GUA DIDCTICA

Presentacin

Rosala de Castro (1837-1885), fundadora da literatura galega

contempornea, unha figura cumio das letras galegas e

universais. Agora, 125 anos aps o seu falecemento, a exposicin

Rosala sempre viva. Viva Rosala!! pretende demostrar a

actualidade da sa obra.

A travs de cinco caixas de luz compostas de vinte paneis, a/o

visitante acceder a unha explicacin clara e sinttica dos

principais acontementos da biografa da poeta, trazando unha

imaxe autntica de Rosala. Igualmente, a seleccin de textos e

vdeos que acompaan a exposicin, halle permitir constatar

que as reivindicacins que a autora de Follas Novas consuma

non teen precedentes na nosa Historia.

A exposicin Rosala sempre viva. Viva Rosala!! a historia

dunha poeta excepcional e incomprendida, nunha poca que

foi incapaz de asumir un alegato tan admirabelmente

revolucionario como o seu.

A presente gua didctica est pensada para complementar a visita

exposicin. As actividades que propomos a seguir resultan fundamentais para

mellor aproveitala, se ben o profesorado deber considerar a idoneidade das

mesmas, adaptndoas e mesmo incorporando novas propostas. Os

obxectivos xerais da exposicin son os seguintes:

a)Acadarmos un coecemento actualizado da biografa de Rosala de

Castro, as como unha visin panormica da sa producin artstica

completa.

b)Relacionarmos os contidos da obra de Rosala co seu contexto histrico.

c)Sermos conscientes das dificultades que as mulleres escritoras achaban

para participaren no sistema literario en rxime de igualdade.

d)Comprobarmos a natureza subversiva da producin rosaliana a travs da

lectura e comentario dos fragmentos propostos na exposicin e mais nesta

gua.

e)Experimentarmos o carcter musical e dramatrxico da obra de Rosala.

Penetrar na biografa daqueles personaxes que marcan un antes e un despois

na Historia da humanidade decote tarefa pouco doada. Tal o caso de

Rosala de Castro, cuxo periplo vital resulta especialmente difcil de reconstrur,

feito agravado pola destrucin de grande parte da correspondencia da

poeta no decembrar dos seus das.

Por esta razn, antes de visitar a exposicin, cmpre investigarmos acerca da

sa figura, facendo uso de enciclopedias e dos recursos dixitais que a rede

nos proporciona, por exemplo:

http://www.bvg.udc.es

http://www.rosaliadecastro.org

Despois de nos documentar convenientemente, entre todas e todos,

redactaremos unha breve biografa da escritora. Unha vez realizada a visita,

completaremos o noso traballo cos datos recollidos na mesma.

No perodo en que Rosala de Castro escribe, prodcense importantes

acontecementos histricos que actan como pano de fondo da sa

producin artstica. Como poders comprobar, moitos dos temas

presentes na sa obra estn claramente determinados polas

circunstancias histricas.

Actividades

1) Le atentamente o seguinte texto:

Eran as seis da tarde. entrada, fronte ao peirao, cruzronse un

galen de pesca que a coa sa inmensa de lio tendida sobre as

augas, e un xigantesco steamer trasatlntico coa sa hlice a media

mquina. O galen a captura da pescada mar adentro, en longa e

perigosa viaxe, cuxa duracin non excedera de vinte e catro horas. O

steamer via de Buenos Aires, traendo a bordo unhas cantas ducias

de galegos que tornaban da emigracin voluntaria imposta pola

fame...

Ao se cruzaren saudronse na entrada da ra os que hai anos non van

as costas de Galiza e os que viven nelas; uns van e outros voltan,

tendendo desde Vigo s ricas repblicas sudamericanas un cordn de

traballo e esperanzas...

O galego non emigra por pracer, malia o exemplo que lle dan os que

voltan ricos de Amrica; emigra por necesidade. Cando chega o caso

de que na dilatada familia sobra un, o mis forte decdese: xunta os 40

ou 50 pesos que lle custa o frete, merca unha arca de pieiro pintada

de cor escura, e lvaa baleira. O seu propsito traela chea

(Jos Ortega Munilla. El Faro de Vigo, 1885).

a) Cal o tema que se trata no texto?

b) Explica o carcter contraditorio da expresin: emigracin

voluntaria imposta pola fame.

c) Cal a opinin do autor a respecto da natureza da emigracin

galega?

d) Reflexiona acerca das condicins da viaxe daqueles galegos que

emigraban. Existe algn tipo de paralelismo coa situacin das

persoas inmigrantes na actualidade?

2. Le os seguintes versos:

Este vaise i aquel vaise,

E todos, todos se van;

Galicia, sin homes quedas

Que te poidan traballar.

Tes en cambio, orfos e orfas

E campos de soledad,

E nais que non teen fillos

E fillos que non ten pais.

E tes corazns que sufren

Longas ausencias morts,

Viudas de vivos e mortos

Que ningun consolar.

a) Os versos que acabas de ler constiten a derradeira parte do

poema Pr Habana!, que abre o Libro V de Follas Novas

(1880), titulado As viudas dos vivos e as viudas dos mortos. Que

se pretende significar co ttulo da derradeira seccin de Follas

Novas, presente tamn neste poema?

b) Cales son as consecuencias da emigracin plasmadas no

poema?

c) Cal pensas que pode ser a opinin de Rosala acerca do

fenmeno emigratorio?

Rosala de Castro foi unha escritora profesional no seu sentido

vocacional, consciente das sas capacidades intelectuais e con claras

e lextimas aspiracins de participar no panorama cultural da poca en

que viviu.

Actividade

Le atentamente o seguinte texto:

(...) pero sobre todo, mia amiga, ti non sabes o que ser escritora.

Selo como George Sand1 vale algo; mais doutro xeito, que continuo

tormento! Pola ra sinlante constantemente, e non para ben, e en

todas partes murmuran de ti. Se vas tertulia e falas de algo do que

sabes, se te expresas sequera nunha linguaxe algo correcta, chmante

bacharela, din que te escoitas a ti mesma, que o queres saber todo. Se

gardas unha prudente reserva, que fachendosa!, que orgullosa!

(Rosala de Castro. Las literatas, 1865)

No fragmento anterior, pertencente ao breve ensaio titulado Las

literatas, a escritora profesional Nicanora tenta persuadir a sa amiga,

Eduarda, da conveniencia de non se dedicar escrita literaria:

a) Que argumentos son esgrimidos por Nicanora?

b) Cal era o papel que corresponda desenvolver muller no

sculo XIX? Distaba moito dos valores que representaba a muller

escritora?

c) Poden as queixas expostas neste fragmento ter unha orixe

autobiogrfica?

1 George Sand, pseudnimo da escritora francesa Aurore Dupin (1804-1876).

Rosala de Castro estivo intimamente ligada ao teatro, participando en

diversas representacins ao longo da sa vida. Os seus textos, ademais

dun notbel carcter musical, posen unha importante forza

dramtica.

Actividade

Lectura dramatizada (con varias voces) do poema A probia, que

est xorda..., includo no Libro IV de Follas Novas (1880).

NA EXPOSICIN... REFLEXIONAMOS!

CAIXA 1 (PANEIS 1-4)

Cales son as especiais circunstancias en que ten lugar a

chegada ao mundo de Rosala de Castro?. Por que razn

puido suceder deste xeito?.

Na vida de Rosala, que importancia adquire a figura de

dona Teresa de Castro?. Coeces algunha demostracin

de afecto cara nai na sa obra?.

No fragmento de Padrn!... Padrn! proposto no panel 3, a poeta evoca a felicidade dos seus primeiros anos de

vida. Poderiamos dicir que a dita foi efmera? Xustifica a

ta resposta basendote no poema.

Ao longo do sculo XIX, as taxas de analfabetismo feminino

foron moito superiores s masculinas, xa que tampouco o

acceso da muller educacin se produciu en condicins

de igualdade. Neste contexto, que puido propiciar a

educacin de Rosala? Pensas que a autoaprendizaxe foi

un factor importante? Por que?.

CAIXA 2 (PANEIS 5-8)

Dos seguintes adxectivos, sinala os cinco mis apropiados

para caracterizar a Rosala: culta, dcil, revolucionaria,

chorona, ousada, irnica, alegre, apoucada, inculta.

Despois de visionares o audiovisual Ignotus, responde:

En que contexto histrico se desenvolven os

acontecementos?

Que habilidade pose o protagonista da historia?

Pensas que se trata dunha facultade innata?

Como reacciona Rosala perante os orixinais asubos

do rapaz? Diras que, ademais de ser receptiva para a

msica, a escritora pose sensibilidade social? Por

que?

Cal o desenlace de Ignotus? Pensas que o destino

do protagonista podera ser outro mellor? Propn algn

exemplo.

CAIXA 3 (PANEIS 9-12)

A partir do fragmento do prlogo de Follas Novas

proposto no panel 11, responde: Que importancia

concede Rosala lingua galega? Para quen declara

escribir os seus versos? Poderas citar algn texto da

escritora en que se denuncie a precaria situacin do noso

idioma?

Por que razn Cantares gallegos (1863) foi unha obra tan

relevante na historia da nosa literatura? Lembra que o Da

das Letras, que celebramos cada 17 de maio, conmemora

a publicacin deste libro.

A pseudonimia consiste en adoptar un nome ficticio para

asinar unha obra, ocultando as a verdadeira identidade

do autor/a. Poderas sinalar o pseudnimo empregado por

algunha escritora contempornea de Rosala? Cal a sa

caracterstica mis salientbel?

A diferenza doutras escritoras, Rosala de Castro

endexamais fixo uso de pseudnimos masculinos. Pensas

que as escritoras conseguan publicar con maior facilidade

os seus libros se asinaban como se fosen homes? Por que?

CAIXA 4 (PANEIS 13-16)

A partir do fragmento do prlogo de Follas novas proposto

no panel 13, responde: Con quen se identifica a escritora?

Por que razn? Ten esta declaracin da poeta algunha

consecuencia na sa obra?

A partir do poema Xan (panel 15):

Enumera as tarefas realizadas por Xan e Pepa.

Consideras que se trata dunha distribucin xusta?

En que consiste a tcnica da inversin de papeis

utilizada por Rosala neste poema? Que finalidade

procura?

Que significado ds aos catro versos derradeiros da

composicin?

A partir da lectura do poema derradeiro de En las orillas del

Sar proposto no panel 16, responde: Como definida a

gloria nos primeiros versos do poema? Procrase acadar

o seu favor? Que denuncia formulada na estrofa

derradeira? Pensas que a obra de Rosala acadou toda a

repercusin merecida?

CAIXA 5 (PANEIS 17-20)

A partir da lectura do poema de Follas Novas proposto no

panel 17, responde: Cal o tema principal? Como imaxina

o eu lrico o seu propio pasamento? Cal pode ser a razn

da especial familiaridade da poeta coa morte?

Enumera algunha das reivindicacins que Rosala de

Castro leva a termo nos seus textos. Pensas que a sa obra

, hoxe en da, suficientemente coecida?

LIA DO TEMPO

Nacemento de Rosala de Castro, en Santiago de Compostela.

Teresa de Castro faise cargo de Rosala

Publicacin do poemario titulado

_________________Matrimonio con Manuel MurguaEscribe os nomes da descendencia :

Publicacin da sa primeira novela, titulada ______________________Publicacin da sa primeira novela, titulada ______________________

Flavio

Publicacin de Cantares Gallegos.Escribe o ttulo de dous poemas desta obra:

Publicacin de Cantares Gallegos.Escribe o ttulo de dous poemas desta obra:

A mi madre

Publicacin do relato titulado__________________Publicacin do relato titulado__________________

Publicacin da novela mis innovadora, titulada __________________________

Publicacin de Follas Novas. Escribe o ttulo de dous poemas desta obra:

El primero loco

Publicacin de

_______________Falecemento de Rosala de Castro, na casa da matanza en Padrn.

ESCRITORA CULTA E PROFESIONAL

POETA REVOLUCIONARIA

FUNDADORA DA LITERATURA GALEGA CONTEMPORNEA

ESCRITORA FEMINISTA

AUTORA UNIVERSAL

Para organizarmos algunhas informacins relevantes, completa os datos que faltan.*

Autor do texto: Diego Pardo Amado.Deseo: Andrea Torreiro ReinoProducin: Mr Misto Films