Tema 2. a arte prehistórica

TEMAII: TEMAII:

ARTE PREHISTÓRICA ARTE PREHISTÓRICA

1. A arte prehistórica

•a) a arte paleolítica

•b) a arte do epipaleolítico

•c) a arte neolítica e da Idade dos Metais

a) A arte paleolítica

• 25000- 10000 a.C. • Sociedades primitivas cazadoras• Casi exclusivamente europea• Abrangue desde obxectos de

adorno ata os grandes frisos parietais

• Destaca dous tipos de arte: – arte moble: Caracterízase por:

• son pequenas pezas que se podían levar de un lugar a outro.

• Vinculada a utensilios cotidianos

– arte rupestre: Caracterízase por:• arte realizada sobre paredes, teitos e

chan das covas e abrigos.• Represéntanse animais, signos e

figuras humanas.• As técnicas usadas son:

– Pinturas : a base de colorantes minerais aplicados directamente ou mezclados con algún aglutinante

– Gravados: directamente sobre rocha case sempre.

– Escultura:relevos sobre rochas duras e modelados sobre arxila.

CARACTERÍSTICAS

CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS


• Teorías sobre a interpretación da arte paleolítica– Arte como motivación estética:

• anterior ao descubrimento das representacións rupestres

• Moitos utensilios para actividades rutinarias otorga tempo libre que usan para a arte

– Arte como elemento utilitario de ritos e ceremonias• Presencia masiva de especies de

alimentación e supervivencia• Covas e abrigos son un contexto único

que actúa como santuario

•Estilos da arte paleolítica según Leroi– Leroi– GourhanGourhan::

–Estilo I: 30000- 25000 a.C. Baixorrelevos e gravados de animais –incompletos-. Exemplos: Ferrassie e Isturitz

–Estilo II: 25000-20000 a.C.

Os animais presentan curvas nas cervicias en forma de S e as extremidades son desproporcinadas. Exemplos: Manas da cova de Gargas (Pirineos franceses)

–Estilo III: 20000-15000 a.C.

Deste estilo son as máis importantes representacións: animais de pescozos longos e grandes corpos. Exemplos: Lascaux (Dordoña) Pasiega (Santander)Temos restos tamén de arte moble desta periodo. Destacan as “Venus” como deusas da fertilidade. Destacan: Willwndorff (Austria) e Lespugne ( Francia)

–Estilo IV: Divídese en dúas etapas:

•Antiga: 15000-12000 a.C.

Realismo e naturalismoUso de liñas de despece para marcar cambios de pelaxe, forma, etcExemplos: Altamira (Cantabria) Combarelles (Francia)

•Recente: 12000-8000 a.C.

Aparecen figuras con movemento


CARACTERÍSTICAS


Pinturapaleolítica

SoporteParietal

(sobre paredes)

Capa de arcilla superficial(por descomposición de caliza)

Sobre roca orixinal

Materiais

Pigmentos cromáticos

Carbón vexetalNegro manganeso

Arcillas Óxidos de ferro

AglutinantesGrasa animal

Resinas

Técnicas

Tamponado :Anacos de pel mollados en pintura Aerografía : pintura diluida na boca e escupida na pedra

Dedos : untar dedos e pintar con eles na paredeCarbón fragmentos de madeira carbonizada

Contexto histórico

Paleolítico Superior (3O000 – 8000)

Grupos de cazadores-recolectores

Glaciacións

Sólo poden manterse grupos pequenosDeben emigrar siguindo ás manadas

Vida en covas

PINTURAPINTURACARACTERÍSTICAS PINTURA PALEOLÍTICA


Características formais

Ausencia de composición

Individuais sin formar escenas

Figuras ailladas

Xuxtaposición amplia(separadas por lonxitude superior ás figuras)

Xuxtaposición estreita(separadas por lonxitude inferior ás figuras)

Superposición(uns animais cubren parte de outros)

Ausencia de chan

Indefinido Ausencia da parte inferior dos animais

Lineal Final de patas suxiren o chan

Posiciónsvariadas

HorizontaisVerticaisOblicuas

Trazo groso

Silueta pintada

SeguidaDifuminadaPuntillada

ReforzoRaspadosestrías

Fuciño, ollos, cornosespecialmente

Pinturapaleolítica

PINTURAPINTURACARACTERÍSTICAS PINTURA

PALEOLÍTICA


Pinturapaleolítica


naturalismo

Realismo visual(parecido coa realidade)

Saíntes da rocha crean tridimensionalidadeReproducción da pelaxe (pequenos trazos)

Realismo intelectual(representa o que existe

aínda que non se poida ver ó mesmo tempo)

Perspectiva torcida

Figura de perfilCatro patasPezuñas e cornos de fronte

Intentos de representar movemento

Según Leroi-Courham

Animación nula (estatismo)Animación simétrica (moi movidas)Animación segmentada (parte corpo movida)Animación coordinada (catro extremidades movidas)

PolicromíaNegro manganeso ou carbónÓxido de ferrosArcillas

Ao combinar distintas cantidadesde pigmentos e colocar diferentes espesores xurde a policromía (en realidade moitas veces eran pinturas planas xuxtapostas e noutras zonas mezcladas)

Convencionalismos M ventral de animaisCabezas desproporcionadamente pequenas

PINTURAPINTURACARACTERÍSTICAS PINTURA

PALEOLÍTICA


Altamira (Cantabria, España). Teito de sala policromada

Ata ano 1925o chan estaba

moi cerca do teito polo que era imposible

unha contemplación unitaria de todas as figuras

PINTURAPINTURA

Ausencia de composición

Grandes figuras

policromía Trazo groso e incisións

Naturalismo(visual e intelectual)

SoporteMateriaisTécnicas

TemáticasInterpretación

Contexto históricoEtc.

convencionalismos

Según Leroi-Gourham:Grupo de bisontes delimitadospor dous cabalos, un xabalí e

dúas cervas ( casi trinta figuras)

Descubierta en 1879 por Marcelino de Sautuola

Datada de hace unos 14.000 a 15.000 anos

COVA ALTAMIRA


Cova de Altamira, Cantabria, España

Altamira. Bisontes Protuberancias que dan sensación

de tridimensionalidade

PINTURAPINTURA COVA ALTAMIRA


Altamira. Figuras aisladas.Ausencia de composiciòn

Altamira. Contorno groso.Policromía

Naturalismo. Pelo sinalado. Catro patas

PINTURAPINTURA COVA ALTAMIRA


Lascaux (Dordoña, Francia). Galería axial.

Descuberta en 1940 por Radivat y Marsal

Diversas zonas cova Lascaux (Francia)

Sala dos touros

Muros de cinco metrose un monstruo ( la Licorne)

Galería axial

Vinte metros

Passage e Nef

Galería principal

Manifestacións pictóricas pertenecentes ao estilo

magdaleniense III

Más de cuatrocentas cincuenta figuras

reconocibles en toda a cova

Cabinet des Felins

Ábside Pozo

PINTURAPINTURA COVA LASCAUX

b) A arte do epipaleolítico

• 9000- 6000 a.C.• Arte levantina • Rica e evolucionada• Arte lineal e de debuxo• Con valores novos• Función relixiosa, máxica e de

encantamento• Localización: nas partes máis

profundas das covas • Técnica:uso de policromía• Predominio maior da figuración

humana aínda que esquematizada• Maior movemento nas figuras• O home domina as escenas• Destacan: Danza de Cogull (Lleida)

e Cova da Vella (Albacete)

CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS CARACTERÍSTICAS


Pinturaepipaleolítica

SoporteParietal

(sobre paredes)

Capa de arcilla superficial(por descomposición de caliza)

Sobre rocha orixinal

Materiais

Pigmentos cromáticos

Óxidos de ferro predominantemente

AglutinantesGrasa animal

Resinas

Técnicas Dedos“Pincel”

Contexto histórico

Mesolítico (9.000 – 6.000)

Grupos de cazadores-recolectores

Interglaciar

Sólo poden manterse grupos pequenosDeben emigrar siguindo ás manadas

Vida en abrigos rocosos

PINTURAPINTURA

CARACTERÍSTICAS PINTURA EPIPALEOLÍTICA



ComposiciónForman escenas

Trazo fino

Silueta continua

Sin incisións


Composición en diagonal(punto de fuga oblicuo)

Escenas moi movidas

Antinaturalismo

Xeometrización e esquematización

Figuras planas

Contornos simplificadosEliminación dos detalles(non sinalan ollos o pelo)

Non reproducen volumen

Representación do movemento

Posicións diagonais

Figuras con extremidades moi abertas

Monocromía Figuras recheas dunha sóa corPredominio de tonos ocres

PINTURAPINTURA

CARACTERÍSTICAS PINTURA EPIPALEÓLÍTICA



Temática ( Impónse

o narrativo)

Predominio de animais de pequeno tamaño (en torno a vinte centímetros)

Abundancia de figuras humanas

Exemplos

Muy estilizadas

Convencionalismos Partes de frentePartes de perfil

Escenas de vida cotidiana (recolección, caza, etc.)

Valltorta (Castellón) Mesolítico

Cogull (Lérida) Neolítico

interpretacións Perden función máxica

PINTURAPINTURA

CARACTERÍSTICAS PINTURA EPIPALEOLÍTICA


Valltorta (Castellón, España). Cacería

esquematización estilización Contornos finos

monocromía Composicións dinámicas

Carácter narrativo

convencionalismos

Extremidades moi abertas

planitude

Composición en diagonal

PINTURAPINTURA

COVA VALLTORTA

c) A arte neolítica e da idade dos metais

•Etapa menos fecunda

•Aparece a cerámica, amuletos e novos ídolos

•Non desaparecen os gravados rupestres

•Características do panorama desta arte:

– Inicios do urbanismo

– Sedentarización

– Aparición primeiras civilizacións (IV milenio en Mesopotamia e Exipto)

– Desenvólvese a cultura castrexa na zona galaica

– Desenvólvese o megalitismo: V milenio a.C. con novas arquitecturas como os crómlech, menhir, dolmen, taulas, etc

– Xeneralízase un estilo esquemático en pinturas rupestres

•Destacan novas tipoloxías arquitectónicas:

–Dolmen: estructura de carácter funerario formado por pedras verticais (ostortatos) que sosteñen unha gran lasca horizontal (cobixa)

–Menhir: pedra alongada cravada no chan

–Crómlech: círculo de pedras asociado ao culto a o sol

–Aliñacións: filas de menhires xunto a unha tumba


CARACTERÍSTICAS


Menhir

Grandes bloques de pedra

(varias toneladas)

Colocados en vertical

Trasladados Grandes distancias

Dolmen

Pedras verticais

(Ortostatos)

LascaHorizontal(cobixa)

Completamente cubertos de terra

A veces desbastan frotando con areniscas

Arrancan de xacimientos con madeiras e odres de

auga (ensanchan) e mediante contrastes frío-calor

Recortan dándolle formas máis ou menos xeométricas

Sentido máxico de conexión de forzas

telúricas (terra) co ceo (proxección)

Posible función funeraria

ARQUITECTURA MEGALÍTICAARQUITECTURA MEGALÍTICA

DOLMEN E MENHIR


Evolución dolmen: dolmen simple, sepulcro de corredor e galería cuberta

Pasillo adinteladoCámara sepulcral

circular con falsa cúpula(por acercamento progresivo

de lascas)

Ortostatos poden ser progresivamente reemplazados por muros ciclópeos

Dolmen cuberto

ARQUITECTURA MEGÁLITAARQUITECTURA MEGÁLITA

EVOLUCIÓN DOLMÉN


Dolmen de galería cubierta: Menga

Pasillo adintelado25 metros de largo por 6 metros

de ancho

ortostatos

cobixas

Montículo de arena que o cubre.

Orientación hacia o leste(iluminación en solsticio)


DOLMEN CUBERTO


Sepulcro de Corredor: cova do Romeral

Doble cámara

Falsa cúpula con gran cobixa

final

Montículo de cubrición

Cova do Romeral (Málaga)

Muros ciclópeos


COVA DO ROMERAL


Aliñación de Carnac (Francia) . Aérea

Once filas

Un kilómetro de lonxitude

Pobos sedentarios(agricultura, gandería, etc.)

Numerosa poboación para poder extraer, transportar e

colocar pedras

Suficientes excedentes alimenticios para poder dedicar moito tempo e

enerxía a estas construcciones

Cien grandes menhires en

cada fila


CARNAC


Ubicada no único lugar onde alúa chea se coloca perpendicular á saída do sol no solsticio de verán

no hemisferio norte (sobre 21 de xuño)

Diversas remodelaciónsDesde finais do cuarto milenio

antes de Cristo ata mediados do segundo

Círculo de trilitos (dúas pedras verticais de 25 Tn.

e unha horizontal de 5 Tn. De arenisca local) traballados entre

sí con xuntas de espiga e mortalla

Cinco trilitos en forma de ferradura

Gran avenida

Círculo formado por vinte monolitos de pedra azulada traída

de Gales (a más de 150 Km) duns catro a cinco metros de alto

Foso circular de máis de cen metros de diámetro

e anes de pedras

Grande pedra central

Cromlech Stonehenge ( Reino Unido) . Aérea


STONEHENGE


Cromlech Stonehenge (Reino Unido). Reproducción

Cromlech Stonehenge


STONEHENGE


Modelos cultura megalítica baleárica

Taula

NavetaTalayot

Naveta

Taula

Tres lados con muros e frente aberto

Losa vertical e encima horizontal

Terceira lousa inclinada

Función ritual: sacrificios de animais


TAULA, TALAYOT E NAVETA


Talaiot: Torreón troncocónico - vivenda

Torreòntroncocónico

Cuberto con falsa cúpulaVanos en

zona superior

Pilar central como reforzo

Adosados a muros ou exentos

Función defensiva e de vivenda

Muros ciclópeos

Naveta: construcción rectangular de carácter

funerario

Construcción lonxitudinal(rectangular)

Pedras talladas en aparello regular.

Máis grosas as da zona inferior

Falsa bóvedaApertura moi estreita

División en tres naves separadas

por pilares

Función funeraria: enterramento colectivo


NAVETA E TALAYOT

2. Vocabulario•Adobe: ladrillo de arcila e palla secado ao sol •Alintelada: arquitectura cuberta por un elemento horizontal ou lintel•Aliñamento: conxunto de menhires colocados en liñas paralelas•Antropomorfo: de forma humana•Arquitrabada: arquitectura cuberta por un elemento horizontal chamado lintel ou arquitrabe.•Baixorrelevo: escultura realizada sobre unha superficie da que sobresae menos da metade do seu volume.•Cachotería: aparello irregular formado por unha serie de pedras sen labrar ou pouco labradas unidas con xeso ou cal, sen orde de tamaño nin de fiada•Ciclópea: construcción feita con grandes pedras sen argamasa como elemento de unión.• Crómlech: conxunto de menhires colocados en forma circular. A palabra procede do céltico crum e lech, que significan respectivamente, curvado e pedra• Dolmen: monumento megalítico propio da Prehistoria, formado por pedras verticais cravadas no chan sobre as que descansan unha ou máis pedras postas en forma horizontal• Estatua: escultura exenta de arxila, madeira, pedra, mármore ou metal, de forma animal ou humana, tallada a imitación do natural.

2. Vocabulario•Exenta (escultura): escultura que non está pegada a un muro e que se pode contemplar desde tódolos seus ángulos.•Gravado: Procedemento polo que se consegue unha estampa mediante a obtención previa dunha matriz ou prancha.•Kalathos/kalathoi: vasixa en forma de sombreiro e copa propia da arte íbera•Lauda: Cuberta ou tapa dun sarcófago normalmente gravada.•Lintel: Pedra ou viga horizontal que se coloca sobre unha porta ou ventá•Medio relevo: escultura realizada sobre unha superficie de xeito que a metade do seu volume sobresae dela.•Menhir: monumento megalítico consistente nunha pedra cravada no chan e disposta en forma vertical•Monocromo: dunha única cor.•Naveta: monumento megalítico propio da Prehistoria das Illas Baleares, que ten forma de nave invertida, de onde procede o seu nome.•Ourivería: arte de traballar metais preciosos, particularmente o ouro e a prata•Perpiaño: pedra cortada de cantos vivos en forma de prisma rectangular de seis caras utilizada na construcción de piares, muros,etc.•Piar: elemento sustentante exento, como a columna pero de sección rectangular ou cadrada con capital segundo as ordes clásicas.•Pilastra: piar pegado ao muro.

2. Vocabulario• Policromía: aplicación de cores en xeral.•Polícromo: de varias cores•Sillaría: conxunto de perpiaños•Taula: monumento megalítico propio da Prehistoria das Illas Baleares, consistente nunha pedra disposta en forma vertical cravada no chan e con outra plana que a cobre orizontalmente na súa parte superior.•Teitume alintelada: tipo de cuberta plana que serve de elemento constructivo para pechar de forma horizontal a parte superior dunha apertura ou espazo.•Terracota: arxila cocida utilizada en escultura e cerámica.•Tholos:edificio de forma circular de orixe prehistórica. Aparecen tamén na antiga Grecia destinado ao culto relixioso ou funerario.•Vulto redondo: escultura exenta, é dicir, que nos está pegada a un muro e que se pode contemplar desde tódolos seus ángulos.

3. Actividades 1. Defina os seguintes conceptos:

Polícromo, Dolmen, Menhir, Ortostato, Cobixa, Taula, Speo, Mastaba, Pirámide, Canon 2. Siñala as características básicas da pintura rupestre do Paleolítico Superior. 3. Sitúa cronolóxicamente e clasifica a seguinte imaxe

3. Actividades 4. Sinala as analoxías e diferencias entre as seguintes imaxes. 5. Explica as diferntes tipoloxías de edificacións megalíticas.

4. Comentario de texto Lee os seguintes textos e contesta:Lee os seguintes textos e contesta:

1. ¿De que cova cres que se fala no primeiro texto? Xustifica a túa resposta.2. ¿Cómo cres que se facían as pinturas desa cova? Explica o proceso e razona a túa

reposta.3. ¿De que construccións se fala no texto segundo? ¿De que zona eran típicas? Explica por

qué. “Paso ahora a ocuparme doutra cova moito máis notable...recentemente denominárona de Altamira, tomando este nome dun prado inmediato que se chama así....onde conclúe o depósito de ósos e cáscaras, encóntrase o observador sorprendido ao contemplar na bóveda da cova un gran número de animais pintados...dende logo coñécese que o seu autor estaba moi práctico en facelas, pois obsérvase que debeu ter a súa man firme e que non andaba titubeando....Non sendo dignas de tomarse en conta as infinitas posturas que o autor houbo de tomar, pois en algunhas partes apenas podía porse de rodillas, a outras non alcanzaba nin estirando o brazo; aumentándose a extrañeza de considerar que todo houbo de facerse con luz artificial”

Sanz de Sautuola, M.: Breves apuntes sobre algunos objetos prehistóricos de la provincia de Santander. Santander. 1880.

“Os campesiños sepultaban a os seus mortos nos silos das cabañas, que cerraban cunha pedra; pero os cidadáns erixían edificios imperecedeiros...Eran cámaras encerradas baixo un majano de cantos, con un corredor de acceso, que se cerraba con pedras; e houbo unha evolución curiosa da arquitectura, que arrancaba do uso de mampostería con barros e cañas, usual en casas e cercas, ata emplearse monolitos enormes, xigantescos, que a costa de paciencia e tempo eran arrancados da canteira, arrastábanos sobre rodillos grosos, mediante o esforzo de bois por docenas, e o seu asento constituía un problema de habilidade para facer que cada pedra caise nun sitio exacto”

Gómez Moreno, M.: La novela de España. Madrid, 1928, página 80

5. A arte e o cine

Película: EL PACIENTE INGLÉSEL PACIENTE INGLÉS , ANTHONY MINGHELLA , 2004

* Observa as imaxes da película e contesta:– ¿Que tipo de arte está copiando a persoaxe da película?

– ¿Ten algo que ver co explicado neste tema?

– ¿Con que está relacionado?

– Busca similitudes e diferenzas entre o dado no tema e esta forma de expresión

6. Modelo de examenNOME: Nº:

APELLIDOS: CURSO:

EXAMEN TEMA 2. A ARTE PREHISTÓRICA

1. Elixe unha das seguintes imaxes e fai o comentario da mesma: (4 ptos)

2. Elixe unha das seguintes imaxes e fai o comentario da mesma: (4 ptos)

3.Elixe catro dos seguintes conceptos e defíneos: (2 ptos) Aerográfía, naveta, dolmen, aliñamento, menhir, taula, policromía, composición

a) Identificar obra

b) Contexto histórico e artístico

c) Contexto estilístico e formal

a) Identificar obra

b) Contexto histórico e artístico

c) Contexto estilístico e formal

10. Para ampliar e consultarBIBLIOGRAFÍA:

- BERMEJO TIRADO, J.: Breve historia de los íbero: la apasionante historia de los pueblos más florecientes de la Iberia pre-romana. Mnowtilus, Madrid, 2008

- BELTRÁN, A.: El arte rupestre del levante español. Ediciones Encuentro. Madrid, 1982.

- CALZADA, C.: Arte prehistórico en la vanguardia artística de España. Cátedra, Madrid,2006

- CHAPA BRUNET. T. e MENÉNDEZ FERNÁNDEZ, M.: Arte paleolítico. Madrid,1994

- DE CLOTTES,J.: La prehistoria explicada a los jóvenes. Paidós Ibérica. Barcelona, 2008

- FERNÁNDEZ CASTRO, Mª C.: La edad de los metales. Historia 16. Madrid, 1989

- FERNÁNDEZ MARTÍNEZ, V., JIMENO MARTÍNEZ, A. E MENÉNDEZ FERNÁNDEZ ,M.: Diccionario de prehistoria.Alianza editorial. Madrid.1997

- GIEDION,S.: El eterno presente. El nacimiento del arte. Alianza, Madrid, 1981

- GIEDION, S.: El presente eterno: los comienzos de la arquitectura. Alianza, Madrid, 1986

- RIPOLL PERELLÓ, E.: El arte paleolítico. Historia 16, Madrid, 1989

10. Para ampliar e consultar

CONXUNTOS PARA VISITAR:a)STONEHENGE (Amesbury, Gran Bretaña, Reino Unido)

b)CARNAC ( Montignac, sur de Francia)

c)COVA DE LASCOUX (Francia)

d)COVA DE EL COGUL ( Lleida, Cataluña, España)

e)COVA DE ALTAMIRA ( Santillana del Mar, Cantabria, España)

INTERNET:-Museo Arqueológino Nacional de Madrid:

http://man.mcu.es

FILMOGRAFÍA:a) ANNAUD, JEAN-JACQUES ( dir.): EN BUSCA DEL FUEGO ,1981

Tema 2. a arte prehistórica

Documents

Transcript of Tema 2. a arte prehistórica