

estranxeiros, que esixían un

elevado xuro

aumento dos impostos

a insuficiencia desta medidas ⟹

a Facenda real tivo que

declararse en bancarrota varias

veces

Os “Austrias menores”.

Felipe III (1578-1621)

reinado: 1598-1621

Felipe IV (1605-1665)

reinado: 1621-1665

Carlos II (1661-1700)

reinado: 1665-1700

Os validos máis importantes dos Austrias menores

Francisco de Sandoval y Rojas

duque de Lerma

valido de Felipe III

Gaspar de Guzmán y Pimentel

conde-duque de Olivares

valido de Felipe IV

Juan José de Austria

fillo bastardo de Felipe IV

valido de Carlos II

Feitos básicos do reinado dos Austrias menores

Reinado Política interior Política exterior

FILIPE III

1598-1621

goberno mediante validos ou privados (duque de

Lerma

expulsión dos mouriscos (1609)

crise: despoboación, esgotamento económico

política pacifista:

Tregua dos Doce Anos coas Provincias Unidas

(1609-1621)

paz con Francia e Inglaterra

FILIPE IV

1621-1665

a política centralizadora do valido Conde-Duque de

Olivares: o proxecto da Unión de Armas (1625)

as reaccións: a crise de 1640, a escisión da

monarquía:

a insurrección de Cataluña (1640-1652)

a independencia de Portugal (1640-1665)

sublevacións en Andalucía, Aragón, Sicilia e

Nápoles

intervención na Guerra dos Trinta Anos (1618-1648)

guerra paralela contra as Provincias Unidas desde

1621

enfrontamento simultáneo con Francia desde

1635

derrotas militares e fin da hexemonía española en

Europa

Paz de Westfalia (1648)

Paz dos Pireneos (1659)

CARLOS II

1665-1700

inestabilidade política: sucesión de rexencias e

validos

decadencia económica e quebra financeira do Estado

decadencia ante a expansión de Francia: perda de

varias cidades de Flandres fronteirizas con Francia

+ o Franco Condado (1678)

morte sen descendencia de Carlos II ⇒ cambio de

dinastía: dos Austria aos Borbón (1700) ⇒ Guerra

de Sucesión

Europa despois da Paz de Westfalia (1648)

Consecuencias da Paz de Westfalia (1648)

O Imperio Hispánico no século XVII

Carlos II: o problema sucesorio.

3.- Conquista e explotación da América española.

3.1.- As grandes conquistas e expedicións.

Unha

conquista

rápida, por

superioridade militar: armas, cabalos, armaduras, pólvora...

superioridade científica: xeógrafos, botánicos, enxeñeiros militares...

afán de aventuras e de riqueza

loitas internas entre os pobos indíxenas

os indíxenas pensaban que os conquistadores eran deuses (armas, armaduras, cabalos, cans...)

profecías indíxenas que predicían a chegada de enviados dos deuses

Expedición de conquista Data Protagonistas

Conquista do Imperio azteca entre 1518 e 1521 dirixida por Hernán Cortés

Dominio da civilización maia entre 1523 e 1524 Pedro de Alvarado

Conquista do Imperio inca entre 1531 e 1535 dirixida por Francisco Pizarro

Exploración de Florida, Texas e California entre 1528 e 1536 Álvar Núñez Cabeza de Vaca

Conquista de Chile entre 1536 e 1553 Diego de Almagro e Pedro de Valdivia

Exploración do río Amazonas 1541-1542 Francisco de Orellana

Conquista das illas Filipinas e apertura da ruta entre Filipinas e México

entre 1565 e 1571 Miguel López de Legazpi

e Andrés Urdaneta

Fundación de Bos Aires e Santa Fe (Arxentina)

1580 Juan de Garay

1518-1521

1531-1535

1523-1524

A primeira volta ao mundo (1519-1522).

3.2.- A organización do Imperio americano.

Institucións Data de creación Funcións

ESPAÑA

Consello

de Indias

1524

(sen sede fixa)

Institución que se encargaba dos asuntos americanos,

asesoraba o rei neles e redactaba as leis específicas para os

territorios conquistados.

Casa de

Contratación

1503

(Sevilla)

Institución que controlaba todo o tráfico de persoas e

mercancías con América.

Aseguraba a recadación do quinto real para a Coroa

AMÉRICA

Vicerreinados

e vicerreis

Nova España en

1534

Perú en 1542

O vicerrei era o representante directo do rei.

Acumula funcións de gobernador, presidente da Audiencia e

capitán xeneral.

Audiencias

A primeira foi

establecida en

1511

Función administrativa e xudicial. Están baixo o control dos

vicerreis.

A finais do século XVI había 4 en Nova España e 6 en Perú.

Gobernacións

ou provincias A primeira en 1502

Territorios baixo o mando dun gobernador nomeado polo rei.

Función administrativa e xudicial. Están subordinados ás

Audiencias.

A finais do século XVII había 37.

Cabidos A partir de 1507 Órgano de goberno e administración dun municipio.

3.3.- A explotación das Indias.

Unha encomenda española en América

A mita