TABLA DE CONTIDOS 1º CURSO 4 1 … · aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal. c) ......

1

PROGRAMACIÓN DO DEPARTAMENTO DE CIENCIAS SOCIAIS DO

IES CAMPO SAN ALBERTO (NOIA)

CURSO: 2015/16

MEMBROS DO DEPARTAMENTO:

AMALIA PÉREZ LEMA

NIEVES GONZALEZ

ANTONIO PAIS ANDRADE

Mª XOSÉ COSTA ALCALDE

TABLA DE CONTIDOS 1º CURSO .................................................................................................. 4

1-INTRODUCCION Y CONTEXTUALIZACION ................................... 4

2) CONTRIBUCIÓN Ó DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS CLAVE ...................................................................................................... 4

3)OBXECTIVOS CURRICULARES PARA O CURSO ........................... 5

4) A ÁREA DE XEOGRAFIA E HISTORIA 1º ESO ................................ 6

2

5)PROGRAMACIÓN DIDACTICA DA AULA DE XEOGRAFÍA E HISTORIA DE 1º DE ESO ........................................................................ 7

6)DESENVOLVEMENTO POR UNIDADES DIDACTICAS ................ 22

7). ATENCION Á DIVERSIDADE ......................................................... 37

8). ORIENTACIÓNS METODOLÓXICAS ............................................. 38

9)EVALUACIÓN DO PROCESO DE ENSINANZA –APRENDIZAXE ... 38

10)INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN: ............................................. 39

11)CRITERIOS DE CALIFICACIÓN ..................................................... 39

.12) MATERIAIS E RECURSOS DIDACTICOS .................................... 40

13))RECUPERACIÓN DE PENDENTES ............................................... 40

A)1º CICLO DE ESO ........................................................................... 40

.PENDENTES ...................................................................................... 40

14) ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES ............................................ 40

. ............................................................................................................ 41

2º CURSO ................................................................................................ 41

1)CONTIDOS, ACTITUDES E OBXECTIVOS. ..................................... 41

2)RELACION OBXECTIVOS DE ÁREA ........................................... 59

3 CONTIDOS MÍNIMOS DE XEOGRAFÍA E HISTORIA. (1º E 2º DA ESO) .................................................................................................... 60

4. CRITERIOS DE AVALIACIÓN...................................................... 62

.5. CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN ............................................... 64

6 CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DO PLAN LECTOR E DAS TICS. ........................................................................................ 65

7CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS TICS ................ 65

8. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES 65

9. ATENCION Á DIVERSIDADE ...................................................... 66

10. SUPERACIÓN DAS MATERIAS PENDENTES. ......................... 66

3º ESO - LOMCE .................................................................................... 66

1)INTRODUCCION Y CONTEXTUALIZACION ................................. 67

2)CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS CLAVE ..................................................................... 67

3)OBXECTIVOS CURRICULARES PARA O CURSO ......................... 68

4) A ÁREA DE XEOGRAFIA E HISTORIA .......................................... 69

5) PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DA AULA DE XEOGRAFIA E HISTORIA DE 3º de ESO........................................................................ 70

6)DESENVOLVEMENTO POR UNIDADES DIDÁCTICAS ................ 83

7-GRAO MÍNIMO DE CONSECUCIÓN PARA SUPERAR A MATERIA ............................................................................................................... 123

8.PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN ........ 123

9.RECUPERACIÓN DE PENDENTES ................................................. 124

3

10)METODOLOXÍA DIDÁCTICA ....................................................... 125

11) MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS QUE SE VAIAN A UTILIZAR ............................................................................................. 125

12)AVALIACIÓN INICIAL .................................................................. 126

13.MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE .............................. 127

14)TEMPORALIZACIÓN ..................................................................... 128

15)Mecanismos de revisión, avaliación e modificación das programacións en relación cos resultados académicos e procesos de mellora. ................ 128

4º CURSO .............................................................................................. 129

.1.-INTRODUCCIÓN ........................................................................ 130

.2.CONTRIBUCIÓN DA MATERIA ÁS COMPETENCIAS BÁSICAS. ........................................................................................................... 130

.3.OBXECTIVO DAS CIENCIAS SOCIAIS DE 4º DE ESO ............ 132

.4.CONTIDOS.................................................................................... 133

.5.TEMPORALIZACIÓN E SECUENCIACIÓN. .............................. 133

6.TEMPORALIZACIÓN ................................................................... 145

7.AVALIACIÓN ................................................................................ 145

7.1 CRITERIOS DE AVALIACIÓN .............................................. 145

MÍNIMOS ESIXIBLES ................................................................. 146

7.2.PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN ................................ 147

7.3.INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN .................................... 148

7.4. CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN ....................................... 149

7.5.CRITERIOS DE CORRECCIÓN ............................................. 149

7.6.RECUPERACIÓN ................................................................... 149

8..METODOLOXÍA DIDÁCTICA .................................................... 150

9.MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS .................................. 151

10.TEMAS TRANSVERSAIS ........................................................... 154

11.MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE ........................... 154

12.ALUMNADO COA MATERIA PENDENTE ............................... 154

13.PLAN LECTOR ............................................................................ 155

14.ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES ........................................ 155

4

PROGRAMACIÓN LOMCE 1º DA ESO 1º CURSO

1-INTRODUCCION Y CONTEXTUALIZACION

1A)LEXISLACIÓN

Esta programación baseáse:

Decreto 86/2015, do 25 de xuño de 2015, publicado 0 29 de xuño de 2015, polo que se establece o currículo da educción secundaria e do bacharelato en Galicia. A súa vez baseado na Lei Orgánica 8/2013 do 9 de decembro, Lei Orgánica para la Mejora de la Calidad Educativa (LOMCE)

Resolución do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa, pola que se ditan instrucións no curso académico 2015-2016 para a implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia

1B)CONTEXTUALIZACIÓN

Polo que se refire o contexto do noso instituto ― Ies Campo de San Alberto‖,é un centro situado na vila cabeceira da comarca a que da nome:Noia .O alumnado provén da propia vila de Noia, do centro adscrito da Barquiña ―A lejandro Cadarso e de lugares distintos:serra de Outes, Lousame ,Mazaricos Porto do Son.O ámeto é vilego rural e pesqueiro . 2) CONTRIBUCIÓN Ó DESENVOLVEMENTO DAS

COMPETENCIAS CLAVE

‹En liña coa Recomendación 2006/962/EC, do Parlamento Europeo e do Consello, de 18 de decembro de 2006, sobre as competencias clave para a aprendizaxe permanente, este real decreto baséase na potenciación da aprendizaxe por competencias, integradas nos elementos curriculares para propiciar unha renovación na práctica docente e no proceso de ensino e aprendizaxe. Propóñense novos enfoques na aprendizaxe e avaliación, que supoñerán un importante cambio nas tarefas que han de resolver os alumnos e formulacións metodolóxicas innovadores. A competencia supón unha combinación de habilidades prácticas, coñecementos, motivación, valores éticos, actitudes, emocións, e outros compoñentes sociais e de comportamento que se mobilizan conxuntamente para lograr unha acción eficaz. Contémplanse, pois, como coñecemento na práctica, un coñecemento adquirido a través da participación activa en prácticas sociais que, como tales, pódense desenvolver tanto no contexto educativo formal, a través do currículo, como nos contextos educativos non formais e informais››.

‹‹Adóptase a denominación das competencias clave definidas pola Unión Europea. Considérase que ―as competencias clave son aquelas que todas as persoas precisan para a súa realización e desenvolvemento persoal, así como para a cidadanía activa, a inclusión social e o emprego‖. Identifícanse sete competencias clave esenciais para o benestar das sociedades europeas, o crecemento económico e a innovación, e descríbense os coñecementos, as capacidades e as actitudes esenciais vinculadas a cada unha de elas››.

5

As competencias clave do currículo son as seguintes:

Comunicación lingüística (CCL). Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía

(CMCCT). Competencia dixital (CD). Aprender a aprender (CAA). Competencias sociais e cívicas (CSC). Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE).

Conciencia e expresións culturais (CCEC).

3)OBXECTIVOS CURRICULARES PARA O CURSO

A Educación Secundaria Obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e as alumnas as capacidades que lles permitan:

, afianzando os dereitos huma

.

, estudo e traballo individual e

aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminaci

violencia contra a muller.

d)

calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.

.

h) Compr, na lectura e

no estudo da literatura.

de maneira apropiada.

6

ociedade galega, ou a outras culturas do mundo.

, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambi

.

.

, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

. 4) A ÁREA DE XEOGRAFIA E HISTORIA 1º ESO

O coñecemento da sociedade, a súa organización e o seu funcionamento ao longo do tempo, é esencial para poder entender o mundo actual. Coñecer o espazo onde se desenvolven as sociedades, os recursos naturais e o uso que se lles deu, achéganos datos sobre o pasado.

As disciplinas da Xeografía e a Historia son dous importantes eixes vertebradores para o coñecemento da sociedade, xa que contemplan a realidade humana e social desde unha perspectiva global e integradora e ofrecen unha maior capacidade para a estructuración dos feitos sociais. Malia isto, a sociedade actual, cada vez máis complexa, require da intervención doutras disciplinas como a Economía, a Socioloxía, a Ecoloxía ou a Historia da arte, que achegan análises diferentes e complementarias para a mellor comprensión da realidade social.

Na Educación Secundaria Obrigatoria, a materia de Xeografía e Historia pretende afondar nos coñecementos adquiridos polos estudantes na Educación Primaria, favorecer a comprensión dos acontecementos, os procesos e os fenómenos sociais no contexto en que se producen, analizar os procesos que dan lugar aos cambios his .

comprender a realidade do mundo en que viven, as experiencias colectivas pasadas e presentes, a súa orientación no futuro, así como o espazo en que se desenvolve a vida en sociedade.

7

A Xeografía organízase, no primeiro ciclo, en dous bloques: O medio físico e O espazo humano; e en cuarto curso céntrase na globalización.

A Historia estuda as sociedades ao longo do tempo seguindo un criterio cronolóxico ao longo do catro cursos da ESO.

A aprendizaxe da Xeografía e Historia contribúe á aprendizaxe competencial dunha forma significativa.

Os bloques nos que se distribúen a contidos da área son os seguintes:

Bloque 1. O medio físico. Bloque 2. O espazo humano.

Bloque 3. A Historia.

5)PROGRAMACIÓN DIDACTICA DA AULA DE

XEOGRAFÍA E HISTORIA DE 1º DE ESO Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso

Obxectivos

Contidos Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Bloque 1. O medio físico

b e f g

B1.1. A Terra: a Terra no Sistema Solar.

B1.1. Coñecer o Sistema Solar e establecer as relacións entre os movementos da terra e a existencia das estacións e do día e da noite, e comprender a súa importancia na distribuci

XHB1.1.1. Interpreta como inflúen os movementos astronómicos na distribución da radiación solar e nas zonas bioclimáticas do planeta.

CAA CMCCT CD

XHB1.1.2. Analiza un mapa de fusos horarios e diferencia zonas do planeta de

CAA CMCCT CD

8

Xeografía e Historia. 1º ciclo de ESO. 1º curso

Obxectivos



Competencias clave

ón dos climas e da Biota.

similares horas.

b e f g

B1.2. Representación da Terra. Escala e linguaxe cartográfica.

B1.2. Identificar e distinguir os sistemas de representación cartográfica, en soporte analóxico e dixital, e as súas escalas

XHB1.2.1. Clasifica e distingue proxeccións, e compara unha proxección de Mercator con unha de Peters.

CAA CMCCT CD

b e f g

B1.3. Proxeccións e sistemas de coordenadas. Imaxes de satélite e os seus principais usos.

B1.3. Analizar e identificar o mapa, e coñecer as imaxes de satélite e os seus usos principais.

XHB1.3.1. Clasifica e distingue tipos de imaxes de satélite e mapas.

CAA CMCCT CD

b e f g

B1.4. Localización. Latitude e lonxitude.

B1.4. Localizar espazos xeográficos e lugares nun mapa ou imaxe de satélite,

XHB1.4.1. Localiza un punto xeográfico nun planisferio e distingue os hemisferios da Terra e as súas

CAA CMCCT CD

9


Obxectivos



Competencias clave

utilizando datos de coordenadas xeográficas.

principais características.

XHB1.4.2. Localiza espazos xeográficos e lugares nun mapa, utilizando datos de coordenadas xeográficas.

CAA CMCCT CD

b e f g h

B1.5. Trazos principais do relevo do mundo. Clima: elementos e factores. Diversidade climática no planeta.

B1.5. Localizar no mapamundi físico as principais unidades do relevo mundiais, os grandes ríos e as grandes zonas climáticas, e identificar as súas características.

XHB1.5.1. Sitúa nun mapa físico as principais unidades do relevo europeo e mundial.

CAA CMCCT CD

b e f g h

B1.6. Medio físico do mundo e de Europa: relevo e hidrografía.

B1.6. Ter unha visión global do medio físico europeo e mundial,

XHB1.6.1. Localiza nun mapa físico mundial os elementos e as referencias físicas

CAA CMCCT CD CCL

10


Obxectivos



Competencias clave

e das súas características xerais.

principais: mares e océanos, continentes, illas e arquipélagos máis importantes, ríos e cadeas montañosas principais.

XHB1.6.2. Elabora climogramas e mapas que sitúen os climas do mundo e reflictan os elementos máis importantes.

CAA CMCCT CD CCL

b e f g h m

B1.7. Medio natural europeo: principais trazos.

B1.7. Ser capaz de describir as peculiaridades do medio físico europeo.

XHB1.7.1. Explica as características xerais do relevo europeo.

CAA CMCCT CD CCL CAA

b e f g

B1.8. Unidades do relevo do espazo xeográfico europeo.

B1.8. Situar no mapa de Europa as unidades e os elementos principais do relevo

XHB1.8.1. Localiza no mapa as unidades e os elementos principais do relevo europeo.

CAA CMCCT CD

11


Obxectivos



Competencias clave

continental.

b e f h m

B1.9. Conxuntos bioclimáticos do espazo xeográfico europeo.

B1.9. Coñecer, comparar e describir os grandes conxuntos bioclimáticos que conforman o espazo xeográfico europeo.

XHB1.9.1. Clasifica e localiza nun mapa os tipos de clima de Europa.

CAA CMCCT CD CCL

XHB1.9.2. Distingue e localiza nun mapa as zonas bioclimáticas do noso continente.

CAA CMCCT CD

b e f m

B1.10. Diversidade de espazos naturais europeos.

B1.10. Coñecer os principais espazos naturais do noso continente.

XHB1.10.1. Localiza nun mapa e en imaxes de satélite de Europa os principais espazos naturais.

CAA CMCCT CD

b e f g h m

B1.11. Medio natural: áreas e problemas ambientais.

B1.11. Coñecer, describir e valorar a acción do ser humano sobre o ambiente e as súas consecuencias.

B1.11.1. Realiza procuras en medios impresos e dixitais referidas a problemas ambientais actuais, e localiza páxinas e recursos da web directament

CAA CMCCT CD CCL

12


Obxectivos



Competencias clave

e relacionados con eles.

Bloque 3. A Historia

g l ñ

B3.1. Relación entre o pasado, o presente e o futuro a través da historia.

B3.1. Recoñecer que o pasado non está "morto e enterrado", senón que determina o presente e os posibles futuros e espazos, ou inflúe neles.

XHB3.1.1. Identifica elementos materiais, culturais ou ideolóxicos que son herdanza do pasado.

CSC CCEC

g l ñ

B3.2. Fontes históricas.

B3.2. Identificar, nomear e clasificar fontes históricas, e explicar diferenzas entre interpretacións de fontes diversas.

XHB3.2.1. Nomea e identifica catro clases de fontes históricas.

CSC CAA

XHB3.2.2. Comprende que a historia non se pode escribir sen fontes, sexan estas restos materiais ou textuais.

CSC CAA

XHB3.2.3. Compara dous relatos a distintas

CSC CAA

13


Obxectivos



Competencias clave

escalas temporais sobre as conquistas de Alexandre.

l ñ

B3.3. Cambio e continuidade.

B3.3. Explicar as características de cada tempo histórico e certos acontecementos que determinaron cambios fundamentais no rumbo da historia, diferenciando períodos que facilitan o seu estudo e a súa interpretación.

XHB3.3.1. Ordena temporalmente algúns feitos históricos e outros feitos salientables, utilizando para iso as nocións básicas de sucesión, duración e simultaneidade.

CSC CMCCT

f l ñ

B3.4. Tempo histórico.

B3.4. Entender que os acontecementos e os procesos ocorren ao longo

XHB3.4.1. Entende que varias culturas convivían á vez en diferentes enclaves xeográficos.

CSC CMCCT

14


Obxectivos



Competencias clave

do tempo e á vez no tempo (diacronía e sincronía).

h l ñ

B3.5. Vocabulario histórico e artístico.

B3.5. Utilizar o vocabulario histórico e artístico con precisión, inseríndoo no contexto adecuado.

XHB3.5.1. Utiliza o vocabulario histórico e artístico imprescindible para cada época.

CSC CCL

f l

B3.6. Evolución das especies e a hominización.

B3.6. Entender o proceso de hominización.

XHB3.6.1. Recoñece os cambios evolutivos ata chegar á especie humana.

CSC CMCCT

f l

B3.7. Periodización da Prehistoria e a Idade Antiga.

B3.7. Datar a Prehistoria e a Idade Antiga, e distinguir a escala temporal de etapas como estas.

XHB3.7.1. Distingue etapas dentro da historia antiga.

CSC CMCCT

f g

B3.8. Prehisto

B3.8. Identifica

XHB3.8.1. Realiza

CSC CMCCT

15


Obxectivos



Competencias clave

l ria e Idade Antiga: visión global.

r e localizar no tempo e no espazo os procesos e os acontecementos históricos máis salientables da Prehistoria e da Idade Antiga, para adquirir unha perspectiva global da súa evolución.

diversos tipos de eixes cronolóxicos e mapas históricos.

CAA

c g h l n ñ

B3.9.1. Paleolítico: etapas; características das formas de vida; cazadores colectores.

B3.9.2. Neolítico: revolución agraria e expansió

B3.9. Coñecer as características da vida humana correspondentes aos dous períodos en que se divide a Prehistoria: Paleolítico e Neolítico.

XHB3.9.1. Explica a diferenza entre os dous períodos en que se divide a prehistoria e describe as características básicas da vida en cada un.

CSC CCL CAA

XHB3.9.2. Analiza a transcendencia da revolución

CSC CAA

16


Obxectivos



Competencias clave

n das sociedades humanas; sedentarismo; artesanía e comercio; organización social.

B3.9.3. Prehistoria galega: megalitos e petróglifos.

neolítica e o papel da muller nela.

l n

B3.10. Aparición dos ritos: restos materiais e artísticos; pintura e escultura.

B3.10. Identificar os primeiros ritos relixiosos.

XHB3.10.1. Recoñece as funcións dos primeiros ritos relixiosos como os da "deusa nai".

CSC CCEC

a c d g h l

B3.11. Idade Antiga: primeiras civilizacións urbanas. Mesopotamia e

B3.11. Coñecer algunhas características da vida humana neste período, así como

XHB3.11.1. Describe formas de organización socio-económica e política, novas ata entón, como os imperios

CSC CAA CCL

17


Obxectivos



Competencias clave

Exipto. Sociedade, economía e política.

o establecemento e a difusión de diferentes culturas urbanas, despois do neolítico.

de Mesopotamia e de Exipto.

g h l

B3.12. Idade Antiga: invención da escritura.

B3.12. Recoñecer a importancia da descuberta da escritura.

XHB3.12.1. Diferencia entre as fontes prehistóricas (restos materiais e ágrafos) e as fontes históricas (textos).

CSC CAA

f g h l

B3.13. Idade Antiga: historia de Exipto.

B3.13. Explicar as etapas en que se divide a historia de Exipto.

XHB3.13.1. Interpreta un mapa cronolóxico-xeográfico da expansión exipcia.

CSC CMCCT CAA

XHB3.13.2. Describe as principais características das etapas históricas en que se divide Exipto.

CSC CCL

g h

B3.14. Idade

B3.14. Identifica

XHB3.14.1. Explica

CSC CCEC

18


Obxectivos



Competencias clave

l Antiga: relixión exipcia.

r as principais características da relixión exipcia.

como materializaban os exipcios a súa crenza na vida do alén.

CCL

XHB3.14.2. Realiza un mapa conceptual cos principais deuses do panteón exipcio.

CSC CCEC CAA

g h l

B3.15. Idade Antiga: arte en Mesopotamia e Exipto.

B3.15. Localizar e describir algúns exemplos arquitectónicos de Exipto e de Mesopotamia.

XHB3.15.1. Localiza nun mapa os principais exemplos da arquitectura exipcia e da mesopotámica.

CSC CCEC CAA

a c d g h l

B3.16. Mundo clásico. Grecia: as "polis" gregas e a súa expansión.

B3.16. Coñecer os trazos principais das polis gregas e a transcendencia do concepto de democracia.

XHB3.16.1. Identifica trazos da organización socio-política e económica das polis gregas a partir de fontes históricas de diferentestipos

CSC CAA

XHB3.16.2. CSC

19


Obxectivos



Competencias clave

Describe algunhas das diferenzas entre a democracia grega e as democracias actuais.

CCL CAA

g l

B3.17. Mudo clásico. Grecia: expansión comercial e política das polis gregas.

B3.17. Entender a transcendencia do concepto de colonización.

XHB3.17.1. Localiza nun mapa histórico as colonias gregas do Mediterráneo.

CSC CAA

a c d g l

B3.18. Mundo clásico. Imperio de Alexandre Magno e os seus sucesores: helenismo.

B3.18. Distinguir entre o sistema político grego e o helenístico.

XHB3.18.1. Elabora un mapa do imperio de Alexandre.

CSC CAA

XHB3.8.2. Contrasta as accións políticas da Atenas de Pericles co imperio de Alexandre Magno.

CSC CAA

f g h l n

B3.19. Mundo clásico. Grecia e o helenismo: arte, ciencia, teatro e

B3.19. Entender o alcance do clásico na arte e na cultura occidenta

XHB3.19.1. Explica as características esenciais da arte grega e a súa evolución no tempo.

CSC CCEC CCL

20


Obxectivos



Competencias clave

filosofía. is. XHB3.19.2. Dá exemplos representativos das áreas do saber grego, e discute por que se considera que a cultura europea parte da Grecia clásica.

CSC CCEC CMCCT CAA CCL

a c d g l

B3.20. Mundo clásico: orixe e etapas da historia de Roma. República e imperio: organización política e expansión colonial polo Mediterráneo. Cristianismo.

B3.20. Caracterizar os trazos principais da sociedade, a economía e a cultura romanas, e recoñecer os conceptos de cambio e continuidade na historia da Roma antiga.

XHB3.20.1. Confecciona un mapa coas etapas da expansión de Roma.

CSC CAA

XHB3.20.2. Identifica diferenzas e semellanzas entre as formas de vida republicanas e as do imperio na Roma antiga.

CSC CAA

g l n ñ

B3.21. Mundo clásico. Arte

B3.21. Identificar e describir

XHB3.21.1. Compara obras arquitectóni

CSC CCEC CAA

21


Obxectivos



Competencias clave

romana: arquitectura, escultura e pintura.

os trazos característicos de obras da arte grega e romana, diferenciando entre os que son específicos.

cas e escultóricas de época grega e romana.

g l n ñ

B3.22. Península Ibérica: pobos prerromanos; Hispania romana; Gallaecia. Proceso de romanización. A cidade e o campo.

B3.22. Establecer conexións entre o pasado da Hispania romana e o presente.

XHB3.22.1. Fai un mapa da Península Ibérica onde se reflicten os cambios administrativos en época romana.

CSC CAA

XHB3.22.2. Analiza exemplos do legado romano que sobreviven na actualidade.

CSC CCEC CAA

XHB3.22.3. Entende o que significou a romanización en distintos ámbitos sociais e xeográficos.

CSC CCEC

22

6)DESENVOLVEMENTO POR UNIDADES DIDACTICAS UNIDADE DIDÁCTICA 1: O PLANETA TERRA TEMPORALIZACIÓN: 2ª QUINCENA DE SETEMBRO

Contidos Criterios de avaliación Estándares de

aprendizaxe avaliables CC

- O universo, o sistema solar e a Terra. - A Terra, un punto no

universo. - A Terra, un planeta

singular. - O tamaño e a forma da

Terra.

1. Distinguir as condicións favorables que explican a vida na Terra, e recoñecer o seu tamaño e forma.

1.1. Coñece a situación da Terra no sistema solar e no universo.

CCL, CMCT

, CAA

1.2. Comprende por que existe vida na Terra e recoñece o seu tamaño e forma.

CCL, CMCT

, CAA

- Os movementos da Terra. A rotación. - O movemento de

rotación. - As consecuencias da

rotación terrestre. - Orientarnos na Terra.

2.1. Definir o movemento de rotación e coñecer as consecuencias da rotación terrestre.

2.1. Define e comprende o movemento de rotación, analiza o mapa de fusos horarios e diferencia zonas con similares horas.

CAA, CMCT

2.2. Recoñecer os puntos cardinais e aprender a orientarse de día e de noite.

2.2. Recoñece os puntos cardinais e oriéntase de día e de noite.

CAA, CMCT

- Os movementos da Terra. A translación. - O movemento de

translación. - As consecuencias da

translación. As estacións. - Outras consecuencias da

translación.

3. Saber que é o movemento de translación e explicar as estacións.

3.1. Define e comprende o movemento de translación e explica, incluída de forma gráfica, as súas consecuencias: estacións, zonas térmicas, etc.

CMCT,

CAA

- A representación do espazo terrestre. - Os mapas e os seus

elementos. - A rede xeográfica. - O sistema de proxección,

a escala e os signos convencionais.

4.1. Coñecer que é un mapa, extraer conclusións sobre a rede xeográfica, e identificar as proxeccións e escalas utilizadas na representación do espazo xeográfico.

4.1. Clasifica e distingue tipos de mapas e distintas proxeccións. CMCT

, CCL

23

4.2. Localizar un punto xeográfico nun planisferio e localizar espazos xeográficos nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas.

4.2. Distingue os hemisferios da Terra e localiza espazos xeográficos e lugares nun mapa a través das coordenadas xeográficas.

CMCT,

CCL

- O comentario de mapas xeográficos. - Os mapas e os seus tipos. - O comentario de mapas. O

mapa topográfico.

5. Aprender a técnica do comentario de mapas xeográficos.

5.1. Comenta con propiedade mapas xeográficos sinxelos.

CMCT

- Comproba a túa aprendizaxe e as túas competencias.

6. Desenvolver competencias básicas.

6.1. Desenvolve competencias básicas.

CMCT,

CCL, CAA

UNIDADE DIDÁCTICA 2 O medio físico da Terra. Compoñentes básicos

TEMPORALIZACION: Tres primeiras semanas de outubro



- Compoñentes básicos do medio físico (I). As capas da Terra. - A estrutura da Terra. - A litosfera e os seus trazos. - Continentes e illas.

1. Recoñecer e explicar a estrutura en capas da Terra e os trazos da litosfera.

1.1. Identifica e expón a estrutura en capas da Terra e os trazos da litosfera.

CCL, CMCT, CAA

- Compoñentes básicos do medio físico (II). As formas do relevo. - O relevo das terras

emerxidas. - O relevo das terras

mergulladas. - O relevo costeiro.

2. Coñecer as principais formas do relevo da Terra.

2.1. Sabe as principais formas do relevo da Terra. CMCT,

CCL, CD, CAA

- Como se forma e como se modifica o relevo? - A evolución das formas do

relevo. - As formas do relevo e os

seus axentes. - A modificación do relevo e

os seus axentes.

3. Identificar os procesos de formación e modificación do relevo terrestre, así como os seus axentes.

3.1. Recoñece os procesos de formación e modificación do relevo terrestre, así como os seus axentes.

CMCT, CAA

24

- A hidrosfera. - A auga na Terra. - O ciclo da auga.

4. Comprender o concepto de hidrosfera e explicar os procesos fundamentais que interveñen no ciclo da auga.

4.1. Sabe o concepto de hidrosfera e expón os procesos fundamentais que interveñen no ciclo da auga.

CCL, CMCT, CAA

- Auga salgada e auga doce. - As augas mariñas. Océanos

e mares. - As augas continentais.

5. Coñecer as diferenzas entre as augas mariñas e as augas continentais.

5.1. Recoñece as diferenzas entre as augas mariñas e as augas continentais.

CMCT, CAA

- A definición de conceptos. 6. Definir conceptos xeográficos de forma adecuada.

6.1. Explica conceptos xeográficos de forma adecuada.

CCL, CMCT, CAA


7. Progresar na aprendizaxe e na aplicación das competencias básicas.


CCL, CMCT, CSIEE

UNIDADE DIDÁCTICA 3 . O medio físico da Terra. Os continentes

TEMPORALIZACIÓN: Ultima semana de outubro e 1ª quincena de novembro.



- O mapa físico dos continentes (I). Asia. - O relevo

continental. - As augas. Mares,

lagos e ríos.

1. Identificar e localizar as unidades do relevo e as augas de Asia.

1.1. Distingue e localiza as grandes unidades do relevo e as augas de Asia.

CMCT

- O mapa físico dos continentes (II). América. - O relevo


lagos e ríos.

2. Identificar e localizar as unidades do relevo e as augas de América.

2.1. Distingue e localiza as unidades do relevo e as augas de América.

CMCT

- O mapa físico dos continentes (III). África. - O relevo


lagos e ríos.

3. Identificar e

localizar as

unidades do relevo

e as augas de

África.

3.1. Distingue e

localiza as

unidades do

relevo e as

augas de

África.

CMCT, CSIEE

- O mapa físico dos 4. Identificar e 4.1. Distingue e CMCT

25

continentes (IV). Europa. - O relevo


lagos e ríos.

localizar as

unidades do relevo

e as augas de

Europa.

localiza as

unidades do

relevo e as

augas de

Europa.

- O mapa físico dos continentes (V). A Antártida e Oceanía. - O relevo

continental. - As augas.

5. O mapa físico dos continentes. A Antártida e Oceanía.

5.1. Distingue e localiza as unidades do relevo e as augas da Antártida e Oceanía.

CMCT, CSIEE

- Traballar con mapas (II). - Mapas temáticos. - Mapas físicos. - Perfís topográficos.

6. Comentar con propiedade mapas temáticos, físicos e perfís topográficos.

6.1. Explica con propiedade mapas temáticos, físicos e perfís topográficos.

CMCT, CD, CAA


7. Progresar na aprendizaxe e a aplicación das competencias básicas.


CCL, CMCT, CD

UNIDADE DIDÁCTICA 4: Os grandes conxuntos bioclimáticos da Terra

TEMPORALIZACIÓN: 2ª e 3ª semana de decembro e 2ª de xaneiro



- Os grandes conxuntos bioclimáticos. A zona cálida. - Características xerais.

1. Explicar os trazos esenciais dos bioclimas da zona cálida, e diferenciar os climas e a vexetación ecuatoriais e tropicais.

1.1. Manifesta os trazos dos bioclimas da zona cálida e distingue os climas e a vexetación ecuatoriais e tropicais.

CMCT, CAA, CSIEE

- Os grandes conxuntos bioclimáticos. A zona temperada. - O bioclima mediterráneo. - O bioclima oceánico. - O bioclima continental.

2. Coñecer e explicar as características da zona temperada, e diferenciar os climas e a vexetación mediterránea, oceánica e continental.

2.1. Recoñece e explica as características da zona temperada, e distingue os climas e a vexetación mediterránea, oceánica e continental.

CMCT, CAA, CSIEE

- O bioclima dos desertos. 3. Coñecer os trazos 3.1. Recoñece os trazos CCL,

26

- Desertos cálidos e temperados.

- O clima. O dominio da aridez.

- A vexetación dos desertos.

básicos, distribución espacial, clima e vexetación dos desertos.

básicos, distribución espacial, clima e vexetación dos desertos.

CMCT, CAA, CSIEE

- Os grandes conxuntos bioclimáticos. A zona fría. - Distribución xeográfica. - O clima polar. O dominio

do frío. - A vexetación polar.

4. Recoñecer os caracteres diferenciais da zona fría e o bioclima polar.

4.1. Coñece os caracteres diferenciais da zona fría e o bioclima polar.

CCL CMCT,

CD, CAA

- Os grandes conxuntos bioclimáticos. A montaña. - Montañas cálidas e

temperadas. - O clima. O dominio da

altitude. - A vexetación das

montañas.

5. Observar de xeito analítico o bioclima de montaña e as súas diferenzas.

5.1. Analiza o bioclima de montaña e as súas diferenzas. CCL,

CMCT, CD, CAA

- O medio como risco. - Os riscos climáticos. - Os riscos xeolóxicos

internos e externos.

6. Comprender os riscos naturais e expoñer evidencias da súa incidencia nas distintas rexións da Terra.

6.1. Entende os riscos naturais e a súa incidencia en distintas rexións da Terra.

CCL CMCT, CSIEE

- Os gráficos xeográficos. O climograma.

7. Comprender os gráficos xeográficos e aplicar este coñecemento aos climogramas.

7.1. Coñece os gráficos xeográficos e aplica este coñecemento aos climogramas.

CMCT, CSIEE




CCL, CAA, CSIEE

UNIDADE DIDÁCTICA 5: O medio físico de Europa Temporalización: 3ª e 4ª de xaneiro



- O mapa físico de Europa (I). O relevo continental. - As formas do relevo. - As costas europeas. - As illas europeas.

1.1. Coñecer elementos básicos do mapa físico de Europa, como as formas de relevo e as costas.

1.1. Localiza nun mapa mudo os principais fitos do relevo europeo e as súas costas.

CMCT

27

- O mapa físico de Europa (II). As augas. Mares, lagos e ríos. - Os mares e os lagos de

Europa. - Os ríos de Europa.

1.2. Diferenciar e localizar as augas de Europa.

1.2. Localiza nun mapa mudo os mares e os principais ríos e lagos de Europa.

CMCT, CSIEE

- O tempo e o clima. - Os factores xeográficos e

atmosféricos.

2. Diferenciar os conceptos de tempo, elementos e factores climáticos, e aplicalos ao continente europeo.

2.1. Relaciona os factores xeográficos coa diversidade climática europea.

CMCT, CAA

- Os bioclimas de Europa. - Oceánico. - Mediterráneo. - Continental. - Polar. - De montaña.

3. Distinguir os bioclimas europeos, e expresar as súas características e localización xeográfica.

3.1. Caracteriza e localiza os bioclimas europeos.

CMCT, CAA

- Os espazos naturais. A Rede Natura 2000.

4. Coñecer a Rede Natura 2000 e a súa importancia ecolóxica.

4.1. Define a Rede Natura 2000.

CCL, CMCT, CSIEE

- Os mapas e as TIC. Google Maps.

5. Utilizar con propiedade aplicacións informáticas, como Google Maps.

5.1. Localiza a través de Google Maps as coordenadas xeográficas de determinados puntos de Europa.

CMCT, CD




CCL, CMCT

UNIDADE DIDACTICA 6: O medio natural e as actividades humanas Temporalización: 3 primeiras semanas de febreiro.



- O mundo e os recursos naturais. - Os recursos do solo, o

subsolo e o relevo. - Os recursos da auga, a

atmosfera e a vexetación. - O futuro dos recursos.

1. Comprender a relación existente entre o medio natural e os recursos que del obtén o ser humano.

1.1. Entende a relación existente entre o medio natural e os recursos que o ser humano obtén.

CMCT, CD,

CAA, CSC

28

- O medio como risco. - Os riscos climáticos. - Os riscos xeolóxicos

internos. - Os riscos xeolóxicos

externos.

2. Comprender os riscos naturais e expoñer evidencias da súa incidencia nas distintas rexións da Terra.

2.1. Entende os riscos naturais e a súa incidencia en distintas rexións da Terra.

CMCT, CSIEE

- Os riscos naturais e o desenvolvemento da desigualdade. - Unha incidencia social

desigual. - Prevención de riscos

naturais.

3. Analizar a incidencia desigual dos riscos naturais e manexa datos sobre a súa posible prevención.

3.1. Estuda a incidencia dos riscos naturais e a súa posible prevención.

CCL, CMCT,

CSC

- A acción do ser humano sobre o medio ambiente. - Os problemas da

vexetación e o solo. - Os problemas da auga. - Os problemas da

atmosfera.

4. Coñecer a acción do ser humano sobre o medio ambiente e valorar as súas posibles consecuencias.

4.1. Sabe a acción do ser humano sobre o medio ambiente e valora as súas posibles consecuencias.

CMCT, CAA

- As solucións aos problemas ambientais. - A ONU e os cumios da

Terra. - O principio do

desenvolvemento sostible. - Os acordos e o dereito

internacional. - A creación de espazos

naturais protexidos.

5. Coñecer o concepto de desenvolvemento sostible e valorar posibles solucións aos problemas ambientais.

5.1. Comprende o concepto de desenvolvemento sostible e valora posibles solucións dos problemas ambientais.

CMCT, CD, CAA

- Investigar un tema medioambiental.

6. Participar activamente na investigación dun tema medioambiental.

6.1. Coopera activamente na investigación dun tema medioambiental.

CCL, CSIEE



7.1. Desenvolve competencias básicas. CMCT

UNIDADE DIDÁCTICA 7: A prehistoria Temporalización: última semana de febreiro e primeira de marzo.

Contidos Criterios de avaliación Estándares de CC

29

aprendizaxe avaliables - Idades e fontes da

prehistoria. - O tempo e a ciencia

histórica. - A división da prehistoria. - As fontes da prehistoria.

1. Identificar etapas e idades históricas, coñecer as etapas da prehistoria e precisar fontes para o seu estudo.

1.1. Distingue as etapas e as idades da historia e da prehistoria. CAA,

CMCT, CSC 1.2. Nomea e identifica

fontes da prehistoria.

- Orixe e evolución do ser humano. - A nosa orixe. Os trazos

homínidos. - As etapas da evolución

humana.

2. Coñecer os trazos diferenciadores dos homínidos e as etapas do proceso de hominización.

2.1. Recoñece os cambios evolutivos ata chegar á especie humana.

CAA, CMCT, CSIEE,

CSC

- A vida no Paleolítico (I). - A vida cotiá. Economía

depredadora e vida nómade.

- As achegas tecnolóxicas e os inventos.

3. Demostrar o seu coñecemento dos pobos cazadores e citar as súas achegas tecnolóxicas e inventos.

3.1. Relata os modos de vida dos pobos cazadores. CSC,

CAA, CCL

3.2. Distingue a técnica da talla e explica a importancia do lume.

- A vida no Paleolítico (II). - A sociedade tribal e a súa

vida espiritual. - O nacemento da arte. Arte

mobiliar e pintura rupestre.

4. Explicar aspectos da sociedade, as crenzas e a arte do Paleolítico.

4.1. Relata como era a sociedade tribal e de que forma manifestaban as súas crenzas e ritos relixiosos.

CCL, CCEC

4.2. Diferencia a arte mobiliar e a pintura rupestre.

- A vida no Neolítico. - Os pobos agricultores e

gandeiros. Economía e vida sedentaria.

- Achegas, inventos, crenzas e arte neolíticos.

5. Explicar aspectos da sociedade, as crenzas e a arte do Neolítico.

5.1. Sinala como se organizaba a sociedade neolítica. CSC,

CAA 5.2. Analiza a transcendencia da revolución neolítica.

- A vida na Idade dos Metais (I). - Os pobos metalúrxicos. O

traballo do metal. - As técnicas do traballo do

6. Coñecer as principais actividades económicas, técnicas, instrumentos e inventos da Idade dos

6.1. Indica as principais características económicas dos pobos metalúrxicos.

CSC, CAA

30

metal. A roda, o arado e a vela.

Metais. 6.2. Sinala as formas de tratar os metais, os principais inventos do período, e a súa importancia.

- A vida na Idade dos Metais (II). - As transformacións sociais. - Os monumentos

megalíticos. Formas e proceso de construción.

7. Demostrar a súa comprensión das transformacións sociais e recoñecer manifestacións artísticas significativas da Idade dos Metais.

7.1. Nomea os novos oficios.

CCEC, CSC, CAA

7.2. Describe como se construía un dolmen e sinala outros exemplos de monumentos megalíticos.

- A prehistoria en España e na comunidade autónoma. - O Paleolítico e o Neolítico. - A Idade dos Metais.

8. Comprender a singularidade do Paleolítico, o Neolítico e a Idade dos Metais en España e Galicia.

8.1. Diferencia etapas e restos arqueolóxicos da prehistoria en España e Galicia.

CSC, CMCT, CCEC, CAA

8.2. Pon exemplos de pintura rupestre cantábrica e levantina, de monumentos megalíticos en España e de evidencias prehistóricas en Galicia.

- Medir o tempo histórico. - A cronoloxía e a medición

do tempo. - A era cristiá e as unidades

temporais.

9. Comprender e utilizar nocións temporais sinxelas.

9.1. Realiza diversos tipos de eixes cronolóxicos.

CMCT, CSC,

CSIEE

9.2. Ordena temporalmente feitos históricos utilizando nocións básicas de sucesión, duración e simultaneidade.




CCL, CSC, CAA

UNIDADE DIDACTICA 8: Mesopotamia

Temporalización: 3 últimas semanas de marzo

31

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe

avaliables CC

- As primeiras civilizacións históricas. - As civilizacións

fluviais. - Cambios políticos. - Cambios económicos,

sociais e culturais.

1. Recoñecer as civilizacións fluviais, localizalas no espazo e expresar as súas características máis relevantes.

1.1. Distingue as civilizacións fluviais e sitúaas.

CCL, CMCT, CSC,

1.2. Sinala as súas principais características e os cambios que supuxeron.

CAA

- O espazo e o tempo. O territorio de

Mesopotamia. - A evolución histórica (3

500 a. C.- 539 a. C.).

2. Localizar no tempo e no espazo os pobos de Mesopotamia.

2.1. Sinala nun eixe cronolóxico as datas que corresponden a cada pobo de Mesopotamia.

CCL, CMCT

2.2. Localiza os pobos de Mesopotamia nun mapa da rexión.

CSC

- Organización política e económica. - O sistema político. As

primeiras monarquías. - As actividades

económicas.

3. Coñecer a organización política e as actividades económicas de Mesopotamia.

3.1. Distingue e explica a organización política e as actividades económicas en Mesopotamia.

CSC, CAA

- Sociedade, relixión e vida cotiá. - A organización social. - A relixión

mesopotámica. - A indumentaria.

4. Comprender a organización social, a relixión e algúns aspectos esenciais da vida cotiá en Mesopotamia.

4.1. Distingue a organización social, a relixión e os aspectos esenciais da vida cotiá en Mesopotamia.

CAA, CD, CSC

- Informe gráfico. A cidade de Babilonia. - Babilonia, símbolo de

poder. - O plano da cidade. - As defensas.

5. Valorar a importancia histórica da cidade de Babilonia.

5.1. Describe a importancia histórica da cidade de Babilonia.

CD, CL,

CAA

- O legado cultural e artístico. - A escritura cuneiforme. - A arquitectura. Templo

e pazo. - A escultura e a cerámica

vidrada.

6. Identificar e comentar as principais manifestacións culturais e artísticas de Mesopotamia.

6.1. Recoñece as achegas culturais e artísticas de Mesopotamia. CL,

CAA, CEC

- A representación do tempo. - A elaboración e o

7. Coñecer como se representa o tempo histórico, e aplicalo a

7.1. Describe de que modo se representa un eixe cronolóxico.

CMCT

32

comentario dun eixe. exemplos concretos. 7.2. Pon exemplos concretos. CAA


8. Comprobar a progresión en competencias básicas.


CCL, CMCT, CAA

UNIDADE DIDACTICA 9: Exipto

TEMPORALIZACIÓN: tres primeiras semanas de abril.


avaliables CC

- Unha antiga civilización fluvial. - O Nilo, o río da vida. - O nacemento da

civilización exipcia. - As etapas históricas.

1. Situar no espazo e o tempo a civilización do antigo Exipto e recoñecer as súas etapas históricas esenciais.

1.1. Sinala nun mapa a localización do río Nilo.

CCL, CSC,

CSIEE 1.2. Indica a cronoloxía da

civilización exipcia e sinala as etapas históricas que se sucederon.

CMCT

- A organización política e social. - A organización

política. - Unha sociedade moi

xerarquizada.

2. Recoñecer os trazos básicos da organización política e social de Exipto.

2.1. Identifica os trazos básicos da organización política e social do Exipto antigo.

CCL, CAA,

CSIEE, CD

- A economía exipcia. - A agricultura de

regadío. - Outras actividades

económicas.

3. Coñecer e comprender as actividades económicas do antigo Exipto.

3.1. Recoñece comprensivamente as actividades económicas do antigo Exipto.

CCL, CSIEE, CAA

- Aspectos da vida cotiá. - A indumentaria

exipcia. - Vivendas e

poboados.

4. Coñecer a indumentaria e a vivenda do antigo Exipto.

4.1. Recoñece a indumentaria e a estrutura das vivendas do antigo Exipto.

CCL, CAA

- A relixión exipcia. - Os deuses exipcios. - O Xuízo de Osiris. - A vida despois da

5. Demostrar a súa comprensión de certos aspectos esenciais da relixión do antigo Exipto.

5.1. Describe razoadamente aspectos esenciais da relixión do Exipto faraónico.

CSC, CSIEE,

CD, CCL, CAA

33

morte. 6. Identificar os pasos básicos do proceso de momificación.

6.1. Diferencia os pasos básicos do proceso de momificación.

CSC, CSIEE,

CD, CCL, CAA

- O legado cultural e artístico. - A escritura

xeroglífica. - A arquitectura.

Tumbas e templos. - A escultura e a

pintura.

7. Identificar a escritura xeroglífica e algunhas obras significativas do legado artístico exipcio.

7.1. Distingue a escritura xeroglífica e sinala algunhas obras significativas do legado artístico exipcio.

CCEC, CAA

- Comentario dunha obra de arte. - A interpretación e o

comentario de obras de arte.

8. Comentar con propiedade obras artísticas, en xeral, e de Exipto, en particular.

8.1. Describe con criterio obras de arte e en especial do Exipto antigo.

CAA, CCEC CSIEE, CMCT,

A - Comproba a túa aprendizaxe e as túas competencias.

9. Desenvolver competencias básicas.


UNIDADE DIDÁCTICA 10: Grecia Temporalización: dúas primeiras semanas de maio.


avaliables CC

- Época arcaica. - O territorio grego. - A época clásica: as

guerras médicas e a hexemonía de Atenas.

- A guerra do Peloponeso: a hexemonía de Esparta.

- A época helenística: 336 a. C. – 30 a. C.

1.1. Localizar no espazo a civilización grega, ordenar nun eixe as súas etapas e relacionar a época arcaica con acontecementos significativos.

1.1. Localiza no espazo a civilización grega, ordena as súas etapas e relaciona a época arcaica con acontecementos significativos.

CCL, CAA, CMCT

1.2. Relacionar as épocas

clásica e helenística con acontecementos significativos.

1.2. Relaciona a época clásica e a helenística con acontecementos significativos.

- A organización política das polis. - Sistema político de

Esparta. A oligarquía.

- Sistema político de Atenas. A democracia.

2. Comparar os sistemas políticos de Atenas e Esparta, e relacionalos coa democracia e a oligarquía.

2.1. Compara a organización política de Esparta e de Atenas.

CAA, CSEC

2.2. Compara a democracia con modelos de goberno oligárquicos.

34

- A economía e a sociedade. - As actividades

económicas. - A división social.

3. Identificar as bases da economía de Grecia e comprender e explicar a súa organización social.

3.1. Identifica as bases da economía de Grecia.

CMCT, CCL, CAA, CSEC

3.2. Comprende e explica a súa organización social.

- Aspectos da vida cotiá. - Como eran as

cidades gregas. - Como era a vida nas

cidades. - Como era a

educación.

4.1. Establecer correspondencias entre a mentalidade grega e determinados aspectos da súa vida cotiá.

4.1. Establece correspondencias entre a mentalidade grega e determinados aspectos da vida cotiá.

CD, CAA, CSC

- Informe gráfico. Atenas no século V a. C.

4.2. Coñecer a cidade de Atenas e diferenciar entre espazos públicos e privados.

4.2. Coñece a cidade de Atenas e diferencia entre espazos públicos e privados.

CCL, CAA, CD

- A relixión e a cultura. - Deuses, heroes e

mitos. - O culto aos deuses. - A cultura grega.

5. Citar exemplos de deuses e deusas gregos, e comprender a influencia de Grecia na cultura occidental.

5.1. Cita exemplos de deuses e deusas gregos. CD,

CCL, CSC, CAA

5.2. Comprende a influencia de Grecia na cultura occidental.

- A arte grega. A arquitectura. - As características da

arquitectura. - O templo grego. - A casa nas cidades.

6.1. Recoñecer as formas arquitectónicas gregas e a súa pervivencia no tempo.

6.1. Recoñece as formas arquitectónicas gregas e a súa pervivencia no tempo.

CAA, CCEC

6.2. Recoñecer obras e escultores gregos, e relacionalos coas súas correspondentes etapas.

6.2. Recoñece obras e escultores gregos, e relaciónaos coas súas correspondentes etapas.

CAA, CCEC

- As características da escultura e a cerámica. - A evolución a través

das épocas. - A cerámica e a súa

evolución.

7.1. Analizar as características principais da escultura e a súa evolución histórica.

7.1. Analiza as principais características da escultura grega e a súa evolución durante as etapas arcaica, clásica e helenística.

CCEC

7.2. Estudar a cerámica e a súa evolución.

7.2. Estuda as distintas variantes cerámicas gregas e a súa decoración.

CAA

- Elaborar e comentar mapas históricos.

8. Comprender e aplicar a técnica de elaboración e comentario de mapas históricos.

8.1. Comprende e aplica a técnica de elaboración e comentario de mapas históricos.

CAA, CSIEE,

CD

35


9. Comprobar a progresión en competencias básicas.


CCL, CAA,

CMCT, CSIEE

UNIDADE DIDACTICA 11: Roma

Temporalización: 2ª quincena de maio


avaliables CC

- O espazo e a evolución histórica. A Monarquía. - O territorio romano. - Fundación de Roma e

evolución histórica. - A Monarquía (753-509

a. C.).

1. Coñecer o espazo e as etapas da historia de Roma, e diferenciar os trazos da etapa monárquica.

1.1. Sabe o espazo e as etapas da historia de Roma. CMC,

CCL, CAA

1.2. Coñece os trazos da etapa monárquica.

- A República (509-27 a. C.). - O goberno republicano. - Os enfrontamentos

sociais. - O inicio da expansión

territorial. - As consecuencias das

conquistas.

2. Analizar as principais institucións republicanas e identificar a expansión territorial romana e as súas consecuencias.

2.1. Estuda as principais institucións republicanas.

CSC, CAA

2.2. Coñece a expansión territorial e as súas consecuencias.

- O Imperio (27- 476 d. C.). - O novo sistema de

goberno. - «Pax romana» e

romanización. - A crise do século III e as

súas consecuencias.

3. Diferenciar o goberno imperial e a evolución histórica do imperio romano.

3.1. Identifica o goberno imperial e a evolución histórica do imperio romano.

CCL, CAA, CMCT

- As actividades económicas. A agricultura e a

propiedade da terra. - A minería e a artesanía. - O comercio.

4. Sinalar as bases da economía romana e coñecer o funcionamento e importancia das vilas.

4.1. Establece as bases da economía romana e sabe o funcionamento das vilas.

CCL, CAA,

CMCT, CCEC

- A sociedade e a vida cidadá. - Os grupos sociais. - Como era a cidade. - O modo de vida urbano.

5.1. Comprender a sociedade e a vida cotiá de Roma.

5.1. Coñece a sociedade e a vida cotiá de Roma.

CAA, CSC, CCL

5.2. Percibir a importancia histórica da cidade

5.2. Coñece a importancia histórica da cidade de Roma.

36

de Roma. - Informe gráfico. Roma,

capital do mundo. 6. Analizar a estrutura

urbana e os diferentes tipos de vivenda da Roma imperial.

6.1. Analiza como era a Roma imperial desde o punto de vista urbanístico e os diferentes tipos de vivendas.

CD, CAA

- Relixión e cultura romanas. - Os deuses romanos. - O cristianismo. - A cultura romana.

7. Identificar a relixión e a cultura romanas, e explicar o impacto e a difusión do cristianismo.

7.1. Recoñece a relixión e a cultura romanas, e expresa o impacto e a difusión do cristianismo.

CAA, CCL,

CMCT, CCEC

- A arte romana. A arquitectura. - As características da

arquitectura. - Os edificios relixiosos e

civís.

8. Coñecer o legado arquitectónico de Roma, e recoñecer e comentar obras significativas.

8.1. Sabe o legado arquitectónico de Roma, e identifica e describe obras significativas.

CAA, CCEC

- A arte romana. Escultura, pintura e mosaico. - A escultura. - A pintura decorativa e o

mosaico.

9. Coñecer a escultura, a pintura e o mosaico romanos, e recoñecer e comentar obras significativas.

9.1. Recoñece a escultura, a pintura e o mosaico romanos, e identifica e describe obras significativas.

CCL, CSIEE, CCEC

- Os xermanos. O fin dunha era. - Orixe e expansión dos

xermanos. - Os reinos xermánicos. - Relixión, cultura e arte

xermánica.

10. Comprender a importancia histórica dos pobos xermánicos e as súas invasións.

10.1. Recoñece a importancia histórica dos pobos xermánicos e as súas invasións.

CAA, CCL, CCEC

- Comentar fontes históricas.

11. Recoñecer, clasificar e comentar fontes históricas.

11.1. Identifica, ordena e describe fontes históricas.

CCL, CAA, CSIEE




CCL, CMCT, CAA, CCEC

UNIDADE DIDÁCTICA 12: España na Antigüidade

Temporalización: 1ª quincena de xuño



37

- A España prerromana (I). A diversidade cultural. - A península ibérica no

primeiro milenio. - Os pobos colonizadores. - Tartesos.

1. Localizar nun mapa da Península os pobos colonizadores e Tartesos, e diferenciar os seus trazos básicos.

1.1. Sinala nun mapa os pobos colonizadores e a xeografía de Tartesos, e identifica os seus trazos fundamentais.

CSC, CMCT, CCL, CAA

- A España prerromana (II). Celtas e iberos.

2. Localizar os pobos prerromanos e comprender as súas diferenzas culturais.

2.1. Sinala a xeografía dos pobos prerromanos e percibe as súas diferenzas.

AA, CMCT

- A Hispania romana. Conquista e romanización.

3. Distinguir as fases da conquista romana de Hispania e coñecer os factores que favoreceron a romanización.

3.1. Diferencia as fases da conquista romana de Hispania e recoñece os factores que axudaron á romanización.

CMCT, CSC, CCL, CAA

- A Hispania romana. A organización do

territorio.

4. Coñecer a organización administrativa da Hispania romana e as súas bases económicas e sociais.

4.1. Identifica a organización administrativa da Hispania romana e as súas bases económicas e sociais.

CMCT, CSC,

CSIEE, CAA

- Relixión, cultura e arte hispanorromanos. A relixión e a cultura. A arquitectura. A escultura e o mosaico.

5. Contrapoñer a relixión romana e o cristianismo, e identificar e comentar obras significativas da arte romana en Hispania.

5.1. Diferencia a relixión romana e o cristianismo, e relata obras significativas da arte romana en Hispania.

CSC, CSIEE,

CEC

- Galicia na Antigüidade. - Os pobos prerromanos. - A conquista e

romanización. - O legado romano.

6. Coñecer o legado dos pobos prerromanos e dos romanos en Galicia.

6.1. Aprende o legado deixado polas distintas civilizacións prerromanas e a romana en Galicia.

CMCT, CSC,

CSIEE

- Elaborar un póster. 7. Elaborar con propiedade un póster histórico.

7.1. Constrúe un póster con propiedade. CSIEE,

CCL




CAA, CSC,

CMCT

7). ATENCION Á DIVERSIDADE

A educación comprensiva, ha de complementarse co carácter diverso do alumnado, ó atoparnos nos grupos con alumnos/as capaces de acada-los obxetivos básicos, outros

38

con necesidades especiais de reforzo, e outros ós que se debe estimular cara a ampliación de contidos ou o profundamento deles.

Polo tanto optase pola necesidade dunha metodoloxía diversa, baseada nos seguintes compromisos didácticos:

-Utilización de material didáctico cercano ós intereses do alumnado e de tipo práctico.

-Seguemento diario dos alumnos/as con dificultades.

-Alternancia de traballo individual e grupal.

-Actividades con distinto nivel de complexidade que permitan traballar os mesmos contidos con esixencias distintas para os alumnos/as:

a- Actividades para a profundización do alumnado aventaxado.

b- Actividades que permitan ós alumnos/as menos aventaxados alcanzar ó máximo rendemento e consecución posible dos obxetivos da materia, dentro dunha constante de reforzo e de axuda. 8). ORIENTACIÓNS METODOLÓXICAS

A metodoloxía utilizada debe ter como horizonte o desenvolvemento de aprendizaxes significativas no alumnado.Unha das características máis relevantes das aprendizaxes significativas é a súa permanencia, porque establece un elevado número de relacións entre o novo coñecemento adquirido e a estructura cognitiva do alumno.

Os enfoques globalizadores favorecen a motivación e a riqueza dos significados que conforman os esquemas cognitivos.Esta concepción metodolóxica baseábase no principio de que toda situación de ensino –aprendizaxe debe partir dunha situación próxima a realidade.

Os contidos procedentes da xeografía e da historia debe ser integrador e globalizador, xa que o seu obxectivo básico é o coñecemento da realidade social. O estudo da interacción do home co seu medio debe ter un enfoque ecoxeográfico, que considere as múltiples variables-naturais e humanas quw conforman un espazo e , ademáis , atenda o dinamismo interno de cada variable e das súas interaccións. 9)EVALUACIÓN DO PROCESO DE ENSINANZA –

APRENDIZAXE

Será necesario contrastar a información suministrada pola evaluación continua dos alumnos cos objetivos e os estándares de aprendizaxe.

Evalúanse ,polo tanto:

39

-a programación do proceso de enseñanza –aprendizaxe

-o labor do profesor como guía deste proceso

-os recursos utilizados

-as actividades propostas

-os tempos previstos

-os instrumentos de avaliación

-as medidas de atención á diversidade.

A avaliación do proceso de ensinanza-aprendizaxe debe ser continua , polo tanto, convén analizar os datos a lo largo do proceso para facer cambios pertinentes no momento adecuado. No obstante, dadas as característicasdos diferentes momentos da avaliación o os documentos nos que se plasman, é necesario realizar obligatoriamente esa reflexión e adoptar medidas de mellora ou promover cambios trala avaliación inicial, tralas avaliacions ordinarias e incluso trala avaliación extraordinaria.

10)INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN:

Nos instrumentos de avaliación sinálanse:

-Aplicación de probas especificas.Realizaranse probas escritas de contido similar a lo practicado en clase.

Probas de expresión oral: debates pequenas exposiciones, presentacions..

Proxectos ou tarefas nos que mediante a aplicación de coñecementos, habilidades e actitudes se desenvolva un producto final significativo.

Seguimento e análise das produccions dos alumnos (caderno de traballo)

-Observación sistemática da atitude do alumnado, mediante rexistros diarios.

11)CRITERIOS DE CALIFICACIÓN

OBJETOS DE EVALUACIÓN:

Probas escritas ou orais, proxectos ou tarefas sobre os contidos………….60%

Traballo do alumno(Caderno,actividades de clase e casa)………………….20%

40

Actitude(Participación,respeto,interés,putualidade)………………………………20%

.12) MATERIAIS E RECURSOS DIDACTICOS

Os materiais didácticos comprenden desde o libro de texto á máis novedoso das tecnoloxías: pizarra dixital, internet etc. Farase uso de recursos tales como videos,películas,reportaxes, documentais de publicacions en papel ou dixitalizadas, tratando de ofrecer gran diversidade de materiais aos alumnos.

Como libro de texto se recomendase :

Ciencias Sociais ,Xeografía e Historia .1º de Educación Secundaria .Editorial ANAYA

Páxina Web:cienciassociais1eso.weebly.com,elaborada para traballar co alumnado de 1º da ESO do Ies Campo de San Alberto de Noia.

13))RECUPERACIÓN DE PENDENTES

A)1º CICLO DE ESO

.PENDENTES

O departamento elabora un programa de seguimento de pendentes coordinado co titor de pendentes que existe no Instituto. O programa consta de:

1. Contidos mínimos 2. Seguimento de exercicios e traballo de alumnos antes das probas de xaneiro e

abril Os exercicios van encamiñados á axudar á superación desas probas.Non as suprime.

3. Se existisen alumnos/as que non superaran as devanditas probas, teñen a oportunidade de presentarse a unha proba final que terá lugar o día 13 de maio.

4. A materia divídese en dúas partes para facilitar a súa superación: 5. 1º ESO: 1º exame: 6 temas de Xeografía numerados nos Contidos Mínimos.

Data: 21 de xaneiro 6. 2º exame: 6 temas de Historia numerados nos Contidos Mínimos. Data: 22 de

abril

14) ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES

1º TRIMESTRE : Visita a Muros . Visita guiada recorrendo o seu patrimonio histórico-artístico.

41

2º TRIMESTRE. Visita a Santiago de Compostela: catedral e comedor social entre outras actividades.

3º TRIMESTRE: Sen programar de momento.

Independentemente destas saías pódense realizar outras visitas e actividades que poidan xurdir ao logo do curso sempre que sexan adecuadas á programación.

. 2º CURSO 1)CONTIDOS, ACTITUDES E OBXECTIVOS. A POBOACIÓN MUNDIAL VOLUME E DISTRIBUCIÓN DA POBOACIÓN Volume, distribución e factores da poboación mundial. Os grandes focos de concentración da poboación e os baleiros demográficos. -Uso de fórmulas demográficas: a densidade e a poboación mundial. -Análise e comentario do mapa xeral de distribución da poboación mundial. O MOVEMENTO NATURAL DA POBOACIÓN A natalidade, a mortalidade e o crecemento natural e os seus contrastes. -Aplicación da noción de saldo migratorio a casos concretos. -Análise e comentario de dous mapas coa distribución das taxas de natalidade e de mortalidade na Terra. EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN MUNDIAL A teoría da transición demográfica e as etapas de crecemento da poboación. -Análise de gráficos de evolución demográfica. -Analise e comentario dun mapa mostrando a transición demográfica no mundo actual. Desequilibrios demográficos e políticas demográficas diferenciadas. -Busca de información sobre políticas de control da natalidade. AS MIGRACIÓNS Causas, tipos e consecuencias. As migracións exteriores. O caso dos refugiados. -Aplicación da noción de saldo migratorio a casos concretos. -Explicación dos tipos de migracións a partir da observación de imaxes significativas. -Confección dun mapa conceptual sobre os tipos de migracións. A ESTRUCTURA DA POBOACIÓN

42

A poboación segundo o sexo, a idade e a estructura económica. As pirámides de poboación significativas. -Cálculo das taxas: feminidade, masculinidade, actividade e paro. -Análise e comentario de gráficos circulares coa distribución da poboación activa. -Análise e comentario de pirámides de poboación significativas. ACTITUDES Interese por coñocer as causas e as consecuencias dos problemas demográficos actuais. Interese por estar ben informado, usando a prensa como recurso. Curiosidade por coñocer situacións demográficas de distintos paises da Terra. Actitude receptiva cara a emigración. Valoración da inmigración como feito imprescindible nas sociedades desenvolvidas actuais. Actitude favorable cara á sociedade multicultural. A POBOACIÓN DE ESPAÑA E DE GALICIA CONTIDOS A POBOACIÓN ESPAÑOLA, VOLUME, DISTRIBUCIÓN E MOVEMENTOS Volume e distribución da poboación española. Focos de concentración e despoboamento. -Análise de imaxes xeográficas significativas da poboación española. Evolución histórica e situación actual. O movemento natural da poboación española -Comentario dun gráfico sobre o movemento natural da poboación española. - Interpretación de mapas xeográficos de poboación. Os movementos migratorios en España. Migracións interiores e exteriores.Análise de casos significativos: a emigración española a Europa e a inmigración estranxeira actual. -Análise e comentario de gráficos xeográficos: evolución de estranxeiros residentes en España, procedencia dos estranxeiros.O crecemento real da poboación española. A ESTRUCTURA DA POBOACIÓN ESPAÑOLA A estructura da poboación por sexo, idade e actividade económica. -Observación, análise e comentario da pirámide de poboación de España en 2007. -Comentario de gráficos de barras e circulares coa estructura da poboación española. A POBOACIÓN DE GALICIA

43

Volume e distribución da poboación de Galicia.Crecemento natural e movementos migratorios.Trazos básicos da poboación. -Análise e comentario de gráficos, diagramas e ilustracións representativas relacionadas coa poboación de Galicia. ACTITUDES Solidaridade cara aos grupos económicamente débiles. Toma de conciencia das implicacións sociais da problemática demográfica: emigración, envellecemento, reducción da natalidade. Valoración crítica das repercusións futuras do envellecemento da poboación española Adopción de posicións persoais ante o problema do paro en España. UN MUNDO DE CIDADES CONTIDOS O poboamento humano e os seus tipos. O poboamento rural. Factores e tipos. -Observación e comentario de imaxes representativas do poboamento rural disperso e concentrado. O poboamento urbano. O concepto de cidade. -Análise de fotografías sobre distintos tipos de poboamento. O PROCESO DE URBANIZACIÓN As cidades preindustriais. -Análise e comentarios de ilustracións gráficas sobre cidades antigas e modernas. A cidade industrial. A cidade actual. -Análise e comentarios de gráficos e mapas sobre taxas de urbanización. -Análise dos problemas do crecemento da urbanización. A MORFOLOXÍA URBANA. A CIDADE HERDADA A localización e o plano da cidade. - Estudio dos diversos tipos de planos e a súa valoración histórica A construcción e os usos do chan. A trama e a edificación na cidade. -Observación e analise de fotografías aéreas das cidades. A ESTRUCTURA URBANA As areas urbanas. O centro urbano, as áreas residenciais e sector heteroxéneo da periferia. -Interpretaciónde paisaxes urbanas mediante fotografías aéreas e panorámicas. -Analise e interpretación social de gráfico de barras sobre chavolismo no mundo. AS FUNCIÓNS DAS CIDADES E A REDE URBANA As funcións urbanas.

44

A area de influencia das cidades e a rede urbana. A xerarquía entre as cidades, a rede urbana. Cidades pequenas, medianas e metrópolis. -Valorar as funcións que desempeñan as cidades que forman a rede urbana. ACTITUDES Mostrar interese por coñocer o propio medio cidadán. Apreciar a importancia de adquirir hábitos de investigación. Mostrar curiosidade por coñocer outros lugares e cidades na terra. AS CIDADES DE ESPAÑA E DE GALICIA CONTIDOS O POBOAMENTO E OS SEUS TIPOS O poboamento de España e os seus tipos. O poboamento rural. -Visualización e comentario de imaxes xeográficas relacionadas co poboamento rural en España. O PROCESO DE URBANIZACIÓN EN ESPAÑA A urbanización na época preindustrial. A urbanización na actualidade. -Análise dun gráfico coa evolución das taxas de urbanización en España. A MORFOLOXÍA DAS CIDADES ESPAÑOLAS As localizacións e planos máis habituais en España. -Comparación a partires de imaxes seleccionadas, de localizacións e planos de cidades españolas. A ESTRUCTURA DAS CIDADES ESPAÑOLAS O casco antiguo, o ensanche urbano e a periferia das cidades españolas. -Busca de información sobre un plan de ensanche. -Interpretación de imaxes representativas da estructura urbana das cidades españolas. A REDE URBANA ESPAÑOLA Tamaño, funcións e área de influencia da rede urbana española. A xerarquía urbana española. - Análise e comentario de mapas xeográficos sobre a rede urbana española e as áreas

metropolitanas. OS PROBLEMAS DAS CIDADES ESPAÑOLAS Urbanismo, sociedade e medio: crecemento, problemas sociais e ambientais. -Busca de información sobre a contaminación nas grandes cidades. -Análise das causas do microclima urbano.

45

AS CIDADES DE GALICIA Tipos de poboamento e proceso de urbanización n anosa comunidade autómata. A estructura e a rede urbana. - Análise do tipo de poboamento de Galicia.

ACTITUDES Mostrar interese por coñocer o seu propio medio cidadán. Asumir a necesidade de respectar o ambiente e paisaxe urbanos, e mostrar unha colaboración activa na súa conservación e mellora. Toma de conciencia dos problemasque lles afectan ás cidades españolas. Valoración do patrimonio histórico das nosas cidades e participación activa nas actividades encamiñadas a súa conservación. Aprecio das ventaxes da vida na cidade e recoñocemento dos seus inconvintes AS SOCIEDADES ACTUAIS CONTIDOS A SOCIEDADE E A CULTURA Características e definición dos principias conceptos sociais: sociedade, cultura, símbolos, valores, normas etc Os tipos de sociedades.As tradicionais, industriais e postindustriais. -Plasmación nun mapamundi dos distintos tipos de sociedades actuais. -Realización dun cadro-resumo sobre as características das sociedades tradicionais, industriais e postindustriais. -Visualización e comentario dun mapamundi co IDH por paises no informe do 2007. A DIVERSIDADE INTERNA DAS SOCIEDADES: GRUPOS SOCIAIS E DESIGUALDADE SOCIAL A estratificación social. Os grupos e clases sociais. Diferenzas entre o mundo desenvolvido e o mundo subdesenvolvido. -Comparación da estratificación social no mundo desenvolvido e subdesenvolvido. -Investigación sobre o sistema de castas na India. AS DIFERENZAS CULTURAIS ENTRE AS SOCIEDADES As diferenzas lingüísticas e religiosas no mundo. Minorías, discriminación e racismo. -Análise do mapa das lenguas no mundo. -Busca de información sobre unha relixión histórica oriental. AS SOCIEDADES EUROPEA E ESPAÑOLA E DA NOSA COMUNIDADE AUTÓNOMA

46

Unha sociedade postindustrial e de clases. Diferenzas lingüísticas e relixiosas en Europa e en España, as transformacións e os cambios sociais e familiares. -Análise e comentario de gráficas e estadísticas sociais. -Visualización dos mapas de lenguas e relixións en Europa. Os problemas de integración, de envellecemento e de xénero. O traballo femenino. A SOCIEDADE GALEGA ACTUAL As características principias da sociedade galega actual e os retos de futuro. - Elaboración dun cadro coas características da sociedade galega. ACTITUDES Interese por coñecer a organización das sociedades actuais e as súas diferenzas. Actitude favorable cara ao pluralismo cultural. Disposición favorable cara ao entendemento das sociedades e dos seus logros culturais. Actitude favorable cara ao pluralismo cultural. BIZANCIO E O IMPERIO CAROLINXIO CONTIDOS A RUPTURA DA UNIDADE DO IMPERIO ROMANO A división do Imperio romano.O imperio romano de Occidente e o imperio romano de Oriente. - Análise e comentario do mapa da división do imperio romano. O IMPERIO BIZANTINO A evolución histórica do imperio bizantino. -Definición de conceptos básicos relacionados co imperio bizantino. -Análise e interpretación dun eixe cronolóxico do imperio bizantino. Adestramento no cálculo cronolóxico. A vida en Bizancio.Organización política, económica esocial.A importancia da igrexa bizantina. -Localización nun mapa da cidade de Constantinopla, actual Estambul. O legado cultural e artístico de Bizancio. A arquitectura, os mosaicos e as iconas. A orixinalidade da arte bizantina. Santa Sofia de Constantinopla. -Realización dun mapa conceptual sobre a arquitectura bizantina. - Observación e análise da ilustración da basílica de Santa Sofía de Constantinopla e de San Vital de Rábena. OS REINOS XERMÁNICOS O asentamento dos reinos xermánicos e a súa organización.

47

- Localización nun mapa de Europa dos principias reinos xermánicos, con indicación da súa correspondencia con paises actuais europeos. -Síntese das principias características dos pobos xermánicos. OS FRANCOS E O IMPERIO CAROLINXEO Os francos e o imperio de Carlomagno. Economía, sociedade, cultura e arte dos carolinxios. ACTITUDES Valoración da transcendencia da civilización bizantina. Recoñocemento do legado cultural e artístico do imperio bizantino. Interese por coñocer os antecedentes históricos de feitos e situacións do presente. Curiosidade por coñocer pobos, costumes e tradicións distintas á propia. ORIXE E EXPANSIÓN DO ISLAM O NACEMENTO DO ISLAM Arabia antes de Mahoma. Mahoma, o Islam e a doctrina musulmá. Un código ético de comportamento. -Redacción dunha biografía de Mahoma. Os inicios do Islam. -Localización nun mapa de Arabia en tempos de Mahoma. A EXPANSIÓN DO ISLAM. As etapas de expansión musulmá.Os califatos ortodoxo, omeia e abasí. A Kaaba. -Realización dun cadro comparativo coas etapas da expansión do Islam -Análise e comentario dun mapa da expansión do Islam. -Análise e explicación dun cronograma das etapas da expansión musulmá. A ORGANIZACIÓN DO IMPERIO A organización política e económica do imperio islámico.Actividades agrarias e urbanas.O comercio. -Contribucións realizadas polos musulmáns á agricultura. -Comentario dun mapa coas principias rutas comerciais do mundo musulmán na Idade Media. A SOCIEDADE E A VIDA COTIÁ Os grupos sociais. Aspectos da vida cotiá: a casa, a familia e o papel da muller, a alimentación e a hixiene. A cidade musulmana. -Descrición dunha casa musulmana.

48

-Análise e comentario dunha imaxe tipo dunha cidade musulmá. O LEGADO ARTÍSTICO A arquitectura musulmá. A mesquita, os palacios e outros edificios. - Localización das partes principias dunha mesquita. -Busca de imaxes de edificacións islámicas e confección dun poster informático. A CULTURA MUSULMÁ A cultura musulmá e as súas contribucións no campo das ciencias, a literatura, a familia, a filosofia, a historia, a xeografía.O papel de intermediación entre Oriente e Occidente e a difusión dos adiantos técnicos. - Busca de información sobre un científico musulmá e redacción dunha biografía. -Explicación de conceptos básicos sobre a cultura musulmá. ACTITUDES Valoración do legado da civilización islámica. Interese por coñocer outras formas de medir o tempo distintas ás habituais. Rexeitamento de integrismo e da cultura e arte islámicas. Interese polo coñecemento da cultura e a arte islámicas. A EUROPA FEUDAL ENTRE OS SÉCULOS IX E XI A EUROPA MEDIEVAL Territorio, orixes e caracteres básicos do sistema feudal: as relacións feudo-vasalláticas e as relacións de dependencia señorial. -Localización nun mapa dos territorios da Europa medieval. -Observación e comentario de imaxes significativas de época feudal. -Comentario dun texto representativo da ceremonia de vasalaxe. O PODER, A ECONOMÍA E A SOCIEDADE FEUDAL O poder real na época feudal. A economía feudal, feudos e señorios. A sociedade feudal; a nobreza, o clero e o campesiñado. -Análise e comentario de ilustracións representativas sobre o feudo e a sociedade estamental. -Definición de conceptos históricos básicos: estamento, reserva señorial, etc

49

A NOBREZA Modo de vida da nobreza, alimentación, diversións. O castelo, a residencia dos nobres. Os cabaleiros. -Análise e comentario de debuxos representativos: o castelo nobiliario e as armas dun cabaleiro. OS CLÉRIGOS Modo de vida do clero, a importancia da igrexa. O mosteiro, a cidade de Deus. Os monxes beneditinos. -Análise e comentario do debuxo dun mosteiro medieval. -Descrición da indumentaria dun monxe beneditino O CAMPESIÑADO Modo de vida do campesiñado, alimentación diversións. A indumentaria do campesiñado. A aldea campesiña e as vivendas. -Observación e explicación dun debuxo sobre unha aldea campesiña medieval. -Realización dunha redacción sobre a vida dos campesiños medievais. A ARTE ROMÁNICA O primeiro estilo internacional. Características básicas da arquitectura, escultura e pintura románicas. A igrexa románica. -Interpretación, a partir de imaxes representativas, das igrexas románicas. -Análise e comentario de ilustracións de escultura e pintura románicas. ACTITUDES Valoración con argumentos, da sociedade feudal. Interese por coñocer o mundo dos cabaleiros, así como os seus ideais e costumes. Solidaridade coas capas sociais oprimidas da sociedade feudal. A PENINSULA IBÉRICA. O PREDOMINIO MUSULMÁN. AL-ÁNDALUS A conquista e a formación de Al-Ándalus e a sua evolución histórica ata 1086.O Waliato, O emirato. O califato e os reinos de taifas. -Änalise dun eixe cronolóxico, situando as etapas e os principias protagonistas da historia de Al-Ändalus. -Comentario de mapas históricos coa evolución territorial de Al-Andalus. A ORGANIZACIÓN DE AL-ÁNDALUS A organización política e administrativa da Al-Ándalus.Economía e sociedade. A vida nas cidades andalusís.

50

-Comentario dun mapa histórico das actividades económicas de Al-Ándalus. -Análise dun debuxo representativo do modelo de cidade andalusí. A CULTURA E A ARTE EN AL-ÁNDALUS A cultura hispanomusulmá. A arte andalusí.Os tipos de edificios. A mesquita de Cordoba. -Análise e comentario de edificaciones andalusís significativas. -Visualización e analise de imaxes e plano da mesquita de Cordoba. OS NUCLEOS CRISTIÁNS Os núcleos cantabrico e pirenaico de resistencia. O nacemento dos reinos cristiáns. -Análise e comentario dos mapas de expansión dos reinos cristiáns. -Ampliación da información da información sobre a batalla de Roncesvalles. A ORGANIZACIÓN DOS NÚCLEOS CRISTIÁNS O avance cristiá e a repoboación. Goberno e administración nos reinos cristiáns. A economía e a organización social. A vida nas cidades crstiáns peninsulares. -Análise dun debuxo representativo do modelo de cidade crstiá da época. GALICIA NA ALTA IDADE MEDIA O reino de Galicia. A sociedade feudal galega. O Camiño de Santiago, a conexión humana, económica e cultural con Europa. -Analise e comentario dun mapa do Camiño de Santiago. A CULTURA E A ARTE DOS REINOS CRISTIÁNS A cultura, a arte asturiana e a arte mozárabe. O románico, a súa arquitectura, pintura e escultura. - Comentario de fotografías de arte prerrománica -Busca de imaxes de arte de arte prerrománica e confección dun mural. A catedral de Santiago. -Análise e comentario de imaxes. ACTITUDES Valoración do legado cultural e artístico da civilización de Al-Andalus. Manifestar interese pola arte islámica en xeral, e de Al-Ándalus en particular. Interes por coñocer o pasado. Fomento do espiritu de tolerancia entre distintos pobos e culturas. Curiosidade por comprender as pegadas da presenza islámica en España. A EUROPA FEUDAL ENTRE OS SÉCULOS XII E XV

51

O TERRITORIO EUROPEO E OS SEUS GOBERNOS O territorio europeo entre os séculos XII e XIII. Os estados eos reinos. Os cambios políticos. O poder dos reis e os parlamentos. -Comentario dun mapa histórico coa situación política de Europa a principios do século XI. -Análise e comentario dunha ilustración sobre o poder real e o parlamentario. A EXPANSIÓN AGRARIA Causas e consecuencias da expansión agraria.As innovacións agrarias: arado de ferro e rotación trienal -Confección dun cadro sinóptico coas causas e as consecuencias da expansión agraria europea. -Análise e comentario dun gráfico sobre a rotación trienal e as súas ventaxes. A EXPANSIÓN URBANA O renacemento das cidades. O goberno cidadán. Os burgos ou cidades medievais. A poboación, as funcións, as vivendas, edificacións destacadas… -Análise dunha imaxe representativa de cidade medieval: Carcassone (Francia) -Comentario de imaxes de época. As actividades artesanais.Os gremios e a súa organización. As actividades comerciais. Os tipos de comercio. Os núcleos e rutas do comercio a longa distancia. A sociedade urbana. -Definición de termos históricos esenciais. -Busca de información sobre a propia cidade en época medieval. -Análise e comentario dun mapa histórico: as rutas e centros comerciais na plena Idade Media. A RELIXIOSIDADE MEDIEVAL A relixiosidade da cristiandade medieval. As herexías e os musulmáns. O fenómeno das cruzadas. -Visualización e comentario do mapa das Cruzadas A CRISE DO SÉCULO XIV Causas e consecuencias da crise do século xiv. A peste negra. -Comentario do mapa histórico da expansión da peste negra no século XIV. A CULTURA E A ARTE DA ÉPOCA Renacer cultural, as universidades. A cultura e a arte dunha época. A arte gótica, a catedral gótica. A escultura e a pintura góticas. -Descrición, a partir de imaxes, dunha catedral gótica. -Visualización e comentario de imaxes de escultura e pintura góticas.

52

ACTITUDES Predisposición a buscar os antecedentes históricos de situacións actuais. Valoración, con argumentos, da importancia do legado arquitectónico medieval. Interese por contemplar obras e obxectos artísticos da idade Media A PENINSULA IBÉRICA. O PREDOMINIO CRISTÍAN AL-ANDALUS ENTRE OS SÉCULOS XI E XV Evolución histórica, manifestacións culturais e legado artístico de al-Andalus. A Alhambra de Granada. -Comentario e comparación de mapas recollendo a expansión almorábide e almohade. -Análise e comentario de edificios construídos nas épocas almohade e nazarí. OS ESTADOS CRISTIÁNS ENTRE OS SÉCULOS XI E XV Os estados cristiáns ata o século XIII: Castelá e León, e os reinos orientais. A expansión castelá e aragonesa nos séculos XIV e XV. -Confección dun mapa co avance das conquistas cristiáns ata mediados do século XIII. - Análise e comentario dun mapa histórico: os reinos peninsulares a mediados do século XV. A ORGANIZACIÓN DOS REINOS CRISTIÁNS O goberno e as institucións. A monarquía e as Cortes e a Curia Rexia. O funcionamento e as atribucións das Cortes. - Confección dunha relación dos poderes reais. -Busca nun diccionario do significado de termos históricos. -Análise e comentario dun debuxo sobre as Cortes dos reinos peninsulares. A REPOBOACIÓN DO TERRITORIO A repoboación concellil, das ordes militares e os repartimentos. -Comentario dun mapa histórico da repoboación cristiá da Península Ibérica. A ECONOMÍA E A SOCIEDADE DOS REINOS CRISTIÁNS -A propiedade da terra e as actividades agrarias. A Mesta e a trashumancia. - Explicación do mapa das cañadas da Mesta. O desenvolvemento das actividades urbanas. A artesanía e o comercio. Rutas e focos comerciais. - Extracción de datos dun mapa co comercio peninsular na Plena Idade Media. -Comparación, nun cadro resume, das artesanias de Castelá e a coroa de Aragón. A sociedade estamental. Os estamentos privilegiados e o terceiro estado.

53

A CULTURA E A ARTE GÓTICA E MUDEXAR A convivencia cultural. As innovacións culturais. O gótico e o múdexar. -Ampliación da información sobre a Escola de Traductores de Toledo. GALICIA NA BAIXA IDADE MEDIA Evolución política e social de Galicia. O conflicto irmandiño -Investigación biográfica sobre a figura de Diego Xelmirez. ACTITUDES Respecto polo legado cultural dos reinos hispanocristiáns. Interese por coñocer o patrimonio artístico baixomedieval, gótico e musulmán. Respecto plo patrimonio artístico en xeral. Rexeitamento das manifestacións de racismo ou de xenofobia. Espírito de tolerancia cara aos inmigrantes doutras culturas. NACEMENTO E ESPLENDOR DO ESTADO MODERNO AS TRANSFORMACIÓNS POLÍTICAS, ECONÓMICAS E SOCIAIS. Os inicios da Idade Moderna. O nacemento das monarquías autoritarias e os seus instrumentos de poder. Territorio, administración e exercito. -Localización nun mapa dos principais estados europeos a finais do século XVI. -Busca e definición de termos históricos básicos. Os cambios económicos, demográficos e sociais da Idade Moderna. A poboación das cidades. -Realizar unha relación dos cambios que supuxo a Idade Moderna. -Análise e comentario dun mapa histórico: o comercio no século XVI. OS CAMBIOS RELIXIOSOS: REFORMA E CONTRARREFORMA Os cambios religiosos. Causas da reforma. A reforma luterana e as reformas calvinista e anglicana. A Contrarreforma. O Concilio de Trento e a Compañía de Xesús. -Visualización de imaxes históricas dos principias reformistas. -Confección e comentario dun mapa coa extensión da reforma en Europa. O CAMBIO DE MENTALIDADE Unha nova visión do ser humano, o Humanismo. Diversidade e difusión das ideas humanistas. O papel da imprenta na difusión das ideas humanistas. -Observación de debuxos representativosdas teorías heliocéntricas e xeocéntrica.

54

-Facer unha redacción sobre a importancia da difusión da imprenta. UN NOVO ESTILO ARTÍSTICO: O RENACEMENTO. O estilo renacentista. Características e periodización. A arquitectura e a escultura do renacimento italiano. -Ampliación da información sobre os mecenas do Renacemento italiano. -Realización dunha biografía sobre algún artista significativo do renacemento italiano. -Análise e comentario de obras de arte significativas. A pintura do Renacemento italiano. Os grandes mestres. Miguel Anxo e a decoración da Capela Sextina. -Ampliación da información sobre o concepto de perspectiva lineal. -Busca de información sobre Miguel Anxo e Leonardo da Vinci. - Análise da Capela Sextina. O Renacemento fora de Italia. Os primitivos flamencos. -Análise e comentario de cadros representativos. ACTITUDES Interese pola busca de antecedentes históricos de acontecementos actuais. Respecto polo patrimonio cultural e artístico procedente da época histórica analizada. Recoñocemento do papel dos grandes xenios artísticos na evolución da arquitectura, a escultura e a pintura. Respecto polas crenzas relixiosas distintas á propia. Valoración do legado cultural e artístico do Renacemento á cultura europea e universal. OS INICIOS DA IDADE MODERNA EN ESPAÑA E EN GALICIA. O REINADO DOS REIS CATÓLICOS A unión dinástica da coroas de Castela e Aragón, a unificación territorial e relixioxa. A importancia do Estado Moderno, a administración e a política exterior. - Elaboración dunha biografía dos Reis Católicos. GALICIA NO ESTADO DOS REIS CATÓLICOS Integración do reino de Galicia no estado castelán. -Coñecemento das novas institucións implantadas en Galicia polos Reis Católicos. A HEXEMONIA DA MONARQUIA HISPÁNICA A hexemonía hispánica baixo os Astrias, problemas internos e externos. -Ampliación sobre a vida de Carlos I e de Felipe II. -Análise do mapa da heradanza de CarlosI e do mapa do imperio de Felipe II -Afondamento dun feito histórico relevante: A Armada Invisible. OS DESCUBRIMENTOS .A AMPLIACIÓN DO MUNDO COÑECIDO.

55

As causas dos descubrimentos. As viaxes de exploración portuguesas. O descubrimento de América e as súas consecuencias. As culturas precolombinas. -Análise da reconstrucción dunha carabela e realización dunha redacción sobre a vida a bordo. -Confección dun mapa conceptual sobre as causas dos grandes descubrimentos. Busca de información sobre a viaxe de Magallanes e de Elcano arredor do mundo. Localización nun mapa de América das culturas precolombinas. A CONQUISTA E A ORGANIZACIÓN DE AMÉRICA Características e fases da conquista. O goberno e a administración das Indias. A explotación económica das Indias. As consecuencias da conquista e a colonización americanas. - Explicación dun mapa histórico: A América española no século XVI. - Definición e explotación de conceptos sobre economía colonial.

O GOBERNO, A ECONOMÍA E A SOCIEDADE BAIXO OS AUSTRIAS A organización da monarquia hispánica. A poboación e as actividades económicas. A artesanía e o comercio. A sociedade española do século XVI. A vida cotiá da nobleza e das clases populares. A CULTURA E A ARTE A cultura e a arte na España dos Austrias. O Renacemento en España. Arquitectura, a escultura e a pintura renacentistas. O Greco. GALICIA NO SÉCULO XVI A economía e a sociedade neste período. A arquitectura renacentista en Galicia. -Caracterización das etapas do Renacemento galego e lista das obras máis importantes. ACTITUDES Interese pola busca de antecedentes históricos de acontecementos e situacións actuais. Valoración política de España en Europa no contexto da época. Valoración con argumentos da importancia do descubrimento de América. O SÉCULO XVII EN EUROPA, EN ESPAÑA E EN GALICIA. O BARROCO AS TRANSFORMACIÓNS POLÍTICAS As transformacións políticas do século XVII, unha época de cambios. O panorama internacional.

56

Monarquías absolutas e os sistemas e potencias non absolutistas, críticas ao absolutismo. Os validos dos Austrias menores. -Diferenza entre a monarquía absoluta e a autoritaria. A POBOACIÓN E AS ECONOMÍAS EUROPEA E ESPAÑOLA A evolución da poboación. A agricultura, a economía e as novas formas da producción. O mercantilismo e os seus tipos. O comercio e as transformacións no colonialismo.Piratas, corsarios e filibusteiros. -Ampliación da información sobre a expulsión dos moriscos. -Análise e comentario do mapa coas principias rutas comerciais do século XVII. A EVOLUCIÓN DA SOCIEDADE E A VIDA COTÍA. Os grupos privilegiados, a diverdidade do terceiro estado.Aspectos da vida cotía. --Realización dunha redacción sobre a vida da muller no século XVII. O DESENVOLVEMENTO CIENTÍFICO, TÉCNICO E CULTURAL O nacemento da ciencia moderna. O esplendor cultural do Século de Ouro español, o teatro e a literatura. -Busca información sobre a vida e obra de Galileo Galilei. -Localización nun eixe cronolóxico dos principias inventos do século XVII. GALICIA NO SÉCULO XVII A sociedade galega na época do Barroco. -Analise da sociedade galega no século XVII. A ARTE BARROCA A arte barroca en Europa e España, as novas ideas. A arquitectura e a escultura. A pintura barroca en Europa. A pintura barroca en Europa. A pintura barroca en Europa.A pintura barroca en España. Velásquez, un xenio universal. -Confección dun resumo sobre as principias escolas, artístas e obras da pintura barroca europea. -Identificación e comentario de obras da arquitectura e escultura significativas. -Explicación de trazos básicos da tecnica pictórica de Velásquez en Las Meninas. A ARTE BARROCA GALEGA A arquitectura e a escultura barrocas en Galicia. -Análise das características da arquitectura barroca galega.

57

ACTITUDES Percepción da incompatibilidade entre o absolutismo e o parlamentarismo. Valoración da política de España en Europa durante o século XVII. Comprensión, desde a nosa visión de homes e mulleres do século XX, dos costumes e mentalidades dos europeos e dos españois da época. Comprensión da importancia, riqueza e diversidade do noso patrimonio histórico.artístico.

OBXECTIVOS 2º CURSO 1-Coñocer o volume e a distribución da poboación mundial, e localizar os grandes focos e os grandes baleiros demográficos. 2-Comprender o movemento natural da poboación e as súas causas. 3-Describir a evolución da poboación mundial, e interpretar as súas distintas etapas evolutivas e as súas consecuencias. 4-Descubrir a importancia das migracións, na historia e na actualidade, e diferenciar as súas causas, tipos e consecuencias. 5-Estudiar a estructura da poboación: o sexo, a idade e estructura económica. 6-Asimilar o volume, a distribución e os movementos da poboación española. 7-Observar de xeito analítico a estructura da poboación española. 8-Diferenciar os trazos básicos da poboación de Galicia. 9-Analizar o poboamento humano, diferenciando entre o rural e o urbano. 10-Coñocer o crecente proceso de urbanización da poboación mundial. 11-Interpretar a morfología urbana: componentes e tipos de planos. 12-Coñocer os trazos básicos da estructura urbana. 13-Diferenciar os tipos de poboación, en xeral, e en España e Galicia en particular. 14-Aplicarlles conceptos xerais de xeografía urbanas das cidades españolas. 15-Asimilar a rede urbana e os problemas das cidades españolas. 16-Apreciar a singularidade urbana de Galicia. 17-Coñocer os distintos tipos de sociedades existentes na actualidade na Terra. 18-Diferenciar os grupos e as clases sociais existentes no mundo desenvolvido e subdesenvolvido. 19-Enumerar e explicar as principias diferenzas culturais existentes nas sociedades actuais. 20-Comprender a influencia do pasado histórico e do marco xeográfico na orixe e desenvolvemento da civilización bizantina e diferenciar e datar as principias etapas da súa historia. 21-Distinguir as principias institucións políticas bizantinas, e analizar e explicar as súas bases económicas e sociais. 22-Comprender o importante legado cultural e artístico de Bizancio. 23-Diferenciar a orixe e o desenvolvemento dalgúns reinos xermánicos significativos. 24-Describir os fundamentos da doctrina islámica e coñocer os inicios do Islam. 25-Coñocer as etapas da expansión islámica. 26-Apreciar a organización política e económica do imperio islámico. 27-Diferenciar as características da cultura musulmana. 28-Estudiar o nacemento do feudalismo e do sistema feudal. 29-Formar redes conceptuais sobre o poder, a economía e a sociedade na época feudal.

58

30- Identificar os caracteres básicos da nobreza, do clero e do campesiñado na época feudal. 31-Analizar a arte románica e percibir as súas características e exemplos principias. 32-Establecer, datar e localizar no espazo as etapas e os feitos máis importantes da historia de Al-Andalus. 33-Analizar o legado cultural e artístico andalusí. 34-Diferenciar e localizar no espazo os principias núcleos de resistencia da España cristiá e coñocer a súa evolución histórica e organización entre os séculos VIII e XI. 35-Interpretar a evolución histórica de Galicia na Alta Idade Media e distinguir a importancia que o Camiño de Santiago tivo na súa época. 36-Coñocer a situación dos estados de Europa a principios do séculoXI, e os cambios políticos acontecidos entre os séculos XI e XIII. 37-Analizar os cambios agrícolas sucedidos en Europa entre os séculos XII e XIII, 38-Explicar o renacemento da vida urbana e algunas das súas consecuencias, 39-Identificar as actividades artesanais e comerciais das cidades medievais das cidades medievais, e interpretar o rexurdemento do comercio a longa distancia. 40-Describir a crise do século XIV en Europa, e coñecer as súas causas e as súas consecuencias. 41-Establecer a evolución de Al-Andalus entre os sécalos XI e XV e recoñocer o seu patrimonio artístico. 42-Sinalar os trazos distintivos dos reinos cristiáns peninsulares entre os séculos XI eXV. 43-Coñocer a organización e institucióno e distinguir os diferentes sistemas empregados para levala a cabo. 44-Interpretar a evolución histórica de Galicia na Baixa Idade Media. 45-Comprender as características das monarquias autoritarias. 46-Coñocer as transformacións demográficas, económicas e sociais acontecidos durante os séculos XV e XVI en Europa. 47-Coñocer e diferenciar a reforma protestante e a Contrarreforma. 48-Comprender o concepto de Humanismo e asimilar as súas canles de difusión. 49-Identificar os trazos e as obras básicas da arquitectura e a escultura renacentista en Italia. 50-Relacionar o reinado dos Reis Católicos co establecemento do Estado moderno en España e a perda do peso político de Galicia. 51-Coñocer os principias acontecementos dos reinados de CarlosI e Felipe II. 52-Identificar as causas dos grandes descubrementos e coñocer os descubrimentos portugueses e españois e as súas consecuencias. 53-Sinalar as principias empresas da conquista de América e coñocer a súa organización e explotación económica. 54-Captar a singularidade do renacemento español. 55-Coñocer os trazos políticos básicos das monarquías europeas no século XVII, así como a situación da monarquía española. 56-Distinguir as transformacións económicas acontecidas no século XVII en Europa e España. 57-saber en que consistiu a revolución científica e técnica e o Século de Ouro Español 58-Coñocer as características da arquitectura, a escultura e a pintura barrocas, e coñocer e valorar o legado artístico español. 59-Apreciar as singularidades sociais e artísticas da época barroca en Galicia.

59

2)RELACION OBXECTIVOS DE ÁREA

1-Coñecer os procesos e mecanismos básicos que rixen os feitos sociais e utilizar este coñecemento para comprende –lo pasado e a organización das sociedades. 2-Conquerir e emplear con precisión e rigor o vocabulario específico da área. Seleccionar información cos métodos e técnicas propios da xeografía e da Historia, para explicar as causas e as consecuencias dos problemas e para comprender o espacio xeográfico e o pasado histórico. 3-Utilizar as imaxenes e as representacións cartográficas para identificar e localizar obxectos e feitos xeográficos e explicar a distribución a distintas escalas, con especial atención ó territorio español. Utilizar, asimesmo, outras fontes xeográficas de información: textos escritos, series estadísticas, gráficos e imaxes, e elaborar croquis e gráficos sinxelos. 4-Identificar os elementos do medio físico e describir e caracterizar os principais medios naturais e a súa distribución. Analizar a utilización dos recursos polos grupos sociais e valorar as consecuencias ambientais. 5-Saber que é un espacio xeográfico e coñecer as súas características. Describir e identificar os espacios rurais, industriais, de servicios e urbanos. 6-Coñecer a diversidade xeográfica do mundo, os seus rasgos básicos físicos e humanos e distinguir as grandes áreas socioeconómicas, culturais, e políticas.Comprender os caracteres físicos e humanos de España, e a diversidade da súa xeografía e as súas culturas. 7-Identificar e localizar no tempo e no espacio os procesos e os acontecementos relevantes co fin de conquerir unha perspectiva global da evolución histótica da humanidade, dentro dun marco cronolóxico preciso e de un esquema de datas clave, distinguindo dentro da evolución histórica as nocións de cambio e permanencia. 8.-Comprender a interrelación dos factores multicausais que explican a evolución das sociedades humanas, así como o papel desempeñado en dito proceso por colectividades e grandes personalidades, evitando unha visión reduccionista da a historia. 9-Adquirir unha memoria histórica que permita elaborar unha interpretación persoal do mundo a través duns coñecementos básicos tanto de Historía Universal, como de Historía de España, respectando e valorando os aspectos comúns e os de carácter diverso, co fin de facilitar a comprensión da posible pertenencia simultánea a máis dunha identidade colectiva. 10-Valorar e respectar o patrimonio natural, histórico, linguistico, cultural e artístico, asumindo as responsabilidades que supón asúa conservación e mellora. 11- Potenciar os valores de tolerancia e solidaridade, mediante o coñecemento dos feitos e sucesos das distintas etapas históricas e da diversidade xeográfica, natural e cultural.

60

3 CONTIDOS MÍNIMOS DE XEOGRAFÍA E HISTORIA. (1º E 2º DA ESO)

A terra no espacio: Rotación e traslación. O sistema solar. Terras e mares: A súa distribución. Relevos oceánicos. Recursos mariños e deterioro das costas. Relevos e aguas continentais. Climas e paisaxes naturais: Condicionantes básicos do clima. Masas de aire, frontes, temperaturas e precipitacións. Zonas climáticas. Distintos tipos de climas. Distintas situacións de adaptación do home ó medio: A adaptación do bosque chuvioso: agresións da civilización. Nómadas e sedentarios ante os recursos do Sahara. Europa: Paisaxes naturais variadas. Os ríos europeos. Paisaxes moi transformadas. España: As paisaxes da España húmeda. As paisaxes da España interior. As paisaxes do sur e do Mediterráneo.As paisaxes das illas. España: A adaptación á aridez na España interior. Hortas levantinas e novos cultivos andaluces. A adaptación ó medio en Baleares e Canarias. Paisaxes maritimo- costeiros na España húmida. A adaptación das persoas ó medio en Galicia: Natureza e paisaxes variadas. Litoral ben dotado para a pesca. Gandeiría e agricultura en proceso de modernización. Ameazas e protección do medio ambiente. Distribución da poboación no mundo: Factores de distribución da poboación mundial. Formigueiros humanos e baleiros demográficos. España fortes contrastes de poboación. A producción de alimentos: Os principais alimentos da humanidade. Formas tradicionais de producir alimentos: a agricultura de subsistencia. Formas evolucionadas de producir alimentos: a agricultura moderna. A sociedade e os recursos naturais: Materias primas e fontes de enerxía. Os grandes espacios industriais. Cidades e vías de comunicación: As cidades e a súa evolución. Tipos de cidades. Medios e vías de comunicación entre cidades. O mundo e Europa, organización política: O mundo organizase en estado. Os grandes ámbitos culturais, xeopolíticos e económicos do planeta.O espacio político europeo. A unión europea. O Estado español e a súa organización: A constitución .A organización territorial do Estado, comunidades autónomas, provincias e municipios. Galicia, aproveitamento e organización do territorio: A poboación galega e a súa distribución. Materias primas, enerxía e industria. Organización politica da comunidade autónoma de Galicia

61

CONTIDOS MÍNIMOS DE HISTORIA

Sociedades paleolíticas: A orixe do home. Organización, técnica e arte das sociedade paleolítica. Sociedades neolitícas: O cambio climático. Os avances técnicos e a súa influencia na organización social. Exipto e Mesopotamia, civilizacións fluviais: As primeiras culturas urbanas. ¿como se organizaron os primeiros imperios urbanos? A Peninsula Ibérica, da prehistoria a historia: A época dos cazadores na Peninsula. O neolítico peninsular. Os grandes pobos prehistóricos peninsulares. A civilización dos gregos: A colonización grega do mediterráneo.Organización social, política e económica da polis clásica. Orixe e esplendor da polis helenística. Roma: Formas de goberno e a súa expansión. A sociedade romana. Final do imperio romano e difusión do cristianismo: A crise do século III. Irrupción do cristianismo. Causas da desaparición do imperio romano. A Hispania romana: Motivos da conquista de Hispania. Organización do territorio peninsular. Influencia da cultura romana nos pobos hispanos. A construcción de Europa, a alta idade media: Emigración dos pobos bárbaros e ocupación dos territorios do imperio romano. Relacións sociais nos reinos fundados polos pobos xermánicos. Relixión e expansión militar musulmana. Hispania, al-Álandalus e núcleos cristianos do norte: Fin do reino visigodo. Musulmás na peninsula ibérica, etapas, organización grupos sociais e arte. Al-Andalus fronte a expansión dos núcleos cristiáns. Europa na baixa Idade Media: Cambios políticos nos grandes reinos europeos. Cidades medievais. Manifestacións culturais e artísticas. Crise da baixa Idade Media. Os reinos cristiáns da península ibérica: Evolución dos reinos cristiáns da Península. Importancia das cidades. Grupos sociais. Manifestacións culturais. Expansión de Europa na Idade Moderna: Monarquías autoritarias da idade moderna.A gran expansión europea dos séculos XV e XVI. As consecuencias dos descubrimentos. O Imperio Español:¿ Como funcionaba o imperio español? Inimigos e puntos débiles do imperio. Problemas nos reinos hispánicos: Comunidades e Xermanías. Construcción do imperio de ultramar.

62

O século do absolutismo europeo: As monarquías absolutas. Guerra dos trinta anos. Sociedade da época. Cultura barroca. Declive do Imperio Español: Razóns da crise económica española do século XVII. Evolución do imperio americano no século XVII. Século de Ouro cultural. O século da razón:¿Qué quere dicir século da razón ou século ilustrado? Depotismo ilustrado español. Papel internacional de España neste século.Cultura española no século XVIII.

4. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Interpretar o contido da información expresada nun mapa. Con este criterio preténdese avaliar se se é capaz de :

- Localizar lugares ou espazos nun mapa - Utilizar datos de coordenadas xeográficas - Obter información sobre o espazo representado a partir da lenda e a simboloxía.

Localizar nun mapa os elementos básicos que configuran o medio físico mundial, de Europa e de España ( océanos e mares, continentes, unidades de relevo e ríos) caracterizando os trazos que predominan nun espazo concreto. Este criterio vai dirixido a comprobar a capacidade para: -Coñocer o mapa físico do mundo, de Europa e de España nos seus trazos básicos. -Localizar nomeadamente os elementos que representan os mapas e expresar os elementos que predominan en cada territorio. Comparar os trazos físicos máis salientables que configuran os grandes medios naturais do planeta ( relevo, clima, aguas e elementos biogeográficos), con especial referencia a España, localizándoos no espazo representado e relacionándoos coas posibilidades que ofrecen aos grupos humanos. Preténdese valorar a capacidade de: -Recoñocer e localizar no espazo os principias medios naturais de España e do mundo. -Caracterizar e distinguir os principias medios naturais en función da interacción, con base nos trazos físicos predominantes que conforman paisaxes xeográficas diferenciadas. -Relacionar os medios naturais coas formas de vida que posibilitan. Identificar e explicar, algúns exemplos dos impactos da acción humana sobre o medio natural, analizar as súas causas e os seus efectos, e achegar medidas e conductas que cumplirían para os limitar. Con este criterio preténdese avaliar se se é quen de : -Coñocer algúns problemas ambientais salientables, en especial os máis directamente relacionados coas características do medio natural( escaseza de agua, perda de bosques, cambio climático, etc) -Relacionar as causas dos principias problemas ambientais e os seus efectos, así como expor accións que poidan contribuír á sua mellora, a través da ciencia, a tecnoloxía, o consumo responsable.

63

-Establecer as relacións entre as características do relevo, as aguas, a climatoloxía e as unidades paisaxísticas, a escala rexional e global así como determinados problemas que xorden pola intervención humana. Identificar áreas xeoeconómicas e culturais de España , de Europa e do mundo. Este criterio vai dirixido a comprobar a capacidade para: -Recoñocer a organización territorial e os trazos básicos da estructura política-administrativa do estado español, e da súa pentenza á Unión Europea. Localizar nos seus respectivos mapas políticos as comunidades autónomas de España e as súas capitais. -Identificar as institucións que rexen o ordenamento territorial de España, así como a súa participación nas institucións da Unión Europea. Describir algún caso que amose as consecuencias ambientais das actividades económicas e dos comportamentos individuais. Preténdese valorar a capacidade de: -Discriminar os xeitos de desenvolvemento sustentable e os que son nocivos para o medio. -Coñocer os problemas que a ocupación e a explotación do espazo poden serrar no medio. -Coñocer formulacións e políticas concretas que mellaren a calidade ambiental e colaboran na procura dun desenvolvemento sustentable. Utilizar fontes diversas( gráficos, esbozos, mapas temáticos, imaxes e fontes escritas ) para obter e relacionar información sobre feitos sociais, e comunicar as conclusións de xeito organizado e intelixible. Con este criterio preténdese avaliar se se é capaz de: -Manexar correctamente os instrumentos gráficos e cartográficos. -Ler e interpretar gráficos e mapas temáticos dunha dificultade similar ou inferior nos medios de comunicación. Situar no tempo e no espazo períodos e feitos trascendentes e procesos históricos salientables, identificando o tempo histórico no mundo, en Europa, e en España, e aplicando as convencións e os conceptos habituais no estudo da Historia. Este criterio vai dirixido a comprobar a capacidade para: -Coñocer as etapas e os períodos cronolóxicos máis importantes. -Comprender as nocións de simultaneidade e cambio, e os momentos e os procesos que caracterizan o tránsito dunhas etapas a outras. Identificar as causas e as consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecer conexións entre elas e recoñocer a causalidade múltiple que comportan os feitos sociais.

64

Preténdese valorar a capacidade de : -Explicar os factores que inflúen nun feito ou proceso histórico significativo. -Recoñocer a natureza, a relación e a xerarquización das causas que interveñen nos feitos históricos, así como as súas consecuencias a curto e a longo prazo. Utilizar con rigor a información obtida de fontes diversas e expor opinións razoadas sobre cuestións de actualidade próximas á vida do alumnado, manifestando actitudes de solidariedade. Recoñocer os principios democráticos e as institucións fundamentais que establece a Constitución española. Preténdese valorar a capacidade de: -Coñocer os trazos fundamentais dos órganos de goberno do sistema político español. -Coñocer a organización, as funcións e os xeitos de elección dalgúns órganos de goberno municipais, autonómicos e estatais.

.5. CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN

Ao inicio do curso realizarase a tódolos alumnos/as de novo ingreso unha proba exploratoria inicial co obxecto de avalia-las capacidades intelectuais, os coñecemementos básicos e a actitude ante a materia, que só terá carácter informativo para o profesorado á hora de planifica-la atención á diversidade. Coñecido o nivel inicial individual, utilizaremos diferentes instrumentos para coñece-lo proceso de aprendizaxe.Trátase de asenta-la avaliación formativa a través da observación directa de probas escritas e orais de tipo individual, e de exercicios globalizadores. O alumno ha de ser consciente de que se lle realiza un seguimiento constante e que sempre hai tempo para correxi-los erros. A avaliación sumativa presentarase en forma de cualificación, e os pais ou titores legais dos alumnos terán coñecemento exacto dos resultados. Para obter a cualificación trimestral farase unha proba escrita sobre cada par de UD. traballadas, que incluirá exercicios e actividades dos elementos que estruturan cada UD: Interpretación de mapas conceptuais, definición e relación de termos xeográficos e históricos, realización de diversas tecnicas de traballo, Interpretación de fotografias como fonte de información, Actividades baseadas na lectura de imaxes, interpretación de debuxos e gráficos, Localización e interpretación de información en soporte cartográfico, Definición de conceptos xeográficos e históricos etc. As probas de avaliación realizadas ao longo de cada trimestre cuantificaranse do 0 ao 10, significando o 5 a superación dos mínimos esixibeis. A cuantificación de cada actividade farase de acordo coa proporción: erros –acertos-volume dos contidos avaliados. Cómpre salientar que pode haber erros que teñan unha consideración diferente e incidan máis negativamente que outros na valoración de cada exercicio /actividade proposto, é decir, un erro cometido nun só exercicio dun elemento estrutural pode significa-la penalización dun punto, e dous erros a cualificación 0 do elemento concreto, ao supor por parte do alumno/a o descoñecemento dun mínimo esixido. A cualificación final será a resultante da cualificación do derradeiro trimestre máis a media dous dous anteriores.

65

Poden realizarse probas de recuperación parcial, sempre e cando o ritmo de traballo e a aprendizaxe dos alumnos/as as fagan viabeis. Do mesmo xeito poderá unha proba de recuperación final cara ao remate do terceiro trimestre do curso. Estas probas versarán sobre os obxectivos mínimos programados e terán unha cualificación máxima de 5, podendo o profesor, sempre a criterio do seminario, ofertar a realización dunha adicional proba de óptimos que se cualificaría de 0 ao 10. A realización das actividades/exercicios de cada tema son de realización obligatoria por parte do alumnado.Estos traballos poderá utilizalos o profesor/a para mellora-la cualificación trimestral ou a final pero sempre e cando o alumno/a consiga na avaliacion unha cualificación positiva ou sexa supere os contidos mínimos esixidos. A non realización de ditos ejercicios / actividades levará consigo a penalización da nota trimestral e da final

.

6 CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DO PLAN LECTOR E DAS

TICS.

-Lectura en voz alta por parte dalgún alumno-na da materia a explicar. -Lectura e traballo con textos complementarios da materia a explicar: textos sobre a vida cotiá, discursos políticos, entrevistas a personaxes, biografías, etc Lectura dun libro relacionado coa materia que será obligatorio para todo alumnado e puntuará 7CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS TICS O uso de fontes documentais escritas, gráficas e audivisuais. O uso das tecnoloxías da información como fonte de información escrita, icónica e musical -O uso da linguaxe cartográfica. -O uso de programas informáticos adecuados para expresar a información obtida mediante informes, presentacións, etc. -Proxección de películas e documentais relacionados coa materia. -Exposición de traballos por parte do alumnado apoiada en soporte audivisual e dixital.

8. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES

Prográmanse ó principio de curso actividades dentro do Centro e saídas significativas fora do Centro. Participación en tódalas actividades programadas dentro Centro: cine, teatro, actividades relacionadas co día da paz, magosto, entroido, Nadal, etc… Por outra banda o departamento programa ó iniciar ó curso unha serie de saídas de interés para 1º e 2º da ESO e sempre relacionadas cos contidos que se dan neste ciclo. Este curso están previstas as seguintes:

66

Visita o Parque Dunar de Corrubedo e lagoas de Carrexal e Vixán. Visita ó Museo provincial de Lugo. Visita ó Parlamento galego. Visita ó Museo do Pobo Galego Visita ós museos e cubertas da Catedral de Santiago de Compostela Visualización de obras de teatro en Santiago de Compostela Con independencia destas actividades programadas pode que se faga ó longo do curso calquera actividade ou visita que o departamento considere de interés dependendo das oportunidades que vaian xurdindo.

9. ATENCION Á DIVERSIDADE

A educación comprensiva, ha de complementarse co carácter diverso do alumnado, ó atoparnos nos grupos con alumnos/as capaces de acada-los obxetivos básicos, outros con necesidades especiais de reforzo, e outros ós que se debe estimular cara a ampliación de contidos ou o profundamento deles. Polo tanto optase pola necesidade dunha metodoloxía diversa, baseada nos seguintes compromisos didácticos:

-Utilización de material didáctico cercano ós intereses do alumnado e de tipo práctico.

-Seguemento diario dos alumnos/as con dificultades. -Alternancia de traballo individual e grupal. -Actividades con distinto nivel de complexidade que permitan traballar os

mesmos contidos con esixencias distintas para os alumnos/as: a- Actividades para a profundización do alumnado aventaxado.

b- Actividades que permitan ós alumnos/as menos aventaxados alcanzar ó máximo rendemento e consecución posible dos obxetivos da materia, dentro dunha constante de reforzo e de axuda.

10. SUPERACIÓN DAS MATERIAS PENDENTES.

Seguimos o mesmo procedemento que explicamos para 1º de ESO 3º ESO - LOMCE

PROGRAMACIÓN LOMCE 3º ESO

67

1)INTRODUCCION Y CONTEXTUALIZACION

1A)LEXISLACIÓN

Esta programación baseáse :

Decreto 86/2015, do 25 de xuño de 2015, publicado 0 29 de xuño de 2015, polo que se establece o currículo da educción secundaria e do bacharelato en Galicia. A súa vez baseado na Lei Orgánica 8/2013 do 9 de decembro, Lei Orgánica para la Mejora de la Calidad Educativa (LOMCE) Resolución do 27 de xullo de 2015, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa, pola que se ditan instrucións no curso académico 2015-2016 para a implantación do currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia

1B) CONTEXTUALIZACION

Polo que se refire ao contexto do noso instituto ―IES Campo de San Alberto‖ é un centro duna vila cabezeira da comarca á que da nome:Noia.O alumando do noso centro provén da propia vila de Noia, do centro adscrito da Barquiña e de lugares distintos: Serra de Outes, Lousame, Mazaricos, Porto do Son. O ámeto é vilego-rural-pesqueiro.

O centro conta con distintos tipos de ensino: ESO, Bac de Ciencias e Humanidades. Ciclos formativos de grao medio e superior: FP Básica, ESA.

Neste curso esta materia é impartida por unha profesora especialista de Lingua Castelá. Veu para o centro con afín de Xeografia e Historia.

2)CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS

COMPETENCIAS CLAVE

‹En liña coa Recomendación 2006/962/EC, do Parlamento Europeo e do Consello, de 18 de decembro de 2006, sobre as competencias clave para a aprendizaxe permanente, este real decreto baséase na potenciación da aprendizaxe por competencias, integradas nos elementos curriculares para propiciar unha renovación na práctica docente e no proceso de ensino e aprendizaxe. Propóñense novos enfoques na aprendizaxe e avaliación, que supoñerán un importante cambio nas tarefas que han de resolver os alumnos e formulacións metodolóxicas innovadores. A competencia supón unha combinación de habilidades prácticas, coñecementos, motivación, valores éticos, actitudes, emocións, e outros compoñentes sociais e de comportamento que se mobilizan conxuntamente para lograr unha acción eficaz. Contémplanse, pois, como coñecemento na práctica, un coñecemento adquirido a través da participación activa en prácticas sociais que, como tales, pódense desenvolver tanto no contexto educativo formal, a través do currículo, como nos contextos educativos non formais e informais››.

68

‹‹Adóptase a denominación das competencias clave definidas pola Unión Europea. Considérase que ―as competencias clave son aquelas que todas as persoas precisan para a súa realización e desenvolvemento persoal, así como para a cidadanía activa, a inclusión social e o emprego‖. Identifícanse sete competencias clave esenciais para o benestar das sociedades europeas, o crecemento económico e a innovación, e descríbense os coñecementos, as capacidades e as actitudes esenciais vinculadas a cada unha de elas››.

As competencias clave do currículo son as seguintes:

Comunicación lingüística (CCL). Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía

(CMCCT). Competencia dixital (CD). Aprender a aprender (CAA). Competencias sociais e cívicas (CSC). Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE). Conciencia e expresións culturais (CCEC).

3)OBXECTIVOS CURRICULARES PARA O CURSO

A Educación Secundaria Obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e as alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemen

, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e

.

aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

violencia contra a muller.

calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.

69

.

, or, na lectura e

no estudo da literatura.

.

,

, ou a outras culturas do mundo.

conserva .

.

, cultur

, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

, que permite a comunicac.

4) A ÁREA DE XEOGRAFIA E HISTORIA

O coñecemento da sociedade, a súa organización e o seu funcionamento ao longo do tempo, é esencial para poder entender o mundo actual. Coñecer o espazo onde se desenvolven as sociedades, os recursos naturais e o uso que se lles deu, achéganos datos sobre o pasado.

As disciplinas da Xeografía e a Historia son dous importantes eixes vertebradores para o coñecemento da sociedade, xa que contemplan a realidade humana e social desde unha perspectiva global e integradora e ofrecen unha maior capacidade para a estructuración dos feitos sociais. Malia isto, a sociedade actual, cada vez máis complexa, require da intervención doutras disciplinas como a Economía, a Socioloxía,

70

a Ecoloxía ou a Historia da arte, que achegan análises diferentes e complementarias para a mellor comprensión da realidade social.

Na Educación Secundaria Obrigatoria, a materia de Xeografía e Historia pretende afondar nos coñecementos adquiridos polos estudantes na Educación Primaria, favorecer a comprensión dos acontecementos, os procesos e os fenómenos sociais no contexto en que se producen, analizar os procesos que dan lugar aos cambios históricos e seguir adquirindo as comp .

comprender a realidade do mundo en que viven, as experiencias colectivas pasadas e presentes, a súa orientación no futuro, así como o espazo en que se desenvolve a vida en sociedade.

A Xeografía organízase, no primeiro ciclo, en dous bloques: O medio físico e O espazo humano; e en cuarto curso céntrase na globalización.

A Historia estuda as sociedades ao longo do tempo seguindo un criterio cronolóxico ao longo do catro cursos da ESO.

A aprendizaxe da Xeografía e Historia contribúe á aprendizaxe competencial dunha forma significativa.

Os bloques nos que se distribúen a contidos da área son os seguintes:

Bloque 1. O medio físico. Bloque 2. O espazo humano

Bloque 3. A Historia.

5) PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DA AULA DE

XEOGRAFIA E HISTORIA DE 3º DE ESO


Obxectivos



Competencias clave

Bloque 1. O medio físico

b e f g h

B1.1. Localización. Latitude e lonxitude

B1.1. Localizar e interpretar espazos xeográficos e lugares nun mapa ou

XHB1.1.1. Clasifica e distingue tipos de mapas e imaxes satélite.

CAA CMCC

T CCL CD

XHB1.1.2. Localiza espazos xeográfico

CAA CMCC

T CD

71


Obxectivos



Competencias clave

imaxe satélite

s e lugares nun mapa utilizando datos de coordenadas xeográficas.

XHB1.1.3. Coñece e interpreta os tipos mapas temáticos

CAA CMCC

T CCL CD

Bloque 2. O espazo humano

a b e f g l h

B2.1. Organización política e territorial de España.

B2.1. Coñecer a organización administrativa e territorial de España.

XHB2.1.1. Distingue nun mapa político a distribución territorial de España: comunidades autónomas, capitais, provincias e illas.

CCL CMCC

T CD CAA CSC

b e c f g h

B2.2. Sectores de actividade económica.

B2.2. Analizar os datos do peso do sector terciario dun país fronte aos do sector primario e secundar

XHB2.2.1. Compara a poboación activa de cada sector en diversos países e analiza o grao de desenvolvemento que

CCL CMCC

T CD CAA CSC

72


Obxectivos



Competencias clave

io, e extraer conclusións.

amosan estes datos.

b c e f g h

B2.3. Sectores económicos en Europa, en España e en Galicia.

B2.3. Recoñecer as actividades económicas que se realizan en Europa nos tres sectores, identificando distintas políticas económicas.

XHB2.3.1. Diferencia os sectores económicos europeos.

CCL CMCC

T CAA CSC

b e f g h

B2.4. Sistemas económicos do mundo.

B2.4. Coñecer as características de diversos tipos de sistemas económicos

XHB2.4.1. Diferencia aspectos concretos e a súa interrelación dentro dun sistema económico.

CCL CSIEE CCL CAA CSC

b c e f g h l m

B2.5. Aproveitamento e futuro dos recursos naturais. Desenvolvemento sustentable.

B2.5. Entender a idea de desenvolvemento sustentable e as súas implicaci

XHB2.5.1. Define o desenvolvemento sustentable e describe conceptos clave relacionad

CCL CMCC

T CD CAA CSC

73


Obxectivos



Competencias clave

ñ óns. os con el.

b e f g h

B2.6. Recursos naturais e actividades agrarias.

B2.6. Localizar os recursos agrarios e naturais no mapa mundial.

XHB2.6.1. Sitúa no mapa as principais zonas cerealistas, como exemplo de recurso agrario no mundo, e as máis importantes masas forestais do mundo.

CAA CD CMCC

T

XHB2.6.2. Localiza e identifica nun mapa as principais zonas produtoras de minerais no mundo.

CAA CSIEE CD CMCC

T

XHB2.6.3. Localiza e identifica nun mapa as principais zonas produtoras e consumidoras de enerxía no mundo.

CD CAA CSIEE CMCC

T

XHB2.6.4. CCL

74


Obxectivos



Competencias clave

Identifica e nomea algunhas enerxías alternativas.

CAA CSIEE CMCC

T

b c e f g h m

B2.7. Pesca: tipos e problemática.

B2.7. Explica e localiza os tipos de pesca e os seus problemas.

XHB2.7.1. Procura información sobre a sobreexplotación dos caladoiros de pesca, usando recursos impresos e dixitais.

CCL CMCC

T CD CAA CSC CSIEE

b e f g h

B2.8. Sector industrial. Rexións industrializadas do mundo.

B2.8. Explicar a distribución desigual das rexións industrializadas no mundo.

XHB2.8.1. Localiza nun mapa os países máis industrializados do mundo, a través de lendas e símbolos adecuados.

CCL CAA CSIEE

b e f g h

B2.9. Actividades terciarias: transporte.

B2.9. Analizar o impacto dos medios de transporte no seu contorno.

XHB2.9.1. Traza sobre un mapamundi o itinerario que segue un produto agrario e outro gandeiro desde a súa

CD CAA CSC CSIEE

75


Obxectivos



Competencias clave

colleita ata o seu consumo en zonas afastadas, e extrae conclusións.

b e f g h

B2.10. Actividades terciarias: comercio.

B2.10. Entender os fluxos e os bloques comerciais.

XHB2.10.1. Define os indicadores que miden os intercambios económicos dun país.

CAA CD CCL CMCC

T CSIEE

XHB2.10.2. Describe as características do comercio internacional na actualidade.

CAA CCL CSC CSIEE

XHB2.10.3. Enumera as características dos bloques comerciais e as razóns polas que se constitúen.

CAA CCL CSC CSIEE

b B2.11. B2.11. XHB2.11. CAA

76


Obxectivos



Competencias clave

e f g h

Turismo. Analizar o desenvolvemento do turismo e a súa importancia económica.

1. Identifica os tipos de turismo e os seus efectos

CCL CCEC CSIEE CD

XHB2.11.2. Valora a importancia do turismo na economía española e galega.

CAA CCL CCEC CSIEE CD

b c e f g h m

B2.12. Causas do desenvolvemento desigual no mundo. Débeda externa.

B2.12. Analizar gráficos de barras por países e textos onde se reflictan os niveis de consumo, o comercio desigual e a débeda externa entre países en desenvolvemento e os desenvolvidos.

XHB2.12.1. Comparar as características do consumo interior de países como Brasil e Francia.

CAA CCL CSC CSIEE CD

XHB2.12.2. Crea mapas conceptuais, usando recursos impresos e dixitais, para explicar o funcionamento do comercio, e sinala os organismos que agrupan as

CAA CCL CSIEE CD

77


Obxectivos



Competencias clave

zonas comerciais.

XHB2.12.3. Describe o funcionamento dos intercambios a nivel internacional, utilizando mapas temáticos e gráficos nos que se reflictan as liñas de intercambio.

CAA CMCC

T CSIEE CD CCL

b c d e f g h

B2.13. Tensións mundiais e subdesenvolvemento. Solucións ao problema.

B2.13. Relacionar áreas de conflito bélico no mundo con factores económicos.

XHB2.13.1. Realiza un informe sobre as medidas para tratar de superar as situacións de pobreza.

CAA CSC CSIEE CCL

XHB2.13.2. Sinala áreas de conflito bélico no mapamundi e relaciónaas con factores económico

CCL CAA CSC CSIEE

78


Obxectivos



Competencias clave

s.

Bloque 3. A historia

f l ñ

B3.1. Relación entre o pasado, o presente e o futuro a través da historia

B3.1. Recoñecer que o pasado non está "morto e enterrado", senón que determina o presente e os posibles futuros e espazos, ou inflúe neles.

XHB3.1.1. Identifica elementos materiais, culturais ou ideolóxicos que son herdanza do pasado

CSC CAA CCEC

h l ñ

B3.2. Fontes históricas.

B3.2. Identificar, nomear e clasificar fontes históricas, e explicar diferenzas entre interpretacións de fontes diversas.

XHB3.2.1. Nomea e identifica catro clases de fontes históricas.

CSC CAA

XHB3.2.2. Comprende que a historia non se pode escribir sen fontes, xa sexan estas restos materiais ou textuais.

CSC CAA

l B3.3. B3.3. XHB3.3.1. CSC

79


Obxectivos



Competencias clave

ñ Cambio e continuidade.

Explicar as características de cada tempo histórico e certos acontecementos que determinaron cambios fundamentais no rumbo da historia, diferenciando períodos que facilitan o seu estudo e a súa interpretación.

Ordena temporalmente algúns feitos históricos e outros feitos salientables, utilizando para iso as nocións básicas de sucesión, duración e simultaneidade.

CMCCT

XHB3.3.2. Realiza diversos tipos de eixes cronolóxicos e mapas históricos.

CSC CMCC

T

f l ñ

B3.4. Tempo histórico.

B3.4. Entender que os acontecementos e os procesos ocorren ao longo do tempo e á vez no tempo (diacronía e sincronía)

XHB3.4.1. Entende que varias culturas convivían á vez en diferentes enclaves xeográficos.

CSC CMCC

T

80


Obxectivos



Competencias clave

h l ñ

B3.5. Vocabulario histórico e artístico.

B3.5. Utilizar o vocabulario histórico e artístico con precisión, inseríndoo no contexto adecuado.

XHB3.5.1. Utiliza o vocabulario histórico e artístico imprescindible para cada época.

CSC CCL

g l

B3.6. Idade Moderna: concepto e datación.

B3.6. Comprender a significación histórica da etapa do Renacemento en Europa.

XHB3.6.1. Distingue modos de periodización histórica (Idade Moderna, Renacemento, Barroco, Absolutismo, etc.).

CSC CAA

f g h l n

B3.7. Renacemento e Humanismo: alcance posterior.

B3.7. Relacionar o alcance da nova ollada dos humanistas, artistas e científicos do Renacemento con etapas

XHB3.7.1. Identifica trazos do Renacemento e do Humanismo na historia europea, a partir de fontes históricas de diversos tipos.

CSC CCEC CAA CCL

81


Obxectivos



Competencias clave

anteriores e posteriores.

l n ñ

B3.8. Arte renacentista e barroca.

B3.8. Coñecer a importancia da arte renacentista e barroca en Europa e en América.

XHB3.8.1. Coñece obras e legado de artistas, humanistas e científicos da época.

CSC CCEC CMCC

T CCL

g l h n ñ

B3.9. Principais manifestacións da cultura dos séculos XVI e XVII.

B3.9. Coñecer a importancia dalgúns autores e obras destes séculos.

XHB3.9.1. Analiza obras, ou fragmentos delas, dalgúns autores desta época no seu contexto.

CSC CCEC CAA CCL

a c d g l

B3.10. Estado moderno: monarquías autoritarias, parlamentarias e absolutas.

B3.10. Comprender a diferenza entre os reinos medievais e as monarquías modernas.

XHB3.10.1. Distingue as características de réximes monárquicos autoritarios, parlamentarios e absolutos.

CSC CAA

82


Obxectivos



Competencias clave

a c d g l

B3.11. Monarquías modernas: unión dinástica de Castela e Aragón. Posición de Galicia.

B3.11. Analizar o reinado dos Reis Católicos como unha etapa de transición entre a Idade Media e a Idade Moderna.

XHB3.11.1. Comprende os conceptos de cambio e continuidade en relación co reinado dos Reis Católicos.

CSC CAA

f g h l m

B3.12. Descubertas xeográficas: Castela e Portugal. Conquista e colonización de América.

B3.12. Entender os procesos de conquista e colonización, e as súas consecuencias.

XHB3.12.1. Explica as causas que conduciron á descuberta de América para Europa, a súa conquista e a súa colonización.

CSC CMCC

T CAA CCL

XHB3.12.2. Coñece os principais feitos da expansión de Aragón e de Castela polo mundo.

CSC

XHB3.12. CSC

83


Obxectivos



Competencias clave

3. Sopesa interpretacións conflitivas sobre a conquista e a colonización de América.

CAA CCL

g l

B3.13. Os conflitos europeos nos séculos XVI e XVII a través das políticas dos Austrias: reforma, contrarreforma e guerras de relixión; loita pola hexemonía e guerra dos Trinta Anos.

B3.13. Coñecer trazos das políticas internas e as relacións exteriores dos séculos XVI e XVII en Europa.

XHB3.13.1. Analiza as relacións entre os reinos europeos que conducen a guerras como a dos "Trinta Anos".

CSC CAA

6)DESENVOLVEMENTO POR UNIDADES DIDÁCTICAS

Introdución á Xeografí

PUNTO DE PARTIDA DA UNIDADE

Enfoque da unidade. Os alumnos deben comprender que é a xeografía, que estuda e para que serve. Saberán cales son e para que serven as diferentes ferramentas que usa o xeógrafo: os mapas, os gráficos, as fotografías, as estatísticas, etc. Identificarán e diferenciarán imaxes de satélites.

O que os alumnos xa coñecen. Os alumnos coñecen os conceptos básicos da xeografía política e da xeografía física. Saben interpretar mapas e orientarse neles; coñecen gráficos elementais, saben interpretar fotografías e recoñecen os datos estatísticos, correspondentes a medidas fundamentais de centralización.

84

Previsión de dificultades. Posiblemente existan dificultades para que os alumnos comprendan como interpretar imaxes aéreas e comparar as dun mesmo lugar con anos de diferenza. Previranse as dificultades fixando puntos de referencia.emporalización: segunda semana de setembro

1)CONTIDOS CURRICULARES DO CURSO

BLOQUE 1. O MEDIO FÍSICO

2)CONTIDOS DA UNIDADE

Que é a Xeografía?

Os mapas: tipos de mapas Os gráficos Outras ferramentas:as imaxes aéreas, as imaxes satelitais, as estatísticas

3)CRITERIOS DE AVALIACIÓN CURRICULARES

B1.1. Localizar e interpretar espazos xeográficos e lugares nun mapa ou imaxes satélite.

4)ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE

B1.1.1.Clasifica e distingue tipos de mapas e imaxes satélire

B1.1.2.Localiza espazos xeográficos e lugares no mapa,segundo as súas coordenadas xeográficas

B1.1..3.Coñece e interpreta os tipos de mapas temáticos

5))INDICADORES DE LOGRO

Observa e comprende os datos reflectidos en distintos tipos de mapas para estudar xeografía

Localiza un lugar no mapa, segundo as súas coordenadas xeográficas Utiliza as ferramentas dixitais para localizar lugares no planeta e describe a súa

situación Observa e comprende os datos reflectidos en distintos tipos de mapas para

estudar xeografía

6)CONTIDOS TRANSVERSAIS

Expresión oral e escrita. Interpretación de gráficos e imaxes de satélite Comunicación audiovisual. Interpreta mapas e imaxes ; interpreta gráficos O tratamento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación. As imaxes vía satélite . Proxecto TIC de Xeografía.Decidir a localización dun hotel Educación cívica e constitucional. A transformación da paisaxe

85

UNIDADE 1. A organización política do mundo


· Enfoque da unidade. Os alumnos deben saber que é un Estado e coñecer cales son as distintas formas de Estado e as súas funcións; ademais deben saber que é a ONU. Tamén verán os conflitos que se dan entre os Estados. Ampliarán os seus coñecementos sobre a Unión Europea e a organización política e territorial de España. Recollerán o aprendido e aplicarano mediante a interpretación de mapas políticos e estatísticas, a análise do Estado de benestar e da situación dun país, a valoración do papel das redes sociais na política e a elaboración dunha ficha dun Estado.

· O que os alumnos xa coñecen. Os alumnos coñecen algúns dos cambios que sufriron as fronteiras dalgúns países.

·Previsión de dificultades. É posible que existan algunhas dificultades para realizar a análise dos sistemas políticos dalgúns países.

CONTIDOS

1) CONTIDOS CURRICULARES DO CURSO

BLOQUE 2. O ESPAZO HUMANO

B2.1. Organización política e territorial de España

B2.13.Tensións mundiais e subdesenvolvemento. Solucións ao problema

2) CONTIDOS DA UNIDADE

· Os Estados actuais.

· As funcións do Estado.

·Os Estados frustrados.

·O Estado de benestar.

· Os Estados segundo a súa organización política.

· Os estados democráticos.

· A ditaduras.

86

·As monarquías e as repúblicas.

·Os estados segundo a relixión.

·Os Estados segundo a súa organización territorial.

· Os Estados centralizados.

· Os Estados descentralizados.

·A cooperación entre os Estados.

·A ONU.

· Os conflitos entre Estados.

·Un exemplo de cooperación: a UE.

· A historia da UE

· As institucións de UE.

· A Unión Europea hoxe e os seus retos de futuro.

· O Estado español: o sistema político, as principais institucións, a organización territorial.

As Comunidades Autónomas: contrastes territoriais

3) CRITERIOS DE AVALIACIÓN CURRICULARES

B2.1.Coñecer a organización administrativa e territorial deEspaña.

B2.13.Relacion aráreas de conflito bélico no mundo con factores económicos


B2.1.1. Distingue nun mapa Político a distribución territorial de España:comunidades autónomas, capitais,provincias e illas.

B2.13.2.Sinala áreas de conflito bélico no mapamundi relaciónaas con factores económicos

5)INDICADORES DE LOGRO

B2.1Analiza datos estatísticos sobre a España.

· Interpreta en mapas de España os contrastes entre as Comunidades Autónomas.

87

· Interpreta un gráfico da estrutura territorial do Estado.

Clasifica o Estado español segundo a súa organización territorial.

Distingue nun mapa político a distribución territorial de España e das diferentes Comunidades Autónomas.

Elabora un mapa político de España

B2.13.2 Interpreta un mapa sobre o impacto do terrorismo no mundo.

Interpreta un gráfico de gastos militares e de axuda oficial ao desenvolvemento, expresando a súa opinión


Comprensión lectora. Por que cambian as fronteiras? (p.14); Os tratados políticos internacionais (p.15); As fronteiras dun Estado (p.16); a Axuda Oficial ao Desenvolvemento (p.24) Expresión oral e escrita. Interpretar mapas(p.17,18,20,21,26,29,31,32, 35) ; interpretar gráficos ; opinar sobre o contido de artigos da Constitución ; analizar o Estado de benestar en España . Comunicación audiovisual. Cambios de fronteiras ; estrutura territorial do Estado ;clasificación do Estado pola súa organización territorial ; operacións de mantemento da paz mundial ; fitos na historia da UE O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Entrar na páxina do Congreso ; consultar a páxina web da Xunta ; entrar nunha páxina sobre os dereitos humanos ; buscar información e analizar o movemento 15-M ; buscar información sobre Canadá . Proxecto TIC de Xeografía: Decidir a localización dun hotel . Emprendemento. Valorar como evolucionou o Estado de benestar en España nos últimos 20 anos Educación cívica e constitucional. Opinar sobre os recortes da Axuda Oficial ao Desenvolvemento ; reflexionar e comparar os gastos militares e os de Axuda Oficial ao Desenvolvemento ; consultar os dereitos humanos e determinar cales son máis importantes ; analizar as redes sociais como medios de mobilización política ; realizar unha análise ética e moral sobre México Valores persoais. A defensa dos dereitos humanos (p.37)

UNIDADE 2. O mundo, unha economía globalizada


· Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer os axentes e factores produtivos da actividade económica; tamén teñen que identificar factores, trazos e consecuencias

88

da globalización, e coñecer como se produciu o auxe das economías emerxentes e a deterioración das potencias tradicionais. Ademais saberán cales son os retos do traballo na actualidade. Aplicarán as súas aprendizaxes facendo un orzamento persoal, analizando o risco de pobreza no traballo, comparando a produción mundial do sector do automóbil e analizando as diferentes visións da globalización.

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos saben que hai distintas visións sobre a globalización; tamén identifican economías emerxentes e saben cales son economías en deterioración. Tamén saben como se fai un orzamento.

· Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para que os alumnos saiban como analizar o risco de pobreza no traballo; tamén poden atopar dificultades para formar a súa propia opinión a favor ou en contra de globalización.

CONTIDOS



B2.3. Sectores económicos en Europa, en España eenGalicia.

B2.4.Sistemas económicos do mundo.


·A actividade económica: trazos que a definen, as fases e os sectores económicos.

· Axentes económicos e factores produtivos.

· A economía actual: a globalización.

· Factores que favorecen a globalización: a liberalización dos intercambios de produtos e dos mercados financieros, as deslocalizacións e os transportes e as novas tecnoloxías.

·Os efectos da globalización: o desenvolvemento do comercio, o crecemento das empresas multinacionais, o crecemento dos países en desenvolvemento e a globalización cultural.

· O auxe das economías emerxentes.

· A deterioración das potencias tradicionais.

Os retos do traballo no mundo global: globalización e traballo; custos salariais e competitividade; e a persistencia dalgúns problemas.


89

B2.3.Recoñecer as actividades económicas que se realizan en Europa nostressectores, identificandodistintas políticas económicas.

B2.4. Coñecer as características de diversos tipos de sistemaseconómicos

4)ESTANDARES DE APRENDIZAXE

B2.3.1. Diferencia os diversos sectores económicos europeos.

B2.4.1. Diferencia aspectos concretos e a súa interrelación dentro dun sistema económico.


B2.3.1.· Recoñece os trazos que definen a actividade económica, as súas fases e os sectores económicos.

· Interpreta nun gráfico como evolucionou o comercio internacional.

Analiza os cambios que se produciron no sector do automóvil.

B2.4.1· Diferencia aspectos concretos e a súa interrelación dentro da economía globalizada.

· Explica os contrastes entre os países desenvolvidos e os emerxentes.

Analiza o risco de pobreza no traballo na Unión Europea


Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de táboas, gráficos e mapas ; redactar un informe ; analizar o risco de pobreza no traballo ; explicar os cambios que se produciron no sector do automóbil Comunicación audiovisual. Táboas, gráficos e mapas O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Localizar unha noticia en Internet ; consultar a páxina web de Unicef ( Proxecto TIC de Xeografía:

Decidir a localización dun hotel . Emprendemento. Reflexionar sobre o traballo infantil Educación cívica e constitucional. Erradicar o traballo infantil ;analizar a globalización . Valores persoais. Os problemas laborais (

UNIDADE 3. O sector primario


90

· Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer como é o sector primario nos nosos días; coñecerán as características da agricultura, a gandería e a pesca, describindo os elementos físicos e humanos que interveñen nelas; interpretarán mapas topográficos e de usos do solo agrario. Os alumnos analizarán as producións agrícolas e pesqueiras e aprenderán a simular unha negociación pesqueira.

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos saben cales son os sectores de produción e coñecen principais actividades que pertencen a cada sector; coñecen algúns aspectos básicos do sector primario e dos produtos que proporciona.

Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para entender como se debe realizar unha negociación. Realizaranse propostas para que manteñan a calma e a coherencia no proceso negociador, baseando os diálogos en feitos e argumentando de forma




B2.2.Sectores de actividade económica. B2.3. Sectores económicos en Europa, en España eenGalicia. B2.4.Sistemas económicos do mundo. B2.5.Aproveitamento e futuro dos recursos naturais. Desenvolvemento sustentable. B2.6.Recursos naturais eactividades agrarias. B2.7.Pesca: tipos e problemática.

B2.13. Tensións mundiais e subdesenvolvemento.Soluciónsao problema.


·A paisaxe agraria: o relevo, o tipo de solo e o clima.

Os elementos humanos da paisaxe agraria; as parcelas; os sistemas de cultivo, a variedade de cultivos; outros elementos que definen as paisaxes agrarias.

A agricultura das rexións desenvolvidas; características; efectos.

A agricultura das rexións en desenvolvemento; a agricultura de subsistencia, a agricultura de rozas ou itinerante; a agricultura sedentaria de secaño; a agricultura irrigada monzónica; a agricultura de plantación

91

O sector primario nos nosos días.

A paisaxe agraria: o relevo, o tipo de solo e o clima.

·Os elementos humanos da paisaxe agraria.

A agricultura das rexións desenvolvidas.

A agricultura das rexións en desenvolvemento: de subsistencia, de rozas ou itinerante; sedentaria de secaño; irrigada monzónica; de plantación.

A gandaría nos nosos días, gandaría sedentaria, nómade e trashumante; gandaría extensiva e intensiva; contraste entre países.

A pesca nos nosos días: tipos de pesca mariña, os caladoiros.

O sector primario na Unión Europea: contrastes entre os países, Política Agrícola Común (PAC) e Política Pesqueira Común (PPCO sector primario en España.

As paisaxes agrarias españolas; a paisaxe da España húmida; a paisaxe mediterránea cálida; a paisaxe mediterránea fresca; a paisaxe agraria canaria; a paisaxe da montaña húmida.

O sector primario en Galicia: a agricultura, a gandaría, a pesca e a explotación forestal.


B1.1.Localizareinterpretarespazosxeográficos e lugares nun mapa ou imaxe satélite

B2.2. Analizar os datos do peso do sector terciario dun país fronte aos do sector primario esecundario, e extraer conclusións.

B2.3.Recoñecer as actividades económicas que se realizan en Europa nos tres sectores, identificando distintas políticas económicas.

B2.4. Coñecer as características de diversos tipos de sistemaseconómicos.

B2.5.Entender a idea de desenvolvemento sustentable eas súas implicacións.

B2.6.Localizarosrecursosagrariosenaturais nomapamundial.

B2.7.Explicar e localizar os tipos de pesca e os seus problemas.

B2.13.Relacionar áreas de conflito bélico no mundo con factores económicos


B1.1.1.Clasificaedistinguetiposdemapas eimaxes satélite

92

B2.2.1. Compara a poboación activa de cada sector en diversos países e analiza o grao dedesenvolvemento que amosan estes datos.

B2.3.1. Diferencia os sectores económicos europeos.


B2.5.1. Define o desenvolvemento sustentable e describe conceptos clave relacionados con el.

B2.6.1.Sitúano mapaasprincipaiszonascerealistas,comoexemploderecursoagrario no mundo,e asmáisimportantesmasasforestais domundo.

B2.7.1.Procura información sobre a sobreexplotación dos caladoiros de pesca, utilizando recursos impresos e dixitais

B2.13.1. Realiza un informe sobre as medidas para tratar de superar as situacións de pobreza.


Interpreta distintos tipos de mapas, identificando datos xeográficos, topográficos e de características xerais da superficie

Analiza como evolucionou a poboación ocupada no sector primario na Unión Europea

Busca información, identifica, e explica as diferenzas entre os diferentes sistemas económicos, tendo en conta a lei da oferta e a demanda.

Interpreta textos, gráficos e imaxes que relacionan a economía coa agricultura, a gandaría e a pesca.

Diferencia aspectos concretos das paisaxes agrarias, dos cultivos e das técnicas agrícolas e a súa interrelación dentro dun sistema económico

Describe conceptos clave relacionados co desenvolvemento rural sustentable; analiza as teconoloxías agrarias e a súa repercusión no medio ambiente, así como a produción para combater a fame no mundo.

Interpreta mapas dos usos do solo agrario, nos que sitúa e enumera os principais cultivos que predominan nas distintas zonas do mundo

Describe os tipos de pesca e reflexiona sobre as consecuencias da sobreexplotación

93

Busca información e realiza un informe sobre o comercio xusto e as medidas para tratar de superar as situacións de pobreza.

6)TRABALLO COPERATIVO

PrSimulación dunha negociación pesqueira


Comprensión lectora. Como é a produción mundial de laranxas? (páxina 68); Por que se queixan os cultivadores de café? (páxina 100). Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de mapas, imaxes e gráficos (páxinas 75, 77, 78, 82, 84, 86, 87, 98, 99 e 100). Comunicación audiovisual. Imaxe aérea dun mapa agrario (páxinas 84 e 85); técnicas de pesca (páxina 86); efectos do sector primario sobre o medio ambiente (páxina 97). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Busca información sobre a agricultura biolóxica (páxina 77); procura información sobre a cadea agro-comercial do café (páxina 81); investiga como inflúen as correntes mariñas na pesca (páxina 87); explica que é o PAC (páxina 91); visita a web comerciojusto.org (páxina 100). Proxecto TIC de Xeografía: Decidir a localización dun hotel (páxinas 230 a 233). Emprendemento. Suxestións para combinar o aumento de produción agraria e o desenvolvemento rural sustentable (páxina 97). Educación cívica e constitucional. Preparación dunha excursión a partir dun mapa topográfico (páxina 99);Por que se queixan os cultivadores de café? (páxina 100). Valores persoais. O desenvolvemento rural sustentable (páxina 97); a negociación (páxina 101).

UNIDADE 4. Minaría, enerxía e industria


· Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer as características xerais da minaría e comprenderán a súa relación coa enerxía e coa industria; analizarán algúns procesos industriais e valorarán o sistema industrial actual, tendo en conta os seus diferentes aspectos. Os alumnos saberán cales son as principais potencias industriais e coñecerán o estado actual e as características da minaría, da enerxía e da industria en España.

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen os aspectos básicos e a clasificación dos sectores de produción; saben que existe unha relación entre eles; son capaces de analizar as características básicas da produción económica e de relacionala cos factores humanos e cos elementos físicos que interveñen nela.

· Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para que os alumnos comprendan a existencia de produtos raros, as formas de explotación, os

94

lugares nos que se atopan e as vantaxes e inconvenientes que nos proporcionan. Previranse buscando información de actualidade e histórica e realizando debates na aula sobre preferencias e suxestións ante estes asuntos.



B2.2.Sectores de actividade económica. B2.3. Sectores económicos en Europa, en España eenGalicia. B2.4.Sistemas económicos do mundo. B2.5.Aproveitamento e futuro dos recursos naturais. Desenvolvemento sustentable. B2.6.Recursos naturais eactividades agrarias. B2.8.Sectorindustrial.Rexiónsindustrializadas domundo. B2.12.Causasdodesenvolvementodesigual nomundo.Débedaexterna.


· A explotación dos recursos naturais: a minaría.

·As fontes de enerxía.

·Clasificación das fontes de enerxía.

· Os desequilibrios entre produción e consumo.

· Enerxías non renovables: o petróleo, o gas natural, o carbón e o uranio.

· Enerxías renovables.

· Nacemento e desenvolvemento da industria.

· Os trazos do sistema industrial actual: a importancia da investigación, a descentralización da produción, a automatización e terciarización industrial e o crecemento das industrias multinacionais.

· Novos factores de localización industrial.

·O proceso de deslocalización.

·As potencias industriais: China, primeira potencia industrial, e outras potencias.

·O sector secundario na UE.

· Minaría, enerxía e industria en España.

95

Minaría, enerxía e industria en Galicia.


B2.2. Analizar os datos do peso do sector terciario dun país fronte aos do sector primario e secundario, e extraer conclusións.

B2.3.Recoñecer as actividades económicas que se realizan en Europa nostres sectores, identificando distintas políticas económicas.

B2.4. Coñecer as características de diversos tipos de sistemas económicos.

B2.5.Entender a idea de desenvolvemento sustentable e as súas implicacións.

B2.6.Localizar os recursos agrarios e naturais no mapa mundial.

B2.8.Explicar a distribución desigual dasrexións industrializadas no mundo.

B2.12. Analizar gráficos de barras por países e textos onde se reflictan os niveis deconsumo,o comercio desigual e a débeda externa entre países en desenvolvemento e os desenvolvidos

B2.2. Recoñecer as actividades económicas que se realizan en Europa nos tres

sectores, identificandodistintas políticas económicas.


B2.2.1. Compara a poboación activa de cada sector en diversos paíseseanalizao

grao de desenvolvemento que amosan estes datos.

B2.3.1. Diferencia os sectores económicos europeos.

B2.4.1. Diferencia aspectos concretos e a súa interrelación dentro dun sistema

económico.

DB2.6.2. Localiza e identifica nun mapa as principais zonas produtoras de

minerais no mundo.

B2.6.3. Localiza e identifica nun mapa as principais zonas produtoras e

consumidoras de enerxía no mundo.

B2.6.4. Identifica e nomea algunhas enerxías alternativas.


Identifica e sitúa nun mapa as principais zonas produtoras de minerais no mundo

e as que posúen máis dunha determinada porcentaxe de reserva.

96

Interpreta táboas e gráficos sobre a produción e o consumo de cada tipo de

enerxía.

Localiza e identifica as zonas do mundo que máis producen e as que máis consomen

Interpreta gráficos sobre enerxías alternativas.

Identifica e nomea as principais formas de enerxía renovable, indicando de cales se obtén un maior rendemento na actualidade 4

Interpreta un mapa coa nova localización industrial.

Interpreta táboas e gráficos que rexistran datos económicos sobre as principais

potencias económicas, comparando as súas características de produción e consumo

por sectores

665555

66666CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC

Comprensión lectora. Por que os recursos raros son estratéxicos? (páxina 102). Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de mapas, imaxes e gráficos (páxinas 105-108, 110, 112, 113, 114, 117, 120-127); Que é o proxecto enerxético sustentable Desertec e as súas vantaxes (páxina 135). Comunicación audiovisual. Imaxes sobre a produción de electricidade e sobre as enerxías renovables (páxinas 108-111); mapas sobre os países produtores e consumidores de enerxía (páxinas 112 e 113). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Busca información en Internet: sobre o fracking, que é, as súas vantaxes e os seus inconvenientes (páxina 108); investiga en Internet sobre a Ford Motor Company (páxina 115); observa imaxes da Terra de noite (páxina 133); busca información sobre proxectos sustentables (páxina 135). Proxecto TIC de Xeografía:

Decidir a localización dun hotel (páxinas 230 a 233). Emprendemento. Suxestións para fundar unha industria (páxinas 118 e 131); suxestións de solucións para o problema de pobreza enerxética (páxina 133); avaliar a localización dunha planta petroquímica (páxina 134). Educación cívica e constitucional. Cal é a mellor localización para unha industria? (páxinas 118 e 134). Valores persoais. Beneficios ambientais dun proxecto enerxético sustentable (páxina 135).

5

5

izUNIDADE 5. Os servizos


97

· Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer as características xerais do sector servizos; comprenderán como funciona o comercio, e os factores que o afectan; identificarán os distintos tipos de comercio e a súa relación co transporte; identificarán e saberán describir os tipos de transporte en función das necesidades e das opcións posibles. Recoñecerán a importancia do turismo, analizando as súas vantaxes económicas e a súa relación coas demais actividades do sector terciario. Os alumnos aprenderán a organizar e preparar unha viaxe.

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen os aspectos básicos e a clasificación dos sectores de produción; saben que existe unha relación entre eles; son capaces de analizar as características básicas da produción económica e de relacionala cos factores humanos e cos elementos físicos que interveñen nela.

Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para que os alumnos comprendan como funcionan as redes de transporte e comparalas. Previranse buscando información de actualidade, expondo as súas opinións e as súas dúbidas, elaborando esquemas, táboas de rexistro de datos e extraendo conclusións



B2.3. Sectores económicos en Europa, en España eenGalicia. B2.4.Sistemas económicos do mundo. B2.5.Aproveitamento e futuro dos recursos naturais. Desenvolvemento sustentable. B2.9. Actividades terciarias: transporte. B2.10. Actividadesterciarias: comercio. B2.11. Turismo. B2.12.Causasdodesenvolvementodesigual nomundo.Débedaexterna.



As actividades dos servizos: a súa importancia dos servizos, tipos de servizos e a súa deslocalización.

·O comercio: factores e tipos.

Comercio interior e comercio exterior.

·A organización do comercio mundial.

· Un comercio mundial polarizado.

98

· Novos eixos comerciais.

· O comercio da Unión Europea.

· Afianzamento das relacións Estados Unidos-UE.

· O transporte: funcións e redes.

· O transporte terrestre: o transporte por estrada, o transporte por ferrocarril e as redes de transporte terrestre.

· O transporte naval: características, o auxe dos colectores e principais rutas.

· O transporte aéreo: características, principais rutas, loxística aeroportuaria e actividades anexas.

· O turismo: evolución e tipos de turismo.

· Os fluxos turísticos internacionais: destinos e procedencia do turismo.

· Outros servizos: os servizos financieros, os servizos de información e comunicación, os servizos de empresas e os servizos persoais.

· O comercio e o transporte en España.

· O turismo e outros servizos en España.

O sector servizos en Galicia: o comercio, os transportes, o turismo e os servizos públicos.

3)CRITERIOS DE AVALIACIÓN

B2.3.Recoñecer as actividades económicas que se realizan en Europa nos tres sectores, identificando distintas políticas económicas.

B2.4. Coñecer as características de diversos tipos de sistemas económicos.

B2.5.Entender a idea de desenvolvemento sustentable e as súas implicacións.

B2.9.Analizar o impacto dos medios de transporte no seu contorno.

B2.10.Entender os fluxos e os bloques comerciais.

B2.11.Analizar o desenvolvemento do turismo e a súa importancia económica.

B2.12. Analizar gráficos de barras por países e textos ondese reflictanosniveisdeconsumo,o comerciodesigual ea débeda externa entre paísesen desenvolvemento eosdesenvolvidos.

99

B2.13.Relacionaráreasdeconflitobélicono mundoconfactoreseconómicos


B2.3.1.Diferencia os sectoreseconómicos europeos


B2.5.1.Defineo desenvolvementosustentable e describe conceptos clave relacionados con el.

B2.9.1. Traza sobre un mapamundi o itinerario que segue un produto agrario e outro gandeiro desde a súa colleita ata o seu consumo en zonas afastadas, e extrae conclusións.

B2.10.1.Defineos indicadores que miden os intercambios económicos dun país.

B2.10.2. Describe as características do comercio internacional na actualidade

B2.11.1.Identifica os tipos de turismo e os seus efectos.

B2.12.3.Describe o funcionamentodos intercambiosa nivel internacional,utilizando mapastemáticose gráficosnosquese reflictan as liñas de intercambio.


Interpreta gráficos sobre os sectores económicos; explica as porcentaxes de ingresos dalgúns deles e a evolución financeira de cada rexión.

Identifica e explica as diferenzas entre a cantidade de actividade e os diferentes ingresos que produce en distintas zonas, interrelacionando aspectos concretos dentro dun sistema económico

Describe e xustifica se unha actividade concreta é ou non é sustentable e describe, se é necesario, os conceptos clave relacionados coas modificacións necesarias para que o sexa

Interpreta un mapa do mundo relacionado co transporte de mercadorías; identifica as principais rutas marítimas e os portos máis importantes. Páx. 149

Act. 10

Describe a evolución dos intercambios financeiros.

100

Identifica e describe adecuadamente a evolución do comercio e os intercambios a nivel internacional, utilizando mapas temáticos e gráficos; extrae conclusións sobre as consecuencias positivas e negativas que ten a globalización

Enumera os bloquescomerciaiseos seus países membros.·

Identifica os tipos de turismo.· Valora o turismo sustentable.Identifica os fluxos turísticos internacionais.Valora o impacto do turismo na poboación, na economía e no medio natural

·Identifica os factores que influíron no desenvolvemento turístico español.

Describe os recursos turísticos de Galicia e identifica o tipo de turismo que destaca na nosa comunidade.

·Analiza que países presentan maiores investimentos en infraestructuras e comparao co seu nivel de desenvolvemento.

Analiza que porcentaxe da poboación ten acceso a Internet nos países desenvolvidos e nos países en desenvolvemento

Analiza como afecta a inestabilidade política ao turismo.

Proxecto de traballo cooperativo do segundo trimestre: Arqueólogos e Percibimos.

Viaxe á illa grega de Santorini (páxina 169)

6) CONTIDOS TRANSVERSAIS

Comprensión lectora. É viable o corredor marítimo do Norte? (páxina 136); Plan do goberno indio sobre exportacións (páxina 139). Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de textos, mapas, imaxes e gráficos (páxinas 138, 140, 142-144, 147, 149-152, 154, 155, 156-159, 160, 163, 166); debate sobre a saúde e a educación (páxina 139). Comunicación audiovisual. Produción do sector servizos a nivel mundial (páxina 138); principais bloques comerciais do mundo (páxina 141); comparar mixes comerciales en dúas épocas (páxina 143); densidade da rede de transporte terrestre mundial (páxina 147); principais rutas e portos marítimos (páxina 149); evolución dos paisaxeros nos principais aeroportos (páxina 151); o turismo no mundo (páxina 155); a rede de transporte de España (páxina 159). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Busca información en Internet sobre os bloques comerciais e os seus países membro (páxina 141); busca información sobre a bandeira de conveniencia (páxina 149); consulta a páxina www.bolsamadrid.es (páxina 161); investiga sobre a procedencia dos turistas (páxina 166); completa fichas buscando a información en Internet (páxina 168); prepara unha viaxe á illa de Santorini (páxina169). Proxecto TIC de Xeografía: Decidir a localización dun hotel (páxinas 230 a 233). Emprendemento. Previsión da evolución do turismo (páxina 155). Educación cívica e constitucional. O comercio xusto (páxina 165); análise das redes de transporte (páxina 168). Valores persoais. As relacións internacionais xustas (páxina 165).

http://www.bolsamadrid.es/

101

UNIDADE 6. Un mundo de cidades


· Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer os aspectos fundamentais da cidade e o espazo urbano, describindo o proceso de urbanización e o crecemento das cidades, e relacionándoo coa rede urbana mundial; analizará os grandes retos urbanos e saberá localizar e describir as principais cidades de España. Os alumnos saberán empregar o visor Worldview.

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen os diferentes aspectos físicos e as características xeográficas das distintas paisaxes humanizadas e lugares do planeta. Saben utilizar algunhas ferramentas tecnolóxicas para estudar a xeografía e sitúan no mapa as principais cidades do mundo e de España.

· Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para que os alumnos engadan capas, cambien as proxeccións e baixen imaxes, utilizando o visor Worldview. Previranse, mediante a práctica, empezando por accións sinxelas sobre lugares ben iluminados e delimitados por algún referente físico.

temporalización: a cuarta semana xaneiro e a primeira semana de febreiro.


· A cidade: funcións e estrutura.

· A organización do espazo urbano: a cidade central, o espazo periurbano, a área suburbana e a cidade difusa, un novo modelo.

O proceso de urbanización.

· Os países desenvolvidos.

· Os países emerxentes e en desenvolvemento.

· A rede urbana mundial.

·Os grandes retos das cidades: a contaminación atmosférica, os problemas de tráfico, a xestión dos residuos, os problemas de marxinalidade, o abastecemento e outros problemas urbanos.

As cidades

102


B1.1.Localizareinterpretarespazosxeográficos e lugares nun mapaouimaxesatélite.

B2.5.Entender a idea de desenvolvemento sustentable eas súas implicacións.

B1.1.Localizareinterpretarespazosxeográficos e lugares nun mapaouimaxesatélite.


B1.1.1.Clasifica e distingue tipos de mapas e imaxes satélite.

B2.5.1.Define o desenvolvementosustentable e describe conceptos clave relacionados con el.


· Observa e comprende os datos reflectidos en distintos tipos de mapas para estudar a xeografía.

Interpreta imaxes de satélite

·Define unha cidade sustentable.Describe de que xeito pode contribuir a reducir os problemas urbanos


A interpretación de imaxes satélite (páxina 189)

CONTIDOS TRANSVERSAIS

CONTIDOS

TRANSVERSAIS

Comprensión lectora. Existen as cidades sustentables? (páxina 170); lectura dun artigo en Internet (páxina 180).

Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de mapas, imaxes e gráficos (páxinas 172, 175, 179-181, 185 e 188); análise da localización das cidades (páxina 178); os slums (páxina 179).

Comunicación audiovisual. Imaxe aérea da estrutura urbana dunha cidade (páxinas 176 e 177); as cidades máis grandes do mundo (páxina 179); o sistema urbano español (páxina 185).

O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Utiliza Google Maps ou Bing Maps para coñecer a paisaxe urbana (páxinas 173 e 188); consulta o sistema de información xeográfica do concello de Bilbao (páxina 174); localización dos slums nun mapa (páxina 179); investigar sobre revoltas xuvenís en 2005 (páxina 187); uso de Earth at Night, en Worldview (páxina 189). Proxecto TIC de Xeografía: Decidir a localización dun hotel

103

(páxinas 230 a 233).

Emprendemento. Suxestións para resolver os problemas da propia localidade como ―alcalde‖ (páxina 187).

Educación cívica e constitucional. Contribuír á redución de problemas urbanos (páxina 182).

Valores persoais. A marxinalidade urbana (páxina 187)

UNIDADE 7. O reto do desenvolvemento


Enfoque da unidade.Os alumnos deben saber que é o desenvolvemento; coñecerán as causas do atraso económico dos países en desenvolvemento; comprenderán e reflexionarán sobre as desigualdades de saúde, de benestar, económicas e sociais, relacionándoas coa pobreza extrema e coa fame. Os alumnos deben coñecer o estado de desenvolvemento en España e exporán hipóteses sobre como avanzar no desenvolvemento.

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen os aspectos básicos do desenvolvemento e a súa relación co benestar, coa pobreza extrema e coa fame no mundo. Saben cales son as características básicas da produción económica e a súa relación co desenvolvemento.

·Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para que os alumnos comprendan como medir as desigualdades de ingresos e riqueza entre os individuos dunha sociedade e do mundo mediante o índice Gini. Previranse as dificultades mediante a lectura e interpretación de datos rexistrados nunha táboa, debatendo sobre eles e extraendo conclusións.

1)CONTIDOS CURRICULARES


B2.2.Sectores de actividade económica.

B2.12.Causasdodesenvolvementodesigual nomundo.Débedaexterna.



·Os países segundo o seu desenvolvemento.

104

·Causas do atraso económico: o peso do legado colonial, o desfasamento tecnológico, o peso da poboación, a carga da débeda externa e as guerras.

·A pobreza extrema e a fame.

·O acceso á auga potable.

· As desigualdades de saúde e benestar.

·As desigualdades económicas.

· As desigualdades sociais: a desigualdade de xénero, a explotación infantil e a educación da poboación.

· Como avanzar no desenvolvemento: a axuda exterior, a xestión dos propios gobernos e unha organización do comercio máis xusta.

Pobreza e desenvolvemento en España

3)CRITERIOS DE AVALIACION CURRICULARES

B2.2. Analizar os datos do peso do sector terciariodunpaísfronteaosdosectorprimario esecundario, e extraerconclusións

B2.12. Analizargráficos de barraspor países e textosondese reflictanosniveisdeconsumo,o comerciodesigual ea débeda externa entre paísesen desenvolvemento eosdesenvolvidos.

B2.13.Relacionaráreasdeconflitobélicono mundoconfactoreseconómicos.


B2.2.1. Compara a poboación activa de cada sector en diversos paíseseanalizao grao dedesenvolvemento que amosan estes datos.

B2.12.1.Compararas características do consumointeriorde paísescomo Brasil eFrancia

B2.13.1. Realiza un informe sobre as medidas para tratar de superar as situacións de pobreza.


Interpreta textos, gráficos e mapas, comparando as características de cada tipo de poboación en diversos países e analizando o grao de desenvolvemento que mostran estes datos

· Analiza gráficos para comparar o PIB e a débeda externa de diferentes países.

105

Compara o desenvolvemento de dous países con diferentes indicadores.

· Recompila datos sobre as características e as causas do subdesenvolvemento e realiza un informe sobre as medidas para tratar de superar as situacións de pobreza e conseguir os obxectivos de desenvolvemento.

Realiza un informe sobre a pobreza en España.


Estación central de Brasil, análise da pobreza (páxina 211)


Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de mapas, imaxes e gráficos (páxinas 193, 195-197, 199, 201, 202, 207);

realiza un informe sobre a pobreza en España (páxina 204); reflexiona sobre as pensións en España (páxina 205); pór os

resultados en común e debater (páxina 207). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Busca información en Internet e explica en que consiste

o programa Fame Cero (páxina 197); compara datos na páxina do Banco Mundial (páxina 198); busca información napáxina

web da Organización Internacional do Traballo (páxina 200); busca información na páxina web do Instituto Nacional de

Estatística (páxina 205); investigar sobre os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio (páxina 207). Proxecto TIC de Xeografía: Decidir a localización dun

hotel (páxinas 230 a 233). Emprendemento. Suxestións para resolver un caso práctico sobre África (páxina 209). Educación cívica e constitucional. Comparar o desenvolvemento de dous países (páxina 208); O índice de Gini (páxina 210);

Crítica da mensaxe dunha película sobre o desenvolvemento (páxina 211). Valores persoais. Mensaxes optimistas ou pesimistas sobre o desenvolvemento (páxina 211).

UNIDADE 8. A sustentabilidade ambiental


106

· Enfoque da unidade.Os alumnos deben comprender o que é a conciencia ambiental e asumila; coñecerán os principais problemas que afectan o medio ambiente e saberán cales son os principais factores que os causan. Os alumnos comprenderán as solucións que poden adoptarse para protexer o medio natural e saberán analizar o impacto ambiental nun lugar determinado a partir de imaxes de satélite.

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen os principais problemas ambientais e algunhas accións que se poden realizar ou evitar para palialos ou evitalos. Saben cales son as características básicas da sustentabilidade ambiental. Coñecen o que é un volcán e as súas partes principais.

· Previsión de dificultades.É posible que os alumnos teñan dificultades para comprender os problemas ambientais que pode ocasionar unha erupción volcánica. Previranse as dificultades mediante a lectura e a visión de imaxes e vídeos sobre os efectos de erupcións famosas e recentes.



B2.5.Aproveitamento e futuro dos recursos naturais. Desenvolvemento sustentable


· Deterioración ambiental e nacemento da conciencia verde.

· A contaminación atmosférica e o cambio climático.

· A bruma fotoquímica.

· A choiva aceda.

· O buraco na capa de ozono.

· O efecto invernadoiro e o cambio climático.

· Como frear a contaminación atmosférica.

· A auga: escaseza e contaminación.

· A deforestación: definición, principais zonas afectadas e consecuencias nas selvas tropicais.

· A perda de biodiversidade.

A degradación do solo.

107


B2.5.Entender a idea de desenvolvemento sustentable eas súas implicacións


B2.5.1.Defineo desenvolvementosustentable e describe conceptos clave relacionados con el.


· Define a sustentabilidade ambiental e identifica os problemas ambientais actuais.

· Identifica os espazos protexidos de Galicia.

· Interpreta imaxes e mapas sobre problemas ambientais actuais; realiza procuras en medios impresos e dixitais relacionados con eles e explica as súas conclusións.

Valora a importancia dun consumo sustentable e propón medidas para logralo.

6)TRABALLO COOPERATIVO


Análise da contaminación natural: o volcán Sakurajima (páxina 229)


Comprensión lectora. Unha decisión local pode provocar efectos globais? (páxina 212); le e responde (páxina 225). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Busca información en Internet sobre o protocolo de Kyoto

(páxina 217); investiga o significado dos termos LIC e ZEPA (páxina 223); observa a evolución dos desertos (páxina 228);

busca fotografías da erupción do volcán Sakurajima (páxina 229). Proxecto TIC de

Xeografía: Decidir a localización dun hotel

(páxinas 230 a 233). Educación cívica e constitucional. A deterioración medioambiental (páxina 228).

108

Introdución á historia


· Enfoque da unidade. Os alumnos deben comprender o significado da palabra historia e en que consiste o traballo do historiador; saberán cales son e en que consisten as principais fontes históricas; identificarán o tempo histórico e relacionarano coas idades da historia; saberán interpretar e deseñar unha liña do tempo.

· O que os alumnos xa coñecen. Os alumnos coñecen algúns datos fundamentais da historia como reflexo dos feitos máis significativos sucedidos no pasado do seu medio próximo: na súa localidade, na súa Comunidade Autónoma, en España e no mundo.

· Previsión de dificultades. Poden existir dificultades para que os alumnos comprendan a diferenza entre un resto histórico escrito e un resto histórico non escrito. Previranse as dificultades con procuras en Internet, diálogos, debates e análises que permitan saber como se deben buscar as fontes históricas fiables.


BLOQUE 3. HISTORIA

B3.2.Fontes históricas.

B3.3.Cambio econtinuidade.

B3.4.Tempo histórico.

2. CONTIDOS DA UNIDADE· O significado da palabra historia.

· O traballo do historiador.

· As fontes históricas.

· Localización temporal e espacial.

As idades da historia; liña do tempo

3. CRITERIOS DE AVALIACION CURRICULARES

B3.2. Identificar,nomeare clasificar fontes históricas,e explicar diferenzas entre interpretacións defontes diversas.

109

B3.3.Explicar as características de cada tempo histórico e certos acontecementos que determinaron cambios fundamentais no rumbo da historia, diferenciando períodos que facilitan o seu estudo e a súa interpretación.

B3.4.Entender que os acontecementos eos procesos ocorren ao longo do tempo e á vez no tempo(diacronía esincronía).

4. ESTANDARES DE APRENDIZAXE

B3.2.1. Nomea e identifica catro clases de fontes históricas

B3.2.2. Comprende que a historia non se pode escribir sen fontes, xa sexan restos materiais ou textuais.

B3.3.1. Ordena temporalmente algúns feitos históricos e outros feitos relevantes utilizando para iso as nocións básicas de sucesión, duración e simultaneidade

B3.4.1.Entendequevariasculturasconvivíaná vez en diferentes enclaves xeográficos


Identifica e describe as fontes históricas que utilizan os historiadores, como bibliotecas, arquivos, etc

Identifica e describe fontes escritas e non escritas, explicando a necesidade de fontes para escribir a historia

· Identifica e describe as formas de estudar a historia: diacrónica e sincrónica.

Interpreta unha liña do tempo e responde preguntas sobre a información que reflicte, en referencia aos diferentes acontecementos históricos, distinguindo as etapas correspondentes ás épocas representadas.

Interpreta o mapa do mundo a comezos da Idade Moderna.


Comprensión lectora. Ciencias auxiliares da historia (páxina 234). Comunicación audiovisual. Interpreta a liña do tempo (páxina 236). O tratamento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación. Proxecto TIC

de Historia: Elaborar un informe a partir de documentos históricos (páxinas 346 a 349). Educación cívica e constitucional. O traballo do historiador (páxina 234).

UNIDADE 9. A Idade Moderna, unha nova era

110

PARTIDA DA UNIDADE

Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer as causas das grandes descubertas xeográficas, relacionándoas coas exploracións de Portugal e de Castela. Comprenderán as características principais dos pobos precolombianos; identificarán e describirán os aspectos fundamentais a sociedade e da economía durante a Idade Moderna. Os alumnos saberán interpretar gráficos, mapas e imaxes históricas.

O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen as características das idades da historia anteriores á Idade Moderna, identificando os aspectos fundamentais da súa cultura, a súa política e os seus costumes.

Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para comprender o significado das descubertas históricas. Previranse mediante a observación de imaxes e vídeos relacionados coa historia.


BLOQUE 3. HISTORIA

B3.1.Relaciónentreopasado,opresenteeo futuroa través dahistoria.

B3.4.Tempo histórico.

B3.5.Vocabulario histórico eartístico.

B3.6.Idade Moderna: concepto edatación.

B3.11.Monarquíasmodernas:unióndinástica deCastela eAragón. Posición deGalicia.

B3.12. Descubertas xeográficas: Castela e Portugal.Conquistaecolonización deAmérica

2. CONTIDOS DA UNIDADE

· Un tempo de exploracións.

· O mundo coñecido polos europeos.

· O comercio con Oriente.

· Os avances na navegación.

· As exploracións portuguesas.

· As exploracións castelás.

· América precolombiana: os maias, os incas e os aztecas.

111

As transformacións sociais e económicas:o auxe da burguesía, unha época de prosperidade económica e novos instrumentos económicos.


B3.1.Recoñecerqueopasadononestá"morto eenterrado",senónquedeterminaopresentee os posibles futuroseespazos, ou inflúe neles.

B3.4.Entender que osacontecementoseos procesosocorrenaolongodo tempoeávezno tempo(diacronía esincronía).

B3.5.Utilizarovocabulariohistóricoeartístico con precisión, inseríndoo nocontexto adecuado.

B3.6.Comprenderasignificaciónhistóricada etapa do RenacementoenEuropa.

B3.11.AnalizaroreinadodosReisCatólicos comounhaetapade transición entrea Idade Media ea Idade Moderna.

B3.12.Entenderos procesos de conquistae colonización,e assúas consecuencias


B3.1.1.Identifica elementos materiais, culturaisou ideolóxicosqueson herdanzado pasado

B3.4.1.Entendequevariasculturasconvivíaná vez en diferentes enclaves xeográficos

B3.5.Utilizarovocabulariohistóricoeartístico con precisión, inseríndoo nocontexto adecuado

B3.6.1. Distingue modos de periodización histórica (Idade Moderna, Renacemento, Barroco, Absolutismo, etc.).

B3.11.1.Comprende os conceptos de cambio e continuidade en relación co reinado dos Reis Católicos.

B3.12.1. Explica as causas que conduciron á descuberta de América para Europa,a súa conquista e a súa colonización

B3.12.2. Coñece os principais feitos da expansión de Aragón e de Castela polo mundo


Identifica o legado da era dos descubrimentos

Identifica os pobos precolombianos que convivían nesta época.

112

Utilizar ovocabulario histórico e artístico da Idade Moderna con precisión

Identifica a Idade Moderna como unha nova era.

Coñece e explica os acontecementos históricos máis significativos

Coñece e explica os principais acontecementos, en relacióncoreinadodos Reis Católicos.

Describe as transformacións sociais e económicas da época.

Comprende e explica as distintas causas que conduciron ao descubrimento de América, á súa conquista e á súa colonización.

Describe o proxecto de Cristovo Colón.

Sitúa nunha liña de tempo as principais exploracións de Portugal e Castela.

Coñece e explica os principais acontecementos, relacionados con Aragón, Castela e Portugal durante a Idade Moderna, destacando o protagonismo histórico dos seus principais personaxes


Proxecto de traballo cooperativo do terceiro trimestre: Heroes e Proxectamos.

Valoración dun descubrimento arqueolóxico: Machu Picchu (páxina 259).

7. CONTIDOS TRANSVERSAIS

Comprensión lectora. Como se demostrou que a Terra era esférica? (páxina 238); Interpretar o diario de Colón (páxina 256). Expresión oral e escrita. Explica como pasarías un día a bordo dunha carabela do século XVI (páxina 242); Elabora unha breve biografía de Vasco da Gama (páxina 244). Comunicación audiovisual. O mapa coñecido polos europeos e as rutas comerciais no século XV (páxina 240); A vida a bordo dunha carabela (páxinas 242-243); Principais exploracións castelás (páxina 247); Pobos precolombianos (páxina 248);Imaxe aérea dunha cidade maia (páxina 248); Recreación histórica de Tenochtitlán (páxina 250); Análise e interpretación da imaxe do friso de Holmul (páxina 258). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Buscar información en Internet de Vasco da Gama (páxina 244); buscar información en Internet sobre os Fugger (páxina 253); buscar información en Internet e enumerar algúns pobos aborixes americamos (páxina 255); investigar sobre descubrimentos arqueolóxicos (páxina 257), buscar información en Internet sobre Machu Picchu (páxina 259). Proxecto TIC de Historia: Elaborar un informe a partir de documentos históricos (páxinas 346 a 349). Emprendemento. Suxestións ante distintas posturas sobre restos relacionados coas viaxes de Colón

113

(páxina 257). Educación cívica e constitucional. Interpretar a recreación histórica dunha cidade azteca (páxinas 250 e 251); Incorporación do Machu Picchu á lista de monumentos Patrimonio da Humanidade (páxina 259).

UNIDADE 10. Novas formas de pensar: Renacemento e Reforma

PARTIDA DA UNIDADE

· Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer as formas de pensar durante o Renacemento, identificando o cambio de mentalidade; coñecerán o concepto de humanismo e a súa difusión; saberán cales son os conceptos novos que se teñen sobre a ciencia e a arte, e recoñecerán a relación entre mecenas e artistas. Identificarán e describirán as características fundamentais da arquitectura, da escultura e da pintura do Quattrocentro e do Cinquecento. Saberán como se expandiu o Renacemento; por España, polos Países Baixos e por Alemaña, identificando os aspectos máis importantes dos cambios relixiosos, da ruptura de Lutero, da Reforma, da contrarreforma e do Concilio de Trento.

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen as características máis importantes da época histórica anterior á Reforma e saben como evolucionaron os aspectos fundamentais da súa cultura, da súa política e dos seus costumes.

· Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para que os alumnos comprendan os significados e os obxectivos do mecenado e dos mecenas. Previranse as dificultades mediante a procura de información e os debates sobre o asunto.

1. CONTIDOS CURRICULARES DO CURSO

BLOQUE 3. HISTORIA




B3.6.Idade Moderna: concepto edatación.

B3.7.Renacemento e Humanismo: alcance posterior.

B3.8. Arterenacentista e barroca.

B3.9.Principaismanifestaciónsdaculturados séculos XVIeXVII.

114


O humanismo, unha nova forma de pensar.

Unha concepción diferente da ciencia e da arte.

O Quattrocentro: a arquitectura, a escultura e a pintura.

O Cinquecento: a arquitectura, a escultura e a pintura.

A expansión do Renacemento: España, Países Baixos e Alemaña.

Os cambios relixiosos: a Reforma.

A Contrarreforma.

O Concilio de Trento.

A nova espiritualidade.

Intolerancia e represión.

3)CRITERIOS DE AVALIACION

B3.1.Recoñecer que o pasado non está"morto e enterrado",senón quedetermina o presentee os posibles futurose espazos, ou inflúe neles.

B3.3.Explicar as características de cada tempo histórico ecertos acontecementos que determinaron cambios fundamentais no rumbo da historia, diferenciando períodos que facilitan o seu estudo e a súa interpretación.

B3.5.Utilizar o vocabulario histórico eartístico con precisión, inseríndoo no contexto adecuado.

B3.6.Comprender a significación histórica da etapa do Renacemento en Europa.

B3.7.Relacionaro alcance da novaolladados humanistas,artistase científicosdo Renacementocon etapasanterioreseposteriores.

B3.8.Coñecera importanciadaarterenacentistae barrocaen Europa e en América.

B3.9.Coñeceraimportanciadalgúnsautorese obras destes séculos.



115

B3.3.1.Ordenatemporalmente algúns feitos históricos e outros feitossalientables,utilizando paraisoasnociónsbásicas de sucesión, duraciónesimultaneidade

B3.5.Utilizarovocabulariohistóricoeartístico con precisión, inseríndoo nocontexto adecuado

B3.6.1. Distingue modos de periodización histórica (Idade Moderna, Renacemento, Barroco, Absolutismo


Identifica o legado do Renacemento e a Reforma.

Analiza de onde vén a división relixiosa actual.

Identifica, explica e ordena temporalmente algúns feitos históricos e outros feitos relevantes

Utilizar o vocabulario histórico eartístico da Idade Moderna con precisión

Distingue e explica diferentes trazos do Renacemento e do Humanismo

Distingue e explica diferentes trazos do Renacemento e do Humanismo, utilizando diferentes tipos de fontes.

Identifica e relaciona as obras cos artistas, humanistas e científicos correspondentes.

Analiza o palacio Médici-Riccardi


Proxecto de traballo cooperativo do terceiro trimestre: Heroes e Proxectamos.

Visita virtual á Galería dos Uffizi (páxina 28


Comprensión lectora. Foi Leonardo dá Vinci un xenio? (páxina 260). Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de textos, mapas, imaxes e gráficos (páxinas 264, 266, 267, 269, 275 e 283); elaboración dunha breve biografía de Miguel Servet (páxina 264); realización dunha ficha biográfica (páxina 265); exponer os resultados dunha investigación (páxina 283). Comunicación audiovisual. Unha imprenta de comezos da Idade Moderna (páxina

116

263);elementos clásicos na igrexa de Santo Andrés de Mantua (páxina 266); O xuízo final, de Miguel Anxo (páxina 269); unha cidade do Renacemento: Florencia (páxinas 270-271); a escultura de Berruguete (páxina 272); división relixiosa de Europa no século XVI (páxina 275); o palacio Médici-Riccardi (páxinas 280-281). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Busca información en Internet sobre a Gramática (páxina 262); investiga sobre como diagnosticaban as enfermedades e busca información sobre Miguel Servet (páxina 264); identifica os personaxes que rodean a Xesús (páxina 269); buscar información en Internet sobre a Galería dos Uffizi (páxina 283). Proxecto TIC de Historia: Elaborar un informe a partir de documentos históricos (páxinas 346 a 349). Educación cívica e constitucional. A imprenta (263); Florencia, unha cidade do Renacemento (páxina 270); A Inquisición (páxina 277);Novas relixións (páxina 279); A orixe da división relixiosa actual (páxina 282).

UNIDADE 11. A formación do Imperio español


Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer as características máis importantes das formas de monarquías autoritarias. Saberán cales foron os feitos máis relevantes, sucedidos durante o reinado dos Reis Católicos. Identificarán e describirán as características fundamentais do Imperio español dos Austrias; buscarán información e aprenderán o que significou para España e para o resto do mundo a conquista e a colonización de América.

O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen as características máis importantes da época histórica anterior á formación do Imperio español e saben como evolucionaron os aspectos fundamentais da súa cultura, da súa política e dos seus costumes.

Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para que os alumnos saiban analizar as polémicas históricas e a validez ou invalidez da información que chegou ata os nosos días. Previranse as dificultades mediante debates sobre información actual e facendo hipóteses sobre futuras posibles polémicas sobre os feitos actuais que pasarán á historia

1. CONTIDOS CURRICULARES DO CURSO

BLOQUE 3. HISTORIA



117



B3.8. Arterenacentista e barroca.

B3.10.Estadomoderno: monarquías autoritarias, parlamentarias e absolutas.

B3.12. Descubertas xeográficas: Castela e Portugal.Conquistaecolonización deAmérica.


A aparición do Estado moderno: as monarquías autoritarias e as monarquías europeas a comezos da Idade Moderna.

O reinado dos Reis Católicos.

O imperio español; os problemas internos.

O imperio de Carlos V.

A Monarquía Hispánica de Filipe II.

Os problemas financeiros do imperio.

A organización do Imperio: os órganos de goberno, a sociedade e as actividades económicas.

Os problemas exteriores: a rivalidade con Francia, a expansión do Imperio turco, a defensa do catolicismo e a guerra de Flandres.

A conquista de América.

A organización dos territorios americanos: o goberno das indias e a sociedade colonial

3) CRITERIOS DE AVALIACION CURRICULARES

B3.1.Recoñecer que o pasado no nestá"morto e enterrado",senónquedetermina o presentee os posibles futuroseespazos, ou inflúe neles.

B3.3.Explicar ascaracterísticasdecada tempo históricoecertosacontecementos que determinaron cambiosfundamentaisnorumbo da historia, diferenciando períodos que facilitan o seu estudo e asúa interpretación.

B3.5.Utilizar o vocabulario histórico e artístico con precisión, inseríndoo no contexto adecuado.

B3.7.Relacionar o alcance da novaolladados humanistas,artistase científicosdo Renacementocon etapasanterioreseposteriores.

118

B3.8. Coñecer a importancia daarte renacentistae barroca en Europa e en América.

B3.10.Comprender a diferenza entre os reinos medievais e as monarquías modernas.

B3.12.Entenderos procesos de conquistae colonización,e as súas consecuencias

4. ESTANDARES DE APRENDIZAXE




B3.7.1.IdentificatrazosdoRenacementoe do Humanismona historiaeuropea,apartirde fontes históricas dediversos tipos.

B3.8.1.Coñeceobraselegadodeartistas, humanistas ecientíficos da época.

B3.10.1. Distingue as características de réximes monárquicos autoritarios, parlamentarios eabsolutos

5. INDICADORES DE LOGRO

Identifica o legado da conquista de América

Identifica, explica e ordena temporalmente algúns feitos históricos e outros feitos relevantes

Utilizar o vocabulario histórico da Idade Moderna con precisión

Distingue e explica diferentes trazos do Renacemento e do Humanismo, utilizando diferentes tipos de fontes

Busca información en Internet, coñece e describe obras e legado de artistas, humanistas e científicos

Identifica e explica as características de réximes monárquicos autoritarios, parlamentarios e absolutos; describe os feitos históricos principais que sucederon na época; interpreta mapas e elabora eixos cronolóxicos sobre os territorios herdados e os anexionados.

119

Analiza o mapa do Imperio español e explica a información que observa nel

6. TRABALLO COOPERATIVO

Proxecto de traballo cooperativo de terceiro trimestre: Heroes e Proxectamos.

Un percorrido polos Reais Sitios (páxina 311).

7. CONTIDOS TRANSVERSAIS

Comprensión lectora. Como combatían os terzos españois? (páxina 284); A cochinilla, unha tinguidura de moda outra vez? (páxina 309). Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de textos, mapas, imaxes e gráficos (páxinas 288, 289, 290, 292, 293, 295-305); explicación de a que grupo social pertencían os personaxes de Rinconete e Cortadillo (páxina 294); descrición do palacio que Carlos I mandou construír en Granada (páxina 311). Comunicación audiovisual. O mapa do Imperio español (páxinas 292 e 293);imaxe aérea dunha representación do mosteiro do Escorial (páxinas 296 e 297); a vida nunha cidade das colonias (páxinas 304 e 305). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Investiga que fillos e fillas dos Reis Católicos contraeron matrimonio con príncipes doutros Estados (páxina 288); busca en Google Maps a cidade de Sevilla (295); busca información en Internet sobre a Biblioteca Real (páxina 296); investiga en Internet sobre algún dos conquistadores citados (páxina 301); visualiza un vídeo en Internet e consulta a páxina web de Patrimonio Nacional (páxina 311). Proxecto TIC de Historia:

Elaborar un informe a partir de documentos históricos (páxinas 346 a 349). Emprendemento. A cochinilla, unha tinguidura de moda outra vez? (páxina 309). Educación cívica e constitucional. Análise dos efectos en América da conquista española (307);Coñecer a sociedade a través do vestido (páxina 308); Por que descendeu a poboación india? (páxina 310). Valores persoais. O vestido e a sociedade (páxina 308).

UNIDADE 12. A Europa do Barroco


· Enfoque da unidade.Os alumnos deben coñecer as características fundamentais do Barroco e as circunstancias que acompañaron ao declive da Monarquía Hispánica e ao ascenso de novas potencias. Saberán en que consistiu a revolución científica. Identificarán e describirán a arte barroca e as características principais do Século de Ouro español. Interpretarán e describirán unha declaración de dereitos. Analizarán unha pintura barroca. Describirán a vida cotiá a través da pintura e saberán analizar o papel da pirataría. Aprenderán a representar unha obra de teatro.

120

· O que os alumnos xa coñecen.Os alumnos coñecen as características máis importantes da época histórica anterior ao Barroco e saben como evolucionaron os aspectos fundamentais da súa cultura, da súa política e dos seus costumes.

· Previsión de dificultades.É posible que existan algunhas dificultades para que os alumnos saiban analizar o papel dos piratas e os corsarios na Idade Moderna. Previranse as dificultades mediante a procura de información e debates sobre recentes polémicas relacionadas coa pirataría nalgúns mares e costas do mundo.






B3.9.Principaismanifestaciónsdaculturados séculos XVIeXVII.

B3.10.Estadomoderno: monarquías autoritarias, parlamentarias e absolutas.

B3.12. Descubertas xeográficas: Castela e Portugal.Conquistaecolonización deAmérica.

B3.13. OsconflitoseuropeosnosséculosXVI e XVII a travésdaspolíticasdosAustrias: reforma,contrarreformaeguerrasde relixión; loita polahexemoníaeguerrados TrintaAnos


· Unha época de crise: a crise demográfica, o empobrecemento do campo, a crise económica nas cidades e numerosos conflitos sociais.

· O declive da Monarquía Hispánica: o goberno dos validos, graves problemas internos, unha economía en crise e o final da dinastía dos Austrias.

· O fin da hexemonía española en Europa.

· Francia, primeira potencia europea.

· A monarquía absoluta de Luís XIV.

· O éxito comercial das Provincias Unidas.

· O triunfo do parlamentarismo en Inglaterra.

· A revolución científica.

121

· Arte Barroca: arquitectura e urbanismo.

· A escultura barroca: características.

· A pintura barroca: características.

· A escola italiana, a escola holandesa e a escola flamenga.

· O Século de Ouro español.

3. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

B3.1.Recoñecerqueopasadononestá"morto eenterrado",senónquedeterminaopresentee os posibles futuroseespazos, ou inflúe neles.

B3.3.Explicar ascaracterísticasdecada tempo históricoecertosacontecementos que determinaron cambiosfundamentaisnorumbo da historia, diferenciando períodos que facilitan o seu estudo e asúa interpretación.


B3.7.Relacionaro alcance da novaolladados humanistas,artistase científicosdo Renacementocon etapasanterioreseposteriores.

B3.9.Coñeceraimportanciadalgúnsautorese obras destes séculos.

B3.10.Comprenderadiferenzaentreosreinos medievais e as monarquías modernas.

B3.12.Entenderos procesos de conquistae colonización,e assúas consecuencias.

B3.13.Coñecertrazosdaspolíticasinternase asrelaciónsexterioresdosséculosXVIeXVII



B3.3.1.Ordenatemporalmente algúns feitos históricos e outros feitossalientables,utilizando paraisoasnociónsbásicas de sucesión, duraciónesimultaneidade.


122

B3.7.1.IdentificatrazosdoRenacementoe do Humanismona historiaeuropea,apartirde fontes históricas dediversos tipos.

B3.9.1.Analizaobras,oufragmentosdelas, dalgúns autores destaépocanoseu contexto.

B3.10.1. Distingue as características de réximes monárquicos autoritarios, parlamentarios e absolutos

B3.12.1.Explica ascausasque conducironá descubertade AméricaparaEuropa,asúa conquistae a súacolonización

B3.13.1. Analiza as relacións entre os reinos europeos que conducen a guerras como a dos ―Trinta Anos


Identifica o legado da época do Barroco

Identifica, explica e ordena temporalmente algúns feitos históricos e outros feitos relevantes.

Utilizar o vocabulario histórico da Idade Moderna con precisión.

Identifica e describe obras e legado de artistas, humanistas e científicos da época.

Analiza unha pintura de Rubens.

Analiza e interpreta obras dalgúns autores do Século de Ouro, como Calderón da Barca; explica e opina sobre os valores que defenden estes textos.

Identifica e explica as características de réximes monárquicos autoritarios, parlamentarios e absolutos, tendo en conta a Declaración de Dereitos de 1689 e a limitación do poder real

Interpreta mapas sobre a expansión colonial en América; busca información sobre as distintas colonias; e explica as distintas causas que conduciron á descuberta de América para os europeos, á súa conquista e á súa colonización

Interpreta mapas sobre as posesións de España, as que perdeu e os países que as anexionaron, explicando as causas e as consecuencias de tratados e de guerras como a dos ―Trinta Anos‖.


Proxecto de traballo cooperativo de terceiro trimestre: Heroes e Proxectamos.

123

A representación de O alcalde de Zalamea (páxina 345)


Comprensión lectora. Era Versalles só un palacio? (páxina 312); Avances científicos e inventos do século XVII (páxina 326 e 327). Expresión oral e escrita. Lectura e interpretación de textos, mapas, imaxes e gráficos (páxinas 314, 315, 317, 319, 320, 325 e 329); redacción dunha breve biografía dun valido (páxina 316). Comunicación audiovisual. Imaxe aérea dunha representación do palacio de Versalles (páxina 313); A paz de Westfalia (páxina 318); Representación dun barrio de Ámsterdam (323); Características barrocas dunha igrexa (páxina 328); A praza de San Pedro (páxina 330 e 331); A fonte de Apolo (páxina 332); Comparación entre o David de Bernini e o David de Miguel Anxo (páxina 333); A cea de Emaús (páxina 334); Análise de pinturas van Ostade, de Hooch e de Rubens (páxinas 335 e 343); As Meninas de Velázquez e as de Picasso (páxina 341). O tratamento das tecnoloxías da información e da comunicación. Busca información en Internet (páxina 315); busca información sobre unha colonia británica creada en América no século XVII (páxina 325); busca información en Internet sobre un dos descubrimentos citados (páxina 327); busca información en Internet sobre un edifico ou praza realizados en Roma na época do Barroco (páxina 330). Proxecto TIC de Historia: Elaborar un informe a partir de documentos históricos (páxinas 346 a 349). Educación cívica e constitucional. Relación entre a imaxe e o grupo social aparente (317);Os símbolos do poder absoluto (páxina 321); O parlamentarismo (páxina 341); A vida cotiá a través da pintura (páxina 342); Hai piratas na actualidade? (páxina 344); Análise dos valores nun texto (páxina 345). Valores persoais. A vida cotiá (páxina 342); Os valores nun texto (páxina 345). 7-GRAO MÍNIMO DE CONSECUCIÓN PARA SUPERAR

A MATERIA

Os mínimos para superar a materia son aqueles que o propio decreto estipula e que nos recollemos, ao inicio da programación, en forma de tabla.

8.PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE

AVALIACIÓN

8A) PROCEDEMENTOS

-Observación do traballo diario na aula e na casa

-Análise e valoración de tarefas especialmente creadas para a avaliación: realizarase máis dunha proba escrita por avaliación, en princípio cada dúas unidades didácticas.

- Exposición oral en clase de traballos realizados en grupo ou individualmente

124

8B) INSTRUMENTOS

- O caderno do profesor no que se anotarán tódalas incidencias referidas ao progreso ou non dos alumnos/as.

-O caderno de clase dos alumnos/as

-As probas obxectivas realizadas: probas de avaliación de contidos e probas de avaliación por competencias correspondentes a cada unidade

- Os traballos presentados

- Proxectos persoais ou de grupo

- As probas realizadas sobre lecturas obrigatorias ou recomendadas.

- Elaboracións multimedia

8C) SISTEMA DE CUALIFICACIÓN

Actitude, comportamento, puntualidade e asistencia 10,00%

Participación na aula, traballo na casa e na aula 10,00%

Realización de traballos e de lecturas recomendadas 10,00%

Probas obxectivas e lecturas obrigatorias 70,00%

9.RECUPERACIÓN DE PENDENTES

Corresponde ao profesor/a do noso departamento, que imparta clase en 4ºESO ao alumnado coa materia de 3º ESO pendente, facer un seguimento da actitude, comportamento, traballo e asistencia destes alumnos/as e decidir se a súa avaliación continua é positiva ou negativa.

Os contidos esixibles son os que coinciden cos mínimos desta materia. Procurarase que a recuperación da materia pendente se axuste ás unidades didácticas explicadas no ano escolar no que estos alumnos e alumnas fixeron 3º de ESO.

A avaliación deste alumnado será o resultado de:

1. A realización e entrega, nas datas propostas, dos exercicios de reforzo.

2. Os resultados da avaliación continua posotiva ou negativa que demostren o interés dos alumnos/as por superarse.

125

3. O resultado das probas escritas: a primeira destas probas en febreiro; a segunda en abril; exames finais, se fose necesario, en xuño e extraordinario de setembro.

10)METODOLOXÍA DIDÁCTICA

O longo do curso aplicarase unha metodoloxía significativa e activa na que conxugan as necesidades de explicación do profesor coa participación activa dos alumnos/as na aula tanto a nivel individual como colectivo. Utilizamos un modelo discursivo/expositivo e experencial desenvolvendo traballo por tarefas con aplicación de técnicas básicas da xeografía e a historia, resolución de casos prácticos, análise de problemas científicos, valoración crítica....

Teremos en conta as características psicoevolutivas dos alumnos/as e as socioculturais do seu entorno.

Ensino personalizado atendendo á diversidade.

11) MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS QUE SE

VAIAN A UTILIZAR

Para o traballo da materia necesitamos:

NA AULA

Libro de texto e libro dixital da editorial santillana

Mapas murais xeográficos e históricos, como os da Editorial Vicens Vives.

Atlas xeográficos e históricos, que pode posuuir tanto os alumnos/as como o departamento

DVD de documentais e películas históricas

CD-Rom e direccions de Internet, para incorporar as posibilidades que ofrecen as TICs.:mapas interactivos, exercicios que o alumnado pode realizar como reforzo, imáxenes e animacións......

Utilización dos medios de comunicación ( prensa, radio, televisión).

Caderno de traballo do alumnado.

Folletos turísticos.

Lecturas complementarias.

Diccionario de términos artísticos, históricos e xeográficos.

126

Enciclopedias.

Biblioteca do centro.

Posibilidade de participar na revista que o centro ten:‖Entrepontes‖ con traballos suxeridos desde a dirección da revista, con publicación posterior.

Páginas WEB.

FORA DA AULA:

Asistencia á proxección dalgunha película ou representación teatral que resulte de interés

para os contidos da unidade didáctica.

•

Visitas de carácter histórico a museos, ruinas arqueolóxicas, igrexas, castelos ou outros

monumentos relacionados coa unidade didáctica. Para eso, poden ser de interés os

cadernos e materias elaborados polos Gabinetes Pedagóxicos de Belas Artes.

•

Visitas extraescolares de carácter histórico-geográfico: observación de paisaxes, lugares e

establecementos de interés., remítome ao apartado das saídas complementarias-

extraescolares destaa programación onde veñen recollidas diferentes saídas

complementarias extraescolares.

12)AVALIACIÓN INICIAL

No noso centro realízase, antes do 10 de outubro, unha reunión de todo o profesorado para facer a avaliación inicial. Con ela conséguese indagar a situación do alumando coa que partimos e recoñecer ass necesidades educativas especiais que poden plantexar algúns alumnos/as.

127

Este curso 2015-16 na avaliación inicial realizada 0 15 de outubro non se detectaron alumnos/as con necesidade de reforzo nesta materia.

13.MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

A educación secundaria obrigatoria atende aos principios de igualdade no dereito á educación e polo tanto de atención á diversidade, co obxectivo de responder ás necesidades educativas concretas dos alumnos e alumnas e á consecución das contencias básicas, evitando calquera discriminación que lle impida acadar estos obxectivos e a titulación correspondente. Neste sentido teranse en conta as dificultades específicas das rapazs que por razón de xénero e pertenza a determinados colectivos teñan dificultades especiais para rematar a etapa.

Alumnado que se incorpora tardíamente ao sistema educativo, ou que procede doutras comunidades educativas que non se corresponden co noso, especialmente alumnado inmigrante.

Alumnado con necesidades educativas especiais derivadas de discapacidade ou trastornos graves da conduta.

Alumnado con altas capacidades intelectuais.

As medidas de atención á diversidade nos puntos arriba sinalados están dispostas pola Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, xunto co Departamento de Orientación do centro, trala reunión do titor cos profesores que imparten ensino no grupo no que se detectan ditos problemas.

Temos que sinalar que neste momento no único grupo de 3º de ESO que existe no noso grupo non se detectaron ningunha das condicións arriba citadas.

Sen embargo, e como xa dixemos no apartado correspondente á metodoloxía didáctica deste Departamento, sí somos conscientes de que áinda sen colocarnos nestes supostos, o noso alumnado é diverso en canto a interese, actitude, motivación, coñecementos previos, etc., cuestións estas que se detectan na avaliación inicial prevista para antes do 15 de outubro, onde se poñerán en común, previo informe do Departamento de Orientación e do titor do grupo, por tódolos profesores e profesoras que imparten materia neste grupo. No caso de ser detectada algún problema que precise de maior atención recollerase no anexo desta programación. Ahora ben a mellor maneira nos supostos que entran dentro do habitual, posto que ningún alumno é igual a outro, pensamos que a mellor medida forma de facer fronte aos diversos ritmos de aprendizaxe

128

é facelo recurrindo á metodoloxía activa da que xa falamos, a aprendizaxe significativa e motivadora, á aplicación da avaliación continua e a revisión permanente da programación para adaptala e adecuala ás necesidades do noso alumnado real. Ademais propuxemos tamén no apartado da avaliación ,e a él nos remitimos, a personalización dos exercicios de reforzo e mesmo a posibilidade, xa experimentada noutros cursos para o mesmo nivel por quén elabora esta programación, de modelos diferentes de probas obxectivas, sen carácter obrigatorio, adaptados aos diversos ritmos e modos de aprendizaxe. Ver anexo.

14)TEMPORALIZACIÓN

Introducción á Xeografía --2ª semana de setembro A organización politica do mundo—2 últimas semanas de setembro e dúas

primeiras de outubro O mundo, unha economía globalizada – dúas últimas semanas de outubro e

primeira de novembro. O sector primario – tres semanas de novembro Minaría, enerxía e industria – decembro Os servizos – segunda e terceira semana de xaneiro Un mundo de cidades – ultima semana de xaneiro e primeira de febreiro. O reto do desenvolvemento -segunda e terceira semana de febreiro. A sustentabilidade ambiental- cuarta semana de febreiro e primeira de marzo Introducción á historia – segunda semana de marzo A Idade Moderna, unha nova era – terceira e cuarta semana de marzo novas formas de pensar; Renacemento e Reforma – tres semanas de abril A formación do Imperio Español – tres primeiras semanas de maio A Europa do Barroco – ultima semana de maio e dúas primeiras de xuño

15)MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E

MODIFICACIÓN DAS PROGRAMACIÓNS EN

RELACIÓN COS RESULTADOS ACADÉMICOS E

PROCESOS DE MELLORA.

Cada trimestre teremos unha reunión de departamento para revisar se se acadan os oxetivos propostos, se a temporalización é a adecuada. Se existisen partes dela de dificil asimilación por parte do alumnado, etc... Ademais analizaranse os resultados das avaliacións, a porcentaxe de aprobados e suspensos e tratarase de buscar métodos de mellora para os alumnos con dificultades.

A memoria de final de curso servirá para analizar os resultados da programación aplicada.

129

4º CURSO

130

.1.-INTRODUCCIÓN

No presente curso escolar, 2015-16, no IES ―Campo San Alberto‖ temos dous grupos de 4º de ESO . A procedencia dos alumnos é dos 3º de ESO do curso escolar anterior e proceden totalmente da vila de Noia. En cuanto á lexislación na que se basea esta programación é como nos apartados correspondentes aos tres primeiros cursos de ESO a que se basea na Lei Orgánica 2/2006, do 3 de maio, no Real Decreto 1631/2006, do 29 de decembro que establece as ensinanzas mínimas correspondentes á educación secundaria obrigatoria. Esta lexislación desenvólvese no caso de Galicia, en virtude das competencias que posúe a Consellería de Educación e Ordenación Universitaria na seguinte lexislación: Decreto 133/2007, do 5 de xullo que regula as ensinanzas da educación secundaria obrigatoria da Comunidade Autónoma de Galicia. Orde do 6 de setembro de 2007, pola que se desenvolve e implanta a educación secundaria obrigatoria na CA de Galicia. Orde do 21 de decembro de 2007, pola que se regula a avaliación na educación secundaria obrigatoria en Galicia. Orde do 30 de xullo de 2007, pola que se regulan os programas de diversificación curricular en Galicia. En virtude da lexislación arriba mencionada, o presente curso escolar corresponde ao 4º de ESO, último curso da ensinanza secundaria obrigatoria, a implantación do novo currículo. En función desta nova lexislación desenvolveremos a continuación a nosa programación para este curso escolar, 2008/09. A importancia engadida deste curso reside en que é final da etapa educativa obrigatoria, ao final da que o alumnado recibirá o Título de graduado en educación secundaria obrigatoria, se acada as competencias básicas e os obxectivos da etapa, é dicir, o alumnado que remate este curso de 4º de ESO deberá estar capacitado e formado para continuar estudios ou ben para incorporarse á vida laboral. De ahí a nosa importante responsabilidade e o que xustifica a necesidade desta programación co fin de evitar a improvisación e a descordinación que redunda en perxuízo do alumnado.

.2.CONTRIBUCIÓN DA MATERIA ÁS COMPETENCIAS BÁSICAS.

COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA. Esta competencia que se refire a o emprego da linguaxe como instrumento de comunicación oral e escrita, para expresar o propio pensamento ou os coñecementos adquiridos, é unha competencia improtantísima na materia de Historia de 4º de ESO e no propio curso como final de etapa e capacitación do alumnado de cara a seguir estudios futuros ou a incorporarse á vida laboral. O alumnado e o profesorado encontrarán multitude de procedementos para desenvolver e completar as habilidades nesta competencia adquirida polos alumnos/as nos cursos anteriores. Refírese á expresión correcta e co vocabulario propio das Ciencias Sociais, en concreto da Historia, de feitos, procesos e as súas causas e consecuencias que se produciron ao longo dos tres séculos que contempla a Historia de 4º de ESO, estudio que se refire tanto á nivel global, como á máis próxima a nós, a Historia de Occidente, e ao estudio da Historia de España e de Galicia. Ademais permitiralle ao alumno/a debatir, conversar e establecer vínculos cos demais e co seu entorno. En particular esta competencia permítelle aos nosos alumnos de

131

Ciencias Sociais achegarse ao coñecemento doutras culturas, á comprensión da realidade para contribuir á construcción dunha sociedade onde non se produzan discriminacións, nin desigualdades en función da orixen, nacionalidade, cultura ou sexo. Esta materia á que se refire a actual programación contribúe ao desenvolvemento desta competencia co dominio da habilidade de ler e escribir diferentes tipos de textos cada vez máis complexos e que resultan fundamentais para coñecer a historia e a sociedade que se está a estudiar. O alumno/a ten que ser capaz ao finalizar o curso de expoñer clara e sistematicamente as ideas, argumentando con rigor e precisión. COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ. Para comprender a nosa sociedade cada vez máis plural e a realidade social o estudo da Historia máis inmediata como é a dous útltimos séculos ofrécelles aos alumnos e alumnas un bagaxe innegable porque o mundo no que nós vivimos é froito das decisións e actuacións que tomaron os nosos antepasados. Desta forma os alumnos e alumnas adquiren a conciencia de que o futuro é responsabilidade do que nós fagamos hoxe, contribúe a súa formación como cidadáns responsables e comprometidos, en especial coa cidadanía democrática e coa defensa dos dereitos humanos e o cumprimento dos seus deberes como seres humanos. Estos obxectivos non só se consiguen co coñecemento das sociedades pasadas senón tamén porque a propia materia potencia a metodoloxía de diálogo, debate, argumentación e participación . Actitudes éstas que despois poderán trasladar a súa vida cívica. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA. Esta competencia supón apreciar, comprender e valorar as diferentes manifestacións culturais e artísticas materiais e inmateriais, utilizalas para o enriquecemento persoal e aprecialas como patrimonio dos homes e mulleres que constituimos a sociedade e que polo tanto é necesario cuidar e preservar para os nosos descendentes. A contribución da nosa materia realízase mediante o coñecemento de obras de arte relevantes polo seu significado. COMPETENCIA NO TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL. Moi importantes as TIC para o coñecemento e comprensión da sociedade e dos feitos históricos. A habilidade de buscar, obter, procesar de forma crítica e responsable e comunicar a información convírtese en habilidade para transformala en coñecemento. A nosa é unha sociedade da información onde os medios audiovisuais e a Internet teñen un papel cada véz máis relevante para formar opinións, gustos e actitudes, por iso debe insistirse en que hai que saber utilizala, comprendela e integrala en esquemas previos de coñecemento. Só así se poden empregar para transmitir información responsable dunha forma eficaz e mesmo lograr interactuar co resto da sociedade e desenvolver formas de traballo cooperativo.

132

COMPETENCIA SOBRE COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO. Importante porque o espazo natural é en moitas ocasións transformado pola acción humana das sociedades que se instalaron sobre él e o utilizaron e seguen utilizando como fonte de recursos, habitación, etc. Polo tanto coñecer as condicións de vida de homes e mulleres que son quenes forman a sociedade e quenes transforman o medio é importante para valorar as consecuencias das actuacións e procesos determinados e contribúe nos alumnos e alumnas a desenvolver a actitude de responsabilidade e protección do ambiente. COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER. Os alumnos e alumnas da nosa materia completarán e perfeccionarán coñecementos adquiridos en cursos anteriores, como por exemplo a multicausalidad dos feitos históricos, os puntos de vista diferentes sobre o mesmo feitos que, a veces, teñen os historiadores e os mesmos protagonistas dos feitos, aprenderán a diferenciar claramente causas, etapas e consecuencias dos feitos históricos; os procesos económicos, sociais, demográficos, políticos, culturais e ideolóxicos que se produciron dende o século XVIII ata conformar o mundo e a sociedade na que nos vivimos e coñecemos; adquirirán o vocabulario histórico básico que ademais lles permitirá entender a información dos medios de comunicación; a analizar e interpretar información gráfica ou escrita; a emitir xuízos críticos ben fundamentados e argumentacións para defender a súa forma de pensar sobre os acontecementos actuais, etc. Todo esto poderá ser empregado polos alumnos e alumnas para seguir e continuar a súa aprendizaxe ben dentro da propia ensinanza oficial ou ben como unha tarefa propia de realización persoal. En resúmen os alumnos e alumnas ao remate do curso deben ter as ferramentas que lles permitan aprender por sí sós e atopar respostas que se correspondan cun coñecemento racional, asumindo que poden ser diversas e que é posible atopalas dende dististas perspectivas metodolóxicas. Tampouco se trata de que os alumnos e alumnas ao finalzar a etapa teñan todos os coñecementos precisos, máis ben que posúan a cociencia do que saben e do que lles resta por aprender e o que poden aprender segundo as súas capacidades.

.3.OBXECTIVO DAS CIENCIAS SOCIAIS DE 4º DE ESO

Localización no tempo e no espazo dos principais acontecementos da Historia contemporánea. Identificación dos factores que interveñen nos procesos de cambio histórico, considerando as súas interrelacións e a multicausalidade. Identificación das consecuencias que no cambio histórico teñen esos procesos. Diferenciación de causas e consecuencias dos procesos de cambio histórico. Valoración do papel que homes e mulleres como suxeitos da Historia, tanto a nivel individual como colectivo. Procura, selección e obtención de información de fontes escritas, diferenciando os feitos das opinións e as fontes primarias das secundarias. Contraste de informacións contradictorias e/ou complementarias a propósito dun mesmo feito ou situación. Análise e traballo con textos históricos de especial relevancia.

133

Análise de feitos ou situacións relevantes da actualidade, particularmente de Galicia, con indagación dos seus antecedentes históricos e das circunstancias que os condicionan. Valoración dos dereitos humanos e rexeitamento de calquera forma de discriminación ou de dominio. Visión crítica ante as situacións inxustas. Valoración do diálogo e a procura da paz na resolución de conflitos. Recoñecemento dos elementos básicos que configuran os principais estilos ou artistas relevantes do mundo contemporáneo, contextualizándoos na súa época. Interpretación de obras artísticas significativas de arquitectura, artes plásticas, literatura e música.

.4.CONTIDOS

Bloque 1. Bases históricas da sociedade actual. Transformacións políticas e económicas na Europa do Antigo Réximen. Transformacións políticas e socioeconómicas no século XIX. Crise do Antigo Réximen e construcción do Estado liberal na España do século XIX. Grandes cambios e conflitos na primeira metade do século XX. Transformacións na España do século XX: a crise do Estado liberal. Bloque 2. O mundo actual. A orde política e económica mundial na segunda metade do século XX: bloques de poder e modelos socioeconómicos. Transición política e configuración do Estado democrático en España. Proceso de construcción da Unión Europea. Cambios nas sociedades actuais. A desaparición da URSS e a nova orde mundial: globalización e novos centros de poder. Focos de tensión e perspectivas no mundo actual.

.5.TEMPORALIZACIÓN E SECUENCIACIÓN.

BLOQUE 1. Bases históricas da sociedade actual. 1ª UD:O século XVIII: A crise do Antigo Réxime. Europa no século XVIII: Unha agricultura señorial. Unha monarquía absoluta. A expansión económica. A sociedade estamental: Unha sociedade desigual. Os privilexiados. Os non privilexiados. O pensamento ilustrado: Que é a Ilustración?. Os filósofos das Luces. A ―Enciclopedia‖. A creba do absolutismo: As revolucións inglesas. O Despotismo Ilustrado. A Revolución americana: EEUU de América. A constitución de EEUU. O século XVIII en España: os Borbón. A Guerra de Sucesión (1701-1714). O absolutismo borbónico. O uniformismo territorial.

134

O reformismo borbónico. A Ilustración en España. O crecemento económico do século XVIII. Galicia no século XVIII: A poboación. A sociedade. As actividades económicas. A Ilustración galega. Actividades Describir e explicar un mapa de Europa no século XVIII comparándoo co presente. Describir e explicar un mapa do comercio triangular. Explicar un debuxo do sistema de rotación trienal. Definir términos clave do tema: Antigo Réxime, absolutismo… Explicar as diferenzas entre o sistema político absoluto e o parlamentarismo inglés. Leer e comentar algún fragmento da Declaración de Dereitos ou da Declaración de Independencia norteamericana. Explicar as consecuencias territoriais do Decreto de Nova Planta. Buscar información en Internet sobre o padre Feijoo e sobre o padre Sarmiento. Temas transversais Rexeitamento do racismo Valoración do longo camiño que se seguiu ata a consolidación da democracia e do respeto aos dereitos humanos. Valoración do papel que xogaron determinados intelectuais á hora de cambiar o estado da cuestión tal e como era no século XVIII. 2ª UD:Liberalismo e nacionalismo. A Revolución Francesa (1789-1792). A fin do Antigo Réximen. A revolución burguesa (1789-1792). A Revolución Francesa (1792-1799): A caída da monarquía. A revolución democrática (1792-1794). A República burguesa (1794-1799). O imperio napoleónico: As conquistas napoleónicas. Europa e a Revolución Francesa. A Europa da Restauración: A volta ao Antigo Réxime e o Congreso de Viena. A oposición do liberalismo e do nacionalismo. A acción da Santa Alianza. Liberalismo e Nacionalismo: O liberalismo, unha nova doutrina política. Os movementos nacionais. A expansión do liberalismo e do nacionalismo: As revolucións de 1820. As revolucións de 1830. A Primavera dos Pobos. Cara a unha Europa das Nacións: As unificacións de Italia e de Alemaña. A Europa de finais do século XIX. Romanticismo e Realismo. Actividades Ler e extraer os principios revolucionarios, comparados cos que rexían no absolutismo, da constitución francesa de 1791 e da Declaración de Dereitos do Home e do Cidadá. Describir e explicar o mapa que resultou do Congreso de Viena. Realizar un mapa conceptual sobre as causas ou as etapas da Revolución Francesa. Realizar un cadro comparativo coas características do: absolutismo, liberalismo e liberalismo democrático. Situar no seu contexto histórico a personaxes representativos deste período: da Revolución Francesa; da Europa da Restauración… Definir conceptos: liberalismo, constitución, separación de poderes…

135

Escribir unha breve biografía dun personaxe representativo do nacionalismo. Buscar pinturas que representen o realismo e o romanticismo. Ler e poñer en común na aula fragmentos de obras de literatura romántica e realista. Temas transversais Educación nos valores democráticos e de participación cidadana. Respeto pola liberdade dos demais como contrapartida á nosa propia liberdade. Valoración da paz. 3ª UD:A industrialización das sociedades europeas. Aumento demográfico e expansión agrícola: A revolución demográfica. A revolución agrícola. A era do maquinismo. Máquinas, vapor e fábricas. A industria téxtil. Carbón e ferro: a siderurxia. A revolución dos transportes: o ferrocarril e o barco de vapor. O incremento do comercio. O capitalismo industrial: Liberalismo e capitalismo. Bancos e finanzas. A expansión do capitalismo industrial. A segunda fase da industrialización: Novas fontes de enerxía e novas industrias. Unha nova organización industrial. A nova sociedade industrial: A burguesía. Os obreiros. As primeiras asociacións obreiras. Marxismo, anarquismo e internacionalismo: Marxismo e socialismo. O anarquismo. O internacionalismo. Actividades Elaborar un mapa conceptual sobre as causas-consecuencias da revolución industrial. Comparar mediante un cuadro-síntese os rasgos que caracterizan á 1ª Revolución Industrial e á segunda fase desta. Definir conceptos. Sintetizar a evolución do movemento obreiro e das principais formas de pensamento obreiro. Buscar imáxenes sobre obreiros da época. Facer unha redacción sobre as condicións de vida e de traballo dun mozo/a da época, nunha sociedade industrial e sendo da clase obreira. Temas transversais Rexeitamento das desigualdades en relación co sexo: traballo da muller nas fábricas. Rexeitamento da explotación infantil e de calquera ser humano. 4ª UD:A España do século XIX: a construcción dun réxime liberal. A crise do Antigo Réximen (1808-1814): A crise da monarquía borbónica. A Guerra da Independencia (1808-1814). As Cortes de Cádiz. O enfrontamento entre absolutismo e liberalismo: A restauración do absolutismo. O Trienio Liberal. A creba do absolutismo.

136

Galicia no século XIX (1808-1833): A Guerra de Independencia. Enfrontamentos no reinado de Fernando VII. Independencia das colonias americanas: As causas da Independencia. A fin do Imperio americano. Os problemas das novas repúblicas. A revolución liberal (1833-1843): A guerra carlista. As reformas progresistas. A rexencia de Espartero. A etapa isabelina: A década moderada (1843-1854). O Bienio Progresista. O Sexenio democrático (1868-1874): A Revolución de 1868. A monarquía democrática (1870-1873). A Primeira República (1873-1874). A Restauración monárquica (1874-1898): O sistema canovista. Os nacionalismos. A crise do 98. Galicia no século XIX: O Carlismo galego. O caciquismo.O provincialismo e o rexionalismo. Actividades Localizar dos principais feitos e acontecementos de España no século XIX nun eixe cronolóxico. Ler e comentar a Constitución de 1812. Identificar as principais figuras intelectuais, políticas ou culturais de España no século XIX e de Galicia. Definir conceptos. Temas transversais Educación en valores democráticos. Respeto polas opinións alleas. 5ª UD:Industrialización e sociedade en España e Galicia no século XIX. A poboación española no século XIX: O crecemento demográfico. Os movementos migratorios. O crecemento das cidades. As transformacións na agricultura española: A reforma agraria liberal. Un escaso desenvolvemento agrario. O predominio do cereal. Os inicios da industrialización española: Os problemas da industrialización. A siderurxia. A industria téxtil. Minaría e ferrocarril en España: A explotación mineira. A construcción do ferrocarril. A sociedade española do século XIX: As novas clases dirixentes. As clases populares urbanas. Os campesiños. Economía e sociedade en Galicia: A poboación. Unha agricultura tradicional. Os intentos de industrialización. A estrutura da sociedade. A industria española a finais do século XIX: Novas enerxías e novas industrias. Expansión industrial e desequilibrios. Galicia do século XIX ao XX: O mantemento da emigración. As transformacións no campo. A industria conserveira. O ocaso da fidalquía. Movemento obreiro: anarquismo e marxismo: Os comezos do obreirismo. O anarquismo. O socialismo. Actividades

137

Analizar unha gráfica na que se mostre a evolución da poboación española ao longo do século XIX-principios do século XX. Sintetizar os problemas que frearon a industrialización española e galega. Identificar as clases sociais da España do século XIX. Facer unha redacción sobre a vida cotiá das clases sociais de España no século XIX. Recoller información sobre recordos familiares que nos indiquen como se conserva na memoria colectiva as formas de vida dos nosos bisavós. Definir conceptos. Temas transversais Solidarizarse coas persoas que teñen peores condicións de vida que as nosas. Tomar conciencia da explotación laboral de homes, mulleres e nenos. Valorar o testimonio oral e a memoria colectiva. 6ª UD: A época do imperialismo. O imperialimo e as súas causas: A Europa dominante. As causas do colonialismo. Conquista, organización e explotación das colonias: Exploración e conquista. A organización colonial. A repartición do mundo: O reparto de África. A ocupación de Asia. Os grandes imperios. O imperialismo de EEUU e Xapón. As consecuencias do imperialismo: a introducción dos avances europeos. As transformacións económicas. Os cambios sociais e culturais. As causas da 1ª Guerra Mundial: Colonialismo e nacionalismo. Carreira de armamentos e alianzas. O estalido da guerra. A Gran Guerra: A guerra de movementos. A guerra de trincheiras. A crise de 1917 e a fin da guerra. A guerra na retagarda. A organización da paz: O Tratado de Versalles. Un novo mapa de Europa. A sociedade de Nacións. Actividades Identificar nun mapa mundial metrópolis e países colonizados. Identificar nun mapa aos principais contendentes da 1ª Guerra Mundial e aos países neutrais. Ler e comentar textos nos que se recollan argumentos empregados polos colonizadores. Comentar imaxes de soldados durante a 1ª Guerra Mundial. Elaborar o mapa de Europa trala 1ª Guerra Mundial e comparalo co actual. Definir conceptos. Temas transversais Respeto por outras culturas. Rexeitamento de calquera forma de discriminación. Rexeitamento da guerra como forma de solucionar conflitos. Valorar o diálogo e o respeto pola opinións alleas.

138

7ª UD:A arte do século XIX. Os antecedentes: o século XVIII. O mantemento do Barroco. Do Rococó ao Neoclásico. O movemento romántico. O Romanticismo. Os pintores románticos. O Realismo. O estilo realista. Escultura e arquitectura do século XIX. A evolución da escultura. A arquitectura historicista e a arquitectura do ferro e do cemento. Arte e técnica no século XIX. Arte na época industrial. O Impresionismo. Características do Impresionismo. O Modernismo. Características do Modernismo. O arquitecto A. Gaudí. Actividades Observar e comentar unha pintura, unha escultura, ou un espazo arquitectónico. Buscar biografías de artistas. Buscar obras representativas en Internet. Definicións propias da Arte. Sintetizar os rasgos que carácterizan a cada estilo artístico: cor, luz, temática, iconoloxía… Debatir sobre a influenza entre acontecementos históricos e Arte Temas transversais Recoñecer o valor da arte como producción cultural. Actitudes de respecto e conservación do noso patrimonio histórico e cultural. 8ª UD: O período de entreguerras (1919-1939). A Revolución rusa. A autocracia tsarista. A revolución de febreiro. A revolución de outubro. A URSS de Stalin. A guerra civil e a creación da URSS. A pugna polo poder. O stalinismo. EEUU: os felices anos 20. As consecuencias da I Guerra Mundial. A prosperidade americana. A crise de superprodución. O ―crac‖ do 29 e o ―New Deal‖. Do ―crac‖ bolsista á Gran Depresión. A loita contra a crise: O ―New Deal‖. O fascismo italiano. Italia na posguerra. O ascenso do fascismo. A ditadura fascista. A instauración do nazismo en Alemaña. A República de Weimar. Hitler e o partido nazi. O nazismo ao poder. O III ―Reich‖ alemán. A ditadura nazi. Un réxime de terror. Autarquía económica e rearmamento. Actividades Realizar un mapa conceptual sobre a evolución das principais potencias no período de entreguerras: Rusia; EEUU; Italia; Alemaña, onde se destaquen e relaciones os principais feitos e conceptos do tema. Analizar unha gráfica relativa á economía dos anos 20-30. Realizar un mapa de Europa onde se sinalen as ditaduras dos anos 30. Realizar unha breve biografía sobre Hitler ou Mussolini. Analizar fotografías da época. Lectura e comentario de textos nazi ou fascistas. Debate sobre os réximes totalitarios en contraposición ás democracias.

139

Temas transversais Desenvolver no alumnado a tolerancia fronte ás opinións alleas. Fomentar no alumnado o rexeitamento da violencia. Rexeitar os totalitarismos e a imposición dunhas persoas sobre outras. Desenvolver comportamtentos antirracistas, antidiscriminatorios cara outras culturas, relixións, formas de pensar, sexo, etc. Desenvolver actitudes sobre a igualdade de sexos e a igualdade de dereito á hora de acceder a un traballo, educación, etc. Fomentar comportamentos dialogantes para a resolución de conflitos. 9ª UD:Tempos de confrontación en España e Galicia (1902-1939). O declive da quenda dinástica (1898-1917). O reformismo conservador. A Semana Tráxica. O reformismo liberal. A crise de 1917. Crise da Restauración e ditadura. O declive da monarquía (1917-1923). A ditadura de Primo de Rivera (1923-1931). Da monarquía á II República. A proclamación da República. O goberno provisional. A Constitución de 1931. O Bienio Reformista (1931-1933). As reformas republicanas. A oposición ás reformas. O Bienio Conservador e a Fronte Popular. Os gobernos de dereitas. As revoltas de 1934. A Fronte Popular (136). A preparación do golpe de Estado. O estourido da Guerra Civil (1936-1939). Do golpe de Estado á Guerra Civil. Internacionalización do conflito. As dúas zonas enfrontadas. A zona republicana: guerra e revolución. A zona sublevada: unha ditadura militar. A evolución bélica. O desenvolvemento do conflito. A fin da guerra e o exilio. A Segunda República e a Guerra Civil. Actividades Buscar en Internet carteis, imaxes, fotografías, cancións desta época. Entrevistar a familiares que viviron directamente os acontecementos. Elaborar un informe coas opinións recollidas. Buscar na prensa información sobre a ―Lei de Memoria Histórica‖ e formular unha opinión ben argumentada para despois participar na aula nun debate sobre esta cuestión. Sintetizar a evolución política e os principais partidos políticos e nacionalistas da etapa. Situar no seu contexto ideolóxico aos princiais personaxes desta época. Ler e comentar un fragmento da Constitución de 1931 e do Estatuto de Autonomía de 1936. Escoller algún dos intelectuais galeguistas do período e facer unha biografía sobre él. Facer un informe, tras recoller a información necesaria, sobre o papel da muller en cada un dos bandos. Temas transversais

140

Tomar conciencia de que paz é posible e que é un valor que hai que preservar e construír co traballo de todos. 10ª UD: A II Guerra Mundial e as súas consecuencias. Causas e contendentes da Segunda Guerra Mundial. As causas do conflito. A marcha cara á guerra. As alianzas e o estalido do conflito. O desenvolvemento do conflito (1939-1945). As vitorias do Eixe. Europa baixo o nazismo. O triunfo aliado. As consecuencias da guerra. O impacto da guerra. As conferencias de paz. A creación da ONU. A formación de bloques antagónicos. O deterioro das relacións entre os aliados. A ruptura: O Pano de Aceiro. A partición de Alemaña en dous Estados. Guerra Fría e coexistencia pacífica. Que é a Guerra Fría?. Os conflitos da Guerra Fría. A coexistencia pacífica. A fin dos imperios coloniais. As causas da descolonización. O proceso descolonizador. O conflito de Oriente Medio. Descolonización e Terceiro Mundo. O xurdimento do Terceiro Mundo. O neocolonialismo, unha herdanza colonial. Disputas étnicas e territoriais. Actividades Realizar un comentario guiado sobre unha película alusiva ao tema. Reseña dun libro de lectura de entre os propostos para o curso. Informe sobre o holocausto xudeo. Analizar e comparar o mapa que xurdiu trala II Guerra Mundial e o actual, trazando a liña pola que pasau o Pano de Aceiro e os países que quedaron dun ou doutro lado. Sintetizar as fases e características do proceso de descolonización a partir dun mapa deste proceso. Buscar na prensa artigos sobre disputas étnicas e territoriais e elaborar unha conclusión e valoración razoada e basándose no aprendido no tema. Temas transversais Respecto á diferenza e rexeitamento da discriminación. 11ª UD: Un mundo bipolar. EEUU, líder do mundo capitalista. A afirmación da potencia estadounidense. A evolución política. O ―American Way of Life‖. Europa occidental (1945-1973). A reconstrucción de Europa. Os anos do crecemento económico. A democracia en Europa: O Estado do Benestar. Xapón, unha potencia asiática. A ocupación americana. O milagre económico. As particularidades do modelo xaponés. A URSS, unha gran potencia. A reconstrución económica. A sociedade soviética. A desestalinización da URSS. A expansión do comunismo. As democracias populares. A influencia do modelo soviético. Crise económica e política nos anos 70. A fin do crecemento: a crise de 1973. Europa fronte á crise. Crise e reorientación da política norteamericana. Crise e fundimento do comunismo. Os problemas do modelo soviético. As reformas de Gorbachov. A desaparición do bloque do leste. A disolución da URSS.

141

Actividades Representar nunha liña do tempo os acontecementos e etapas desta etapa. Citar e buscar información sobre os presidentes norteamericanos desta etapa, os respresentantes soviéticos… Realizar un cadro comparativo onde se mostren as características do modelo capitalista estadounidense e do modelo comunista soviético. Localizar nun mapa as democracias populares. Ler e comentar textos que reflexen a crise económica dos anos 70. Sintetizar a evolución do bloque do leste dende a caída do comunismo. Definir conceptos Temas transversais Profundizar na toma de conciencia dos Dereitos do Home, especialmente a través do exemplo da loita dos afroamericanos estadounidenses nos anos 60 polos dereitos civís e a igualdade ante a lei. 12ª UD: España e Galicia durante o franquismo. O Franquismo: unha ditadura militar. Un réxime político totalitario. As Leis Fundamentais. Os apoios sociais do franquismo. As relacións exteriores. A posguerra: miseria e autarquía. Os efectos da guerra. Intervencionismo e autarquía. O estancamento da economía galega. A época do desenvolvemento. Unha nova elite dirixente. O Plan de Estabilización. O auxe económico. Un crecemento desequilibrado. A modernización da sociedade española. Os cambios demográficos. A transformación da sociedade. As reformas educativas e sociais. A oposición ao franquismo en España. Resistencia e represión. A reorganización das forzas políticas. Movementos sociais e conflictividade obreira. A fin do franquismo. A crise económica da década de 1970. Os últimos anos do franquismo. A transición á democracia. Actividades Realizar unha comparación entre as características do réximen franquista e as da democracia actual que o alumno coñece pola práctica. Buscar fotografías destos anos e facer unha redacción sobre a vida cotidiana durante o franquismo, as costumes, a forma de vestir, o papel da muller, o ocio. Entrevistar a persoas maiores do seu entorno e recoller as súas experiencias. Elaborar un informe. Síntetizar as principais etapas e os rasgos que as definen durante o franquismo. Buscar fotografías, noticias de prensa, etc. Sobre a fin do franquismo. Temas transversais

142

Fomentar o respecto aos dereitos dos demais, pódese facer a través do estudio e comparación dos dereitos recollidos na Constitución fronte a situación na època de Franco. Apreciar a liberdade como un dereito natural. Desenvolver actitudes non discriminatorias a partir do análise do papel da muller durante o franquismo. 13ª UD:España e Galicia en democracia. A instauración da democracia. As primeiras eleccións democráticas. O primeiro goberno de UCD. A Constitución de 1978. A España das Autonomías. As reivindicacións autonomistas. O proceso autonómico en Galicia. A consolidación do mapa autonómico. A crise do goberno da UCD. O segundo goberno de Suárez. Os inimigos da demcracia. O Golpe de Estado de 23-F. O PSOE en España (1982-1996). A vitoria electoral do PSOE. As reformas socialistas. A crise e o relevo no poder. Os gobernos democráticos en Galicia. O PP en España ( 1996-2004). A volta do PSOE. O goberno do PP en minoría. O goberno do PP en maioría. A volta do PSOE en España e Galicia. A sociedade española no cambio de século. As novas pautas sociais. A nova inmigración. A muller na España actual. Actividades Ordenar cronoloxicamente aos presidentes da democracia en España e en Galicia. Situar no seu contexto histórico acontecementos importantes desta etapa: o golpe de Estado do 23-F, o casao do Prestige, etc. Analizar algúns artigos da Constitución de 1978, e relacionalos cos principios e institucións propias dunha democracia. Elaborar un mapa conceptual sobre a organización do poder político en España e en Galicia. Definir términos propios do tema. Investigar sobre a inmigración actual e buscar fotografías, noticias de prensa, elaborar un mural, etc. Temas transversais A igualdade de dereitos de homes e mulleres. Tomar conciencia dos problemas da inmigración. Tomar conciencia da violencia machista e da violencia contra a infancia. 14ª UD: A Unión Europea.

143

O proceso de construcción: a CEE. O camiño cara á unidade europea. O tratado de Roma: a Europa dos Seis. A ampliación da CEE. A creación da Unión Europea. Os acordos de Schengen e a Acta Única. O Tratado de Maastricht: a Unión Europea. Os novos membros da Unión Europea. As institucións europeas. Institucións da Unión Europea. As políticas comúns da Unión Europea. O orzamento da Unión Europea. As políticas de cohesión. Unión económica e monetaria. Os retos de futuro da Unión Europea. O Tratado de Reforma. O papel da Unión Europea no mundo. Os inmigrantes na UE. A integración de España na CEE. As negociacións para o ingreso na CEE. A reconversión económica. As reformas lexislativas e sociais. O Tratado de Adhesión. España, un país da UE. España na UE. As consecuencias económicas. Os fondos comunitarios. A implantación do euro. Galicia na UE. Actividades Elaborar un mapa mural sobre Europa e os países pertencentes á UE coas súas capitais, distinguindo con cores as diferentes tandas de incorporación. Elaborar un mapa conceptual mural sobre as principais institucións da UE e a súa utilidade. Debatir sobre as consecuencias da entrada de España na UE. Buscar, por grupos, información sobre os países que forman actualmente a UE: idioma, datos demográficos, económicos, políticos máis representativos, moeda… Temas transversais Valorar a riqueza multicultural da UE: a unidade supranacional pero respectando e preservando as diferenzas culturais dos países membros. 15ª UD: O mundo actual. A nova orde internacional. Unha soa superpotencia: EEUU. As intervencións militares de EEUU. Conflitos no mundo actual. Os conflitos en África. Os conflitos nacionalistas. O fundamentalismo islámico. A globalización. Cara a un mundo globalizado. O fenómeno da mundialización. Un mundo desigual. Centro e periferia. Cara a un aumento da desigualdade. A sociedade do século XXI. Un tempo de cambios. O novo papel da muller. A transformación dos modelos sociais. As mulleres no Terceiro Mundo. A revolución tecnolóxica. Ciencia e poder. Os cambios científicos e técnicos. A era das comunicacións. Os retos do mundo actual. A necesidade dun crecemento sostible. A procura dunha orde social máis xusta.

144

Actividades Elaborar unha táboa sobre os principais avances científicos en bioloxía, electrónica, informática, carreira espacial. Logo facer un debate sobre os aspectos positivos e negativos dividindo a clase en dous grupos. Comentar un mapa do mundo anamórfico e despois situar nel os principais conflictos bélicos abertos, hoxe en día. Buscar información sobre algún dos problemas ou zonas en conflito, actualmente, e elaborar unha exposición que permita un debate posterior. Temas transversais. Tomar conciencia do dereito á igualdade de oportunidades. Solidarizarse cos problemas doutros países e desenvolver actitudes favorables á cooperación e ao esforzo por reducir estas desigualdades e crear un mundo mellor para todos. Tomar conciencia de que é necesario desenvolver actitudes favorables ao crecemento sostible e ao aforro de recursos naturais, mediante actitudes individuais. 16ª UD: A arte do século XX A ruptura artística do século XX. A revolución estética da arte. A arte como reflexo das inquietudes sociais. A nova arquitectura. O funcionalismo e o organicismo. As últimas tendencias. As primeiras vangardas do século XX. As vangardas artísticas. As tendencias abstractas. As diferentes escolas. As novas abstraccións. A proliferación de tendencias. O ―pop-art‖. Outras tendencias. A arte como experiencia. A escultura. A rotura co naturalismo. Calder e Moore. A expresividade dos obxectos. As vangardas en España. A arquitectura. A pintura. A escultura. A arte galega do século XX. A arquitectura. Pintura e escultura. Actividades Aprender a comentar, según un guión, unha obra de pintura, outra de escultura e outra de arquitectura. Escoller, individualmente, unha obra e comentala como traballo individual. Temas transversais Valorar o patrimonio artístico e desenvolver actitudes favorables á súa conservación. Desenvolver a sensibilidade artística e aprender a expresar sentimentos perante a contemplación das obras de arte.

145

6.TEMPORALIZACIÓN

Esta temporalización está feita sen ter en conta actividades extraescolares ou acontecementos como folgas, etc. Polo que debe ser obxecto de reaxustes ao longo do curso e por eso deixamos algúns días sen cubrir.

avaliacións

U.D. Sesións/ Unidades Didácticas

1ª avaliación

5 unidades didácticas

1ª UD: 8 sesións 2ª UD: 8 sesións 3ª, 4ª e 5ª UD. 4 sesións aprox. En total adicaremos 33 sesións á asignatura nesta aval.

2ª avaliación


6ª, 7ª, 8ª, 9ª, 10ª,11ª UD adicarémoslle 30 sesións. Aproximadamente 5 sesións por unidade.

3ª avaliación


Aproximadamente 6 sesións por unidade, aínda que a UD nº 12 e a nº 13 precisan de máis sesións, polo que tal vez, sobre a marcha o reparto de sesións por UD poida variar, tamén segundo a resposta do alumnado.

7.AVALIACIÓN

7.1 CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Situar no tempo e no espazo períodos, feitos e procesos históricos relevantes aplicando as convencións habituais no estudo da historia. Identificar as causas e consecuencias de feitos e procesos históricos significativos, establecendo conexións entre elas e recoñecendo a multicausalidade que teñen os feitos sociais. Expoñer as características sociais, económicas e políticas do Antigo Réxime derivando delas as transformacións que se producen en Europa no século XVIII e explicando os trazos significativos do reformismo borbónico en España e en Galicia. Identificar os trazos fundamentais das revolucións industriais e liberal-burguesas, valorando os grandes procesos de transformación que experimentou o mundo occidental, e analizando as particularidades destes procesos en España e Galicia en comparación con outros exemplos representativos. Explicar as razóns da hexemonía política e económica dos países europeos desde a segunda metade do século XIX, identificando os conflitos e problemas que caracterizan etes anos, tanto entre como dentro dos estados, especialmente os relacionados coa expansión colonial e coas tensións sociais e políticas. Caracterizar e situar cronolóxica e xeográficamente as grandes transformacións e conflitos mundiais que tiveron lugar na primeira metade do século XX.

146

Analizar os procesos de cambvio desde a segunda metade do século XX, e aplicar este coñecemento á comprensión dalgúns dos problemas internacionais máis destacados da actualidade. Identificar e caracterizar as distintas etapas da evolución política, social e económica de España e de Galicia durante o século XX e os avances e retrocesos no camiño cara á modernización económica, á consolidación do sistema democrático, e á pertenza á Unión Europea. Realizar traballos individuais ou en grupo sobre algún asunto de actualidade, indagando os seus antecedentes históricos, analizando as causas e previndo os posibles desenlaces, empregando diversas fontes de información. Realizar en grupo unha investigación no contorno sobre algún aspecto da historia recente, utilizando fontes orais que permitan traballar aspectos da vida cotiá e da memoria histórica, e procurar conectalos con contextos máis amplos, sendo capaz de expoñer e defender as súas conclusións.

MÍNIMOS ESIXIBLES

Mínimos comúns Coñecer as principais etapas cronolóxicas. Capacidade de comprender os conceptos de simultaneidade e cambio, e os momentos e procesos que caracterizan o tránsito dunhas etapas a outras e aplicar estas nocións á evolución histórica dende o século XVIII ao momento actual. Explicar os factores que inflúen nun feito ou proceso histórico, xerarquizándoos en función da súa importancia e comprendendo as interrelacións das causas, e as consecuencias destas a curto e longo prazo. Empregar conceptos e vocabulario propios da materia. Exactitude na localización/situación tanto no espazo coma no tempo. Capacidade de síntese na exposición. Bloque 1 Coñecer os trazos xerais da sociedade do Antigo Réxime. Recoñecer os cambios producidos no século XVIII. Describir o carácter reformista e centralista do despotismo ilustrado en España e en Galicia. Recoñecer os cambios que a revolución industrial introduciu na produción. Recoñecer os diferentes ritmos de implantación da industrialización en Europa e en Galicia. Recoñecer as transformacións sociais que produciu a revolución industrial e o proceso de industrialización, e os principais momentos do movemento obreiro: sindicalismo, socialismo e anarquismo. Identificar e explicar as bases políticas, sociais, ideolóxicas e administrativas do liberalismo e do nacionalismo. Identificar e explicar as particularidades da implantación do Estado liberal en España e en Galicia, coa importancia que tivo o proceso desamortizador e o sistema caciquil. Coñecer os acontecementos máis relevantes que explican o protagonismo de Europa durante a época do imperialismo e as consecuencias desta expansión colonial no ámbito das relacións internacionais e dos propios países.

147

Identificar os principais acontecementos e procesos e as súas interaccións no panorama internacional da primeira metade do século XX: a revolución rusa, as guerras mundiais, a gran depresión. Identificar os trazos básicos dos totalitarismos contrapoñéndoos aos réximes democráticos. Bloque 2 Analizar os procesos de descolonización, a división en bloques do mundo durante a guerra fría, a crise deste modelo bipolar e a conformación dunha nova orde mundial. Analizar algúns problemas actuais relacionándoos cos acontecementos citados. Recoñecer as causas da crise da monarquía parlamentaria en España na primeira metade do século XX, as políticas reformistas da República coa interrupción que supón a guerra civil. Caracterizar a evolución do franquismo a nivel económico e social e a transición política ata a Constitución de 1978, e a consolidación do Estado democrático e autonómico no marco da pertenza de España e de Galicia á Unión Europea.

7.2.PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN

Avaliación inicial: con ésta nos referimos tanto a de principio de curso co obxectivo de detectar posibles problemas e deficiencias de coñecementos básicos dos que partir, como a que se fará ao comenzo de cada unidade temática, indagando de xeito oral entre os alumnos e alumnas os coñecementos que teñen sobre os puntos do tema, a motivación e interese que teñen por ese tema, etc. Avaliación sumativa: Cualificarase o progreso ao longo de cada un dos trimestres tanto na actitude, atención a clase como na adquisición de destrezas básicas e de contidos conceptuais: Por conxuntos de unidades didácticas Por trimestre (avaliación trimestral). A cualificación trimestral será o resultado acumulativo da nota obtida da actitude, asistencia e traballo continuado ao longo do trimestre e da nota media dos exámenes escritos, esta suma realizarase sempre que ningunha destas notas non sexa inferior a 3. Valorarase en cuanto ao primeiro punto (actitude, asistencia e traballo) os seguintes aspectos: Os coñecementos que o alumno/a vai adquirindo dende o punto de partida ao longo do trimestre e que se valorarán de formas diversas segundo se expón a continuación. A actitude repecto ao aprendizaxe, a voluntade de ―aprender‖, o esforzo que o alumno e a alumno demostren en superar as súas carencias e dificultades. A participación na aula tanto en debates, como plantexando preguntas, respondendo a cuestións, realizando comentarios e aportacións sobre os puntos que se están explicando. A realización dos exercicios e traballos de clase e dos de propostos para casa. A realización de exercicios, comentarios e traballos voluntarios en puntos de determinada dificultade. A puntualidade e a asistencia continuada a clase. A pulcritude, orden e claridade coa que realicen os seus exercicios escritos, tomen apuntes no seu caderno de clase. A adecuación e corrección do vocabulario empregado nas intervencións orais. Os contidos conceptuais dos alumnas e alumnos será tamén valorados mediante:

148

A exposición de traballos individuais e en grupo sobre algún punto ou apartado dos contidos proposto polo profesor ou escollido polos alumnos/as. A realización/exposición dunha reseña ou proba escrita sobre a lectura dun libro de narrativa, ou un fragmento dunha obra literaria relacionada con algún dos feitos históricos incluídos nos contidos. Probas obxectivas. Realizaranse varias probas, como mínimo dúas ao longo do trimestre. Estas constarán de catro: Cinco términos históricos para definir. Puntuación máxima 2 puntos. Situar no seu contexto histórico personaxes relevantes, tratados, etc. Puntuación máxima 2 puntos. Desenvolver unha cuestión referente a un dos apartados das unidades didácticas das que se examina. Puntuación máxima 3 puntos. Analizar e comentar unha gráfica, mapa, textos, etc., ou ben desenvolver outra cuestión. Puntuación máxima 3 puntos. Debemos facer especial fincapé en que o comentario de textos, gráficos, mapas, debe ser de dificultade progresiva e que ao principio e casi ata finais de curso os comentarios serán guiados polo profesor/a con preguntas que o alumno ou a alumna debe contestar, aínda que se estimulará que o vaian facendo por sí mesmos, sen guía. Tanto nas probas obxectivas como nos traballos realizados valorarase de xeito moi importante a capacidade de síntese, o emprego de vocabulario histórico apropiado, a localización cronolóxica e xeográfica dos feitos, a interacción e xerarquización das causas, e o recoñecemento claro das consecuencias. Valorarase tamén a claridade da expresión e a orde lóxica e ben estructurada da redacción; a pulcritude na presentación e na letra, e a corrección ortográfica. Avaliación final: Entendémola nun dobre sentido: como suma das anteriores avaliacións, e como avaliación extraordinaria para aqueles alumnos e alumnas que non se teñan presentado a unha parte ou que precisen recuperar algunha avaliación e mesmo todo o curso. No primeiro caso consistirána na suma de tódalas notas obtidas polo alumno/a e a media destas; debemos sinalar que esta media non sempre ten que ser a que corresponde exactamente á suma e división das notas do curso, senón que se terá en conta o criterio de avaliación continua. Criterio de avaliación continua. Tanto dentro de cada un dos trimestres como ao final de curso terase en conta o criterio de avaliación continua para valorar e motivar ao alumnado á traballar e a estudiar. Con este criterio queremos expresar que máis ca suma e media das notas parciais, teremos en conta a evolución positiva do alumno/a aínda que esto non implique ter tódalas avaliacións aprobadas. 7.3.INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

O cuaderno de clase de profesor/a no que se tomarán notas dos alumnos/as, das faltas de asistencia, puntualidade, actitude negativa ou positiva, das intervencións na aula, da corrección de exerciciós… O cuaderno de clase do alumnado. Os traballos realizados. As probas obxectivas. De todos eles o instrumento con máis valor son os que serven para anotar e controlar a actitude diaria do alumno/a, o seu interese, asistencia e grao de participación.

149

7.4. CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN

Para obter o aprobado é necesario acadar un 5. Desta nota un 60% depende das medias ponderadas de exámenes escritos; a esta media sumaráselle o 10% correspondente á asistencia a clase e aos exámenes, e un 20% a actitude e esforzo e a realización periódica de exercicios entregados á profesora, ben ao longo do desenvolvemento de cada bloque, de cada trimestre ou do curso. Tanto nos exámenes escritos como nos exercicios e traballos valórase: Limpeza e corrección na presentación, na letra e na ortografía. Claridade e corrección na expresión e na redacción. . 7.5.CRITERIOS DE CORRECCIÓN

Nas probas escritas a nota máxima será de 10, variando as puntuacións parciais según o tipo de cuestións, así puntuarán máis aquelas que impliquen o desenvolvemento dunha cuestión longa ou un comentario, porque nelas non só se terán en conta os coñecementos senón tamén a expresión escrita, o emprego de vocabulario adecuado ao tema, a organización e claridade da redacción e o grao de abstracción que o alumno ou a alumna é capaz de conquerir e demostrar. Por eso a expresión escrita non só se terá en conta en sentido positivo, senón tamén en sentido negativo. Sen embargo, valorarase especialmente a capacidade de traballo e estudo que os alumnos demostren, por eso e porque somos conscientes de que as capacidades en comunicación verbal escrita non se adquiren máis ca a través dun proceso lento de aprendizaxe. As cuestións curtas como definificións e situación de persoaxes e feitos no seu contexto histórico terán menor puntuación. A puntuación de cada exercicio responderá, pois, ao modelo de examen, e éste variará tamén en función do tema e da resposta do grupo en cada momento do curso escolar. 7.6.RECUPERACIÓN

Recuperacións parciais.Farase unha recuperación por avaliación que se realizará á comenzos da avaliación seguintes. Tamén se terá en conta as características do grupo e a dificultade ou amplitude dalgunhas unidades didácticas, nestos casos poderase realizar unha recuperación puntual; de todasformas pensamos que realizar excesivos exámenes escritos pode chegar a ser unha presión excesiva polo que intentaremos reducilos ao mínimo necesario para ter unha idea completa da evolución do noso alumnado, contando eso sí, coa opinión maioritaria dos alumnos e alumnas. Por eso recolleranse exercizos de reforzo e de ampliación/recuperación para os alumnos que teñan dificultades , estos exercicios serán tamén valorados positivamente para a recuperación. Recuperación final. Para os alumnos que non superen ao longo do curso a materia polo criterio de avaliación continua realizarase unha recuperación final no mes de xuño. Nesta recuperación examinaranse só daqueles contidos conceptuais e dos procedementos que se consideran máis importantes en 4º de ESO e que basicamente

150

coinciden cos mínimos esixibles, por cuanto que lle ofrecen ao alumnos a capacidade para ―aprender a aprender‖ por sí mesmo no seu futuro inmediato ou non: conceptos e vocabulario propio da asignatura, diferenciación entre causas/consecuencias, comprensión dos procesos históricos como resultado da multicausalidade, localización no espazo e no tempo de feitos básicos, exposición ordeada e coherente, capacidade de síntese, redacción correcta. Recuperación extraordinaria de setembro. O alumnado que non supere en xuño a materia ten unha recuperación extraordinaria en setembro, na que se aplicarán os mesmos criterios ca na recuperación final de xuño.

8..METODOLOXÍA DIDÁCTICA

A metodoloxía para acadar os contidos conceptuais e as competencias básicas ten que ser activa, participativa e progresiva , facendo especial fincapé como xa dixemos na adquisición das capacidades de ―expresión escrita e oral‖ e da de ―aprender a aprender‖, pola importancia que estas capacidades teñen para a continuación dos seus estudios posteriores ou ben na súa incorporación á vida laboral. Por ser final de etapa tamén se terá especialmente en conta que os alumnos e alumnas adquiran definitivamente os contidos transversais ( educación para a paz, a saúde, a concienciación medioambiental, etc.) e aquelas outras competencias que os convirtan en cidadáns responsables e coherentes cun Estado democrático que require da participación activa de tódolos seus membros; que saben observar e comprender a realidade que os rodea dun xeito crítico e cívico. Por iso o procedemento será o seguinte: Presentación da UD O profesor/a axudaralle ao alumnado a localizar a unidade no libro de texto, revisará en voz alta e procurando a participación dos alumnos e alumnas os apartados da unidade, os términos en negriña ou suliñados, as imáxenes, eixos cronolóxicos e textos que aparecen no libro, e repetirá como ao principio de todas as unidades didáctica, a estrutura en teoría e exercicios prácticos que segue o libro. O segundo paso na presentación será ben indicar aos alumnos/as que realicen un esquema-secuenciación dos contidos ou ben será realizado polo profesor/a no encerado. Pódense entregar materiais complementarios: láminas de obras de arte; textos sinxelos e que mostren unha visión da época; capítulos de obras de literatura relacionadas co tema, etc, que serán lidos/comentados en voz alta e brevemente como introducción ao tema e como motivación deste. Indagarase de forma oral e procurando a participación de tódolos alumnos, os coñecementos xerais de partida que posúen e cal é a súa actitude respecto ao tema en particular. Este proceso pode realizarse na primeira sesión, aínda que no caso de entregarlle lecturas adicionais, será necesario propoñerlles a súa lectura como traballo para casa e comentalas ao principio da seguinte sesión. Aprendizaxe Explicación, preferiblemente empregando o encerado ou ben realizando a lectura de apartados do libro de texto.

151

A explicación ou a lectura interrumpirase con preguntas ao alumnado, preguntas que deben realizarse con frecuencia sobre o significado de palabras de vocabulario, ou ben de frases e parágrafos significativos. Realizaranse exercicios ao mesmo tempo tanto na casa como na aula para reforzar ou contribuir á aprendizaxe. Os exercicios serán correxidos en voz alta. Entre os exercicios propostos adquiren especial relevancia os de síntese, resúmen, elaboración de mapas conceptuais, de localización en mapas da información, comentarios sinxelos e dirixidos mediante preguntas de textos, etc. Paralelamente ao proceso de explicación os alumnos e alumnas buscarán información na prensa ou Internet según o tema de que se trate. Esta información será recollida polos alumnos que irán realizando informes para poñela en común co resto de compañeiros ao final da última explicación. A recollida desta información poderá realizarse en grupos para evitar que se convirta nun exercicio repetitivo. Actividades finais de repaso-síntese Dependendo da dificultado do tema adicaranse unha ou dúas sesións a realizar exercicios que permitan a síntese global da unidade didáctica, a recollida e definición de términos e conceptos e o repaso dos principais puntos do tema, así como a aclaración de dúbidas. É importante recordar aspectos da UD ao longo das seguintes, non só nun exercicio de repaso senón obrigando ao alumnado a ir estudiando pola súa conta para que poida ir interrelacionando aspectos, sobre todo, tendo en conta que a Historia ten entre as súas características máis importantes o estudio diacrónico, e que ningún feito histórico ou proceso está illado no tempo, senón imbricado perfectamente co que ocurreu antes e o que ocurrirá despois. Farase especial fincapé en que o alumnado sexa quen de expresar correctamente, tanto de xeito oral coma escrito, o que aprende ou a información que lle ofrece tanto o profesorado, coma os medios de comunicación e e outros medios de información; neste sentido daraselle prioridade a adquisición dun vocabulario, dunha ortografía correcta, así como a construcción de frases e redaccións coherentes. Interesa tamén que saiba localizar correctamente no espazo e que adquira unha liña mental de evolución cronolóxica onde poder situar os acontecementos que contribuíron á nosa civilización actual. Que saiba distinguir, con actitude crítica, as explicacións e argumentacións ofrecidas polos diferentes protagonistas da Historia; que recoñeza aos principais protagonistas individuais e colectivos; que non confunda causas e consecuencias e que sexa quen de xerarquizar ámbolos dous aspectos, tamén que adquira conciencia do valor das obras de arte, e sobre todo da importancia de coñecer o noso pasado inmediato para poder explicar o presente; que valore os testimonios orais e a memoria histórica das persoas maiores que o/a rodean e que saiba interpretar esta con conciencia clara do que lle están a transmitir. Finalmente esperamos que ao final do curso e da etapa comprenda a importancia da nosa materia para exercer unha vida cívica máis responsable e participativa e que, sexa cual sexa, o camiño que siga a partir de entón siga sentindo interés por ampliar os seus coñecementos sobre a materia impartida ao longo do curso escolar.

9.MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS

152

Libro de texto. Ciencias Sociais, Historia ―Fisterra 4‖. Ed. Vicens Vives. Recursos para o profesorado. Fisterra 4. Ed. Vicens Vives. Fotocopias de exercicios de reforzo e ampliación. Diapositivas. Diccionarios de términos históricos. (Na Biblioteca do Centro hai varios que poden utilizar indistintamente). Diccionarios de términos artísticos (tamén na Biblioteca do Centro). Atlas históricos mundiais, de España e de Galicia ( na Biblioteca). Mapas murais temáticos. Documentais de Historia e de Arte. Películas. Páxinas web: http://es.geocities.com/quierosabertodo/israel/index.html http://www.euroaventura.net/index_f.html (moi interesante) http://observatorio.barcelona2004.org/observatorio/home_e.htm (conflictos bélicos e puntos quentes na actualidade) http://www.juntadeandalucia.es/averroes/~11700421/ (Historia de España) http://www.almendron.com/home.htm http://www.1808-1814.org/ http://www.filosofia.org/his/hispania.htm http://www.ih.csic.es/lineas/jrug/index.htm http://clio.rediris.es/fichas/restaur03.htm http://www.almendron.com/historia/contemporanea/gran_guerra/gran_guerra.htm http://usuarios.lycos.es/Belfegor/index.htm http://www.almendron.com/historia/contemporanea/sufragismo/sufragismo.htm http://www.almendron.com/historia/contemporanea/2_republica/elecciones_36/elecciones_36.htm http://www.historiasiglo20.org/enlaces/gceindex.htm http://www.guerracivil1936.galeon.com/ http://usuarios.lycos.es/brihuega1937/ http://www.guerracivil.org/ http://platea.pntic.mec.es/~anilo/abuelos/portada.htm http://www.cnice.mecd.es/eos/MaterialesEducativos/secundaria/sociales/pobreza/indice.htm http://www.geocities.com/priaranza36 http://www.historiasiglo20.org/enlaces/esp1939-1975.htm http://www.vespito.net/historia/ http://www.salman-psl.com/la-transicion/inicio.html http://www.pntic.mec.es/recursos/secundaria/fr/sociales.htm http://www.pntic.mec.es/recursos/bachillerato/fr/historia.htm http://www.pntic.mec.es/recursos/bachillerato/fr/arte.htm http://www.indexnet.santillana.es/scripts/indexnet/s01.asp (imáxenes) http://www.indexnet.santillana.es/graficos/graficos.htm http://www.editorialbitacora.com/armagedon/vietnam/vietnam.htm http://www.editorialbitacora.com/armagedon/corea/corea.htm http://www.editorialbitacora.com/armagedon/buche/buche.htm http://www.historiasiglo20.org/enlaces/imagenes.htm http://www.historiasiglo20.org/IMAG/index.htm mapas

153

http://www.indexnet.santillana.es/secundaria/n3/GeografiaEhistoria/05BancoRecursos.html Mapas históricos - Banco de recursos de Geogragía e Historia de profes.net http://www.profes.net/websec/index.asp?idasig=4 Mapas Histórico-Políticos de la Edad Moderna - Joaquín de Salas Vara de Rey http://idd02n6r.eresmas.net/spanish.htm http://www.historiasiglo20.org/enlaces/mapas.htm http://www.historiasiglo20.org/MAPA/index.htm http://home.wanadoo.nl/gerard.vonhebel/index.htm http://users.erols.com/mwhite28/20centry.htm http://www.lib.utexas.edu/Libs/PCL/Map_collection/histus.html http://www.odci.gov/cia/publications/factbook/index.html http://www.diplomatie.fr/europe/cartes/ http://pedagogie.ac-aix-marseille.fr/histgeo/enseign/houot/g14_18/g14_18.htm Actividades on line - Historia de las Relaciones Internacionales durante el siglo XX http://www.historiasiglo20.org/ACTIV/index.htm Cuestionario on-line – Historia de la UE http://www.historiasiglo20.org/quizzes/historiaUE.htm Cuestionario on-line –La guerra civil española http://www.historiasiglo20.org/quizzes/GCE.htm Africa en 1914 - Proyecto Clío http://clio.rediris.es/actividades/Colonialismo/inicio.htm Entre dos guerras http://clio.rediris.es/actividades/entreguerras/entre%20dos%20guerras.htm Actividades de autoevaluación: As primeiras revolucións burguesas e Revolución industrial, movemento obreiro e marxismo http://clio.rediris.es/actividades/auto.htm http://averroes.cec.junta-andalucia.es/~11700421/index.htm http://www.portaldehistoria.com/ http://www.schoolhistory.co.uk/ http://www.johndclare.net/ http://www.activehistory.co.uk/index.htm Artigos de periódicos, tanto de actualidade como nas correspondientes hemerotecas dixitais e mesmo en páxinas web que recollen artigos especializados nun tema concreto. Obras de literatura, ou fragmentos seleccionados dalgunha novela: Obras de Dickens para ilustrar a Revolución Industrial e mesmo a Revolución Francesa. Obras de Galdós, ademais dalgún dos Episodios Nacionais, outras como Miau, Fortunata y Jacinta. Los Pazos de Ulloa de E. Pardo Bazán para comprender a sociedade galega do século XIX. Obras de autores rusos: Puskhin, Dostoiesky, Chejov, sobre todo, relatos breves. Obras que se centran na 1ª Guerra Mundial: Sin novedad en el frente. Algunhas obras de Hemingway que desenvolven o tema da guerra civil española: ¿Por quién doblan las campanas?. Novelas más recientes como: El niño del pijama de rayas; o clásicas como El diario de Ana Frank para comprender el drama que supuso el nazismo. Relatos de espionaje para entender la guerra fría, etc.

154

El Jarama, La Colmena, Tiempo de silencio, Los Santos Inocentes, Nada, etc. para entender la España de la posguerra y el franquismo. Son sólo algúns exemplos dos recursos didácticos que se poden empregar e que empregaremos nalgúns casos para introducir un tema ou ben para ilustralo, motivar ao alumnado ou reforzar os contidos.

10.TEMAS TRANSVERSAIS

Desenvoltos para cada unidade didáctica no apartado nº 4: Temporalización e secuenciación.

11.MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

Atención á diversidade. Entendida esta con carácter xeral, está en consonancia con dous principios de partida: Que non tódolos alumnos/as son iguais no que se refire as súas necesidades educativas concretas. E que todo o alumnado, sen excepción, ten que lograr a consecución duns obxectivos comúns entre os que están as competencias básicas. Por esto a nosa Programación será sempre flexible e contará cunha autoavaliación contínua que permita adaptarse ás necesidade xerais do grupo e específicas de cada alumno/a, como xa se prevé na mesma Programación (véxase apartado adicado á recuperación e a metodoloxía didáctica). Este proceso de adaptación constante e contínuo non inclúe, sen embargo, para o curso 2014/15ningún alumno: De incorporación tardía ao sistema educativo. Ningún alumno con altas capacidades intelectuais.

12.ALUMNADO COA MATERIA PENDENTE

No caso do curso de cuxa Programación nos estamos ocupando, non temos alumnado coa materia pendente, ben porque tal e como prevé o propio Decreto mencionado no apartado da Lexislación os alumnos coa materia suspensa ou ben repetiron curso ou ben promocionaron, acadando o seu título de graduado en Educación Secundaria Obrigatoria. ―O alumnado que supere todas as materias da etapa obterá o título de graduado en educación secundaria obrigatoria. Da mesma maneira, poderá obter o devandito título as alumnas e alumnos que rematasen o cuarto curso con avaliación negativa nunha ou dúas materias, e excepcionalmente en tres, sempre que o equipo docente considere que a natureza e o peso destas no conxunto da etapa non lles impediu alcanzar as competencias básicas e os obxectivos da etapa.‖ ―O alumnado que curse programas de diversificación curricular obterá o título de graduado en educación secundaria obrigatoria se supera todos os ámbitos e materias que integran o programa. Así mesmo, poderá obter o devandito título o alumnado que, tendo superado os dous ámbitos, teñan avaliación negativa nunha ou dúas materias, e excepcionalmente en tres, sempre que ao xuízo do equipo docente alcanzasen as competencias básicas e os obxectivosxerais da etapa.‖

155

13.PLAN LECTOR

De acordo co Plan Lector do Centro, o noso Departamento, aplícao da seguinte forma para este 4º de ESO: A nosa materia contribúe tamén coa práctica ao longo do curso se comentario de textos, fragmentos de obras literarias propostas ao alumnado ao comenzo dalgunhas unidades temáticas, como introducción e motivación de dita parte do temario. A percura de información de carácter histórico en Internet referida a feitos puntuais da Historia máis recente (finais do século XX), a búsqueda, recollida e elaboración de informes escritos sobre noticias de prensa, así como a realización de traballos e a indagación na memoria histórica máis recente, que non só teñen que ser orais, senón que tamén se pode recurrir a noticias de hemerotecas ou a fragmentos de memorias e biografías, tamén supoñen unha importante aportación neste mesmo sentido.

14.ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES

O Departamento de Xeografía e Historia participará en todas aquelas actividades propostas polo Centro que contribúan á ampliar os coñecementos dos nosos alumnos: visitas á exposicións, excursións de carácter cultural, participación nas actividades propias de certas festividades como o Magosto, o Samaín, o Carnaval, as Letras Galegas; así como actividades de intercambio con alumnos doutros países e visitas programadas a lugares de interese cultural, histórico e artístico, sumándonos en ocasións ás visitas programadas por outros departamentos: Latín e Grego por exemplo a Lugo e castro de Viladonga.

TABLA DE CONTIDOS 1º CURSO 4 1 … · aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal. c) ......

Documents

Transcript of TABLA DE CONTIDOS 1º CURSO 4 1 … · aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal. c) ......