05.12 1

Altermundo

Vivimos tempos de mudanzas. Para

o profesor Boaventura de Sousa, un

dos sociólogos máis recoñecidos do

altermundismo, a crise do 2008 mos-

trou que o capitalismo financeiro ten

vitalidade para producir as carencias

e para controlar a resolución das ca-

rencias. Pero tamén que obviamentenon houbo resolución ningunha, de xei-to que nos atopamos nunha desfeita den-de o ollar social e político. Neste con-texto, se cadra falar de crise do capita-

lismo global pode parecer un chisco utó-pico. Mais o doutor postula que é posí-bel que se estea a dar unha transiciónparadigmática a varios niveis, episte-molóxico, societario, político... só queson transicións seculares, que levan tem-po. Están a emerxer movementos quepor todo o mundo tentan practicar pormedio da política outros saberes e fa-ceres, outras filosofías, outras cosmovi-sións, como é moi visíbel hoxe en Áfri-ca, na rexión Andina e en Asia. A

ltermundo

Altermundo abaixo e á esquerdaestá o corazón

TEMPOS NOVOS | TERCEIRA QUENDA | NÚMERO 06 | MARZO 2013

Xoán Hermida trasladouse a Coímbra para conversar conBoaventura de Sousa Santos, un dos imprescindíbeis

O engano verdeGuadalupe Rodríguez, de

Salva la Selva, critica a utiliza-

ción do termo sustentabilidade

polas multinacionais

PÁX 02. EIVAS

A terra non se vendeA campaña CRECE, de

Intermón Oxfam, denuncia o

acaparamento das terras de

cultivo dos máis pobres

PÁX 04. EIVAS

Contra o sistemaEcoar))) propón a confluencia

de activistas e accións para

avanzar cara un outro sistema,

anticapitalista e xusto

PÁX 12. ALTERNATIVAS

“Temos que aspirar aconquistar o poder”

Suplemento Horizontal

2 05.12

O titulo podería ser máis ben, “Omito moderno do ‘sustentábel’ e

a seguir destruíndo o planeta.O que chaman consumo “sustentá-

bel” –que abrangue non só produtos ne-cesarios, senón tamén produ-tos superfluos e de gran luxo–crea a falsa impresión dun com-portamento ético ou responsá-bel. Pero o acto de mercar pormercar non pode ser nunca sus-tentábel. O modo de vida en tor-no ao consumo leva implícita aidea de “non prescindir de nada”.Un auténtico compromiso co pla-neta implicaría máis ben rexei-tar de plano certas áreas do con-sumo.

“Sustentábel” significa –es-pecialmente en ecoloxía e eco-nomía, que se pode manter du-rante longo tempo sen esgotaros recursos ou causar gravedano ao ambiente. Desenvolve-mento, economía sustentábel?É a definición do dicionario daReal Academia da Lingua Es-pañola RAE.

Pero o “sustentábel” está tanmanoseado que en ocasións re-sulta confuso. Empresas, gobernos emedios de comunicación empregan estaverba de xeito deliberadamente abusi-vo. Un recurso natural utilízase de for-ma sustentábel se non se esgota, se éposíbel a súa rexeneración e a súa pro-dución e reprodución futura. Unha pro-

dución autenticamente sustentábel debens ou servizos requirirá unha organi-zación da vida en torno á auténtica pro-tección da natureza, da conservaciónda biodiversidade. Non só local, senón

tamén nacional e globalmente, aten-dendo a protexer ecosistemas e pobo-acións e atendendo ás súas necesida-des. A meirande parte de esquemas deevaluar a sustentabilidade céntranse contodo en aspectos case exclusivamenteeconómicos, ignorando o ecolóxico e o

social. Así acontece cando se fala porexemplo de minería sustentábel, ou pro-dución sustentábel de enerxía. A consi-deración do aspecto sustentábel é de-masiado estreita e apunta máis ben a

xustificar estas actividades, eaté a impoñelas.

Bling, bling, o brillo que cega

Na vida cotiá, as cidadás e ci-dadáns chegamos a dobregarmoi a miúdo a nosa vontade pe-rante bens, servizos e obxec-tos de consumo que requirengrandes cantidades de materiasprimas e enerxía: electricidadee calefacción, telecomunica-cións, grandes infraestruturas,tecnoloxía, transporte de per-soas e mercadorías. Comer car-ne e produtos lácteos, utilizarcosméticos e produtos de bele-za, gadgets electrónicos –ipads,ipods, toda clase teléfonos por-tátiles, ordenadores, consolas–,voar barato, renovar de segui-do o vestuario, xoias, beber re-frescos das grandes multinacio-nais… Todas estas tendenciaspásannos por riba impoñéndo-

senos, pero non melloran realmente anosa calidade de vida. Porén, si con-centran ganancias e poder en mans dasgrandes empresas e industrias que seesforzan por todos os medios de con-vencernos de que sigamos a mercar pormercar.A

ltermundo

T

eiva

s

O mito moderno do‘sustentábel’Non só a publicidade e os media, tamén as políticasinstitucionais levan un tempo convencéndonos de que producire mercar masivamente pode contribuír a salvar o mundo

GuadalupeRodríguezSalva la Selva

> ECOLOXÍA SOCIAL

05.12 3

Multinacionais sustentábeis?

Moitos compradores están saturados een realidade posúen xa todo o que ne-cesitan. O slogan publicitario pasa a sero de que “comprando, salvamos o mun-do”. Cada vez máis empresas únenseá tendencia de “defender a natureza”.Saben que isto lles produce sustancio-sos beneficios.

Acusada de acaparar as fontes deauga comunitarias en lugares como Mé-xico ou a India, até a Coca-Cola disesustentábel. Igualmente chocante é quese digan sustentábeis megaempresasmultinacionais como Ikea, que vendecen millóns de mobles cada ano en todoo mundo, para os que demanda 12 mi-llóns de metros cúbicos de madeira; ouque unha liña aérea como Lufthansaqueira voar sustentabelmente, candoutiliza 30 millóns de litros combustíbelao ano e emite á atmosfera unha canti-dade inmensa de gases daniños para oclima.

Pola súa banda, outras multinacio-nais como Zara, Adidas, ou Wallmart pro-ducen e venden de xeito masivo, esna-quizando tecidos empresariais locais,explotando traballadores, terceirizandoas producións, esclavizando seres hu-

manos e afectando severamente ao me-dio. Que se denominen sustentábeis noné ecolóxico, nin moito menos ético.

Producir continuamente tal cantida-de masiva de “bens” e obter as mate-rias primas e enerxía necesarias paraproducilos, conduce sen dúbida a hipo-tecar a humanidade e o patrimonio eco-lóxico. As super-ofertas págaas semprea natureza.

A maldición das materias primas

Ouro, prata, cobre, níquel, litio, aceitede palma ou de soia, cana de azucre,cacao, café, algodón, salmón ou cama-róns son recursos mineros e produtosagroindustriais de alta demanda. Pre-sentar a extracción e a produción indus-trial a grande escala de calquera des-tas materias primas como “sustentábeis”é a gran mentira verde do noso tempo.Alá onde existen estes recursos existeo risco de que as multinacionais obte-ñan concesións para a súa explotación.

A minaría industrial ao descubertoe a grande escala nin é nin poderá nun-ca ser sustentábel, aínda que as gran-des compañías mineras como Barrick,Rio Tinto ou Anglogold enchan as súaspáxinas web con esta palabra. Tampou-

co é en ningún caso sustentábel a agri-cultura industrial a grande escala ou agro-negocio, que require un acaparamentosen precedentes de terras de cultivo quepreviamente era traballada por poboa-cións rurais; e o uso masivo de agrotó-xicos para o control das pragas e o au-mento da productividade. Para mostraun botón, Monsanto, o xigante das se-mentes transxénicas tenta por todos osmedios tamén de crear ao seu redorunha imaxe sustentábel á vez que pasacomo unha apisoadora sobre a agricul-tura tradicional acabando literalmentecoa vida rural de moitas rexións e asícoa existencia de moitas comunidadese familias labregas. Por iso, tampoucoson entón sustentábeis os produtos pro-ducidos a partir destas materias primas.Nin a extracción de carbón, de gas oude petróleo. Nin o seu transporte, distri-bución, venda ou consumo. Todas asgrandes empresas petroleiras falan in-cisivamente de sustentabilidade nas súaswebs, incluída BP, causante da mais re-cente catástrofe petroleira no Golfo deMéxico, pero tamén Shell, Chevron ouRepsol, todas elas ligadas a violacións

de dereitos humanos, contaminación domedio natural e accidentes e derramespetroleiros de diversa consideración.

A resistencia cidadá e rural cada vezmáis numerosa non é pois gratuita, se-nón que obedece á elevada preocupa-ción dos pobos polos seus dereitos fun-damentais e polo medio natural da súascontornas. A

ltermundo

T

eiva

s

A web de Coca-Cola, coma as doutras transnacionais, insiste sorprendentemente na sustentabilidade

Presentar a extracción ea produción industrial agrande escala decalquera destasmaterias primas como“sustentábeis” é a granmentira verde do nosotempo

4 05.12

Máis e máis crecemento...

Os mercados son globais, impoñen máis“crecemento” como “solución” para a cri-se económica. O sistema establece quetodo o tempo hai que producir e vender“algo”. Para impulsar tal crecemento irra-

cional, politicamente deciden, aprobane fomentan toda clase de infraestrutu-ras, proxectos extractivos de materiasprimas mineiras, petróleo, gas e como-

ditties agrícolas. As transnacionais fancifras marca, e concentran cada vez máisa riqueza.

Problemas globais exacerbados coaglobalización como o fame, a seca, amudanza climática, ou a destrución deecosistemas importantes, como as últi-mas selvas tropicais, requiren respos-tas políticas contundentes que rematencoa corrupción e os privilexios, e queapunten a solucionar –e non a dilatar–os problemas sociais e económicos.

O Banco Mundial, o Fondo Moneta-rio Internacional, a Organización das Na-cións Unidas e as súas convencións mar-co –ou a súa conferencia de desenvol-vemento sustentábel celebrada o anopasado en Río–, van dictando as políti-cas económicas e enerxéticas que hande ir tomando os países dos hemisfe-rios Norte e Sur. Pero estes foros estándominados pola palabra das transna-cionais, convidadas de honra e sociasdestes espazos de poder, e con toda se-guridade, ningún dos grandes proble-mas da humanidade vai solucionarsecon máis do mesmo.

Formas de organización auténtica-mente participativas e responsábeis sonas que poden marcar o camiño correc-to. Volver a fomentar un tecido social ba-seado e diverso, o próximo, o local é aúnica porta a un modo de vida autenti-camente sustentábel.•

Altermundo

T

eiva

s

O Cumio dos Pobos, paralelo ao oficial de Río, reclamou a participación activa da cidadanía

Formas de organizaciónauténticamenteparticipativas eresponsábeis son asque poden marcar ocamiño correcto

INSPIRACTION

S e te venden a idea do "susten-

tábel" a grande escala industrial

non é para protexer a natureza, senón

para xerar e manter mercados.

As estratexias que promoven un

uso "sustentábel" dos recursos a gran-

de escala industrial, conducen –no me-

dio de palabras bonitas- a perdas de

economías locais, de ecosistemas, de

biodiversidade e de modos de vida tra-

dicionais de pobos rurais e indíxenas.

Si ou si, moitos recursos, mate-

rias primas e até fontes de enerxía

como o petróleo están ao bordo do es-

gotamento. As nosas sociedades mo-

dernas están a desenterrar o auténti-

co benestar ou "bo vivir", a proximida-

de e o respecto aos demais e á natu-

reza. Moi atrás quedan aspectos fun-

damentais para o ser humano como

o territorio, o traballo, a saúde, a edu-

cación e ata o pensamento, os senti-

mentos ou as emocións. Non te dei-

xes enganar pola palabra "sustentá-

bel". Só é unha verba. Mira sempre

máis aló. Evita o consumo por imposi-

ción e polo puro gusto. Usa menos bens

de consumo, aqueles realmente ne-

cesarios e cunha vida máis longa. Non

te deixes cegar co brillo do ouro.

Lembra

+INFO: SALVA LA SELVAwww.salvalaselva.orgwww.facebook.com/salvalaselva

05.12 5

Altermundo

T

eiva

s

É a terra un ben mercantil? É lícitoespecular con ela?

Os últimos datos sosteñen que polomenos 80 millóns de hectáreas foron“vítimas” das transaccións comerciaisdesde o ano 2001 –o que equivalería avinte veces o tamaño dos Países Bai-xos. É dicir, grandes extensións de te-rra que supoñen o sustento de moitaspersoas que viven da agricultura e a gan-dería son comercializadas como mate-ria prima destinada á produción de “ar-tigos” de consumo masivo –humano, ani-mal ou até industrial. Trátase de proce-sos de privatización, vendas ou arren-damentos a longo prazo.

Cada vez máis, as grandes multina-cionais invisten en terras destinadas áagricultura en países pobres, semprecon fins comerciais, o cal, de entrada,

non tería por que ser algo negativo. Contodo, cando esta compra implica a ex-

pulsión de centos de familias das súasterras, ou estas producen menos ali-mentos como consecuencia da espe-culación, entón convértese nunha prác-tica con nocivas consecuencias que im-plican problemas a moitos niveis –des-trución de medios de vida e vivendas,conflitos que poden durar moitos anos,pobreza, desequilibrio ou crises me-dioambientais, entre outros.

O paulatino –aínda que notable– au-mento do prezo dos alimentos desde oano 2008 trouxo como consecuenciaunha maior frecuencia destas transac-cións. Este feito está motivado polo des-aforado aumento da demanda de terrasfértiles co obxectivo de cultivar alimen-

tos, producir biocombustibles ou, sim-plemente, especular co valor das mes-mas por parte dos inversores.

En moitos casos, aquelas terras ven-didas como terreos “sen uso” ou “senexplotar” son as que traballan as fami-lias pobres para cultivar os seus ali-mentos. E nun gran número de ocasións,estas familias son expulsadas das súasterras pola forza, ou se incumpren aspromesas de compensalas economica-mente. A miúdo, as persoas son des-aloxadas violentamente por matóns asoldo.

Así, falar da problemática do aca-paramento de terras obriga a citar o casoda comunidade de Polochic, en Guate-

O acaparamentode terras no Sur

En moitos casos,aquelas terras vendidascomo terreos “sen uso”ou “sen explotar” sonas que traballan asfamilias pobres paracultivar os seusalimentos

IntermónOxfamComité VigoCada vez máis, empresas e gobernos adquiren grandes

extensións de terras de forma ilexítima e poucotransparente en países onde se pasa fame

ABBIE TRAYLER-SMITH / OXFAM

> VORACIDADE CAPITALISTA

A imaxe corresponde á Guía Práctica do proxecto CRECE, de Intermón Oxfam

6 05.12

Altermundo

T

eiva

sAltermundo

mala, pois exemplifica todo o malo dun-ha política agraria equivocada e dun sis-tema alimentario roto, que potencia eprotexe a creación de grandes latifun-dios de monocultivos e despraza aospequenos agricultores, que son os queproducen os grans básicos para a ali-mentación da poboación.

O pasado 2012, e logo dunha multi-tudinaria marcha campesiña, o presi-dente da República de Guatemala, OttoPérez Molina, comprometeuse a devol-ver as terras ás 14 comunidades expul-sadas en marzo de 2011 e a aplicar asmedidas cautelares de protección desapoboación ditadas pola Comisión Inter-americana de Dereitos Humanos. A díade hoxe o goberno non cumpriu ningúndestes compromisos.

Pero non é o único caso. Nos paí-ses pobres, unha superficie de terreoequivalente á área metropolitana de Ma-drid (case 2.000 km2) é vendida cadaseis días a inversores estranxeiros –oque equivalería a dicir que cada segun-do comercialízase o terreo equivalentea un campo de fútbol. A extensión deterra “mercantilizada” a nivel mundial sóna última década equivale a catro ve-ces o tamaño de España (203 millóns

de hectáreas), unha superficie na quese poderían cultivar alimentos para milmillóns de persoas, o mesmo númerode persoas que cada noite se deita con

fame en todo o mundo. De feito África,unha das rexións máis afectadas por esta"febre” mundial pola terra, viu como ensó dez anos investidores estranxeirosadquiriron terreos agrícolas cunha su-perficie total que equivale ao tamaño deKenia.

É posible loitar contra o acapara-mento de terras? Sen dúbida, é facti-ble. Con todo, para que isto aconteza énecesario emprender accións interna-cionais e efectivas. Para comezar, é im-perativo que os gobernos ofrezan un ac-ceso seguro á terra para os pequenosagricultores, especialmente no caso dasmulleres, pois se atopan con maioresimpedimentos para reclamar o que é seu.As estratexias sobre a produción de bio-combustibles deben ser inmediatamen-te revisadas: para que a prioridade detodo plan de cultivo volva ser encher unprato de comida e non un depósito degasolina. Ademais é necesario realizarinvestimentos en comunidades marxi-nalizadas, en contraposición a pensarsó en marxes de beneficio.•Outra das láminas da Guía Práctica do proxecto CRECE

T al e como denuncia Intermón Ox-

fam coa súa campaña CRECE, o

sistema alimentario mundial está roto e é

profundamente inxusto. As grandes com-

pravendas de terras cultivables son un

dos principais motivos. Segundo un infor-

me de Oxfam, o 75% dos países onde hou-

bo acaparamento de terras na última dé-

cada son países con gobernos fráxiles.

Trátase de países que, segundo o Banco

Mundial, están por baixo da media en par-

ticipación cidadá e rendición de contas,

Estado de dereito, calidade da regulación

do sector privado e control da corrupción.

Isto pode supoñer unha catástrofe

para as comunidades que, en ocasións,

vense desposuídas dos seus fogares e

medios de vida debido a acordos aos que

non deron o seu consentimento e polos

que tampouco reciben compensacións.

Sabemos que o Banco Mundial fi-

nancia moitas destas transaccións (ade-

mais, ten capacidade de influír en como

se mercan e vende as terras). Por iso, Ox-

fam ten aberta unha petición ao Banco

Mundial para que deteña as grandes trans-

accións de terras até establecer os me-

canismos legais para facelo dunha forma

máis xusta.

CRECE

TOM PIETRASIK / OXFAM

05.12 7

Altermundo

T

Que

é o

que

di...

C oncertar unha cita con Boaven-tura De Sousa Santos é, xa a prio-

ri, unha especie de agasallo inespera-do. O preámbulo á entrevista promete.Racha co concepto de pensador ‘autis-ta’. Pregunta por AGE e Xosé ManuelBeiras. Interésase por vir a Galicia e ini-cia a conversa sabedor de que imos em-pregar os mesmos códigos e paráme-tros culturais.

Os días anteriores funme preparan-do, lendo a súa obra máis ‘densa’ –se-gundo algúns–, a que poderiamos de-nominar socioloxía filosófica –Critica da

razón indolente– e vólveme pasar comocando me achego a unha obra de pro-fundidade reflexiva: o resto parécememenor. A obra de socioloxía política deSousa Santos xa a coñecía, os seus es-critos arredor da democracia e da súareinvención, do fascismo social nas súasdiferentes vertentes, da descolonizacióndo saber e da reinvención do poder, daepistemoloxía do sur; pero acho que énas obras de caracter filosófico onde opensamento se eleva do microcosmoslocal, da miseria cotiá, da política ‘sub-paradigmatica’, da perda de substanti-vos críticos e da hiperadxetivización, darelación fantasmal entre a teoría e a prac-tica… cando o pensamento adquire di-mensións incríbeis e liberadoras. A filo-sofía crea sempre moitas incertidumese desasosegos, mais tamén, como di-ría Fourier, ‘vibrations ascendantes’.

Falas da reinvención da democracia

e do fascismo social no que vivimos,

pero non habería que facer algo de

autocrítica na esquerda, por que no

fondo a democracia case se lles re-

galou, non? É dicir, unha boa parte

da esquerda veuna como algo liga-

do ao capitalismo –democracia igual

a capitalismo–, e agora toda esta si-

tuación de fascismo social na que vi-

vimos no fondo non é que necesita-

mos recuperar o substrato democrá-

tico para construír unha alternativa?

Eu penso que é iso aí. Coido que hai unrescate que se está a facer, é dicir, his-toricamente cando comparamos os mo-

vementos dos xoves no final do séculoXIX en Europa cos movementos dos in-dignados hoxe, vemos que unha das cou-sas máis notoria é que nese intre nontería sentido ningún para os mozos anar-quistas que lanzaban bombas en Lon-dres, París e Moscova pedir a ‘demo-cracia xa!’ ou a ‘democracia real!’. Por-que a democracia era unha cousa bur-guesa, que non tiña ningún interese paraas clases que loitaban contra a opre-sión e a dominación. Porén, o que acon-teceu é que despois dun século de loi-tas, e sobre todo despois da segundaguerra mundial, tivemos que xogar den-tro do campo democrático e o imaxina-

> DIRECTOR DO CENTRO DE ESTUDOS SOCIAIS DA UNIVERSIDADE DE COÍMBRA

Sousa Santos e arazón indolenteProfesor nas universidades de Coímbra, Wisconsin-Madison e Warwick, é unha das referencias no procesodo Foro Social Mundial e un dos intelectuais de máisprestixio na América Latina do cambio

Xoán HermidaConselloEditorial deAltermundo

Para o profesor Boaventura Europa debería estar a aprender das prácticas doutros pobos

ALTERMUNDO

8 05.12

Altermundo

T

Que

é o

que

di...

rio da democracia como ideal entra napropia base social da esquerda. Non en-trou inmediatamente nos partidos de es-querdas pero está a entrar, e esa auto-crítica penso que hoxe está feita funda-mentalmente coa idea de que a demo-cracia liberal é falsa por que é pouca. Édicir, nos temos unha democracia me-llor e polo tanto a idea da radicalizaciónda democracia, de ‘democratizar a de-mocracia’ –que é o concepto que estádefendendo a miña definición do socia-lismo como democracia sen fin–, unhademocracia que non pode ser só nunespazo público, que ten que estar ta-mén na casa, na fábrica, na rúa, na Uni-versidade, no traballo... Son ideas quesó son posíbeis despois de moita loitasocial dentro dun campo dun sistemapolítico, loitas que non saíron todas de-rrotadas senón que algunhas até logra-ron conquistar dereitos sociais e eco-nómicos. Só con moita loita se conquis-taron e só con moita loita se van man-ter por que nada é irreversíbel, comoestamos a ver actualmente, e polo tan-to eu coido que esa autocrítica hoxe xacase está feita, é dicir, a dificultade quenós temos é asumila.

Máis aínda as actuais ferramentas de

cambio sexan partidos ou sexan mo-

vementos sociais, aínda están pen-

sadas máis en clave de conquista de

poder que de hexemonía democráti-

ca gramsciana, non? Daquela no fon-

do nos gañan a batalla na hexemo-

nía cultural democrática por que nós

actuamos con ferramentas do sécu-

lo XIX.

Non teñas dúbida! De feito no que res-pecta a iso hai medio camiño andado,ou sexa, admítese hoxe que a demo-cracia é un campo de escoita e no fon-do a esquerda debe estar do lado deafondar na democracia, porque real-mente a democracia foi creada, sobretodo en Europa, nunha permanente ten-sión co capitalismo. É evidente que xacoñeces as teorías da esquerda que di-cían que a democracia nunca pode serreal porque ela non democratiza a rela-

ción social fundamental, que é a rela-ción capital-traballo, e polo tanto é bur-guesa. O que a xente viu é que esa re-lación capital-traballo tamén se trans-formou, e viu que houbo moitas outrasloitas, a das mulleres por exemplo, quenon eran propiamente as loitas das fá-bricas pero eran loitas importantes e quese conquistaban. Polo tanto houbo todaunha transformación.

Agora, en termos de concepción po-lítica é evidente que esa transformaciónnon se deu e temos hoxe dous paradig-mas. Por un lado tes o paradigma de queo importante é conquistar o poder. Pero

cada vez máis hoxe –sobre todo no surde Europa– vese dun xeito moi claro queiso non abonda, porque podes conquis-tar o poder pero vas ter que facer exac-tamente o mesmo. E despois temos ou-tro paradigma no polo oposto, o das ide-as de transformación dos Zapatistas,pero mal interpretadas. Aínda hai pou-co tempo estiven en San Cristobal delas Casas nesta discusión, con algúnsque facendo malas interpretacións vi-ñeron con esta idea de transformar omundo sen conquistar o poder. Nós te-mos que conquistar o poder, non vexooutra posibilidade. O poder ten que serconquistado e transformado, polo tantoas dúas tarefas non son incompatíbeis,ten que crearse hexemonía e transfor-mar o poder, sobre todo e fundamental-mente pola transformación do que nóschamamos aquí da demodiversidade,diferentes formas da democracia repre-

sentativa, participativa e comunitaria quepoidan articularse e que permitan queesa transformación aconteza tamén nuncontexto de conquista do poder.

Teño a sensación de que existe unha

liña de conexión entre o movemento

sesentaoitista e o altermundismo,

non? É dicir, dalgún xeito as ideas do

68 son as que impulsan o despegue

do movemento altermundista. Sim-

plemente estaban cortacircuitadas.

Dalgunha maneira necesitaban dúas

cousas, necesitaban da caída do muro

de Berlín, é dicir, necesitaban da Pe-

restroika. Non porque estea a favor

da Perestroika ou en contra, senón

para desbloquear a situación. E des-

pois está o papel do feminismo. Ti ves

esa conexión movemento sesentaoi-

tista e altermundista ou é un pouco...?

Non! Existe sendo como son, en fin... abase social dos movementos é moi di-ferente, porque o movemento do 68 éun movemento fundamentalmente es-tudantil, un movemento que nace na Eu-ropa e que fundamentalmente procuracriticar e denunciar a traizón dos parti-dos obreiros. Polo tanto no fondo é unresultado, moito tempo despois, da crí-tica que xa estaba na Escola de Frank-furt, unha loita de toma de poder e desocialismo. O altermundismo é produtodo feito de que no movemento 68 nósaínda tiñamos moi claramente unha op-ción capitalismo-socialismo. Pero can-do se dá a caída do muro de Berlín esatensión desaparece, porque moitos te-ñen a impresión de que o capitalismovencera ao socialismo. Tamén porquese identificou o socialismo real, digá-molo así, coa idea do propio socialis-mo, e automaticamente todo o esque-ma da loita social foi criado ao longo doséculo XX na base desa dicotomía.

O Foro Social Mundial e a globali-zación contrahexemónica ao altermun-dismo como dis, xorden nun intre no quese parte dunha crise desa grande ten-sión e desa polarización entre capitalis-mo e socialismo. Daquela temos que re-construír a emancipación social saben-

A esquerda debe estardo lado de afondar nademocracia, porquerealmente a democraciafoi creada, sobre todoen Europa, nunhapermanente tensión cocapitalismo

05.12 9

Altermundo

T

Que

é o

que

di...

do que un dos polos, que é o capitalis-mo, está puxante e o outro está moi in-definido. E é de aí que en lugar de falardo socialismo falamos de ‘un outro mun-do é posíbel’. Para uns se cadra será ocapitalismo cun rostro humano, social-democrático. Pero para outros será osocialismo e para outros nin sequera iso,como é o caso dos movementos indí-xenas, que consideran que o socialis-mo é un armadillo branco do mundo oc-cidental como calquera outro, e polo tan-to os seus modelos son outros.

Así que agora nós vivimos, digamos,unha constelación de ideas de emanci-pación social moi creativa, se cadra máisdefensiva que o movemento estudantilpero non amparábel nesa dicotomía ma-triz que tiña. Obviamente as relaciónsque comentabas existen, pero no 68 omovemento estudantil estaba nunha fasena que a democratización da Universi-dade non fora tan grande como é hoxe,e agora o que temos son estudantes al-tamente cualificados e altamente des-empregados que son os indignados. Axente que loitaba no 68 non quería trans-

formar a sociedade, non tiña problemasde emprego ao día seguinte.

Pero esta pluralidade que ti dis que

ten o altermundismo, desde xente que

quere mudar o sistema até xente que

quere un rostro humano do sistema…

Ao final isto non se torna nunha con-

tradición irresolúbel que leva a un es-

tancamento do propio movemento.

Eu ás veces fago a similitude coa pri-

meira internacional. A primeira inter-

nacional era unha internacional plu-

ral, ampla, creativa. Acabouse iso e

acabouse a pluralidade, pero tamén

era “ineficaz”. É dicir, vale, o alter-

mundismo é moi amplo, vai dende a

socialdemocracia até as posicións

máis radicais, pero son como unha

grande rémora que non é capaz de

mudar nada, que simplemente está

aí. Isto está na base da crise actual

do Foro Social Mundial?

Si, eu penso que si, que claro a crisedo FSM tamén vén doutras orixes, o FSMcando xurde… Esa pluralidade, que é anosa forza, tamén é a nosa fraqueza, éindubidábel. Por iso todo o meu traballohoxe é un traballo sobre todo intercultu-ral, sobre a socioloxía das ausencias,sobre as socioloxía das emerxencias, efundamentalmente a miña proposta daUniversidade Popular dos MovementosSociais no Foro Social Mundial. Aíndaagora imos realizar máis oficinas coaidea de que os movementos teñen querecoñecerse mellor uns aos outros, te-ñen que mudar as súas linguaxes e te-ñen que recoñecer as diferentes lingua-xes. Por exemplo, o LGBT ten que le-varse para o movemento obreiro e o mo-vemento obreiro para o LGBT. É real-mente unha articulación, porque co FSM

A pluralidade existenteno Foro Social Mundialé a nosa forza, maistamén a nosa fraqueza,iso é indubidábel

SPEAK YOUR MIND // LINH DO

pasamos dunha política de movemen-tos a unha política de intermovemen-tos.

Iso é o que se cadra non se está re-alizando, porque eu vexo que a políticade movementos se está a dar en termosde articulacións de movementos perodentro do mesmo tema. A Vía Campe-sina son todos movementos de campe-siños, os da muller e a Marcha Mundialdas Mulleres son todos movementos demulleres, o movemento ecolóxico é amesma cousa, non estamos vendo arti-culacións entre a Vía Campesina e o sin-dicalismo, entre a Vía Campesina e oMovemento Indíxenista. Pola contra, te-mos conflitos ás veces graves entre eles,como vimos en Perú e noutros lugares.A crise do FSM tamén resulta dunha ten-sión que existe no movemento da glo-balización alternativa, que é a tensiónentre ONGs e movementos sociais, esatensión estaba dende o inicio e pode-mos dicir que o Cumio dos Pobos quese fixo agora no ámbito de Río+20 foi opunto de eclosión do conflito. As ONGsque teñen estado na base do FSM fo-ron totalmente marxinalizadas polos mo-vementos sociais e probabelmente imosver iso tamén en Tunisia. Hai un certobaleiro por que os movementos sociaisentenderon que as grandes ONGs trai-zoaron o papel do FSM.

E que eu xa teño apuntado esa con-

tradición en máis dunha ocasión, Mo-

vementos Sociais vs. ONGs como par-

te da contradición Norte-Sur. Pero

tamén ten que ver co tema do con-

trato social, porque ti apuntas moi ben

que o contratualismo social está es-

gotado tamén. Pero no fondo hai dúas

visións moi diferentes do contratua-

lismo social moderno, a de Hobbes

e a de Locke, a republicana e a libe-

ral, non? E os movementos sociais

representan a republicana, a da par-

ticipación, a da concientización, na-

mentras que as ONGs beben do con-

tratualismo liberal, son uns interme-

diarios entre os desamparados e eles

mesmos, que son intermediarios dou-

tros gobernos. Esa contradición, cla-

ro, ten que saltar chegado un intre...

Si claro, pero tamén as ONGs son enti-dades moi diferenciadas internamente,porque hai ONGs que naceron practi-camente como movementos sociais esimplemente, por mor das condiciónsdun certo país –sexa Indonesia ou Tai-landia–, non permitiron que houbera mo-vemento, de xeito que tiveron que serorganizacións máis restrinxidas, con

membros ou sen membros pero polo tan-to pequenas organizacións, de avoga-dos digamos así, malia que había coa-licións que eran para facer o movemen-to. E despois tes as grandes ONGs, queson as grandes intermediarias e que ade-mais se beneficiaron moito do capitalis-mo neoliberal cando o capitalismo glo-bal deixou de dar a asistencia interna-cional aos Estados por considerar queeran perdedores e corruptos, e pasou adala ás ONGs. Mira para a historia da

creación de ONGs no mundo e comose disparou a partir dos anos 80.

É podería o movemento dos indig-

nados ocupar ese espazo dos mo-

vementos sociais que non existen

en Europa? E por outra banda esa

estruturación, esa metodoloxía máis

líquida de organizacións menos for-

mais ou máis informais permitiría

tamén construír tecidos moito máis

amplos? A experiencia do 15M e de

todos estes movementos pode axu-

dar a unha maior presenza do alter-

mundismo no Norte, ou esta moi

afastado?

Non está. Por exemplo nós imos ter aquíunha xuntanza con eles, imos facer unhaacción da Universidade Popular dos Mo-vementos Sociais, que veñen de Ingla-terra e Francia, e veñen os movemen-tos do 15M de Madrid e coido que pa-rece que alguén de Barcelona. O pro-blema ás veces é saber se son move-mentos sociais. Eu acho que non sonpropiamente movementos sociais, sonpresenzas colectivas que teñen moitamáis dificultade para facer formulaciónpolítica. Teñen xurdido discusións so-bre iso en Madrid e aquí tamén en Por-tugal, que mostran realmente a gran di-ficultade de crear unha axenda política.Porque na rúa non se fai formulación po-lítica e polo tanto temos que ver des-pois como se artella o movemento ecomo garante a súa sustentabilidade,sobre todo cando realmente o seu es-pazo público é a rúa, que mesmo tenque ser excepcional en moitos paísespor que no inverno non podemos facera ocupación das prazas, e por outro ladoestá a represión policial. Malia isto eucoido que si que ten un gran potencial.

Pero é evidente que foron move-mentos que non souberon dar partida earticular outras formas de opresión dasociedade europea. Por exemplo, nóstemos aquí moito traballo antirracista evemos como o movemento dos indig-nados en xeral non busca integrar aosemigrantes nin todos aqueles que loi-tan contra o racismo fronte a Europa.

10 05.12

Altermundo

T

polo

miú

do

A crise do FSM taménresulta dunha tensiónno movemento daglobalizaciónalternativa, entre ONGse movementos sociais

05.12 11

Altermundo

T

que

é o

que

di...

Pero é un proceso político que está aí,e ao contrario daqueles que pensan queestá feble eu coido que teñen as súasdinámicas. Todos os movementos tra-ballan a un nivel de superficie e a nivelsubterráneo. E hai cousas que agora es-tán a acontecer a nivel subterráneo, haimoita reflexión, e despois pode chegaro momento de explotar. Algunhas ve-ces o estoupido é produto dunha cargapolicial, pode ser a violación dunha mu-ller como vimos agora na India, e estepode xerar o nacemento dun movementocunha enerxía social que está aí. Sonesas cousas que nós nas ciencias so-ciais e na política ás veces non conse-guimos captar debidamente.

Cres que no Sur non existen estas

contradicións, moitas veces artificiais,

que temos en Europa? Contradición

reforma vs. revolución como antitéti-

cas, entre a táctica e a estratexia...

Parece que vivimos nas dicotomías

herdadas tamén deste eurocentris-

mo que dicías ti, iso da diferenza en-

tre a teoría e a práctica, que a es-

querda Europea vive unha relación

fantasmal entre a teoría e a práctica.

Claro, iso é o que eu vexo hoxe, porquerealmente nós non temos aínda unhareconstrución teórica –coido que se estáfacendo e que se fará. Por agora esta-mos moi aferrados a conceptos que re-almente non teñen moito sentido, por-que coa caída dos termos da dicotomíareforma e revolución se a xente hoxe qui-xera coller calquera deles, estes seríantotalmente distintos do que foron no mo-mento en que esa dicotomía foi criada.

Agora estamos a traballar no pro-xecto ALICE, que parte fundamental-mente da base de que Europa podeaprender da experiencia do mundo, por-que eu penso que Europa neste intreten moi pouco que ensinar ao mundo.Non é quen de aprender polo seu con-cepto colonialista, que non lle permitepensar que hai cousas moi importantesque acontecen no Brasil ou na India ouen calquera outro país do cal debíamosestar aprendendo.

Unha das cousas que eu teño aquí,cos nosos estudantes brasileiros ou dou-tras partes de América Latina, e que nospreguntan: por que vós na Europa nonconseguides resolver o problema do Fon-do Monetario Internacional cando nósno Brasil, en México ou na Arxentina sio resolvemos? É dicir, nós desobede-cemos, fixemos cousas que non esta-

ban dentro da receita, e vós aquí que-redes seguir as receitas do Fondo Mo-netario Internacional cando sabedes queson as receitas desastre. Seguimos dis-cutindo os vellos conceptos que non te-ñen a realidade do mundo. Pero iso éparte dun certo autismo eurocéntricoque aínda nos domina e que é unhacuestión de xeración. Eu penso que anova xeración xa non vai pensar nosmesmos termos.

Os países do Sur de Europa: Portu-

gal, España, Italia, Grecia e as súas

respectivas organizacións, poden xo-

gar aí un papel de enlace entre o Sur

e o Norte?

Eu sigo moito a teoría de Fernand Brau-del, que vén dicir que o capitalismo na-ceu no Mediterráneo, e non só no nor-te, senón que naceu nas dúas franxasdo Mediterráneo. Se ollas para as dúasfranxas do Mediterráneo están agoranunha grande crise dende Grecia atéPortugal e todo o norte de África. Istomostra que se cadra Europa está taménno norte de África e sempre estivo, enon se recoñeceu nunca desa forma.Usa o norte da África como a súa fron-teira para estancar a inmigración, peronon o considera como parte.

Todo isto para min é como unha me-táfora do que está aí, o Sur do Norte eo Sur do Sur cada vez máis van ter queentenderse e ese é o traballo que esta-mos a intentar facer aquí. Ampliar a par-tir de aquí o sur da Europa aos diálo-gos sociais.•

Europa neste intre tenmoi pouco que ensinarao mundo. Non é quende aprender polo seuconcepto colonialista

Esta é unha escolma moi reducida dunha entre-vista moito máis loga e profunda. Unha outra ver-sión estendida poderase ler en breve no portalweb de Altermundo. www.altermundo.org

Pluralidade na marcha inaugural do Foro Social Mundial de belém do Pará en 2009

ALTERMUNDO

12 05.12

Altermundo

T

alte

rnat

ivas

A crise do capitalismo e o capita-lismo mesmo, a privatización dos

servizos públicos e a fin do estado dobenestar, a ofensiva neoliberal e o des-emprego, as deficiencias democráticase a corrupción, a Europa dos merca-dos e a pobreza, o consumismo e o de-terioro do medio ambiente… Vivimostempos de crise. Tempos en que se fanevidentes as relacións entre “fenóme-nos” até entón disimuladas, tenues ouincipientes. Neste contexto, iniciouseun proxecto que busca facer posible anecesaria relación entre a indignaciónpolítica e a tensión na rúa, coa cons-trución de respostas e alternativas so-ciais e a defensa dos dereitos e as li-berdades.

ECOAR))), “Espazo de (Contra)dis-curso, Construción e Coordinación deAlternativas e Resposta social”, é unhanova plataforma onde conflúen perso-as e colectivos da comarca de Vigo condistinta traxectoria e diferentes eidos deespecialización na resposta social, queteñen como obxectivo activar e dinami-zar a acción política e social popular.ECOAR))) é independente, autofinan-ciada, asemblearia e conta cuns princi-pios metodolóxicos e ideolóxicos defini-dos. Despois de meses de construción,ECOAR))) fixo o seu acto de presenta-ción á cidadanía o pasado xoves 21 demarzo, ás 20:30 horas, no Teatro Ensa-lle de Vigo.

Esta plataforma é un espazo abertono que cada persoa ou colectivo pode

achegar as súas propostas e iniciativas.ECOAR))) busca analizar, denunciar ecriticar a tiranía dos antisociais, desapequena parte da poboación que que-re converter en mercadoría ao resto daxente (e ao planeta mesmo!); pero ta-mén busca xerar un espazo no que pro-por e construír a resposta solidaria e ini-ciativas concretas, para acadar unha so-ciedade inclusiva, diversa, horizontal,non violenta e sostible.

Os principios ideolóxicos de ECO-AR))) son froito das inquedanzas sociaise políticas dos seus integrantes. Baixoestas ideas a plataforma pode desen-

volver unha acción colectiva congruen-te e efectiva. Os puntos ideolóxicos bá-sicos da plataforma son: anticapitalis-mo, antiglobalización, consumo respon-sábel, defensa do público, defensa dosdereitos humanos, ecoloxismo, estadosocial e laico, horizontalización da so-ciedade, multiculturalismo e non violen-cia.

Os principios metodolóxicos de ECO-AR))) procuran que a vida da platafor-ma, dos seus membros e da sociedadena que se integran sexa “saudable”, de-mocrática e independente, sen mani-pulacións e instrumentalizacións. To-

Alternativas eresposta socialEcoar é unha nova plataforma nacida na base social viguesa quepretende activar e dinamizar a acción política e social. Un espazocontradiscurso para reaccionarmos colectivamente

ECOAR)))

> CONSTRUÍNDO UN OUTRO SISTEMA

05.12 13

Altermundo

T

alte

rnat

ivas

dos/as sumamos, fraternidade e trans-parencia son os principios xerais de fun-cionamento da plataforma, ao tempo queo asindicalismo, apartidismo e aconfe-sionalismo aseguran a súa indepen-dencia como colectivo social.

A participación en ECOAR))) é aber-ta e flexible. Cada membro, individual ecolectivo, é libre de participar nas ini-ciativas que queira, sexan de ECOAR)))ou non. Cadaquén escolle o seu nivelde compromiso na vida da organización:dende a colaboración puntual até a in-tegración nalgún dos Grupos Estrutu-rais –grupos autónomos que sosteñenas accións e ferramentas da platafor-ma.

Un novo sistema só é posible me-diante o traballo de toda a cidadanía.Por esta cuestión ECOAR))) comezaagora unha nova etapa na que esperaque todas as persoas participen na cons-trución dunha nova realidade social.

ECOAR))) é un espazo que buscao funcionamento conxunto e a conver-xencia entre colectivos e cidadanía, en-tre accións e alternativas… Por estacuestión, unha das tarefas que verte-bra este proxecto é a xeración de ferra-mentas sociais. Actualmente ECOAR)))conta con catro ferramentas.

As ferramentas

A primeira delas é a Asemblea. É o lu-gar onde se propoñen, debaten e deci-den as iniciativas a través do consenso.Pero a finalidade última da plataformaé unha contorna dinámica. Que unhaacción non se desenvolva “nominal-mente” dentro de ECOAR))), non signi-fica que moitos dos/das seus/súas mem-bros non participen no proceso da cre-ación, construción e desenvolvementodunha iniciativa.

A segunda ferramenta son as Me-sas informativas. Co obxectivo de ache-gar á cidadanía a temática social de xei-to directo, as mesas informativas món-tanse varias veces ao mes na vía públi-ca. Distribúense textos informativos, trans-mítense convocatorias de mobilizaciónse campañas…; pero tamén son lugar

para que os/as cidadáns/ás participenactivamente no movemento social (asi-nar, denunciar, involucrarse no traballode colectivos e campañas…). Por outrabanda as mesas buscan ofertar un es-pazo a todos aqueles colectivos e ini-ciativas individuais que, por cuestiónsestruturais, non poden estar na rúa.

Unha terceira ferramenta é a Web.O portal www.ecoar.eu busca conver-terse nun punto de converxencia e co-ordinación entre colectivos e entre co-lectivos e cidadanía. Cada colectivo através dunha clave “sube” os seus pro-

pios contidos: manifestos, convocato-rias, vídeos… A web está pensada dexeito útil (dispón dun almanaque ondecentralizar e “publicitar” as convocato-rias do movemento social vigués, apar-tados onde consultar cuestións de tipolegal, estratexia social…).

E por último, a Revista. “A Boia. Con-tracultura dende a Ría”, é outra canlede comunicación da cidadanía vence-llada a ECOAR))). Trátase dunha publi-cación mensual sen ánimo de lucro, queincluirá materiais achegados por indivi-duos, colectivos e o Grupo de (Con-tra)discurso de ECOAR))). Centrada enasuntos sociais e políticos, busca a con-verxencia destes coa cultura popular ealternativa. N’A Boia confluirán o infor-mativo co artístico. Cada mes A Boia sai-rá á rúa a un prezo de 0’50 euros e po-derá atoparse en kioskos, centros so-ciais, bares e cafés da Ría de Vigo e asúa contorna. Os puntos de venda po-derán atoparse na páxina web e o pri-meiro número sairá en Abril.•

ECOAR))) busca aconverxencia entrecolectivos e cidadanía,entre accións ealternativas…

14 05.12

A dereita odia a América Latina. An-tes de nada porque a súa men-

talidade colonial e seus intereses a vin-culan aos países do centro do capitalis-mo, aos Estados Unidos en particular,que ten unha relación histórica de con-flitos co noso continente. A dereita nun-ca agacha a súa posición subservinteen relación aos EUA, encantáballe can-do os países latinoamericanos eran opatio traseiro do imperio, e cando, porexemplo, na década dos 90 do séculopasado, non expresaban ningún intere-se distinto do de Wáshington e busca-ban reproducir as súas políticas.

A dereita non entende a América La-tina, nin a pode entender, porque a súacabeza é a de a anulación diante do queas potencias imperiais envían para no-sos países, de aceptación resignada efeliz aos intereses desas potencias.

Comprender a América Latina comocontinente é entender o que a unificacomo continente: o fenómeno históricode ser colonizada polas potencias eu-ropeas e de ser transformada posterior-mente en rexión de dominación privile-xiada dos EUA. De aí a incapacidadeda dereita para entender o significadodo nacionalismo e dos líderes nacionais,porque para a dereita non hai domina-ción e explotación imperialista, e me-nos aínda o concepto de nación. Eseslíderes serían demagogos populistas,que se valerían de visións ficticias parafabricar o seu liderado carismático, fun-dado no apoio popular.

A propia existencia de América La-tina como continente é cuestionada poladereita. Resalta as diferenzas entre Mé-xico e o Uruguai, o Brasil e Haití, Arxen-tina e Guatemala, para tentar dar a ideade que se trata dun agregado de paí-ses sen características comúns.

Non mencionan as diferenzas entreInglaterra e Grecia, Portugal e Alema-ña, Suecia España, que no entanto com-poñen un continente común. Por que?Porque tiveron e ten un lugar común nosistema capitalista mundial: foron colo-nizadores, hoxe son imperialistas. Men-tres que os países latinoamericanos, ten-do diferenzas culturais moito menoresque os países europeos entre si, fomoscolonizados e hoxe sufrimos a domina-ción imperialista.

Eses elementos de caracterizaciónson descoñecidos pola dereita, para a

cal o mundo está composto por paí-ses modernos e países atrasados, senarticulación como sistema, entre cen-tro e periferia, entre dominadores e do-minados.

Así, a dereita nunca entendeu e seopuxo sempre tenazmente aos maio-res líderes populares do continente, comoGetúlio, Perón, Lazaro Cárdenas, e hoxeoponse frontalmente a Hugo Chávez, aLula, aos Kirchner, a Mújica, a Evo, aRafael Correa, a Dilma, a Maduro, alén,é claro, a Fidel e ao Che. Non compren-den por que foron e son os dirixentespolíticos máis importantes do continen-te, porque teñen o apoio popular queos políticos da dereita nunca tiveron.

Aínda máis agora, cando AméricaLatina consegue resistir á crise, non en-trar en recesión, continuar diminuíndo adesigualdade, e proxectar líderes comoChávez, Lula, Evo, Rafael Correa, Múji-ca, Dilma, a incapacidade de dar contado continente aumenta por parte dosvellos medios de comunicación. A súaignorancia, os seus clichés, os seus pre-xuízos lle impiden entender esa diná-mica propia do continente.

Só resta á dereita odiar a AméricaLatina, porque odia os movementos po-pulares, aos líderes de esquerda, á loi-ta antiimperialista, á crítica ao capitalis-mo. Odian o que non poden entender,mais, principalmente, odian porque Amé-rica Latina protagoniza un movementoque se espeta frontalmente con todo oque a dereita representa.•

Altermundo

T

o re

mat

e

Altermundo | Suplemento Horizontal, publícase cada dous meses coa revista Tempos Novos | www.altermundo.org | Consello Editorial: ALFREDO IGLESIAS, ANAMIRANDA, ANTOM FENTE, ANTÓN GÓMEZ-REINO, CÂNDIDO GRYZBOWSKI, CARLOS TAIBO, CARME CARBALLO, DAVID RODRÍGUEZ, IMANOL DORCA, LUPE CES, MANUEL CASAL,MARGA TOJO, MIGUEL ANXO FERNÁN VELLO, RAÚL ASEGURADO, REBECA FERNÁNDEZ, ROBERTO MANSILLA, XABIER MACÍAS, XABIER RON, XAVIER SIMÓN, XOÁN HERMIDA,XOÁN R. DOLDÁN, XOSÉ MANUEL BEIRAS | Coordinador: MANOEL SANTOS | Teléfono: +34 686 021 933 | Se queres colaborar escribe a tempos@altermundo.org

Por que a dereita odiaa América Latina?

> BLOG DO EMIR

Emir SaderCarta Maior