Tarefas e destrezas comunicativas LIBRO

Tarefas e destrezas comunicativas LIBRO

PARA O PROFESORADO

O libro para o profesorado Lingua +, para 5.º de primaria, é unha obra colectiva concibida, deseñada e creada no Departamento de Edicións Educativas de Santillana Educación, S. L. / Edicións Obradoiro, S. L., dirixido por Teresa Grence Ruiz e Ana María Guerra Cañizo.

Na súa elaboración participou o seguinte equipo:

Ánxela Carril CaldelasRafael Fortes OteroSagrario Luna RodríguezIrene Penas MuriasAfonso Toimil Castro

ILUSTRACIÓN Bié Inés Burgos Toni Cabo

EDICIÓN EXECUTIVAAfonso Toimil Castro

DIRECCIÓN DO PROXECTO Ana María Guerra Cañizo

DIRECCIÓN E COORDINACIÓN EDITORIALDE PRIMARIAMaite López-Sáez Rodríguez-Piñero

PRIMARIA5

2

ÍndicePresentación do proxecto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Materiais do proxecto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Táboa de contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Competencias clave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Proposta de secuenciación de contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

COMUNICACIÓN ORAL

Suxestións didácticas

Presentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Propostas específicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Actividades e xogos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Transcricións das gravacións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Solucións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Material complementario para a ensinanza individualizada

Trucos para falar en público . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Fichas para falar . Quen é quen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

COMPETENCIA LECTORA


Presentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61



Solucións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72


Suxestións de lectura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Fichas de competencia lectora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

Proposta teatral . Representar unha escena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

ESCRITURA


Presentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109



Solucións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

3

ÍNDICEMaterial complementario para a ensinanza individualizada

Trucos para escribir ben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Soportes de escritura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

COMPETENCIA LITERARIA


Presentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145



Solucións. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152


Selección de textos literarios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

OBRADOIROS

Obradoiro de vocabulario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Obradoiro de gramática . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Obradoiro de ortografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Solucións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189


Fichas de vocabulario temático . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

Fichas de gramática . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Fichas de análise morfolóxica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

Fichas de ortografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Banco de ditados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

AVALIACIÓN

Tratamento da avaliación no proxecto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

Rúbrica para a avaliación da expresión oral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Probas de avaliación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

Criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

Solucións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

Rexistro de cualificacións . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

INTELIXENCIAS MÚLTIPLES

Tratamento das intelixencias múltiples na área de Lingua . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

5

PRESENTA

CIÓ

N

Presentación do proxecto

Os nenos e as nenas viven inmersos nun mundo dinámico e moi complexo. O rápido desenvolvemento das tecnoloxías, a cantidade de información, a globalización… crearon un modelo de sociedade que presenta retos novos e estimulantes para o profesorado.

A cultura da imaxe reduciu a capacidade de escoita do alumnado. Cada vez cústalles máis manteren a atención nunha mensaxe durante moito tempo, xa que a maioría dos estímulos que reciben son brevísimos, rápidos, en consonancia cun mundo en cambio continuo. Ademais, a sociedade demanda cidadáns competentes, flexibles e activos, capaces de colaborar cos demais e de adaptarse ás novidades.

Todo isto supón a necesidade de explorar métodos novos nas aulas, para substituír o modelo de ensinanza tradicional por outro máis dinámico e cooperativo. Un novo xeito de ensinar e de aprender en que o libro de texto ten que ser un instrumento flexible e aberto.

Santillana/Obradoiro, consciente do seu compromiso coa vangarda educativa, creou o proxecto , que constitúe un material didáctico moi eficaz para o ensino activo. O proxecto adáptase ás preferencias de cada docente e permite atender con facilidade a diversidade do alumnado.

Para cada curso, dispón de diversos elementos con que o profesorado poderá deseñar o traballo na aula dunha maneira persoal e creativa:

– O Libro do alumnado, que presenta unha organización innovadora en bloques de contidos para favorecer a flexibilidade.

– O Libro para o profesorado, moi rico en suxestións, recursos e material complementario fotocopiable.

– A caixa de material da aula, que permite traballar colectivamente diferentes aspectos da lingua dun xeito lúdico e manipulable.

– O LibroMedia, con recursos e actividades dixitais.

é un material esencialmente comunicativo e funcional; por iso, os aspectos conceptuais da lingua quedan ao servizo das habilidades e das destrezas lingüísticas. O obxectivo é que o alumnado aprenda a comunicarse mellor en calquera situación, por complexa que sexa. Este dominio da competencia lingüística repercutirá positivamente no seu desenvolvemento persoal e social e tamén nunha mellora da aprendizaxe no resto das áreas curriculares.

En definitiva, é un proxecto actual e innovador, que facilita a tarefa docente e esperta nos nenos e nas nenas o interese por aprender.

6

Materiais do proxecto

O proxecto de 5.º curso está composto polos seguintes elementos:

+ Libro do alumnado, estruturado en dúas grandes partes: o bloque de tarefas e o de obradoiros.

No bloque de tarefas trátanse os principais aspectos da competencia lingüística e literaria que se desenvolven na área de Lingua: Comunicación oral, Competencia lectora, Escritura e Competencia literaria.

No bloque dos obradoiros ofrécense fichas que serven de complemento ás tarefas: no Obradoiro de vocabulario inclúense actividades para traballar os contidos léxico-semánticos fundamentais, no Obradoiro de gramática preséntanse aspectos gramaticais esenciais e no Obradoiro de ortografía trátanse as normas ortográficas básicas.

CO

MPETEN

CIA

LITERARIA

17

TAREFA 9. Que comece o espectáculo!

1 Le esta anotación e di as aclaracións que contén sobre o decorado, os personaxes e os seus movementos.

Debes xustificalo con exemplos do propio texto.

2 Le esta peza teatral con moita atención.

Inventa algunhas anotacións seguindo estas pautas:

• Cando sexan breves e vaian dentro dun diálogo concreto, escríbeas entre parénteses.

• Cando sexan longas e se refiran a cuestións máis xerais, escríbeas nun parágrafo á parte.

O xénero teatral

O teatro é o xénero a que pertencen as obras escritas para seren representadas, por actores e actrices, perante un público.

Nas obras teatrais non existe un narrador que vaia contando os feitos, senón que os feitos se presentan directamente. Así, os espectadores decátanse do que acontece na historia polo que fan e din os propios personaxes.

O texto

A parte fundamental do texto teatral son os diálogos entre os personaxes. A través deses diálogos coñécese non só como avanza a acción, senón tamén como son e como pensan os personaxes da obra. O nome de cada un aparece sempre ao principio da súa intervención.

No texto escrito aparecen tamén as anotacións, que son partes descritivas en que se dan indicacións sobre o decorado e o vestiario, sobre o estado de ánimo dos personaxes, sobre os seus xestos e movementos...

Cando se abre o pano, vese un cuarto cheo de trastes poeirentos: unha cadeira, unha lámpada, un baúl, maletas e caixas de cartón. No centro, hai un atril cunha partitura. Ao redor, colocados no chan, numerosos bonecos de peluche. Entra un rapaz e con pasos decididos sitúase ante o atril, saúda baixando a cabeza e comeza a tocar a frauta.

En pé!XOÁN. É a hora. Vamos, esperta!ANTÓN. Aaaaah! Non quero erguerme…XOÁN. De acordo! Pois vas perder algo bo!ANTÓN. E logo? Que vou perder?XOÁN. A excursión do colexio! Non lembras?

ANTÓN. É verdade! Se non fose por ti…XOÁN. Ha, ha, ha…!ANTÓN0. Por que ris agora?XOÁN. Porque a excursión non é hoxe.

É mañá! Ha, ha, ha…!

ES0000000118679 121500_04_ Competencia_literaria_99932.indd 143 06/04/2020 10:52:17

ESCRITU

RA

TAREFA 8. Facer un folleto turístico

1 Facede, entre todos, unha lista de lugares que vos gusten de maneira especial ou que vos interesaría coñecer.

Ofrecede algún motivo para explicar as vosas propostas.

• Termas de Ourense

• Dunas de Corrubedo

• Muralla de Lugo

• Illa de Ons

2 Observa, le e explica cal é o obxectivo do folleto.

Que fórmulas aparecen para animarnos a visitar os castros?

3 Por que se fala dos castros como de auténticas xoias da antigüidade? Explica o significado.

Inventa ti outro título axeitado para o contido do folleto anterior.

Vas elaborar un folleto turístico para animar os demais a visitar un lugar que a ti che guste moito. Ademais de ofrecer información, terás que coidar a presentación e darlle unha aparencia atractiva.

Eu bañeime nas termas de Outariz. Foi un gustazo…!

Eu quero ir ás dunas de Corrubedo. Dixéronme que se estenden varios quilómetros.

Achegádevos e coñecédeos!

UN POUCO DE HISTORIA

En Galicia existen milleiros de castros, aínda que son poucos os que están escavados e investigados.

Estes vellos poboados fortificados, situados en zonas estratéxicas e de fácil defensa, estiveron habitados polos nosos devanceiros durante centos de anos.

En toda a nosa comunidade poderedes gozar destas marabillas da nosa historia…

Infórmate en www.castroturismo.gal

CASTROS, AUTÉNTICAS XOIAS DA ANTIGÜIDADE

Santa Trega (Pontevedra) Castromao (Ourense)

Viladonga (Lugo) Baroña (A Coruña)

ALGUNHAS INTERESANTES MOSTRAS

15

ES0000000118679 121500_03_Escritura_99599.indd 109 06/04/2020 10:52:07

CO

MPETEN

CIA

LECTO

RA • C

UEN

TO

33

CO

MPETEN

CIA

LECTO

RA • TEXTO

DESC

RITIVO

TAREFA 11

A raflesia A segunda flor máis grande do mundo tamén medra en Indonesia. Chámase Rafflesia arnoldii en honor dos seus descubridores, Thomas Raffles e Joseph Arnold. A raflesia é unha flor enorme, que pode chegar a pesar máis de dez quilos. Ten cinco pétalos de cor intensa entre a laranxa e a vermella, pero non ten raíces nin follas. Igual ca a «flor cadáver», ten unha vida moi curta: de cinco a sete días. E coma aquela, cheira a carne podre.

Que mágoa que as flores máis grandes do mundo cheiren tan mal, non cres?

A «flor cadáver»A flor máis grande do mundo nace dunha planta que pode chegar a medir tres metros de altura e a pesar preto de setenta quilos. Imaxínala? Ten unha soa folla, verde por fóra e dun vermello intenso por dentro, e pode vivir preto de corenta anos. Esta planta enorme só florece tres ou catro veces en toda a súa vida e as flores viven un máximo de tres días. Por sorte… porque botan un cheiro que apesta! De feito, na lingua de Indonesia, de onde é orixinaria esta planta, chámanlle bunga bangkai, que quere dicir ‘flor cadáver’. E é que dá un cheiro insoportable a carne podre!

As flores máis grandes do mundoViches algunha vez un xirasol? Ten unha flor tan bonita… E tan grande, se a comparas coa da margarida ou coa da rosa! Pero, no mundo, hai flores moito máis grandes ca o xirasol. Queres saber cales son as máis grandes de todas?

A raflesia nace sobre as raíces doutras plantas das cales se alimenta.

Nalgúns xardíns botánicos, coma o de Bonn (Alemaña) ou Basilea (Suíza), cultívanse exemplares de «flores cadáver».

ES0000000118679 121500_02_Competencia_Lectora_99594.indd 67 06/04/2020 10:59:21

OBRAD

OIRO

DE O

RTOG

RAFÍA

1 Copia substituíndo as palabras destacadas por un sinónimo do cadro.

Ten en conta que algunhas das palabras van levar acento diacrítico.

• É preciso que merque unha peza de pan para o xantar.

• O paxariño batía as alas, pero non conseguía levantar o voo.

• Ten piedade do pobre home, comportándote así metes medo.

FICHA 9. Acentuación diacrítica I

Le en voz alta o texto dos globos fixándote nas palabras destacadas.

Despois, explica por que cres que algunhas delas levan acento gráfico.

O acento diacrítico úsase para diferenciar unha palabra doutra que ten a mesma

forma pero diferente significado.

Por exemplo, no par á (contracción a + a; 'ala') / a (artigo; pronome; preposición),

o acento diacrítico permítenos distinguir as dúas palabras, igual que ocorre

en é (verbo ser) / e (conxunción).

En ocasións, o acento gráfico tamén nos indica que a vogal acentuada ten unha

pronuncia aberta, a diferenza da vogal non acentuada, que é pechada, como

acontece no par bóla / bola.

PREPAR

ÁMONO

S

Velaquí a

fórmula máxica

que conduce

á vida eterna!

Ti estás seguro?

É que a simple

vista parece auga

e xabón!

CON ACENTO GRÁFICO

SEN ACENTO GRÁFICO

áscontracción a + as; 'alas'

asartigo; pronome

bóla'esfera'

bola'pan'

chá'plana'

chacontracción che + a

cómpre'é necesario'

compreverbo comprar

dá, dásverbo dar

da, dascontracción de + a(s)

dó'compaixón'; nota musical

docontracción de + o

fóraadverbio de lugar

foraverbos ser e ir

máisadverbio de cantidade

mais'pero'

óso'peza do esqueleto'

oso'animal plantígrado'

17

ES0000000118679 121500_07_Taller ortografia_99661.indd 219

06/04/2020 10:52:13

OBRAD

OIRO

DE G

RAMÁTICA

1 Copia os adxectivos e indica o substantivo a que se refiren.

O rarocornio

O rarocornio non é un monstro normal. Para comezar, non ten os dentes

afiados nin a típica mirada que dá medo. Tampouco ten as clásicas

poutas, senón unhas aletas longas. Iso si: ten todo o corpo cuberto

dunha plumaxe amarela; agás a cabeza, que a ten pelada. Tamén

ten dúas ás pequechiñas e un corno multicolor na testa,

que é moi grande. Víchelo algunha vez?

2 De que enunciado fala a rapaza? Cópiao.A Prendeu unha luz tenue.

B Teño moitas ilusións.

C Os meus amigos están contentos.

Agora, indica se o adxectivo do enunciado que escolliches expresa un estado

ou unha calidade.

Contén un adxectivo

variable e refírese

ao substantivo

a través dun verbo.

7

FICHA 4. Os adxectivos

Que palabras din como son os substantivos destacados? Le e copia.

Os adxectivos son palabras que expresan calidades ou estados das persoas,

dos animais e das cousas.

Os adxectivos sempre se refiren a un substantivo e, xeralmente, van detrás del, aínda

que tamén poden ir diante. Ás veces, o adxectivo únese ao substantivo a que se refire

a través dun verbo.

Os adxectivos van no mesmo xénero e número ca o substantivo a que fan referencia.

Aqueles adxectivos que teñen formas distintas para o masculino e para o feminino

chámanse variables; mentres que, se presentan a mesma forma para os dous

xéneros, son invariables.

PREPAR

ÁMONO

S

Queres esta variña máxica?

É unha auténtica pantasma.

Aquela casa semella terrorífica!

ES0000000118679 121500_06_Taller de gramatica_99639.indd 169

06/04/2020 10:49:41

OBRAD

OIRO

DE VO

CABULARIO

FICHA 5. Sentido literal e sentido figurado

1 Indica en cada caso se a palabra destacada se utilizou en sentido literal ou figurado.

• Farruco é un satélite de Maruxa.

• A Lúa é un satélite da Terra.

• A mesa da cociña coxea bastante.

• Xa sabemos de que pé coxea.

• A nova deixounos de pedra.

• Os canteiros labran a pedra con arte.

• É amigo de darlle á lingua.

• A lingua é un músculo moi forte.

2 Compara os dous titulares e comenta o significado da palabra destacada en cada caso.

3 Copia o cartel que contén dúas palabras en sentido figurado.

4 Explica a confusión que hai nesta conversa.

ES UN SOL:

ILUMÍNASME A VIDA.

ESTA C

LASE É

UN

GALIÑE

IRO!

Non me fío dela.

Calquera día

chégache

cunha bóla!

Que ben!

De fútbol ou de

baloncesto?

Quen utiliza a palabra formigueiro co sentido do debuxo? Le e responde.

O significado que ten en orixe unha palabra é o sentido literal. Pola contra, o significado

que unha palabra adquire a partir do uso expresivo que se fai dela é o sentido figurado.

PREPAR

ÁMONO

SA

B

Temos o xardín

da casa cheo

de formigueiros.

A praza

era un

formigueiro.

A amizade é un tesouro

que cómpre conservar.

Despois da tempestade o avión

voou con normalidade.

A atleta chinesa voou

os últimos vinte metros.

5

ES0000000118679 121500_05_Taller de Vocabulario_99645.indd 153

06/04/2020 10:58:42

CO

MU

NIC

ACIÓ

N O

RAL

TAREFA 10. Comentar unha película

1 En grupo, respondede estas preguntas e anotade a opción maioritaria entre vós.

• Cando adoitades ver películas: na fin de semana, pola semana, só nas vacacións…?

• Onde vedes máis: no cine, na tele da casa, no ordenador…?

• Como preferides ver unha película: con amigos, sós, coa familia…?

• Como escolledes a película que ides ver: pola publicidade, porque vola recomendan, non seguides un criterio…?

Poñede en común cos outros grupos da clase e valorade as coincidencias nos vosos hábitos para ver películas.

2 No mesmo grupo, elaborade agora unha lista das películas que vos gustan.

• Escribide o título de cada unha e, ao carón, en dúas liñas, explicade por que vos gusta.

• Poñede en común cos demais grupos da clase; descubride se hai coincidencias de títulos e no que destacades desas películas.

3 Xogade a adiviñar películas empregando a mímica.

• Escribide, en pequenas tiras de papel, nomes de películas que todos coñezades e metédeas nunha caixiña.

• Despois sacade ao chou un papel e, por quendas, representade con xestos o título que vos tocou.

4 De que tipo de película falan? Escolle e xustifica.

Agora fai ti o mesmo; conta algunha escena dunha película e dá pistas para que o resto da clase adiviñe de que tipo de película falas.

Nesta película hai escenas moi graciosas. Fante rir ás gargalladas.

Esta historia ocorre nunha galaxia descoñecida,

onde viven un seres luminosos.

• documental • histórica • musical • comedia

• de fantasía • de animación • policial • ficción científica

• de terror • de aventuras • drama • cómica

T I P O S D E P E L Í C U L A S

19

ES0000000118679 121500_01_Comunicacion_Oral_100357.indd 27 06/04/2020 10:59:06

7

MATERIA

IS DO

PROXEC

TO

+ Libro para o profesorado, con formulacións metodolóxicas novas que se basean principalmente nun enfoque máis funcional da aprendizaxe, centrado nas destrezas comunicativas básicas (falar, escoitar, ler e escribir). Neste sentido, inclúese un compendio de actividades individuais e colectivas, ademais de xogos, que pretenden facer da materia de Lingua algo diferente e divertido, co obxectivo de aumentar a capacidade de comprensión e produción de textos orais e escritos e fomentar o gusto pola lectura, pola escritura e pola expresión oral.

Ofrécense tamén audios descargables en e-vocacion.es, que permiten abordar as tarefas do Libro do alumnado destinadas á comunicación oral.

Así mesmo, o Libro para o profesorado ofrece unha suxestión de programación mensual e semanal, que non pretende pechar as posibilidades deste material, senón que simplemente mostra unha proposta de secuenciación de contidos das moitas que se poden elaborar. Tendo en conta esta secuenciación, propóñense unhas probas de avaliación mensuais sobre os contidos traballados nos diversos bloques e obradoiros.

Ademais, o Libro para o profesorado inclúe fichas e materiais complementarios para practicar, reforzar e ampliar os contidos traballados no Libro do alumnado e atender, así, as necesidades particulares que poden xurdir na aula.

+ Material da aula, que serve como apoio para a presentación dos contidos e favorece o traballo colectivo na aula.

Na caixa do material da aula inclúense diversos elementos, como os seguintes:

– Láminas de intercomprensión: con situacións para traballar a competencia comunicativa, o plurilingüismo, fixar a ortografía de palabras difíciles…

– Láminas de ortografía visual.

– Xogo das historias inventadas, xogo de vocabulario, xogo de conxugación e xogo: de premio, un castelo!

+ LibroMedia, material dixital que inclúe un conxunto de actividades e recursos dixitais prácticos e atractivos, que van facilitar a tarefa do profesorado.

8

COMUNICACIÓN ORAL COMPETENCIA LECTORA ESCRITURA

TAREFA 1. Anunciar unha festa no colexio

TAREFA 2. Darlle consellos a un amigo

TAREFA 3. Contar unha anécdota persoal

TAREFA 4. Explicar un problema e dar solucións

TAREFA 5. Participar nun debate

TAREFA 6. Expoñer unha idea para unha excursión

TAREFA 7. Comentar un acto deportivo

TAREFA 8. Expoñer ideas para un acto

TAREFA 9. Contar un chiste

TAREFA 10. Comentar unha película

TAREFA 11. Facer unha entrevista

TAREFA 12. Describir unha pintura

TAREFA 1. Diario: A nosa profe é un robot • Un diario persoal

TAREFA 2. Poesía: O demiño Rapatú

TAREFA 3. Texto expositivo: A Torre Eiffel: o xigante de ferro

TAREFA 4. Mito: Ulises e as sereas • Os mitos

TAREFA 5. Narración: O aprendiz de home do saco

TAREFA 6. Biografía: Unha inventora excepcional: Ángela Ruíz Robles e o libro electrónico • Unha biografía

TAREFA 7. Teatro: Intelixencia artificial

TAREFA 8. Cómic: Concurso de disfraces • Un cómic

TAREFA 9. Poesía: Unha orquestra despistada

TAREFA 10. Narración: O enigma da caixa forte

TAREFA 11. Texto descritivo: As flores máis grandes do mundo

TAREFA 12. Narración: Unha calidade

TAREFA 13. Noticia: O centro xeográfico de Galicia está no concello lucense de Antas de Ulla

TAREFA 14. Poesía: Unha tropa singular

TAREFA 15. Narración: Concurso de adiviñas

TAREFA 16. Texto informativo: Petróglifos: os «graffiti» dos nosos antepasados

TAREFA 17. Narración: O cirurxián do calzado

TAREFA 18. Entrevista: Benedita: «O premio é para Galicia, porque eu son galega ata o fondo da terra»

TAREFA 19. Narración: O fútbol

TAREFA 1. Elaborar un cartel

TAREFA 2. Describir un obxecto máxico

TAREFA 3. Contar unha experiencia persoal

TAREFA 4. Describir unha paisaxe

TAREFA 5. Escribir unha crónica deportiva

TAREFA 6. Escribir unha noticia

TAREFA 7. Escribir unha reportaxe


TAREFA 9. Escribir as regras dun xogo

TAREFA 10. Facer un anuncio

TAREFA 11. Escribir un conto breve

TAREFA 12. Facer a crítica dun libro

TAREFA 13. Transformar un cómic nun conto

TAREFA 14. Escribir unha obra teatral

TAREFA 15. Escribir unha fábula

Táboa de contidos

9

TÁBO

A D

E CO

NTID

OS

COMPETENCIA LITERARIA OBRADOIROS

TAREFA 1. Unha xanela aberta ao mundo • Os clásicos

da literatura infantil e xuvenil

TAREFA 2. Que escolles? • Os xéneros

literarios

TAREFA 3. Un mar de historias • A narrativa

TAREFA 4. Dismo ou cóntasmo? • O narrador

TAREFA 5. Facendo amigos • Os personaxes

TAREFA 6. E agora… a onde me levas? • O marco narrativo

TAREFA 7. O que canta, os seus males espanta • Os poemas

TAREFA 8. Como o fago bonito? • Os recursos

literarios

TAREFA 9. Que comece o espectáculo! • O xénero teatral

TAREFA 10. Mans á obra • A representación

teatral

VocabularioFICHA 1. O dicionarioFICHA 2. Palabras polisémicasFICHA 3. Palabras sinónimas e antónimasFICHA 4. Palabras homónimasFICHA 5. Sentido literal e sentido figuradoFICHA 6. Campo léxicoFICHA 7. Familia de palabrasFICHA 8. Palabras simples e compostasFICHA 9. PrefixosFICHA 10. SufixosFICHA 11. Sufixos diminutivos

e aumentativos

FICHA 12. Xentilicios

GramáticaFICHA 1. Os substantivosFICHA 2. Os determinantes IFICHA 3. Os determinantes IIFICHA 4. Os adxectivosFICHA 5. Os pronomes persoaisFICHA 6. Os verbos IFICHA 7. Os verbos IIFICHA 8. Os verbos IIIFICHA 9. Os adverbiosFICHA 10. Os enlacesFICHA 11. O grupo nominalFICHA 12. A oración. Suxeito e predicado

OrtografíaFICHA 1. Repaso de grafíasFICHA 2. O son B. A grafía bFICHA 3. O son B. A grafía vFICHA 4. A grafía hFICHA 5. Palabras con dificultades ortográficas IFICHA 6. Palabras con dificultades ortográficas IIFICHA 7. Normas xerais de acentuaciónFICHA 8. Acentuación de ditongos e hiatosFICHA 9. Acentuación diacrítica IFICHA 10. Acentuación diacrítica IIFICHA 11. A coma e o punto e comaFICHA 12. Os dous puntos e as comiñasFICHA 13. A raia e as paréntesesFICHA 14. O uso das maiúsculas

* Ao final do Obradoiro de gramática inclúense cadros de contraccións, modelos de verbos regulares e modelos de verbos irregulares.

10

Competencias clave

A comunicación lingüística non se explicita nesta táboa porque cada unha das tarefas e fichas do Libro do alumnado está orientada a desenvolvela e a poñela en práctica.

COMUNICACIÓN ORAL COMPETENCIA LECTORA

Competencia matemática, científica e tecnolóxica

• Tarefa 4, act. 6• Tarefa 6, act. 5 • Tarefa 10, act. 4

e 5• Tarefa 11, act. 7• Tarefa 12, act. 6

• Tarefa 1, act. 6 e 9


• Tarefa 4, act. 9• Tarefa 6, act. 3 e 6• Tarefa 7, act. 1

• Tarefa 10, act. 6 e 8• Tarefa 11, act. 2• Tarefa 13, act. 5• Tarefa 16, act. 3

Aprender a aprender

• Tarefa 1, act. 7• Tarefa 2, act. 4• Tarefa 3, act. 5


2 e 7 • Tarefa 6, act. 4

e 6• Tarefa 7, act. 6



e 3

• Tarefa 10, act. 7• Tarefa 11, act. 8

e 9• Tarefa 12, act. 2,

3 e 5




• Tarefa 4, act. 1, 2 e 6



• Tarefa 8, act. 3, 5 e 7• Tarefa 9, act. 9

e 10• Tarefa 13, act. 2• Tarefa 14, act. 2• Tarefa 15, act. 3 e 6• Tarefa 17, act. 3• Tarefa 19, act. 2

Competencias sociais e cívicas

• Tarefa 1, act. 1• Tarefa 2, act. 1, 3,

5, 6 e 7• Tarefa 4, act. 4• Tarefa 5, act. 3,

4 e 5• Tarefa 7, act. 1 • Tarefa 10, act. 1

• Tarefa 1, act. 3• Tarefa 3, act. 3• Tarefa 6, act. 6• Tarefa 7, act. 4

e 9 • Tarefa 10, act. 5


• Tarefa 12, act. 6• Tarefa 17, act. 1 e 12• Tarefa 18, act. 5• Tarefa 19, act. 9 e 10

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor





e 7

• Tarefa 11, act. 3 • Tarefa 7, act. 8• Tarefa 13, act. 6• Tarefa 15 act. 5• Tarefa 16, act. 4• Tarefa 17 act. 13• Tarefa 18, act. 6

Conciencia e expresións culturais



• Tarefa 4, act. 5




• Tarefa 4, act. 7• Tarefa 5, A túa

achega e act. 10• Tarefa 7, act. 7


• Tarefa 12, A túa achega

• Tarefa 15, A túa achega e act. 2

11

CO

MPETEN

CIA

S CLAVE

A competencia dixital trabállase nas actividades e recursos que se inclúen no LibroMedia.

ESCRITURA COMPETENCIA LITERARIA

OBRADOIROS

VOCABULARIO GRAMÁTICA ORTOGRAFÍA

• Tarefa 2, act. 3• Tarefa 4, act. 3• Tarefa 7, act. 5• Tarefa 8, act. 1• Tarefa 12, act. 5





• Ficha 6, act. 2 • Ficha 3, act. 1 e 2

• Ficha 5, act. 4

• Ficha 2, act. 1• Ficha 4, act. 1• Ficha 8, act. 1• Ficha 11, act. 5• Ficha 14, act. 1









• Tarefa 10, act. 7, 8 e 9

• Tarefa 11, act. 3, 6 e 7



e 5• Tarefa 15, act. 4,

5 e 6





• Fichas 1 a 12, act. inicial

• Ficha 1, act. 1• Ficha 3, act. 3• Ficha 4, act. 2• Ficha 8, act. 3• Ficha 9, act. 2• Ficha 10, act. 4

• Fichas 1 a 12, act. inicial

• Ficha 1, act. 1, 2 e 6

• Ficha 2, act. 3 e 4

• Ficha 4, act. 4

• Ficha 5, act. 1

• Ficha 8, act. 4

• Ficha 1 a 4 act. inicial e ditado

• Ficha 1, act. 4• Ficha 2, act. 2• Ficha 3, act. 5• Ficha 4, act. 2

e 3• Ficha 5, act. 8• Ficha 6, act. 7• Fichas 7 a 14,

act. inicial e ditado

• Ficha 7, act. 6 • Ficha 8, act. 3

e 5• Ficha 9, act. 1



e 2 • Tarefa 10, act. 4,

5 e 6• Tarefa 15, act. 2

e 3



• Ficha 1, act. 1

• Ficha 3, act. 1

• Ficha 10, act. 3

• Ficha 6, act. 6• Ficha 10, act. 1

• Tarefa 1, act. 4• Tarefa 2, act.5 e

6




• Tarefa 3, act. 3, • Tarefa 5, act. 7 • Tarefa 6, act. 4



e 3









e 2

• Ficha 7, act. 1

• Ficha 8, act. 1

• Ficha 11, act. 8

• Ficha 2, act. 4• Ficha 5, act. 7• Ficha 9, act. 4• Ficha 10, act. 5• Ficha 12, act. 2• Ficha 13,

ditado

12

Proposta de secuenciación de contidos

é un material organizado de xeito que lle permite a cada docente establecer libremente a súa propia secuenciación de contidos. Polo tanto, será o profesor ou a profesora quen decida o que vai ensinar, como o vai ensinar e cando o vai ensinar.

A continuación, ofrecemos unha das múltiples propostas de secuenciación que permite este material. Trátase só dunha suxestión, que pode ser alterada, enriquecida ou modificada segundo as preferencias persoais e as características de cada grupo.

Aínda que o material combina en todo momento a lectura, a escritura e a comunicación oral, suxerimos destinar polo menos un día cada semana a abordar a competencia lectora, fundamental neste nivel para poder avanzar no proceso de aprendizaxe en calquera área.

Tamén propoñemos alternar as fichas dos obradoiros –que pode traballar o alumnado de xeito máis autónomo– co desenvolvemento das tarefas, que presupoñen unha maior intervención do docente e do resto da clase, xa que combinan actividades orais, escritas, individuais, colectivas…

Na secuenciación proposta suxírese destinar a última semana de cada mes a repasar o que se traballou na aula durante ese tempo, a levar a cabo a avaliación proposta e a utilizar o material complementario que se ofrece neste Libro para o profesorado. Este material pode fotocopiarse e repartirse entre o alumnado ou utilizarse da maneira que considere máis axeitada cada docente. Entre o material que se proporciona, están os seguintes elementos:

– Trucos para falar en público

– Fichas de competencia lectora

– Trucos para escribir mellor

– Soportes de escritura

– Fichas de prácticas de escritura

– Fichas de competencia literaria

– Fichas de vocabulario temático

– Fichas de gramática

– Fichas de ortografía

– Banco de ditados

PRIMEIRO TRIMESTRE

Setembro

COMUNICACIÓN ORAL

COMPETENCIA LECTORA ESCRITURA COMPETENCIA

LITERARIA VOCABULARIO GRAMÁTICA ORTOGRAFÍA

2.ª SEMANA Avaliación inicial

3.ª SEMANA Tarefa 1 Tarefa 1 Ficha 1 Ficha 1


13

PROPO

STA D

E SECU

ENC

IAC

IÓN

DE C

ON

TIDO

S

Outubro

COMUNICACIÓN ORAL



1.ª SEMANA Tarefa 2 Tarefa 3 Tarefa 2 Ficha 3


3.ª SEMANA Tarefa 3 Tarefa 3 Ficha 3

4.ª SEMANA Repaso, material complementario (Libro para o profesorado) e avaliación

Novembro

COMUNICACIÓN ORAL





3.ª SEMANA Tarefa 5 Ficha 4 Ficha 5

4.ª SEMANA Repaso, materal complementario (Libro para o profesorado) e avaliación

Decembro

COMUNICACIÓN ORAL






14

SEGUNDO TRIMESTRE Xaneiro

COMUNICACIÓN ORAL






Febreiro

COMUNICACIÓN ORAL







Marzo

COMUNICACIÓN ORAL







15

PROPO

STA D

E SECU

ENC

IAC

IÓN

DE C

ON

TIDO

S

TERCEIRO TRIMESTRE Abril

COMUNICACIÓN ORAL






Maio

COMUNICACIÓN ORAL







Xuño

COMUNICACIÓN ORAL






NOTA: A temporalización proposta para os meses de marzo e abril pode variar segundo as datas da Semana Santa.

COMUNICACIÓN ORAL

SUXESTIÓNS DIDÁCTICAS

• Presentación

• Propostas específicas

• Actividades e xogos

• Solucións

MATERIAL COMPLEMENTARIO PARA A ENSINANZA INDIVIDUALIZADA

• Trucos para falar en público

• Quen é quen?

CO

MU

NIC

AC

IÓN

ORA

L

Comunicación oral. Suxestións didácticas

Presentación Falar e escoitar son dúas habilidades fundamentais na ensinanza da lingua desde os primeiros cursos de Primaria e non se deixan de lado ao final desta etapa educativa aínda que outras cuestións, como a gramática ou a competencia literaria, adquirisen pouco e pouco maior peso.

Os alumnos e as alumnas de 5.o de Primaria deben tomar conciencia da importancia de mellorar as súas habilidades expresivas orais. Dominalas axudaraos a resultar máis persuasivos e a obter o respecto e a atención dos seus compañeiros e compañeiras. É importante que advirtan o innegable prestixio social que reporta a capacidade de expresarse oralmente. Por outra parte, desenvolver a comprensión oral vailles permitir dar sentido ás mensaxes que escoitan e mellorar as súas habilidades sociais: non é posible respectar as opinións alleas se non son recibidas e comprendidas axeitadamente. Ademais, a comunicación oral pódese traballar transversalmente en calquera dos bloques do libro de Lingua.

Os obxectivos de expresión e comprensión oral que o alumnado de 5.o de Primaria debe desenvolver xa se foron traballando en cursos anteriores. Con todo, fanse máis complexos e requiren unha maior perfección a medida que os nenos e as nenas medran. Estes obxectivos son, entre outros, os seguintes:

• Planificar textos orais antes de transmitilos e improvisar mensaxes orais correctas de forma espontánea.

• Comprender axeitadamente os actos de comunicación oral, o que nestas idades implica non só asimilar o sentido global dunha mensaxe e ser capaces de resumila, senón tamén anticipar o tema da mensaxe ou algúns datos desta, realizar inferencias a partir da actitude do emisor ou do contexto, captar dobres sentidos, elipses... En suma, desenvolver diferentes habilidades de comprensión oral que van máis alá da literalidade da mensaxe.

• Producir e comprender textos orais cada vez máis elaborados de diferentes tipos (descritivos, narrativos, argumentativos, expositivos, informativos, instrutivos...).

• Organizar axeitadamente os textos orais e, ao lelos, recoñecer esa estrutura distinguindo as ideas principais das secundarias.

• Adaptar o uso da lingua oral a distintos rexistros, máis formais ou máis coloquiais.• Expresarse coa maior claridade posible, coidando aspectos como a articulación dos sons,

a entoación, o ritmo do discurso, as pausas, a actitude ao falar e a linguaxe non verbal.• Interpretar o significado dalgúns elementos comunicativos non verbais, tanto vocais (o ton,

o ritmo do discurso...) coma non vocais (xestos, posturas...).• Aprender a escoitar, perseverando nas actitudes correctas que favorecen a comprensión oral.

Para desenvolver as destrezas de expresión e comprensión oral, o bloque de Comunicación oral do libro de para 5.o de Primaria inclúe doce tarefas con actividades que conducen á realización de actos de comunicación tanto individuais coma en parellas ou en grupos. Algunhas destas actividades deben realizarse tras a escoita atenta de audios que reproducen situacións de comunicación específicas próximas á realidade do alumnado.

19

Ademais das doce tarefas do Libro do alumnado, neste Libro para o profesorado ofrécense unha serie de fichas con trucos para falar en público e páxinas fotocopiables para fomentar, de xeito lúdico, a expresión oral entre o alumnado.

Propostas específicasTAREFA 1. Anunciar unha festa no colexio

• En relación coa actividade 1, favoreza o diálogo na aula e intente que participen todos. Diríxase en especial aos alumnos ou alumnas máis tímidos e que lles custe máis intervir nas situacións de comunicación colectivas.

• Unha vez realizada a actividade 2, pode propoñerlles que realicen un calendario en que recollan as datas destas festas e doutras, como poden ser as patronais da localidade. Aproveite para advertir que o Entroido é unha festa que non ten unha data fixa, senón que depende de cando se celebre a Semana Santa.

• Ao finalizar a actividade 3, comente na clase que deben utilizar só as fórmulas que lles gustaría oír. Destaque a importancia de poñerse no lugar dos outros para que actúen con empatía ao relacionarse cos demais.

• Na actividade 4, o alumnado poderá cinguirse a unha festa que vai celebrarse no colexio ou elixir que sexa unha convocatoria máis ampla. Á hora de poñer carteis ou de informar polas aulas, advírtalles que deberán pedir permiso a algún responsable do centro educativo.

• Antes de escoitar a gravación, propóñalles aos alumnos e ás alumnas que lean as preguntas que se lles formulan para que non lles pasen inadvertidos os detalles sobre os que terán que responder. Se cómpre, poña a gravación unha segunda vez.

• No apartado Comprobamos como o fixemos destáquelle ao alumnado a importancia da claridade ao dar datos fundamentais, como son data, horario e lugar en que se desenvolve a celebración.

TAREFA 2. Darlle consellos a un amigo

• Polo xeral e salvo excepcións, os alumnos e as alumnas precisarán que os animemos a falar na clase. Un bo estímulo, neste sentido, será que sintan que se acepta e se valora o que din, á vez que os axudamos a adquirir destrezas, para facerse entender no obxectivo concreto proposto, e tamén que se lles corrixen os erros que poidan cometer.

• Unha vez que efectúen a súa escolla e expresen as súas preferencias na actividade 5, pode comentarlles que non existen regras fixas de actuación nun tema coma o que nos ocupa, sobre todo se se trata de estados de ánimo de desgusto ou de irritación, por exemplo. Non obstante, recoméndelles que sexan sensibles ao que cren que precisan as persoas que teñen ao lado para actuar en consecuencia. Hai veces que se lles pode axudar falando e, noutras ocasións, só é necesario unha simple mostra de agarimo e darlles algo de tempo.

• Aproveite a actividade 7 para que se produza entre o alumnado un intercambio de ideas a través do diálogo. Así, irán distinguindo, aínda que sexa de forma intuitiva pola variedade da casuística proposta colectivamente, o que é oportuno e útil do que non o é.

• Na actividade 8, pode determinar as parellas ou permitir que sexan os propios alumnos e alumnas os que se organicen para facer as diferentes representacións. Deixe un tempo razoable para que cada parella poida ensaiar a súa intervención co rol que debe interpretar cada un dos seus membros nas dúas situacións elixidas.

• No apartado Comprobamos como o fixemos, tente que todos presten atención ás intervencións dos seus compañeiros e compañeiras.

20

CO

MU

NIC

AC

IÓN

ORA

L

TAREFA 3. Contar unha anécdota persoal

• En primeiro lugar, comprobe que o alumnado, de forma oral e colectiva, é capaz de descodificar correctamente a historieta muda representada nas imaxes da actividade 1. Un voluntario ou voluntaria pode contarlles aos demais o que aparece representado. Antes de que cada un explique o final e conte a historia desde os dous puntos de vista, propoña que escriban un breve guión que poidan seguir para narralo.

• Na actividade 2, procure que non realicen actuacións esaxeradas, senón que a súa entoación e acenos sexan expresivos, pero naturais.

• Como ampliación da actividade 4, invite o alumnado a buscar información en Internet sobre un dos persoeiros propostos. Despois contarán, na aula, algo que lles resultase interesante e que puidese formar parte do libro Anécdotas e curiosidades.

• Unha vez resolta a actividade 5 e a modo de conclusión, coméntelles ás alumnas e aos alumnos que as anécdotas persoais son breves narracións de feitos especiais e divertidos que, polo xeral, adoitan gustar e chamar a atención ás persoas que nos arrodean.

• Como preparación do apartado Comprobamos como o fixemos, destaque a importancia de aterse ao tempo estipulado.

TAREFA 4. Explicar un problema e dar solucións

• Como preámbulo das actividades, coméntelle ao alumnado que en moitas situacións da nosa vida cotiá se nos presentan problemas que convén analizar desde diferentes puntos de vista, ter en conta as súas consecuencias, propoñer solucións ou formas de actuar... O diálogo cos demais proporcionaranos, sen dúbida, ideas axeitadas e interesantes para facer fronte ás circunstancias máis diversas.

• Ao final da actividade 3, destaque a importancia da colaboración de todos á hora de solucionar problemas colectivos. Se o considera axeitado, anote no encerado as mensaxes dos alumnos e das alumnas e propóñalles dicilas en alto na clase.

• A primeira parte da actividade 5 tamén pode desenvolverse de forma colectiva. Para a dramatización que se propón, advirta o alumnado que deben pensar tanto no que din as persoas que ven pasar a avoa e o neto coma no que din estes dous últimos.

• Aproveite a actividade 6 para abrir un breve coloquio en que alumnos e alumnas falen sobre os pequenos xestos que todos podemos facer para coidar o medio natural.

• No apartado Comprobamos como o fixemos, confirme que os alumnos e as alumnas aprecian e valoran o traballo realizado por todos os seus compañeiros e compañeiras.

TAREFA 5. Participar nun debate

• Na actividade 1 pode engadir que, nos debates, os temas están fixados de antemán. Os participantes, deste xeito, poden preparar as súas intervencións e mesmo pensar como rebater os argumentos do resto. Saliéntelle ao alumnado que, tanto nesta coma noutras situacións de comunicación colectivas, é moi importante saber escoitar e manter unha actitude aberta cara ás opinións dos demais, aínda que non esteamos de acordo con elas.

• En relación coa actividade 3, pode pedir na clase que propoñan fórmulas que, como moderadores ou moderadoras dun debate, poderían empregar para chamarlle a atención, de forma educada, a algún participante que non respecta as normas básicas neste tipo de encontros. Así mesmo, aproveite para recomendarlles que, nesas situacións, deben manter a calma e utilizar un ton firme e tranquilo, sen manifestar alteración ningunha.

21

• Trucos para falar en públicoRecursos prácticos para axudar o alumnado a falar en público con fluidez.

• Quen é quen?Fichas fotocopiables para traballar as descricións orais de persoas desde o punto de vista lúdico.


CO

MU

NIC

AC

IÓN

ORA

L• T

RUC

OS

PA

RA F

ALA

R E

N P

ÚBL

ICO

1 Sigue estas indicacións.

• Formade parellas para traballar.

• Nun par de minutos, cada un explicaralle á súa compañeira ou ao seu compañeiro se fai algunha actividade extraescolar, do tipo que sexa (recreo, deporte, xadrez...). Diralle o que fai, cando e onde, e en que consiste.

Seguidamente, explicará o mesmo diante dun grupo reducido de alumnos e alumnas (poden ser 4 ou 5).

• Para acabar, cada un volverao expoñer diante de toda a clase.

2 Unha vez feito, responde as seguintes preguntas.

• Explicáchelo do mesmo xeito todas as veces? Por que motivo?

• Que cres que condicionou a túa maneira de explicarte?

• Valorade colectivamente como o contexto determina o xeito en que vos expresades.

Falar en diferentes contextos e situaciónsNome Data

Cada persoa enfróntase dun xeito diferente ao feito de falar perante os demais: para algúns, é agradable e non representa ningún problema; para outros, é un trago sobre todo porque teñen que superar a vergoña.

Pensade nos diferentes contextos en que falades diante doutras persoas, como:

� Cando estades cos pais ou coa familia despois de pasar o día no colexio.

� Cando tedes que facer unha exposición perante os compañeiros e compañeiras da clase.

� Cando alguén que non coñecedes se dirixe a vós para preguntarvos algo...

En función de cada situación, ídesvos comunicar dun xeito ou doutro, segundo o contexto (se coñecedes ou non o voso interlocutor, se hai moita xente que vos escoita, se é unha situación formal ou informal...).

Sexa como sexa, cómpre expulsar a vergoña e gañar seguridade nun mesmo a base de practicar a comunicación oral de todas as formas.

38 Material fotocopiable © 2020 Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L.

CO

MU

NIC

AC

IÓN

ORA

L• TRUC

OS PA

RA FA

LAR EN

PÚBLIC

O

1 Pensa nunha situación emocionante que vivises e resúmea en poucas palabras.

2 Escribe unha redacción dunhas sete ou oito liñas en que expoñas a situación anterior.

3 Prepara o que escribiches para expoñelo oralmente perante a clase.

4 Reflexiona sobre a túa experiencia persoal e coméntaa cos compañeiros e coas compañeiras respondendo as seguintes preguntas.

• Empregaches o mesmo vocabulario no texto escrito ca na exposición oral?

• E as expresións, foron as mesmas?

• Cal dos dous xeitos de te expresares che pareceu máis doado? Por que motivo?

5 Resume o que fai que, cando falamos, nos expresemos de xeito diferente de cando escribimos.

Falar ou escribir?Nome Data

Explicar as cousas en voz alta permite comunicar non só con palabras, senón tamén coa entoación e co xesto. Tamén permite comentar o que se dixo e ir adiante e atrás no que se expón para engadir ou corrixir información.

En cambio, o texto escrito ten que transmitir de xeito claro todo o que queremos dicir, xa que non o imos poder completar cando estea nas mans do destinatario. Iso fai que o proceso de escritura implique máis concentración e que as palabras se pensen máis.

Por iso podemos considerar que nos expresamos de xeito diferente cando escribimos ca cando falamos.

39Material fotocopiable © 2020 Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L.

CO

MU

NIC

AC

IÓN

ORA

L• T

RUC

OS

PA

RA F

ALA

R E

N P

ÚBL

ICO

1 Le e responde.

• Organizádevos en parellas.

• Pensade nunha anécdota que vos pasase e explicádea un ao outro nun par de minutos. Escribide brevemente de que vai tratar.

• A continuación, intercambiade a parella e cada un terá que explicarlle á nova parella a anécdota do seu compañeiro ou da súa compañeira.

2 Facede unha valoración das dúas exposicións. Anota a túa experiencia persoal e despois compártea co resto da clase.

3 Valora se che pareceu máis interesante a anécdota explicada en primeira persoa polo protagonista ou a que che explicaron en terceira persoa.

Quen é o protagonista?Nome Data

Non explicamos as cousas do mesmo xeito se nos ocorreron a nós ca se lle pasaron a outra persoa. Cando explico unha situación que vivín, fágoo en primeira persoa (Eu ía pola rúa cando… Vin que…). En cambio, se falo de algo que me explicou outro, ou que vin que lle ocorría a outra persoa (sexa en directo ou pola televisión), ou que lin, fágoo en terceira persoa (Daquela a nena colleu… Aquel señor reaccionou dun xeito inesperado…).

Cómpre ter en conta que o feito de vivir unha situación en primeira persoa tamén fai que a implicación emocional ou de sentimentos sexa máis forte ca cando lle pasa a outro.


Quen é quen?

1 Cada un escolle unha persoa das seguintes fotografías.

• Comeza un alumno ou alumna. Os compañeiros e as compañeiras, por quendas, terán que facerlle preguntas que se poidan responder cun si ou cun non, para pescudar quen é o personaxe elixido (exemplo: Leva lentes?) e ir eliminando os personaxes que non teñan ese trazo.

• Poden ir marcando cunha cor diferente as fotografías que escollen ou que descartan por cada un dos compañeiros ou das compañeiras.

• Cando se acerte, o alumno que o elixiu terá que facer unha descrición completa en voz alta. Os demais poderán completala se cren que se pode engadir algunha información.

Martiño

Roberto

Eva

Helena

Roi

Xela

Antón André Alba


CO

MU

NIC

AC

IÓN

ORA

L• P

REG

UN

TAS

E R

ESPO

STA

S

COMPETENCIA LECTORA


• Presentación



• Solucións


• Suxestións de lectura

• Fichas de competencia lectora

• Proposta teatral

CO

MPETEN

CIA

LECTO

RA

Competencia lectora. Suxestións didácticas

Presentación Un dos obxectivos principais deste curso de Educación Primaria é que as alumnas e os alumnos comprendan lecturas complexas ou cunha cantidade de información considerable. Comezan o curso coas microhabilidades básicas que require a competencia lectora xa adquiridas e, por esa razón, xa están en disposición de realizar a lectura intensiva dun texto para, así, asimilar a maior cantidade de información posible.

Neste curso, as nenas e os nenos deben ser quen de realizar inferencias a partir dos datos obtidos durante a lectura dun texto, deben poder anticipar contidos a partir do título dun conto ou da introdución dun texto informativo, e deben estar preparados para ler entre liñas co fin de captar os significados que subxacen nas palabras literais. Ademais, precisarán ampliar o seu caudal léxico cun vocabulario cada vez máis rico que posibilite un maior grao de abstracción.

Por iso, o programa de Competencia lectora de para 5.º curso de Educación Primaria ofrece unha selección variada de textos que non só pretenden resultar próximos e interesantes para o alumnado, senón que intentan desenvolver nel as capacidades mencionadas para poñelas en práctica nas actividades vinculadas a cada texto.

Unha boa parte dos textos seleccionados son narracións de ficción. Neste grupo pódense atopar contos infantís contemporáneos, pero tamén outros contos de carácter popular, lendario ou mitolóxico, e mesmo un relato histórico en que se utilizan técnicas de ficción para contar dun xeito atractivo unha historia real.

Non obstante, no libro tamén hai un bo número de textos informativos, instrutivos e descritivos de carácter moi variado. Con eles, o alumnado aprenderá non só a comprender textos con distintas características e finalidades, senón a obter información dos elementos gráficos que os acompañan, así como da propia disposición na páxina. Ofrécese, por exemplo, unha liña do tempo en que a colocación dos distintos parágrafos permite observar a evolución dos acontecementos dunha maneira máis visual ca nun texto seguido. Do mesmo xeito, no cartel ou no folleto, a disposición dos textos indica a súa xerarquía dentro do conxunto e facilita a asimilación da información.

Neste libro, os textos poéticos e teatrais non se inclúen no bloque de Competencia lectora, senón que se traballan no bloque de Competencia literaria, onde tamén se aborda o estudo das características dos diferentes xéneros narrativos.

As actividades que acompañan cada texto apuntan a múltiples aspectos da lectura. Con elas, as alumnas e os alumnos van demostrar que captaron de maneira clara e completa o contido; que adquiriron o novo vocabulario; que saben identificar o tipo de texto que están a ler e as súas principais características; que recoñecen a súa estrutura e poden delimitar as súas partes; que anticipan ideas e infiren significados a partir dalgunhas claves textuais; que identifican o marco e os personaxes principais e secundarios, así como a súa función nos textos narrativos; que saben resumir un conto ou sintetizar información e destacar a máis relevante; que poden ampliar unha historia fantástica ou reproducir un texto de non ficción; que poden elaborar opinións e argumentar sobre un texto...

61

O acto de ler está estreitamente relacionado coa escritura e coa expresión oral. Por iso, nas actividades do libro tamén se propón a elaboración de textos escritos a partir dos modelos que se lles proporcionaron na lectura, así como o diálogo e o debate na clase sobre ela.

Por outra banda, en relación coa expresión oral, segue a ser un exercicio interesante practicar a lectura en voz alta; grazas a ela, as alumnas e os alumnos non só mellorarán a súa fluidez lectora, senón que poderán traballar distintos tipos de entoación e atopar o ritmo de lectura axeitado.

Para finalizar, queremos mencionar que se pode ampliar o traballo do Libro do alumnado con outras lecturas e actividades. Por iso, no material complementario deste Libro para o profesorado, incluímos algunhas suxestións de lectura, adaptadas á idade do alumnado, acompañadas dunha serie de orientacións sobre como contribúen ao desenvolvemento das diferentes competencias; tamén achegamos varias fichas para mellorar a capacidade de comprensión lectora.

Propostas específicasTAREFA 1. A nosa profe é un robot

• Na actividade 1, expóñense os trazos fundamentais dun diario persoal. Pídalles que observen a imaxe que ilustra a información e pregúntelles se coñecen narracións semellantes escritas nun soporte diferente. O obxectivo é que relacionen as novas tecnoloxías cos blogs e que expliquen as semellanzas e as diferenzas entre estes e os diarios persoais.

Se lle parece conveniente, tamén pode aproveitar esta actividade para falar das novas profesións xurdidas co desenvolvemento das TIC. Pregúntelles se coñecen algunha delas; como é posible que mencionen a de influencer ou youtuber, fágalles reflexionar sobre elas para que sexan conscientes de que, detrás do que eles ven na pantalla, hai moito traballo e dedicación. Amplíe os seus coñecementos falándolles doutras profesións como a de responsable de comunidades dixitais, a de edición de contidos, a de mantemento de redes…

• A actividade 3 pode aproveitarse para comentar o significado do termo «normal» aplicado ás persoas e aos seus comportamentos. Incida en que «normal» é sinónimo de «habitual» e que non por iso debemos rexeitar ou minusvalorar o «infrecuente» ou «diferente». Quizais sexa un bo momento para falar da importancia de respectar os demais, de valorar o que os distingue de nós como algo positivo e de salientar que todos somos diferentes, pero sentimos o mesmo.

Ao fío da terceira opción, fálelles de que o medo a equivocarnos non nos debe paralizar, que todos cometemos erros e que estes tamén forman parte da aprendizaxe. Pregúntelles se nalgún momento deixaron de facer algo por temor a trabucarse, animándoos a que conten a súa experiencia para, entre toda a clase, valorar as vantaxes e as desvantaxes da súa decisión.

• Despois de realizar a actividade 6, podemos falarlles de que os compoñentes tecnolóxicos son moi contaminantes e que por iso non se deben depositar nos colectores convencionais (amarelo, azul e verde). Podería explicarlles o que é un «punto limpo» e pedirlles que investiguen cal é o máis próximo ao lugar en que viven.

TAREFA 2. O demiño Rapatú

• Antes de abordar esta tarefa, sería conveniente lembrarlle ao alumnado as características, tanto formais coma de contido, do xénero poético.

Tras ler o poema, podería suxerirlles que compartan coa clase as emocións que experimentaron e, despois, pedirlles que conten a historia en forma de conto. Deste xeito, poderán comprobar que, aínda que o argumento segue a ser o mesmo, a linguaxe ten unha intensidade emocional maior nos textos poéticos.

62

CO

MPETEN

CIA

LECTO

RA

• Despois de realizar a actividade 3, fágalles reparar tamén no ritmo do poema. Pregúntelles se é lento ou rápido, e se pensan que a medida dos versos ten algo que ver coa súa resposta.

• Despois de resolver a actividade 4, convídeos a que reflexionen sobre o que se di no terceiro verso e, a partir del, pregúntelles por que cren que Rapatú actúa dese xeito. Pode aproveitar a situación para comentarlles que, en ocasións, algunhas rapazas ou rapaces teñen un mal comportamento polo seu desexo de seren admitidos nun grupo ou condicionados polo ambiente social en que viven; de aí que o demiño só faga o ben «cando non o ve ninguén». Fágalles ver que Rapatú ten como único modelo de conduta a súa familia e que nela a bondade non está ben vista. Ao fío deste argumento, podería pedirlles que busquen no poema a palabra («solteiro») que leva a pensar no illamento en que vive Rapatú. Se lle parece conveniente, neste momento poderiamos abrir un debate para que o alumnado exprese como cren que Rapatú conseguiría adquirir outros valores, guiándoos para que conclúan que a educación é a ferramenta principal para garantir a integración social e, xa que logo, unha boa convivencia.

• Ao remataren a actividade 5, se así o considera, poderían escoitar a canción O demiño Rapatú para consolidar a idea da importancia que ten o ritmo tanto nas composicións poéticas coma nas musicais.

TAREFA 3. A Torre Eiffel: o xigante de ferro

• Tras a lectura do texto, pregúntelles ás alumnas e aos alumnos se cren que é obxectivo ou subxectivo, e pídalles que xustifiquen a resposta con exemplos do texto. Cando cheguen á conclusión de que ofrece información obxectiva, faga que reflexionen sobre cal é a intención do autor ao empregar a metáfora «xigante de ferro» no título.

• Co fin de que asimilen mellor os datos que se ofrecen, podería pedirlles que elaboren unha liña do tempo, coma a que estudaron en Ciencias Sociais ou noutras áreas, cos datos e acontecementos mencionados no texto.

• Despois de realizar a actividade 1, pregúntelles se visitaron a cidade de París e, se alguén o fixo, pídalle que lles conte ás compañeiras e compañeiros o que sentiu cando viu a Torre Eiffel. Se o considera oportuno, no caso de haber algunha alumna ou alumno dun país diferente do noso, suxíralle que lles conte cal é o monumento máis característico do seu lugar de orixe, como é a súa gastronomía, cales son as festas máis representativas… Con isto, conseguiremos que o alumnado valore e respecte a diversidade cultural ao mesmo tempo que espertará nel a conciencia do moito que se pode aprender do achegamento a persoas doutras razas e/ou culturas.

• Co fin de afianzar a estrutura e o tipo de contidos dun texto expositivo, podería pedirlles que, seguindo o esquema da lectura e coa axuda de Internet, elaboren un mural en cartolina sobre a Torre de Hércules, en que, ademais da información escrita, inclúan fotografías ou debuxos para reforzar os datos ofrecidos.

TAREFA 4. Ulises e as sereas

• Despois de ler o texto informativo que precede a lectura, comente que todos os pobos teñen mitos de seu. Explíquelles que moitos personaxes fantásticos das películas e da literatura proceden de mitoloxías distintas da grega (Ulises pertence a esta) e da romana.

• Tras a lectura do texto, pregúntelles se teñen algún parente ou amigo da familia que traballe no mar para que lles explique ás súas compañeiras e compañeiros o tipo de oficio que desempeña e como é o seu traballo. Fágalles ver que, como Ulises, a xente do mar pasa moito tempo lonxe dos seus e que poñen a súa vida en perigo cada vez que saen a pescar.

63


• Suxestións de lecturaRecomendacións de libros adaptados ao nivel de lectura e aos gustos das nenas e dos nenos, que permiten traballar a educación en valores e desenvolver as diferentes competencias clave.

• Fichas de competencia lectoraFichas fotocopiables para traballar a comprensión de textos interesantes de diversos tipos e estruturas.

• Proposta teatralFragmento de teatro para comprender e preparar a representación.

82

Presentación da obraO autorNaceu en Calvelo de Zorelle, aldea do concello de Maceda (Ourense), en 1947. Exerceu como mestre no ensino primario e como catedrático de Lingua e Literatura Galega no ensino medio. É membro correspondente da Real Academia Galega desde 2002 e socio de honra da Nova Escola Galega desde 2008. Ademais dunha intensa actividade creadora no eido da literatura infantil e xuvenil, leva realizado un importante labor de estudo lingüístico do galego de Asturias. É autor de numerosas obras literarias que abranguen os tres xéneros: narrativa, poesía e teatro. No conxunto da súa obra, podemos destacar as seguintes: Palabra era un universo paralelo (Premio de Literatura Infantil e Xuvenil Pura e Dora Vázquez da Deputación de Ourense, 2009); A Princesa de Taramundi (Premio Arume de Poesía, 2010); A tea de araña que todo o apaña (Premio Frei Martín Sarmiento, 2011)… Hilario e os tres medos foi merecedora do Premio Frei Martín Sarmiento 2018.

A obraEsta é a historia dunha rapaza adoptada de orixe etíope, Abeba. O seu nome e a cor da súa pel convértena no centro das burlas dos compañeiros da nova escola. A raíz disto, comeza a sufrir pesadelos que anulan a súa vontade e problemas de anorexia. Abeba relata en primeira persoa, xa sendo adulta, os medos e as angustias causados pola súa falta de estima nesa etapa da preadolescencia e como os dá superado da man dunha entrañable anciá con problemas de alzhéimer da que é veciña de escaleira. A vella Lola debúxalle unha tatuaxe no pulso que funcionará para ela como un amuleto. Ademais, grazas a Hilario, o bastón de sanguiño da vella, a nena desenvolverá o interese por observar a natureza e aprender meteoroloxía.

Hilario e os tres medosXoán Babarro

TAREFA 1. NarraciónNome Data

Cómics de colleita propiaBreixo e Cibrán eran amigos da alma. Tiñan moitísimas cousas en común.

Eran veciños e facían cuarto curso no colexio O Picouto.

Xeralmente, Breixo e Cibrán eran nenos responsables. Cada vez que pasaba algo malo, os responsables eran Breixo e Cibrán.

A cuestión é que os dous eran un pouco trastes. E evitar facer trasnadas, en xeral, custáballes moito. Ás veces metíanse en leas bastante gordas. E unha vez metéronse nunha lea descomunal. Pero antes de explicarvos esta historia téñovos que explicar outra.

Despois dun día esgotador de faceren bromas, maldades e de armaren barullo na aula, a Breixo e a Cibrán gustáballes ir correndo á cabana vella que había, enriba dunha árbore, no xardín de Breixo. Naquela cabana tiñan dúas butacas brandas e vellas, unha mesa, un armario cheo de porcalladas para comer e tamén unha caixa pechada cun cadeado, chea de lapis, bolis e cantidades industriais de follas de papel.

Pois ben, a Cibrán encantáballe debuxar e Breixo gozaba inventando historias. Os dous estaban horas e horas encerrados escribindo e debuxando cómics de colleita propia.

Ao longo dos anos crearan unha chea de historietas, protagonizadas por ducias de superheroes que tamén imaxinaran eles. O primeiro foi Martiño, o Home Mastín; despois veu Roca, o Váter Charlatán. E quen non lembra a señorita Mutante?

Agora ben, entre os innumerables superheroes que inventaran, o máis grande de todos os tempos só podía ser o Capitán Cirolas.

Foi Breixo quen tivo a idea de crealo:

–Case todos os superheroes parece que só van vestidos con roupa interior. Pois este tipo irá, de verdade, en cirolas.

Os dous rapaces botaron unhas risas.

–Iso mesmo! –exclamou Cibrán.

88

FIC

HA

S C

OM

PLEM

ENTA

RIA

S. M

ELLO

RA D

A C

OM

PREN

SIÓ

N L

ECTO

RA

Material fotocopiable © 2020 Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L.

E podía deixar fóra de combate a todos os malos cunha chave invencible: a estirada de cirolas paralizante!

Breixo e Cibrán pasaban tardes enteiras escribindo e debuxando episodios das aventuras do Capitán Cirolas. Era o superheroe máis alucinante que existira nunca!

Os dous amigos estaban de sorte, xa que a secretaria do colexio O Picouto tiña tanto traballo que case non podía vixiar a fotocopiadora. Así pois, á mínima oportunidade, Cibrán e Breixo entraban ás agachadas no despacho e facían uns cantos centos de fotocopias da súa última aventura do Capitán Cirolas.

Despois, ao rematar o colexio, poñíanse no patio a vender os seus cómics.

Dav Pilkey, As aventuras do Capitán Cirolas (Adaptación)

1 Que pasa antes e que pasa despois? Numera estas imaxes de acordo coa orde da narración.

89

FICH

AS C

OM

PLEMEN

TARIA

S. MELLO

RA D

A C

OM

PRENSIÓ

N LEC

TORA


2 Indica que parágrafos corresponden a cada parte desta estrutura.

• Presentación e descrición dos protagonistas:

• Descrición do lugar a onde van despois do colexio:

• Explicación do que fan neste lugar:

• Edición e venda dos cómics:

3 Marca os adxectivos que van ben para describir os dous personaxes.

falcatrueiros

trastes

violentos

divertidos

aburridos

creativos

emprendedores

antipáticos

serios

4 Os protagonistas escriben e debuxan cómics «de colleita propia». Que quere dicir esta expresión?

Gústalles facer de campesiños á saída do colexio.

Inventan todo: personaxes, situacións, diálogos…

Recollen os cómics dos seus compañeiros e compañeiras.

5 O narrador explica que Breixo e Cibrán eran responsables. Realmente quere dicir que o eran ou quere facer entender outra cousa? Explica que é para ti ser responsable.

90

FIC

HA

S C

OM

PLEM

ENTA

RIA

S. M

ELLO

RA D

A C

OM

PREN

SIÓ

N L

ECTO

RA


ESCRITURA


• Presentación



• Solucións


• Trucos para escribir ben

• Soportes de escritura

ESCRITU

RA

Escritura. Suxestións didácticas

Presentación

A práctica da escritura transcende o ámbito escolar. É unha actividade social e comunicativa que esixe activar procesos cognitivos e metacognitivos complexos para compoñer un texto correcto e axeitado a unha situación lingüística concreta. A escritura reflexiva é un instrumento de comunicación, pero ademais favorece a organización do pensamento e a construción dos coñecementos.

Ao longo dos cursos anteriores de Primaria, os alumnos e as alumnas adquiriron coñecementos e puxeron en práctica habilidades e estratexias para crear diferentes tipos de textos: xornalísticos, informativos, argumentativos, instrutivos, narrativos, etc. Estes últimos cursos da etapa, previos ao paso á Secundaria, son o momento idóneo para que esta aprendizaxe cobre sentido respondendo a novos retos comunicativos que esixen unha maior reflexión sobre as múltiples posibilidades que ofrece a linguaxe para enriquecer as propias producións. Neste sentido é importante propoñer actividades de escritura motivadoras, que ofrezan oportunidades concretas de mellora e permitan implicar o alumnado no proceso de aprendizaxe.

Consonte esta formulación, o bloque de Escritura do libro para este 5.º curso presenta unha proposta didáctica de quince tarefas variadas e motivadoras, orientadas a lograr unha aprendizaxe significativa e integradora dos coñecementos, das habilidades e das estratexias imprescindibles para a creación de diferentes tipos de textos. Así, trabállanse textos narrativos, descritivos, argumentativos, xornalísticos, publicitarios... Son tarefas próximas ao alumnado desta idade, e fan referencia á realidade da sociedade en que pouco e pouco van empezar a ter un papel máis activo.

As actividades das tarefas están secuenciadas para desenvolver o proceso de escritura paso a paso. Na maior parte dos casos, pártese da observación de modelos ou da reflexión sobre experiencias próximas e inspiradoras. A continuación, ofrécense as actividades que permiten a planificación e a construción do escrito, traballando as principais características gramaticais, textuais e funcionais de cada tipo de texto: a estrutura, os recursos léxicos e expresivos, a disposición gráfica, etc. Todas as tarefas finalizan cunha proposta de revisión e avaliación da propia creación ou da dos demais.

O obxectivo das tarefas é axudar os nenos e as nenas a seren capaces de crear textos cada vez máis orixinais e ricos, aplicando os coñecementos e as habilidades que foron adquirindo e desenvolvendo en cursos anteriores, pero tamén outros recursos que a propia linguaxe lles proporciona e que irán descubrindo pouco e pouco. Neste sentido, ofrécense en todas as tarefas algunhas pautas concretas baixo o título «Para mellorar o texto...». Trátase de suxestións ou pistas que permiten mellorar as producións realizadas atendendo a aspectos léxicos, gramaticais, estruturais, de adecuación...

Algunhas actividades inclúen técnicas de escritura colaborativa, en parellas ou en grupos. O traballo en equipo é fonte de inspiración e brinda a oportunidade de axudarse e incentivarse mutuamente para abordar actividades que individualmente resultarían máis difíciles ou menos motivadoras.

109

O desenvolvemento da expresión escrita non é independente do que se realiza no ámbito da competencia lectora e da comunicación oral. O dominio dunha destas destrezas comporta a mellora nas demais. Por iso, existe certa correspondencia entre as propostas deses bloques do libro. Algunhas actividades están deseñadas para fomentar a interacción e o intercambio de información e opinións, o que permite a participación de todo o alumnado e a toma de conciencia sobre o propio proceso de aprendizaxe. Ademais, sempre que resulta pertinente, proponse compartir os textos de forma oral co resto da clase para axudar a perder o medo a falar en público.

Como material complementario ao Libro do alumnado, ofrécense trucos para mellorar a redacción e a presentación escrita e soportes fotocopiables con propostas complementarias para afondar na práctica da expresión escrita cando a dinámica da clase o permita.

Propostas específicasTAREFA 1. Elaborar un cartel

• Despois de ler a introdución da tarefa, pode preguntarlle á clase se, nalgunha ocasión, tiveron que realizar un cartel. Pídalle ao alumnado que comparta a súa experiencia e que explique para que os fixo, como eran, onde os colocaron...

• Se o considera axeitado, antes de comezar coas actividades, explique que ONG é a sigla de Organización Non Gobernamental, que agrupa todos os colectivos que se dedican a actividades humanitarias. Destaque no encerado que, na formación da sigla, se toma a letra inicial de cada unha das palabras que constitúen o nome. Así mesmo, indique que as siglas son invariables e non teñen plural.

• Aproveite a actividade 1 para falar cos alumnos e coas alumnas sobre as ONG e asociacións solidarias que coñezan, non só polo nome, senón polo labor que levan a cabo. É posible que teña que comezar vostede mencionando algúns exemplos para que eles conten o que saiban. Cruz Vermella, Médicos Sen Fronteiras ou Médicos do Mundo, Unicef, Acnur e Aldeas Infantís seguro que son nomes que lles resultan familiares.

• En relación coa actividade 2, destaque a complexidade que ten a organización de calquera acto. Así, o alumnado aprenderá a valorar o traballo que, desinteresadamente, realizan as persoas que forman parte do coñecido como «voluntariado».

• Antes de abordar a actividade 5, coméntelle ao grupo que facer un borrador resulta moi útil para a planificación de todos os traballos en xeral e vai ser unha práctica habitual nas tarefas deste programa, así coma a revisión ortográfica recomendada, nesta tarefa, na actividade 7.

TAREFA 2. Describir un obxecto máxico

• Tras a lectura da explicación inicial, fágalles ver aos alumnos e ás alumnas que é importantísimo que sigan un esquema que lles axude a organizar a súa redacción. Por iso, ao longo das distintas actividades, irán ocupándose dos diferentes detalles necesarios para elaborar unha descrición completa e precisa, en canto á técnica, á vez que poderán incluír elementos imaxinativos, que acheguen creatividade e orixinalidade, o que facilitará a escritura do texto paralelo que crearán ao final da tarefa.

• Déixelle tempo ao alumnado para que, na actividade 1, manteñan un diálogo ameno e agradable sobre as súas lembranzas. O coloquio poderá estenderse, na actividade 2, unha vez que as diferentes parellas escriban as características que lembren dos obxectos máxicos das obras propostas. Pregúntelles se o coñecemento deles foi a través das películas ou dos libros.

110

ESCRITU

RA

• Para realizar a actividade 3, pídalles aos alumnos e ás alumnas que, en cada caso, comecen indicando o nome do obxecto de que se trata e para que serve.

• No caso da actividade 4, destaque que a maioría das adiviñas están baseadas en escoller e salientar as principais características dun obxecto, dun animal, dun lugar ou do que sexa. Fágalles ver que é importante tamén ofrecer claves das súas funcións, ademais, por suposto, dos xogos coa polisemia das palabras e utilizar, entre outros, recursos fónicos coma a rima.

• Na actividade 5, o alumnado pode lembrar, de xeito colectivo, fórmulas máxicas para abrir e pechar, para prender e apagar... Suxíralles que, ademais dos verbos, fagan algunha pequena variación, entre esas ordes antitéticas, que engadan algunha dificultade para a súa correcta memorización. Pode poñer o exemplo de Alí Babá: Ábrete, Sésamo. Sésamo, péchate.

TAREFA 3. Contar unha experiencia persoal

• Narrar feitos persoais adoita presentar dificultades para o alumnado. A estas idades, con frecuencia, non saben distinguir ben entre o que é relevante dos detalles que son accesorios e, polo tanto, dos que se pode prescindir. O texto da actividade 1, reforzado polas actividades, presenta un bo exemplo do que implica contar e como facelo. Destaque, neste caso, que o texto está articulado arredor dunha experiencia que cambiou a situación e o estado de ánimo de Anxo.

• En canto á segunda parte da actividade 1, pida algúns voluntarios ou voluntarias para ler en voz alta a resposta que escribiron de Uxía ao seu amigo.

• En relación coas actividades 3 e 4, recoméndelles aos alumnos e alumnas que lembren non só o suceso acaecido, senón tamén as persoas que interviñeron e as circunstancias que o rodearon. Así mesmo, advírtalles que non esquezan explicar os sentimentos, tanto deles coma do resto dos implicados.

• Na actividade 5, destáquelle ao grupo a importancia de escoller un título atractivo para os textos, xa que é o primeiro que pode chamar a atención dos lectores e captar o seu interese.

TAREFA 4. Describir unha paisaxe

• Pode comezar comentándolle ao alumnado que na descrición de lugares e escenas é fundamental situar no espazo os distintos elementos que presentemos. Agora ben, como verán máis adiante nas actividades 4 e 6, pódense seguir criterios diferentes á hora de organizar esa orde espacial. Pídalles que imaxinen que están a facer un vídeo co teléfono móbil. Poderían empezar por gravar o que teñen fronte a eles e, despois, continuar pola esquerda ou pola dereita. Pero tamén poderían comezar pola esquerda e facer unha panorámica xirando a cámara cara á dereita.

• Aproveite o texto da actividade 1 para destacar os termos lingüísticos utilizados para situar os elementos de que fala o autor da descrición. Así, dinos do que está arrodeado, o que hai ao fondo e o que ve ao lonxe.

• A actividade 2 resultará moi útil para que os alumnos e alumnas comproben o cambio de perspectiva que supón a situación da persoa que realiza a descrición. Propóñalles que lean os textos en voz alta na clase e anote no encerado todos os recursos lingüísticos que empregasen, para indicar lugar, e que os contrasten cos que aparecen no texto da actividade anterior.

• En relación coas actividades 5, 6 e 7, pode comentarlle ao grupo que nas descricións que fagan tamén poderán utilizar adxectivos valorativos como precioso, espléndido, excelente, magnífico...; esaxeracións como o lugar máis marabilloso da Terra; comparacións expresivas como a auga da lagoa parecía un espello, unhas árbores tan altas coma xigantes... Así mesmo, poderán explicar como son a luz, as cores ou os sons dese lugar.

111

TAREFA 5. Escribir unha crónica deportiva

• Coméntelle ao alumnado que nesta e nas dúas tarefas seguintes coñecerán as principais características e escribirán textos xornalísticos de diferentes xéneros.

• A crónica proporcionaralles ás alumnas e aos alumnos a oportunidade de discriminar, con bastante claridade, a información obxectiva das opinións ou xuízos persoais do xornalista. Boa proba disto son as actividades 2 e 3.

• A actividade 4 ofrécelle liberdade ao alumnado tanto para elixir entre calquera deporte coma para que sexa un acontecemento real ou ficticio. Non obstante, recomende na clase que cada un deles escriba sobre o seu deporte favorito ou algún outro que coñeza ben.

• Unha vez rematada a primeira parte da actividade 7, pode pedirlles aos alumnos e ás alumnas que, nos textos seleccionados, distingan a información dos comentarios que fan os cronistas.

TAREFA 6. Escribir unha noticia

• Tras a lectura das liñas iniciais, introduza a tarefa comentándolle ao grupo que os textos que van ler son noticias baseadas en feitos reais. Destaque o carácter informativo desta modalidade de xénero xornalístico.

• Na actividade 2, comprobe que o alumnado relaciona titular con cada un dos títulos que aparecen nos xornais e revistas, compostos a maior tamaño.

• En relación coa actividade 3, deixe o tempo que considere axeitado para que as parellas preparen a lectura da noticia. Aproveite para comentar que un flash informativo é unha breve noticia que, con maior ou menor carácter urxente, de primicia, ofrece un medio de comunicación.

• Na actividade 4, o alumnado traballará coa información básica que debe proporcionar unha noticia a través das preguntas propostas. Ademais, comente algunhas das características externas deste tipo de textos, como é o seu diferente tratamento tipográfico, no tamaño e destacados en letra grosa, o titular e a entrada.

• Ao fío da actividade 5, destaque que as respostas a esas preguntas son datos para informar sobre o que pasou. Comente na clase que nas noticias non aparecen opinións.

TAREFA 7. Escribir unha reportaxe

• Despois de ler a explicación do principio, lembre na clase que, a diferenza da noticia, que só proporciona información obxectiva, nas reportaxes si aparecen opinións doutras persoas sobre o tema que se trata. Aproveite para lembrarlles tamén a crónica, en que se inclúen comentarios do autor.

• Unha vez lida a noticia, pregúntelles aos alumnos e ás alumnas se coñecían a información do texto. Así mesmo, pídalles que expresen as súas opinións e sentimentos sobre os feitos que se narran.

• Se lle parece axeitado, pode pedirlle ao grupo que, na actividade 4, fagan suxestións, de forma oral e colectiva, sobre os temas que se lles ocorran, que se irán anotando no encerado.

• Para as actividades 5 e 6, insístalles aos alumnos e alumnas que, nas reportaxes, hai que investigar a fondo sobre o tema para ofrecer despois os resultados das pescudas aos lectores.


• Pode comezar esta tarefa pedíndolle ao alumnado que fale das ocasións en que fixo turismo. Propóñalles que digan onde estiveron e que fixeron para coñecer os monumentos, museos, espazos naturais e outros sitios interesantes do lugar que visitaron.

112

• Trucos para escribir benRecursos prácticos para axudar o alumnado a escribir textos e a presentalos correctamente.

• Soportes de escrituraFichas para que o alumnado escriba textos. Conteñen suxestións de traballo e orientacións para desenvolvelas.



ESC

RITU

RA•

TRU

CO

S P

ARA

ESC

RIBI

R B

EN

1 En grupos de tres ou catro, mostrade o último traballo escolar que fixestes e comentade oralmente a presentación.

• Escribístelo primeiro en sucio e despois pasástelo a limpo?

• Deixastes marxes arredor da páxina?

• Esforzástesvos en facer unha letra clara?

• Empregastes algunha vez unha pauta?

• En que poderiades mellorar a presentación?

2 Prepara unha pauta para escribir as liñas rectas. Sigue estes pasos.

• Colle un folio en branco, de medida DIN A4. Co lapis, marca unha marxe de 3 cm por cada lado da páxina.

• Co rotulador negro, marca liñas cunha separación de 1 cm. Irache ben facer marcas co lapis antes de trazar as liñas co rotulador.

Se pos esta pauta debaixo dun folio en branco, as liñas vanche servir de guía para escribir recto. Se a empregas a miúdo, chegará un momento en que non a precises.

3 Escribe á man unha presentación persoal, explica quen es e o que che gusta coma se te dirixises a unha persoa que non te coñece. Ten coidado coa presentación.

Pasa o texto ao ordenador, imprímeo e compárao co que escribiches á man. Intercambiade os textos e comentade a presentación. Cales son os erros máis

frecuentes? En que poderiades mellorar?

Escritos limpos e coidadosNome Data

Cando tes que presentar un traballo escolar escrito, tanto se é á man coma se o escribes no ordenador, cómpre que estea ben redactado, pero tamén ben presentado, limpo e coidado. Velaquí tes algunhas recomendacións para conseguilo:

� Evita que os folios se engurren gardándoos nunha carpeta.

� Se son varios folios, grámpaos ou úneos cun clip. Numera as páxinas.

� Tanto se é á man coma se é no ordenador, deixa unha marxe arredor do escrito.

� Se escribes á man, fai a letra moi clara e procura que as liñas sexan ben rectas (podes empregar unha pauta). O peor que che pode pasar é que non se entenda a letra!

� Se tes que facer correccións, emprega un corrector branco, para que poidas escribir nel; non raies, non fagas garabatos nin borranchos.

� Cando escribas no ordenador, elixe un tipo de letra que sexa clara e utiliza un corpo 12.

122


ESCRITU

RA• TRU

CO

S PARA

ESCRIBIR BEN

1 Responde este test para saber se o fas ben cando elaboras un traballo escolar á man.

1. Utilizas sempre o mesmo tipo de papel?

A. Non, collo o que teño máis á man.

B. Non: segundo o tipo de traballo e a materia, escollo un cuadriculado ou un branco liso.

C. Si, na casa só temos un tipo de papel e utilizo ese.

2. Empregas pauta cando escribes en folios en branco?

A. Non, aínda que as liñas me queden un pouco tortas.

B. Emprego, para non escribir torto.

C. Se a teño á man, utilízoa, pero ás veces non a atopo.

3. Que empregas para escribir?

A. O lapis, sempre, por se me equivoco.

B. O bolígrafo de tres cores diferentes: unha para os títulos, outra para o texto e a terceira para os subliñados.

C. O bolígrafo (azul ou negro).

4. Como sitúas o texto dentro do papel?

A. Aprovéitoo de arriba abaixo e de punta a punta.

B. Deixo un par de centímetros en todo o contorno da páxina.

C. Deixo catro centímetros por cada esquina, porque así é máis agradable á vista.

5. Que escribes na portada ou na primeira páxina dun traballo?

A. O meu nome.

B. O meu nome, a clase e a data.

C. O meu nome, a clase, a data e o nome do mestre.

6. Cando presentas un traballo escolar, como o ordenas?

A. Non fago nada, xa se ve en que orde vai.

B. Fago un índice, numero as páxinas e grámpoas.

C. Numero as páxinas, poño os datos do traballo no pé de cada páxina e grámpoas.

Fas todo ben cando escribes á man?Nome Data

123


ESC

RITU

RA•

TRU

CO

S P

ARA

ESC

RIBI

R B

EN

7. Que fas cando te equivocas?

A. Risco o erro cun rotulador gordo para que non se vexa o que escribín.

B. Emprego un corrector branco e escribo encima. Intento que non se note.

C. Risco o erro cunha liña delgada e péchoo entre parénteses.

8. Como aproveitas o papel?

A. Só por unha cara, xa que queda feo escribir polas dúas.

B. Escribo por diante e por detrás, sempre que non sexa un papel moi delgado que transparente.

C. Escribo polas dúas caras sempre, para aforrar papel.

9. Que podes dicir do teu caderno?

A. Teño un caderno e escribo nel, nada máis. Non cómpre que poña o nome porque todo o mundo coñece a miña letra.

B. Escribín na portada o meu nome e a clase onde vou.

C. Escribín o meu nome na portada.

10. Que cres que cómpre ter en conta cando o que escribes o ten que ler outro?

A. Que hai que deixar marxes e evitar borranchos.

B. Que hai que facer a letra moi clara, deixar marxes e evitar borranchos.

C. Que hai que facer a letra moi clara e evitar borranchos.

Puntuación

• Cada resposta A vale 0 puntos.

• Cada resposta B vale 2 puntos.

• Cada resposta C vale 1 punto.

Resultados

• De 18 a 20: Fantástico! Os teus textos á man teñen unha presentación inmellorable.

• De 15 a 17: Moi ben! Aínda podes puír algún detalle, pero falo moi ben.

• De 12 a 14: Bastante ben! A presentación dos teus escritos é correcta, pero se te esforzas podería ser extraordinaria.

• De 9 a 11: Xustiño, xustiño. Aínda tes que mellorar moito.

• Menos de 8: Cómpre que te esforces moito. Os teus escritos son difíciles de entender e non tes ningún coidado na presentación.

124


ESCRITU

RA• TRU

CO

S PARA

ESCRIBIR BEN

1 Le en voz alta este texto e corrixe os erros. Fai todos os cambios que cumpra: revisa a puntuación, os conectores, as repeticións, a orde, a concordancia, etc.

Un bo repaso é imprescindibleNome Data

Antes de presentar calquera escrito, tes que te asegurar que o deixas tan ben como es capaz. Por iso convén repasalo, é dicir, volvelo ler, se cómpre dúas ou tres veces, para detectar erros. Se, ademais, o les en voz alta, traballarán os sentidos da vista e do oído.

Para detectar erros de presentación, tipográficos e ortográficos.Por exemplo: maiúsculas e minúsculas, separación entre liñas e parágrafos, marxes, etc.

Para detectar erros de puntuación ou de construción de frases, repeticións, oracións moi longas, etc.Por exemplo: falta de puntos ou comas que fai difícil a lectura, uso de palabras repetidas, etc.

Nas bibliotecas hai diferentes maneira de acceder aos libros, a lectura na salas da biblioteca os que son de libre acceso, que despois hai que deixar nos carriños ou nos lugares indicados da biblioteca, o préstamo que é cando che deixan os libros da biblioteca para que os leves á casa durante uns días despois hai o préstamo interbibliotecario, que che deixan libros doutras bibliotecas pero tardan uns días porque os teñen que traer expresamente para ti desde outra biblioteca.

125

COMPETENCIA LITERARIA


• Presentación



• Solucións


• Selección de textos literarios

CO

MPETEN

CIA

LITERARIA

Competencia literaria. Suxestións didácticas

PresentaciónAchegar a literatura aos nenos e ás nenas é unha tarefa apaixonante, chea de retos. A literatura facilita que desenvolvan o hábito lector e a capacidade de escritura, que coñezan e amplíen a propia cultura e descubran outras. Ademais o contacto coas obras literarias estimula a creatividade e desenvolve o sentido crítico.

Desde os primeiros cursos da Educación Primaria o alumnado xa vai entrando en contacto con textos literarios de diferente natureza: contos infantís, fábulas, poemas… Con todo, non é deica os últimos cursos desta etapa cando se comeza a traballar a competencia literaria de xeito explícito.

O desenvolvemento da competencia literaria é un labor complexo que require a adquisición de diversos coñecementos e estratexias lingüísticos, textuais, pragmáticos, literarios, culturais, discursivos... Nestes últimos cursos de Primaria, resulta imprescindible que o alumnado tome contacto cos temas e coas formas dos principais xéneros literarios e, á vez, que aprenda a argumentar e a facer valoracións coherentes sobre os textos, e tamén que comece a establecer relacións entre a experiencia literaria e a experiencia persoal.

Malia teren contacto co texto literario desde os primeiros anos de experiencia lectora, non hai que esquecer que estamos, en termos xerais, ante lectores relativamente inexpertos na literatura. É sabido que os alumnos e as alumnas destes cursos xa deben ser capaces de facer inferencias e de opinar sobre o que len. Pero debido á función poética e ás posibilidades de interpretación que caracterizan a linguaxe literaria, pode resultarlles aínda difícil anticipar contidos e interpretar o lido.

É requisito imprescindible que o alumnado alcance un bo nivel de competencia lectora. Sen ela, será imposible desenvolver a competencia literaria, xa que as dúas van da man. Neste senso, non importan tanto os coñecementos literarios coma unha educación literaria que achegue os nenos e as nenas a este tipo de textos desde os seus coñecementos e os seus intereses, desde a súa realidade. Dese xeito, será máis doado que cheguen a comprendelos e a interpretalos correctamente e adquiran hábitos que lles permitirán experimentar o pracer pola lectura e desenvolver unha actitude crítica perante os textos.

De acordo con isto, o bloque de Competencia literaria do libro para 5.º curso de Educación Primaria presenta unha proposta didáctica de dez tarefas que pretenden proporcionarlle ao alumnado uns coñecementos literarios básicos, doados de asimilar, que permitan introducilo na literatura, que goce dela e, ao mesmo tempo, adquira mecanismos para aprender a diferenciar os principais xéneros e recoñecer neles trazos ou fenómenos concretos (voces narrativas, elementos estruturais do texto teatral, rimas, recursos literarios…). Con esta finalidade, o proxecto presenta unha selección de textos variados e motivadores: contos populares, lendas, poemas, textos de teatro...

Antes de comezar o traballo concreto das tarefas de competencia literaria, será enriquecedor centrar a atención do alumnado no título que lle dá nome a cada proposta e dedicarlle uns minutos de conversa. Cada título é unha frase motivadora que invita a reflexionar sobre determinadas

145

cuestións literarias e axuda a percibir como algo próximo o feito de ler textos literarios. Despois, cada unha das tarefas propostas comeza cunha presentación breve, sinxela e clara, dos contidos en que se centra a tarefa e, a continuación, propóñense actividades en que se traballan os diferentes temas e contidos, con fragmentos de textos literarios representativos da literatura galega e universal, e pártese en gran medida dos propios coñecementos e das experiencias do alumnado.

A expresión oral está presente nestas tarefas tanto coas propostas de lectura en voz alta coma no intercambio de opinións e de experiencias co resto da clase. Neste senso atopamos actividades destinadas a coñecer o gusto literario do noso alumnado, a conversar e a compartir experiencias sobre libros lidos por eles. Algunhas das actividades inclúen tamén técnicas de traballo colaborativo, en parellas ou en grupos, coa realización de actividades concretas ou coa preparación de proxectos máis amplos, como un recitado colectivo e a elaboración dunha peza teatral. O traballo en equipo é sempre unha fonte de inspiración e ofrece oportunidades para axudarse e motivarse mutuamente, así como para intercambiar experiencias.

A expresión escrita tamén ten presenza no programa de competencia literaria. Fanse propostas de creación de textos literarios sinxelos, a partir dos modelos que o alumnado leu e analizou, e que poderá gardar na súa carpeta persoal.

Como material complementario ao Libro do alumnado, inclúese neste Libro para o profesorado unha selección de textos de diferentes xéneros elixidos tendo en conta os intereses do alumnado de 5.º de Primaria. A partir deles, pódese traballar a comprensión lectora, a lectura en voz alta, a memorización de poemas, a análise da medida e da rima, a identificación dos recursos literarios máis frecuentes, a busca de información e a expresión artística.

Propostas específicasTAREFA 1. Unha xanela aberta ao mundo

• Antes de entrar no contido da tarefa, centre a atención no título para que os alumnos e as alumnas interpreten a expresión metafórica. Pregúntelles por que a literatura é «unha xanela aberta ao mundo», recolla no encerado as ideas que xurdan e, a partir delas, converse con eles sobre a utilidade ou finalidade da literatura. Este título busca facelos conscientes de que a lectura de obras literarias nos achega a outras culturas, a lugares afastados, a vidas diferentes e a aventuras incribles; pois a literatura móstranos variedade de realidades e fainos pasar bos momentos.

• O contido do cadro inicial ten como obxectivo achegar o alumnado ao concepto de literatura universal desde obras clásicas infantís e xuvenís. Aproveite para destacar a importancia da tradución literaria como unha magnífica forma de coñecer obras da literatura doutras linguas. Dígalles cal é a lingua orixinaria en que foron escritas as obras que se presentan nas actividades desta tarefa (árabe, inglés, francés, italiano, sueco). Explique, ademais, que a nosa literatura infantil e xuvenil conta tamén con obras traducidas a outras linguas, o que posibilita que nenos e nenas doutros territorios as poidan ler na súa lingua propia; e achéguelles algún exemplo significativo.

• Durante a realización das actividades, convén pescudar se hai no grupo alumnos e alumnas que lesen algunhas destas novelas e animar a escoller a que máis lles apetecería ler e por que. Lémbrelles que as bibliotecas son unha boa maneira de acceder a elas.

• Un aspecto interesante, ao tempo que se traballe sobre os clásicos literarios propostos nas actividades 2 e 3, será poñer de manifesto a relación entre a literatura e a arte cinematográfica. Aínda que non lesen algunha das versións das obras mencionadas, é posible que visen o filme. Podemos conversar co alumnado de películas baseadas nestas novelas e, se coñecen algunha delas, que conten se atopan diferenzas entre a obra escrita e a levada ao cine.

146

CO

MPETEN

CIA

LITERARIA

TAREFA 2. Que escolles?

• Co título desta tarefa, a conversa inicial dirixirase cara á variedade de xéneros literarios entre os que podemos escoller as nosas lecturas e faranse visibles as preferencias do alumnado. Deteña a atención na ilustración do cadro inicial (un andel de libraría con obras clasificadas por xéneros) e pregunte se lles parece un bo xeito para ordenar e clasificar os libros, e como buscan eles os libros na libraría ou na biblioteca. Aproveite para que conten tamén como elixen as súas lecturas: ao chou ou por recomendacións, e de quen.

• Na proposta da actividade 1 o alumnado poderá compartir experiencias lectoras e lembrar momentos agradables asociados á lectura literaria. Os breves textos que escriban sobre un libro que lles gustase moito poden xuntarse e elaborar con eles na aula, ou na biblioteca, un taboleiro de suxestións lectoras para compartir. Tamén se pode suxerir que lean en voz alta algún fragmento dese libro preferido, simplemente polo pracer de compartilo cos demais.

• Cómpre que os alumnos e as alumnas lean con naturalidade, dicción, entoación e certa rapidez. Na actividade 2, se o considera necesario, ofrézalles unha lectura do poema en voz alta, que lles sirva de modelo. Suxíralles que acompañen o recitado con algún xesto asociado ao que se di no texto e déixelles o tempo que considere razoable para faceren a preparación.

• Na actividade 3 poden intercambiar cos compañeiros e coas compañeiras os contos que elaboren para que estes lles fagan unha crítica construtiva. Se o considera oportuno, tamén poden pensar en alguén a quen lles gustaría regalarlles esa versión que escribiron e regalarlla.

• Antes de responder as preguntas da actividade 5, cómpre que lean toda a información do cartel e expliquen o que entenden por microrrelato. Pregunte se coñecen algún libro con textos desta natureza e achegue algún; por exemplo, do libro Minimaladas, de Carlos López:

Este era un leirón que botou todo o inverno durmindo.

Porén, a súa familia botou todo o inverno esperta, porque

o leirón roncaba tanto que non lles deixou pegar ollo.

• Aproveite a actividade 6 para contrastar como se presenta o diálogo nos textos teatrais fronte aos narrativos; para iso achegue algún fragmento narrativo ou anime a que sexan eles mesmos os que localicen, en contos e en novelas, exemplos de diálogo narrativo e expliquen a diferenza formal co diálogo teatral.

TAREFA 3. Un mar de historias

• Co título desta tarefa quérese poñer de manifesto a multitude de temas que poden tratar as narracións. Axude o alumnado a interpretar o sentido desta frase preguntándolles que tipo de historias haberá nun «mar de historias», co obxectivo de que enumeren tipos de relatos. Pode facer visual a imaxe do mar de historias debuxando no encerado unhas liñas de ondas, a xeito de mar, e anotar sobre elas palabras representativas do tipo de historias que mencionen (por exemplo: de fantasmas, astronautas, zombis, piratas, dragóns…). Ao rematar con todas esas achegas, poden agrupalas por temas: aventuras, misterio, ficción científica…

• Na actividade 1 o alumnado falará de recordos asociados ao relato de contos. Aproveite para pedir que expliquen tamén de que tipo de contos se trataba (de animais, trasnos, meigas…), que dean algún trazo característico deses personaxes e mencionen detalles importantes que lembren.

• Pode suxerirse que, na actividade 2, os alumnos e as alumnas elaboren definicións e anoten trazos xerais da novela de misterio, de ficción científica, de aventuras e de terror. Por outro lado,

147

cos títulos que nomeen, poden elaborar un catálogo de obras clasificadas por este tipo de temas e conservalo á vista no taboleiro da aula ou da biblioteca escolar para compartir recomendacións de lecturas.

• Na actividade 3 suxira que conten lendas da súa localidade e comarca. Se non coñecen ningunha, pídalles que se informen e investiguen preguntando no ámbito familiar. Comente o valor que ten para a comunidade a existencia de lendas; e saliente o feito de que naceron hai moito tempo, para intentar explicar ou xustificar feitos ou fenómenos que á xente lle resultaban estraños ou misteriosos, e que se foron conservando e transmitindo na voz do pobo.

• Na actividade 4 é posible que o alumnado non saiba o que é unha mangosta; por iso, despois de ler o texto, pídalles que intenten explicar como imaxinan ese animal e por que. Finalmente, propoña que busquen información sobre este mamífero que ten a excepcional calidade de posuír no seu organismo unha substancia que neutraliza o efecto tóxico do veleno das víboras. Aproveite tamén esta lectura para animalos a extraer unha ensinanza da historia (antes de actuar, debemos reflexionar e valorar as consecuencias das nosas accións).

TAREFA 4. Dismo ou cóntasmo?

• Esta tarefa céntrase nas formas de contar, é dicir, na perspectiva desde a que se relata unha historia. O obxectivo é aprender a distinguir os dous tipos principais de voz narrativa e, ao tempo, practicar a transformar textos dunha voz a outra. Comente que, na vida, ás veces temos que explicar cousas que nos pasan a nós e, noutras ocasións, explicamos cousas que lle pasaron a outra persoa ou persoas. Iso mesmo levado ao mundo da literatura fai que algunhas obras estean narradas en primeira persoa (contadas desde dentro da historia) mentres que outras o estean en terceira persoa (contadas desde fóra da historia). Saliente que, nas obras narradas en primeira persoa, o narrador adoita ser o protagonista, pero non sempre.

• Na actividade 5, que consiste en cambiar o tipo de narrador do fragmento narrativo, aproveite para comprobar se identifican sen dificultade a clase de palabra que sofre o cambio e se fan as concordancias. Se o cre oportuno, déalle ao alumnado pistas básicas para identificar un narrador interno ou externo: o uso de formas verbais, de posesivos e de pronomes persoais en primeira persoa (sei, rimos, o meu, a miña, o noso… eu, nós, me, nos…) indican un narrador interno; e o uso das formas de terceira persoa, un narrador externo. Invíteos tamén a ler en voz alta o texto resultante e aconséllelles que marquen cun ton de voz diferente as intervencións dos personaxes e os comentarios que fai o narrador.

TAREFA 5. Facendo amigos

• Os tipos de personaxes e as súas características constitúen a base desta tarefa. A partir do título faise partícipe o alumnado do mundo literario, xogando coa idea de que os personaxes das obras que lemos poden converterse nos nosos amigos e compañeiros. Anímeos a falar de personaxes de historias cos que se senten identificados e por que, ou cos que lles gustaría ter amizade se fosen reais e por que. Centre a atención nos dous personaxes da imaxe, pregunte por que se di deles que son superheroes, solicite que digan un par de adxectivos para caracterizalos ou promova unha conversa sobre trazos de personalidade que lles acaen e coñezan deles.

• Na actividade 1, pídalles que xustifiquen por que dicimos que son personaxes protagonistas e evidencie que sen eles a historia perdería o seu sentido. Se o cre oportuno, tamén poden axuizar os comportamentos dos protagonistas desas novelas, contar algunhas das peripecias ou trasnadas que argallan, e valorar os seus comportamentos e as consecuencias dos mesmos.

• Como complemento da actividade 3, comente que hai personaxes que chegan a converterse en símbolos das calidades que os caracterizan, como por exemplo, o neno protagonista

148

CO

MPETEN

CIA

LITERARIA

de Pinocchio, a quen lle medraba o nariz cando contaba unha mentira, que se menciona moitas veces para expresar que unha persoa é mentireira. Poden poñer exemplos de calidades que representan outros personaxes literarios que coñezan.

• Na actividade 4 pescude se alguén leu O libro da selva ou viu a película. En caso afirmativo e segundo o que considere máis oportuno, anime eses alumnos e alumnas que coñezan a obra a que lle conten ao resto da clase o argumento de xeito resumido; ou solicite que os compañeiros e as compañeiras lles fagan preguntas sobre os personaxes.

TAREFA 6. E agora... a onde me levas?

• Seleccione imaxes de personaxes de historias (un can, unha bruxa, un monstro, un robot…) e outras imaxes de lugares (un planeta, unha cabana, un rañaceos, unha aula…). Preséntellelas e pregúntelles en cal deses espazos situarían a historia protagonizada por cada personaxe e por que. Valore todas as opcións creativas e verosímiles. Comente que unha das primeiras cousas que facemos cando contamos unha historia, nun libro ou nunha película, é explicar onde transcorre e cando, é dicir, presentar o marco.

• Ao fío da actividade 4, podemos falar da capacidade que ten a literatura de levarnos a espazos fantásticos que a miúdo nos poden resultar tan posibles coma os espazos reais.

TAREFA 7. O que canta, os seus males espanta

• Pregunte polo significado do refrán que dá título á tarefa e que alude á influencia positiva da música nos estados de ánimo. Pídalles que pensen o que teñen en común as cancións e a poesía; e saliente o feito de que as cancións teñen ritmo e a maioría tamén rima, polo que están moi relacionadas coa poesía. Poña na aula algunha canción coñecida que proveña dun poema; por exemplo, O cuco (nalgunha das versións existentes a partir da musicada por Suso Vaamonde) ou A fala, na versión cantada pola cantante Uxía Senlle; ambos os dous do poeta lugués Manuel María.

• Nesta tarefa pártese de que o alumnado xa sabe o que é un poema e comprende o concepto de rima, e afiánzase o traballo en aspectos concretos como é o tipo de rima e a análise métrica.

• Ao fío da actividade 1 cómpre lembrar que cada tipo de texto require unha lectura diferente.Solicite que primeiro lean o poema para si, en silencio e concentrados; a continuación, pida que un só alumno ou alumna o lea para o resto. Anímeos a comentar en cal dos dous momentos percibiron mellor a musicalidade do poema. Antes de realizar a lectura de forma colectiva, unha estrofa por alumno, pregúntelles polo contido do poema para comprobar que o comprenderon. Para facer máis amena esta declamación, cada un pode acompañar con xestos a situación que describe a estrofa que lle toque ler. Pídalles que expresen tamén que sensacións e sentimentos lles transmite o poema e que versos lles gustan máis.

• Comente que non todos os poemas teñen que ter rima, nin rimar todos os versos. Explique que hai moitos poemas que non teñen rima pero non carecen de ritmo, porque as palabras que os compoñen foron especialmente seleccionadas e dispostas para crear ese efecto. Pode poñerse algún exemplo, como este poema do libro Cidades, de Fran Alonso:

Moitas veces gústame perderme

polas rúas

e perseguilas,

mentres se torcen coma anguías,

cara aos mil barrios da cidade.

149


• Selección de textos literariosUn conxunto de fichas con textos poéticos e narrativos precedidos dunhas suxestións de explotación para desenvolver a competencia literaria.

Proposta de actividades

Nas seguintes páxinas ofrecemos unha selección de poemas e de textos narrativos que se escolleron atendendo á idade e aos intereses do alumnado de 5.o de Primaria. O obxectivo é que se poidan realizar actividades diversas en que se traballen diferentes aspectos relacionados con estes xéneros: a lectura en voz alta e a comprensión lectora; a análise da rima e a identificación de recursos literarios (metáfora, personificación, comparación, hipérbole...) no caso dos poemas; a identificación de subxéneros e elementos narrativos…, no caso dos textos narrativos; e tamén a busca de información e o desenvolvemento da expresión artística do alumnado.

A continuación, proponse unha serie de actividades para realizar cos textos seleccionados nestas fichas.

• Lectura. Pídalles que lean os textos con naturalidade e de maneira que se oian ben. Indíquelles tamén que usen a entoación adecuada e que fagan as pausas necesarias segundo a puntuación. É importante que realicen lecturas de narracións e declamacións de poemas perante os compañeiros e compañeiras, axeitando a postura e a xesticulación.

• Comprensión lectora. Anímeos a falar e intercambiar ideas: de que trata o texto, cal cren que é o tema principal, se lles parece que transmite sentimentos e emocións e cales son.

• Memorización. Propoña que aprendan de memoria algúns poemas para recitalos individualmente, por parellas ou en grupo.

• Marco narrativo e voz narradora. O alumnado pode seleccionar nos textos os fragmentos e frases que permiten identificar estes elementos da narración e expliquen a súa escolla.

• Os personaxes das narracións. Pode suxerir que describan os personaxes dos textos achegando algúns adxectivos referidos tanto ao aspecto físico coma ao carácter e intercambien opinións sobre como os imaxinan.

• Análise da rima. Copiarán un poema elixido para facer unha análise da rima, se a hai, para o que deberán anotala ao carón de cada verso e dicir se é asonante ou consonante. Tamén poden indicar a medida dos versos, se están formando algunha estrofa e de cantos versos.

• Busca de información. Pode propoñer que os alumnos e as alumnas busquen información sobre o autor ou a autora dos textos. Ou que, na biblioteca, atopen outros textos: poemas, contos, lendas…

• Expresión artística. O alumnado pode elaborar actividades diversas: – Facer algún debuxo relacionado co texto que se lese: unha escena, un detalle,

un personaxe…– Buscar unha música axeitada para un poema; para ambientar ou introducir a narración

dun conto ou dunha lenda.– Escribir unha continuación, ou ampliación, dalgún dos textos; e engadirlle novos versos

a un poema orixinal.– Escribir un conto a partir dun poema.– Representar con movementos, xestos ou mímica as emocións que transmite un poema.

158

FICHA 1Nome Data

CosmonautasDa nave da Terra somos cosmonautas; navegamos todos pola Vía Láctea.

Negros e amarelos, de cobre ou cor branca, homes e mulleres, só hai unha raza.

Nesa inmensidade que son as galaxias somos só persoas, dunha especie, a humana.

Marica caMpo

As uvasOs ananos do outono pintan as uvas.

Os rapaces axexan as máis maduras.

Tamén os gorrións revoan entre as cepas de dous en dous.

pura Vázquez

Os solporesOs solpores teñen ollos negros, grises e vermellos, que aloumiñan ás mociñas, aos rapaces e aos máis vellos.

Os solpores teñen ollos misteriosos, mentireiros que deitan o seu rubor encol dos soños baleiros.

Os solpores teñen ollos solermiños, rebuldeiros, que danzan coa paisaxe nos veráns e nos invernos.

antonio G. teijeiro


POEM

AS

FICHA 2Nome Data

O galoSoa o clarín do galo, que vixía o primeiro claror, na capoeira, e a alerta repetida de eira en eira é toque de arrebato na campía.

O enxame de paxaros rechouchía, entre a follaxe espesa da silveira, e, rachada en xiróns na carballeira, foxe a leitosa brétema. Xa é de día.

Ramón Cabanillas

Campás As campás de Castadón tocan ¡don!, tocan ¡don!

As da igrexa de Vidán tocan ¡dan!, tocan ¡dan!

As de ermida de Brandín tocan ¡din!, tocan ¡din!

As que hai en Compostela tocan ledas cantarelas que as escoitan as estrelas.

Xoán babaRRo

As floriñas dos toxosNin rosiñas brancas, nin caraveis roxos! Eu venero as floriñas dos toxos.

Dos toxais as tenues floriñas que sorrín, a medo, entre espiñas.

Entre espiñas que o ceo agasalla con diamantes as noites que orballa.

Oh, do ermo prezado tesouro: as floriñas dos toxos son de ouro.

De ouro vello son, nai, as floriñas dos bravos toxais, das devocións miñas…!

antonio noRiega VaRela

160

POEM

AS


169

TALLERES

OBRADOIROS


• Obradoiro de vocabulario

• Obradoiro de gramática

• Obradoiro de ortografía

• Solucións


• Fichas de vocabulario

• Fichas de gramática

• Fichas de análise morfolóxica

• Fichas de ortografía

• Banco de ditados

171

OBRA

DO

IROS

Obradoiro de vocabulario. Suxestións didácticas

PresentaciónO caudal léxico increméntase de xeito constante co paso dos anos e o seu enriquecemento é unha ferramenta básica que facilitará o acceso do estudantado a calquera área de coñecemento. Ademais, a riqueza léxica da que consiga dispoñer permitiralle unha comunicación efectiva en calquera situación e ámbito da vida.

Cómpre que os alumnos e as alumnas, nestes últimos cursos de Primaria, tomen conciencia da importancia de posuíren un léxico rico que lles permita expresarse con precisión e de xeito adecuado en distintos contextos comunicativos. Para iso, teñen que adquirir e poñer en práctica habilidades e estratexias con que afrontar o proceso de aprendizaxe de forma o máis autónoma posible, descubrindo palabras e acepcións novas e incorporándoas ao seu capital léxico pasivo e activo.

A análise da estrutura das palabras, o coñecemento dos procesos de formación, a capacidade de establecer relacións semánticas entre elas e de intercambialas en función do contexto... son habilidades que se adquirirán ao longo deste curso. Todas elas constitúen ferramentas clave para conseguir maior riqueza e precisión no discurso.

As 12 fichas que se presentan no Obradoiro de vocabulario de para 5.º curso propoñen diferentes tipos de actividades conectadas con dous grandes bloques: contidos de morfoloxía, centrados na estrutura e nos procesos de formación das palabras, e contidos de semántica, relacionados co significado das palabras e co seu uso. Os contidos de morfoloxía están presentes nas fichas de familias de palabras, palabras simples e compostas, prefixos, sufixos e xentilicios. Os contidos de semántica distribúense nas fichas sobre polisemia, sinonimia, antonimia, palabras homónimas e significado literal e figurado. Todas parten dunha actividade de preparación que inclúe unha recensión ou explicación do concepto e, a continuación, ofrécese unha secuencia de actividades que axudan a comprendelo e aplicalo en contextos reais e significativos.

O traballo sobre cuestións léxico-semánticas complétase co material que se ofrece neste Libro para o profesorado. Unha serie de fichas sobre doce ámbitos temáticos, que permitirán que o alumnado amplíe o seu léxico.

Propostas específicas

FICHA 1. O dicionario

• É imprescindible que o alumnado manexe o dicionario en papel para adestrarse no dominio da orde alfabética. Conviría ter na aula varios dicionarios que os alumnos e as alumnas poidan manexar e follear, como mínimo un para cada dous. Anímeos a escoller unha páxina ao chou e a ler en voz alta varias entradas contiguas que aparezan nela para que se fixen en como seguen a orde alfabética. Destaque que hai moitas palabras que poden comezar por unha, dúas ou máis letras iguais, e saliente que, para saber a orde, deben fixarse na última letra que é diferente. Sería interesante facer unha corrección en común das actividades desta ficha, pedir que xustifiquen

172

as respostas e que comproben no dicionario se estaban no correcto coas súas afirmacións. Incúlquelles tamén a idea de que o uso do dicionario é un recurso moi útil para resolver dúbidas de vocabulario e coñecer palabras novas.

• Comprobe se alguén ten dificultade para localizar termos concretos no dicionario en papel. Se é preciso, fálelles da función das palabras guía (situadas na parte superior de cada páxina: a da esquerda indica cal é a primeira palabra desa páxina e a da dereita cal é a última). Pode organizar un pequeno concurso para facer buscas de palabras concretas; trátase de que logren facelo sen confusións e con certa axilidade.

• Na actividade 2, deben razoar cal é a orde alfabética das palabras que comezan co dígrafo ch. Este dígrafo fórmase coa combinación de dúas letras, pero non está entre as 23 letras do abecedario, por iso debe aparecer dentro do grupo de palabras que comezan por c. Fágalles ver que o mesmo ocorre co dígrafo ll. Anímeos a dicir palabras que comecen por estes dígrafos e a facer consultas aleatorias no dicionario; poderán comprobar que o dígrafo ll en posición inicial aparece en moi poucas palabras.

• Se o considera oportuno, na actividade 3, para facilitar como resolvela, cópielles no encerado, en vertical e unha debaixo da outra, todas as palabras do exemplo (albergue, anguía, ángulo, angustia) para que visualicen de xeito máis doado a partir de que letra continúa a orde alfabética.

FICHA 2. Palabras polisémicas

• A partir da actividade inicial de presentación do contido, pode suxerirlle ao alumnado que lles bote unha ollada ás entradas do dicionario, abrindo páxinas ao chou para observar se a maioría dos termos se caracterizan pola polisemia ou non; aproveite para contrapoñer o concepto de polisemia co de monosemia. Pídalles que sinalen, tamén ao chou, calquera palabra da páxina que abrisen e que digan se é monosémica ou polisémica, ou propóñalles que observen se nesa dobre páxina que teñen aberta predominan as palabras con varias acepcións ou con só unha.

• Ao fío das actividades 1 e 2, fale da importancia do contexto oracional para interpretar correctamente as palabras polisémicas; de feito, nos casos propostos aquí, iso é o que axuda a determinar cal é a acepción empregada. Ofreza algún xogo de palabras ou algún chiste baseado na polisemia, para comprobar como funciona este mecanismo, e anime o alumnado a que invente outros coas palabras que traballaron na ficha:

• A partir das tres imaxes de cada acepción da palabra banco, na actividade 3, pídalles que definan oralmente cada unha. Anímeos tamén a que escriban a entrada que podería aparecer no dicionario para este termo, imitando o modelo da actividade 1.

FICHA 3. Palabras sinónimas e antónimas

• Ao fío da actividade 1, pregúntelles se causarían o mesmo efecto os anuncios destes carteis coas palabras repetidas (Pasaxe do terror, se tedes terror non entredes). Trátase de que comprendan que a repetición fai monótono o texto, mentres que a utilización de sinónimos enriquéceo.

• Tras resolver as tres actividades, pídalles que identifiquen a que tipo de palabras pertencen os sinónimos e os antónimos con que traballaron, e comente que a sinonimia e a antonimia afecta sobre todo a palabras con carga semántica (substantivos, adxectivos e verbos, principalmente).

–Antón, estache moi bo o biscoito. –Pois repite. –Estache moi bo o biscoito. Estache moi bo o biscoito…

–Bo día. Ten algún medicamento para a canseira?

–Teño, pero está esgotado.

173

OBRA

DOIRO

S

• Na actividade 3, se o considera oportuno, coméntelles que algunhas palabras forman o antónimo engadindo o prefixo de negación (in-); neste senso, a ficha 9 deste obradoiro de vocabulario ofrece unha actividade axeitada para traballar esta idea.

FICHA 4. Palabras homónimas

• Pídalles que lean en voz alta as palabras da actividade inicial e que identifiquen cales soan exactamente igual. Dentro das palabras homónimas, as homófonas adoitan ser causa de erros ortográficos; cómpre deterse no significado destes termos e no uso de cada un. Neste sentido pode ser útil botar man dalgunha fórmula mnemotécnica ou elaborar algún pictograma que os axude a reforzar o significado e a ortografía das palabras propostas na actividade inicial e na actividade 3 (vela/bela, rebelar/revelar, botar/votar).

• Nas actividades 1 e 2, procure que o propio alumnado dea unha explicación de cal é a función do superíndice nas entradas do dicionario e, antes de que elaboren as oracións de forma individual, pregunte, en voz alta e entre toda a clase, o significado de cada parella de palabras.

• Na actividade 1 cumprirá ter en conta a área dialectal a que pertence o alumnado; en función dela, é posible que chame a atención a palabra golpe para se referir a raposo. Se o considera axeitado, achegue algún outro exemplo do tipo (pucho/cuxo/xato/becerro…).

FICHA 5. Sentido literal e sentido figurado

• Antes de presentar o contido, indague o que entende o alumnado por literal e por figurado; pregúntelles cando dicimos que algo é literal ou figurado; despois, propóñalles algún termo próximo para apoiar cada concepto (exacto, textual, propio, real fronte a imaxinario, diferente, irreal…). Pida que expliquen que é o formigueiro da outra oración (A praza era un formigueiro) e que xustifiquen por que nese caso se trata dun uso figurado.

• Unha vez realizadas as actividades desta ficha, anímeos a contar se xa coñecían algúns dos sentidos figurados que se empregaron nas oracións. Suxíralles que inventen e expresen, de xeito oral, oracións que conteñan palabras cuxo sentido figurado antes descoñecían.

FICHA 6. Campo léxico

• Ao fío da información inicial do apartado de preparación, destaque que todas as palabras do exemplo son substantivos, xa que as palabras que pertencen a un campo léxico son da mesma clase.

• Pídalles aos alumnos e ás alumnas que xustifiquen, cando corrixan a actividade 1, por que descartan esas dúas palabras e non outras. Ademais, pode ir anotando no encerado todas as palabras que propoñan para substituír as intrusas e elaborar con elas un campo léxico de instrumentos e mobles o máis amplo posible.

• Na actividade 3, anime o alumnado a pensar, para si, dúas palabras máis dese campo léxico; despois, por quendas, cada un irá dicindo a súa proposta; o resto de compañeiros e compañeiras deberá indicar se lles parece correcto ou non e por que.

FICHA 7. Familia de palabras

• Co exercicio de preparación preténdese que o alumnado razoe que a parte común da palabra é a que axuda a determinar cal é a palabra primitiva. Se ben nas actividades que se propoñen na ficha non se incluíu ningún caso, explique que na familia léxica pode haber tamén palabras compostas.

• Ao resolveren a actividade 2, pídalles que sinalen a parte común a todas as palabras da mesma familia. Pode escribilas no encerado e arrodear ou subliñar nelas a parte invariable ou lexema.

174

Cumprirá aclarar que existen algunhas familias de palabras que conteñen vocábulos con alteración na raíz, como ocorre nunha das palabras da actividade 2 (nube, anubrar). Se o considera oportuno, achegue outras palabras en que poidan observar esa alteración na raíz por cuestións ortográficas ou por se tratar de formas cultas; por exemplo: lúa, aluar, lunático, lunar; auga, auguento, paraugueiro, acuático, acuarela…

• Corrixa a actividade 3 de forma colectiva para que poidan, entre todos os alumnos e as alumnas, formar unha familia o máis completa posible de cada palabra.

• Na actividade 4, a parella de palabras casa/casamento tamén se pode dar por válida, xa que, etimoloxicamente, casar (da que deriva casamento) se forma a partir de casa.

FICHA 8. Palabras simples e compostas

• Tras realizar a actividade inicial, pregúntelles por que ordenador non se pode considerar unha palabra composta mentres que altofalante, crebacabezas e portaminas si; comprobe que o alumnado non confunde palabras derivadas con compostas.

• Na actividade 1, pregunte polos compoñentes léxicos con que se formou cada termo (verbo + substantivo, substantivo + substantivo…) e destaque que, en moitos destes vocábulos, o segundo compoñente léxico está en plural, malia que a palabra composta se refira a un único elemento (un abrecartas, un sacarrollas, un parachoques, un pararraios…).

• Antes de resolver a actividade 2 en que teñen que identificar cada elemento ilustrado e escribir o termo que o designa, pódese propoñer que, en común, expliquen para que serve cada obxecto, pero sen dicir o seu nome, co fin de comprobar que os recoñecen sen dificultade.

• Anote no encerado todas as propostas que fagan na actividade 5 e solicite unha valoración para escoller a que lles resulta máis acertada porque recolle mellor o significado proposto.

FICHA 9. Prefixos

• Coa actividade de introdución preténdese que o alumnado reflexione sobre a función do prefixo e o matiz de significado que lle dá ao termo a que se engade. Tendo en conta que os prefixos identificados nesta actividade inicial (des- e re-) son de gran rendemento léxico, anímeos a dicir outras palabras que os conteñan e a definilas a partir do significado do prefixo ('volver a…', 'o contrario de…'). Pode empregar palabras como reanimar, recoñecer, recomezar, reagrupar, revenda, revivir… e descoñecer, desmotivar, desanoar, desapracible, descabalgar, desconfiado, desaparafusar…

• Ao resolver a actividade 1, pida que expliquen o significado que achegan os dous prefixos identificados (pre- e im-) e propoña outras palabras semellantes; anóteas no encerado e pídalles que comproben o significado que ese prefixo lles achega: preescolar, preadolescencia, preexistir, prehomínido, preliminar, prerrexurdimento, preselección… imborrable, imperfecto, impermeable, impreciso…

• Se o considera axeitado, propóñalles unha actividade que axudará a reforzar o traballo de identificación de prefixos e sufixos. Pídalles que creen un xogo de pistas semellante ao da actividade 2. Para iso, poden escoller algunha palabra que se traballase nas actividades desta ficha ou pode ofrecerlles un banco de termos para que escollan a que prefiran; por exemplo: antepasado, despeiteado, irrealidade, posguerra, entretea, cincento, ilegal, desabotoado, pospoñer, exdirector… Poden facer a actividade de forma individual ou por parellas.

• A actividade 4 permite reforzar a competencia ortográfica do alumnado no que respecta ao uso de m antes de p e de rr/r. Ao corrixir a actividade, pídalles que xustifiquen o uso de cada alomorfo do prefixo.

189

SOLU

CIÓ

NS

Solucións

OBRADOIRO DE VOCABULARIO

Ficha 1Xenio aparece antes ca xeranio. R. M.: Antes de xenio: xel, xema. Despois de xenio: xente, xerra. Antes de xeranio: xeral, xeo. Despois de xeranio: xerar, xerarca.

1. Confiscar. Falso. Aduana. Artífice.

2. Ten razón A.

3. Arco, arquipélago, arquitecto, arquivo. Carauta, caravel, carraca, carrán. Célula, cepillo, cerellada, cerralleiro.

Ficha 2En Pásame a paleta, a palabra paleta é o instrumento que usa o albanel para estender a masa. En Que pasará se mesturo estas cores na paleta?, a palabra paleta refírese á táboa onde o pintor dispón e mestura as cores.

1. • Repartíronnos cadansúa folla de papel para que escribísemos un conto breve. Significado 2.

• Ten tino coa folla dese coitelo, que o acabo de afiar no esmeril. Significado 3.

• A folla do piñeiro ten forma de agulla. Significado 1.

2. • O autor do crime está na cadea desde hai anos: cárcere.

• Perdemos o voo a Roma debido a unha cadea de acontecementos: serie, sucesión de feitos.

• Nesta cadea de televisión só botan documentais…: canle de televisión.

• Rompeume a cadea da bicicleta…: peza da bicicleta que ten varios aros enlazados entre si.

3. R. M. (Resposta Modelo.) O pesqueiro deu cun bo banco de sardiñas. Xa pintaron o banco do parque. Cambiaron o caixeiro do banco por outro máis moderno.

Ficha 3

Significan o mesmo amable, agradable. Significa o contrario antipático.

1. Terror-pánico. Acceso-entrada. Local-recinto.

2. A: fraga, bosque. B: pelota, bóla. C: casa, vivenda. D: frigorífico, neveira.

3. • Podedes abrir a porta, por favor?

• O festival de música celebrarase no norte do país.

• Fomos ver unha casa que estaba sucísima.

• Sinceramente, todo o que me contas paréceme moi divertido.

Ficha 4

Mira esta bela paisaxe con aquel barco de vela navegando nas mansas augas da ría.

1. R. M.: O queixo cremoso é moi saboroso. / Ana ten un lunar no queixo. A bota está chea de auga fresca. / Non atopo a bota do pé dereito. En Lugo chámanlle golpe ao raposo. / Roi deu un golpe no cóbado.

2. R. M.: Corte1: Roi fixo un corte no dedo. / Corte2: O gando está na corte. Rancho1: O rancho de hoxe era unha potaxe de garavanzos. / Rancho2: A porca aleitou seis ranchos. Tea1: Esa máscara é de tea de algodón. / Tea2: Iluminaba a cova cunha tea feita de palla e resina. Ameixa1: A ameixa é unha froita doce, ten carabuña e a pel lisa. / Ameixa2: As ameixas á mariñeira son o meu prato de marisco preferido. Quenlla1: A auga que vai ao lavadoiro baixa por unha quenlla. / Quenlla2: Desde o barco vimos pasar un grupo de quenllas. Doce1: Esa torta é demasiado doce. / Doce2: O meu curmán xa fixo doce anos.

3. • Botar: Investir tempo en algo. • Rebelar: Ir en contra de alguén. • Votar: Dar ou emitir un voto. • Revelar: Dar a coñecer algo.

190

Ficha 5Temos o xardín da casa cheo de formigueiros.

1. • Farruco é un satélite de Maruxa. Sentido figurado.

• A Lúa é un satélite da Terra. Sentido literal.

• A mesa da cociña coxea bastante. Sentido literal.

• Xa sabemos de que pé coxea. Sentido figurado.

• A nova deixounos de pedra. Sentido figurado.

• Os canteiros labran a pedra con arte. Sentido literal.

• É amigo de darlle á lingua. Sentido figurado.

• A lingua é un músculo moi forte. Sentido literal.

2. No primeiro caso voar ten un significado literal: 'mover ou desprazarse polo aire'. No segundo ten un significado figurado: 'corre tan rápido que parece que voa'.

3. Es un sol: ilumínasme a vida. O sentido figurado está en sol e iluminar.

4. Bóla ten un significado figurado, quere dicir: 'unha mentira, unha trola'.

Ficha 6Inverno, primavera, verán, outuno; teñen relación co tema As estacións do ano.

1. Culler e pataca non pertencen ao campo dos instrumentos. R. M.: frauta, óboe. Marzo e azul non pertencen ao campo dos mobles. R. M.: tallo, cómoda.

2. Tableta, encerado dixital, ordenador, teléfonos intelixentes.

3. Utensilios de cociña. Vehículos.

4. R. M.: Roi, mete un xersei, os calcetíns e un pantalón vaqueiro na maleta.

Ficha 7R. M.: Ten razón A: Inxusto deriva de xusto, que é a palabra base, sen sufixo nin prefixo.

1. Paula, non esquezas chamar á moblaría:

levamos máis dun mes agardando polos mobles da cociña.

2. Táboa, taboleiro, taboado. Risada, riseiro, riso. Nubrado, anubrar, nube. Sol, soleira, solaina.

3. • herba: herbeira, herborista, herbicida, herbario…

• dente: dentista, dentadura, dentada… • terra: terreo, terreal, terrestre, enterrar,

desterrar, soterrar… • pan: paneira, panadeiro, panadaría,

empanar, empanada… • mar: marítimo, mareiro, mariña, marisco,

marea… • xeo: xeada, conxelar, xeado, desxeo… • camiño: camiñante, camiñada, camiñar,

encamiñar… • aire: airear, airexa… • frauta: frautista, afrautado… • flor: floreiro, aflorar, reflorecer, florista...

4. Fume, fumeira.

Ficha 8Crebacabezas, portaminas, altofalante.

1. Palabra simple: mestre, árbore, colector, terra.

2. Simples: tarteira, cullerón, cazo. Compostas: abrelatas, crebanoces. As compostas formáronse con abrir + lata, crebar + noces.

3. R. M.: limpacristais, limpachemineas; gardalamas, gardarroupa; parachoques, pararraios.

4. Auganeve, baloncesto, milfollas.

5. R. L. (Resposta libre).

Ficha 9Refacer. A partícula re-.

1. O árbitro do partido entre o Dépor e o Celta foi imparcial. Aumenta a venda de pratos precociñados.

2. Submarino.

3. Reler: ler de novo. Atípico: que non é típico.


• Fichas de vocabulario, gramática e ortografíaFichas fotocopiables para practicar e reforzar os contidos traballados nos obradoiros correspondentes do Libro do alumnado.

• Fichas de análise morfolóxicaSelección de oracións para analizar morfoloxicamente as palabras que aparecen nelas.

• Banco de ditadosSelección de textos breves para ditarlle ao alumnado e contribuír á aprendizaxe das normas ortográficas básicas.

FIC

HA

S C

OM

PLEM

ENTA

RIA

S. V

OC

ABU

LARI

O T

EMÁT

ICO

Os animaisNome Data

1 Observa a ilustración e subliña as oracións correctas. Presta atención ás palabras destacadas.

• A cerva protexe o becerro. • Un rabaño de abellas voa preto da colmea.

• O lobo ensínalle a cazar ao lobeto. • Unha bandada de paxaros voa cara ao sur.

2 Escribe de forma axeitada as oracións incorrectas da actividade anterior.

•

•

3 Escribe as palabras seguintes na mesma orde en que aparecen no dicionario.

cervato enxame ouveo ra rato ovella bear croar

1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8.

4 Indica con que forma aparecen estas palabras no dicionario.

xirafas acababa

bonitas escuros

dátiles cantarei

vistosas parrulos


FICH

AS C

OM

PLEMEN

TARIA

S. VOC

ABU

LARIO

TEMÁTIC

O

As xoiasNome Data

FEIRA DE XOIARÍA ARTESÁ

ACTIVIDADES PROGRAMADAS:

• Obradoiro de pendentes.• Conferencia: As xoias, unha elección brillante.• Obradoiro de elaboración de aneis con pedras hexagonais.

Visita as tendas de pulseiras macizas. Vanche encantar!Inscríbete no enderezo [email protected].

1 2

medalla de

1 Le e clasifica as palabras destacadas relacionadas coa xoiaría.

• Tipos de xoias

• Calidades

2 De que material é a medalla de cada deportista? Escribe.

Primeiro posto:

Segundo posto:

Terceiro posto:

3 Relaciona por medio de números cada imaxe coa oración correspondente. A continuación, subliña as opcións correctas para completar a afirmación final.

Gloria ten un anel cun brillante. Cada anel do tronco representa un ano de vida da árbore.

A palabra anel é polisémica / antónima porque ten un / varios significados.


1 Arrodea os substantivos de cada oración e indica o seu xénero e o seu número.

• Na miña clase hai dez rapaces e catorce rapazas .

feminino, singular

• Hai unhas nubes moi negras sobre as montañas.

• Os paxaros piaban desde a póla máis alta da árbore.

• A gata da miña veciña é lista coma un allo.

• Miña irmá regaloume un libro que ten moitos contos.

2 Escribe un nome común (C) e un propio (P) para cada ilustración.

C C C

P P P

3 Arrodea os substantivos colectivos.

• equipo • bosque • moscas • tecla

• folla • bandada • arboredo • lapis

• gato • orquestra • amigos • frota

4 Risca os catro substantivos que non son abstractos.

home

tristeza

alegría

empanada

esperanza

lambonada

tobogán

bondade

FIC

HA

S C

OM

PLEM

ENTA

RIA

S. G

RAM

ÁTIC

A

Os substantivosNome Data


FICH

AS C

OM

PLEMEN

TARIA

S. ORTO

GRA

FÍA

O uso das maiúsculasNome Data

1 Copia cada oración escribindo as maiúsculas necesarias.

• levaron a xes ao cine a ver a película a tropa de trapo.

• o río miño desemboca no océano atlántico.

• o que quero que compres, carlos, é azucre, fariña e ovos.

• os avós xosé e águeda visitarannos este mes.

• esta fin de semana imos ir de excursión á serra dos ancares.

• castelao é o autor da obra de teatro titulada os vellos non deben de namorarse.

• a praia do vilar (ribeira) é unha das miñas preferidas de toda galicia.

2 Copia cada título no lugar correspondente.

Ten coidado coas maiúsculas.

viaxe a saturno • unha mascota para carme • as aventuras de faísca


246

Banco de ditados

Ficha 1. Repaso de grafías

Carme e Irina coñecéronse nun club de lectura. Desde aquela son grandes amigas. As dúas len moito e decidiron compartir o seu amor polos libros con outras persoas. Ademais, esta é unha maneira de non se aburrir no verán. O primeiro día falaron dos seus gustos literarios e da escola. Tamén do barrio e do centro onde tiñan pensado estudar Secundaria. Incluso comentaron o que querían ser de maiores: Irina, arquitecta e Carme, bióloga mariña. Tiñan grandes ideas na cabeza.

O tío Miguel convidou a cear a Roi e os seus curmáns no mesón. Alí facían uns bocadillos deliciosos e ademais tiñan unha gran pantalla. Poderían ver a final do campionato de baloncesto mentres comían. Cando chegaron, o xogo xa comezara e o local estaba ateigado de xente. Tiveron que sentar nun recuncho ao fondo. Non vían o partido, pero podían seguilo polos altofalantes mentres comían o especial de tortilla con chourizo e queixo.

Ficha 2. O son B. A grafía b

A carreira estaba a piques de comezar e os participantes quentaban preto da saída. Todos sabían que boa parte do percorrido pasaba por pistas de terra pola beira do río. A sinalización levaba posta desde había dous días. Ninguén contaba con que houbese unha forte sarabia a noite anterior que borraría as marcas do chan. Ademais, era imposible correr sobre a lama. Non houbo máis remedio que aprazar a carreira.

Desexabamos cambiar a imaxe da parede do cuarto. Estabamos aburridos daquela cor branca. Mercamos algúns botes de pintura e buscamos un rodete, unhas brochas e roupa vella. Houbo que baleirar primeiro o cuarto porque os mobles estorbaban un pouco e era imposible traballar con todo polo medio. E puxémonos mans á obra. Quedou de marabilla. Agora era unha parede de cor azul brillante.

BAN

CO

DE

DIT

AD

OS

247

BAN

CO

DE D

ITAD

OS

Ficha 3. O son B. A grafía v

Non teño cualificativo para a viaxe. Tiven que ir en autobús deica o aeroporto. Alí, collín o voo a Lisboa. Ao saír do avión, fun á parada de taxi. Non quedaba ningún. Estiven unha eternidade agardando. Cando veu un por fin, pasaba da medianoite. Logo, polo camiño, un tranvía avariado impedía o paso dos automóbiles. Outra eternidade sen nos mover. Xa no edificio, o ascensor non estaba operativo. E eu vivo no oitavo!

Perdón, lémbrase de min? Onte estiven aquí vendo un teléfono móbil. Veño mercalo. Quero regalarllo a miña avoa, que está de aniversario o vindeiro domingo. Si, vou levar ese modelo que é tan doado de usar e ten iconas e números moi visibles. Por certo, terao na cor vermella? É a favorita da miña avoa. E podería envolvermo nun paquete atractivo? Moitas grazas, é vostede un vendedor moi amable.

Ficha 4. A grafía h

O cociñeiro do hotel necesitaba un axudante. Entrevistou un mozo de Arzúa interesado no posto. Preguntoulle se sabía preparar ovos á holandesa e se tiña experiencia na cociña. O mozo non o daba crido. Casualmente, os seus avós emigraran a Holanda; de feito, súa nai nacera alí. E experiencia na cociña tiña: na súa casa lavaba sempre os pratos. O cociñeiro mirouno serio, ergueu os ombreiros e deulle o mandil ao novo axudante.

Helena conseguiu un traballo nun hospital en Moscova e está hospedada nunha residencia para persoal médico. Encántalle pasear pola famosa praza Roxa. Alí hai uns edificios que teñen moita historia. Hoxe envioulle unhas fotos á súa irmá e vese que é un lugar moi fermoso. Para Helena o inverno está sendo duro, pois non está habituada a temperaturas tan baixas. Di que se lle xean ata os ósos. Nesta foto sae abrigada, só se lle ven os ollos.

AVALIACIÓN

• TRATAMENTO DA AVALIACIÓN NO PROXECTO

• RÚBRICA PARA A AVALIACIÓN DA EXPRESIÓN ORAL

• PROBAS DE AVALIACIÓN

• CRITERIOS DE AVALIACIÓN E ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE

• SOLUCIÓNS

• REXISTRO DE CUALIFICACIÓNS

AVALIA

CIÓ

N

Tratamento da avaliación no proxectoO proxecto ofrece distintos recursos para facilitar a avaliación do alumnado:

• Probas de avaliación. Son probas mensuais e trimestrais axustadas á secuenciación de contidos proposta para o Libro do alumnado. A súa finalidade é comprobar o nivel de adquisición dos principais conceptos e procedementos. Estas probas de control inclúense nesta sección do Libro para o profesorado.

• Rúbricas de avaliación. É un documento en que se proporcionan criterios para a observación e o rexistro do grao de avance dos alumnos e das alumnas, de acordo cos estándares de aprendizaxe. No Libro para o profesorado inclúese unicamente unha rúbrica xeral para a avaliación da expresión oral.

Probas de avaliaciónAs probas de avaliación incluídas neste material foron deseñadas para seren realizadas en dúas sesións de traballo. Son valiosos instrumentos de control do proceso de aprendizaxe, posto que ofrecen información sobre o nivel de adquisición dos contidos e sobre o grao de desenvolvemento da competencia lingüística. Constan dos seguintes elementos:

1. Avaliación inicial. Esta proba permite valorar a situación de partida dos alumnos e das alumnas ao comezo do curso. A información obtida nesta proba inicial orientará o profesorado sobre que conceptos ou habilidades reforzar ou, pola contra, cales foron maioritariamente superados.

Ademais de información puramente académica, a avaliación inicial pretende ofrecer datos relevantes sobre a personalidade de cada membro da clase: os seus gustos e intereses, a súa capacidade de invención, a súa actitude cara á materia, a súa afectividade…

2. Avaliacións mensuais e trimestrais. Proporciónanse os seguintes materiais:

• Probas de control. Nestas fichas avalíanse os contidos correspondentes aos distintos bloques do Libro do alumnado. As fichas comezan cun texto e inclúen probas de comprensión lectora e escritura, ademais de distintas actividades para comprobar o coñecemento da lingua e, nalgúns casos, o grao de cumprimento dos estándares de educación literaria.

• Estándares de aprendizaxe e solucións. Nunha táboa relaciónanse os criterios da avaliación e os estándares de aprendizaxe do currículo coas actividades propostas nas fichas de avaliación. Inclúense, ademais, as solucións de todas as actividades.

3. Rexistro de cualificacións. Ofrécese un cadro de rexistro para recoller as cualificacións obtidas nas diferentes probas.

255


Rúbrica para a avaliación da expresión oralNome Tarefa núm.

O alumno ou a alumna…

ASPECTO / VALORACIÓN

4 3 2 1

Volume Emprega un volume axeitado durante toda a exposición.

Emprega case sempre un volume axeitado.

Non emprega un volume axeitado en case ningún momento.

Non emprega un volume axeitado en ningún momento da exposición.

Entoación Emprega un ton axeitado á situación comunicativa.

Emprega un ton axeitado en case toda a situación comunicativa.

Non emprega un ton axeitado en case ningún momento da situación comunicativa.

Non emprega un ton axeitado en ningún momento da situación comunicativa.

Pronuncia Pronuncia e vocaliza as palabras de forma correcta.

Non pronuncia todas as palabras de forma correcta, pero vocaliza ben.

Pronuncia case todas as palabras de forma correcta, pero non vocaliza ben.

Comete erros na pronuncia e na vocalización das palabras que emprega.

Contido Demostra un bo dominio do tema que expón.

Demostra un bo dominio do tema, pero con algunhas digresións.

Demostra un dominio suficiente do tema que expón.

Evidencia un dominio insuficiente do tema que expón.

Postura corporal

Exprésase mantendo unha boa postura corporal e mirando o auditorio axeitadamente.

Exprésase mantendo unha postura corporal correcta e mirando o auditorio suficientemente.

Non mantén unha postura corporal correcta, pero mira o auditorio suficientemente.

Non mantén unha postura corporal correcta nin mira o auditorio suficientemente.

VOLUME ENTOACIÓN PRONUNCIA CONTIDO POSTURA

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

256

AVALIA

CIÓ

N IN

ICIA

L

Le o texto e responde.

• Que lle pide a poeta ao arco da vella?

• A que lle chama riso das nubes a autora? Pensa no que se parecen pola forma e explícao.

• Que quere dicir que parte o nome coas laranxas?

1

Avaliación inicialNome Data

Arco da vellaArco da vella, arco da vella, Corre a verde polos prados,ponnos o ceo limpo e azul. repousa nas matogueiras,Arco da vella, riso das nubes, está na pel das mazás,as sete cores fillas da luz. vive no limo das pedras.

A vermella está no viño, Azul e anil van no mar,nos beizos e nas cereixas, as dúas son mariñeiras.nas fazulas dos rapaces Azul gusta de voare nas feridas das guerras. e case toca as estrelas.

Vive a laranxa no lume, Violeta anda nas floresparte o nome coas laranxas, e recende coma elas.tingue o cabelo do sol É unha cor moi delgadiña,cando o sol toca as montañas. case se perde na néboa.

A amarela anda no mel, Marica caMpo

no millo e mais no centeo,no sol e nas bolboretas,nas follas que tira o vento.


AVA

LIA

CIÓ

N IN

ICIA

L

c3 Que froitas se mencionan no poema? Marca sen consultar o texto.

c3 Onde está presente cada cor segundo o texto? Escribe.

vermella

amarela

verde

c3 Pensa en algo divertido que che acontecese este verán e cóntao brevemente coma se fose para o teu diario.

c3 Escolle unha destas accións solidarias e fai un cartel para promocionala.

Poxa de libros de segunda man

Xornadas de teatro cómico

2

3

4

5


AVALIA

CIÓ

N IN

ICIA

L

c3 Escribe a forma con que aparece cada palabra no dicionario. Despois cópiaas en orde alfabética.

cores mariñeiras laranxas

tingue vai rapaces

c3 Cal destas palabras é polisémica? Marca. Despois escribe dúas oracións en que a empregues con significados diferentes.

vento néboa estrela mazá prado

c3 Subliña o adxectivo de cada oración e arrodea o substantivo que acompaña. Despois copia as parellas de palabras onde corresponde.

• Cristina saíu hoxe coa súa bici nova.

• Aquel rapaz alto é o meu irmán Lois.

• A min encántanme eses bonitos debuxos.

• Levámoslle a miña nai un ramo de flores azuis.

Masculino singular Feminino singular

Masculino plural Feminino plural

c3 Escribe o singular destes substantivos.

beizos meses carruseis

mandís caracois areais

¡c3 Escribe o masculino de cada un destes substantivos.

actriz doutora

irmá enxeñeira

c3 Risca en cada serie o substantivo intruso e explica por que o é.

Ourense, Everest, río, Ulla

can, gato, manda, paxaro

cadeira, soño, ilusión, paz

bosque, trevo, cordilleira, tripulación

6

7

8

9

10

11


Criterios de avaliación e estándares de aprendizaxe

Solucións

298

Avaliación inicial Comunicación escrita: ler

CRITERIOS DE AVALIACIÓN ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE ACTIVIDADES

Ler expresivamente textos de diversos tipos (dramatizando cando é preciso) con fluidez e precisión, atendendo á dicción, entoación, intensidade de voz, ritmo e velocidade, adecuados ás diversas situacións funcionais da lectura en voz alta (ler para que alguén goce escoitando, ler para dar a coñecer un texto descoñecido, ler para compartir información que se acaba de localizar) facendo participar a audiencia da súa interpretación.

Le textos en voz alta con fluidez e precisión. Le textos en voz alta con ritmo, velocidade e ton da voz adecuados.

1

Descodifica con precisión e rapidez as palabras.

1, 2, 3

Comprender, buscar, localizar e seleccionar información explícita en textos escritos e iniciar a realización de inferencias para determinar dobres sentidos evidentes.

Identifica as ideas principais e secundarias dun texto lido.

1

Busca, localiza e selecciona información concreta dun texto, deduce o significado de palabras e expresións polo contexto.

1, 3


Crear textos sinxelos de diferentes tipos que permitan narrar, describir, resumir, explicar e expoñer opinións, emocións e informacións relacionadas con situacións cotiás e aqueles que sexan característicos dos medios de comunicación.

Crea diferentes tipos de textos (narrativos, explicativos…) seguindo un guión establecido e adaptando a linguaxe ás características de cada xénero.

4, 5

Usar de maneira xeral, as estratexias de planificación, textualización e revisión do texto.

Elabora o texto cunha estrutura definida, coherente e cohesionando, de maneira xeral, os enunciados.

4, 5

Utiliza os signos de puntuación (punto, coma, punto e coma, dous puntos, puntos suspensivos, signos de exclamación e interrogación).

4, 5

Elaborar textos breves e sinxelos con creatividade.

Escribe textos sinxelos con carácter creativo. 5

Comunicación escrita: escribir

CRITERIO

S DE AVA

LIAC

IÓN

E ESTÁN

DA

RES

299

Coñecemento da lingua


Utilizar terminoloxía lingüística e gramatical básica, funcionalmente, como apoio á comprensión e á produción de textos, así como aplicar o seu coñecemento no uso da lingua.

Recoñece as diferentes categorías gramaticais pola súa función na lingua: substantivo, artigo, pronome, adxectivo, adverbio, verbo e preposición.

8, 9, 10, 11, 12

Coñecer e aplicar, de forma xeral, as normas ortográficas xerais e as de acentuación en particular, apreciando o seu valor social e a necesidade de cinguirse a elas.

Coñece e utiliza as normas ortográficas, aplicándoas nas súas producións escritas con especial atención nas regras do h, b/v, c/cc, s/x, ll/i/x.

13, 14, 15, 16, 17

Ampliar o vocabulario a partir do uso do dicionario e do traballo e reflexión sobre as palabras que conforman a lingua.

Usa axeitadamente o dicionario en papel ou dixital para buscar calquera palabra, seleccionando a acepción precisa segundo cada contexto e como consulta ortográfica.

6

Recoñece e usa sinónimos, antónimos, homónimos, palabras polisémicas de uso frecuente, frases feitas, siglas e abreviaturas.

7

300

Proba de control 1. OutubroComunicación escrita: ler


Realizar diferentes tipos de lectura. Realiza diferentes tipos de lectura en función de cada texto: de investigación, de aprendizaxe, de gozo persoal ou de resolución de problemas.

1

Comprender, buscar, localizar e seleccionar información explícita en textos escritos de soportes variados (webs infantís, libros, carteis) e iniciar a realización de inferencias para determinar intencións e dobres sentidos bastante evidentes.

Busca, localiza e selecciona información concreta dun texto sinxelo, deducindo o significado de palabras e expresións polo contexto.

1, 2, 4

Identifica as ideas principais e secundarias dun texto (narrativo, descritivo e expositivo).

1, 2

Realizar o subliñado das ideas principais dun texto sinxelo, e esquematizar e resumir o seu contido.

Realiza o resumo dun texto sinxelo.

3

Comunicación escrita: escribir


Usar de maneira xeral as estratexias de planificación, textualización e revisión do texto.

Elabora o texto cunha estrutura definida, con coherencia e cohesionando, de maneira xeral, os enunciados.

5

Utiliza os signos de puntuación (punto, coma, punto e coma, dous puntos, puntos suspensivos, signos de exclamación e interrogación).

5

Crear textos sinxelos de diferentes tipos que permitan narrar, describir, resumir, explicar e expoñer opinións, emocións e informacións relacionadas con situacións cotiás e aqueles que sexan característicos dos medios de comunicación.

Crea diferentes tipos de textos (narrativos, expositivos, descritivos ou argumentativos) seguindo un guión e adaptando a linguaxe ás características de cada xénero.

5

Rexistro de cualificacións


ALUMNO/ALUMNA Avaliación inicial

Proba 1 Outubro

Proba 2 Novembro

Proba 3 Decembro

Proba 4 Xaneiro

280


326

INTELIXENCIAS MÚLTIPLES

TRATAMENTO DAS INTELIXENCIAS MÚLTIPLES NA ÁREA DE LINGUA

INTELIXEN

CIA

S MÚ

LTIPLES

Tratamento das intelixencias múltiples na área de Lingua

No ámbito educativo, a intelixencia considerouse, tradicionalmente, un concepto unitario. Así, entendíase que calquera alumno ou alumna podía ter unha intelixencia máis ou menos desenvolvida, que se manifestaba nunhas capacidades concretas. En 1983, o psicólogo Howard Gardner, na súa obra Teoría das intelixencias múltiples, propuxo un concepto plural da intelixencia e estableceu a existencia de distintos tipos de intelixencias localizadas en diferentes áreas do cerebro. Segundo esta teoría, avalada por estudos posteriores, todos os seres humanos temos a capacidade de coñecer o mundo a través da linguaxe, das relacións lóxico-matemáticas, da representación espazo-temporal, da percepción musical, do coñecemento do propio corpo, da interacción con outras persoas, da toma de conciencia dun mesmo e da relación co medio natural. Gardner tamén defendeu a idea de que estas intelixencias, lonxe de ser capacidades innatas e inamovibles, podían desenvolverse se o contorno e a acción educativa ofrecían as condicións axeitadas. Parece innegable, pois, a necesidade de mellorar estas capacidades para que os alumnos e as alumnas poidan actuar de forma eficaz en diferentes situacións persoais e sociais.

Con esta intención, o proxecto propón actividades e estratexias de traballo orientadas a estimular o desenvolvemento de todas as intelixencias. Estas propostas están formuladas tendo en conta as distintas capacidades e estilos cognitivos do alumnado, que podemos clasificar nos tipos enunciados a continuación.

Intelixencia lingüísticaÉ a habilidade de utilizar a linguaxe oral e escrita eficazmente para informar, persuadir e adquirir coñecementos novos. Evidénciase que o alumnado con esta capacidade sabe comunicar ideas, memoriza con facilidade e ten aptitudes para a aprendizaxe de idiomas. Para traballar a intelixencia lingüística na aula pódense realizar actividades de comprensión e de expresión oral e escrita, como ler, contar contos, facer debates, escribir textos diversos...

é un material específico para a área de Lingua, de xeito que favorece de forma significativa o desenvolvemento deste tipo de intelixencia. Algunhas das actividades que se propoñen no proxecto son as seguintes:

• Lectura de narracións, poemas e textos teatrais.

• Comprensión oral e escrita de diversos tipos de textos da vida cotiá.

• Lectura comprensiva de textos e enunciados para a correcta resolución das actividades.

• Producións orais e escritas que favorecen o desenvolvemento da expresión.

• Identificación das características formais dos textos segundo o seu tipo.

• Ampliación e uso do vocabulario propio da idade e do contorno do alumnado.

• Mellora da capacidade expresiva nas producións orais e escritas, tendo en conta a intención comunicativa.

• Práctica con conceptos lingüísticos básicos para a mellora da capacidade expresiva.

331

Tarefas e destrezas comunicativas LIBRO

Documents

Transcript of Tarefas e destrezas comunicativas LIBRO