�4 2015EKO URTARRILAREN 4A

ASTEKO GAIA

SEXU HEZIKETA

Eskoletan ilunpeandagoen ikasgaia

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |

MUGAZ ALDE BATEAN zein bestean, sexuheziketa mugaz inguratuta dago. FrantziakoEstatuan eta, beraz, Ipar Euskal Herrian,sexu heziketa eskola curriculumaren parte da1973tik. Baina, orotara, ikasleek 30-40 ordu-ko prestakuntza jasotzen dute derrigorrezko

hezkuntza osoan. 2013ko irailean gobernuzentralak les ABCD de l’égalité (Berdintasuna-ren ABCD) programa abiarazi zuen eskolangenero estereotipoak ahultzeko asmoz. Denaden, ez dirudi iritzi publikoa sexu prestakun-tza indartzearen alde dagoenik. Duela zazpi

TX

AN

TX

IKU

IKA

STO

LA

Oñatiko Txantxiku Ikastolako LHko 4. mailako haurrak sexu heziketa lantzen.

Gure eskoletan sexu heziketa oso mugatuta dago. Ordu kopurua mugatua da, instituzioenparte-hartzea ere bai eta legeriak ere ez du laguntzen mugak gainditzen, alderantziz.

Sexologoek ahal dutena egiten dute, baina garbi dute zer egin nahi duten:haurrak sexuetan hezi.

2015EKO URTARRILAREN 4A 5�

SEXU HEZIKETA

urte Parisen ZiziSexuel erakusketa zabalduzuten lehenengoz, haurrei zuzendutakosexuari buruzko ekimen didaktiko interesga-rria. Ia Europa osoa ibili du erakusketak etaberriki Parisera itzuli denean duela zazpi urtebaino polemika handiagoa sortu du; hasieranzenbait elkarte katolikok eta kontserbadorek8.000 sinadura jaso zituzten erakusketarenaurka eta itzuleran 40.000ra iritsi dira.

Eta hala ere, sexu heziketaren egoerahobea da Hego Euskal Herrikoarekin aldera-tuta, ofizialki behintzat. Espainiako Estatuansexu heziketa 1990ean azaldu zen lehenengoz(LOGSE), Osasun Hezkuntza zehar lerrokoikasgaiaren baitan. 2006an LOEk ikasleekgizarte bizitzarako gaitasunak jasotzea pro-posatzen zuen, baina ez zituen sexu hezike-tari buruzko eduki espezifikoak jasotzenHerritartasunerako Hezkuntzan planteatuta-koez harago. 2010eko sexu eta ugalketa osa-sunari buruzko lege organikoak dioenez,botere publikoek informazio eta heziketaafektibo-sexuala bermatuko dute hezkuntzasistemaren eduki formal guztietan. Bainalegearen alderdi hori ez da garatu eta orainLOMCEk sexu heziketaren arrasto urri guz-tiak ezabatzen ditu hezkuntza curriculumetik.

Ikastetxeen erabakizOndorioz, Harremanak taldeko Olatz Beras-tegi sexologoaren arabera, “sexu heziketaikastetxeen esku dago eta gehienetan beraiekerabakitzen dute prestakuntza hori nola

egin”. Sexu heziketa eskaintzea erabakitzendutenek kanpoko sexologoak kontratatzendituzte 6-8 orduko ikastaroak eskaintzeko.Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako hiruikasturteetan, guztira, 30 ordu eman ohidituzte eta, zenbaitetan, Lehen Hezkuntzanbeste 6 ordu. Hortaz, derrigorrezko hezkun-tza osoan 0-36 ordu bitartean eskaintzenzaizkio. Espainiako Estatuan 15 eta 24 urtearteko gazteei egindako inkestan, soilik %46kerantzun zuen ikastetxean sexuari buruzkoinformazioa jaso zuela. Hego Euskal Herrikodatu espezifikorik ezean, Olatz Berastegikdio EAEko egoera Estatuko gainerako lurral-deetakoa baino hobea dela; Nafarroari dago-kionez ez da hain baikorra.

Instituzioak ere beren hondar alea ekar-tzen hasi dira: “Gehienbat Gipuzkoan ber-dintasunaren gaiak indarra hartu du eta udalaskok herriko eskolei ikastaroak eskaintzendizkiete. Baina nagusiki berdintasunaren etaindarkeriaren prebentzioaren inguruan jardu-teko”.

Eta oro har gero eta ikastetxe gehiagokerabakitzen du sexu heziketako programakkontratatzea. “Baina maiz egiten dutela esanahal izateko kontratatzen gaituzte”, dio sexo-logoak, “eta batzuek ordu gutxitan eta arediru gutxiago ordainduta gauza asko emateanahi dute”. Horrek konkurrentzia ekarri du,eta ez beti leiala. “Zenbaitek prezioak askojaisten dituzte eta doako orduak eta bestelakoeskaintza bereziak proposatzen dituzte.Horrek, azkenean, gure lanbideari eta, orohar, sexu hezkuntzari kalte egiten dio”.

Nahi eta ezinIkastetxeek sexologoei programak eskatu ohidizkiete beren zerbitzuak kontratatzerakoanzer eduki emango dituzten jakiteko. Bainaordu kopuru mugatua izanik, “askotan urgen-tziazko gaietara mugatu behar dugu eta eduki

LOMCEk Espainiako Estatukohezkuntza curriculumetik sexuheziketaren arrasto oro ezabatzen du.Kontua da, hori baino lehen ere, sexuheziketak eremu urria eta garatu gabeazeukala lege aldetik. Sexu heziketakikastetxeen erabakia izaten jarraitzendu. Praktikan LOMCEk ez du egoeragehiegi aldatzen, baina etorkizuneanhazteko aukerak erabat murrizten ditu.

BAZ

TA

NIK

AST

OLA

KO

GU

RA

SOE

LKA

RT

EA

Gaixotasunen eta tratu txarrenprebentzioan oinarritzen dira edukiak.Ondorioz, sexuaren inguruko mezuezkorra helarazten zaie haur eta gazteei:arriskutsua dela, kontuz ibiltzeko...

SEXU HEZIKETA

2015EKO URTARRILAREN 4A6 �

EFIGENIO AMEZUA (Palentzia, Espainia, 1941),Sexologian doktore da 1971tik. Titulua, jakina,Lovainan (Belgika) eskuratu zuen, oraindik ereEuropa osoan sexologiako karrera eskaintzen duenunibertsitate bakarrean.

Espainiako Estatuko sexologiako profesionalenjardunaldi batzuetan Amezuak emandako hitzaldia-ren zati batzuk jaso ditugu:

“Sexu heziketaz ulertzen denaren egungo egoeraorokorraren azterketak oinarrizko akats bat du eus-karri: giltzarri gisa sexua erabiltzea eta, hala, sexual-tzat jotzen den guztia genitalari buruzkoa da.

(...) Garrantzitsua da zuhaitzek ez dezatela basoaikustea eragotzi eta, halaber, genitalaren zuhaitzabasoarekin berarekin ez nahastea.

(...) Sexu heziketa sexuen heziketatzat dut. Sexue-na, pluralean eta ez sexuarena, singularrean, genita-laren sinonimo gisa. Sexu heziketa, niretzat, besteezer baino lehen, subjektuen identitatearen heziketada: bakoitza gustura sentitu eta bizi ahal dadilaemakume eta gizon gisa. Horixe litzateke muina.Gainerakoa hortik abiatuta soilik uler daiteke. Inba-ditzen gaituen sexu heziketa delakoaren zati handibat brikolaje hutsa da. Baliozko muin nagusitiketengabe arreta galaraztea. Huskeriatan behin etaberriz galtzea, nagusiena hondakinen artean utzita.

Esan dut sexu heziketaren funtsezko erreferen-tzia subjektuen identitatea dela eta horri buruzkobaieztapen batzuk nabarmendu nahi ditut. Lehenik,identitate hori subjektua maskulinotzat edo femeni-notzat biografikoki –eta ez soilik biologikoki– egitu-ratzen duten sentsazioen,emozioen, sentimenduen,afektuen bidez –hau da, bizi-penen bidez– taxutzen da.Horrek esan nahi du identi-tatea, halabeharrez, sexudu-na dela. Edo, bestela esanda,sexualitatea identitatearenberaren parte dela.

Bigar renik, identitatehorrek ezin du generikoa edogenerokoa izan, indibidualaeta konkretua baizik, hau da,norbanakoarena. Norbana-koa espezie generiko edogizarte baten parte izanik,rol, funtzio eta estereotipogeneriko eta publikoak ego-kituko dizkiote; baina harenidentitatea ez da eztabaidapublikokoa, intimitatekoabaizik.

Eta, azkenik, identitatehorren muin intimoenean

kokatzen da bere sexualitatea. Garbi dago intimita-tearen kutsu moral eta konduktualaz abusatu dela.Egiten dena izaerari eta bizipenei gailendu zaie.Praktikak (gehienetan genitalak edo perigenitalak,sexuarekin obsesionatutakoen irizpideei dagokienmoduan) gehiegi nabarmendu dira eta sexu identita-tea intimitatez hustu da.

Zenbait sektoretan erro sexual hori saihestekoeta generoaren erroaz ordezkatzeko joera dagoegun; alderdikoia izateaz gain, identitateentzat arris-kutsua ere izan daiteke hori.

Azaldutakoak adierazten duenez, sexu heziketak,hau da, sexuenak, ia ez du zerikusirik gaur eguninbaditzen gaituenarekin. Gaixotasunen preben-tzioa, haurdunaldiak saihestea eta antzekoak osasunedo gizarte ekintzak besterik ez dira, merituzkoaketa beharrezkoak, baina zerikusi gutxi dute subjek-tuen errealitate sexualarekin.

Beharbada horregatik sexu heziketa moden etalarrialdien arabera balantzaka dabilen efemeridegorabeheratsua besterik ez da. Heztea, funtsean,balioak aurkitzeko subjektuek dituzten gaitasunakbultzatzea, piztea eta akuilatzea baldin bada, horrahor balio bat: sexuen egintza. Eta balio horrekin bategitea garrantzitsua bada, sexual abizena duenaheziketak berez dagokion balio espezifiko horrekinbat egin beharko luke. Bestela, besterik gabe, osasunedo gizarte heziketaz hitz egin genezake.

(...) Heziketa ororen xedea maila igotzea da, zuhai-tzek basoa ikustea eragotzi ez dezaten. Informatzeatestuinguruan kokatzea da. Eta genitalak subjektuen

osotasunean kokatzea, etasubjektuak beren sexuetankokatzea, sexu heziketa egiteada, hau da, sexuen heziketa.(...) Genitalak basoko zuhai-tzak dira, ez basoa bera”.

Hitzaldia 1995ean emanzuen Amezuak, hau da, duelaia 20 urte, baina haren hitzekez dute gaurkotasunik galdu.20 urtetan gizarteak eta hez-kuntza sistemak, oro har, ezdute diskurtso hori barnera-tu, eta sexu heziketarenhutsune nabarmenak berehorretan daude. Hala ere,sexologoak, denbora etabaliabide urriek uzten dietenneurrian, sexu heziketarenegungo zirrikitu estua balia-tzen hasiak dira sexuen hezi-keta, Amezuak aldarrikatzenduen hura, pixkanaka ikas-geletan txertatzeko.

«Bakoitza gustura bizi dadila emakume edo gizon gisa»

Sexu heziketa ugalketara, genitaleetara,gaixotasunen prebentziora... mugatu da orainarte. Sexologoak, Efigenio Amezua horienartean, sexu heziketaren ikuspegi zabalagoarenalde ari dira lanean.

2015EKO URTARRILAREN 4A 7�

SEXU HEZIKETA

asko alde batera uzten ditugu. Sexologoekgarbi dugu zer landu nahi dugun, baina ez daerraza”.

Material didaktikoari dagokionez, gero etaiturri gehiago dago: sexologia elkarteak, tele-bista saioak, unibertsitateak… etengabeeduki didaktikoak sortzen ari dira. Baita bes-telako elkarteak ere; 2014an, esaterako, Stee-Eilas sindikatuko LGBTI taldeak sexu anizta-suna lantzeko unitate didaktikoa prestatu du,eskoletatik homofobia uxatzea helburu.“Gero, noski, guk eman beharreko edukiakadinaren arabera prestatu edo egokitzen ditu-gu”, dio Berastegik.

Arazoa ez dago sexuari buruzko ikasmaterial espezifikotan, gainerako ikasgaietanerabiltzen direnetan baizik. Sexu heziketa osokontzeptu zabala da (praktikan era mugatuanlandu arren) eta ikasgai gehienak ukitzenditu. Esaterako, “matematikako testuliburue-tan, problemak planteatzerakoan, generoaridagokionez oso adibide estereotipatu etadesegokiak erabiltzen dituzte maiz”. Hortaz,nahiz eta gero eta material berezi gehiagodagoen sexu ikastaroak eta tailerrak presta-tzeko, gainerako ikasgaietako materialak,maiz, desegokiak dira sexu hezkuntzarako eta“irakasleak ere, oro har, ez daude horretarakobehar bezala prestatuta”.

Sexologoen prestakuntzari dagokionez,esan beharra dago sexologiako goi mailakoziklo osoa Europako unibertsitate bakarreaneskaintzen dela, Lovainan (Belgika). Hau da,sexologiako karrera egin nahi duenak hara(edo Quebecera) joan behar duela. Bestelapsikologia, pedagogia, antropologia edo denadelako karrera egin eta gradu ondoko ikaske-tak erantsita jasotzen dute prestakuntza sexo-logoek. Esan beharra dago, gradu ondokoikasketa horien aukera gero eta zabalagoa etahobea dela, eta ondorioz eskoletan sexu hezi-keta eskaintzen dutenen prestakuntza, sor-tzen dituzten materialak… ere hobetzen aridirela.

Eredua iristeko dago Hego Euskal Herrian sexu heziketaren ego-era kaskarra dela ikusi dugu. Ipar Euskal

Suedian 7 eta 10 urte bitartean hastendira sexu eskolak jasotzen etaderrigorrezko zikloak amaitu bitarteaneskaintza zabaldu egiten da. Hainbatikasgaitan txertatuta dute, ez soilikbiologiari edo osasunari lotuta

�8 2015EKO URTARRILAREN 4A

SEXU HEZIKETA

Herrian ere ez da askoz hobea. Orduan, baal da herrialderik sexu hezkuntza ereduga-rria eskaintzen duenik? Alde handia dagoherrialde batetik bestera. Portugalen, esate-rako, biologiari lotutako curriculumarenbaitan dago nolabait. Finlandian ere gaisexualak biologiari lotuta daude LehenHezkuntzan, eta aurrerago edukiak zabalduarren, osasun gaietara mugatuta daude. Ale-manian derrigorrezko sexu heziketak edukizabalagoak jasotzen ditu eta zenbait elkarteerlijiosok horren aurka egindako salaketakatzera bota zituen, lehenik AlemaniakoAuzitegi Konstituzionalak eta, ondoren,2011n, Europako Giza Eskubideen Auzite-giak.

Sexu heziketa programarik egokiena aurki-tzeko Suediara jo beharko genuke. Eskandi-naviako herrialdeko eskola hezkuntzan sexuheziketa 1956tik da derrigorrezkoa. Haurrak7 eta 10 urte bitartean hasten dira sexu esko-lak jasotzen eta derrigorrezko zikloak amaitubitartean eskaintza zabaldu egiten da. Hain-bat ikasgaitan txertatuta dute sexu heziketa,eta ez soilik biologiari edo osasun kontueilotuta; historian ere sexuaren gaia lantzendute.

Alde handia dago herrialde batetik bestera.Baina alde are handiagoa sexu heziketa gauregun denaren eta izan beharko lukeenarenartean. Sexologoek sexuen hezkuntza baitutejomuga. Gaur egun, eskaera mugatuak halaaginduta, gaixotasunen nahiz tratu txarrenprebentzioan edo praktika sexualetan oinarri-tzen dira edukiak. Ondorioz, sexologoak dio:“Sexuaren inguruko mezu ezkorra helaraztenzaie haur eta gazteei: arriskutsua dela, kontuzibili behar dutela…”. Jakina, lege babesa lor-tuta, ordu kopurua handituta, material didak-tikoak (guztiak) hobetuta eta irakasleak ondoprestatuta, aurrerapauso nabarmenak eman-go lirateke.

Baina gakoa oinarrian dago, sexuarenkontzeptu her tsi hori aldatzean datza.

Sexuen hezkuntza kontzeptu osoago horrekutopikoa dirudi, baina Olatz Berastegik argipixka bat erantsi dio sexu heziketarenargazki ilunari: “Mugak muga, azken urtee-tan sexuen hezkuntza pixkanakazabaltzea lortu dugu, neskez etamutilez hitz egiten hasi gara,identitateaz, gure arteko harre-manez”. n

Gero eta material didaktiko gehiago eta hobea dagoeskuragarri sexu heziketarako. Arazoa ez da ikastaroetarakomaterial espezifiko egokia izatea, gainerako ikasgaietakomaterialetan lantzen den sexu ikuspegi desegokia baizik.