Tapia A, Olerki-lan guztiak.qxd 05/11/2006 12:10 PÆgina 2Amets goxoak eiteko Gabeukik egokiena!...

OLERKI-LAN GUZTIAK

Alejandro Tapia Perurena

Bertsio elektroniko honen egilea: Joxemiel Bidador.Iturria: Olerki-lanak, Alexander Tapia Perurena (Joxemiel Bidadorren edizioa). Iruñeko Udala, 1999.

Klasikoen Gordailuan:http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/T/TapiaOlerkiak.htm

Klasikoen Gordailuak egindako lanak oro dominio publikokoak dira,eta, Jabego Intelektualaren Legearen arabera jatorrizko idazlanak bestelako eskubiderik ez baleuka, nahi bezala erreproduzi daitezke.

Tapia A, Olerki-lan guztiak.qxd 05/11/2006 12:10 PÆgina 2

ZORUNA

«Our sweetest songs arethose that tell of saddest thought»

SHELLEY

Zoruna,zoruna,

Ez aiz beiko ogasuna!Aurtzaroako irriakNegarrakin nasiak.

OñazeOts baten

Gera ludira eltzen.

Gazteak,Bularran

Gure biotza sutan.Maitasunaren garra.Ordun damagu indarra.

Ez da, ez,A, bañan,

Zoruna atsegiñetan.

BadatorNegua

Itzaltzen gure sua.Zartzaroa... oroitza...Garbaia... eriotza...

A, ziñez,Zoruna,

Ez aiz beiko ogasuna!

Euskal Esnalea, 19255


AGUR!

Agur dagitzut azkengo aldiz,Agur itun bat, kutuna.Zukin batean galtzen det, ziñez,Nere biotzan zoruna.

Zugandik urrun, uri aundian,Txaidirik txaidi nabilke.Bañan, umezurtz, ene biotzakAlaitasunik, nun darke?

Ez det aztuko zure kabia,Elurra bezin zuria,Belar orlegi eder bateanAtsotxu legez, jarria.

Ezta ondoko malkor arroaBa ledi lez kabi-zaia,Ta aren oñean doan erreka,Abesten lelo alaia.

Oroitzen zera? An jartzen giñanEguzkia iltzen ai zala.Nere makilaz urratzen zenunJostetan uren azala.

Loretan zeuden sagarditatikEltzen zitzaigun urriña,Ta uren gañean sortzen asten zanEmeki, laño ariña.

Ilargiaren musu zurbilaZijoan ortzez igotzen,Ta mendiko gailur jagiakZapi zuriaz lañotzen.

ITUNDASUNA

Maitea:Zein itun

Nagon zugandik urrun!Atsalde ilun bateanNegarka aldendu giñan.

ItzalpeGeroztik

Bizi naiz. EguzkirikEz det; zu bai zintzaidanEguzkia bizitzan.

EgunaOstean

Gaua datorrenean,Ni naiz, ene bitxiaKabigeko txoria.

Ordun, a!Zein itun

Nagon zugandik urrun!


OLERKI-LAN GUZTIAK Alejandro Tapia Perurena

6 7


GAILURRARONTZ

BereAnDago.A!ArañoNor gan,Ta ain goraIgan?Ote baltzazZelaiaBeterik daGuzia.Nor ausartukoLaisterka,Arantza zearJauzika?Ta noiz mendi orrenGorenaño eldu?Nork gurutzatukoAmil itzala?Arkaitz zorrotz oiekLuteke urratukoGizon ausardirenGorputz makala.

Ibaso izugarriakIxten dute bidea;Amaika ta amaika itoDira aien uretan.Aietan, bai gaxoaAusartzen dan gizona!Laister da aienatukoEken magal otzan.


9

Zilarrezkoa biurtutzen zanErrekatua onduan,Ta bere altzo dardarakorranIlargi-antza artzen zuan.

Ordun zein urrun gure gogotikLudi onen arazoak!Ta bai gu, ziñez, bakartasunanAlai-zorionekoak.

Ordu goxuak, ordu samurrak,Ondikotz laister juanak.Ta itz eztitsuak, ezta maitea?Ordun elkarri esanak.

Zure etxetxuko ekerilotikSortzen zan eke zuria.Bere bezala gure zorunaZein laster, ene, igesia.

Agur. Uriko zarata aundianAztuko ez naiz iñolaz,Kabi epelan, altxor bezala,Gorderik dagon uxoaz.


OLERKI-LAN GUZTIAK

8


Sukar larria nitaz jabetu da, urtutzen nauenGar gorria lez. Egarri daukat, egarri bizi-bizia.Aizea bera errekorra zait; patsetan nago.Odolaz nasiz jausten da nere izerdia...

Arin, arin, nere zaldi,Urbil ortan ibaia.Artan sartu ta kendukoDegu gure egarria.

Oin gora, oin gora, arkaitzez jauzika.Arizti, pagodi dauzkagu atzean.Amila bai beltza! Bañan, zer? Aurrera!Iñal bat bakarrik, ta gaude gañean.

A, onaGailurra.Bañan, nonDa bera?IgesJuanDa.Bañan,Noraba?BereAnDago!A!!



11

Eta oian izuetanErruz dira piztiak.Bidazti zai daude aoZabalik, zematsuak.

An dago, an,Erpin latz artan.An dago, an,Argi diztikor.Nor ausartuAraño igotzen?Ain kementsuNor izango, nor?

Nor izango? Ni naiz, ni naizGizon kementsu ori!Ator, ator ene zaldi!Eup, ene zaldi zuri!

Laisterka, laisterka,Geldige aurrerantz;Naiz basoaz, naiz urez,Oin gorantz, oin berantz.

Aizea ber-beraBaño oldar-ariña,Aurrera, geldige,Ne-zaldi zuria!

Alde, alde, pizti oiek,Utzi garbi bidea,Ona, ba, ene eskuetan,Su ta garrez ezpata.

Urra-dituzte arantz zorrotzakGogorki nere aragiak.Eta piztiak utzi dituzteNere gorputzan ortzen atzak.

OLERKI-LAN GUZTIAK

10


Iratzeak, gorrituta,Arrandi, margo ederraGaldurik, makurtzen duteLurrara azubil idorra.

Bide ondoko iturria,Betiko lelo samurraAbesten, jauzika doaUberka legartsuz zear.

Ilunabarra gozatsu!Maitasunaren garaia!Amets goxoak eitekoGabeukik egokiena!

Amaika biotz gaztetxu,Euzkiak azken izpiakJaurti ostez; eguna taItzalak liskar gogorranBurrukan diñardutela,Beren barren-barrenianItzez azal ez ditezkenLei berri-bizi-goriak,Itzautzi sakon-sakonakNabaiturik, intzirituDira lertzeko zorianAmesteko aldi ortan!

2.

Bide-pean ziltzen daIturri goxo-ozpil bat;Bi bideskaz jexten daIturri ortara.Udan aritz ederrakItzala damayote;


13

MIREN JOSUNE

1.

Neguko atsalde bat da.Eguzkia sartaldekoMendietan jausten ai da,Eta bere izpi epelazLudiari, dardaraka,Azken muña dagorkio.Soil-soilik dagoz zugatzak;Udaberrin sortutakoOsto eze orlegiak,Arango apaingai txukunGutxi dala izan ziranak,Beiko loitan zikindurik,Lurrez iraulkatzen diraAize-jostailu egiñak.Beren abesti samurrazLen oiana alaitu zutenTxoritxu abeslariak,Joan ziran urrun-urrunBero ta pozaren bila.Gelditu diran pitzarrakItunki txio dagite:Negu beltzaren atzaparOtz-ankerrak izoztu zunBeren bioztxu samurrenMaitetasun berritxua.Ta maitasunik ez daukanBiotzak, ezin abestu;Zugatza muñarik gabe,Ur eztaukan iturria,Su gabeko labe bat da.

OLERKI-LAN GUZTIAK

12


Kolko bat aberatsa,Arro ta ziltzagile,Esnearen margokoLepo zut-lerdena.Izteak erdirañoGonak destalzkiote,Ta espe oskietanDagoz oin txikiak.Erriko neskatilikEderrena da, baiki,Beraz, so dagioteIrritsaz mutilak.

Iñoren zai ote daNeskatila ederra?Leiaz begiratzen duErriko bidera.

Urrats batzuk egiñikZugatz baten zubilanEzarri zan, ta geroAsi zan izketan.

3.

—Iluntzen ai da,Laister da gaua;Oraindik, baña,Ez dator.Doi-doi dakusdanBide ortaraBegira nagoEta..., iñor!

Ene! AtzenduOte da nitaz?Au bai oldozpenMingotsa!


15

Esi usu bat daukaAurreko aldean.Esiak bilesten duIslegin edatzen danBelai eder-eder batErdiz zatitua,Samurki marmaratzen,Jauzikor, zaratatsu,Iturritik iraduJexten dan lastxoaz.

Ura bai toki ederUdako beroetanLasai atsegitekoZugatzen itzalan!

Orain berriz itunaNegu-ituntasunakin,Beltzur itsu ta otzaNegua bezala!

Tutu ondoan badaArrizko jarleku bat,Ta neskatil lirain batAn dago jarrita.Berantetsi, joraintsuDago, ta bat-batean,Arrizko jarlekutikArin zutitzen da.

Eguzki iletsiarenAzkeneko erlantzakLaztantzen du neskarenGorputza liraña.Motots oraila daukaUztail-garia legez,Itxas baretsu bezinBegi naro-oztiñak.

OLERKI-LAN GUZTIAK

14


Nere bildurra!Ipar aizeakDarabilzkianAritzak,Ni laztantzeraLaister dalzkidanEzurruts otz taMargulakDirudite. Ai!Jon, Jon, etorri...Ene maitea,Non zaude?Zu ez-pa-zatoz,Otz ta bildurrez,Laister ilko naizEmentxe.

Atsalde batez—Zoragarria!—Iturri onenOndoan,Ementxen bertan,Ikutzen nagonZugatz sendo onenAzpian,Exeri giñan.Il agiñeanZagon atsaldeEderra;Urril-atsaldeOtzan-goxoa,Olertiz bete-Betea.

Altxatzen ai zanEuzki izpitsuaMendaurko gailurOstean.


17

Ilko nintzakeOrdun oñazez,Eun zati ein-taBiotza!

Ez, ez daiteke!Bere biotzaOn utsa baida.Ezin du,Gaizkin bat legez,Itz eman dionNeskatil batezNausatu.Ez, ez daiteke!Alde, bada, arinOldozpen oriNigandik!Etorriko daTa bera elduArte, ez noakeEmendik.

Itun izkila...!Bakarrik emen,Oi, bildur nago.Jaun ona,Erator zazuLenbailen, arren,Nere maiteaNigana.

Elurra asi da.Au otz gogorra!Aizto bat bezinZorrotza,Ipar aldetik,Ulu ta uluka,Aizea dator,Au otza!

OLERKI-LAN GUZTIAK

16


Zure irudiaIrarria detNere izaterenZingoan;Beraz, urrutiJuan bear naizenArren, zakusketBeti an.

Nere ikaskuntzakOin deitzen nauteUrrutiko iriBatera;Laister, ordea,Etorriko naizZu laztantzekoOnera.

Gaur bi ilabete,Garai berontan,Iturri onenOndora,Pozaz beterik,Natorkikezu,Bai, zin dagitzut,Ikustera—.

Arreta aundiazZenbatu ditutOrduntxedanikEgunak.Gaur bete dira,Gaur, eskier naiz,EpetutakoBi ileak.


19

MaitasunezkoBere itz samurraz,A! ZoratutaNendukan.

Bere eskuetanNerea arturik,Muñ egin zionMaiteki.Estutu zidanBiotz gainean,Ta esan zidanOldarki:

—Miren JosuneMaite-maitea,Ene begienArgia;Gotzontxu ederZu zara nereBiotz gaxo onenAlaia.

TxoritxiokaDagon txoriak,Abesten jaustenDan urak,Zugatz-kukulakErabilirikSusmurtzen duanAizeak,Itz dagidate,Gogo barruan,Nere biotzanJabea;Zutaz, MirentxuMaite-kutuna,Orok dagiteItz zutaz.

OLERKI-LAN GUZTIAK

18


Ezurruts biloizetanZugatzak aldatuta,Neskatil bilaldeanAsi ziran dantzan.

Bere ondora zelzenAstiro ixil-ixilik,Ia-ia besarkatzeraBeren beso zailaz.Ta algara izugarri batBat-batean egiñik,Urruntzen ziran, berrizDantzan ekitera.

Andik eta emendikAgertu ziran geroAnei argi izpitsuakBira ta biraka.Guztiak, bat-batean,Geldi ta itzaltzen ziran,Berriro piztutzeko,Berrasten laisterra...

Ikusi zuan geroBere etxe-sukaldea.An bai egote goxo,Epel ta atsegiña!

Su ondoan jarritaZeuden an gurasoak,Amona, anai-arrebak,Katu ta txakurra.

Bañan bazan jarlekuBat utsik zegoana;Ta jarleku uts ura zanMiren Josunena...


21

Ez dator, baña...Au nere otza!Ormatu zaizkitGogoa,Biotza, oñak,Esku-besoak,Ni naizen guzti-Guztia.

Burua galtzenAri naiz, zutikEgon ezin det.Jaun ona,Erruki nitaz!Il arterañoIraun... nai... det... ni...Jo... ne... na—.

4.

Zutik egon eziñik,Toleztu zitzazkionIztak, eta jautsi zanNeskatil yaioa.

Zugatzaren zainetan,Enborran irozota,Jarrita gelditu zanOin otzen gañean.

Nastuta irudimena,Ikuskantz izugarrikAgertu zitzazkionBegien aurrean.

OLERKI-LAN GUZTIAK

20


Bañan, au bai tamala!Amil izugarri batEdatzen zan lazkorra,Ai, bien artean.

Etzan ageri bereZingo beltz eta iluna,Ta udol baten oskarraAundia aditzen zan.

Amilaren ertzeanJon, zorabiaturik,Mireni begiratzen,Ertzo gelditu zan.

Ta onek bere eskuazGoia erakutsirikIrri-parra zegionBegi gotilunaz.

Aurrera jarraitzekoGune egin zuan gero,Agur zegorkiolaJon’i bere eskuaz.

Oñazez itsututa,Aritz-adar larri bat,Erraldoi-indar gaitzez,Jonek autsi zuan.

Jausi erazi zuanAurreko ertzeraño,Ta abiatu zan laisterZubi ura-zear.

Bañan onen erdiraEldu zalarik, ene!Bira adarrak ein zuan,Ta amilaratu zan...


23

Elurra bera bañoZuri-garbiagoakZiran gozontxu eder-Eder artean,Bere burua geroIkusi zuan. AiekAbesti zoragarri,Samur ta eztiak!Liliz apaindutakoBide batez zoazenEskutatik atzirikMenditxo baterantz.

Eguzki leñuruakBaño bizkorragoakMendi aren ostetikAgertzen ziranak.

Donokiaren argiZan argi eder ura.Donokira bai zoanGure neskatila.

Bat-baten gelditu zanJon’taz oroiturikan,Ta atsekabez beterik,Atzera beiraka.

Toki itzaltsu itun batenJon lo-zorroan zegon.—Jon, Jon—, ots egin zionBiotza taupaka.

Jauzi batez zutituZan mutila orduan,Laisterrari ematen,Bere indar guziaz.

OLERKI-LAN GUZTIAK

22


Bidatz aldakor-zearIsituki darorzenElur maro aundiakKopeta gainera,Berau bezin garbiak,Berau aina zuriakErrugabe ta aratzakIinondik ez dira.

Urztiren bilaldeanZaudeten gotzontxuak,Zuen ereskinakinEtorri ludira,Neskatil ederrari,Usotxu bakunari,Maite ziñop oneriAbes egitera!



25

5.

Elurra jauts ala ai da,Ipar aizea darraiZugatzen adarretanNoiz beinka txistuka.Jualeak astiroAmabiak jotzen du;Eun zuri-zuri batekLur guztia destal.

Ezta otsik entzuten,Ixil-ixilik dago,Lo goxo baretsuan,Ludian guztia.

Izadia dirudiIl dala, ta bildurikBere il-oial zurianOsoro dagola.

Zugatz-pean bai datzaNeskatila ederra;Izurtua besoaUkondoan dauka;Ta beronen gainean,Gozaro atsedetenBuru bikaina, lotanBa-lego bezala.

Musuan margoztutaOinaz atz arin dauka;Malguturik, ordea,Ezpain me-garbiak,Emetasun gozoaz,Eztitasun otzanaz,Betetzen dute arenAurpegi zurbila.

OLERKI-LAN GUZTIAK

24


Non dira txori gaxo ori lengo abes alaiak?Egaletan eramango au, ene, ekaitz larriak?

Zugatzeko zoko baten, zubileri itxekita,Bildurrez dardar zegoen geldirik estalita.

An, bere buru gainean, ortotsketa zebilen;Ta goibelak urraturik, oinazturak zerorzen.

Bestetan aize gogorrak, bultzada sendo batez,Zegoan zugatz ederra erauzi zuan zainez.

Erraldoi zauritua lez erori zan zuaitza,Eginik bere jaustean burrunbadea gaitza,

Aizearen besoetan jautsi zan txoritxua.Norat au txoritxua goibeletan galdua?

Elurragatik begiak itsutzen zitzaizkion.—Ene! Larritasun ontan, zer dagiket, zer?— zion.

Batzuetan an goitian, galdua goibeletan,Ta beitian arrastaka lur azalez bestetan;

Gorputza arras izoztua ta aizeak bultzatua,Iparrarontz, ezin geldi, txoritxua badua.

Bere zapi beltzarekin eldu zan gaua gero.—Agur, ene aberria— ots zegian maitero—.

Ta gibel artan mendiak ziran laister aiendu,Beren irudi, ordea, ezin gogotik kendu.

2.

Egun-gauak geldi doaz. Erbestean galdua,Beti arrotzen artean. Zein itun txoritxua!


27

TXORI MINDUA

«Ioh Singe wil der Vogel singtder in den Zweigen wohnet»

GOETHE, Der Sanger

1.

Bein bazan txori gaxo bat lilitegi batean,Alai-berritxu bizi zan zuaitz lili artean.

Udaberri alaitsua zetorrela egaka,Xamurki abesten zuan beinere aspertzaka.

Mendiko elur-zuria ta beiko izotz gogorra,Lainoa urratuz zagerren eguzki diztikorra,

Aizearen abestian zugatzen kukuletan,Uraren murmur goxoak iturri gardenetan,

Ortzeko izar izkidunak-gau beltzaren begiak,Ilargi musu ederra ta aren motots argiak,

Olertizko ibai bezala zerorzkion gogora,Ta barren ezin idukiz oro laister mokora,

Bañan ludi kaxkar ontan, nork du osoz zoruna?Pozaren atzetik bati dator negar iluna.

Bein ortzean agertu zan ekaitz larri ta itzala,Bere egalak edaturik amets beltza bezela.

Adur gaiztoko egaztik lez zetozen aizeanGoibelak, ludi osoa uzten zutela ilunpean.

Gau beltza bezin ilunak, aurrerontz zematzuak,Sabel otz-ernarietan tximistaz zamatuak.

OLERKI-LAN GUZTIAK

26


«Eres goxo ateratzen dituzuen aizeak:«Bildu, bildu egaletan ene abes minduak,

«Eta eramazkizute nere aberriraino«Aditu ditezen zoko ezkutuenaraino

«O, goibel iluntsu ori, ontzi arro bezela,«Ortze zear arin-arin zoazen larri-itzala:

«Zure magal izoztuan artu nere negarrak«Ta usgunez, azkar ta oldarka, aizearen indarrak

«Narreztuko zaitunean; ta aberri osertzera«Etorriko zeranean, zuaz ne sorterrira;

«Eta gelditu une batez ango xoko batean,«Ene asaben errautsak datzazen lur gainean,

«Ta nere malko saminen egizu oparia,«Jautsiz, ezatu dezaten lur eder donetsia,

«Eta bertan zildu dedin, nere odol naparra«Bezin gartsu ta gorria, lili aratz ederra.

«Aizeak astindua ta euri otzak bustia,«Bidaztiai desaieke, bere lurrin garbia

Edatuz guzietara: «Bidazti ori, ona:«Ni naiz abertzale zindo baten maitetasuna».

Onela dio gaxuak gaua datorrenean;Ta, gau bera bezin beltza, biotza du ilunpean.

Ez paitaki aberriko zeru garbi ta urdiña,Berrikusiko ote duan. A, txoriaren miña!

Eusko Olerkiak, 1930


29

Eztarri eder goxoa ez pai zan, ez, egiñaAtzerriko eletara. Txoritxuaren miña!

Bizitzekotan, ordea, nai ta ez bear egin,Ta asi zan, al zun bezala, gogor ekin ta ekin.

Lenbizian geldi-geldi, emeki, zan mintzatzen,Eta itz bat esan orduko, zan osoro lotsatzen.

Bañan gero zetozkion itzak eurrez mokora,Eta bein, tximista legez, oldozkun bat gogora.

«Au, bai, oldozkun iluna! Atzenduko zait euskera?«Ez, inondik, anei aldiz! Oldozkunoi, atzera!

«Mututu bekit eztarria anei aldiz lenago;«Zorigaitz ori ber bera izango zait goxoago.

«Iñartu bekit mingaña aoaren barrenean,«Ez det nai, ez mintzatzeko euskera ederrean.

«Zu zera nere kuttuna, biotzaren bitxia,«Zu nere arrotasuna, nere altxor aundia.

«Zu zera lur maitearen gogo eder-garbia«Ta zu ayendu ezkero, agur Euskalerria!

«Zu bein dardaratu zinan asaben ezpainetan,«Eta beren gandik zaitut odolakin zainetan.

«Ots dagizu ne aberriko oiartzun zolietan;«Bai ta ere gelditzaka nere abizenetan.

«Gaitzespena berorkio euzkotar ustelari,«Aberriaren elea ezesten duanari!

«Zuek, aize arin oiek, buru gain zoaztenak,«Basoetan-astindurik zugaitz sendo lerdenak—

OLERKI-LAN GUZTIAK

28


Bere uledia, urrezko ibaia lez,Darorkio uin leunetan,Guzietara edatuz geroSorbalda borobiletan.

Irriño baten ao gozoaAlai idekitzen zaiola,Altxor aundi bat esan litekeAn altxaturik dagola,

Ortzen pitxiak dagerzelako,Dirdiratsu, bi lerrotan,Goiko mendiko marrubi bezinGorri diran ezpainetan.

Gorputz liraina miesa zuriTa arinaz dauka jantzia.Esan liteke gotzon bat dalaDonokitatik jautsia.

Gau ilunean dagerkidala,Dirudi, zinez, usoa,Ekaitz erdian ego zabalik,Datorkidana aizek, joa.

Ozti beltz beltzan margo politezDagerkidan ortzadarra,Biotz minduan berpiz dakidanItxaropena ta indarra.

Beso zabalik ta irri ezpaintanAurrerontz datorkidala,Goiz aratzaren argitasunaNesake beregan dala.

Nere ondoan zutik geldirik,Jartzen dit esku arinaBuru gainean, nai baleza lezEzereztu nere mina.


31

OLERKARIAREN GAUA

«Beseligend war ihre Nahëund alle Herzen wurden weit»

SCHILLER, Das Mädchen aus der Fremde

Gau ilunaren ixiltasunanMaiz ta sarritan gogaltzen,Nere erriaren etorkizunaBegi zorrotzez aztertzen,

Oñazearen egal larriakNere inguruan sumatzen,Onen atsaren goibel lodiakGogoa didate itotzen.

Maiz ta sarritan begietaraNegar mingotsa zait igan,Ta okondoak, orduz ta orduz,Josi oi ditut lan-maian.

Bañan maizeski, gau ilunean,Ikuskantz eder-goxoaEtorri oi zait atseden-gentzezBetetzen nere gogoa.

Neska gazte bat, lerden liraña,Udaberri lez garbia.Begi urratu ta ederretanDu ortzearen argia.

Bere aurpegi zurbil-gorriaEuzki bezala istatzen du.Zitorearen ezetasunaEspain me-gorrietan du.

OLERKI-LAN GUZTIAK

30


OLERKARIAKZure itz ederraz bide zatorkit gogo minduanOinazeak berritzera?Ai, utzi, arren, utzi nazazu beazun ontan,Minok sendakaitzak dira.

Oinaze ontan, ni naiz neguko zuaitz biluziTa izoztuai idurikoa.Aize gogorrak astintzen ditu, ta aien azalezEuria doa ta doa.

Alaxen, bada, oinazearen aize gogorrakJotzen du nere gogoa,Ta atsekabean euri samina, gelditu gabe,Daror beti oparea.

BERAKOlerkari gaxoa, zinez errukarria!Ordun, ezesten dezu nere maitasuna?Ordun, naiago dezu arantz oien arteanBizitzea, bakarrik, beti itun-ituna?

Maitasuna dakartzut, ta, itsu, ezesten dezu,Zoriona daskeinzut, bainan ez dezu nai,Agur, bada, banoa; entzun, bainan, lenago:Zure zoritxarraren, zu, baiki, zera gai.

OLERKARIAKEz inondik, ez inondik! Egon, arren, egon emen!Zu zera gelditu zaidan adiskide bakarra.Galduko bazindut, bada, nork eman lizazbidakeKemena goarentzat biotzandako indarra?

Zuri atsegin eiteko berriz urratzera noaEsku anker ta gogorraz nere zauri bizia.Eta berrikusiko det nere odolaren uinaIgotzen, lenago bezin gorri, bere, joria.


33

Ao zabalik gero dantzuiotAbotsaren eresia.Eresi samur, goxo-goxoa,Bere ezpaintako eztia.

BERAKOlerkari gaxoa, ziñez errukarriaEsango al didazu zein dan zure mina?Zure gogo samurra orrela bizitzekoAtsekabez betea ote da egina?

Begiak lainotuak, makurturik burua,Muturik eztarria, sutan bekokia;Ta gogaketa beltzez josirik oldozmena...Zinez errukarria, zu, olerkaria!

Leiaz banatorkizu oinazea arintzera,Nere maitasunakin dakartzut alaia.Argitu nai dizkitzut zure begi itun oiek,Zure minarendako dakar sendakaia.

Eme gain arin baten mukertasun ankerrakBirrindu ote ditzu zure gogo ituna?Edo, ikusi zenuen norbaitek zeramalaZure maitasunaren bitxi ikuz-kutuna?

Idoro ote dituzu ludiko basoetan,Ezpainetan irrino aizkide maltzurrak,Laister, baina, urratzeko, pizti goseti legez,Zure isate osoa: gogo ta ezurrak?

Esan, esan, lenbailen zein dan zure larria;Uxatzeko gerturik nagokizu bertan.Zein, zein da iluntzen zaitun goibel izugarria?Beazun mingots ori, zertan dago, zertan?

OLERKI-LAN GUZTIAK

32


OLERKARIAKBai, egia da! Entzun zadazu. Aldi artan zanBakaldun on-emakorraUrreko iledi edergainean zeukan burestunAberats ta diztikorra.

Sorbaldetatik, zabal-zibuka, zerorkan beiraBakaldunen janzkorria.Eguerdiko euzki bezala dirdiratzen zunBere bekoki garbia.

Bainan, ai-gero! Bai aldaketa mingots-mingotsa!Nork sinetsi zezakean?Bitxi ederrez apaindutako burestun ura...Irabioka lurrean!

Ez darama, ez, bere soinean, bakalduna lez,Antzinako janzkorria.Bialdu zuten bakaltegitik, eta itzali zanBere edertasun-argia.

Orra non dagon! Orra, badakuts! Goiko Jaun Ona!Bera dan kupigarria!Musu minduan, ai ene! Ipini dio oinazeakBere atzapar larria.

Aize zakarrak guzietara darabilkioGogorki iledi nasia.Begietako argi itzalia, da lainoetanIl urren dagon euzkia.

Zintzil zarpailez jantzia doa; ez dezake ereBere gorputza estali.Zakur goseti amorratuen talde aundi bat,Artega joan ta itzuli,


35

Maitetasun bat biotz gaxo onen erdi-erdianNeukan ongi altxatua,Oroitz samurra! Nere maitale kutun-kutunaNendukan liluratua.

Esan nezake ludi ontako eder guziakBere izatean zeuzkala.Ozkarbiaren urdin txukuna ta itxasoarenApar zuri ta makala;

Ondartza alaiak ta uztailke gari jori-onduakDaukaten eritasuna;Udaberrian sortzen diraden iratze ezeakDuten orlegitasuna;

Zuaizti arro ta mendi izurrak udazkeneanJanzten duten soinekoa;Urretxindorran abots samurra; zurrunbilo taItxas nastuen orroa;

Iturritxoen lelo biguina, lili-usaia;Tximist-leinotu beroa;Uri aundien zarata gaitza ta baserrienBare ta gentza goxoa;

Ortze ta lurra, aize ta itxaso, euzki ta argiaBeragau zeukan guzia.Bera zan eder nere maitale kutun-kutuna!Bera zan maitagarria!

BERAKOrdun, olerkaria, zure maite-kutuna,Biotz orren jabea, sumatu det nor dan.Aberriarendako maitetasun bizkorrakSurik ipini ditzu biotz-ezpainetan.

OLERKI-LAN GUZTIAK

34


Badakuskit, ala ere, euzkotar multzo batzuekBeti gerturik daudenak aberri gaizkatzeraZabaldu, bada, biotza itxaropenaren argira,Gurenda eguna, agian, laister doa urratzera.

Eta, gainera, abes egin, olerkari maite orrek.Ez bekizu, ez inondik, ixildu estarria,Abestu gelditu gabe, eresertia izango zaizuGogoaren atsedena, biotzaren eztia.

Eta poztu zaite. Ara: zelaia zuritzen zuenElurrezko estalkia, gailurrera itzuli da.Maitagarri irritsu legez, argiz ta margoz jantzia,Udaberri txukunaren aurpegia ageri da.

Arek, begiratze batez, eguzkia piztuko duTa beronen musuz bela urtuko dira elurrak.Ta jantzi diztikorretan darozke gailurretatik;Baita bere laina, berriz, irentsiko du lurrak.

Baino iturri gardenetan berriro ere dagerzkeTa zilarrezko matasa lez, doazke abesten,Ta adituz urretxindorrak eken otsa gau minean,Beren maite leia asiko dira bertan edesten.

Zugatzak jantziko dira berriz orri orlegiazTa aien kimu berrietan txori abeslariakDituzte antolatuko, udaberriarendakoOpari eder bezela, bein ta berriz kabiak.

Itxaron! Ara: belardi ta sagardiak badoazArin-arin apaintzera lili mardul ederrezAtsonez-uin goxo batek ludia usainztatuko du.Bete bezaitza uin orrek alai ta itxaropenez!

Itxaron! Egunabarra sortaldeko mendietanGau beltzeko iluntasuna oraikotz ai da urratzen.Ta oro alaitzen dala, zu itun-itunik zagokez,Oinazeari emana, zure mina txestatzen?


37

Sainga ta uluka, gelditu gabe, alboan dauzka,Maltzur-maltzurrak itxoitenAragietan ortzak sartzeko, bere buruaNoiz itzuliko ote duen.

Uxatu zuten aranetatik, ta orron dabilOrain goiko aitz latzetan,Iges eta iges, gorago beti, orein bezalaOte ta pagodietan.

Era itun ortan ipini duten esku guziakEz dira, ez, arrotzenak.Lan donge ortan leiatu dira —nola sinetsi?Baita gure anaienak.

Ekentzat gorroto! Gorroto bizia!Amaren altzoan aizto sartzekoBere errainetatik atera ziraneiGorroto bizia beti betiko!

Bere esne goxoaz aletu ziraneiUrratzeko gero bular maite ura,Gorroto samina berorkie beti!Betikoz gorroto, amaika aindura!

Bere ezpainetatik ostu zioteneiMaitasun-muso ta itzen eztia,Aurpegia gero ta ttuka estaltzeko,Gorroto ta aindura bizi-bizia!

BERAKGeldi, geldi, olerkari; eutsi, eutsi sumin ori;Bestela galduko dezu, noski, zure buruaKupigarria da, ziñez, aberri maite-maiteaEra ortan ikustea gogorki zauritua.

OLERKI-LAN GUZTIAK

36


SEASKA ONDOAN

«Viens, nous serons heureux ensemble;La terre est indigne de toi»

REBOUL, L'ange et l'enfant

1.

Din, dan, boleranGure aurra aserrean.

Elurra jauts ala ari da; zuritu da mendia.Arditxoak sartu dira otz-otzez etxol zarran.

Din, dan...

Aizea txistuka ari da. Ori aize zakarra!Eraman nai ote dek, ba, ero orrek, tximinia?

Din, dan...

Ez bildurtu: aingerua bialiko JainkoakGeiegi arrotzen bada, kate latzez lotzera.

Din, dan...

Lainopean dabiltzaten itzal aiek, zer dira?Ai ene, bai ote dira otso beltz-gosetiak?

Din, dan...

Nik badaukat arditxo bat emen seaskatxoanBainau auxe jango duan atsorik, ez ludian.

Din, dan...


39

Poztu zaite eta abestu! Lur naroan errainetanDiraki, agertu naiez, nonnai, eurrez bizia.Poztu zaitez eta abestu! Zure eresia izan bediBerpizte garailearen ereserki aundia!

Esku leunetan artu zun geroNere burua maiteki,Ta donokiko begi ederrakJosi zizkidan samurki.

Ta gero musu bero-bero batEzarri zidan kopetan;Eta txinkarzko labe goriaPiztu zitzaidan bet-betan.

Lili mardulen orri ezeazEindako ezpain garbiak,A! Gero musu goxo-goxoazLaztandu zuzten neriak.

Ordun barrengo gar bizi uraEztarrira igo zitzaidan.Eta barruan ezin idukiz,Aotik iges ein zidan.

Agur, olerti eder-ederra,Nere ortzeko argia!Bitxi aratza, lili mardulaGoi txukunetik jautsia!

Gau ilunean aizaro beltzakBerrertsiko nautenean,Atorkit berriz, ta urgaztearren,Agokit aldamenean!


OLERKI-LAN GUZTIAK

38


Eta bein aingerutxoak, elur bezin zuriak,Sartu ziran sukaldean, amatxo lo zegola.

Din, dan...

Ta aurtxoa eraman zuten besoetan esanaz:«Ator beian bizitzeko, ederregi aiz eta».

Dilin din, dilin dan,Dilin din, dalan.Aingerutxo onakZeruran.



41

Axatuko bai nioke gure Beltxa indartsuaTa biotza zilatuko, ba-letor, izkiluaz.

Din, dan...

Eman, neska loti orrek, suari beste enborra,Ta, i, Beltxa itxusi orrek, utzak geldi katua.

Din, dan...

Elurra jauts ala ari da. Au elurketa gaitza!Txoriak jasango dute orain otz ta gosea.

Din, dan...

Bainan ene txorinoak, ez inondik, ordea:Len ukatuko bai diot nere aoari jana.

Din, dan...

Aurra loak artu digu. Jango nuke musuka!Aingerurik baldin bada, ona emen, ona bat!

Din, dan...

2.

Urtu zan elur zuria euzkiaren musuaz;Ta mendiko aitz bakotxan, sortu zan iturri bat.

Din, dan...

Bainan berriz eldu ziran ilun-ilunakTa asi zan elurra berriz jauts ta jauts, jautsi ala.

Din, dan...

OLERKI-LAN GUZTIAK

40


Bere argia, zilar motots lez,Jausten zan goitik lurrera,Ostai-artetik nekez igaroz,Sartzen zan baso barnera.

Aize sendoa gero jeiki zanBere abotsa zoliaz,Eta basoko zoko guziakBete zituan orroaz.

Abots latz arek bazirudienErraldoi-abestelia,Batean lertzen diraden aneiOrtotsen orro larria.

Latzikara aundiz arras zurtuaNentzuan oskar uzu uraEta arriturik nenkusan aizenOldar eta abiadura

Indar aundiaz astintzen zitunZugaitzen zubil sendoak.Austen zituen adar lodiakSakabanatuz ostoak.

Jasotzen zitun goibel lodian,Orbel ustelaz batera,Ta irrada arinan ta txirimilkaZeramazkien aurrera

Ordun, baturik indar guziak,Oju zoli bat ein nuan:«Aize zakar ta erraldoi orrek,Zer bilatzen dek basuan?


43

AZKATASUN

«Wer reitet so spät durch Nacht und Wind?»GOETHE, Der Erlköning

Egun batean itun nengoan,Itun sarritan bezala;Ta alaitzearren nere biotzaUxatzen odei zitala.

Etxea utzirik baso itzaltsurontzArin abiatu nintzan.Suzko odeietan euzki epelaMendi ostean sartzen zan.

Urrats ariñaz ta gelditzekaGero igo nintzan goi-gora,Gailurretatik laister berriroJausteko, nork daki nora?

Pozarik, baña, ez nun arkitzen.Itun, artege, oldozkor,Ustekabetan idoro nintzanBasoz nendilela atsalkor.

Zabal-zabala zan baso ura;Zabal bezin itzaltsua.Sasi-artean eta ilunpetanNenbilen arras galdua.

Orduko gaua etorria zan;Ta bere musu zurbilez,Agertzen ai zan geldi-emekiIlargia, mendi-gañez.

OLERKI-LAN GUZTIAK

42


Bere ur nasiak, oldar gogorraz,Aitzeko uberkan zerorzen,Bizkar borobil-zemagarriaBeti aunditzen ta aunditzen.

Aitz gogorretan eginaleanZarrast-egiten ari zan;Eta gaineko apar ariñaOdolezko zirudian.

Bazterretako adar batzuek,Arriturik balegoz lez,Makurtzen ziran ukitzerainoUr ezkaitz ura ostoez.

Bainan beronek adarretatikErauzten zitun orroka,Laister, ordea, jaurtikitzekoAmurruz arkaitzen aurka.

Uroldearen amurru arrekIkaratua nendukan.Bildur-mamua buru gainean.Zebilkidan so zibukan.

Zenbait tokitan uberka latzaZabaltzen zan bat-batean;Eta uroldea bertan asten zanBaretzen osin batean.

Laister, ordea, len bezin uzu,Len bezin zaratatsua,Turrusta aundian zerorren berrizAitz-artean amildua.

Bere oskarra, eten gabekoOrroa bezin larria,Beti dirauen, akitzen ez danOrtots latz bati irudia.


45

Nai dek, agian, aritz sendo iekErro-errotik atera?Zergatik ago amorratuaZauri-dun lunan antzera?

Ta orro latz bat aditu nuanOrtotsa bezin aztuna:«Aritz-artean atzitua nauk.Nai diat azkatasuna!»

Larritasun bat asi zitzaidanBiotz erdian zizt-eiten:Zuaitz oitatik bat balerorkit,Arras galdua nengoen.

Ariñeketan atera nintzanIradu baso artatik.Ta aize zakarrak zerraien betiOrroka zuaitz azpitik.

Ilargi eder-zuri-aratzakDir-dir eiten zun ortzeanNere laisterra jarraitu nuanBasoa utzirik atzean.

Mendi egalez jexten nintzala,Dantzut zarata gogorra.Nere oinetan edatzen dakustAmil ilun-zemakorra.

Nere laisterra jarraitzen det, taJautsi amilondorainoIlargiaren argi naroaEz zan barrentzen araino.

Bainan ikusi al nuan aisaUrolde sumin-sumina,Arkaitz-artean ongi ertsiaJexten zala arin-arina.

OLERKI-LAN GUZTIAK

44


Zuaitz sendoak irrada gaitzanMamuak lez zigarozenTa uroldearen orro iraunkorraIa ez nuan aditzen

Mendi egalez zegoen bideZar ta erdi atzenduanSartu zan sutsu nere zaldiaBere laisterketa uzuan.

Lepo izerditsu-edatuariArras azkarki itxekia,Ta nere eskua zurdileariIñal guziaz atzia,

Mauma tzar batek jabetua lez,Banoa gora ta gora.Nora ordea? Laister gaitz onekNora naramake, nora?

Odei-zerrenda baten atzeanEzkutatu da ilargia.Noizbeinka dantzut nere alboanOntzaren oju zolia.

Bañan zer dira zoko ilun artanAgertzen diran txindiak?Esan liteke aizaro-peanSo dagozkidan begiak.

Egiñal larri batez lortzen detZaldia gelderaztea,Ta geratzen naiz ikaratua.Zer dakust, Jainko maitea!

Zubil urtetsu baten zuloanOntza zeken bat zegoen.Begi izkidunak zoko iluneanOker diztiatzen zuten.


47

Nere kemena berriz baturik,Oju larri bat dagiot:«Urolde ori, zergatik agoOrren aserre?»— dasaiot.

Eta belaxe, amilondotikDatorkit orro aztuna:«Uberka ontan beti ertsia,Lei bat det: azkatasuna!»

Orduko ilargi garbia zagonOrtzalde garaienetanEta gauaren ezetasunaSartzen zan neure ezurretan.

Samintasun bat nere biotzanGelditzeka ari zan sartzen.Urolde-ertzean itun-itunikGelditu nintzan gogaltzen.

Leize artatik, nolapait ere,Nai izan nuan atera.Ta lipar artan zaldi bat dakustZetorrela edatera.

Elurra bezin zuri-zuri zan;Belarriak zut-ariñak,Anka-me, bainan arras sendoak,Laisterrerako eginak.

Urbil nintzaion eta nere eskuzZurda azkarki atzi nion.Jauzi batekin bizkarran igoTa aztalak josi nizkion.

Abere urenak jauzi-ein zuan,Tximistak joa bezala,Ta abiatu zan; laister bizkorran,Oldozkun lez zijoala.

OLERKI-LAN GUZTIAK

46


Ta berrasten det nere laisterraLen baino erokiago.Lauoinka doa nere zaldiaGero ta oldarkiago.

Lauoinka doa nere zaldiaBere larrua oketanTa lurrinezko zurruztak ziltzenZaizko sudur zabaletan.

Lauoinka doa nere zaldiaOldozkun bezin arina,Lur gogorrean josten dualaBere ointoko burdina.

Lauoinka doa nere zaldiaBere laisterra gogorran,Ta apatzen oskar izugarriakDurundi dagi aitzetan.

Ta ango ixiltasun agurgarrian,Arkaitzez-arkaitz doala,Bein ta amaika aldiz diola uste detLekaro artan onela:

«Lakemen ederra,Zatozkit lenbailen.Azkatu, azkatu,Lakemen, lakemen».

Nere zaldia, lauoinka beti,Abiatu zan su ta garMeaka baten. Ilun zegoan;Oro zan ari ta legar.

Aitzinxeago, bide zakarraTolezten zan eskubira,Ta ara jo zuan nere zaldiak,Beti lauoinka goitira.


49

Bere atzapar latz-zorrotzetanUrretxindor bat bazuanTa moko okerra odol gorriazZikindua ikusten nuan.

Txori gaxoa, minaren-minez,Zegoen txio-txioka.Bular txikarra zarrastatua,Biotza ageri taupaka.

Zalditik jautsi ta jaurti nionArri bat inal guziaz;Bainan ukitu baino len, ontzaItzuri zitzaidan egaz.

Ixil-ixilik aienatu zanLapur jazarkatua lez,Zulo ilunean utzirik bereArrapakia iltzer minez.

Nere eskuetan, arreta aundiaz,Urretxindorra artu nuan.Bere eztarriko adia itunaNolako minaz nentzuan!

Oinaz larriak dardarazten zunOsoz bere gorpuztxoa.Txori gaxoa! Oraindikan beinIdeki zun mokotxoa.

Ta urrezko lumak inarrosi-taAzkeneko oldar batean,Il zitzakidan, ura bai mina!Nere esku oken artean.

Ez ongi-aldi nabari batekNapurtzen zuan osoroNere izatea. Zaldi gaineraJauzi dagiot berriro.

OLERKI-LAN GUZTIAK

48


Uste izan nuan baretasunikZabaltze artan bedereNarkikeala. Ez zan, ordea,Baretasunik an ere.

Ortze zabalez gau-bakaldunaGeldiki jexten zijoan.Laister letzake, neskutz lotsor lez,Itxasoaren alzoan.

Odei ludi bat urratu-ata,Zurruztaka ixuri zuanBere argi ikuz-zilarrezkoaItxaso asaldatuan.

Ordun ikusi al izan nuanEtortzen, beronen gainez,Uinen lerroak, laister gogorranBazterreko aitzen aurkez.

Mendiak bezin zerdenak ziranTa arin ertzerontz zetozen,Beren kopetan galdur zuri batZeramatela irakiten.

Nere zaldi izuarena bainoBizkorrago zan bizikiBeren lauoinka. Ta ozantzarenOskarrarekin, oldarki.

Amiltzen ziran arkaitz gaineraElkar oldartzen zutela,Luna goseti-suminarekin,Bi mendi-lerro bezala.

Bainan arkaitzen ortz zorrotzetanErruki gabe urratuak,Itzultzen ziran, sumin gogorraz,Uin izugarri-uzuak.


51

Ukondo ura oinaztura batBezin arin igaro-ta,Top! Bat-batean geldi zitzaidan,Lurrean oinak josi-ta.

Maturra gora, lepoa zut-zutEta pitin bat atzera;Anka sendoak luze-luze einta,Arrantzezkian antzera.

Igige-zurrun geldi zitzaidan.Bearrik buru jasoa;Laister oldarrez, arkaitz zorrotzenAurka bestela banoa.

Lotu nintzaion, inal guziaz,Amilan eror ez nendinBearrezkoa zan ortarakoLepoa zut egon zedin.

Ura larria! Bide zakarraZagon tupustez moztua,Ta oinkada bat aitzinxeageNenkusan amil-burua.

Arkaitzen karel zorrotz ta izurrakJexten ziran sakonera,Gerturik beren ortz larriekinZerorkiena urratzera.

Lengo izualdi ura igaro-ta,Begitzea zabaldurik,Ikuskin eder ta arrigarriaIkusi nuan gelkurik.

Antxe zegoen itxas larriaArkaitz gogorren onean;Antxe zegoen, neurge, ortzekinBeti musuka urrunean.

OLERKI-LAN GUZTIAK

50


Abere gainez jasotzen dezuGoiko mailara gizona:Zuregatik au izaten baitaNaiz gaizto edo naiz ona.

Ez zera inondik lizunkeritanDabilen emagaldua,Neskutza baizik txukun-txukunaJantzi zuriz apaindua.

Gotzon garbia bezin ederraZure irudia ikusirik,Gurtzen zaituzte Jainko bezalaZure ederrez zoraturik.

Bainan Urtziren eskuetatikAtera zeran ezkero,Bere aurrean makurtu bearZure burua apalkiro.

Gizona, baiki, galdu deitekeZure lorratza jarraitzen:Zure musuko argitasunaBaidu-ta zorabiotzen.

Eguzkiari aurrez-aurrez soDagionaren antzera,Zure irudia jarraika betiDoakio guzitara.

Ordun ausarki bere kopetaDonokira jasotzen duTa, gokaiztoa bezin dongea,Arroki ots egiten du:

—Ez det onartzen jabetasunik;Ni naiz neronen jabea.Non ago, bada, goiko Urtzi ori?Ez nauk ire mirabea!—


53

Itxas-azala aienatzen zanUne batean aparrez.Ta nork lezake ango zarataItxasoaren oskarrez?

Erraldoi larri-zaurituarenOts garratza ulertu nuan.Azkatasuna-bila zebilen,Arresirik nai ez zuan.

Bainan tupustez iduritzen zaitDardarka dagola lurra.Goiko Jaun ona! EzurretainoSartu zitzaidan bildurra.

Nere zalditik jauzi eginik,Belauniko jarri nintzan;Nere eskuekin ukitu nuanTa ene, bai, egia zan!

Eskuz ukitu dezute noizbaitJoale bat miaz joa?Dardar arin bat eskupe edatzenMenasta osoaz doa.

Alaxen, bada, oartu nintzanLur done aren ikaraz.Azkatasun leiz erri oso batZebilen, ene, dardaraz.

Azkatasuna, goiko alabaIslatsu-garden-gardena;Gizadiaren edergailurikUren, eder ta aundiena!

Azkatasunoi, euzki bezalaGizon-bekoki gainean,Argitzen dezu erlantz biziazBere bidea lurrean.

OLERKI-LAN GUZTIAK

52


Zaitzen ditun lez. Ta ordudanikOro izan ginan anaiak:Urre-seaskan sortutakoakTa eskarien semiak.

Odol ber-beraz gizon guziokIzan ginan erosiakTa egun batez goiko ateakZitzaizkigun idekiak.

Zein kazkarra dan gizadiarenIzakera auxe, ordea,Beti baidabil, katamotza lez,Ezin asetuz gosea

Gizon guzien anaitasunaDengeki ostikaturik,Erri batzuek jeikitzen diraBestiez jabetu nairik.

Odolezko ibai lazkagarriaLudi onen edestia.Erri arroek artan nai duteIto erazi txikia.

Urtzi Altsua, erri gaxo auAtera zazu lenbailenBein jaurti zuten amiltegitikBerriz zoruntsu izan daiten.

Eta entzun, i, goiko alaba,Azkatasun bikain ori ori;Donokitako lilitegitanIrazandako zitori

Ator ire egaz AberriarenBekokia laztantzera;Ta uso zuri lez, gero oakioMagalean ezartzera.

Euzko Olerkiak, 1932


55

Une bateko ustekeria!Egun batean, gaizoa!Urtzi aurrean aurkituko daZerorren gogo arroa.

Eta azkatasun-euzki ederraItzaliko da betiko.Nai izan ta ere alik ez dezuOrdun gauz onik eiteko.

Azkatasunoi, goiko alabaEder-eder ta islatsua;A, zenbat aldiz, gizonen grinaz,Zakusagun lizundua!

Lore txukuna bezin aratzaZeran azkatasun ori,A, zenbat aldiz biurtzen zeranLoietan datzan zitori!

Gizadiaren gaiztakeriakZure jantzia, ondikotz,Zikindu zizun, ta bekokiaLañotu ludiko lertzoz.

Gurutz Deunatik ixuritakoOdol garbi ta bikainakBerriz zuritu egin zizkizunZure soineko apainak,

Ta jeiki zinan, txukun ta eder,Argizko gotzon antzera,Ta zure egalak zabal egintaBazter batetik bestera,

Aien gerizpe ta babeseanApetaldu zenituanGizon guziok, oiloak bereTxitoak lumatartean

OLERKI-LAN GUZTIAK

54


LORE IGARRA

1.

Bein ikusi nuan arrats-apalean,Gonatxo bildua ta aztalak ageri,Lotua yorañez iratzeketari,Ikusi nuan bein mendi-egaleanArrats-apalean.

Nabari zitzaion gorputz lirain artanBiurrikerian artegatasunaAingerutxo baten errugetasunaZagerren, ordea, begi urdiñetan.

Neskato alaia mardultasunean,Arratseko aizez zibuka uledia,Lore bikain bezin atsegingarria,Ikusi nuan bein, mendiko narean,Arrats-apalean.

2.

Ikusi nuan bein txaide eder batean.Sedazko jantziaz osoz apaindua,Andiki oker bat alboan lotua,Bein ikusi nuan, oi ordu txarrean!Txaide eder batean.

Gorputz lerden ura zan eder-ederra!Mendiko lorea, pipila edatuz,Liluraz joan zan aundituz ta aundituz,Ta, ikasiz geroz, artu zun bidats okerra.


57

OREIN ZURIA

«Es giugen drei Jäger»UHLAND

Iru eizilari bein baten eizeraJoan ziran orein zuria arpatzera.

Etzanik zeudela zuaitz baten pean,Amets-egin zuten iruek batean.

LenengoakAmets bat egin det. Sasitan makilkaNenbilela, ploxt, ploxt, oreina jauzika.

BigarrenakZakur sainga artean laisterka badua,Pin, pan! Nik kiskali ein nion larrua.

IrugarrenakOreina ikusirik erortzen lurreraPozik eman nion adarrari, trara... !

Erausten etzanik ola zeudenean,Oreina igaro zan eken aitziñean.

Ta eizilariak ongi ikus baño len,Sakon-muno zear, aiendua bai zen.

Ploxt, ploxt; pin, pan; trara!

Yakintza, 1933

OLERKI-LAN GUZTIAK

56


LORE AIÑAKO ZERA

«Du bist wie eine Blume»HEINE.

Lore aiñako zeraLirain, eder, garbi.So, ta ituna gogoanSartzen zait emeki.

Nerea inoiz izanenEz zeran neska apain:Zai bezaitza Urtzik orrenGarbi, eder lirain.

Yakintza, 1933


59

Bein ikusi nuan Parisko txaidean,Beiratze sukorran dirdira gaiztoa,Algara lizunez beterik aoa,Ikusi nuan bein, gau erdi ostea,Txaide eder batean.

3.

Ikusi nuan bein arrats apaleanMendiko elurra bezin otz-zuria,Bere begitako dirdira itzalia,Bein ikusi nuan, zerraldo batean,Arrtas apalean.

Uri aundiaren lurrin edendunakEusko usoantzat ez ziren eginak.Maitekeriaren uin lizun-saminakLaister xautu zitun bere edertasunak.

Egun batez, gaxo aurkitu zanean,Maitalerik gabe, lore igar antzera,Iltzer etorri zan aman magalera.Ta ikusi nuan bein, etzana ilkutxeanArrats-apalean.

Yakintza, 1933

OLERKI-LAN GUZTIAK

58


Enarak badatozke—Egoak ikara—Adizkide urretxindor,Oi zuten lez, bila.Adizkidea, baina,Il zaiela-ta, aurtenIlobi otz gaineanAbestuko minez,

Oi,Oi,

Ler adi, biotz!

Agur —itun diotzut—Olerkari maite!Agur, gure LizardiEgun aundira arte!

Biotzean min dut, min garratz-aundia.Negarra darie nere begi oki.Ez gaitzakaan aztu, Yainko gainetaraIgoteko utzi gaitukak, Lizardi!

Yakintza, 1933


61

BIOTZEAN MIN DUT (ILETA-ERESI)

Gure Lizardi aundiari gogo minduaz

Biotzean min dut, min garratz-aundiaNegarra darie nere begi oki.Enarak datozen garaiez il zaiguAin maite genuan olerkari aundi.

Ezta berriz yoangoSagar loretsura,Neskats urdin iantziaMaitez agurtzera.Ezta berriz sartukoBaso itzaltsu artanAndereño beltxeranItzal, laztantzera.

Oi,Oi,

Ler adi, biotz!

Urretxindor gaxoaBetiko ixildu da.Bere txinta bikañakAkitu zaizkigu.Ene, zein ituna danBera bear auxe!Alako altxor auxeAlako altxor aundiOrren goizik galdu!

Oi,Oi,

Ler adi, biotz!

OLERKI-LAN GUZTIAK

60


Belarri okendakoNun ots eztigarri?Nork alaituko diguOrain baso ixila?Norantz itzuri dira?Esadazu, arren,Iradu berealaNoakien bila.

Oi,Oi,

Basoaren ixila!

—Beiko lilitegiakBetiko utzirik,Iganak dira «Yainko-Muño-gainetara»An nai beste duketeGoiko «zorun-ardo»Urtzik sartu baitituBere mastitara

Oi,Oi,

Zeruko goitara!

Lorezain Done Orrek,Goiko Yaun zerana,Zugana badituzuAbesle bikainak,Egorzkiguzu, otoi,Aien ordezkoakAbesteko Aberri-Berpizkunde-minak.

Oi,Oi,

Gure lor saminak!


63

URRETXINDORRAK IGESKA

Lizardi ta Bedoñaren oroiz.

Basoan ibili naiz oro zan ixilikNere urratsen ots soilki al izan dutentzun,Noan zainaren gana, galde egingo diot.Ea bazter oketan ekus ote ditun.

—Esan Lorenzain orrek,Baratze ontakoUrretxindor bikainak,Arren nontsu dira?Emen abaro oketanLen ikusten nitun.Gaur, ordea, alperrikanNabil orron bira.

Oi,Oi,

Yoanak baitira!

—Biotz mindua dezunBidazti gaxoa:Egaka urretxindorrakEmendik itzuri.—Itzuri! Ta aien txintakAkitu zaizkigu?Berriz ez dantzukeguAien abots guri!

Oi,Oi,

Yoan dira itzuri!

OLERKI-LAN GUZTIAK

62


LORE BIKAÑA

Saitzar'tar Maite neskatil eder-begikoari, biotzez.

Neguan gaudelarik,Nere aurrean,Lore bat agertu zait,Sasi batean.

Eguneko arazoAmaitu ostez,Xoko ontan ikusten dutPozaren-pozez.

Orriak zuri-gorri,Mimiko musker,Bai aratz ene lili!Bai txukun-eder!

Bekoki legunean,Islatsu ta argi,Intzezko tantotxoak,Goizeko bitxi.

Adartxo biguneanAizek darabilEta aren bilaldeanTxoridi dabil.

Oi, lore bikain ori,Zure urretxindorAi nendi abestekoGauero pozkor!

Ekaitza datorrela,Gogor-beltzuri,Eskein al banizazuAterpe guri.


65

Basoan ibili naiz, oro zan ixilik.Nere urratsen ots soilki al izan dut entzun.Urretxindorren kabi epelak uts-utsikUrretxindorren kabi epelak uts-utsik.

Yakintza, 1933

OLERKI-LAN GUZTIAK

64


BAZTANGO MENDIAK

1.

Nik maite zaituztet Baztango mendiakUdalen yorian iratzez yantziak.

Igaro bainitun zuen nagaleanUrterik onenak gaztetasunean.

Gogora datozkit oroitzak pilakaTa ausnartzen ditut maiz, gogoz, aspertzaka.

Nere biotzean orduko su ta garTa aberriarentzat maitetasun azkar!

Ordun loretu zan yeltzaletasunaNere baratzean, aratz ta txukuna.

Euskerari lotu nintzaion orduan,Sakon yosi naiez izate barruan.

2.

Agur Legateko gailur donetsia!Zuk yasotzen duzu Gurutz gurgarria,

Erakutsi naiez ludi osoariZein kutuna zaion geren erriari.

Agur, odeietan kopeta yasoaMurgiltzen duzuan Auza aundi ta arroa!

Agur, zu Baztango erraldoi larriaEuskadi-zaina lez zerurontz zutia!


67

Nere ego arroetanMaitez zaitzekoTa erauntsi bizkorrazBegiratzeko!

Lenago zilatukoEne bulartxoTximistak, uki bainoZure orritxo.

Bainan lorezainen batEne, datorke,Ta egun batez urrunBazaramake.

Xoko atsegintsuraOrdun natorkeTa adar bigun gainean,Oi, ez zagozke.

Yakintza, 1934

OLERKI-LAN GUZTIAK

66


Ta minez artean dagerkit, naroa,Izar distikorra bezala, itxaroa.

4.

Baztango mendiak, nere gaztarokoPoz eta atsekaben mintzoge-lekuko!

Aintzinako oroitzak dakarzkidazute,Ta nere gogoa larri egin dute.

Agur, izki biziz, emesti ta yoranBizitzon zati bat dirakurt zuengan.

Yakintza, 1934


69

Agur, o Mailantz’ko erreka gardenaAitzez-aitz abesten arin zoazena.

Oraindik nigan dut zeren irudia;Oraindikan dakust zure ugaizt bizia

Ta dirudit, ene! Apar urdurianBadagerzkidala, so ezti-eztian,

Aintzinako begi eder ta otzanak,Neretako, bainan, izan ez ziranak.

Mailantz’ko erreka, zure bazterreanAzkeneko aldiz, oi, egun batean

Aren abots leunak laztandu ninduen.Abintza aiek, baina, eraman zituen

Aizeak. O, alde, alde neregandikOldozkun itunok! Ez dago zorunik

Beko ludi ontan. Arantzak zein gogor!Loreak zein murri! Nunai min eta lor!

3.

Ene biotz orrek, berrartu kemena.Goitik datorkizu sendakai onena.

Norbaitek esan du zerala negarti.Oi, zure barruan sartu al baledi!

Barruko mingotsa datorkit aora,Begiok, ordea, so dagite gora.

Ez da betikorra nere itundasuna.Bizitz onen aruntz badakust zoruna,

OLERKI-LAN GUZTIAK

68


ERREGEAK DIGAROZ

1.

Lo dago aurtxo txikia oe bero-beroanMaindire zuri artean, lo dago, lo gozoan.

Bere burutxo ederra, motots goriz yantzia,Dirudi elur gainean yautsitako lilia.

Bere aur-gogo garbian amets goxo digaro,Ta irriparra ezpainetan lilitzen zaio oparo.

2.

Gaua da, ta lur osoa estali du elurrak.Odeitan sartu dituzte gain otzak mendi izurrak.

Urrun artan eldu dira gameluen gainean,Oken atzak irarriak utzirik gibelean.

Aberen ats kementsua, ilargi zurbilaz yoa,Kedatsezko odei antzera, goirantz igotzen doa.

Eldu dira bainan —Ene! Au lana! Nitzat deusez?—Ta zeruko begi aiek asten dira negarrez.

Ta belauniko yarririk Erregen aitzineanOnela dio zotinka ta negar garratzean.

—Zeruko Errege oiek: nitaz, arren, erruki!Utzi, otoi, yostaiun bat, naiz izan txiki-txiki.

Egia gaizto naizela. Bein, apezan zakurraArrika biali nuen ta autsi nion muturra.


71

IZANEN AIZ NEREA?

O izarDonea:

Noiz izango nerea?Ludiko basoetanGaldu naiz ilunpetan.Zuganontz,Maiz-sarri,Digo ne oiu larri.

LaztasunGogorra!

Biotza otz ta idorra,Ez det, bada, arkitukoEuzkirik berotzeko?

ArgiaBegitan!

Ta beroa biotzan!Ene! Alik laisterrenBetozkit, Urtzi, arren!

IzarraDonea:

Izanen aiz nerea?

Yakintza, 1934

OLERKI-LAN GUZTIAK

70


3.

Lo dago aurtxo txikia oe bero-beroanMaindire zuri artean, lo dago, lo goxoan.

Lo egin, maitetxu orrek. Amets-egin, kutuna,Gizonek ere eiten tuzte. Gure bizitza iluna

Urrezko ametsik gabe, zer litzake? Bitxia,Lo egin oe beroan, egin amets garbia!

Ta izango al dira beti zure amets txukunakUne ontan daukazuna bezin goxo-bakunak.

Yakintza, 1935


73

Gainera, gure katua, lo dala sukaldean,Batzutan, arpatzen diot isatsa zango pean.

Baita amatxo gaixoari aserrerazten diot;Bainan gero, ben-benetan, azkespena deskaiot.

Zeruko Bakaldun oiek: nitaz, arren, erruki!Utzi, otoi, yostaiun bat, naiz izan txiki-txiki!»

Yaun agurgarri aitatik bizar zuridun batek,Aurrari galdegin zion: —Yosu Aurra maite dek?—.

Ordun aurrak darantzuio, arin zuitzen dala,Erantzukiari indarra emateko bezala:

—Bai noski, Yainkoak kontala! Ta atzo-re gan nintzaionAmatxokin, apain-apain, ta musu eman nion—.

Bizar zuridun yaun arrek keiñu bat ein orduan,Eta bere morroi batek aurtxoa yaso zuan.

Erregeak magalean aurtxoa dar maiteroEta masail gorrietan damaio musu bero.

Eta gero —Ura poza!—. Sakel, esku, besoak,Yostaiuz betetzen ditu, goitik karritakoak.

—Agur— dio erregeak —Ona izan kutun ori.Maite zak Yosu aurra ta men egin amatxori—.

—Bai, yauna, bai! Beti-beti! Nere biotz osoaz!—.Ta berriz, elur gainetik, Erregeak badoaz.

Eguzki dirdiratsuaz, goiza urratu zelarik,Lagunek aurra zekusten bekaizkeriz beterik.

OLERKI-LAN GUZTIAK

72


MAITASUN-ATSEGIÑA

«Plaisir d'amour en dure qu'un moment...»FLORIAN

Maitasun-atsegina,Une bateko.Maitasun naigabea,Berriz, betiko.

Mantxike eskerge gatik, utzi nun guzi;Ta bestekin yoan-ta, nau orain utzi.

Maitasun atsegina,Une bateko.Maitasun naigabea,Berriz, betiko.

Belaia apaintzen duan errekatxoraGeldi doakenaino ur goxo ura,Nik —ziostan Mantxikek— maitatuko aut.Badoa ura oraindik, at arrek utzi nau.

Maitasun atsegina,Une bateko.Maitasun naigabea,Berriz, betiko.

Yakintza, 1935


75

NESKATO UTZIA

«Frûh, wann die Hähne krähn...»MÖRIKE, Das verlassene Mägdlein

Izarrak oraindik argitzen ortzean,Ta ni emen nago, zutik sukaldean.

Su piztu bear dut, gaur atzo bezala,Biotza kolkoan minez daukadala.

Ederra da, zinez, sugarren dirdira.Zapartaka doaz txinpartak goitira.

So-dagit nekean osoz murgildua,Ta onaino dator oilarren oiua.

Tupustez datorkit, mutil etoi ori,Zurekin bart egin dedala amets yori.

Ordun su-ondoan, ni negar ta negar;Nitzat urgazirik ezerk ere ez dakar.

Ortzea argitzen da, badator eguna.Oi, naiago berriz ailitzait yoana.

Yakintza, 1935

OLERKI-LAN GUZTIAK

74


NABARRA, ENE LUR

1.

Nabarra, zu zera nere lur maitea.Zure magal deunak zibuka zituenNere aurtzaroko egun zoruntsuak.Ortze eder orrena len ikusi nuen.

Argi ongilea. Ta zure aizeleun-Eresi goxoak gogoa lenengozDardaratu zidan, opa bikain antzo,Nere belarriak betez bozkarioz.

Nabarra kutuna, su-izki goriekinIdatzirik daukat zure izen doneaBiotz guenean, eta antxe nai zaitut,Biziko naizeno, eduki gordea.

2.

Zein ederra zeradenEne aberria,Aunar bi egaletanGozaro yarria!

Zeru garbirontz duzuJasotzen musua,Ta elur-eun zuriazEstaltzen burua.

Maiz laino urdinetanBetartea biltzen,Gure begietarikZera eskutatzen.


77

SAGARDI LORETSUAK

Ikusi zaituztet, sagar loretsuak,Adarrak zabalik, eskeinka bezala,Orri legunetan, bere muin sutsuakEgunaren aitak yartzen zituela.

Orri bakoitzean dakust orbantxoa,Odol gorriazko tanto bat iduri.Nere gogamena ordun minez doaEgaka zugana, Erri maite ori.

Elur bezin zuri kolko txukunean,Odola daukazu, gorri-eketsua.Ta zure zauriak sendatu artean,Oi Aberri maite, negoke mindua.

Yakintza, 1935

OLERKI-LAN GUZTIAK

76


Biarko abintz ederra dira:Ek emango dute sarriOgi zuririk ausarki, izangoDana giza-gozagarri.

Ta udazken itsa datorrelarik,Bai eder zure mastiak!Andu biurtu ta zimurretanZintzulik mordo yoriak.

Ale lodiak, ikatzarri leunAntzo, eguzki maitekiz,Islatzen dute. O igali bikain!Zure errainak lerreraziz.

Sortuko biar, gori ta apartsu,Biotzendako pozkarriIzain dan lobel gorria, goikoEmaitz goxo-maitagarri.

3.

Bainan oroz gain, nik maite ditutZure mendi donetsiak.Aietan beti aurkitu baituKerispea, gure erriak,

Menperatzeko asmoz etorriZitzaizkan arrotzen aurkaTa an ixuri da gure asabenOdola eurrez, ixurka.

Mendi maiteak! Zuen gainetanGurutza gailen ta zutik.Alde orotik zuen egiakOrlegiz daude jantzirik.


79

Zure basoetakoIledi yoriakOrlegiz janzten dituMendien egiak.

Zure erregin-apainakDarorz izurretanGabe ibai urdinarenApar zurietan

Eta ErriberakoLauetan edatzen,Kastilla mugarañoDirade zabaltzen.

Ebro otzan aberatsaMurmurka digaro,Zure eder arrigarriAbesten maitero.

Ta aren ozko epel taApar urduriakMuinkatzen dizkitzuteLeiaz oin garbiak.

Ene Nabarra, zure lur lauenEdertasuna maite dut.Euzki gartsuak gozaratuaUdaran betesten zaituz.

Egun-aitaren izpi goriekUgalkor eiten zaituzte.Urre-itxasoan, atseden gabe,Txitxarrek abesten dute.

Eta galburu biitu ta arroakKulunkatzen dira leunki,Aize biguna baidatorkieMuin egitera maiteki.

OLERKI-LAN GUZTIAK

78


Nere erriak otoitz eiteko biltzen danEliz gurgarria irozoten duzu;Ta zure erraietan, nere gurasoenEzur izoztuak gorderik dauzkazu.

Orrengatik, bada, su-izki goriekinDaukat idatzia zure izen doneaBiotz guenean, eta antxe nai zaitutBiziko naizeno, eduki gordea.

Oi lur, oi ene lur beiko bizitzariBegiok itxiko zaiztan egunean,Xokon bat bedere aurkituko al dut,Berpiztearen zai, zure magalean.

Vida Vasca, 1956


81

Orlegi dira loreil alaianZiltzen diran iratzeak;Orlegi zuen basoetakoSoineko izur ta ezeak;

Orlegi dira zuen belaienEstalki lorez yosiak.Janzki orrekin, zein zoragarriZeraten, ene mendiak!

Aran pozkarrietan yarririkUri daude ta erriakTa zuen altzo samur-samurranLo dagite baserriak,

Ta zuen errai sakonetatikSortzen diran lats gardenakTa mazel-zear, arin-yauzikor,Abesten yausten direnak.

Aberriaren beso emeakDira, idekiak maitero,Bere semeak, besarka goxoz,Estututzeko biziro.

Eta, oi, ene mendi doneak!Oino gaurko egunean,Gure asaben mintzo yoriaDantzut zuen magalean.

3.

Oi lur, ene lur kutunaNik abes dagit, zoro, zure edertasuna!

Nabarra maitea, sortu nintzan kabi:Zure gandik urrun bizi nintzaneanErri minak alaitzen zidan gogoa,Ta erio neraman biotzean.

OLERKI-LAN GUZTIAK

80


Tapia A, Olerki-lan guztiak.qxd 05/11/2006 12:10 PÆgina 2Amets goxoak eiteko Gabeukik egokiena!...

Documents

Transcript of Tapia A, Olerki-lan guztiak.qxd 05/11/2006 12:10 PÆgina 2Amets goxoak eiteko Gabeukik egokiena!...