Sexu bidezko ugalketa

7/21/2019 Sexu bidezko ugalketa

http://slidepdf.com/reader/full/sexu-bidezko-ugalketa 1/29



Proiektuaren bultzatzaileak

Laguntzaileak

Hizkuntz koordinazioa

L ANBIDE EKIMENA

L ANBIDE EKIMENA



Egilea(k): Mari Jose Maiz. Mendikoi-Fraisoro Nekazaritza Eskola

Zuzenketak : Elhuyar Hizkuntz Zerbitzuak

Maketa: Unai Lasa

Azalaren diseinua: Naiara Beasain

Ikasmaterial honek Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren egokitasun-aitormena jaso du: 2002-07-19

2004an prestatua



LANBIDE EKIMENA 1

LANDAREAK LORTZEA. SEXU BIDEZKO UGALKETA

1. HAZIAK PRESTATZEA

1.1. Arrazoiak

* Letargia

Hainbat hazi, bildu orduko erein behar dira (heriotzorria, zedroa, sahatsa, zumarra...), ernetzeko

gaitasuna azkar galtzen baitute. Hala ere, hazi gehienek barne-mekanismo batzuk garatzen dituzte,

garai egokian ernetzeko joera dutenak, eta letargia izenez ezaguna den fenomenoa gauzatzen dute.

Hori dela-eta, nahiz eta ingurune-baldintza egokietan jarri, hazia ez da ernetzen. Hori gertatzeko

arrazoietan honako hauek aipatuko ditugu:

Gogortasuna: haziaren beraren gogortasuna eta bere azala direla medio, zabaltzearekiko

erresistentzia da.

Hezetasunarekiko iragazgaitzak: haziek ez dute urik xurgatzen azala aldatu arte.

Enbrioiaren hazkuntzarekiko erresistenteak; hura kanpora ateratzea zailagoa da.

Ernetzea zailtzen duten inhibitzaile kimikoetan aberatsak.

* Letargia endogenoa

Edo haziaren barne-ehunen inhibizioa. Bere garrantziaren arabera:

Azalekoa edo arina: bildu berriak diren hazietan ohikoa, eta egun edo hilabeteetako epean

desagertzen dena.

Maila ertainekoa: inhibizioa puskatzeko asmoz, haziak hozte hezetsua (hotz-orduen kopurua) pasa behar dute.

Sakona: udan nahiz udazkenean heltzen diren eta udaberrian ernetzen diren hazietan ohi-

koa. Horiek giro hezeetan hotz-ordu gehiago beharko dituzte.

* Letargia bikoitza

Konponketarik zailenetarikoa duen letargia dugu hau (2 urtera arte luza daiteke batzuetan) eta azaleko

letargien eta enbrioien barne-ehunen letargien batuketaren emaitza da.



Nekazaritzako Ustiapen Intentsiboak

LANBIDE EKIMENA 2

1.2. Prestaketa-motak

* Areatzea

Helburuak: hala behar duten hazien azal gogorrak eta iragazgaitzak aldatzea.

Moduak: azalak aldatzea, hainbat eratan edo modutan lor daiteke.

Areatze mekanikoa: hazia hainbat modutara erabil daiteke: paper latzarekin, markak eginez

limarekin, mailuarekin haustura eginez, areetan gastatuz... Metodo eraginkorra eta samurra da

espezie askorentzat.

Lan horretan ez da haziaren barrualdea kaltetu behar (gehiegizko areatzeagatik ), eta kontuan izan

behar dugu berehala erein ezean, areatutako haziak sentikorragoak direla eragile patogenoekiko eta

beren ernetzeko gaitasuna murriztuta gerta daitekeela.

Areatze kimikoa: metodo eraginkor bat, hazi gogorrak azido sulfurikozko disoluzioaren kontzentratu

batean sartzea da (azidoa uretara bota behar da; izan ere, alderantziz eginez gero, zipristindu eta erre

egin dezake). Denbora-tarte egokiak eginez, poliki eragin behar da eta beti ere espeziearen arabera, lan

hau 10 minutu eta 6 ordu bitartean egingo da (zenbat eta azal gogorragoa eta lodiagoa izan, orduan eta

denbora gehiago beharko da).

Tratatu eta gero, haziak uretan garbitzen dira, eta ondoren, erein egiten dira, edo lehortu eta biltegiratu.

Horrela tratatzen diren hazien adibide ditugu akaziak, albizziak, araliak, kotoneasterrak...

Haziak ur-berotan: helburua azal gogorrak aldatzea da, haziak biguntzea edota inhibitzaile kimikoak

deuseztatzea.

Tratamenduaren iraupena eta tenperatura, hazi-mota bakoitzaren araberakoa izango da, baina, oro

har, hobe da, denbora gehiagoz (12-14 ordu) tenperatura epelagoetan (50 ºC inguru) edukitzea eta ez

denbora gutxiagoan eta tenperatura altuagoetan (enbrioia kalte daiteke).

Orokorrean, horrela tratatutako hazia berehala ereingo da eta ezingo da gorde. Akazia, ageratum...

motako haziak horrela tratatzea aholkatzen da.

* Geruzaketa

Helburua: maila ertaineko nahiz sakoneko letargia-haziei ernetzeko beharrezkoa duten hotz-

-orduaren kopurua ematea da helburu nagusia.

Egitea: gehien erabiltzen den metodoa (gehiago ere badira) hazia ingurune hezean (azalak

biguntzeko), eta tenperatura baxuan (2 eta 7 ºC bitartean) jartzea izaten da.



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 3

Prozesuaren iraupena, espeziearen araberakoa izango da eta hilabete eta lau hilabete bitartean alda

daiteke. Aldian behin, begiratu egin behar da eta berriro hezetu beharko da, lehorrak daudela ikusiz gero.

Tratamenduaren ondoren (batzuk, agian, ernetzen hasita egongo dira), erein egin behar dira biltegi-

ratu gabe, eta ereintza-tenperatura hotz samarrean egitea komeni da (bestela, berriro letargiara itzul

daiteke).

Talde honetakoak izango ditugu, besteak beste, aranondoa, sagarrondoa eta intxaurrondoa. Txerta-

tzeko oinei eta baso-landareei dagokienez, berriz, Douglas izeia, lizarra, pagoa, magnolia, astigarra...

Bizigarri kimikoak: badira haziak ondoren aipatuko ditugun tratamenduen aurrean ondo

erantzuten dutenak.

Azido giberelikoa: 24 orduz, ur-disoluzio batean 100 eta 1.000 ppm bitartean (milioiko zatiak edo

litroko miligramoak ).

Nitrato potasikoa: % 0,2-0,1-eko ur-disoluzio batean edukiz, edo proportzio berean ereintzarako

substratua prestatzeko erabiltzen den urari ernetzeko mahaian gehituz.

Tratamendu honen bidez, ernaketa hobetzen duten haziak begonia semperflorensena, petuniena,

impatiensena, primulena... izango dira.

2. ERNETZE-PROZESUA

2.1. Haziak pasa beharreko etapak

Hazia ernetzeko baldintza egokietan jartzen denetik, hiru etapa garrantzitsu betetzen dira, eta

horietan garrantzi handia izango dute ura zurgatzeak eta arnasketak.

* Lehen etapa

Enbrioiaren suspertzea hartzen du bere baitan lehen etapa honek, batez ere, haziak ura xurgatzen

duelako (urak azalak zeharkatzen ditu eta barrura sartzen da). Horrek enbrioia handitzea sorrarazten du

lehenik, eta haustura ondoren. Neurri berean, zelula-protoplasmaren hidratazioa ere sorrarazten du,

enbrioiaren zelula-prozesuen (arnasketa, elikadura...) bizkortzea ahalbidetuz.

* Bigarren etapa

Hemen hasiko da enbrioiaren hazkuntza. Etapa honetan ezinbesteko prozesuak bultzatzen dira eta

haziaren elikagai-erreserbak abiapuntu moduan harturik, gai organiko berriak sintetizatzen dira (koipeak,

proteinak, azukrea, entzimak...). Horiek enbrioiaren esku uzten dira landare berri bat osatu ahal izateko.




LANBIDE EKIMENA 4

* Hirugarren etapa

Enbrioiaren hazkuntza-guneen zatiketa zelularra gertatzen da, hots, hazkuntza-guneko oinarrian

sustraixkarena, eta gemularena beste aldeko muturrean, landare gazte berria fotosintesia egiteko gai

den arte.

2.2. Haziaren egitura

* Zatiak

Ernaketa-prozesua aurrera doan heinean, gehiago eta argiago bereiziko dira zenbait atal hazkuntzan:

Sustraixka: enbrioiaren beheko muturretik aterata, sustrai-sistema osatuko du.

Gemula: zurtointxoaren (kotiledoiaren edo kotiledoien gainetik ) goiko muturra izango da, eta

hostoak eta begiak sorraraziko ditu.

Zurtointxoa: bi muturren artean kokatutako atalaren eta bere osagaien arabera, hainbat izen

jasoko dituena:

- Koleoptiloa: kotiledoibakarreko landareetan, kotiledoien gaineko atala.

- Epikotiloa: Kotiledoibiko landareetan, kotiledoien gaineko atala.

- Hipokotiloa: Kotiledoibiko landareetan, kotiledoien azpiko atala.

2.3. Ernaketa-motak

Enbrioiaren hazkuntza dela-eta, kotiledoia edo kotiledoiak lur-azalera azaldu edo lurpean geratuz

gero, ernaketa-mota desberdinak izango ditugu:

* Hipogeoa edo lurpekoa

Kotiledoia edo kotiledoiak substratuaren azpian gelditzen direnean koleoptiloa (kotiledoibakarretan)

edo epikotiloa (ilarra eta antzeko kotiledoibiko batzuetan) soilik azaleratuko dira.

* Epigeoa edo lur gainekoa

Hipokotiloa luzatzean, kotiledoiak substratuaren gainetik azalarazten ditu (babarruna, gereziondoa...

eta antzeko kotiledoibikoak ).



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 5

2.4. Eragin handiko ingurune-faktoreak

Hazi bakoitzaren berezko ezaugarriez gain, ernaketarako onuragarriak izango diren, edo ernaketa

oztopatuko duten, kanpoko baldintzak izango ditugu, hala nola uraren erabilgarritasuna, tenperatura,

aireztapena eta argitasuna. Horiek komeni zaigun modura erabil ditzakegu.

* Ura eskuragarri izatea

Hazi lehor gehienek ura zurgatzeko gaitasun handia dute. Gaitasun hori, ondoren aipatuko ditugun

baldintzen araberakoa izango da:

Hazi bakoitzaren izaera: espezie batzuk ur gutxirekin edo askorekin ondo ernetzen dira; beste

batzuek, aldiz, ur gutxi behar dute (gutxienek ), eta beste batzuek, berriz, ur asko (gehienek ).

Lurraren tenperatura: orokorrean, tenperatura altuek (epelek ) zurgapen-gaitasuna handitu

egiten dute.

Ur-emari homogeneoa eta egokia eskaini nahi izatekotan, ureztapenak motzak, maiz eta tanta-

-tamaina txikikoak izatea komeni da.

Ureztaketa ugariak edota iraunkorrak (gehiegizkoak ) ernaketa kaltetu egin dezake (batez ere,

enbrioiaren hazkuntza), arnasketarako ezinbestekoa duen oxigenoa gutxitu egin baitaiteke.

* Tenperatura

Hau da, hasiera batean, hazien ernetzean eraginik handiena duen ingurune-faktorea, izan ere, hazi

guztiek dute tenperatura minimoa (eta honen azpitik ez dira ernetzen), maximoa (nahiz eta gainditu, ez

dira ernetzen) eta ernetzeko egokia den tenperatura.

Hori kontuan izanik, zenbait hazi-talde edo multzo desberdinduko ditugu:

Urte-sasoi hotzekoak: klima hotzetik edota epeletik datozenak dira, eta tenperatura altuetan,

baxuetan baino gehiago kostatzen zaie ernetzea. Espeziearen arabera, 4, 5 eta 25 ºCbitarteko tenperatura izango dute.

Urte-sasoi epelekoak: klima tropikaleko edo subtropikaleko landareak. Ernetu ahal izateko,

gutxienez, 10-15 gradu behar dituzte eta egokiena 20 ºC inguruan (edo gehiago) ibiliko da.

* Aireztapena

Landareen ziklo biologikoan, ernetze-prozesua da landareek oxigeno gehien kontsumitzen duten

unea (energia lortzen dute).

Landare urtarrak izango dira salbuespena, haziak ur azpian ernetzen baitira.




LANBIDE EKIMENA 6

Substratuan beharrezkoa den oxigenoa, bertako urik gabeko poroen bolumenak zehaztuko du eta

murriztu egingo da:

Ureztaketako akatsak direla eta, ur gehiegi badago.

Substratu-mota (buztina, hondarra...) dela-eta, porositate gutxiago dagoelako, gehiegi

zapaltzeagatik…

* Argia

Zenbaitetan (oso gutxitan), argiak landare batzuen (apioa, eskarola, udaberri-lorea...) hazien ernaketa-

-prozesua suspertzen du. Halare, landare gehienak eragile horrekiko neutralak dira edo iluntasuna mese-

degarri izaten dute.

Eragin horrez gain, batez ere, hazi txikietan, argitan badaude, hazia substratuaren gainetik agerian

dago eta horrek bere finkatzea zailtzen du (ureztapena dela medio, lekuz alda baitezake).

Hori dela-eta, gehienetan, mintegietan ereindako haziak, lodiagoa edo meheagoa den substratu-

-geruza batez estaltzen dira, beti ere, beren tamainaren arabera.

3. MINTEGIKO LURREAN ZUZENEAN EGINDAKO EREINTZA

3.1. Zuzenean ereiten diren espezieak

Aire zabaleko labore-zapaldetan (lursailak ) egindako zuhaitz eta zuhaixken hazi bidezko ugalketa,

mintegi askotan egiten den lana da; bi helbururekin batez ere:

* Basoak eta lorategiak

Basoa berritzen edo lorezaintzan erabiltzen diren landareak ekoizteko (izeiak, pinuak, alertzeak,

astigarrak, altzifre faltsuak, lizarrak, pagoak, haritzak, katalpak...).

* Oinak ekoizteko

Gero, horietan txertatuko dira fruta-arbola eta landare apaingarrien barietateak (aranondoak,

gereziondoak, sagarrondoak, intxaurrondoak...).



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 7

3.2. Ereintza-sasoiak

* Sasoiak

Haziak udazkenean edo udaberrian zehar erein daitezke, beti ere, beren ezaugarri zehatzen eta

mintegiaren kudeaketa-motaren arabera.

Udazkeneko ereintzarako baldintzak: sasoi honetan ereintza egin ahal izateko, ezinbesteko

baldintza da klimatologikoki negua oso gogorra ez izatea, izan ere, letargia luzatu edo

landare gaztea kalte dezake.

Udazkeneko ereintzaren abantailak: tratamendu-instalaziorik ez da behar, eta haziak ez dira

biltegiratu behar. Honez gain, berandu ereinda ere, ernaketa ez da atzeratzen.

Udazkeneko ereintzaren alde txarrak: neguko baldintza gogorren ondorioz, gerta daitezkeen

galerak. Bestalde, landare arrotzen (belar txarrak ) garapena errazten da.

* Hazi-motak

Ondo ernetu ahal izateko, behar duten tenperaturaren arabera sailkatuz gero, hiru talde nagusi

izango ditugu:

Tenperatura altuekiko sentikorrak direnak: sagarrondoa, hagina, udareondoa, aranondoa,

gereziondoa... eta antzeko espezieen ernaketa-tenperatura egokia, 10 eta 17 ºC bitartekoa

izango da; ondorioz, udazkenean erein daitezke eta udaberri hasierara arte ez dira erneko.

Udaberri hasieran erein daitezke, izotz-arriskua pasa denean. Ordura arte, tenperatura

baxuan geruzatze hezearen bidez kontserbatuko dira ( ikusi 1.2.2 )

Tenperatura baxuekiko sentikorrak direnak: katalpak, ailantus-ak, izeiak eta antzeko

espezieek, 20 eta 30 ºC bitarteko ernaketa-tenperaturak behar dituzte. Ondorioz, udazkenean

erein daitezke, eta udaberrian lurra berotu arte ez dira erneko.

Udaberri erdialdean erein daitezke: sasoi hori iritsi arte geruzapen heze eta freskoan

kontserbatu behar dira.

Tenperaturarekiko sentikortasun gutxi dutenak: 15 eta 32 ºC bitartean erne daitezkeen espe-

zieak dira, zenbait akazia, zumar, urkirekin... gertatzen den moduan. Horiek udazkenean

ereiten badira, udazkenean bertan ernetzen dira, eta neguko klimak kalte ditzake.

Ereintza-sasoia iritsi arte (udaberri hasiera-udaberri bukaera), baldintza heze eta freskoetan

kontserba daitezke.




LANBIDE EKIMENA 8

3.3. Lurra prestatzea

* Helburuak

Egin beharreko lan guztiek helburu bera izango dute: ernaketa ona izateko behar diren emankortasun-,

hezetasun-, harrotze- eta aireztapen-ezaugarriak lortzea.

* Egin beharreko lanak

Horretarako, ereintzaren aurretik egin beharreko lanak, ondoren aipatutakoak izango dira:

Lurra lantzen den lehenengo aldia bada, edo 10 urtean behin lantzen bada, lurpea lantzeko

goldea pasa. Sakonera, 50-60 cm-koa izango da.

Maiz simaurtu, lurraren ezaugarri fisiko-kimiko-biologikoak hobetzeko edo mantentzeko

(mantentze-lanetan ere egin beharrekoa).

Goldea pasa (25 cm-ko sakonerarekin).

Dagozkion lur-azterketak egin ondoren, emaitzen arabera, ongarritu.

Ongarria lurperatu eta area, rotabatorea... erabiliz, lursaila harrotu.

Behar izanez gero (lur astunak...), ildo-bizkarrak edo kabailoiak prestatu, ondoren egin beha-rreko zehar-aldaketak errazteko (sustrai nagusia ebakitzea).

3.4. Ereintza-dentsitatea

* Ereintza-motak

Mintegiko lurrean zuzenean ereiten diren espezieak, nahiz eta batzuetan errenkan erein (hazi-ilara),

oro har, eta bere tamainagatik (nahikoa handia), zuloetan ereiten dira, ildo-bizkar edo kabailoietan, ildo-

-bizkarren artean jakineko tartea mantenduz eta baita ildo-bizkar baten hazien artean ere, ondokokoadroan adierazten den landaketa-eremua eratuz.

* Zuloetan egindako ereintzaren alde onak

Askotan, haziaren tamainak lana mekanizatzeko aukera ematen du.

Ereintza-mota horrek hazia aurreztea ahalbidetzen du.

Ondorengo bakanketa-lanak saihesten dira.



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 9

3.5. Ereintza-sakonera

* Garrantzia

Kasu guztietan (baita hazitegian ere) ereintza-sakonera egokia lortu behar da; izan ere:

Azaleko ereintzak, eurite gogor baten ondorioz... hazia erne baino lehen bistan, agerian,

gelditzea eragin dezake, eta sustraitu gabe gelditzeko arriskuan geldi daiteke.

Gehiegizko sakonera duen ereintzak enbrioia hiltzea eragin dezake, bere kabuz bizi ahal

izango den landare gazte bihurtu baino lehen erreserba guztiak kontsumitzen dituelako.

Horrela ereindako espezie gehienentzako ereintza-sakonera, “Landare-ekoizpena mintegian” koa-

droan ageri da.

4. EREINTZA HAZITEGIAN

Bi dira mintegietako hazitegietan sexu bidez ugaltzen diren landare-motak.

4.1. Sasoiko landareak. (ikusi “Sasoiko landareak. Ereintza-datuak ” koadroa)

* Adibideak

Lore-ontzietan, multzotan, harri-hondarretan... erabiliko diren urteroko edo bi urtean behingo sasoiko

landare-ekoizpena, hala nola impatiens, begonia semperflorens, petunia, indiar arrosa, zinerariak,

ageratum, primulak...

* Ereintza-sasoia

Gutxi gorabeherako datak koadroan ageri dira.

Kontuan hartu behar da aipatzen diren sasoiak gutxi gorabeherakoak direla, eta ondoren aipatuko

ditugun ezaugarriek ere eragina izango dutela:

Lekua: barrualdea, kostaldea baino hotzagoa da.

Landarearen kokapena: oro har, lorategietan jartzeko udako loraldikoak, lore-ontzietarakoak

(babes gutxiago) baino geroago ereiten dira.




LANBIDE EKIMENA 10

* Substratua prestatzea

Garrantzitsua da zohikatza (osagai nagusia) ondo birrinduta egotea (bikor lodiek ernetzea zaildu

egiten dute). Hala ez bada, bahetu egin beharko da. Era berean, pH-ak 5, 5-6raino zuzenduta egon

beharko du.

Ondoren, aireztatzaile bat gehitu behar zaio ( poroak handitzearen ondorioz, oxigenoa izatea

errazten da), hondar silizeo lodia (oso astuna), adibidez, edo baratzezaintzako perlita (askoz arinagoa),

zohikatzaren aldeko 4-1 proportzioan. Ongarrituta ez badago, aberastasun orekatuko, 15-18-15 askapen

moteleko (2 kg/m3) ongarria (ale-tamaina txikia) gehitu beharko da.

Osagai horiek nahastu egingo ditugu, ura eta nitrato potasikoa (% 0,2) gehituz (ernetzearen bizigarri

kimikoa). Eskukada bat hartuko dugu isuririk izan gabe, tantaka, ura dariola ikusten dugun arte.

* Ereintza-prozesua

Substratuaren banaketa: substratua homogeneoki zabaldu ernaketa-mahaian, bukaeran

gozo-gozo zanpatu, eta 5-7 cm-ko substratu-altuera lortu.

Hazi-banaketa: haziak oso txikiak badira, eta banaketa homogeneoa lortu nahi badugu,

hondar silizeo finarekin (aldez aurretik garbitua) nahastea komeni da, banatu beharreko

kopurua handitzeko.

Ondoren, hazia purraka (azalera guztian zehar ) banatzen da, banaketa homogeneoa eta ez oso

trinkoa egiten saiatuz.

Estalketa: haziak substratuaren gainean ipini ondoren, eta hala behar izanez gero (ikusi

koadroa), hondar fina, zohikatz bahetua edo bermikulita (edo nahasteren bat) erabiliz, estali

egingo dira.

* Ondorengo zainketak

Tenperatura: koadroan ageri diren tenperatura-mailak kontuan izanik, mahai bereko espezie

batzuen tenperatura egokia 20-24 ºC bitartekoa dela esan dezakegu. Azpitik ernaketa

atzeratu egingo da, eta goitik erne eta gero luzatzeko (argi bila, batez ere) lagungarri izango

zaio (landare guztiak oso ahul hazten dira).

Aipaturiko tenperaturak, dagokion berokuntza-sistema (ikusi 2. ikasgaiko 3. puntua) ipiniz,

eta instalazioa zuzen erabiliz (irekitzea eta ixtea) lortuko dira.



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 11

Hezetasuna: lainoztapenak (tanta-tamaina txikiagoa) erabiliz gehituko dugu hezetasuna,

hazia agerian ez uzteko eta landare gazteak sustraitik ez ateratzeko. Ura garbia ( lainozta-

gailuak ez estali eta substratua ez kutsatu) eta kalitate onekoa erabiliko dugu (kontuz gehie-

gizko gatz mineral eta karearekin).

Gaur egun, mintegi oso espezializatuetan minilandare deituriko sistema edo banan-banako landare

gazteen ekoizpenaren bidez egiten da ereintza, pilulatxoetan dauden haziak eta ereintza-sistema

mekanizatuak erabiliz. Horiek sustrai-lurra duten plantulak landatzea edo zehar-aldaketa egitea ahalbi-

detzen dute, eta sustrai hutsean zehar-aldatzen diren plantula gazteetan estresa dela-eta, sortzen diren

galerak murriztu egiten dira.

4.2. Landare iraunkorrak. (ikusi “Landare iraunkorrak. Ereintza-datuak ” koadroa)

Zuhaixken, zuhaitzen eta igokarien landare-ekoizpena, banan-banan edo taldean erabiltzeko (hesiak,

ilarak, lore-multzoak...).

* Ereintza-lekua

Sasoiko landareak ez bezala, hazi bidez ugaltzen diren landare iraunkor asko, azpi beroko mahaiek

eskaintzen dutena baino babes txikiagoko lekuetan eta mintegiko lurrak eskainitakoa baino babes

handiagoko leku batean ereiten dira.

Beste modu batera esanda, 1 eta 1,25 m bitarteko zabalera eta luzera aldakorrekoak diren erdibabesturiko zapaldetan ereiten dira (ez dute azpi berorik, negutegietatik kanpo daude, kanpoan kokatutako

hazi-kaxoiak izan daitezke...).

Substratua lur harrokoa eta kalitate onekoa izan daiteke, edo sasoiko landareetan bezala prestatua.

Gainera, ereiteko unean egoera onean egon beharko du (harrotuta, aireztatuta, hezea...).

* Ereintza-sasoia

Koadroan ageri den moduan, bi izango dira ereintza-sasoi ohikoak (udazkena eta udaberria), beti

ere, espeziearen eta bildutako haziak mantentzeko, mintegiaren aukeren arabera.

* Ereintza-prozesua

Haziak, tamainaren arabera, purraka, errenkan erein daitezke. Ondoren, estali egingo dira eta bertan

finkatzen laguntzeko ureztaketa erabiliko da (hazia eta substratuaren bat-egitea hobetzeko).

* Ondorengo zainketak

Sasoiko landareentzat aipatu diren berberak izango dira. Horiek pixka bat hobetzea komeni da,babes eskasagoa baitute (izozteak, belar txarrak, haizea, eurite gogorrak...).




LANBIDE EKIMENA 12

SASOIKO LANDARE APAINGARRIAK

SEXU BIDEZKO UGALKETA

EREINTZA-DATUAK

SasoiaEreintza-

-baldintzakEspeziea

g/1000

landareEreintza Loraldia Tº C Argia

Emetzea

Egunak

Hazkuntza

AsteakOntzi-mota Oharrak

Ageratum 0,5 2-3 4-8 18-28 A 7-10 10-12 Mul 5-6 Ur berotan sartu 60 ºC

Begonia

semperfloreus0,15 12-3 4-6 18-25 A 15-20 15-17 M-11 KNO3 rekin busti.

Calendula 15 -20 2-3 4-5 15-20 I 7-10 6-8 M-10,11 Geruzapena KNO3

Coleo 0,5-0,8 1-5 Ez 18-25 B 14-20 8-10 Mul 8cm KNO3 rekin busti

Dalia 20-25 1-3 7-9 16-22 B 7-19 9-12Mul 8,

M9-10Geruzapena

Impatiens 1-1,5 2-3 5-10 20-21 A 10-14 9-10 M9-10 Geruzapena KNO3 erabili

Petunia 0,25 2-3 6-9 20-25 A 10-20 10-12 M7, Mul6 KNO3 (% 2) erabili

Primula 2 6-9 12-3 15-18 A 14-20 16-18 M 10-12 KNO3 erabili

Cineraria 0,5 8-10 12-3 15-21 B 8-10 16-18 M 12-14 Geruzapena

Salvia 6-10 1-3 4-5 18-25 A 7-14 9-10 M9, Mul8 Geruzapena

Taget erec 6-10 2-3 4-6 18-25 B 6-9 8-10 Mul, M8

Taget pat 6-10 1-3 3-5 18-25 B 7-10 6-7 Mul, M8

Pensamendua 3 6-9 9-12 18-20 I 10-20 14-16 Mul8, M12

4.1. taula.

* A: Argitasuna

* B: Berdina

* I: Iluntasuna



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 13

LANDARE-EKOIZPENA MINTEGIAN


ESPEZIEA

Areabatean

ereitekohazia (kg)

Sakoneracm

Ilaren artekotartea (cm)

Oharrak

Abies pectinata (izeia) 8 1 15 Zurtoin-aldaxkak, gehienetan

A. pinsapo (izei espainiarra) 5 1 15

Acacia dealbata (mimosa) 5 2 15

Acer pseudoplatanus (astigarra) 1,5 2 15

Aesculus hippocastanum (indigaztaina) 35 5 15 Zurtoin-aldaxkak, gehienetan

Alnus glutinosa (haltza) 2 0,6 15

Betula verrucosa (urkia) 1,7 0,3 15

Carpinus betulus (xarma arrunta) 1,3 0,5 15

Castanea sp. (gaztainondoa) 30 5 20

Catalpa (katalpa) 3 0.6 20

Cedrus libani (Libanoko zedroa) 8,5 2 15

Celtis australis (almeza) 2,5 2 15

Ceratonia siliqua (algarroboa) 2 2 1530x15 cm diametroko ontzietan,

gehienetan

Cupressus macrocarpa (Monterey-ko nekosta) 7 0,8 15

C. piramidalis (altzifrea) 12 0,8 15

Eucaliptus globulus (eukaliptoa) 2 0,3 15 10 cm-ko ontzietan 10.000/airean

E. camaldulensis 1 0,3 15

Fagus sylvatica (pago arrunta) 15 3 15

Fraxinus excelsior (lizar arrunta) 1,5 1,5 15

Juglans nigra (intxaurrondoa) 25 5 20

Larix europea (alertzea) 1,5 1 15

Picea excelsa 1 1 15 Ontzietan

Pinus canariensis (pinu kanariarra) 1,3 1 8 5cm diametroko ontzietan




LANBIDE EKIMENA 14

P. cembra (zenbro pinua) 1 1 8

P. halepensis (aleppo pinua) 1 1 8

P. insignis edo P. radiata (intsinis pinua) 1,5 1 8

P. nigra (pinu beltza) 1,5 1 8

P. uncinata (mendi-pinua) 1 1 8

P. pinaster (itsas pinua) 0,8 1 8Buztinezko edo kartoizko ontzietan.

10cm-ko diametroa. 10.000/airean

P. pinea (pinazi-pinua) 1,5 2 8

P. sylvestris (pinu gorria) 0,8 0,5 8

P. strobus (estrobo pinua) 0,9 1 8

P. taeda 1 1 8

Phoenix dactylifera (datil-palmondoa) 15 1 20

Platanus occidentalis (mendebaldeko platanoa) 2 0,3 20 Zurtoin-aldaxkak, gehienetan

Pseudotsuga (izeia) 2 1 20

Populus (makala) 2 0,2 20 Zurtoin-aldaxkak, gehienetan

Quercus ilex (artea) 20 3 15 Ontzietan, gehienetan

Q. robur eta Q petraea (haritza) 25 3 15

Q. suber (artelatza) 20 3 15

Robinia pseudoacacia (sasiarkazia) 3,5 2 15 Sustraidun landaretxoak, gehienetan

Sequoia sempervirens (sekuoia luzea) 3,5 1,5 15

Turodlum disticum 8,3 1 15

Thuya occidentalis (tuia) 12 1,2 8

Tilla intermedia (ezkia) 3,5 1 20

Ulmus campestris (zumarra) 2,5 0,5 20



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 15


EREINTZA-DATUAK

LANDARE IRAUNKORRAK

A.- Espeziea. B.- Haziak biltzeko sasoia. D.- Gorde baino lehen egin beharreko tratamendua.

E.- Ereintza-sasoia. F.- Geruzaketa. G.- Erein aurreko tratamendua. H.- Oharrak.

A.- Abies (izeia) A.- Acer (astigarra)

B.- Udazkena B.- Uda

E.- Udazken-udaberria F.- 4 ºC, 3 hilabetezF.- 4 ºC, 1-3 hilabetez G.- Ur berotan sartu (hozten dena), 5 egunez

H.- Lehortu gabe erein

A.- Aesculum (indigaztainondoa) A.- Betula (urkia)

B.- Udazkena B.- Udazkena

E.- Udaberria E.- Udazken-udaberria

F.- 4 ºC, 3 hilabetez F.- 4 ºC, 3 hilabetez

A.- Buxus (ezpela) A.- Camelia (kamelia)

B.- Udazkena H.- Ez da ereiten. Motel hazten da. Zurtoin-

-aldaxken bidez ugaltzen da, gehienetan. E.- Udazkena

G.- Ur berotan sartu (hozten dena), 24 orduz

H.- Hobe fresko daudenean ereiten badira. Garapen motela

(4-7 urte, loratzeko). Gehienetan, zurtoin-aldaxken bidez

ugaltzen da.

A.- Catalpa (katalpa) A.- Cedrus (Zedroa)


D.- Lehorrean biltegiratu E.- Udazkena

E.- Udaberria G.- Uretan jarri

H.- Arazorik gabe ernetzen dira H.- Kontserbatu gabe erein. Erraz ernetzen dira.

A.- Cotoneaster (kotoneasterra) A.- Cupresus (altzifrea)


D.- Azido sulfuriko kontzentratua E.- Udaberria

E.- Udaberria F.- 4º C, 3 hilabetez

F.- 4 ºC, 3 hilabetez




LANBIDE EKIMENA 16

A.- Chaenomeles (mizpirondo japoniarra) A.- Chamaecyparis (altzifre faltsua)


E.- Udazken-udaberria D.- 40 ºC-tan lehortu

F.- 4 ºC, 3 hilabetez E.- Udaberri


A.- Evonimus (basaerramua) A.- Fraxinus (lizarra)


E.- Udaberria E.- Udaberria

H.- Oro har, ez da erabiltzen. Zurtoin-aldaxken

bidez ugaltzen da, gehienetan.


A.- Gingko (gingko) A.- Fagus (pagoa)

B.- Udazkena.

D.- 0 ºC-tan lehortu

H.- Ez da ereiten. Eme-kopuru handia ematen

du (usain txarra)

E.- Udazken-Udaberria


A.- Ilex (gorostia) A.- Juniperus (ipurua)


D.- Hondar hezean kontserbatu D.- Azido sulfurikoan sartu, 30 minutuz

E.- Udaberria E.- Udaberria

F.- 1 ºC, 3 hilabetez F.- 4 ºC, 3 hilabetez

H.- Hurrengo urtean ernetzen da, eta 4-12

urtera arte ez da sexurik jakiten. Ugalketa-mota

hau oso gutxi erabiltzen da. Zurtoin-aldaxken

bitartez ugaltzen da, gehienetan.

H.- Eboluzio mantsoa

A.- Ligustrum (arbustua) A.- Piracantha (pirakanta)

B.- Udazkena B.- Negua

E.- Udaberria

F.- 0-10 ºC, 3 hilabete

D.- Lehortu. Fruituetatik bereizi. Giro fresko eta lehorrean

gorde.

E.- UdaberriaH.- Ernaketa erraza, baina zurtoin-aldaxken

bitartez egindakoa da gehien erabiltzen den

ugalketa.



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 17

A.- Pithosphorum (pitosporo) A.- Populus (makala)

B.- Negua B.- Udazkena

D.- Pirakanta bezala E.- Udazkena

E.- Udaberria

G.- Irakiten dagoen uretan sartu (segundo

batzuetan bakarrik).

H.- Bildu orduko erein, lehortzen utzi gabe. Zurtoin-aldaxken

bidez egindako ugalketa da erabiliena

A.- Quercus (haritzak) A.- Salix (sahatsa).


E.- Udazken-udaberria E.- Udazkena

H.- Ez da asko erabiltzen

A.- Taxus (hagina) A.- Tilus (ezkia)

B.- UdazkenaH.- Ez da erabiltzen. Motel hazten da. Zurtoin-

-aldaxken bitartez ugaltzen da.D.- Azido nitrikoan, ordubetez. Garbitu eta lehortu. Azidosulfurikoan, 15 minutuz.


H.- Ernetzen zaila

A.- Liriodendron (tuliperoa) A.- Thuja (tuia)


D.- Geruzaketa freskoa E.- Udaberria

E.- Udaberria F.- 4 ºC, 3 hilabetez

F.- 4 ºC, 2 hilabetez H.- Ernetzen erraza

H.- Hazi askok ez dute enbrioirik




LANBIDE EKIMENA 18

LANDAREAK LORTZEA. SEXU BIDEZKO UGALKETA

GALDERAK

1. HAZIAK PRESTATZEA

1.1. Zergatiak

11.. Hazi guztiak, bildu orduko erein behar al dira? Arrazoiak azaldu.

22.. Zer da haziaren letargia?

33.. Haziaren letargiari buruz, esan zer den (bakoitzaren arrazoiak esan gabe) letargia:

* Exogenoa

* Endogenoa

* Bikoitza

44.. Ondorengo letargia-moten arrazoiak.

* Exogenoa

* Endogenoa* Bikoitza

55.. Letargia endogenoak eta bakoitza zertan datzan.

1.2. Prestakuntza-motak

66.. Esan (aipatu bakarrik) hazien prestakuntzan gehien erabiltzen diren metodoak.

77.. Zein da honako hauen helburu nagusia:

* Areatzearena

* Geruzatzearena

* Bizigarri kimikoena

88.. Areatzeari buruz, esan: (arrazoiak azaldu)

* Areaketa-motak, egiteko moduaren arabera

* Nola egiten den

* Kontuan hartu beharreko zainketak

* Adibideak



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 19

99.. Geruzatzeari buruz, esan: (arrazoiak azaldu)

* Nola egiten den

* Zainketak

* Adibideak

1100.. Bizigarri kimikoen erabilerari buruz, esan:

* Gehien erabiltzen diren gaiak

* Erabilpena

* Adibideak

2. ERNETZE-PROZESUA

2.1. Ernetzean ematen diren urratsak

1111.. Esan hazi bat ernetzean ematen diren aldiak (eta, labur, bakoitzean zer gertatzen den).

1122.. Haziaren ernaketan zer da beharrekoa:

* Enbrioia berpizteko?

* Enbrioia hazten hasteko?

* Landare gazteak bere kabuz bizi ahal izateko?

2.2. Haziaren egitura

1133.. Landare berria osatuko duten hazi baten enbrioi-atalak. Bakoitzaren izena eta eginkizuna.

Izena Eginkizuna

2.3. Ernaketa-motak

1144.. Lur edo substratu-azalarekiko, haziaren kotiledoiaren edo kotiledoien kokapenari dagokionez,

esan zer den ernaketa:

* Hipogeoa

* Epigeoa

2.4. Eragin handiko ingurune-faktoreak

1155.. Esan (aipatu bakarrik) zein diren ernaketan mesedegarriak (edo oztopo) diren faktoreak.




LANBIDE EKIMENA 20

1166.. Urak ernaketan duen garrantziari buruz, esan: (arrazoiak azaldu)

* Zenbat ur behar duten hazi gehienek

* Ur gehiegi izateak duen alde txarra

1177.. Tenperaturari eta ernetzeari buruz, esan:

* Garrantzitsuak al dira?

* Hazi-motak, ernetzeko tenperaturarik onenaren eta bakoitzaren beharren arabera

1188.. Aireztatzea eta ernetzea.

* Garrantzi handia al du oxigenoa egoteak? (arrazoiak azaldu)

* Lur eta substratuetan oxigeno ezaren arrazoirik arruntenak.

1199.. Argitasuna eta ernaketa.

* Hazi guztiek behar al dute argia erne ahal izateko? (arrazoiak azaldu)

* Zergatik estaltzen dira haziak, gehienetan?

3. MINTEGIKO LURREAN ZUZENEAN EGINDAKO EREINTZA

3.1. Zuzenean ereiten diren espezieak

2200.. Zein bi mintegitako ekoizpen-motatan egiten da aire zabaleko ereintza? Bakoitzaren adibideak

ere ipini.

3.2. Ereintza-sasoia

2211.. Gure lurraldean eta horrelako lursailetan, zein sasoitan ereiten dira espezie gehienak? Arra-

zoiak azaldu.

2222.. Udazkenean egindako ereintza.

* Alde onak

* Alde txarrak

3.3. Lurra prestatzea

2233.. Zer baldintza bete behar ditu aire zabaleko lurra prestatzeak, ereintza ona egin ahal izateko?

2244.. Esan (aipatu bakarrik) ereintza egin ahal izateko, lursailak prestatzen egin behar diren lanak.



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 21

2255.. Ondorengo lanen helbururik garrantzitsuenak:

* Lurpea lantzeko goldea pasa

* Golde belarriduna pasa

* Hondoko ongarriketa egin

* Area eta rotabatorea pasa

* Ildo-bizkarren (kabaloien) eraketa

3.4. Ereintza-dentsitatea

2266.. Zuloetan egindako ereintzari buruz, esan:

* Zertan datzan

* Bere alde onak

3.5. Hazia jartzen den sakonera

2277.. Edozein sakoneratan jarri al daitezke haziak? Arrazoiak azaldu.

4. HAZITEGIAN EGINDAKO EREINTZA

4.1. Sasoiko landareak

2288.. Zein lekutara bidaltzen da landare mota hau?

2299.. Sasoiko landareen adibide batzuk aipatu.

* Urterokoak (bost)

* Bi urtez behingoak (bi)

3300.. Sasoiko landareak zein garaitan ereiten dira?

* Urterokoak

* Bi urtez behingoak

3311.. Zein da sasoiko landareak ereiteko garaia zehazten duen faktorerik garrantzitsuena?

Arrazoiak azaldu.

3322.. Esan (aipatu bakarrik) zein diren sasoiko landareak ereiteko prest dagoen substratuaren osagaiak.




LANBIDE EKIMENA 22

3333.. Ereintza-prozesuan erabiltzen den zohikatzari buruz, esan (arrazoiak azalduz) nolakoa izan

behar duen:

* Partikulen tamainak

* pH-ak

3344.. Zohikatzari gehitzen zaion aireztatzaileari buruz, esan:

* Erabiltzearen justifikazioa

* Gehien erabiltzen diren gaiak

* Gehitzen den kantitatea

3355.. Substratuaren prestakuntzan zergatik gehitzen da:

* Ongarria?

* Potasio nitratoa?

3366.. Zer egin behar da haziak ereiteko erabiliko den substratuari botatako ur-kopurua egokia den

jakin ahal izateko?

3377.. Esan (aipatu bakarrik) sasoiko landareen ereintzan (eskuz eta purraka) ematen diren urratsak.

3388.. Ondorengo lanak nola egin behar diren azaldu:

* Substratuaren banaketa hazitegian

* Purraka egindako hazi-banaketa

* Haziak oso txikiak direnean

* Hazien estalketa

3399.. Ereintza egin ondoren, hazitegian kontrolatu behar diren baldintzak eta ondorengo baldintzak

nola mantentzen diren:

* Tenperatura

* Hezetasuna

4400.. Minilandare-laborantzari buruz, esan:

* Zertan datzan

* Bere alde onak

4411.. Sasoiko landareen haziak erosterakoan:

* Nola saltzen dira normalean (hiru erak)?* Nola adierazten da beren prezioa?



Landarezaintza

LANBIDE EKIMENA 23

4.2. Landare iraunkorrak

4422.. Zein dira, eta zein lekutara eramaten dira komertzialki hazi bidez ugaltzen diren landare

iraunkorrak?

4433.. Esan (arrazoiak azalduz), sasoiko landareak eta iraunkorrak ereiten diren lekuen arteko des-

berdintasunak.

4444.. Landare iraunkorren ereintzan gehien erabiltzen diren substratuak.

4455.. Ereintza egiteko garaiari buruz, esan:

* Zein diren normalenak

* Zergatik aukeratzen den bata edo bestea

4466.. Landare iraunkorren ereintza.

* Ereintza-motak, hazien banaketa-moduaren arabera

* Haziak jarri ondoren, egin behar diren lanak.

4477.. Esan ondorengo espezie bakoitza nola ugaltzen den (haziaren edo aldaxkaren bitartez). Azken

kasu horretan zergatia esan.

* Urkia* Gorostia

* Astigarra

* Ezpela

* Kamelia

* Euvonimus-a

* Pagoa

* Hagina

* Haritza

* Tuliperoa

Sexu bidezko ugalketa

Documents

Transcript of Sexu bidezko ugalketa