L I T E RAT U RA U N I B E RT S A L A

SELEKTIBITATERAKO ESKEMAK

1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ.• BIBLIA

• TESTAMENTU ZAHARRAhebreera-arameraz• K.a. 1. milurtekoan

• TESTAMENTU BERRIA• Grekoz• K.o. 1. mendean

1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ.

EPIKA HOMERIKOA

• HOMERO:• Iliada eta Odisea• Quiros eta Esmirna artean bizi• K.a. VIII mendean• Oso gutxi dakigu:

- sortzailea- bateratzailea

1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ.

• ILIADA:• Epika hutsa da: gerra giroa,heroien adorea,eta

giza pasioen indarra• Troia gerrako gertaera bat: 51 egun• Parisek Elena bahitu eta berarekin eraman zuen

Troiara• Grekoek Troiaren aurkako espedizioa antolatzen

dute.

• Agamenon da buruzagi nagusia

1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ.

• ODISEA• Ulises heroia, Troiako gerratik itzuleran, galdurik

dabil bere gizonekin.• Telemako, Ulisesen semea, aitaren berrien bila

doa• Penelope emaztea beretu nahi duten ezkongaiz

beterik aurkitzen dute jauregia

1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ.

TRAGEDIA• Personaia jasoak (erregeak,jainkoak, heroiak…),

mitologiatik• Amaiera tragikoa• Patuaren biktimak• Tonua eta estiloa, oso solemneak• Hiru idazle: Eskilo, Sofocles eta Euripides

1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ.

ERROMAKO LITERATURAKOMEDIAGreziatik hartu zituen baliabideakPlauto eta Terentzio

VIRGILIOk.a. 70-k.o. 19 ENEIDA: Erromaren sorrera mitikoa• Odisea eta Iliada dira ereduLIRIKA. Horazio eta Ovidio

2.- ERRENAZIMENTUA ETA KLASIZISMOA: TESTUINGURU OROKORRA. MUNDUKO ALDAKETAETA GIZAKIARI BURUZKO IKUSPEGI BERRIA.

.

ERRENAZIMENTUA•XV. eta XVI. mendeak (Italian lehenago)•Hiru gertaera:

- Amerikaren aurkikuntza- Humanismoa-Inprenta

•Mundu klasikoa da eredu (Berpizkundea)• Antropozentrismoa: gizakia da inportanteena•Burgesia: klase berria•HUMANISMOA

2.- ERRENAZIMENTUA ETA KLASIZISMOA: TESTUINGURU OROKORRA. MUNDUKO ALDAKETAETA GIZAKIARI BURUZKO IKUSPEGI BERRIA.

KLASIZISMOA• XVII. mendea• Frantzian• Arrazoimenaren mendea. Lanak sinesgarriak eta

neurritsuak. Fantasia edo misterioa desagertu• Literatura baliogarria, hezitzailea• Fintasuna eta izaera aristrokratikoa. Artea

aristokraziatik hasita Burgesiara

3.- MAITASUNAREN LIRIKA: TROBALARIEN OLERKIAK ETA DOLCE STIL NUOVO. PETRARKAREN

KANTUTEGIAK EKARRITAKO BERRIKUNTZA.

• PROBENTZAKO TROBADOREAKFrantzia, XII. Mendea

• Maitasun platonikoa

• DOLCE STIL NUOVOItalia, XIII. Mendea

• Donna angelicata

• PETRARCAXIV. Mendea. Italia

• Errenazimenduaren aitzindaria• Kantutegia: Maitasuna ezindua (Laurari )

4. PROSAZKO NARRAZIOA: BOCCACCIO.

• XIV. Mendea: Mundu feudala bukatzear• Burgesia eta humanismoa indartzenDekameron:• Burgesiako bizimodua• Maitasun gortetiarra• Errenazimenduko lana• Iturri tradizionalak (Arabiatik, ahozko

ipuinetatik…)• Antolamendua berria: Izurri beltzetik ihes egiteko,

10 lagun (7 emakume eta 3 gizon), Florentziatik ihes eta ostatu batean geratu.• 10 egunetan, adostutako gaia jarraituz, ipuin

bana kontatzen dute.

5.- EUROPAKO ANTZERKI KLASIKOA. INGLATERRAKO ISABELDAR ANTZERKIA

(HAMLET)

• XVII. mendean. Inglaterran• Antzerki herrikoia eta kultua batu• Eraikin poligonaletan antzezten zen. • Antzeszpena arratsaldeko lehen  orduetan

hasten zen eta iluntzera arte irauten zuen. • Eszenografia oso urria.• Gizonezkoek bakarrik osatzen zituzten antzerki

konpainiak • Hiru generotan idazten zuten: odolezko tragedia,

endredozko komedia eta drama historikoa.

6.- ERROMANTIZISMOA: KONTZIENTZIA HISTORIKOA ETA ZIENTZIAREN ZENTZU BERRIA.

POESIA ERROMANTIKOA. • XIX. mendea• Idealaren guztizko estimazioa.• Urrutimina (exotismoa) Erdi Aroa eta Ekialdea.

Ametsa.• Norbanako sortzailearen guztizko autonomia.

Herri follklorea eta nazionalismoa.• Artearen helburua edertasuna da. Originalak• Gaztetasunaren aldeko joera.• Benetako bizitza beste inon dago, ez hemen eta

ez orain.

7. EDGAR ALLAN POE (KONTAKIZUNAK)

• XIX. mendea• Estatu BatuakBere kontakizunak hiru motatakoak dira:• Polizia-ipuinak, misterio bat konpontzeko(Rue

Morgueko hilketak)• Abenturazko ipuinak • Beldurrezko ipuinak (Berenice)

.

8. XIX. MENDEKO BIGARREN ERDIA: NARRATIBA ERROMANTIKOTIK ERREALISMORA EUROPAN. XIX. MENDEKO EUROPAKO ELEBERRIGILE GARRANTZITSUENAK (MADAME BOVARY).

• XIX. mendeko bigarren erdia• Metodo zientifikoaren imitazioa• Sinesgarritasuna• Objetibotasuna• Xalotasuna • Pertsonaia mota berriak: klase ertaina. Erregistro

desberdinak• Gizarte-egoeraren salaketa

9. POETIKAREN MODERNITATEA: BAUDELAIRE-ETIK SINBOLISMORA

.

• XIX. mendeko azken herena: (poesia)1.Parnasianismoa2.Baudelaire3.Sinbolismoa

.

10. EUROPAKO ANTZERKIAREN BERRIKUNTZA.

• XIX. mendearen bigarren erdian.• Antzerki erromantikoaren erretorikaren

aurrez aurre, literatura dramatiko errealista- naturalistak gai artistikotzat jotzen du errealitatea • salaketa soziala bilatuz,.

11. XIX.MENDEKO PENTSAMOLDEAREN KRISIA ETA MENDE AMAIERAKO KULTURA

• XX. mende arte iraun zuen balio ereduak baliorik gabe• Zientzien aurrerapenekin errealitatearen

eta egiaren irizpideen aldaketa

12. ELEBERRIAK IDAZTEKO BIDE BERRI BATEN SENDOTZEA. NARRAZIO TEKNIKAK BERRIAK, EXISTENZIALISMOA, ERREALISMO FORMA BERRIAK.

(METAMORFOSIA)

• XX. mendearen hasierarekin batera nobelagintzak errotik berritu zituen ordu arteko idazmoldeak. • Bukatu dira eleberri errealistan pertsonaiei

buruz eskaintzen zitzaizkigun xehetasun eta zehaztapen zerrenda luzeak, edo ilunak suertatzen ziren pasarteei buruzko azalpenak.

13. EUROPAKO ABANGOARDIAK. SURREALISMOA. POESIA HUTSAREN BILAKETA (KAVAFIS)

• Futurismo eta Kubismoa• Espresionismoa• Dadaismoa• Surrealismoa

André Breton Erabateko askatasunaAmetsa, irudimena eta eromena,

baliabideak diraIdazketa automatikoa landu zuten, adimena

eta borondatea saihesten

14. AEBKO LITERATURA HANDIAREN GAILURRA. BELAUNALDI GALDUA

• XX. mendean, AEBetan• Fedea galdu eta oraina bizitzeari ekin zion • Gaiak:

Gerraren zentzugabekeria eta ankerkeria salaketa

hogeigarren hamarkadako poztasuna eta jazz garaiak

ekonomiaren gainbehera Estatu Batuetako gizartea

• Dos Passos, Hemingway, Fitzgerald...

15. HISPANOAMERIKAKO LITERATURA: POESIA SOZIALA ETA ERREALISMO MAGIKOA (IPEDRO PÁRAMO)

ERREALISMO MAGIKOA

• Europako errealismo kontzeptua gainditu nahian sortzen den norabide berriari egiten diogu erreferentzia.

• Errealitatearen testigantza eta rrealitatea poetikoki interpretatzea

• Munduaren konplexutasuna eta horretarako, inguruan dugun errealitateaz gain, ametsez, mitoez edo fantasiez baliatzen dira.

• Naturak edo gertakari ezohikoek menderatzen duten mundu hau testuratzeko, kontamolde narratibo berritzaileenak eta gaztelania aberats eta landua erabiltzen dute.

• Gabriel García Márquez, Julio Cortázar, Jorge Luis Borges…

15. HISPANOAMERIKAKO LITERATURA: POESIA SOZIALA ETA ERREALISMO MAGIKOA

POESIA SOZIALA

• intimismoa baztertu eta gizakia zapaltzen duten injustiziak salaketa• Beren lanetan, abangoardien ekarpenak eta

kezka existentzialista eta sozialak uztartu zituzten, kalitate handiko poemak idatziz.• Pablo Neruda• César Vallejo