E Y Ü P S U L T A N S E M P .O Z Y U M U

TARİHİ, KÜL TÜRÜ VE SANATIYLA ••

EYUPSULTAN S,EMPOZYUMU

IX TEBLiGLER

EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ

Tel: (0212) 563 16 65- 616 00 98

Fax: (O 212) 616 00 78

http: www.eyup.bel.tr

e-mail: kultur@eyup.bel.tr

I X

T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T

EYÜP BELEDİYESİ

KÜLTÜR YA YlNLARI

35

GENEL YÖNETİM

AHMET MALA TY ALI

YAYlN SORUMLUSU,

İRFAN ÇALIŞAN

GRAFiK TASARlM,

Y AZIEVi İLETiŞiM HİZMETLERİ 0212 518 30 06

BASKL

FSF PRİNTİNG HOUSE 0212 690 89 89

BASILDIGI YER

İSTANBUL

BASKI T ARİHL

ARALIK 2005

ISBN

975-6087-02-1

Eyüpsultan Sempozyumu kitabında kullanılan,

tebliğ sahiplerine ait olanlar dışındaki görsel malzemeler

Eyüp Belediyesi, Kazım Zaim ve Yazıevi İletişim Hizmetleri arşivlerine aittir.

Kitaptaki tüm yazıların ve görsel malzemelerin

yayın hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir.

Bir başka yerde izinsiz olarak yayınlanamaz ve kullanılamaz.

Y L A

l r

T A R ‹ H ‹ K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A

fiEYHÜL‹SLÂM EBUSSUUD EFEND‹’N‹NEYÜP SIBYAN MEKTEB‹

VE VAKIFLARI

Ali KILCI

Z

‹skilip’te 1951 y›l›nda do¤an Ali K›lc›, Dil Tarih ve Co¤rafya Fakültesi Protohistorya ve Önasya Arkeoloji Bölümünden lisans,

Sanat Tarihi Bölümünden Yüksek Lisans Diplomas› alm›flt›r.1978 y›l›ndan beri çal›flt›¤› Vak›flar Genel Müdürlü¤ünde vak›f eski eserlerin

envanteri ve tescili, onar›m ve korunmas› konular›nda say›s›z çal›flmalar yapm›flt›r.Yurt d›fl›ndaki Türk kültürüne ait vak›f eski eserler konusunda da araflt›rmalar yapm›flt›r. Bulgaristan, Bosna Hersek ve Suriye’deki

Türk eserlerini yerinde incelemifltir. Vak›f eski eserler konusunda yerel, ulusal ve uluslararas› kongre ve konferanslara kat›larak sunulmufl ve daha sonra yay›nlanm›fl,

pek çok bildiri ve makaleleri bulunmaktad›r. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunca 1987-1988y›llar›nda dört bölüm halinde haz›rlanarak yay›nlanan“Yaflayan Geçmifl” program›n›n dan›flmanl›¤›n› yürütmüfltür.

Evli ve iki çocuk babas›d›r.

576

fieyhülislam Ebussuûd Efendi. Osman-l› devletin en güçlü oldu¤u bir zamandafleyhülislaml›k makam›nda oturmufl Os-manl› devrinin ender flahsiyetlerden biri-dir. Piyer Loti Kahvehanesi yak›nlar›nday›k›k türbesi olan Mevlâna Alâeddin AliÇelebi el-Arabi (Molla Arap) Eyüpsultan’adefnedilen ilk fleyhülislâmd›r.1 Dönemin-deki baflta sadrazam Sokullu Mehmed Pa-fla olmak üzere birçok devlet adam› gibikendine ebedi istirahatgâh olarak EyüpSultan› seçen Ebussuûd Efendi Eyüp Sul-tan hazretlerine komflu olmay› istemifl; bu-nun için ölmeden önce buraya bir mektepve hazire yapt›rm›flt›r.

Ebussuûd Efendinin Babas› ‹skiliplifieyh Muhiddin Yavsî diye meflhur olanMevlânâ fieyh Muhiddin Mehmed binMustafa bin ‹mad, annesi Ali Kuflçu’nunk›z› Sultan Hatundur. Ebussuûd Efendi 30.Aral›k 1491 tarihinde ‹skilip’te do¤mufltur.Baz› tarihi kaynaklara dayan›p, ‹stanbul’dado¤du¤unu iddia eden araflt›rmac›lar›nonun vakfiyesini incelemedikleri anlafl›l-maktad›r.2

fieyh Muhiddin Yavsî’nin SivasîlerTekkesine fleyh olmas› sebebiyle bir müd-det ‹stanbul’da oturmas› bu iddian›n se-beplerinden biri olmal›d›r. II. Bayezidfieyh Muhiddin Yavsî için ‹stanbul Fatih‹lçesinde günümüzde Darüflflafaka Lisesis›n›rlar› içinde kalan bir tekke yapt›rm›fl,kendisi de ona mürit olmufltur. Daha son-ra Abdülmecid Sivasî burada fleyh oldu-¤undan Sivasiler Tekkesi diye meflhur ol-mufltur.3

Mevlânâ Ebussuûd ‹madî’nin 977 ta-rihli vakfiyesinde, “vakf›n kurucusununddoo¤¤dduu¤¤uu yyeerr oollaann ‹skilip kasabas›n›n Mey-dan mahallesinde merhum pederinin kab-rine bitiflik olarak bina edip vakfetti¤imescid” fleklindeki ifade onun kesinlikle‹skilip’te do¤du¤unu göstermektedir.4

Ö¤renimini tamamlad›ktan sonra ilkolarak 1516’da ‹negöl ‹shak Pafla Medrese-si’ne müderris olarak atanan Ebussuûd

Efendi, daha sonra Davud Pafla, MahmudPafla, Gebze, Bursa medreselerinde görev-de bulundu. 1528’de ‹stanbul Fatih sahn-›seman medreselerinin müderrisliklerinegetirildi. 1533’te önce Bursa, sonra ‹stan-bul kad›s› oldu. 1537’de Rumeli kazasker-li¤ine yükseldi. 1545’te fleyhülislaml›¤a

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X

1 Taflköprülüzade, ‘‹flâmü-d-dinEbul’hayr Ahmed Efendi, Efl-flaka’ik un-nu’maniye fî ulemâid’devletil ‘Osmâniye (‹nceleme venotlarla neflreden A. SuphiFurat), 1985, s. 1502 Ahmet Akgündüz, “EbussudEfendi”, TDV. ‹slam Ansik-lopedisi, C. ‹stanbul 1994, s.364.3 Cengiz Gündo¤du, “XVII.Yüzy›lda Eyüp Sakini Bir Hal-vetî fieyhi; Abdülmecid Sivasî(Hayat›, Hizmet ve Misyonu)”VIII. Eyüp Sempozyumu ‹stan-bul 2004. Dip not 40, s. 292.4 Vak›flar Genel Müdürlü¤ü Ar-flivi, 571 numaral› defterin 266.sahifesi, 94. s›ra

577

fieyhülislam EbussuûdEfendi ve Ebussuûd Mek-tebinin tapu krokisi

getirildi. Uzun seneler boyunca bu göreviyürüttü.

‹stanbul’da 23 A¤ustos 1574, vefatedince, vasiyeti üzerine, Eyûb SultanMeydan›’nda yapt›rd›¤› mektebin bitifli-¤inde, kendinden önce ölen eden yak›nla-r›n›n mezarlar›n›n bulundu¤u hazireyedefnedilmifltir.5

Eyüp’teki Mektep ve HazireEbussuûd Efendi, ‹stanbul’da Eyüp Sul-

tan Camiinin güneyindeki meydan›n ke-nar›nda Sokullu Mehmet Pafla Türbesinekomflu, ocakl› bir s›byan mektebi ve bumektebin ön taraf›nda Kur’an okunmas›için bir sofa yapt›rm›fl, mektebin bitifli¤ine

ailesi için etraf› demir parmakl›klarla çev-rili bir kabristan haz›rlatm›flt›r. Mektebinyan›na muallim için bir de ev (meflruta)yapt›rm›flt›r. (Belge-1, fiekil-1)

Dikdörtgen planl›, kesme tafl, moloztafl ve tu¤la kullan›larak yap›lm›fl kagir biryap› olan mektebinin üstünü örten d›flataflk›n çat›s›n›n alt›nda Kur’an-› Kerimokunmas› için genifl bir sundurma vard›r.

Vak›flar Genel Müdürlü¤ünce, 1967y›l›nda onar›lan ve Eyüp Müftülü¤üne kul-lanmalar› için tahsis edilen mektep günü-müzde sa¤lam durumdad›r. (Resim, 1-2)

1569 Haziran› sonlar›nda tescil edil-mifl fieyhülislam Ebussuûd Efendi Vakfi-yesinin (Belge-2) Eyüp Mektebi hakk›nda-ki bölümleri:6

““EEbbuu EEyyyyuubbii EEnnssâârrii mmaahhaalllleelleerriinnddeennCCaammiiii fifieerriiff mmaahhaalllleessiinnddee (Eyüp SultanCamiinin güneyinde) ççooccuukkllaarr››nn ee¤¤iittiimmiiiiççiinn ooccaakkll›› bbiirr mmeekktteebb yyaapptt››rrmm››flfltt››rr.. BBuummeekktteebbiinn öönn ttaarraaff››nnddaa ccüüzz ttiillââvveettii iiççiinn ggüü--zzeell bbiirr ssooffaa hhaazz››rrllaannmm››flfltt››rr.. YYaann››nnddaa vvââkk››ff››nneevvllââdd vvee aahhffaadd vvee yyaakk››nnllaarr››nn››nn mmeerrkkaaddlleerriivvee kkeennddiissiinniinn ddaahhii oorraayyaa ddeeffnn oolluunnmmaass››nn››tteemmeennnnii eettttii¤¤ii ddeemmiirr ppaarrmmaakkll››kkllaarrllaa ççeevvrrii--llii kkaabbrriissttaann vvaarrdd››rr.. MMuuaalllliimm iiççiinn ssooffaa aalltt››nn--ddaa iikkii ooddaa vvee aarrkkaass››nnddaa,, hheellaa vvee öönnüünnddeekküüççüükk bbaahhççeessii oollaann mmeennzziill vvaarrdd››rr.. BBüüttüünnbbuunnllaarr››nn ggüünneeyy vvee bbaatt›› yyöönnlleerrii HHaazzrreettii ‹‹ss--mmiihhaann SSuullttaann vvaakkff››,, ddoo¤¤uu ttaarraaff›› uummuummîîyyooll,, kkuuzzeeyyii ddüükkkkâânn iillee ss››nn››rrll››dd››rr..””

““EEbbuu EEyyyyuubbii EEnnssaarrii kkaassaabbaass››nnddaakkii mmeekk--tteebbddee kkeellaammuullllaahh›› ttaalliimmddee uussttaa vvee hheerr kkii--mmiinn ççooccuu¤¤uu oolluurr iissee oollssuunn bbuunnllaarraa KKuurr’’aann--›› ttaalliimm,, ssaarrff,, llüüggaatt ggiibbii iilliimmlleerrii üüsslluupp üüzzeerreeaannllaattmmaakk vvee vveecchh--ii mmeeflflkkuurr ((tteeflfleekkkküürree ddee--¤¤eerr)) vvee ttaarrzz›› llaattiiff ((hhooflfl bbiirr flfleekkiillddee)) üüzzeerreeaahhllaakkllaarr››nn›› tteehhzziibb eettmmee¤¤ee ((ddüüzzeellttmmeeyyee))mmuukktteeddiirr,, eehhllii tteeccvviidd vvee aalliimm vvee iiyyii hhaalllliibbiirr mmuuaalllliimm iillee mmeezzkkûûrr vvaass››ffllaarr›› hhaaiizz vvee ttaa--lleebbeenniinn ddeerrsslleerriinnii iiaaddee vvee tteekkrraarr eeddeenn bbiirrkkaallffaa ttaayyiinn eeddiillmmeessiinnii vvee mmuuaalllliimmee yyeevvmmii--yyee bbeeflfl ddiirrhheemm vvee kkaallffaayyaa yyeevvmmiiyyee iikkii ddiirr--hheemm vveerriillmmeessiinnii vvee bbuu mmeekktteebbddeekkii ffaakkiirrççooccuukkllaarraa hheerr sseennee RRaammaazzaann bbaayyrraamm››nnddaa

T A R ‹ H ‹ K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A

5 Fahri Unan, “XV-XVII. Yüz-y›llarda Osmanl› YönetimKademesi ‹çinde Ebussuud EfendiAilesi”, Türk Yurdu, XI/50(1991) s. 25-296 Ali K›lc›, “‹skilip fieyh YavsiCamii Külliyesi” Rölöve ve Res-torasyon Dergisi V. Ankara,1983, s. 47, Vakfiyenin Türk-çe’si VGM.Arflivi 1961/275 demevcuttur.

578

fieyhülislâm EbussuûdEfendi Mekteb ve Haziresionar›m s›ras› ve onar›msonu resmi

mmuuaalllliimm vvee ssaaiirr mmüürrtteezziikkaann››nn rreeyylleerrii vveennaazz››rr mmaarriiffeettii iillee mmüütteevveelllliinniinn bbiinn ddiirrhheemmssaarrff eeddeerreekk ççooccuukkllaarr››nn hhaall vvee flflaannllaarr››nnaa llaa--yy››kk mmüünnaassiipp eellbbiissee ttaakkyyee ppaabbuuçç aall››nnmmaass››nn››vvee kkiiffaayyeett mmiikkttaarr›› aall››nnaaccaakk hhaass››rr,, iibbrriikk,,bbaarrddaakk,, ppoosstt vvee kk››flfl ggüünnlleerriinnddeekkii oodduunn iihh--ttiiyyaacc››nn››nn ggeerreekkttii¤¤iinnccee kkaarrflfl››llaannmmaass››nn›› flflaarrtteeyylleeddii.. VVaakk››ff ccüüzz kk››rraaaattii iiççiinn oottuuzz kkiiflflii öönn--ccee hheerr ssaabbaahh EEbbuu EEyyyyuubb EEnnssâârrii TTüürrbbeessiinn--ddee eecczzaayyii flfleerriiff kk››rraaaattii aakkaabbiinnddee mmeekktteebbiimmeezzbbuurruunn öönnüünnddee vvaakkii ssooffaaddaa KKuurrâânn--››KKeerriimmddeenn bbiirreerr ccüüzz ttiillââvveett eettmmeelleerriinnii vveesseevvaabb››nn›› oorraaddaa mmeeddffuunn kkuullllaarr››nnaa hheeddiiyyeeeeddeerreekk bbuu ookkuunnaann oottuuzz ccüüzz’’ddeenn bbeeflfl ccüüzzüünnttiillaavveettii bbeerreekkeettiinnii hhaazzrreettii vvaakk››ff››nn rruuhhuunnaavvee bbeeflfl ccüüzz’’üünn sseevvaabb››nn›› oorraaddaa bbiirreerr ccüüzzKKuurr’’aann--›› AAzziimmüüflflaann ookkuummaallaarr››nn›› flflaarrtt eeyyllee--ddii..””

Görüldü¤ü üzere mektepte okutulacakdersler ve muallimin özellikleri, vakfiyedebelirtilmifltir. Buna göre muallim iflini iyibilen, ö¤renciler aras›nda ay›r›m yapma-dan Kur’an-› Kerim daha sonra sarf, lügatgibi ilimleri ve iyi ahlakl› olman›n kuralla-r›n› ö¤retmeye muktedir, tecvidi bilen,alim ve iyi halli birisi olarak tarif edilmek-tedir.

Vâk›f, bu mektepte yap›lacak e¤itiminyan›nda Kur’an-› Kerim okunmas› içinönüne yapt›rd›¤› sofada (sundurma) hersabah Eyüp Sultan Türbesinde Kur’anokunmas›ndan sonra, mektebin muallimve kalfas› ile otuz erke¤in mektebin önün-deki sofada birer cüz okuyarak, sevab›n›,kendisi, k›z› Hatice, o¤lu Mahmud ÇelebiEfendi, orada metfun k›z› Kerime Hatun,mektepte metfun o¤lu Ahmed Çelebiefendi, Kad›s› iken vefat eden o¤lu Meh-met Çelebi Efendi ve orada metfun sair su-lehan›n efli Zeyneb Hatunun ruhlar›na he-diye edilmesini, bunlara ikifler dirhem ve-rilmesini, ayr›ca iki kifliye birer dirhem ve-rilerek efli Zeyneb Hatunun ruhu için birercüz okumalar›n› istemifltir.

Bu bilgilerden kendisinden önce vefateden yak›nlar›n›n mektebin bitifli¤indeki

hazireye defnedildi¤i, kendisinin de bura-ya defnedilmesini vasiyeti etti¤i bilinmek-tedir. Ölümünden sonra evlad, torun vedi¤er yak›nlar›n›n defnedildi¤i hazireyedefnedilmifltir.

Ebussuûd Efendi Vakfiyesifieyhülislâm Ebussuûd Efendi’nin Va-

k›flar Genel Müdürlü¤ü Arflivinde iki adetvakfiyesi bulunmaktad›r. ‹lki 973/1566 ta-rihli bir vak›f olup7 babas› fieyh Muhid-din’in kurdu¤u ve kendisinin de faydalan-m›fl olmas› gereken, 888/1500 tarihli vak›fgibi zürrî bir vak›ft›r.8

‹kinci vakfiyesi Evail-i Muharrem977/1569 Haziran› sonlar›nda tescil edil-mifl genifl kapsaml› bir vak›ft›r.9 (Ek-3) Buvakfiye ve öncekinin Türkçeleri 1992 y›-l›nda yay›nlanm›fl bir ‹skilip monografisin-de yer alm›flt›r.10

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X

7 VGM.A, 571 numaral› defter266. sahife, 94. s›ra.8 VGM.A, Harameyn 14 defter,319 sahife. fieyhülislam oluncaonun bu vak›ftan onun pay al›palmad›¤› bir merak konusudur.9 Ali K›lc›, “‹skilip fieyh YavsiCamii Külliyesi” Rölöve ve Res-torasyon Dergisi V. Ankara,1983, s. 47, Vakfiyenin Türk-çe’si VGM.Arflivi 1961/275 demevcuttur.10 Fügen ‹lter, Bir Anadolu Kenti‹skilip, Ankara, 1992, s. 123.

579

fieyhülislâm EbussuûdEfendi Haziresi

‹skilip’teki KülliyesiEbussuûd Efendi ‹skilip’te babas›n›n

yapt›rd›¤› zaviyeyi eklenti ve yenilemeler-le bir külliye haline getirmifltir. Burada ca-mi, mektep ve köprü ile çarfl›da bir han vebir bedesten ve ‹skilip yak›nlar›ndaki Ba-¤özünde mescid, mekteple birlikte iki çefl-me yapt›rm›flt›r. Külliyeden fieyh YavsiCamii diye bilinen camiden baflka sa¤lambir yap› günümüze ulaflamam›flt›r.11

Ebussuûd Efendi ‹skilip’teki camisininyan›ndaki ve Eski Ba¤özü köyündeki,mekteplerinde k›raat ve tecvidde usta, gü-zel ahlâkl› bir insan›n muallim olmas›n› is-temifltir. Muallimlerin çocuklara Kur’an-›Kerim’i telkin etmesini, çocuklar›n kudret-lerine göre lügat, sarf ve nahiv gibi dersle-ri ö¤retmesini, onlara kendi evlad› gibiflefkatle davranmas›n› istemifltir.

Bu mekteplerde görevli kalfalar›n veri-len dersleri tekrar›n› istemifltir. Ücret ola-rak muallime üç, kalfaya bir dirhem veril-mesi istenmifl, fakir talebelere y›lda bir de-fa elbise al›nmas› için iki yüz gümüfl dir-hem tayin edilmifltir.

Di¤er görevlileri:Vakf›n gelirlerini toplayan cabiye dört

dirhem, hesaplar› tutan kâtibe üç dirhemyevmiye verilecektir.

Vakf›n ‹stanbul’dakiHayrat ve Akarlar›:Ebussuûd Efendinin 977/1560 tarihli

vakfiyesinde ‹stanbul’da yapt›rd›¤› su yoluve suyun da¤›t›m flekli hakk›nda tarihikaynaklarda genifl bilgi vard›r. Vak›f ‹stan-bul’da fiehremini Çarfl›s› ve Macuncu Ka-s›m mahallesinde birer çeflme ile bunlar›nsu yolunu yapt›rm›flt›r. fiehreminindekiçeflme hakk›nda bilgimiz olmamas›na kar-fl›l›k, Macuncu Kas›m mahallesindeki ha-mam›na yak›n çeflme, yak›n zamanlara ka-dar ayakta oldu¤u bilinmektedir.12

T A R ‹ H ‹ K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A

11 Ali K›lc›, “‹skilip fieyh YavsiCamii Külliyesi” Rölöve ve Res-torasyon Dergisi V. Ankara,1983, s. 47; Ö. ‹skender Tuluk,“‹skilip fieyh Yavsi Camiinin

580

Ebussuûd Efendi sular› Maltepe hasta-hanesinin kuzeybat›s›ndaki bir kaynaktanç›karak toplam 3350 m.lik su yolu ile Top-kap› ve Mevlânakap› aras›nda surlardaniçeri girmekte, Fatih Macuncu civar›ndaÇiftemaslaklar su terazisine ç›karakEbussuûd hayrat›na da¤›lmakta idi. Bu suyolunun 1930 y›l›na kadar çal›flt›¤› bilin-mektedir.13

fiehreminindeki çeflme hakk›nda bilgi-miz olmamas›na karfl›l›k Macuncu Ka-s›m’da (Çapadaki) Ebussuûd Hamam›n›nyan›ndaki tafltan yap›lm›fl yuvarlak kemer-li çeflmesinin yala¤› tahrip oldu¤u, muslu-¤unun koptu¤u, suyunun akmad›¤› ve ya-k›n zamanlara kadar ayakta oldu¤u bilin-mektedir.14

Ebussuûd Efendi, ‹stanbul’daki hayrat›-na gelir getirmek üzere ço¤unlu¤u Fatih’tebulunan on bir adet menzilhane ve Ma-cuncu Kas›m mahallesindeki çifte hamam›vakfetmifltir. Vakfiyede iki taraf› cadde,bir taraf› vak›f›n mülkü ile s›n›rl› çifte ha-mamla bu hamama yak›n sekiz adet dük-kan fleklinde ifade edilen Müftü hamam›,fieyhülislam Ebussuûd Efendi hamam› di-ye bilinmektedir.15 Mimar Sinan taraf›n-

dan 973/1566 tarihinde yap›m›na bafllan-m›flt›r. Çapa Ö¤retmen Okulu karfl›s›nday›k›k Macuncu Kas›m Camii yan›ndaki buhamam 1918 yang›n›nda yanm›fl, y›kt›r›la-rak yeri sat›lm›flt›r.16

Vakf›n ‹skilip’tekiHayrat ve Akarlar›:‹skilip kasabas›nda Ebussuûd Efendinin

yapt›rd›¤› cami halen baz› de¤iflikliklerlegünümüze kadar gelmifltir. Caminin güne-yinde, mihrap mekân›n do¤usuna bitiflikbabas› fieyh Muhiddin Yavsî Türbesi bu-lunmaktad›r.

Ebussuûd Efendi ‹skilip’te Meydan Ça-y› üzerine, caminin yan›nda günümüzegelemeyen bir köprü yapt›rm›flt›r.. Vakfagelir getirmek ve flehrin imar› için ‹ski-lip’te yapt›rd›¤› bedesten ve han zamanlavakf›n elinden ç›karak özel mülkiyete geç-mifltir. Bedesten ve hemen yan›ndaki han,bir depremle y›k›ld›¤›ndan onar›m› yerinemütevellisince flah›slara sat›lm›fl olmal›d›r.Halen baz› kal›nt›lar› bulunan bedestenindikdörtgen planl›, yaklafl›k 30x8 m. ölçü-lerinde, üstü tonozla örtülü, tek mekanl›arasta bedestenler tipinde bir yap› oldu¤u

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X

Orijinal Plan› Üzerine Bir Res-titüsyon Denemesi”, BelletenC.LXVII, A¤ustos 2003, Say›.249, Ankara 2004, s. 447-456.12 Anonim, “Ebussuut Çeflmesi”,‹stanbul Kültür ve Sanat Ansik-lopedisi, C. III, ‹stanbul 1983, s.1512.13 Kaz›m Çeçen, ‹stanbul’da Os-manl› Su Tesisleri, ‹stanbul,1984, s. 38.14 ‹stanbul Kültür ve Sanat An-siklopedisi, C. 3, TercümanYay›n›, ‹stanbul 1983, s. 1592.15 Süheyl Ünver, “‹stanbulYedinci Tepe Hamamlar›na DairBaz› Notlar”, Vak›flar DergisiII, ‹stanbul 1942, s. 249; M.Nermi Haskan. ‹stanbulHamamlar›, ‹stanbul 1995, s.234-36. Abdullah Kuran,Mimar Sinan, ‹stanbul 1986, s.37. Evkaf-› Hümayun Nezareti1326 Bütçesi, s. 144. ve 73.16 Abdullah Kuran, MimarSinan, ‹stanbul, 1986, s. 389.17 Vak›flar Gn. Md. Arflivi,535/197 ve 386/198/59 dakay›tl› vakfiyeler.

581

Karfl› sayfada fieyhülis-lam Ebussuûd Efendi’ninArapça Vakfiyesinin ilksayfas›

Solda fieyhülislamEbussuûd Efendi Vak-fiyesinin mektebe ait k›sm›

anlafl›lmaktad›r. Han ise Ulu Caminin do-¤usundaki Kasaplar Hali olmal›d›r. Buras›daha sonra Hac› Ali taraf›ndan yapt›rd›¤›çeflmeler için vakf edildi¤inden çeflmele-riyle birlikte belediyeye devredilmifltir.17

Vakf›n Mütevellileri:Vakfiyede vakf›n mütevellisinin özel-

likleri ve görevleri anlat›lm›flt›r. Ücret ola-rak on dirhem verilmesi istenen mütevelli-li¤e önce Ren zade diye meflhur MahmudÇelebi Efendi ibni merhum Mevlâna fiem-süddin tayin edilmifltir.

Ebussuûd Efendi, o¤lu Mustafa Çele-bi’ye kad›l›k vazifesi olmad›¤›nda müte-vellilik ile vakf›n paras›ndan otuz dirhemyevmiye verilmesini, bunlar›n daha sonraonun o¤ullar›na nesilden nesile en yafll›olan (batnen ba’de batnin) o¤ullar› o¤ulla-r› o¤ullar›na verilmesini, mütevellili¤ebunlardan en uygun (aslah) olan›n›n geti-rilmesi flart koflulmufltur.

1326/1910 y›l› Evkaf Nezareti Bütçe-sinde Rum Mehmed Pafla, Ebussuûd Efen-di ve Cafer A¤a vak›flar› mütevellisi olarakMehmed Saadeddin Efendi görülmekte-

dir.18 Vakf›n 1326/1910 tarihinde 1986kurufl masraf›, Rum Mehmed Pafla ve Ca-fer A¤a vak›flar› ile beraber müflterek geli-ri 7566 kurufl idi.19

Vakf›n son mütevellilerinden AhmetNuri Ebüssuuto¤lu 17.11.1962 tarihindevefat etmifltir.

Bir müddet Vak›flar Genel Müdürlü-¤ünce idare edilen vakf›n mütevellili¤inevak›f›n ahfad› ve flartlara uygun olmas› se-bebi ile, Tosya’da ikamet etmifl olan fiükrü(Taflan) Ebussuûdo¤lu 1966 y›l›nda tayinedilmifltir. fiükrü Taflan’›n ailesi ayr›ca Tos-ya’daki Piri Pafla Zaviyesi Vakf› evlad›d›r.

Bu aileye ait suretini sundu¤umuz 9Rebiulevvel 1292 / 16 Nisan 1875 tarihlibir belgede Ebussuûd Efendinin MahbubCelebi diye bir o¤lu daha oldu¤unu, Tos-ya’n›n Komi köyündeki Pir (Ali) Pafla Za-viyesinin fleyhli¤inin Ebussuûd Efendininevlad›na verilmesinden ö¤reniyoruz.20

(Belge-3a,b) Ayr›ca vakf›n son mütevellisibu aileden birisi olmufltur. Ebussuûd Efen-dinin vakfiyesinde mütevellilik öncelikleo¤lu Mustafa Çelebi’nin o¤ullar›ndan ge-lenlere verilmesi flart koflulmufltur. Onunneslinin kesilmesi sebebiyle son mütevellimahkeme karar›yla Mahbub Çelebi nes-linden gelen fiükrü (Ebüssuuto¤lu) Taflan’averilmifltir.

Vak›flar Meclisinin 11.10.1988 tarihlibir karar›nda Ebussuûd Efendi Vakf›n›n2200 Tl.lik hisse senedi, 106 Tl. lik tavizbedeli ve 367 Tl.lik mülhak vak›f fazlas›oldu¤u yaz›l›d›r.

Mütevelli fiükrü Ebüssuuto¤lu’nun1986 y›l›nda vefat› ile fieyhülislam Ebus-suûd Efendi Vakf›, Vak›flar Meclisi karar›ile 1988 y›l›nda zapt edilmifltir.21

Bilindi¤i gibi Ebussuûd Efendi hayat›-n›n büyük bir k›sm›n› ‹stanbul’da yaflam›fl,vefat›ndan sonra Eyüp Sultan’daki aile ha-ziresine defnedilmifltir. Yapt›rd›¤› mektepile mezar›n›n yan› bafl›nda çocuklar›n e¤i-timine katk›da bulunmufltur. Ayr›ca ‹ski-lip’in geliflmesinde önemli rol oynam›flt›r.

T A R ‹ H ‹ K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A

18 Evkaf-› Hümayun Nezareti1326 Senesine Mahsus Bütçe,Dersadet, 1326, s.73.19 Ayn› yer.20 Vak›flar Genel. Müdürlü¤üArflivi, 1962 nolu defter, s. 114.21 Vak›flar Meclisi’nin11.10.1988 tarih ve 939/828say›l› karar›.

582

fieyhülislam EbussuûdEfendi’nin kabri

Burada yapt›rd›¤› külliyedeki cami, mek-tep, türbe, köprü, bedesten ve han gibi ya-p›larla flehrin imar›n›n yan›nda ‹skilip’inticari hayat›n›n canl› kalmas› sa¤lanm›flt›r.

TToossyyaa PPiirrii PPaaflflaa ZZaavviiyyeessii VVaakkff››nn››nnBBeerraatt››nn››nn ççeevviirriissii..

Kang›r› Sanca¤›nda ve nâhiyesinde beflbiniki-yüz akçelû Mâlû ve yine nâhiye-i mezkûreden se-kizbin akçe Pazar-› ‹plik nam karye ve Tosya nâ-hiyesinde üçbinsekizyüzdoksandört akçe Pandar-köy nam karye ve yediyüz akçe Pandarlû liva veK›la¤uz nam mezraa ve Koçhisar nâhiyesindeMâzu’rî nam vak›f mezraa ve yine liva-i mezkûre-den binsekizyüz akçe Pandarmay ve Kömi namkarye kurbünde hâs hark› alt›nda mülk yerde dörtmüdlük çiftlik yerinin n›sf› zaviye sehimi için ven›sf› sahib-i mülk tasarrufunda olmak üzere zikrolunan karyeler kadimden Defterhane-i Amiremdeser liste kayd olunup bundan mâadâ Kastamonukazas›nda Orakça nam karye ile M›sri nam kar-yenin öflrü Kömi nam karyede vakî Pîr Pafla Za-viyesi vakf› olup meflîhat› evlâdiyet ve meflrûtiyetüzere fleyhülislâm esbak merhûm Ebussuûd Efen-di’nin evlâd›na mahsus meflîhat-› mezkûrenin semenhissesi Es-seyyid Osman bin Hüseyin’in üzerindeolmad›¤› niflân-› hümâyûnum kaleminden mahalliinhâs›na mahrec-i der kenâr diye tebeyyün etmifl ve

Kang›r› sanca¤›nda karye-i Dümeli vakf› ebnâiMahbub Çelebi ebnas›ndan Pafla Çelebi velediMehmed Çelebi mutasarr›fd›r. Ve yine Kastamo-nu’da karye-i ber vech-i Vakf-› Zâviye-i Pîr Paflader Tosya Mahbub Çelebi evlâd›ndan Pafla Çelebimutasarr›f-› ba berât deyû mukayyed olmad›¤›Defterhane-i Amiremden der kenar olunmufl olmak-la zikr olunan semen hisse meflîhat ciheti mutasar-r›f› mümaileyh Es-seyyid Osman bin Hüseyin’infevti ile mahlûlünden evlâd evlâd evlâd-› vak›fdanbulunan o¤ullar› iflbu râfiun tevki-i refi’fl-flân-›hâkânî Es-seyyid Mehmed ve Es-seyyid Ali ve Es-seyyid Arif zîde salâhuhû meflrûtiyet üzre bi’n-nefsbilâ kusur edây-› hizmet etmek ve terk ve tekâsülvuku’ bulmamak flart›la bi’t-tevcih yedlerine berât-› flerifim i’tas› hususu mahkeme-i teftîfl-i evkafdanilâm ve taraf-› fleyhülislâmdan iflaret k›l›nmad›¤›makam-› Nezâret-i Evkaf-› hümâyunumdan bi’t-telhis ifade k›l›narak mûcebince tevcih olunmak fer-mân›m olma¤›n binikiyüzdoksaniki senesi Muhar-reminin onsekizinci günü târihiyle bu berat-›hümâyûnumu verdim ve buyurdum ki mümailey-him sâlif’ül-beyân semen hisse meflihat cihetine mefl-rûtiyet ve flart-› mezkûr üzre mutasarr›f olanlarflöyle bileler alâmet-i flerîfime itimad k›lalar. Tah-riren fi’l-yevm’it-tâsi’ min flehr-i Rebi’ul-evvel sene

isnâ ve tis’în ve mieteyn ve elf (16 Nisan 1875)

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I X

583

Vak›flar Genel Müdür-lü¤ü Arflivindeki Tosya’daPiri Baba Zaviyesi Vak-f›n›n Berat›n›n Osman-l›cas›