Ñýäýâ ¹ 4

Ãýìò ÿâäëûí øàëòãààí íºõöºë

Ãýìò ÿâäëûí øàëòãààí íºõöºëèéí òóõàé îéëãîëò

• Гэмт явдлын шалтгаанд түүнийг үүсэж буй болгоход хүргэсэн нийгмийн үзэгдэл, үйл явцууд хамаарна.

• Шалтгаан нь èõýíõè тохиолдолд гэмт зан төлөв бий болоход шууд нөлºөлсөн шинжтэй байдаã

• Шалтгаан ба нөхцөл нь нэг төрлийн áóñ ýñâýë, эсрэг тэсрэг ойлголт ч биш бөгөөд èõýíõè тохиолдолд шалтгаан нь нөхцөлтөйгөө харилцан холбоотойгоор тү¿нийг дамжин илэрдэг.

• Жишэý нь: тухайн бүс нутагт ажилгүйдэл ихсэхэд, амьжиргааны түвшин, худалдан авах чадвар буурч ингэснээр хулгай, дээрмийн гэмт хэргийн гаралт нэмэгдэх бөгөөд энэ тохиолдолд ажилгүйдэл нь гэмт хэргийн шалтгаан бус харин гарах нөхцөл нь болсон гэсэн үг

• Гэмт явдлын шалтгаан нь философийн шалтгаан үрийн тухай категориос эхтэй бөгөөд нийгмийн тодорхой үзэгдэл, үйл явцын цогцолбор ойлголт, юмс үзэгдлийг төрүүлж байгаа хүчин зүйлс юм.

• Шалтгаан нь юмс, үзэгдлийн хоорондын холбоо бөгөөд ямар нэг үзэгдэл, үйл явцын үүсэн бүрэлдэх баримтыг тодорхойлдог.

Шалтгаан• Шалтгаан нь үйлдлийг бий болгож, үр дагаврыг

төрүүлнэ. Шалтгааны үйлдлийн хязгаар нь гэмт хэрэг үйлдэх сэдэлт, гүйцэтгэлийн үе шат юм.

• Цаг хугацааны хувьд шалтгаан нь үйлдэл, үр дагаврын өмнө байна. Шалтгаан, үр дагаврын хоорондох хугацаа маш бага байсан ч шалтгаан ямагт эхэнд байна гэсэн дэс дараалалтай.

• Шалтгаан ба үр дагаврын харьцаа нэг талтай байх ба нэг нөхцөл байдал дахь шалтгаан нь мөн нэг үр дагавартай байна.

• Шалтгаан нь үр дагавраар хязгаарлагдахгүй, үр дагавар нь шалтгааныг давтахгүй.

нөхцөл байдал

• Ýíý ойлголт нь тухайн үед хэн нэгэн хүнийг гэмт хэрэг үйлдэхэд нөхцөлд¿үлсэн тодорхой тохироо

• Нөхцөл байдал гэсэн нэр томъёог зºвхөн тодорхой хэðэг дээр буюу тодорхой хүн дээр хэрэглэäýã

• Х¿ний зан төлөвт хэд хэдэн тодорхой нөхцөл байдал зэрэг нөлөөлөх тохиолдол гарна. Ийм үед алийг нь сонгон авах нь тухайн хүний ухамсар, хүмүүжлийн төлөвшлөөс шалтгаалдаг байна.

• Жишээ нь: тайван зохицож буюу харилцан ойлголцож шийдэж бîлох асуудлыг хүч хэрэглэх замаар шийдвэрлэх тохиолдол байна.

Гэмт явдлын шалтгааныг онолын ¿¿днээс:

• Нийгмийн объектив, субъектив шалтгаан;• Гэмт явдлын ерөнхий шалтгаан ба тодорхой

төрлийн гэмт хэргийн шалтгаан;• Тодорхой б¿лэг гэмт явдлын шалтгаан

(рецедив гэмт явдал, насанд хүрээг¿й хумүүсийн гэмт явдал г.м.

• Шууд ба тойруу шалтгаан• Нэг, хоёр, гуравдугаар үечилсýн шалтгаан• Гэмт хэрэгтэн бие х¿нд хамаарагдах

шалтгаан гэх зэргээр ангилан ¿здэг.

Ãэмт явдлын шалтгааныг агуулгаар нь

• нийгэм-эдийн засгийн

• үзэл суртлын

• соёл-хүмүүжлийн

• удирдлага зохион байгуулалтын

• нийгэм-сэтгэл з¿йн шалтгаан гэж тус тус ангилан үзýæ áîëíî.

Гэмт явдлын шалтгааныг зөв ангилæ ¿çýõèéí à÷ õîëáîãäîë

• Т¿¿ний мөн чанарыг таних

• шалтгааны тодорхой илэрлүүдийн ялгааг гаргах

• тэмцэх арга замыг тодорхойлох гэх зэрэг à÷ õîëáîãäîëòîé

Эдийн засгийн øàëòãààí

• эдийн засгийн харилцаа түүний зөрчил

• нийгмийн баялагийн тэгш бус хувиарлалт

• эдийн засгийн төлөвлөлтийн гажиг

• аж ахуйн үйл ажиллагааны хэлбэр

• доголдол

• Түүнчлэн зах зээлийн эдийн засãèéí òîãòîëöîîíä баян хоосны ялгаа èõ áàéäàã учир нийгэм дэх ядуурал ил тод болж хүн амыг хөрºнгº чинээний байдлаар нь ялгаварлан гадуурхах байдалд õ¿ðäýã.

• Социализмын үед гэмт хэрэг харьцангуй бага гардаг байсан нь үнэн боловч энэ нь хүмүүсийн үзэл сурталд автагдсан байдал

• мэдээлэл хаалттай байсан явдал • гадаад харилцаа байхгүй шахам байсан• хувийн өмчтөй байхыг хориглодог

байсан• хүмүүсийн эрх, эрх чөлөег

хязгаарладаг хатуу хяналттай нийгэм байсанд оршино.

Улс төрººñ ¿¿дýлтэй шалтгаан

• Х¿мүүсийн улс төрийн сонирхлын зөрчил буюу улс төрийн эвлэршгуй зөрөлдөөн нь гэмт явдлын шалтгаан болдог тухай дэлхийн улс орнуудын криминологичид нотолсоор байна.

• Улс төрийн сонирхлын зөрчил нь засгийи эрхийн төлөө тэмцэл болж хувирдаг.

Óëñ òºðèéí òîãòâîðã¿é áàéäàë íü

• хууль ёс, эрх зүйн õýì õýìæýý нь бүрэн дү¿рýн тогтворжооã¿й байдлûг ашиглаж ãýìò ÿâäëûí тооíû огцом есөлтөд хүргэх

• чанарын хувьд бүлэг гэмт явдал болон т¿үний шинэ төрөл гарч ирэх нөхцөлийг б¿рэлд¿үлэх зэргээр гэмт явдлын гаралтад таатай орчин бүрдэх явдал болдог.

Нийгмийн харилцааíààñ ¿¿äýëòýé øàëòãààí

• Гэмт явдлын шалтгааныг нийгмийн ахуй, түүний зөрчлийн дундаас хайх ёстой бөгөөд нийгмийн харилцаа бол эдийн засгийн харилцааны адил олон талт, янз бүрийн түвшин бүхий нарийн íийлмэл үзэгдэл юм.

• Нийгмийн харилцаа, нийгмийн ахуй нь өөрөө гэмт явдлыг төрүүлэх суурь нөхцөл íь болдог бөгөөд энэ ч утгаараа гэмт явдал бол нийгмийн үзэгдэл гэж тодорхойлдог билээ.

Нийгмийн зан суртахуунû øàëòãààí

• Нийгмийн зан суртахууны доголдол нь гэмт явдлын шалтгаан болäîã.

• Өнөөдөр манай нийгэм, ард иргэдийн маань ухамсар, сэтгэхүй доройтож, өсвөр үеийнхэний хүмүүжил муудсаар байгаа нь илэрхий бөгөөд энэ нь нийгмийн зан суртахууны доройтолд орсоныг батлаж байна.

• Гэмт явдлын шалтгааныг мºн нийгмийн зан суртахууны байдал, ёс суртахууны үнэлýмж туүний тогтвортой байдлаас хайх хэрэгтýй.

• Зан суртахууны хүмүүжил нь хүн төрөлхтний түүхэн хөгжлийн б¿хий л явцад боловсорч тогтсон зан суртахууны үнэлэмж ба тогтвортой байдал, хүмүүсийн дадал заншил,

• мэргэжил, боловсрол эзэмшсэн байдлыг өөртөө багтаасан байдаг.

• Барууны зарим криминологичдын судалгаагàар порнографын тархалтыг гэмт явдлын гаралттай шууд холбоотой хэмээн баталжээ.

• хүн амын сонирхож байгаа урлагийн хэлбэрýýð íü òîäîðõîéëîí харуулдаг

Гэмт явдлын биологийн шалтгаан

• ¯¿íä áàðóóíû эрдэмтэд хүний бие махбодийн болон сэтгэлзүйн онцлог, удамшил, зан төлөв, цусны бүлэг зэргийг авч үздэг.

• Хүн бол өөрºө нийгмийн бүтээгдэхүүн төдийгүй байгалийн.амьтан бөгөөд эхээс төрөхдөө өөр өөрийн дахин давтагдашгүй өвөрмөц онцлогтой төрдөг.

• Нийгмийн чиглэлийг баримтлагсад хүүхэд бүр эхээс төрөхдөө ижил боломж нөхцөлөөр хангагдсан, гагцхүү нийгмийн харилцааны явцад бие хүний үзэл бодол төлөвшин тогтож зарим хэсэг нь нийгэмд харш үзэл бодол төлөвшиж улмаар гэмт хэрэг үйлддэг.

• Тэд хүүхэд бүрийг цагаан цаастай зүйрлэж, тэр цаасан дээр юу бичих нь эцэг эх, нийгмийн бүлгүүдийн үүрэг ãýæ ¿çäýã.

• Эх эцэг нь тайван зантай, удаан хөдөлгөөнтөй бол хүүхэд нь мөн тийм, эцэг эх түргэн ууртай, цочмог байвал хүүхдүүд нь мөн тийм хандлагатай

• хүн амины зэрэг ноцтой гэмт хэрэг үйлдэж ял шийтгүүлсэн хүний хүүхдүүд бага байхаасаа л уур уцаартай, асуудлыг хүчээр шийдвэрлэх хандлагатай

• би гэсэн үзэл бодолтой, бусдын эрхийг үл тоомсорлодог áàéõ ìàãàäëàëòàé ãýõ ìýò

Тодорхой гэмт хэргийн шалтгаан, нөхцөл

• хóвь хүнд төлөвшин тогтсон • нийгэмд харш үзэл бодол, дадал

заншил• хүрээлэн буй орчны тааламжгүй

нөлөөлөл• амьдралын тодорхой нөхцөл байдал

буюу гэмт хэрэг үйлдэх тохироо гэсэн гурван хүчин зүйлýýð тодорхойлж болно.

Нийгэмд харш зан төлөв, дадал заншил

• нийгмийн сөрөг үзэгдэл, үйл явцын нөлөөллийн улмаас тухайн хүний оюун санаанд бүрэлдэн тогтсон нийгмийн ёс суртахуунд илтэд харш үзэл

• Тухайлбал, хар амиа бодох, бусдыг үл тоомсорлох, үл хүндэтгэх, бүдүүлэг, танхай, балмад зан гаргах, шударга хөдөлмөрөөс хойш суух, хууль ёсыг үл тоомсорлох, үл биелүүлэх зэрэг нь ёс суртахуун, зан төлвийн доголдол бөгөөд ийм үзэл бодол нь тодорхой гэмт хэрэг үйлдэх үед сэдэлтийн хэлбэрээр илэрдэг.

¿ðãýëæëýë

• Хүний үзэл бодол, дадал заншил бол субъектив хүчин зүйл бөгөөд түүний мөн чанарыг танин мэдэхийн тулд тэдгээрийг үүсгэж буй болгосон объектив хүчин зүйлийг.судлах шаардлагатай.

Хүрээлэн буй орчны тааламжгүй нөлөө

• Орчин ахуйн тааламжгүй нөхцөл нь бие хүний хүмүүжил, ёс суртахуунд нийгэмд харш үзэл бодол, дадал заншил бүрэлдэн тогтох эх үндэс нь болдог.

• Орчин ахуйн тааламжгүй нөлеө гэдэгт гэр бүл, хамт олон, сургууль, албан байгууллага зэрэг бичил орчны тааламжгүй нөхцөл çýðýã õàìààðíà.

Амьдралын тодорхой нөхцөл байдал буюу гэмт хэрэг

үйлдэхэд хүргэсэн тохироо

• хувь хүнийг гэмт хэрэг үйлдэхэд түлхэж байгаа орчны хүмүүсийн эвгүй зан харьцаа,

• доромжлол, мөнгөгүй болох, архидан согтуурах,

• ар гэрийн гачигдал, санаа сэтгэлийн дарамт çýðýã

• Өөрөөр хэлбэл, хувь хүний шунал, тачаал, атаархал, өс хонзон санамтгай байдал, уур хилэн зэрэг нь гэмт хэрэг үйлдэх үндсэн нөхцөл болдог гэж үздэг

• Тодорхой гэмт хэрэг үйлдэхэд хүний мөн чанар болсон зан төрхийн онцлог чухал үүрэгтэй гэж барууны судлаачид баталдаг.

Гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлсөн хүчин зүйлс, нөхцºл

• Ажилгүйдэл

• Архидан согтууралт

• Тэнүүчлэл

• Ядуурал ãýõ ìýò

Àжилгүйдэл

• ажилгүйдэл нь ямар ч нийгмийн байгууллын үед бодитойгоор байдаг үзэгдэл бөгөөд зах зээлийн чөлөөт нийгэмд хөдөлмөрлөх нь хувь хүний эрх бөгөөд өөрийн мэдлэг чадвар, авъяас, хүсэл сонирхол, мэргэжил, боломжийнхоо хэрээр ямар нэгэн ажил

эрхэлдэг.

• Өнөөдөр дэлхий дахин улам бүр глобалчлагдаж өндер мэргэжил, чадвартай боловсон хүчний эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэж байхад нөгөө талд мэргэжилгүй ажилчдын тоо нэмэгдэх хандлагатай болоод байна.

• Ажилгүйдэл яагаад гэмт хэрэг үйлдэгдэх аятай таатай суурь үндэс, нөхцөл болдог юм бэ ?

• Ажил хөдөлмөр бол хувь хүний амьжиргаагаа залгуулах гол арга хэрэгсэл болдог бөгөөд ажилгүй хүн бол орлогогүй, амьжиргаа муутай байх нь зүй ёсны хэрэг.

• Нэгэнт амьжиргааны түвшин дорой, чадан ядан амьдарч байгаа тохиолдолд гэр бүлийн зерчил улам бүр хурцдах болно. Өнөө маргаашийн хоол, хүүхдийн боловсрол, бусад хүмүүсийн өмссөн зүүсэнтэй өөрсдийгөө харьцуулан сэтгэл байнга тавгүй явах болно.

• Өдөр хоног ч ажилгүй хүний хувьд зовлонтой удаан өнгерч уйдахын эрхэнд болохгүй бүтэхгүй хүмүүстэй нийлжтэнэх, архидан согтуурах гэмт хэрэг үйлдэхэд хүргэдэг.

• Мэдээж ажилгүй байгаа бух хүмүус гэмт хэрэг үйлдэхгүй нь тодорхой бөгөөд ажилгүйдэл нь зөвхөн гэмт хэрэг үйлдэгдэх шалтаг, нөхцөл нь болно.

• Өөрөөр хэлбэл тухайн хүн нийгэмд харш зан төлөв гүнзгийрээгүй, хуулийг даган биелүулдэг бол ажилгуй байх нь гэмт хэрэг үйлдэх шалтаг болохгүй, харин ч ажил идэвхитэй хайх, хөдөлмөрийн биржид хандах, өөрийгөө боловсруулах сурах зэргээр цагийг өнгөрөөж ажилтай болох цагаа тэвчээртэй хүлээж улмаар үр дүнд хүрэн ажилтай болдог.

Архидан согтууралт

• гэмт явдлын гаралтанд архидан согтуурлыи нөлөөний тухай асуудал нь криминологийн шинжлэх ухааны анхаарах чухал асуудал юм.

• Согтуурал нь олон үеийн турш хүн төрөлхтөнд хортой нөлөөгөө үзүулсээр ирсэн бөгөөд манай улс зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн үеэс улам бүр газар авах болсон сөрөг үзэгдэл юм.

• Согтуурал нь гэмтявдлын нийгэм, сэтгэл зүйн шалтгааныгдэмжиж түлхэц өгч байдаг бөгөөд энэ нь нийгэмд хзрш зан ааш гаргах бодит нөхцөл байдлуудыг бүрдүүлэн хүнийг гэмт хэрэгт түлхэн оруулдаг.

• Согтуурал нь хүний мэдрэлийн системийн ажиллагаа, сэтгэхүйн процессийн хэвийн байдлыг алдагдуулж, гадаад орчны нөлөөнд хэт цочромтгой хандаж зэрлэг бүдүулэг аашлах, хүнлэг ёс, иргэний үүрэг, хууль тогтоосон журмыг хүидлэхгүйд хургэдэг.

• .

• Архичид согтууруулах ундааг уухаа амьдралын зорилгоо болгож архииы мөнгө олохын тулд гэмт хэрэг үйлдэхээс буцахгүй байдалд орох нь цөөнгүй.

• Мөн архичид харгис хэрцгий бүдүүлэг авирлах шалтгаан болж улмаар хүч хэрэглэсэн болон танхайн гэмт хэрэг үйлдэхэд хүргэдэг

• Гэхдээ архи уух нь тухайн хувь хүний зан төлөвтөй ямар нэгэн хэмжээгээр холбоотой бөгөөд эрүүл ухаанаар өөрийгөө барьж байсан тэвчээð ¿ã¿é áîëæ уг хүний мөн чанар илэрдэг.

• Согтуурал нь нэг талаар гэмт хэрэг үйлдэх гэсэн санаа бодлыг бусдад төрүүлдэг, хүний үзэл бодол, оюун сэтгэхүйд байгаа нийгэмд харш санаа бодол нь хэрэгжин биелэх нехцөлийг бүрдүүлдэг.

• Ялангуяа сүүлийн үед хүүхэд эмэгтэйчүүд ихээр архидан согтуурах болж улмаар гэмт хэрэг зөрчилд холбогдох болсон нь сэтгэл эмзэглүүлэхгүй байхын аргагүй.

• Манай улс нэг хүнд оногдох спирт архины хэмжээгээр дэлхийд тэргүүлэгчдийн эгнээнд орж 1 хүнд жилд 10 литр архи оногдож байгаа, хэрэв архи уудаггүй, бага зэрэг уудаг хүмүүсийг хасаад тооцвол насанд хүрсэн 1 хүнд жилд 22 литр буюу 44 шил архи оногдож байна гэсэн үг.

• Архидан согтуурлыг багасгахгүйгээр гэмт явдалтай тэмцэх нь өрөөсгөл бөгөөд архидан согтууралтай тэмцэх дараах арга замууд байж. болох юм. Үүнд :

• 1. Архины хоруршигийгойлгуулах, архийгзохистой хэрэглэхталаар сурталчилгааны ажил явуулах

• 2. Төр, нийгэм, хамт олон, гэр бүлийн хяналтыг хүчтэй болгох

• 3. Хүүхдэд болон орой үдшийн цагаар согтууруулах ундаа зарахгүй байх журам тогтоох

• 4. Согтуурлын үндэс болж байгаа баар цэнгээний газруудын үйл ажиллагаанд тавих хяналтыг сайжруулах

• 5. Архичдыг сэтгэл заслын болон албадан эмчилгээнд хамруулах зэрэг болно.

Тэнүүчлэл

• Манай улс зах зээлийн харилцаанд шилжин орсон 1990-д оны сүүлээр анх орон гэргүй хүмүүсийн асуудал хурцаар тавигдаж эхэлсэн юм.

• Урьд нь социалист нийгмийн үед орон гэргүй тэнүүлчин хүмүүс мэр сэр байсан боловч хаалттай нийгэм тэр бүхнийг нуун дарагдуулж чаддаг байсан юм.

• Өнөөдөр албан ёсны мэдээгээр 3500 орчим хүүхэд болон насанд хүрэгсэд орон гэргүй тэнүүчилж байгаа гэдэг боловч бодит байдал дээр тэнүүлчдийн тоо 10000 гаруй байгаа гэсэн судалгааны дүн бидэнд байна. Орон гэр гэдэг бол хүний амьдралын наад захын шаардлага бөгөөд орон гэргүй байна гэдэг бол сурч боловсрох, ажил хөдөлмөр эрхлэх, нийгмийн бусад эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй болгодог.

• та нар яагаад тэнүүчлэх болсон бэ гэсэн асуултанд хүүхдүүдийн 28 хувь нь ээж аавтайгаа таарахгүйн улмаас гудамжинд гарсан, 15 хувь нь өнчин өрөөсөн, харж хандах хүнгүйн улмаас, 8 хувь нь хойд эцгийн болон ойр дотны хүмүүсийн бэлгийн хүчирхийллийн улмаас, 34 хувь нь гэрээсээ хөөгдсөн гэсэн бөгөөд бусад нь хариулсангүй.

• Судалгаанд оролцсон хүүхдүүд нь 8-18 насныхан байсан бөгеед боловсролын хувьд бүгд бага боловсролтой болон огт боловсролгүй байсан.

• Хэрхэн амь зуулгаа залгуулдаг талаар ярилцахад 60 хувь нь хог түүж амьдардаг, бусад нь хулгай хийх, дээрэмдэх, бусдыг зодох, айлган сүрдүүлэх, гуйлга гуйх аргаар амъдардагаа хүлээсэн юм.

• Ямар нэгэн байдлаар гэмт хэрэг үйлдэж байсан эсэхийг асуухад 76 хувь нь тийм, 34 хувь нь тэр л аргаар байнга амьдарч байна гэсэн.

• Судалгааг авахад тэдэнд хоол, мөнгө өгч байж цөөн асуултанд хариу авсан бөгөөд тэд цааш хариулахыг хүсэхгүй байлаа.

• Энэ бүхнээс үзэхэд орон гэргүй хүмүүст нийгэмд харш зан төлөв гүнзгийрэн тогтсон, хууль зөрчихийг юманд бодохоо больсон, гэмт хэргийн замаар амьдардаг, нийгэм, чинээлэг хүмүүсийг үзэн яддаг, өөрсдийгөө гэмт хэрэг үйлдэж байна гэж боддоггүй, ял шийтгэлээс айхаа больсон зэрэг шинжтэй байв.

Ядуурал • гэмт хэрэг үйлдэгдэх суурь нөхцөл

болдог. Өнөөдөр манай нийгэм баян, чинээлэг,

• Хүн амын орлого өдрөөс өдөрт хомсдож, цөөн зарим нь улам баяжиж, юмны үнэ тэнгэрт хадаж байгаа цаг үед бид амьдарч байна.

• Ядуу амьдарч байгаа хүмүүс боловсрол, мэргэжил олж авах нөхцөл муутай, хүрээлэн байгаа орчин ньтаагүй, нийгмийн баялагаастун өчүүхэн хувийг хүртдэг учир оюун ухааны ядууралд ч нэрвэгдсэн байдаг.

• Тэдний хууль эрх зүйн мэдлэг дорой, ухамсар муутай, гэмт хэрэг үйлдэхээс төдийлөн эмээхгүй, амьдрахын тулд яахаас ч буцахгүй зэрэг шинжтэй.

• Мэдээж бүх ядуу хүмүүс нийгэмд харш зан төлөвтөй гэмт хэрэг үйлдэхэд бэлэн гэсэн хэрэг биш бөгөөд ядуурал бол гагцхүү гэмт хэрэг үйлдэгдэх нөхцөл болдог.

•  

• Зарим өрхийн тэргүүн хүүхдүүдээ өлсөхийг хараад аргагүйн эрхэнд хулгай хийж байна энэ тохиолдолд гэмт хэргийн шалтгаан нь амьдралын хүнд нөхцөл буюу ядуурал болж байгаа юм.