Banak. mugatuaRio de Janeiro (Brasil)2012ko ekainaren 21etik 22ra10. gaiaKonferentziaren amaierako dokumentua

Nahi dugun etorkizuna

I. Gure ikuspegi komuna1. Guk, estatuburu, gobernuburu eta goi-mailako ordezkariok, Rio de Janeiron (Brasil) 2012ko ekainaren 20tik 22ra bitartean bilduta, gizarte zibilaren erabateko partaidetzarekin garapen jasangarriaren aldeko konpromisoa berritzen dugu, bai eta gure planetarentzat eta oraingo zein etorkizuneko belaunaldientzat ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren aldetik jasangarria den etorkizuna sustatzearen aldekoa ere.

2. Txirotasuna errotik kentzea da munduak gaur egun duen arazorik handiena, eta garapen jasangarriaren ezinbesteko baldintza ere bai. Horri dagokionez, gizateria txirotasunetik eta gosetik urgentziaz liberatzeko erabaki irmoa dugu.

3. Horrenbestez, garapen jasangarria maila guztietan kontuan hartzea beharrezkoa dela aitortzen dugu, garapen horren alderdi ekonomikoak, sozialak eta ingurumenekoak txertatuz, bai eta horien artean dauden loturak aitortuz ere; halaxe bakarrik lortuko dugu garapen jasangarria alderdi guztietan.

4. Txirotasuna errotik kentzea, jasangarriak ez diren modalitateak aldatzea eta ekoizpen- eta kontsumo-modalitate jasangarriak sustatzea garapen jasangarriaren helburu orokorrak eta ezinbesteko baldintzak direla aitortzen dugu, bai eta garapen ekonomiko eta sozialaren baliabide naturalen oinarria babestea eta antolatzea ere. Era berean, garapen jasangarria lortzea beharrezkoa dela berresten dugu, horretarako hazkunde iraunkorra, inklusiboa eta bidezkoa sustatuz, guztientzat aukera handiagoak sortuz, desberdintasunak murriztuz, oinarrizko bizitza-mailak hobetuz, bidezko garapen soziala eta inklusioa sustatuz, eta natur baliabideen eta ekosistemen antolaketa integratua eta jasangarria bultzatuz; besteak beste, garapen ekonomiko eta sozialerako zein giza garapenerako lagungarri izan dadin, eta, aldi berean, arazo berrien aurrean, ekosistemen kontserbazioa, birsorkuntza, berrezartzea eta erresilientzia errazteko.

* 2012ko ekainaren 22an berriro argitaratuta arrazoi teknikoak direla kausa.

5. Nazioartean hitzartutako garapen-helburuak ahalik eta bizkorren lortzeko ahal dugun guztia egiteko konpromisoa berresten dugu, baita 2015erako milurteko garapen-helburuak erdiesteko ere.

6. Pertsonak garapen jasangarriaren erdigune direla aitortzen dugu, eta, horregatik, mundu zuzena, bidezkoa eta inklusiboa lortzeko ahalegina egiten dugu; halaber, elkarrekin lan egiteko konpromisoa hartzen dugu, hazkunde ekonomiko iraunkor eta inklusiboa, garapen soziala eta ingurumenaren babesa sustatzeko, guztiontzat izango baita onuragarri.

7. Oraindik ere Nazio Batuen Gutunaren asmoei eta printzipioei jarraitzen ditugula berresten dugu, nazioarteko zuzenbidea eta bere printzipioak erabat errespetatuz.

8. Halaber, askatasunaren, bakearen eta segurtasunaren garrantzia ere berresten dugu, baita giza eskubide guztien errespetua ere, horien artean: garapenerako eta bizi maila egokirako eskubidea, elikadurarakoa, zuzenbide-estaturakoa, generoen arteko berdintasunerakoa, emakumeen jabekuntzarakoa, eta garapenerako gizarte bidezkoak eta demokratikoak lortzeko konpromiso orokorra.

9. Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren garrantzia berresten dugu, baita giza eskubideei eta nazioarteko zuzenbideari buruzko nazioarteko gainerako tresnena ere. Estatu guztiek, Nazio Batuen Gutunaren arabera, guztion giza eskubideak eta funtsezko askatasunak errespetatzeko, babesteko eta sustatzeko ardura dutela nabarmentzen dugu, arrazagatik, koloreagatik, sexuagatik, hizkuntzagatik, erlijioagatik, iritzi politikoagatik edota bestelako arrazoiengatik bereizketarik egin gabe, baita jatorri nazional edo sozialagatik, gaitasun ekonomikoagatik, jaiotzagatik, ezgaitasunengatik edota bestelako arrazoiren batengatik bereizketarik

egin gabe ere.

10. Demokrazia, gobernantza ona eta zuzenbide-estatua, maila nazionalean eta nazioartean, baita ingurune egoki bat ere, garapen jasangarriarentzat funtsezkoak direla aitortzen dugu, hazkunde ekonomiko iraunkor eta inklusiboa, garapen soziala, ingurumenaren babesa eta txirotasuna zein gosea errotik kentzea barne hartuta. Garapen jasangarriarekin lotutako helburuak lortzeko, erakunde eraginkorrak, gardenak, arduratsuak eta demokratikoak behar ditugula maila guztietan berresten dugu.

11. Nazioarteko lankidetza sendotzeko gure konpromisoa berresten dugu guztiontzako garapen jasangarriarekin lotutako arazoei aurre egiteko, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan. Horri dagokionez, egonkortasun ekonomikoa, hazkunde ekonomiko iraunkorra, ekitate sozialaren sustapena eta ingurumenaren babesa lortzeko beharra berresten dugu, aldi berean generoen arteko berdintasuna, emakumeen jabekuntza eta guztientzako aukera-berdintasuna handituta, baita umeen babesa, biziraupena eta garapena ere, harik eta haien potentzial handiena lortu arte, horretarako hezkuntza ere baliatuta.

12. Premiazko neurriak hartzea erabakitzen dugu garapen jasangarria lortzeko. Hortaz, garapen jasangarriaren aldeko konpromisoa berritzen dugu; horretarako, orain arte egindako aurrerapenak eta garapen jasangarriari buruzko gailur nagusien emaitzak aplikatzeari dagokionez egiteko dagoena ebaluatuta eta zailtasun berriei aurre eginda. Garapen Jasangarriari buruzko Nazio Batuen Konferentziaren gaiei heltzeko erabaki irmoa adierazten dugu; hau da, ekonomia berdea garapen jasangarriarekin loturik eta txirotasuna errotik kentzea, bai eta garapen jasangarrirako esparru instituzionala ere.

13. Garapen jasangarria lortzeko, aitortzen dugu ezinbestekoa dela gizakiek beren bizitzetan eta etorkizunean eragitea, erabakiak hartzean parte hartzea eta kezkak adierazteko aukera izatea. Garapen jasangarriak neurri zehatzak eta premiazkoak eskatzen dituela nabarmentzen dugu. Horretarako, aukera bakarra dago: pertsonen, gobernuen, gizarte zibilaren eta sektore pribatuaren arteko aliantza handia eratzea.

II. Konpromiso politikoa berritzea

A. Rioko Printzipioak eta aurreko ekintza-planak berrestea

14. Giza Ingurumenari buruzko Nazio Batuen Konferentziaren Stockholmeko Adierazpena gogoratzen dugu, Stockholmen 1972ko ekainaren 16an onartua.

15. Ingurumenari eta Garapenari buruzko Rioko Adierazpenaren printzipio guztiak berresten ditugu, baita erantzukizun komun baino berezituen printzipioa ere, Rioko Adierazpenaren 7. printzipioan ezarritako moduan.

16. Honako hauek osotasunez aplikatzeko konpromisoa berresten dugu: Ingurumenari eta Garapenari buruzko Rioko Adierazpena, Agenda 21, Agenda 21 geroago gauzatzeko plana, Garapen Jasangarriari buruzko Munduko Gailurraren Erabakiak Aplikatzeko Plana (Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Plana) eta Garapen Jasangarriari buruzko Munduko Gailurraren Garapen Jasangarriari buruzko Johannesburgoko Adierazpena, garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikien garapen jasangarrirako Ekintza Programa (Barbadosko Ekintza Programa) eta Maurizioko Estrategia geroago garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikien garapen jasangarrirako Ekintza Programa. Halaber, hauek osotasunez aplikatzeko konpromisoa ere berresten dugu: 2011-2020 aldirako gutxien aurreratuta dauden herrialdeen aldeko ekintza programa (Istanbulgo Ekintza Programa), Almatyko Ekintza Programa (garatzeko bidean dauden itsasbazterrik gabeko herrialdeen behar berezien arreta, iraganbide-garraioaren arloko lankidetzarako munduko esparru berri baten barruan itsasbazterrik gabeko eta iraganbideko herrialdeentzat), Afrikako garapen-beharrei buruzko adierazpen politikoa, eta Afrika Garatzeko Aliantza Berria. Era berean, Nazio Batuen konferentzia eta gailur handi guztiek arlo ekonomikoan eta sozialean izandako emaitzei buruz ditugun konpromisoak gogoratzen ditugu, baita ingurumenaren alorrean izandakoak ere, hauek barne hartuta: Nazio Batuen Milurteko Adierazpena, 2005eko Munduko Gailurraren Amaierako Dokumentua, Garapenerako Finantzaketari buruzko Nazioarteko Konferentziaren Monterreyko Adostasuna, Garapenerako finantzaketari buruzko Dohako Adierazpena, Milurteko Garapen Helburuei buruzko Nazio Batuen Batzar Nagusiaren Goi Mailako Osoko Bilkuraren amaierako dokumentua, Populazioari eta Garapenari buruzko Nazioarteko Konferentziaren Ekintza Programa, eta Beijingeko Adierazpena eta Ekintza Plataforma.

17. Garapen jasangarria sustatzeko Rioko hiru Hitzarmenek garrantzi handia dutela aitortzen dugu,

eta, horri dagokionez, alderdi guztiei honako hitzarmen hauen bidez hartutako konpromiso guztiak betetzeko eskatzen diegu: Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Hitzarmena, Dibertsitate Biologikoari buruzko Hitzarmena eta Lehorte Larriak edo Basamortutzeak Jotako Herrialdeetako (bereziki Afrikako) Basamortutzearen aurkako Nazio Batuen Konbentzioa, dagozkien printzipioei eta xedapenei jarraiki. Halaber, alderdioi eskatzen zaie maila guztietan neurri eraginkorrak eta zehatzak har ditzatela eta nazioarteko lankidetza areagotu dezatela.

18. Garapen jasangarriaren agenda aurreratze aldera, erabaki irmoa dugu borondate politikoa indarberritzeko eta nazioarteko komunitatearen konpromiso maila handitzeko, horretarako nazioartean hitzartutako garapen-helburuak lortuta, milurteko garapen-helburuak barne. Era berean, 1992tik arlo ekonomikoan, sozialean eta ingurumenekoan nazioartean hitzartutako beste helburu garrantzitsu batzuekin ditugun konpromisoak ere berresten ditugu. Ondorioz, neurri zehatzak hartzea ebazten dugu, garapen jasangarriari buruzko konpromisoak azkarrago mamitu daitezen.

B.Integrazioa, aplikazioa eta koherentzia sustatzea: orain arte lortutako aurrerapenen eta oraindik egin gabe dagoenaren ebaluazioa, garapen jasangarriari buruzko gailur nagusien emaitzen aplikazioari dagokionez; zailtasun berrien eta agertuko direnen irtenbidea

19. Ingurumenari eta Garapenari buruzko Nazio Batuen 1992ko Konferentziatik igaro diren hogei urteotan, aitortzen dugu aurrerapenak ez direla maila berekoak izan, ezta garapen jasangarriari eta txirotasuna errotik kentzeari dagokienez ere. Aurreko konpromisoen aplikazioan aurrera egiteko beharra azpimarratzen dugu. Gainera, garatutako eta garatzeko bidean dauden herrialdeen arteko aldeak ezabatzeko aurrerapenak bizkortu egin behar direla aitortzen dugu, eta aukerak sortu eta baliatu behar direla ere bai, horretarako garapen jasangarria lortzeko hazkunde ekonomikoa eta dibertsifikazioa, garapen soziala eta ingurumenaren babesa sustatuta. Helburu horretarako, nabarmentzen dugu beharrezkoa dela oraindik ere ingurune egoki bat plano nazionalean zein nazioartekoan; era berean, etenik gabeko nazioarteko lankidetza indartua ere beharrezkoa da, bereziki finantzen, zorraren, merkataritzaren eta teknologia-transferentziaren arloetan –elkarrekin hitzartutakoaren arabera–, baita berrikuntzan, enpresa-espirituan, gaitasun-sorreran, gardentasunean eta kontuak ematean ere. Garapen jasangarria bilatzen duten eragileak eta interesdunak askotarikoak direla aitortzen dugu. Egoera horretan, adierazten dugu oraindik ere beharrezkoa dela herrialde guztien partaidetza osoa eta eraginkorra mundu mailako erabakiak hartzeko orduan, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeena.

Aitortzen dugu 1992tik aurrerapenak ez direla nahikoa izan, eta eragozpenak egon direla garapen jasangarriaren hiru alderdiak integratzeko garaian; gainera, eragozpenok arriskuan jarri dute garapen jasangarria lortzeko herrialde guztien ahalmena –bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeena– finantza-, ekonomia-, elikadura- eta energia-krisi ugariek larriagotuta. Horri dagokionez, funtsezkoa da Ingurumenari eta Garapenari buruzko Nazio Batuen Konferentziaren emaitzekin dugun konpromisoan atzera ez egitea. Gainera, aitortzen dugu herrialde guztien egungo arazo nagusietako bat krisi ugariek gaur egun munduan duten eragina dela, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeena.

20. Biziki kezkagarri zaigu planeta honetan bost lagunetik bat –hau da, 1.000 milioi lagun baino gehiago– muturreko txirotasunean bizitzea oraindik, eta zazpitik bat –edo % 14– gaizki elikatuta egotea, osasun publikoko arazo batzuk oraindik ere mehatxu diren aldetik: pandemiak eta izurriteak, adibidez. Egoera horretan, giza segurtasunari buruz dauden eztabaidak gogoan hartzen ditugu Batzar Nagusian. 2050erako 9.000 milioi lagunetik gora biztanle izango dira planetan, eta horietatik bi heren hirietan biziko dira. Aurreikuspen hori kontuan izanda, garapen jasangarria lortzeko ahaleginak areagotu behar ditugula aitortzen dugu eta, bereziki, txirotasuna, gosea eta saihets daitezkeen eritasunak errotik kentzeko.

21. Aitortzen dugu garapen jasangarriaren arloko aurrerapen-adibideak hainbat mailatan egin direla: eskualdeetan, estatuetan, azpinazioetan eta tokian-tokian. Ikusi dugu garapen jasangarria lortzera bideratutako ahaleginak eskualdeetako, estatuetako eta azpinazioetako plan eta politiketan jaso dituztela, eta, Agenda 21 onartu zenetik, gobernuek garapen jasangarriaren aldeko konpromisoa handitu dutela legeen eta erakundeen bitartez zein nazioarteko, eskualdeko eta azpieskualdeko akordioak eta konpromisoak eginez eta aplikatuz.

22. Garatzeko bidean dauden herrialdeei laguntzea garrantzitsua dela berresten dugu, txirotasuna errotik kentzeko eta behartsuek eta egoera ahulean dauden pertsonek boterea har dezaten sustatzeko. Horretarako,

besteak beste, aukeren aurreko oztopoak ezabatu behar dira, ekoizteko ahalmena handitu, nekazaritza jasangarria garatu, eta enplegu oso eta emankorra zein guztiontzako lan duina sustatu, baita politika sozial eraginkorrak ere. Era berean, babes sozialeko maila minimoak ere ezarri behar dira, betiere nazioartean hitzartutako garapen-helburuak lortzea xede hartuta, horien artean, milurteko garapen-helburuak.

23. Biziki kezkaturik gaude langabezia eta azpienplegu maila handiek jarraitzen dutelako, bereziki gazteen artean, eta, gazteen enpleguaren arazoari modu proaktiboz heltzeko, maila guztietan garapen jasangarriko estrategiak aplikatu behar direla adierazten dugu. Horri dagokionez, gazteei eta enpleguari buruzko mundu-estrategia bat eratzeko beharra aitortzen dugu, Lanaren Nazioarteko Erakundearen (LANE) eginkizunean oinarriturik.

24. Klima-aldaketa sektoreen arteko krisialdi iraunkorra dela aitortzen dugu, eta kezka agertzen dugu klima-aldaketaren aurkako eraginen neurriak eta larritasunak herrialde guztietan eragiten baitute eta garapen jasangarria eta milurteko garapen-helburuak lortzeko guzti-guztien ahalmena ahultzen baitute, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeena; orobat, nazioen bideragarritasuna eta biziraupena ere jartzen dituzte arriskuan. Horrenbestez, klima-aldaketaren aurka borrokatzeko premiazko neurri anbiziotsuak behar direla nabarmentzen dugu, Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioaren printzipioekin eta xedapenekin bat etorriz.25. Estatuei hertsiki eskatzen diegu ez hartzeko eta aplikatzeko nazioarteko zuzenbidearekin edo Nazio Batuen Gutunarekin bat ez datozen aldebakarreko neurri ekonomikoak, finantzarioak edo komertzialak, baldin eta erabateko garapen ekonomikoa eta soziala eragozten badute, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan.

26. Okupazio kolonial edo atzerritarraren pean bizi diren herrien determinazio askerako eskubidea erabat gauzatzeko oztopoak kentze aldera, neurri berriak eta ekintza eraginkorrak hartzeko konpromisoa berresten dugu, nazioarteko zuzenbidearekin bat (konpromiso hori Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean, 2005eko Munduko Gailurraren Amaierako Dokumentuan eta Milurteko Garapen Helburuei buruzko Batzar Nagusiaren Goi Mailako Osoko Bileraren Amaierako Dokumentuan adierazita dago); izan ere, oztopo horiek garapen ekonomiko eta sozialean eragin negatiboa dute, baita ingurumenean ere, eta bateraezinak dira gizakiaren duintasunarekin eta balioarekin; ondorioz, borrokatu eta ezabatu beharrekoak dira.

27. Nazio Batuen Gutunarekin bat etorriz, berresten dugu arestian aipatutakoa ez dela ulertuko estatuen lurraldetasunari edo independentzia politikoari kalte egiten dion edozer ekintza hartzea baimentzeko edo bultzatzeko moduan.

28. Neurri berriak eta ekintza eraginkorrak hartzea erabakitzen dugu, nazioarteko zuzenbidearekin bat etorriz, larrialdi humanitario konplexuko egoerak eragindako eremuetan eta terrorismoak eragindako eremuetan bizi diren pertsonen oztopoak eta eragozpenak deuseztatzeko, behar bereziei erantzuteko eta babesa sendotzeko.

29. Aitortzen dugu pertsona askok –behartsuek bereziki– ekosistemekiko mendetasun zuzena daukatela, biziraupenari, ongizate ekonomiko, sozial eta fisikoari, eta beren kultur ondareari dagokienez. Horregatik, funtsezkoa da enplegu eta diru-sarrera duinak sortzea bizi mailen arteko aldeak murrizteko, biztanleen beharrei hobeto erantzuteko, bizirik irauteko bitarteko eta praktika jasangarriak sustatzeko, eta natur baliabideak eta ekosistemak modu jasangarrian erabiltzeko.

30. Garapen jasangarriak prozesu inklusiboa izan behar duela azpimarratzen dugu, pertsonengan zentratutako prozesua, guztien onura eta parte-hartzea ahalbidetzen duena, gazteena eta umeena barne. Aitortzen dugu garrantzitsua dela generoen arteko berdintasuna eta emakumeek boterea hartzea, bai garapen jasangarrirako, bai gure etorkizun komunerako. Emakumeari ekonomian, gizartean eta erabaki politikoak hartzeko orduan parte hartzeko eta lidergoko eskubide-, sarbide- eta aukera-berdintasuna bermatzeko konpromisoak berresten ditugu.

31. Garapen jasangarria lortzeko herrialde bakoitzak bere zailtasunak dituela aitortzen dugu, eta egoerarik ahulenean dauden herrialdeek topatzen dituzten zailtasun bereziak azpimarratzen ditugu, bereziki Afrikako herrialdeek, gutxien aurreratuta dauden herrialdeek, garatzeko bidean dauden itsasbazterrik gabeko herrialdeek eta garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiek topatzen dituztenak, baita diru-sarrera ertainak dituzten herrialdeen zailtasun espezifikoak ere. Gatazka-egoeran dauden herrialdeek ere arreta berezia behar dute.

Garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikien egoera ahulari aurre egiteko neurri zehatzak eta premiazkoak hartzeko konpromisoa berresten dugu, besteak beste Barbadosko Ekintza Programa eta Maurizioko Estrategia etengabe aplikatuz; halaber, Barbadosko Ekintza Programa eta Maurizioko Estrategia aplikatuz lortutako

bultzadari eusten eta garapen jasangarria lortzen laguntzeko, garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiek dituzten zailtasun larriei irtenbide berriak elkarrekin aurkitzeko urgentzia dagoela nabarmentzen dugu.

32. Istanbulgo Ekintza Programak garapen jasangarriaren arloan gutxien aurreratuta dauden herrialdeen lehentasunak nabarmentzen dituela berresten dugu, eta horiek gauzatzeko munduko aliantza berritu eta sendotu batentzako esparrua definitzen dela ere bai. Gutxien aurreratuta dauden herrialdeei laguntza emateko konpromisoa hartzen dugu Istanbulgo Ekintza Programa aplikatzeko, baita garapen jasangarria lortzeko jardueretarako ere.

33. Afrikari zein bere garapen-beharrei dagokienez, Nazio Batuen gailur eta konferentzia nagusietan aldez aurretik hitzartutako konpromisoen aplikazioari arreta handiagoa jarri behar zaiola aitortzen dugu. Ikusten dugu Afrikara bideratutako laguntza handitu egin dela azkeneko urteotan. Nolanahi ere, oraindik urruti gelditzen da aurretik hartutako konpromisoetatik. Nabarmentzen dugu garrantzitsua dela nazioarteko komunitateak laguntza ematea Afrikak garapen jasangarria lortzeko egindako ahaleginei. Horri dagokionez, beste behin ere, garapenaren arloan Afrikaren beharrei buruz nazioartean hartutako konpromisoak erabat betetzeko konpromisoa hartzen dugu, bereziki hauetan ageri direnak: Nazio Batuen Milurteko Adierazpena, Afrika Garatzeko Aliantza Berriari buruzko Nazio Batuen Adierazpena, Monterreyko Adostasuna, Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Plana eta 2005eko Munduko Gailurraren Amaierako Dokumentua, baita garapenaren arloan Afrikak dituen beharrei buruzko 2008ko adierazpen politikoa ere.

34. Aitortzen dugu garatzeko bidean dauden itsasbazterrik gabeko herrialdeek garapen jasangarria lortzeko muga larriak dituztela hiru alderdietan. Horri dagokionez, garatzeko bidean dauden itsasbazterrik gabeko herrialdeen behar bereziez eta herrialde horien zailtasunez arduratzeko konpromisoa berresten dugu, hartarako Almatyko Ekintza Programaren aldiaren erdialdeko azterketari buruzko adierazpenean ageri den Almatyko Ekintza Programa aplikatuta, osorik, egoki eta eraginkortasunez.

35. Diru-sarrera ertainak dituzten herrialdeek herritarren ongizatea hobetzeko egindako aurrerapenak aitortzen ditugu, baita txirotasuna errotik kentzeko, desberdintasunak murrizteko eta garapen-helburuak –milurteko garapen-helburuak barne– lortzeko lanean egindakoak ere; era berean, aitortzen ditugu alderdi ekonomikoak, sozialak eta ingurumenekoak barne hartzen dituen garapen jasangarria modu zabalean lortzeko egindako lanak ere. Nazioarteko erkidegoak lan hori hainbat modutara lagundu beharko lukeela berresten dugu, herrialde horien beharrak eta barneko baliabideak erabiltzeko gaitasuna kontuan harturik.

36. Barne-produktu gordina osatzen duten aurrerapenak neurtzeko modu askotarikoagoak ezartzeko beharra aitortzen dugu, politikako erabakiak hobeto informatzeko. Horrekin loturik, Nazio Batuen Estatistika Batzordeari eskatzen diogu arlo horretan lan-programa abiarazteko, lehendik dauden ekimenetan oinarriturik eta Nazio Batuen sistemaren erakunde egokiei eta beste erakunde eskudun batzuei kontsulta egin ostean.

37. Lur planeta eta bertako ekosistemak geure etxea direla aitortzen dugu, baita «Ama Lurra» adierazpen komuna dela ere herrialde eta eskualde askotan; halaber, ohartzen gara herrialde batzuek garapen jasangarria sustatzeko testuinguruan naturaren eskubideak aitortzen dituztela. Erabat konbentziturik gaude erabat beharrezkoa dela naturarekin harmoniatsu izatea, oraingo eta etorkizuneko belaunaldien behar ekonomikoen eta ingurumenekoen arteko bidezko oreka lortuko bada.

38. Garapen jasangarriaren ikuspegi globalak eta integratuak hartzeko eskatzen dugu, gizateria naturarekin harmonian biziaraziko dutenak eta lurreko ekosistemaren egoera eta osotasuna berrezartzeko neurriak harraraziko dituztenak.

39. Munduaren aniztasun naturala eta kulturala aitortzen dugu, baita kultura eta zibilizazio guztiek garapen jasangarria lagun dezaketela ere.

C. Talde nagusien eta beste interesdun batzuen parte-hartzea

40. Gobernu- eta legegintza-organoek garapen jasangarria sustatzeko lanean duten funtsezko eginkizuna berresten dugu, maila guztietan. Tokiko eta azpinazioko mailan egindako ahaleginak eta aurrerapenak aitortzen ditugu, bai eta garapen jasangarria lortzeko agintaritza eta komunitate horien funtzioak duen garrantzia ere; izan ere, herritarrei eta interesdunei parte hartzeko aukera ematen diete eta garapen jasangarriren hiru dimentsioei buruzko beharrezko informazioa ematen diete, besteak beste. Horretaz gain, aitortzen dugu garrantzitsua dela erabakiak hartzeko ardura duten instantzia guztiek garapen jasangarriko politiken plangintzan eta aplikazioan parte hartzea.

41. Garapen jasangarria sustatzeko, azpimarratzen dugu beharrezkoa dela herritarrek parte hartzea eta

informazioa eta prozedura judizial zein administratiboak eskura edukitzea. Garapen jasangarriak eskualdeko, nazioko eta azpinazioko agintari legegileen eta judizialen inplikazio produktiboa eta parte-hartze aktiboa behar ditu, bai eta talde nagusi guztienak ere: emakumeak, umeak eta gazteak, herri indigenak, gobernuz kanpoko erakundeak, tokiko agintariak, langileak eta sindikatuak, enpresak eta industria, zientzia- eta teknologia-komunitatea eta nekazariak, baita beste interesdun batzuk ere (hala nola tokiko erkidegoak, boluntarioen taldeak eta fundazioak, migratzaileak, familiak, adineko pertsonak eta ezinduak). Hori horrela izanik, erabakiak hartzen, planifikatzen eta garapen jasangarria maila guztietan sustatzen duten politikak eta programak aplikatzen laguntzen duten prozesuetan talde nagusiekin eta beste interesdun batzuekin elkarlan estuagoan aritzea erabakitzen dugu, egokia zer den aztertuta.

Gizarte zibilaren eginkizuna aitortzen dugu, eta berresten dugu garrantzitsua dela gizarte zibileko kide guztiek garapen jasangarrian aktiboki parte hartzea sustatzea. Halaber, gizarte zibilaren partaidetza hobetzea informaziorako sarbidea zabaltzearen, gizarte zibilaren gaitasuna indartzearen eta ingurune egokia sortzearen mende dagoela aitortzen dugu, besteak beste. Gainera, informazioaren eta komunikazioen teknologiak gobernuen eta herritarren arteko informazio-jarioa errazten duela ere aitortzen dugu. Hori horrela izanik, ezinbestekoa da informazioaren eta komunikazioen teknologiarako sarbidea hobetzeko lan egitea, bereziki banda zabaleko sareetara eta zerbitzuetara sartzeko; orobat, arrail digitala desagerrarazi behar da, nazioarteko lankidetzak arlo horretan egindako ekarpena aitortuta.

42. Emakumeek garapen jasangarria lortzeko ekarpen handia egin dezaketela nabarmentzen dugu. Emakumeen lidergo-funtzioa aitortzen dugu, eta generoen arteko berdintasuna eta emakumearen jabekuntza sustatzea erabakitzen dugu, baita garapen jasangarriaren arloko politiketan, programetan eta erabakiak hartzeko prozesuetan, maila guztietan, beren parte hartze osoa eta eraginkorra bermatzea ere.

43. Garapen jasangarria gauzatzeko sektore publiko eta pribatuaren parte-hartze aktiboa ezinbestekoa izango dela aitortzen dugu. Halaber, sektore pribatuaren parte-hartze aktiboak garapen jasangarria lortzen lagun dezakeela ere aitortzen dugu, baita sektore publikoaren eta pribatuaren arteko aliantzak eginez ere. Enpresei eta industriari garapen jasangarriko ekimenak sustatzea ahalbidetzen dieten politika- eta araudi-esparru nazionalak babesten ditugu, enpresen erantzukizun sozialaren garrantzia kontuan hartuta. Sektore pribatuari merkataritza-praktika arduratsuak hartzeko aholkatzen diogu, Nazio Batuen Munduko Hitzarmenak sustatutakoen antzekoak.

44. Enpresen jasangarritasunari buruzko txostenak aurkeztearen garrantzia aitortzen dugu, eta enpresak –bereziki burtsan kotizatzen duten sozietateak eta enpresa handiak– txostenak aurkezteko zikloan egokia denean jasangarritasunari buruzko informazioa jasotzera ere animatzen ditugu. Industria, gobernu interesdunak eta alderdi interesdun egokiak, Nazio Batuen sistemaren laguntzaz eta egokia denaren arabera, jardunbide egokien ereduak prestatzera animatzen ditugu, baita jasangarritasunari buruzko txostenak eranstearen aldeko neurriak hartzera ere, betiere lehendik dauden esparruen esperientziak kontuan hartuta eta garatzeko bidean dauden herrialdeen beharrei arreta berezia jarrita, baita gaitasuna sortzeko arloan ere.

45. Zientzia- eta teknologia-komunitateek garapen jasangarriari egindako ekarpen handia aitortzen dugu. Komunitate akademikoarekin, zientifikoarekin eta teknologikoarekin lan egiteko erabaki irmoa dugu, eta horien arteko elkarlana sustatzekoa ere bai, garatzeko bidean dauden herrialdeetan bereziki; izan ere, halaxe desagerraraziko da garatzeko bidean dauden herrialdeen eta garatutakoen arteko arrail teknologikoa, halaxe sendotuko da zientziaren eta politiken arteko lotura, eta halaxe sustatuko da nazioarteko lankidetza garapen jasangarriaren alorreko ikerketan.

46. Garapen jasangarria lortzeko herri indigenen partaidetza garrantzitsua dela nabarmentzen dugu. Era berean, aitortzen dugu garrantzitsua dela herri indigenen eskubideei buruzko Nazio Batuen Adierazpena, munduan, eskualdean, nazioan eta azpinazioan garapen jasangarriko estrategiak aplikatzeko testuinguruan.

47. Erabakiak hartzeko prozesuetan gazteen parte-hartze aktiboa garrantzitsua dela nabarmentzen dugu, aztertzen ditugun gaiek oraingo eta etorkizuneko belaunaldietan eragin sakona baitute; halaber, umeen eta gazteen ekarpena ezinbestekoa da garapen jasangarria lortzeko. Belaunaldien artean elkarrizketa eta elkartasuna sustatzeko beharra ere aitortzen dugu, haien iritziak aitortuz.

48. Langileen eta sindikatuen parte-hartzea garrantzitsua dela ere nabarmentzen dugu garapen jasangarria sustatzeko. Langileen ordezkari gisa, sindikatuak oso garrantzitsuak dira garapen jasangarria lortzea errazteko, bereziki beren alderdi sozialari dagokionez. Jasangarritasunaren arloko informazioa, hezkuntza eta gaikuntza funtsezkoak dira maila guztietan, baita lantokian ere, langileek eta sindikatuek garapen jasangarria are gehiago lagun dezaten.

49. Nekazariek, nekazari txikiek eta artisau-arrantzaleek, artzainek eta basoginek garapen jasangarrian nabarmen lagun dezakete ingurumen aldetik arrazionalak diren, elikagaien segurtasuna eta behartsuen bizi-baldintzak hobetzen dituzten, eta ekoizpen eta hazkunde ekonomiko jasangarria bultzatzen duten ekoizpen-jardueren bitartez.

50. Gobernuz kanpoko erakundeek, beren esperientzia askotariko eta errotuari zein gaitasun tekniko eta ahalmenari esker, garapen jasangarria sustatzeko egin ditzaketen eta egiten dituzten ekarpen baliotsuez ohartzen gara, bereziki informazioa eta ezagutzak trukatzeko, aztertzeko, elkarrizketa sustatzeko eta garapen jasangarria gauzatzeko arloetan.

51. Nazio Batuek garapen jasangarriaren agenda sustatzen funtsezko eginkizuna dutela aitortzen dugu. Alde horretatik, nazioarteko beste erakunde egoki batzuen ekarpenak ere aitortzen ditugu (nazioarteko finantza-erakundeak eta alde askotako garapeneko bankuak), eta horien arteko eta Nazio Batuekiko lankidetzaren garrantzia nabarmentzen dugu, dagozkien agintaldien esparruan, garapen jasangarrirako baliabideak lortzeko egindako lana aitortuta.

52. Rio de Janeiron 1992an garapen jasangarriaren alde abiarazitako munduko aliantza biziberritzeko konpromisoa hartzen dugu. Garapen jasangarria bilatzeko gure elkarlanari bultzada berritua emateko beharra aitortzen dugu, eta talde nagusiekin eta beste interesdun batzuekin elkarlanean aritzeko konpromisoa hartzen dugu aplikazioaren desfaseak ezabatzeko.

III. Ekonomia berdea garapen jasangarriaren eta pobrezia errotik kentzearen testuinguruan53. Herrialde bakoitzak, gorabehera eta lehentasun nazionalen arabera, garapen jasangarria hiru alderdietan lortzeko ikuspegi, eredu eta tresna ezberdinak dituela adierazten dugu; garapen jasangarria da, finean, gure helburu nagusia. Hori horrela izanik, garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko, ekonomia berdea eskuragarri ditugun tresna garrantzitsuenetako bat dela deritzogu, eta alternatibak eskain ditzakeela politikak formulatzeko orduan; halere, ez litzake arau zurrun multzo bat izan beharko. Ekonomia berdeak txirotasuna errotik kentzen eta hazkunde ekonomiko jasangarria lortzen lagundu beharko luke, gizarteratzea handituz, giza ongizatea hobetuz, eta guztiontzako enplegu eta lan duinerako aukerak sortuz, guztia ere lurreko ekosistemen funtzionamendu osasungarriari eutsita.

54. Garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko lanean, ekonomia berdearen politikek Rioko Printzipio guztiak, Agenda 21 eta Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Plana jarraitu behar dituztela adierazten dugu; horietara egokitu behar dira, eta nazioartean egoki hitzartutako garapen-helburuak lortzen lagundu behar dute, baita milurteko garapen-helburuak erdiesten ere.

55. Ekonomia berdearen politikek garapen jasangarria eta pobrezia errotik kentzea lortzeko hauxe egin beharko dutela adierazten dugu:

a) Nazioarteko zuzenbidearekin bateragarri izan.

Herrialde bakoitzaren natur baliabideen gaineko subiranotasun nazionala errespetatu, egoera, helburuak, erantzukizunak, lehentasunak eta jarduteko marjina kontuan hartuta, garapen jasangarriaren hiru alderdiei dagokienez.Ingurune egoki baten eta maila guztietan egoki funtzionatzen duten erakundeen babesa eduki, gobernuei lidergo-eginkizuna emanda eta interesdun egoki guztiek parte hartuta, baita gizarte zibilak ere.

b) Hazkunde ekonomiko eutsia eta inklusiboa sustatu, berrikuntza bultzatu, guztientzako aukerak, onurak eta jabekuntza eskaini, eta giza eskubideak errespetatu.

c) Garatzeko bidean dauden herrialdeen beharrak kontuan hartu, bereziki egoera berezietan dauden herrialdeenak.

d) Nazioarteko lankidetza sendotu; horren barruan sartzen da finantza-baliabideak hornitzea eta teknologia transferitzea garatzeko bidean dauden herrialdeei, baita horien gaitasuna sendotzea ere.

e) Garapen eta finantzaketarako laguntza ofizialari justifikatu gabeko baldintzak ez ezartzea lortu.

f) Bereizkeriarako medio arbitrario edo ezin justifikatuzkoa ez izan, ezta nazioarteko merkataritzaren murrizketa ezkutua ere; herrialde inportatzailearen jurisdikzio-esparrutik kanpoko ingurumen-erronkei aurre egiteko alde bakarreko neurriak hartzea saihestu, eta nazioz haraindiko edo munduko ingurumen-arazoak konpontzera zuzendutako ingurumen-neurriak, ahal den neurrian, nazioarteko adostasunean oinarritu daitezen

bermatu.

g) Garatutako herrialdeen eta garatzeko bidean dauden herrialdeen arteko arrail teknologikoa desagerrarazten lagundu, eta garatzeko bidean dauden herrialdeen mendetasun teknologikoa murriztu, neurri egoki guztiak hartuta.

j) Herri indigenen eta haien komunitateen, tokiko beste komunitate tradizional batzuen eta gutxiengo etnikoen ongizatea hobetu, haien nortasuna, kultura eta interesak aitortuta eta lagunduta; haien kultur ondarea, praktikak eta ezagutza tradizionalak arriskuan jartzea saihestu, txirotasuna errotik kentzen laguntzen duten merkatura bideratu gabeko ikuspegiak zainduta eta errespetatuta.

k) Emakumeen, umeen, gazteen, ezinduen, nekazari txikien, iraupeneko nekazarien, arrantzaleen eta enpresa txiki eta ertainetan lan egiten dutenen ongizatea hobetu, eta behartsuen eta talde ahulen bizi-baldintzak eta jabekuntza hobetu, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan.

l) Emakumeen eta gizonen potentziala ahalik eta gehien baliatu, eta ekarpena berdintasuneko baldintzetan egitea bermatu.

m) Garatzeko bidean dauden herrialdeetan txirotasuna errotik kentzen laguntzen duten ekoizpen-jarduerak sustatu.

n) Desberdintasunak eragiten dituzten kezkei kasu egin, eta gizarteratzea sustatu, babes sozialeko maila minimoak barne.

o) Kontsumo- eta ekoizpen-modalitate jasangarriak sustatu.

p) Txirotasuna eta desberdintasuna gainditzeko ahaleginean ez etsi, garapenaren ikuspegi inklusiboak eta bidezkoak hartuz.

56. Garapen jasangarriranzko bidean ekonomia berdearen politikak aplikatu nahi dituzten herrialdeen lana eginkizun komuna dela uste dugu, eta herrialde bakoitzari ikuspegi egokia hautatzeko aukera aitortzen diogu, betiere garapen jasangarriaren arloko plan, estrategia eta lehentasun nazionalei jarraiki.

57. Garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko lanean ekonomia berdeak natur baliabideak modu jasangarri batez kudeatzeko gaitasuna hobetuko duela uste dugu; era horretan, ingurumenaren aurkako ondorioak gutxiago izango dira, baliabideen aprobetxamendua hobea izango da, eta hondakinak murriztuko dira.

58. Ekoizpen eta kontsumoko ezin eutsizko modalitateekin lotuta, aitortzen dugu oraindik ere funtsezkoa dela premiazko neurriak hartzea horrelakoak gertatzen direnean, guztia ere ingurumenaren jasangarritasunaz arduratzeko, aniztasun biologikoa eta ekosistemak kontserbatzea eta modu jasangarrian erabiltzea sustatzeko, natur baliabideak birsortzeko, eta mundu-hazkunde inklusiboa eta bidezkoa sustatzeko.

59. Garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko, ekonomia berdearen politikak ezartzeko hausnartzera animatzen ditugu herrialde guztiak; era horretan, hazkunde ekonomiko eta enplegu-sorrera etengabeak, inklusiboak eta bidezkoak bultzatzen saiatzeko, bereziki emakume, gazte eta behartsuentzat. Horri dagokionez, ohartzen gara garrantzitsua dela langileek beharrezko ezagutza teknikoak eskura ditzaten bermatzea, baita hezkuntzaren bidez eta gaitasuna sortuz ere; orobat, garrantzitsua da beharrezko gizarte- eta osasun-babesa jasotzea ere. Horri dagokionez, interesdun guztiak animatzen ditugu egokia den bezala laguntzera, enpresak eta industria barne. Gobernuak, enplegu arloko joerei, bilakaerari eta murrizketei dagokienez, ezagutza eta gaitasun estatistikoa hobetzera animatzen ditugu, bai eta estatistika nazionaletan beharrezko datuak eranstera ere, Nazio Batuen eskudun erakundeen laguntzaz eta beren aginduei jarraiki.

60. Gizarte-, ingurumen- eta ekonomia-faktore guztiak ebaluatzea garrantzitsua dela aitortzen dugu, eta erabakiak hartzeko prozesuan txertatzera animatzen dugu, betiere egoera eta baldintza nazionalek ahalbidetzen badute. Aitortzen dugu garrantzitsua izango dela aukerak eta erronkak kontuan hartzea, baita garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko ekonomia berdearen politikek dituzten kostuak eta onurak aintzat hartzea ere; hartarako, ahalik eta datu eta analisi zientifiko onenak erabiliko dira. Aitortzen dugu estatuetan hartutako neurriek (neurri arautzaileak, borondatezkoak eta bestelakoak barne), nazioarteko hitzarmenen barruan hartutako betebeharrekin batera, garapen jasangarria sustatu ahal dezaketela, bai eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko ekonomia berdea sustatu ere. Gizarte-politikak garapen jasangarria sustatzeko funtsezkoak direla berresten dugu.

61. Aitortzen dugu interesdun guztien parte-hartzea eta aliantzak, harreman-sareak eta horien arteko esperientzia-trukeak lagungarri izan daitezkeela maila guztietan, herrialdeentzat garapen jasangarriko politika egokiak eratzen elkarrengandik ikasteko, ekonomia berdeko politikak barne. Herrialde batzuek, baita

garatzeko bidean dauden herrialdeek ere, garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko ekonomia berdeko politikak ikuspegi inklusiboz hartzen izandako esperientzia positiboez ohartzen gara, eta onespen handiz hartzen ditugu garapen jasangarriaren esparruetako esperientzien borondatezko trukea zein gaitasun-sorrera.

62. Komunikazioaren teknologiek, konexioko teknologiek eta aplikazio berritzaileek barne, garapen jasangarriaren alde ezagutzen trukea, elkarlan teknikoa eta gaitasuna sortzea sustatzeko zer-nolako gaitasuna duten aitortzen dugu. Teknologia eta aplikazio horiek gaitasuna sor dezakete, eta garapen jasangarriaren esparruetan esperientzien eta ezagutzen trukea erraz dezakete modu ireki eta gardenean.

63. Finantzaketa, teknologia, gaitasun-sorrera eta garapen jasangarriko politiken arloko behar nazionalak (garapen jasangarriaren eta txirotasuna errotik kentzeko testuinguruko ekonomia berdea barne) lotzearen garrantzia aitortuta, Nazio Batuen sistemari ondoko hauei dagokienez koordinazio eta informazioko eginkizunak gauzatzeko eskatzen diogu, betiere emaileekin eta nazioarteko erakunde egokiekin elkarlanean eta interesdunek eskatuta:

a) Interesa duten herrialdeei eskatutako laguntza ondoen eman diezaioketen kideak esleitzea.

b) Garapen jasangarriaren eta txirotasuna errotik kentzeko testuinguruan ekonomia berdeko politikak maila guztietan aplikatzeko tresnak edo jardunbide egokiak.

c) Garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko ekonomia berdearen politiken eredu edo adibide onak.

d) Garapen jasangarria eta pobrezia errotik kentzea lortzeko lanean, ekonomia berdeari buruzko politikak ebaluatzeko metodologiak.

e) Horretan laguntzen duten plataformak, berriak edo lehendik daudenak.

64. Nabarmentzen dugu garrantzitsua dela gobernuek lidergoa izatea politikak eta estrategiak formulatzeko garaian, prozesu inklusibo eta gardenen bidez. Halaber, ohartzen gara hainbat herrialdek zer-nolako ahalegina egin duten garapen jasangarriaren alde ekonomia berdeko estrategiak eta politika nazionalak prestatzeko prozesuak dagoeneko abiarazita dauzkaten aldetik, horien artean garatzeko bidean dauden herrialdeak ere bai.65. Garatzeko bidean dauden herrialdeak, eta, bereziki gutxien aurreratuta daudenak, lagun ditzatela eskatzen diegu dagokien kideei; hau da, Nazio Batuen eskualde-batzordeei, Nazio Batuen erakunde eta organoei, gobernuen arteko eta eskualdeetako beste erakunde eskudun batzuei, nazioarteko finantza-erakundeei eta garapen jasangarriarekin inplikatutako talde nagusiei, guztia ere sinatutako aginduekin bat etorririk, garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea erdiesteko ekonomia berdearen politiken bitartez, besteak beste.

66. Enpresei eta industriari eskatzen diegu, besteak beste, garapen jasangarria laguntzeko eta ekonomia berdeko politikak barne hartzen dituzten jasangarritasuneko estrategiak formulatzeko, egokia denaren arabera eta legedi nazionalari jarraiki.

67. Kooperatibek eta mikroenpresek gizarteratzen eta txirotasuna murrizten laguntzeko duten eginkizuna aitortzen dugu, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan.

68. Lehendik dauden aliantzak eta berriak, baita sektore publiko eta pribatuaren arteko aliantzak ere, egokia denean fondo publikoak mobilizatzera animatzen ditugu, sektore pribatuak osatuta, tokiko komunitateen eta indigenen interesak kontuan harturik. Alde horretatik, gobernuek garapen jasangarriko ekimenak lagundu beharko lituzkete, baita sektore pribatuaren ekarpena sustatuz ere, garapen jasangarriaren eta txirotasuna errotik kentzeko testuinguruan ekonomia berdeko politikak babestearren.

69. Teknologiaren eginkizun berezia eta berrikuntza sustatzearen garrantzia aitortzen ditugu, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan. Gobernuei, egokia denaren arabera, ingurumenaren aldetik arrazoizkoa den teknologia, ikerketa, garapena eta berrikuntza sustatzeko esparru egokiak sortzeko eskatzen diegu, guztia ere ekonomia berdea babesteko ere garapen jasangarriaren eta txirotasuna errotik kentzeko testuinguruan.

70. Garatzeko bidean dauden herrialdeei teknologia transferitzearen garrantzia azpimarratzen dugu, eta teknologia-transferentziaren, finantzaketaren, informaziorako sarbidearen eta jabetza intelektualeko eskubideen arloko xedapenak gogoratzen ditugu (Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean hitzartuta). Hori guztia bereziki ingurumenaren aldetik arrazoizkoak diren teknologietarako eta dagozkien ezagutza espezializatuetarako sarbidea sustatzeko, errazteko eta finantzatzeko, dagokion moduaren arabera; baita teknologia horiek garatzea, transferitzea eta hedaraztea ere, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeei eta trantsizioko ekonomiak dituzten herrialdeei, betiere aldeko baldintzetan edota mesedeko eta

lehentasunezkoetan, elkarrekin hitzartutakoaren arabera. Halaber, ohartzen gara Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Plana onartu zenetik kontu horien gainean izandako eztabaiden eta akordioen ondorengo bilakaeraz ere.

71. Garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea lortzeko helburuarekin ekonomia berdearen politikak hartzeko prest dauden garabideko herrialdeen ahaleginak lagundu beharrekoak direla aitortzen dugu; hain zuzen, laguntza teknikoa eta teknologikoa eman behar zaie.

IV. Garapen jasangarria lortzeko esparru instituzionala

72. Garapen jasangarriaren hiru alderdiak sendotzeaGarapen jasangarria lortzeko esparru instituzionala sendotzearen garrantzia azpimarratzen dugu, oraingo eta etorkizuneko erronkei modu koherente eta eraginkorrean erantzuteko eta garapen jasangarriaren agenda gauzatzean agertzen diren hutsuneak murrizteko. Garapen jasangarria lortzeko esparru instituzionalak garapen jasangarriaren hiru alderdiak modu orekatuan integratu beharko lituzke, bai eta neurrien aplikazioa hobetu ere; besteak beste, koherentzia sendotuz, jarduerak koordinatuz, ahaleginak bikoiztea saihestuz eta garapen jasangarria lortzean egindako aurrerapenak aztertuz. Halaber, esparru horrek inklusiboa, gardena eta eraginkorra izan beharko lukeela berresten dugu, eta irtenbide komunak aurkitu beharko lituzkeela garapen jasangarriarekin lotutako munduko arazoentzat.

73. Garapen jasangarria sustatzeko, aitortzen dugu funtsezkoa dela tokiko, azpinazioko, nazioko, eskualdeko eta munduko gobernantza eraginkorra izatea eta guztion iritziak eta interesak ordezkatzea. Garapen jasangarria lortzeko esparru instituzionala sendotzeak eta eraberritzeak ez luke xede izan beharko, garapen jasangarria lortzeko bide baizik. Aitortzen dugu nazioarteko esparru instituzional hobe eta eraginkorrago batek Rioko Printzipioekin bateragarri izan beharko lukeela; halaber, Agenda 21, Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Plana eta garapen jasangarrirako esparru instituzionalaren gaineko helburuak izan beharko lituzke oinarri; Nazio Batuen konferentzietan eta gailurretan hartutako konpromisoak betetzen lagundu beharko luke ekonomiarekin, gizartearekin eta ingurumenarekin lotutako alderdietan, baita haiekin lotutako gainerako esferetan ere, eta garatzeko bidean dauden herrialdeen lehentasun nazionalak hartu beharko lituzke kontuan, bai eta garatzeko estrategiak eta lehentasunak ere. Horrenbestez, garapen jasangarrirako esparru instituzionala indartzea erabaki dugu. Hauexek izango dira, besteak beste, egitekoak:

a) Garapen jasangarriaren hiru alderdiak modu orekatuan integratzea sustatuko du.

b) Emaitzak lortzera orientaturiko ikuspegian oinarrituko da, sektoreen arteko beharrezko kontu guztiak aintzat hartuta, garapen jasangarria garatzen laguntzeko xedez.

c) Funtsezko kontuen eta arazoen arteko loturen garrantzia nabarmenduko du, bai eta beharrezko maila guztietan ikuspegi sistematiko batez aurre egiteko beharra ere.

d) Koherentzia hobetu, zatiketa eta bikoizketa murriztu eta, eraginkortasuna, efikazia eta gardentasuna handituko ditu; aldi berean, koordinazioa eta lankidetza ere sendotuko ditu.

e) Herrialde guztiek erabakiak hartzeko prozesuetan partaidetza osoa eta eraginkorra izatea sustatuko du.

f) Goi-mailako agintari politikoak erakarri, arau-orientabideak eman, eta neurri zehatzak identifikatuko ditu garapen jasangarriaren planen aplikazioa sustatzeko, bereziki irakaspen eta esperientzien borondatezko trukearen bidez.

g) Zientziaren eta politiken arteko lotura sustatuko du ebaluazio zientifiko inklusiboen bidez (gardenak eta probetan oinarrituak), eta garapen jasangarriaren hiru alderdiekin lotutako esferetan datu fidagarriak eta egokiak eskura jarriko ditu, dauden mekanismoak erabilita, hala dagokionean; horri dagokionez, herrialde guztiek garapen jasangarrirako nazioarteko prozesuetan parte hartzea indartuko du, baita gaitasuna sustatzeko jardueretan ere, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeen alde, batez ere ikuskatzeko eta ebaluatzeko jarduerak bere kabuz egin ahal izan ditzaten.

h) Gizarte zibilak eta beste interesdun egoki batzuek gaiaren inguruko nazioarteko foro egokietan eraginkortasunez parte hartzea areagotuko du eta, horri dagokionez, garapen jasangarriko planen aplikazioan gardentasuna eta herritarren zein elkarteen partaidetza zabala sustatuko ditu.

i) Garapen jasangarriaren arloan hartutako konpromiso guztiak –exekuzio-bideekin lotutakoak barne– betetzearekin lotutako aurrerapenen azterketa eta ebaluazioa sustatuko ditu.

A. Garapen jasangarrirako gobernu arteko mekanismoak indartzea

74. Aitortzen dugu biziki garrantzitsua dela alde askotako sistema eraginkor, inklusibo, garden, eraberritu eta indartu bat edukitzea, garapen jasangarria oztopatzen duten munduko premiazko arazoei hobeto heltzeko; guztia ere Nazio Batuen unibertsaltasuna eta funtsezko eginkizuna aitortuta, eta Nazio Batuen sistemaren efikazia eta eraginkortasuna sustatzeko eta indartzeko gure konpromisoa berretsita.

75. Nazio Batuen erakunde guztietan koherentzia eta koordinazioa indartzeko beharra azpimarratzen dugu, baita estatu kideei kontuak behar bezala ematekoa ere, esate baterako: txostenen aurkezpenaren koherentzia handituta eta Nazio Batuen sisteman garapen jasangarriaren hiru alderdien integrazioan aurrera egiteko ezarritako erakundeen arteko estrategien eta mekanismoen esparruan hasitako lankidetza-ahalegina areagotuta, eta erakundeen, fondoen eta programen artean informazioa trukatuz, baita nazioarteko finantza-erakundeekin eta egoki diren gainerako erakundeekin ere (Munduko Merkataritza Erakundea – MME), betiere dagozkien aginduak kontuan hartuta.

76. Garapen jasangarrirako esparru instituzionala hobetzeko eta haren eraginkortasuna handitzeko beharra azpimarratzen dugu; halaber, esparrua beharrezko eginkizun espezifikoen eta dagozkion aginduen arabera zuzendu beharko litzateke, oraingo sistemaren akatsak konpontzen saiatuta, egokiak diren ondorio guztiak kontuan hartuta, sinergiak eta koherentzia sustatuta, bikoizketa saihesten saiatuta eta Nazio Batuen sisteman beharrezko ez diren gainjartzeak ezabatzen ahaleginduta, baita administrazio-kargak murriztuta eta dauden mekanismoak baliatuta ere.

Batzar Nagusia

77. Batzar Nagusiak nazioarteko komunitatearentzat mundu mailako interesa duten gaien gainean dituen eginkizuna eta agintea berresten ditugu.

78. Halaber, Batzar Nagusiak duen funtsezko eginkizuna ere berresten dugu, eztabaidatzeko, politikak hartzeko eta ordezkatzeko Nazio Batuen organo nagusia den aldetik. Hori horrela izanik, batzarrari garapen jasangarria integratzen jarraitzeko eskatzen diogu, Nazio Batuen jardueren esparru orokorraren funtsezko elementu gisa; era berean, eskatzen diogu programak egitean garapen jasangarriaren gaia egoki lantzeko, baita aldian-aldian goi-mailako elkarrizketak antolatuta ere.

Ekonomia eta Gizarte Kontseilua

79. Ekonomia eta Gizarte Kontseilua garapen ekonomiko eta sozialari buruzko politikak aztertzeko, politikei buruz hitz egiteko eta gomendioak egiteko organo nagusia dela berresten dugu, baita milurteko garapen-helburuak jarraitzekoa ere; halaber, Nazio Batuen sistemaren jarduerak koordinatzeko eta kontseiluaren organo subsidiarioak –bereziki batzorde organikoak– ikuskatzeko funtsezko mekanismoa ere bada, bai eta Agenda 21en gauzapena sustatzekoa ere sistemaren koherentzia eta koordinazioa indartuz. Kontseiluak funts, programa eta organismo espezializatuen koordinazio orokorrean betetzen duen eginkizun garrantzitsua ere berresten dugu; izan ere, horien arteko koherentzia bermatzen du, eta aginduen zein jardueren bikoizketa saihesten.

80. Ekonomia eta Gizarte Kontseilua indartzeko konpromisoa hartzen dugu, gutunak ematen duen aginduaren esparruan; izan ere, huraxe da Nazio Batuen konferentzian eta gailur handietan ekonomiarekin, gizartearekin, ingurumenarekin eta tankerako auziekin lotutako alorretan hartutako erabakien jarraipen integratu eta koordinatua egiteaz arduratzen den organo nagusia. Halaber, aitortzen dugu garapen jasangarriaren hiru alderdiak modu orekatuan integratzen lagun dezakeela. Interes biziarekin itxaroten dugu Ekonomia eta Gizarte Kontseilua indartzeari buruzko Batzar Nagusiaren 61/16 Ebazpenaren aplikazioaren azterketa.

Goi-mailako foro politikoa

81. Goi-mailako foro politiko unibertsala eta gobernuen artekoa ezartzea erabaki dugu; Garapen Jasangarriari buruzko Batzordearen partaidetza inklusiboaren indarguneak, esperientziak, baliabideak eta modalitateak baliatu behar ditu. Ondoren, garai bateko batzordearen tokia hartuko du. Goi-mailako foro politikoak garapen jasangarrirako planen aplikazioa zainduko du; halaber, egituren, organoen eta erakundeen arteko zereginen gainjartzea modu eraginkorrean saihestu beharko luke kostuen arabera.

82. Goi-mailako foroaren egiteko posibleak:

a) Garapen jasangarrirako lidergo politikoa, orientazioa eta gomendioak eskaintzea.

b) Garapen jasangarriaren hiru alderdien integrazioa hobetzea, modu globalean eta sektore-artekoan maila guztietan.

c) Plataforma dinamikoa eskaintzea aldizkako elkarrizketa baterako eta garapen jasangarria sustatzen duten programak ebaluatzeko eta egiteko.

d) Agenda espezifikoa, dinamikoa eta ekintzara bideratua edukitzea, garapen jasangarriarekin lotutako arazo berriak behar bezala kontuan hartzen dituena.

e) Agenda 21ean, Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean, Barbadoseko Ekintza Programan eta Maurizioko Estrategian adierazitako garapen jasangarriko konpromisoak jarraitzea eta aztertzea, baita konferentzia honetako erabakiak ere. Halaber, egoki denean, Nazio Batuen beste gailur eta konferentzia batzuetakoen segimendua eta azterketa ere egingo da, baita Gutxien aurreratuta dauden herrialdeei buruzko Nazio Batuen Laugarren Konferentzian hartutakoena ere (erabakiak aplikatzeko dagozkien bitartekoena barne).

f) Sistema osoan Nazio Batuen erakundeen, funtsen eta programen goi-mailako partaidetza bultzatzea, eta, hala dagokionean, finantzako eta merkataritzako alde anitzeko beste erakunde batzuk eta hitzarmenak direla-eta sortutako organoak parte hartzera gonbidatzea, betiere dagozkien aginduen esparruan eta Nazio Batuen arauei eta xedapenei jarraiki.

g) Garapen jasangarrirako politiken eta programen lankidetza eta koordinazioa hobetzea Nazio Batuen sisteman.

h) Gardentasuna eta burutzapena sustatzea, talde nagusien eta nazioartean egoki diren beste talde interesdun batzuen kontsulta-funtzioa eta partaidetza are gehiago hobetuta, guztia ere horien ezagutza espezializatuak hobeto erabiltzeko, eta, aldi berean, deliberazioen gobernuen arteko izaerari eutsita.

i) Garapen jasangarrirako neurriak aplikatzearekin lotutako jardunbide hobeen eta esperientzien trukea sustatzea eta, borondatez, esperientzien trukea erraztea, arrakastak, erronkak eta hartutako esperientzia barne hartuta.

j) Garapen jasangarrirako politiken koherentzia eta koordinazioa sustatzea sistema osoan.

k) Zientziaren eta politiken arteko lotura indartzea, dokumentazioa aztertuta; sakabanatuta dauden informazioa eta ebaluazioak bilduta, mundu mailako garapen jasangarriari buruzko txosten batean adibidez, eta dauden ebaluazioetatik abiatuta.

l) Erabakiak hartzeko prozesua hobetzea maila guztietako probetan oinarrituta, eta garatzeko bidean dauden herrialdeetan datuak biltzeko eta aztertzeko gaitasuna sustatzeko egiten ari diren ahalegina indartzen laguntzea.

83. Batzar Nagusian negoziatzeko prozesu irekia, gardena eta inklusiboa abiaraztea erabakitzen dugu, goi-mailako foroaren egitura zehazteko eta haren antolaketa erabakitzeko helburuz, batzarraren 68. bilkura-aldiaren hasieran goi-mailako lehenengo foroa deitu ahal izateko. Halaber, garapen jasangarriaren aldeko belaunaldien arteko elkartasuna sustatzeko beharraz ohartzen gara, etorkizuneko belaunaldien beharrak kontuan hartuta, eta idazkari nagusiari gaiari buruzko txosten bat ere eskatuta.

B. Ingurumen-zutabea garapen jasangarriaren testuinguruan

84. Garapen jasangarrirako esparru instituzionalean nazioarteko ingurumeneko gobernantza indartzeko beharra berresten dugu, garapen jasangarriaren ekonomia, gizarte eta ingurumen alderdiak modu orekatuan integratzeko eta Nazio Batuen sistema koordinatzeko.

85. Nazio Batuen Ingurumen Programaren (NBIP) eginkizuna indartzeko konpromisoa hartzen dugu, munduko ingurumen arloko aginpide nagusia den aldetik; izan ere, ingurumenaren aldeko munduko jarduerak finkatzen ditu, Nazio Batuen sisteman garapen jasangarriaren ingurumen-alderdiak modu koherente batez aplikatzea sustatzen du, eta mundu mailan ingurumenaren defendatzaile baimendu gisa jarduten du. NBIP ezarri zuen 1972ko abenduaren 15eko 2997 (XXVII) Ebazpena berresten dugu, baita haren agintea indartzen duten beste ebazpen batzuk ere; gauza bera NBIPren eginkizunari eta aginteari buruzko Nairobiko Adierazpenarekin (1997) eta Malmöko Ministerio Adierazpenarekin (2000) ere. Horri dagokionez, Batzar Nagusiari 67. bilkura-aldian NBIP indartzen eta modu honetan goratzen duen ebazpena onartzeko eskatzen diogu:

a) NBIPren Administrazio Kontseiluaren osaera unibertsala ezarrita, baita kudeaketa eta estatu kideei erantzuteko eta kontuak emateko gaitasuna indartzeko beste neurri batzuk hartuta ere.

b) NBIPri baliabide finantzario seguruak, egonkorrak eta nahikoak emanez, baita baliabide finantzario gehiago (Nazio Batuen aurrekontu arruntaren kontura) eta agintea bete ahal izateko borondatezko ekarpenak ere.

c) NBIPren eragina eta gaitasuna handituz, Nazio Batuen sisteman bere koordinazio-agindua bete ahal izateko; hartarako, Nazio batuen koordinazio-organo nagusietan parte hartzea indartuko da, eta baliabideak emango zaizkio Nazio Batuen sistemak ingurumenarekin lotutako estrategiak eratzeko egindako ahalegina zuzen dezan.

d) Zientziaren eta politiken arteko lotura sendoa sustatuz, horretarako indarreko nazioarteko tresnak, ebaluazioak, informazio-taldeak eta -sareak erabilita; baita Munduko Ingurumenaren Aurreikuspenak txostenak ere, informazioa eta ebaluazioak biltzeko eta, hala, erabakiak hartzen laguntzeko ezarritako prozesuetako bat diren aldetik.

e) Frogetan oinarrituriko ingurumenari buruzko informazioa zabalduz eta partekatuz, eta herritarrak kontzientziatuz ingurumeneko funtsezko gaiei zein gai berriei buruz.

f) Herrialdeen gaitasuna sustatuz, eta teknologiarako sarbidea lagunduz eta erraztuz.

g) Nairobiko egoitzaren eginkizunak mailaka sendotuz eta eskualdeko presentzia indartuz, hala eskatzen duten herrialdeei ingurumen-politika nazionalak aplikatzen laguntzeko, betiere Nazio Batuen sistemako beste erakunde eskumendun batzuekin elkarlan estuan.

h) Egokiak diren interesdun guztien partaidetza aktiboa bermatuz, horretarako jardunbide egokiak eta alde anitzeko beharrezko erakundeen ereduak erabilita, eta gardentasuna zein sozietate zibilaren partaidetza eraginkorra sustatzeko mekanismo berriak aztertuta.

86. Aitortzen dugu ingurumenari buruzko alde anitzeko erabakiek garapen jasangarriari ekarpen handia egin diotela. Produktu kimikoei eta hondakinei buruzko hiru hitzarmenen arteko sinergiak hobetzeko hasitako lana aitortzen dugu (Nazioartean mugaz gaindiko mugimenduak kontrolatzeari eta hondakin arriskutsuak ezabatzeari buruzko Basileako hitzarmena, Nazioarteko merkataritzan balia daitezkeen plagizidei eta produktu kimiko arriskutsuei buruzko Rotterdamango hitzarmena, eta kutsatzaile organiko iraunkorrei buruzko Stockholmeko hitzarmena). Ingurumenari buruzko alde anitzeko akordioetako alderdiei eskatzen diegu gai horiekin eta beste batzuekin lotutako beste neurri batzuk hartzeko, hala dagokionean, maila guztietan politiken koherentzia sustatzeko, eraginkortasuna hobetzeko, beharrezko ez diren gainjartzeak eta bikoizketak murrizteko eta akordioen arteko koordinazioa eta lankidetza hobetzeko (bereziki Rioko hitzarmenaren eta bi konbentzioen artekoa), baita Nazio Batuek lekuan bertan duten sistemarekin ere.

87. Lurraren ingurune aldakorra eta gizakien ongizatean dituen ondorioak aldian behin aztertzen jarraitzeko beharra nabarmentzen dugu; horri dagokionez, Munduko Ingurumenaren Aurreikuspenak txostenen prozesuaren moduko ekimenak atsegin handiz hartzen ditugu. Horien helburua ingurumenaren gaineko informazioa eta ebaluazioak biltzea da, bai eta nazioko zein eskualdeko gaitasuna sustatzea ere erabaki informatuak hartzen laguntzeko.

C. Nazioarteko finantza-erakundeak eta Nazio Batuen eragiketa-jarduketak

88. Aitortzen dugu garapen jasangarria Nazio Batuen sistemaren programen, funtsen eta erakunde espezializatuen jardueretan behar bezala txertatu beharko litzatekeela, baita egoki diren beste erakunde batzuenetan ere (hala nola, nazioarteko finantza-erakundeak eta Merkataritza eta Garapenari buruzko Nazio Batuen Konferentzia, bakoitza bere aginduen arabera). Horri dagokionez, aginduetan, programetan, estrategietan eta erabakiak hartzeko prozesuetan garapen jasangarria eranstea sustatzen jarraitzeko eskatzen diegu, herrialde guztiei, bereziki garatzeko bidean daudenei, garapen jasangarria lortzeko ahaleginean laguntzearren.

89. Garatzeko bidean dauden herrialdeek erabakiak hartzeko eta arauak ezartzeko nazioarteko prozesuetan duten partaidetza handitzearen eta indartzearen garrantzia berresten dugu eta, horri dagokionez, Breton Woodseko erakundeen gobernantza-egiturak, kuotak eta bozkatzeko eskubideak eraberritzearekin lotuta hartutako erabaki berrien eta garrantzitsuen berri ere jasotzen dugu; erabakiok oraingo errealitatea hobeto islatzen dute, eta garatzeko bidean dauden herrialdeen eragina eta partaidetza areagotzen dituzte. Horretaz gain, erakunde horien gobernantza-egiturak eraberritzeko garrantzia

berresten dugu, eraginkorragoak, sinesgarriagoak eta legitimoagoak izan daitezen eta ekintzen berri hobeto eman dezaten.90. Garapen jasangarriaren hiru alderdiak Nazio Batuen sisteman gehiago eransteko eskatzen dugu, eta idazkari nagusiari eskatzen diogu arlo horretan egindako aurrerapenen berri emateko Batzar Nagusiari, Ekonomia eta Gizarte Kontseiluaren bitartez. Halaber, Nazio Batuen Idazkaritzaren egitura nagusietan politiken koordinazioa indartzeko garrantzia ere aitortzen eta aitortzeko eskatzen dugu, sistema osoan garapen jasangarria laguntzeko jardueren koherentzia bermatzearren, aldi berean estatu kideei kontu ematen zaiela bermaturik.

91. Nazio Batuen sistemaren funtsen, programen eta erakunde espezializatuen organo zuzentzaileei eskatzen diegu neurri egokiak azter ditzatela, gizartearekin, ekonomiarekin eta ingurumenarekin lotutako alderdiak Nazio Batuen sistemaren eragiketa-jardueretan txerta ditzaten. Halaber, nazioartean hitzartutako garapen-helburuak lortzeko, milurteko garapen-helburuak barne, garapenerako Nazio Batuen sistemarako finantza-ekarpenak handitzea funtsezkoa dela ere nabarmentzen dugu, eta, horri dagokionez, aitortzen dugu elkar indartzen duten loturak daudela garapenerako Nazio Batuen sistemaren eraginkortasuna, efikazia eta koherentzia handitzearen, garatzeko bidean dauden herrialdeei txirotasuna errotik kentzeko emandako laguntzaren emaitza zehatzak lortzearen eta hazkunde ekonomiko eutsia eta garapen jasangarria lortzearen artean.

92. Nazio Batuen sistemak garapenaren alde tokian-tokian antolatutako eragiketa-jarduerak indartzeko beharra nabarmentzen dugu; jarduerok bat datoz garatzeko bidean dauden herrialdeen garapen jasangarriaren lehentasun nazionalekin. Arlo horretan, nabarmentzen dugu Batzar Nagusiaren ebazpen egokietan ezarritako Nazio Batuen eragiketa-jardueren funtsezko printzipioek eta ezaugarriek garapenerako tokian tokiko laguntza-jarduerei buruzko kontu guztientzako esparru orokorra osatzen dutela. Nazio Batuen sistemaren koordinazioa indartzeko garrantzia aitortzen dugu, eta «Ekintzan elkartuta» ekimenaren ebaluazio independentearen emaitzak jasotzea espero dugu.

93. Nazio Batuen sistemari zerbitzuak eta eragiketak hobeto kudeatzeko eskatzen diogu, horretarako garapen jasangarriaren praktikak kontuan hartuz, abiarazitako jarduerak baliatuz, eta eraginkortasuna kostuen arabera sustatuz, lege-esparruei jarraiki, bereziki finantza-araudia eta finantza-araudi zehatza, eta aldi berean estatu kideei kontuak emateko beharra beteta.

D. Eskualdeak, nazioak, azpinazioak eta tokian tokiko mailak

94. Aitortzen dugu eskualdeek garrantzia daukatela garapen jasangarria lortzeko bidean, eta adierazten dugu eskualdeko esparruak osagarri eta lagungarri izan daitezkeela garapen jasangarriko politikak nazioetako neurri zehatz bihur daitezen.

95. Eskualdeko, nazioko, azpinazioko eta tokiko agintariei, dagokienaren arabera, garapen jasangarriko estrategiak egiteko eskatzen diegu; era berean, maila guztietan garapen jasangarriko jarduerak eta erabaki-hartzea orientatzeko tresna nagusi gisa erabiltzeko ere eskatzen diegu. Horri dagokionez, gizartearekin, ekonomiarekin zein ingurumenarekin lotutako informazioa eta datuak bateratzeak zer-nolako garrantzia duen ere aitortzen dugu, baita erabakiak hartzeko prozesuetan neurrien aplikazioa eraginkortasunez aztertzeak eta ebaluatzeak ere.

96. Hala dagokionean, informaziorako sarbidea, herritarrek erabakiak hartzeko prozesuan parte hartzea eta ingurumen-gaietan justiziarako sarbidea sustatzeko neurriak eskualdean, nazioan, azpinazioan eta tokian-tokian hartzera animatzen dugu.

97. Eskualdeko eta azpieskualdeko erakundeek –Nazio Batuen eskualdeko batzordeek eta azpieskualdeko bulegoek barne– garapen jasangarriaren alderdi ekonomikoa, soziala eta ingurumenekoa beren eskualdeetan modu orekatuan integratzea sustatzen nabarmen lagun dezaketela azpimarratzen dugu. Erakunde horiei garapen jasangarriko planak abiarazteko eta aplikatzeko laguntza emateko beharra nabarmentzen dugu, bereziki Nazio Batuen sistemaren bitartez; era berean, garapeneko politikei, planei eta programei koherentzia instituzionala eta harmonizazioa ematea ere garrantzitsua da. Horri dagokionez, garapen jasangarriari lehentasuna emateko eskatzen diegu erakunde horiei; adibidez, gaitasuna sustatuta, eskualdeko akordio eta itunak modu eraginkorrago batez eginda eta aplikatuta, hala badagokio, eta informazioa, jardunbide hobeak eta hartutako irakaspenak elkarri trukatuta. Garapen jasangarriaren aldeko eskualdeko eta eskualdeen arteko ekimenei ere oniritzia ematen diegu. Gainera, garapen jasangarria sustatzeko, munduko, eskualdeko, azpieskualdeko eta nazioko prozesuak

eraginkortasunez lotzeko beharra ere aitortzen dugu. Nazio Batuen eskualdeko batzordeen eta azpieskualdeko bulegoen gaitasuna indartzeko gonbita egiten dugu, estatu kideei garapen jasangarrirako neurriak aplikatzen lagundu ahal izateko.

98. Nazioetan, azpinazioetan eta tokian-tokian, dagokionaren arabera, erabakiak modu koherente eta integratuago batez planifikatzeko eta hartzeko beharra nabarmentzen dugu; horregatik, herrialdeei eskatzen diegu garapen jasangarria sustatzen duten nazioko, azpinazioko eta tokiko erakundeak edo interesdun anitzeko organo eta prozesu egokiak komeni denean sendotzeko, bereziki garapen jasangarrirako kontuak koordinatzen eta garapen jasangarriaren hiru alderdiak integratzea errazten dutenak.

99. Garapen jasangarrirako eskualdeko eta eskualde arteko ekimenak txalotzen ditugu: Zubi Berdea Elkarteen Programa, kide guztien borondatezko partaidetzara zabaldua, esate baterako.

100. Garapen jasangarriarekin epe luzeko konpromiso politikoa bermatzeko beharra azpimarratzen dugu, egoera eta lehentasun nazionalak kontuan harturik; horregatik, herrialde guztiak garapen jasangarria lortzeko beharrezko neurriak hartzera animatzen ditugu.

V. Ekiteko eta jarraipenerako esparrua

A. Arlo tematikoak eta sektore arteko kontuakKonferentziaren helburua betetzeko (hots, garapen jasangarriaren aldeko konpromiso politikoa berritzea), ekonomia berdearen gaiei heltzeko (garapen jasangarriarekin eta txirotasuna errotik kentzearekin loturik), eta zein garapen jasangarrirako esparru instituzionala lortzeko, honako konpromiso hauek hartzen ditugu: garapen jasangarriari buruzko gailur nagusien emaitzen aplikazioan oraindik dauden hutsuneak betetzen saiatzea, arazo berriei zein sortzen direnei aurre egitea, eta, ekintzarako esparru honetan ondoren adierazitako neurriak hartuz, aukera berriak baliatzea, egokia denaren arabera horiek aplikatzeko bitartekoak emanda. Helburuak, xedeak eta adierazleak aurrerapenak neurtzeko eta bizkortzeko baliagarriak direla aitortzen dugu, baita genero-ikuspegiko adierazleak ere, hala dagokionean. Gainera, aurrerago adierazitako neurrien aplikazioa bultza daitekeela ere ohartzen gara, baldin eta informazioa, ezagutzak eta esperientzia borondatez trukatzen badira.

Txirotasuna errotik kentzea

101. Milurteko garapen-helburuak lortzeko aurreikusitako eperako (2015) hiru urte geratzen diren honetan, eskualde batzuetan txirotasuna murrizteari dagokionez aurrerapenak egin badira ere, aurrerapen horiek ez direla uniformeak izan aitortzen dugu, bai eta zenbait herrialdetan pobrezian bizi direnen kopurua oraindik handitzen ari dela ere; halaber, emakumeak eta umeak dira batez ere gehien eragindako taldeak, bereziki gutxien aurreratutako herrialdeetan eta, zehazki, Afrikan.

102. Garatzeko bidean dauden herrialdeen hazkunde ekonomiko eutsi, inklusibo eta bidezkoa txirotasuna eta gosea errotik kentzeko eta milurteko garapen-helburuak lortzeko ezinbesteko baldintza dela aitortzen dugu. Horrekin loturik, garatzeko bidean dauden herrialdeen ekimen nazionalak haien garapen-aukerak handitzen laguntzen duen ingurunean oinarritu beharko liratekeela nabarmentzen dugu. Garapenerako Nazio Batuen agendan txirotasuna errotik kentzeari erabateko lehentasuna eman behar zaiola ere nabarmentzen dugu, hartarako txirotasunaren kausa sakonei eta erronkei aurre eginda, maila guztietan estrategia integratuak, koordinatuak eta koherenteak erabilita.

103. Gizarte-zerbitzuetarako sarbide unibertsala sustatzeak garapenaren arloan lortutako onurak sendotzen eta berri batzuk lortzen nabarmen lagun dezakeela aitortzen dugu. Txirotasuna errotik kentzeko eta milurteko garapen-helburuak lortzen laguntzeko, funtsezkoa da desberdintasunak eta gizarte-bazterkeria borrokatzen eta murrizten dituzten gizarte-babeseko sistemak edukitzea. Horri dagokionez, biziki bultzatzen ditugu guztiontzako gizarte-babesa hobetzera bideratutako ekimenak.

Elikagaien segurtasuna eta nutrizioa, eta nekazaritza jasangarria

104. Pertsona orok elikagai osasungarriak, nahikoak eta nutritiboak edukitzeko eskubideari buruzko konpromisoak berresten ditugu, elikadura egokirako eskubidearekin eta pertsona orok gose ez izateko duten oinarrizko eskubidearekin bat etorriz. Elikagaien segurtasuna eta nutrizioa munduko erronka larri bihurtu direla aitortzen dugu eta, horri dagokionez, elikagaien segurtasuna eta oraingo zein etorkizuneko belaunaldiek elikagai nahikoak, osasungarriak eta nutritiboak eskuratzeko aukera handitzeko konpromisoa ere berresten

dugu, 2009an elikagaien segurtasun jasangarrirako onartutako Erromako bost Printzipioekin bat etorriz, bereziki bi urtetik beherako umeen alde, eta elikagaien segurtasuneko eta nutrizioko estrategia nazionalak, eskualdekoak eta mundukoak erabiliz, dagokionaren arabera.105. Munduko behartsu asko landa-eremuetan bizi direla aitortzen dugu; era berean, aitortzen dugu landako komunitateek funtsezko eginkizuna dutela herrialde askoren garapen ekonomikoan. Nekazaritzaren eta landa-garapenaren sektoreak biziberritzeko beharra nabarmentzen dugu, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan; guztia ere ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren aldetik jasangarriak izan daitezen. Aitortzen dugu garrantzitsua dela landako komunitateen beharrak hobeto artatzeko beharrezko neurriak hartzea. Neurri horietako bat erraztasunak ematea da, nekazaritzako ekoizleek, bereziki nekazari txikiek, emakume nekazariek, indigenek eta egoera ahulean dauden pertsonek honako hauek eskura eduki ditzaten: kredituak eta finantzako beste zerbitzu batzuk, merkatuak, lurra edukitzeko erregimen seguruak, osasunaren arreta, gizarte-zerbitzuak, hezkuntza, trebakuntza, ezagutza eta teknologia egokiak eta merkeak (bereziki ureztatze eraginkorra ezartzeko, hondakin-ur tratatua berrerabiltzeko, eta ura bildu eta biltegiratzeko). Landa-eremuetako emakumeek boterea hartzea biziki garrantzitsua dela berresten dugu, nekazaritzako eta landako garapena eta elikagaien segurtasuna eta nutrizioa hobetzeko funtsezko eragile gisa. Nekazaritzako jarduketa tradizional jasangarrien garrantzia ere aitortzen dugu (adibidez, haziak hornitzeko sistema tradizionalak), batez ere herri indigena eta tokiko komunitate askorentzat.

106. Nekazaritzako baldintza eta sistema ugariak ikusita, erabaki dugu nekazaritzako ekoizpen jasangarria eta produktibitatea mundu mailan handitzea, zehazki merkaturatzeko sistemen eta merkatuen funtzionamendua hobetuz eta nazioarteko lankidetza indartuz, batez ere garatzeko bidean dauden herrialdeen alde. Horretarako, nekazaritza jasangarrian, lurren antolaketan eta landa-garapenean inbertsio publiko eta pribatua handituko da. Hauek dira inbertsioa eta laguntza-zerbitzuak behar dituzten arlo nagusiak: nekazaritzako jarduketa jasangarriak; landako azpiegitura, biltegiratzeko ahalmena eta lotutako teknologiak; nekazaritzako teknologia jasangarrien arloko ikerketa eta garapeneko jarduerak; nekazaritzako kooperatiba eta balio-kate indartsuak sustatzea; eta hiriko eta landako guneen arteko loturak sendotzea. Horretaz gain, aitortzen dugu beharrezkoa dela uztaren osteko galerak nabarmen murriztea, baita elikagaiak hornitzeko kate osoko bestelako galerak eta elikagaiak alferrik galtzea ere.

107. Nekazaritza jasangarriago bat (lur landuak, abereak, basogintza, arrantza eta akuikultura barne hartuta) sustatzeko, handitzeko eta laguntzeko beharra berresten dugu; guztia ere elikagaien segurtasuna hobetzeko, gosea errotik kentzeko eta ekonomikoki bideragarriagoa izateko eta, aldi berean, lurrak, ura, baliabide genetiko begetal eta animaliak, dibertsitate biologikoa eta ekosistemak atxikitzeko, bai eta klima-aldaketaren eta natur hondamendien aurreko erresilientzia handitzeko ere. Era berean, aitortzen dugu prozesu ekologiko naturalei eutsi beharra dagoela, elikagaiak ekoizteko sistemen oinarri baitira.

108. Abereen ekoizpen-sistemak hobetzea beharrezkoa dela nabarmentzen dugu. Horretarako, hainbat erreminta susta litezke: politika, lege eta araudi nazionalekin bat datozen larre hobetuak ureztatzeko eta antolatzeko planak; baliabide hidrikoen antolaketa jasangarriko sistema hobetuak, eta, animalien gaixotasunak desagerrarazteko eta horien hedapenari aurrea hartzeko neurriak, nekazarien (artzainak barne) bizi-baliabideen eta abereen osasunaren arteko lotura estua aitortuta.109. Itsas ekosistema osasungarriek eta arrantza eta akuikultura jasangarriek elikagaien segurtasunean eta nutrizioan funtsezko eginkizuna dutela ere nabarmentzen dugu, bai eta milioika lagunentzako bizibideen sorreran ere.

110. Nekazaritzako ikerketa, hedatzeko zerbitzuak, trebakuntza eta hezkuntza hobetzeko neurriak hartzea erabakitzen dugu, nekazaritzako produktibitatea eta nekazaritzaren jasangarritasuna handitzeko jakintzaren eta jardunbide egokien borondatezko trukearen bidez. Orobat, informaziorako eta ezagutza tekniko eta praktiko espezializaturako sarbidea hobetzea ere erabakitzen dugu, informazio eta komunikazioaren teknologia berrien bidez, gainera; izan ere, teknologia horiek aukeran hainbat metodo eskaintzen diete nekazariei, arrantzaleei eta basoginei, nekazaritzako ekoizpen jasangarria lor dezaten. Garapenerako nekazaritzako ikerketaren arloan nazioarteko lankidetza indartzeko eskatzen dugu.

111. Munduko Elikagaien Segurtasunerako Batzordearen lan garrantzitsua eta izaera inklusiboa berresten ditugu, zehazki herrialdeek elikagaien ekoizpen jasangarriari eta elikagaien segurtasunari buruz egiten dituzten ebaluazioak errazteko eginkizuna; halaber, herrialdeak animatzen ditugu elikagaien segurtasun nazionalaren testuinguruan lurra edukitzearen, arrantzaren eta basoen gobernantza arduratsuari buruz Munduko Elikagaien Segurtasunerako Batzordeak adierazitako borondatezko arauak aplikatzeko aukera behar bezala aztertzera. Kontuan hartzen ditugu Munduko Elikagaien Segurtasunerako Batzordearen esparruan izaten ari diren

nekazaritzako inbertsio arduratsuaren gaineko eztabaidak, baita nekazaritzako ikerketa arduratsurako printzipioak ere.

112. Elikagaien prezioen gehiegizko ezegonkortasunaren funtsezko kausei heltzeko beharra nabarmentzen dugu maila guztietan, baita nekazaritzako oinarrizko produktuen prezioen igoerak eta gehiegizko ezegonkortasunak ekarritako arriskuak kudeatzekoa ere; berdin munduan elikagaien segurtasunari eta nutrizioari zein nekazari txikiei eta hiriguneetako behartsuei ekarritako ondorioei dagokienez ere.

113. Elikagaien prezioen gehiegizko ezegonkortasuna indarrik gabe uzten saiatzeko informazio gardena eta beharrezkoa une egokian edukitzea garrantzitsua dela nabarmentzen dugu, eta horri dagokionez, Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio batuen Erakundean (FAO) egoitza duen Nekazaritzako Merkatuei buruzko Informazio Sistema gogoan hartzen dugu; hala, nazioarteko erakundeei, sektore pribatuko erakundeei eta parte hartzen duten gobernuei eskatzen diegu elikagaien merkatuei buruzko kalitateko informazio-produktuen jendaurreko hedapen egokia bermatzeko.

114. Alde anitzeko merkataritza-sistema unibertsal, arauetan oinarritu, ireki, ez-diskriminatzaile eta bidezko batek garatzeko bidean dauden herrialdeen nekazaritza eta landako garapena sustatuko duela berresten dugu, munduko elikagaien segurtasunari ere lagunduko dion aldetik. Nekazariek (bereziki nekazari txikiek, emakume nekazariak barne) erkidegoko, nazioko, eskualdeko eta nazioarteko merkatuetan parte hartzea sustatzeko nazioko, eskualdeko eta nazioarteko estrategiak hartzeko eskatzen dugu.Ura eta saneamendua

115. Ura garapen jasangarriaren oinarrizko elementu dela aitortzen dugu, munduko oinarrizko hainbat erronkarekin estu lotuta baitago. Horrenbestez, garapen jasangarrian baliabide hidrikoak integratzea garrantzitsua dela berresten dugu, eta garapen jasangarriaren hiru alderdietan urak eta saneamenduak garrantzi erabakigarria dutela nabarmentzen.

116. Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean eta Milurteko Adierazpenean hartutako konpromisoak berresten ditugu; alegia, 2015erako edateko urik eta oinarrizko saneamendurik eskura ez duten pertsonen ehunekoa erdira murriztea, eta baliabide hidrikoen kudeaketa integratua eta aprobetxamendua eraginkorra lortzeko planak egitea, baliabide horien erabilera jasangarria bermatuta. Edateko ura eta saneamenduko oinarrizko zerbitzuak pixkanaka guztiontzat eskuragarri jartzeko konpromisoa hartzen dugu, beharrezkoa baita txirotasuna errotik kentzeko eta emakumearen jabekuntza lortzeko, baita gizakien osasuna babesteko eta, hala dagokien maila guztietan, baliabide hidrikoen antolaketa integratuaren aplikazioa nabarmen hobetzeko ere. Horri dagokionez, ahalegin horiek laguntzeko konpromisoa berresten dugu, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeen alde; hartarako, iturri guztien baliabideak mobilizatuz, gaitasuna sustatuz eta teknologia transferituz.

117. Edateko ur eta saneamendurako giza eskubideari buruzko konpromisoak berresten ditugu; konpromisook pixkanaka gauzatu behar dira gure herritarren onerako, betiere subiranotasun nazionala erabat errespetatuta. Halaber, «Ura, bizi-iturri» ekintzarako Nazioarteko Hamarkadarekin (2005-2015) ere gure konpromisoa nabarmentzen dugu.

118. Ekosistemek uraren kantitateari eta kalitateari eusteko funtsezko eginkizuna dutela aitortzen dugu, eta, herrialde bakoitzeko muga nazionalen barruan, ekosistema horiek babesteko eta modu jasangarrian antolatzeko abiatutako ekimenak babesten ditugu.

119. Uholdeei, lehorteei eta ur-eskasiari aurre egiteko neurriak hartzeko beharra azpimarratzen dugu, uraren horniduraren eta eskariaren arteko oreka mantentzen saiatuta; horren barruan, hala dagokionean, baliabide hidriko ez konbentzionalak ere sartzen dira. Horretaz gain, ura hornitzeko eta saneamenduko zerbitzuentzat finantza-baliabideak eta azpiegitura-inbertsioak ere mobilizatu behar dira, betiere lehentasun nazionalei jarraiki.

120. Uren kutsadura nabarmen murrizteko eta ur-kalitatea handitzeko neurriak hartu behar direla nabarmentzen dugu; era berean, hondakin-uren tratamendua eta baliabide hidrikoen aprobetxamendu eraginkorra ere nabarmen hobetu behar dira, eta ur-galerak murriztu ere bai. Helburu horiek lortzeko nazioarteko laguntza eta lankidetza beharrezkoak direla nabarmentzen dugu.

Energia

121. Garapen-prozesuan energiak funtsezko eginkizuna duela aitortzen dugu; izan ere, zerbitzu energetiko moderno eta jasangarrietarako sarbideak txirotasuna errotik kentzen laguntzen du, bizitzak salbatzen ditu, osasuna hobetzen du, eta oinarrizko giza beharrei erantzuten laguntzen du. Zerbitzu horiek gizarteratzeko eta

generoen arteko berdintasunerako funtsezkoak direla nabarmentzen dugu, eta energia ekoizpenerako funtsezko inputa ere badela. Gaur egun horrelakorik ez duten mundu osoko 1.400 milioi lagunek zerbitzu horietarako sarbidea izan dezaten, laguntza emateko konpromisoa hartzen dugu. Zerbitzu horiek eskuratzea garapen jasangarria lortzeko ezinbestekoa dela aitortzen dugu.

122. Guztiontzako zerbitzu energetiko moderno eta jasangarrietarako sarbidearen arazoa konpontzen saiatu behar dela errepikatzen dugu, bereziki eskuragarri daudenean ere ordaindu ezin ditzaketen behartsuentzat. Egoera hori hobetzeko neurri berriak hartu behar direla ere errepikatzen dugu, baita behar besteko finantza-baliabideak bideratuz ere, garatzeko bidean dauden herrialdeetan era horretako zerbitzuak eskaini ahal izateko; guztia ere neurri horiek fidagarriak, arrazoizko kostukoak, ekonomikoki eta sozialki bideragarriak, eta ingurumenaren aldetik onargarriak izan daitezen.

123. Herrialde bakoitzaren garapen-helburuetan eta egoeretan oinarrituriko nazioko eta azpinazioko politikak eta estrategiak aplikatzeko gure laguntza berresten dugu, garapen-beharrei erantzuteko eredu energetiko egokia erabilita, baita energia-iturri berriztagarriak eta isurpen txikiko beste teknologia batzuk gehiago baliatuta, energia eraginkortasun handiagoz erabilita, energia-teknologia aurreratuak gehiago erabilita, baita erregai fosilak baliatzeko hain kutsagarriak ez diren teknologiak ere. Halaber, baliabide energetiko tradizionalak modu jasangarrian erabilita ere bai. Guztiontzat energia-zerbitzu modernoak eta jasangarriak ekimen nazionalen eta azpinazionalen bidez sustatzeko konpromisoa hartzen dugu; esate baterako, elektrifikaziokoak eta elikagaiak egosteko eta berokuntzarako irtenbide jasangarriak hedatzeko ekimenak, baita jardunbide egokienak partekatzeko eta politikak hartzeko elkarlana sustatuz ere, dagokionaren arabera. Gobernuei eskatzen diegu sektore publikoak eta pribatuak beharrezko eta egoki diren teknologia ez hain kutsagarritan inbertitzea errazteko inguruneak sor ditzala.

124. Aitortzen dugu oso garrantzitsua dela eraginkortasun energetikoa hobetzea, energia berriztagarrien proportzioa handitzea eta hain kutsagarriak ez diren teknologiak erabiltzea, energia-errendimendu handikoak, garapen jasangarria lortzeko, baita klima-aldaketari aurre egiteko ere. Hiri-plangintzan, eraikin-eraikuntzan eta garraioan, ondasun eta zerbitzuen ekoizpenean, eta produktuen diseinuan eraginkortasun energetikorako neurriak hartzeko beharra ere aitortzen dugu. Gainera, eraginkortasun energetiko eta eredu energetikoa dibertsifikatzeko pizgarriak sustatzea garrantzitsua dela ere aitortzen dugu, bai eta dagozkien atzeragarriak kentzea ere; hartarako, herrialde guztietan, garatzeko bidean daudenetan barne, ikerketa eta garapenerako jarduerak sustatu behar dira.

125. Guztiontzako Energia Jasangarriari buruzko idazkari nagusiaren ekimena abiarazi dela ohartzen gara; berau, energiarako sarbidean, eraginkortasun energetikoan eta energia berriztagarrietan oinarrituta dago. Guztiok lan egiteko prest gaude guztiontzako energia jasangarria errealitate bihur dadin; halaxe lagunduko dugu txirotasuna errotik kentzen eta garapen jasangarrirantz eta munduaren oparotasunerantz aurrera egiten. Aitortzen dugu garrantzi handia dutela herrialdeek energiarekin lotutako kontu zabalago batzuez egiten ari diren jarduerek, bai eta lehentasunezko arreta jasotzen dutela ere, betiere herrialde bakoitzeko arazoekin, gaitasunekin eta egoerekin bat etorriz, beren eredu energetikoa barne.Turismo jasangarria

126. Ondo pentsatutako eta ondo kudeatutako turismoak garapen jasangarriaren hiru alderdiei ekarpen handia egin diezaiekeela nabarmentzen dugu; izan ere, beste sektore batzuekin lotura estuak ditu, eta enplegu duina eta aukera komertzialak sor ditzake. Turismo jasangarriko jarduerak babesteko beharra aitortzen dugu; halaber, horiei loturiko gaitasuna sortzea ere beharrezkoa da, ingurumen-kontzientzia sortu, ingurumena kontserbatu eta babestu, basoko fauna eta flora, dibertsitate biologikoa, ekosistemak eta kultur aniztasuna errespetatu, eta tokiko komunitateen ongizatea handitu eta bizi-baldintzak hobetu ahal izateko, tokiko ekonomiak eta giza ingurunea eta naturala osorik lagunduta. Garatzeko bidean dauden herrialdeetan arlo horretan turismo jasangarriko eta gaitasuna sortzeko jarduerei laguntza gehiago emateko eskatzen dugu, garapen jasangarria lortzen laguntzeko.

127. Turismo jasangarrian inbertsioak sustatzea bultzatzen dugu, baita ekoturismoa eta kultur turismoa ere; horren barruan enpresa txikiak eta ertainak sortzea zein finantza-baliabideak eskura ditzaten erraztea sar daitezke, esate baterako, potentzial ekoturistiko handiko inguruneetako komunitate behartsu, indigena eta tokikoentzako mikrokredituen ekimenen bidez. Horri dagokionez, turismo jasangarria sustatzeko eta laguntzeko, beharrezkoa denean, arau eta araudi egokiak ezartzea garrantzitsua dela nabarmentzen dugu, betiere lehentasun eta lege nazionalekin bat etorrita.

Garraio jasangarria

128. Garraioa eta mugikortasuna garapen jasangarrirako funtsezkoak direla ohartzen gara. Garraio jasangarriak hazkunde ekonomikoa areagotu eta sarbidea hobetu dezake. Garraio jasangarriaren bidez ekonomiaren integrazio hobea lortzen da eta, horretaz gain, ingurumena ere errespetatzen da. Pertsonen eta salgaien zirkulazio eraginkorraren garrantzia aitortzen dugu; horrekin batera, ingurumen aldetik arrazionalak, seguruak eta neurrikoak diren garraio-sistema eskura edukitzea ere garrantzitsua da; izan ere, hirien ekitate soziala, osasuna eta erresilientzia, hirigune eta landaguneen arteko loturak eta landaguneetako produktibitatea hobetzeko bideak dira. Horri dagokionez, kontuan hartzen dugu bide-segurtasuna garapen jasangarria lortzeko gure ahaleginen zati dela.

129. Garraio-sistema jasangarrien garapena babesten dugu, horien artean ikuspegi energetikotik eraginkorrak diren garraio multimodaleko sistemak, bereziki garraio-sistema publikoak, erregaiak eta ibilgailu ez-kutsagarriak, baita hobetutako garraio-sistemak ere landaguneetan. Nazioko, eskualdeko eta tokiko planoetan garraio-zerbitzu eta -sistemetarako politikak formulatzeko ikuspegi integratua sustatu behar dela aitortzen dugu, garapen jasangarria bultzatzeko helburuarekin. Halaber, aitortzen dugu itsasbazterrik gabeko eta iraganbideko herrialdeen garapen-behar bereziak ere kontuan hartu behar direla, iraganbideko garraio-sistema jasangarriak ezartzeko orduan. Arlo horretan, garatzeko bidean dauden herrialdeei nazioarteko laguntza emateko beharra dagoela aitortzen dugu.

Hiri eta giza kokagune jasangarriak

130. Ondo planeatu eta garatutako hiriek (kudeaketaren eta plangintzaren ikuspegi integratuak aplikatuta ere bai) ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren ikuspegitik jasangarriak diren gizarteak susta ditzaketela aitortzen dugu. Horri dagokionez, hiri-garapenaren eta giza kokaguneen ikuspegi holistikoa aplikatzeko beharra dagoela aitortzen dugu, etxebizitza eta azpiegitura eskuragarriak aurreikusten dituena eta bazter-auzoak hobetzea eta hiria berritzea lehenesten dituena. Txirotasuna errotik kentzeko testuinguruan, giza kokaguneen kalitatea hobetzeko lanean aritzeko konpromisoa hartzen dugu, baita hiriguneetako zein landaguneetako biztanleen bizi- eta lan-baldintzei dagokienez ere, pertsona guztiek oinarrizko zerbitzuak eta etxebizitza eskura izan ditzaten, bai eta joan-etorriak egiteko aukera ere. Dagokionaren arabera, giza kokaguneen natur eta kultur ondarea zaintzeko, barruti historikoak biziberritzeko eta hirietako erdiguneak zaharberritzeko beharra ere aitortzen dugu.

131. Hiri eta hiri-kokagune jasangarriak planifikatzeko eta eraikitzeko ikuspegi integratua sustatzeko konpromisoa hartzen dugu; hartarako, tokiko agintariak babestuz, herritarrak kontzientziatuz eta hiriguneetako biztanleek, behartsuek barne, erabakiak hartzeko prozesuetan duten parte-hartzea handituz. Garapen jasangarriko politikak sustatzeko konpromisoa ere hartzen dugu, besteak beste honakoak lortzeko: gizarte- eta etxebizitza-zerbitzu inklusiboak eskaintzea; guztiontzako bizi-baldintza seguru eta osasungarriak, bereziki ume, gazte, emakume, zahar eta ezinduentzat; garraio eta energia eskuragarri eta jasangarriak; hirigune berde eta seguruak sustatzea, babestea eta berrezartzea; edateko ura eta saneamendua; airearen kalitate ona; enplegu duinak sortzea, eta hiri-plangintza eta bazter-auzoak hobetzea. Hondakinen kudeaketa jasangarria ere babesten dugu, hartarako murriztea, berrerabiltzea eta birziklatzea aplikatuz. Hiri-plangintzan hondamendi-arriskuen murrizketa, erresilientzia eta klima-aldaketaren ondoriozko arriskuak kontuan hartzea garrantzitsua dela azpimarratzen dugu. Garapen arloan hiriek landa-eskualdeekin oreka lortzeko egindako ahaleginak aitortzen ditugu.

Datozen hamarkadetan aurreikusitako hiriko biztanleen hazkundeari eraginkortasunez erantzuteko, oso garrantzitsua da plangintza-politika eta hiri-diseinu jasangarriak aplikatzen dituzten eskualde metropolitarren, hirien eta herrien kopurua handitzea. Ohartzen garenez, hiri-plangintzaren prozesua jasangarria izan dadin, aberasgarria da interesdun askok parte hartzea eta sexuaren arabera banatutako informazioa eta datuak erabiltzea (bereziki joera demografikoei, diru-sarreren banaketari eta bat-bateko kokaguneei buruz). Hiri jasangarrien ikuspegia eratzean, udal-gobernuek eginkizun garrantzitsua dutela aitortzen dugu, hiriak planifikatzeko prozesuaren hasieratik hiri eta auzorik zaharrenak biziberritzera arte; prozesu horretan, eraikinen administrazioan eraginkortasun energetikoko programak abiaraz ditzakete, eta tokiko baldintzei egokitutako garraio-sistema jasangarriak garatu ere bai.Gainera, aitortzen dugu garrantzitsua dela plangintzak lurzoruaren erabilera mistoarekin aplikatzea, baita mugikortasuna garraiobide ez-motordunekin bultzatzea ere; horren barruan oinezko eta txirrindularientzako azpiegituren sustapena sartzen da.

Garapen jasangarria sustatzeko orduan, hirien eta erkidegoen arteko elkartzeek eginkizun garrantzitsua dutela

aitortzen dugu. Horri dagokionez, Nazio Batuen Habitat Programa era koordinatuan gauzatzeko eta hiri-garapen jasangarria lortzeko helburu nagusiarekin, lankidetzako mekanismoak edo plataformak, elkartzeko akordioak eta dauden beste aplikazio-tresna batzuk indartu behar direla nabarmentzen dugu, Nazio Batuen eskudun erakunde guztiek aktiboki parte hartuta. Gainera, Nazio Batuen Habitat eta Giza Kokaguneetarako Fundazioari behar besteko finantza-ekarpenak oraindik ere egin behar zaizkiola aitortzen dugu, mundu osoan Habitat Programa modu egoki, eraginkor eta zehatzean aplikatzea bermatzearren.

Osasuna eta populazioa

132. Osasuna garapen jasangarriaren hiru alderdien aurretiko baldintza, emaitza eta adierazlea dela aitortzen dugu. Jakin badakigu garapen jasangarriaren helburuak lortzeko gaixotasun ahulgarri kutsakorren eta ez-kutsakorren prebalentzia handirik ezin dela egon, biztanleak egoera fisiko, mental eta sozialeko egoera lor dezaten. Behartsu eta zaurgarrientzat zein biztanle guztientzat osasunaren determinatzaile sozial eta anbientalen gaineko neurriak garrantzitsuak dira gizarte inklusiboak, bidezkoak eta ekonomikoki produktiboak zein osasuntsuak sortzeko. Guztiok osasun fisiko eta mentalaren ahalik eta mailarik handiena gozatzeko eskubidea erabat lortzeko eskatzen dugu.

133. Osasuna, gizarte-kohesioa eta giza eta ekonomia-garapen jasangarriak sustatzeko, osasun-estaldura unibertsalaren garrantzia ere aitortzen dugu. Bidezko estaldura unibertsala emateko, osasun-sistemak sendotzeko konpromisoa hartzen dugu. Egokiak diren eragile guztiek parte hartzeko eskatzen dugu, sektore anitzeko ekintza abiarazteko munduko biztanleen osasun-beharrei urgentziaz erantzutearren.

134. GIBa eta hiesa, malaria, tuberkulosia, gripea, poliomielitisa eta beste gaixotasun kutsakor batzuk, oraindik ere, kezka-iturri dira mundu osoan; horregatik, GIBari dagokionez, prebentzio, tratamendu, arreta eta laguntzarako sarbide unibertsala lortzeko ahaleginak areagotzeko eta GIBa amarengandik haurretara transmisioa desagerrarazteko konpromisoa hartzen dugu, baita malaria, tuberkulosi eta jaramonik egiten ez zaien gaixotasun tropikalen aurkako borroka berritzekoa eta sendotzekoa ere.

135. XXI. mendean mundu osoan gaixotasun ez-kutsakorrek dakartzaten zama eta mehatxua garapen jasangarrirako oztopo nagusietako bat direla aitortzen dugu. Osasun-sistemak sendotzeko konpromisoa hartzen dugu, bidezko estaldura unibertsala eskaintzeko, eta gaixotasun ez-kutsakorrekin lotutako prebentzio, tratamendu, zaintza eta laguntzerako sarbide eskuragarria sustatzeko, bereziki minbiziari, gaixotasun kardiobaskularrei, arnas gaixotasun kronikoei eta diabeteari dagokienez. Gaixotasun ez-kutsakorrak prebenitzeko eta kontrolatzeko sektore anitzeko politika nazionalak ezartzeko edo indartzeko konpromisoa ere hartzen dugu. Atmosfera eta uraren kutsadura eta gai kimikoek eragindakoa murrizteak, besteak beste, osasunean eragin positiboak dituela aitortzen dugu.

136. Honako hauen xedapenak osoki aplikatzeko eskubidea berresten dugu: merkataritzarekin lotutako jabetza intelektualaren eskubideen alderdiei buruzko akordioa (TRIPSei buruzko akordioa); TRIPSei buruzko akordioari eta osasun publikoari buruzko Dohako adierazpena; MMAren Batzorde Nagusiaren erabakia, 2003ko abuztuaren 30ekoa, TRIPSei buruzko akordioari eta osasun publikoari buruzko Dohako adierazpenaren 6. lerrokada aplikatzeari buruzkoa; eta, onarpen ofizialerako prozedurak amaitutakoan, akordioaren 31. artikuluaren zuzenketa. Horiek guztiek malgutasuna ematen dute osasun publikoa babesteko eta, bereziki, botikak guztiontzat eskuragarri izatea sustatzeko, eta garatzeko bidean dauden herrialdeak arlo horretan laguntza eskaintzera bultzatzen dituzte.

137. Osasun-sistemak sendotzeko laguntza eta elkarlan handiagoa eskatzen dugu maila nazionalean eta nazioartekoan, osasuna gehiago finantzatuz (osasun-langileen kontratazioa, garapena, trebakuntza eta atxikipena; botika, txerto eta osasun-teknologien banaketa eta sarbide hobeak; aseguru eskuragarriak, eraginkorrak eta kalitatezkoak, eta osasunaren azpiegitura hobea). Osasunerako Mundu Erakundearen lidergo-eginkizuna babesten dugu, nazioarteko osasun-gaietako agintari zuzentzaile eta koordinatzaile gisa.

138. Nazio-, landa- eta hiri-garapenerako gure estrategietan eta politiketan joerak eta proiekzio demografikoak sistematikoki kontuan hartzeko konpromisoa hartzen dugu. Etorkizunera orientaturiko plangintzaren bidez, aukerak baliatzeaz gain, aldaketa demografikoarekin lotutako erronkei aurre egin diezaiekegu, migrazioari adibidez.

139. Beijingeko Ekintza Plataforma, Populazioari eta Garapenari buruzko Nazioarteko Konferentziaren Ekintza Programa, eta haren azterketa-konferentzien garapena eta emaitzak guztiz eta eraginkortasunez aplikatzeko eskatzen dugu, bai eta sexu- eta ugalketa-osasunari eta testuinguru horretan giza eskubide guztiak sustatzeari eta babesteari buruzko konpromisoak ere. Ugalketa-osasunari (familia-plangintza eta sexu-osasuna barne) sarbide unibertsala emateko beharra nabarmentzen dugu, baita ugalketa-osasuna estrategia eta programa

nazionaletan txertatzeko beharra ere.

140. Amen eta haurren heriotza-tasa murrizteko konpromisoa hartzen dugu, bai eta emakumeen, gazteen eta umeen osasuna hobetzekoa ere. Generoen arteko berdintasunarekin dugun konpromisoa berresten dugu, baita emakumeek, gizonek eta gazteek beren sexualtasunari buruzko gaien gaineko kontrola edukitzekoa ere, sexu- eta ugalketa-osasunerako sarbidea barne; era berean, gai horiei buruz askatasunez erabakitzeko konpromisoa ere berresten dugu, hertsatzeri, bereizkeriarik eta indarkeriarik nozitu gabe. Gogotik egingo dugu lan bermatzeko osasun-sistemek emakumearen sexu- eta ugalketa-osasuna artatzeko beharrezko osasun-zerbitzuak eta informazioa ematen dituztela, bereziki familia-plangintzaren metodo moderno seguru, eraginkor, eskuragarri eta onargarrietarako sarbide unibertsala lortzeko, funtsezkoa baita emakumearen osasunerako eta generoen arteko berdintasuna sustatzeko.

Erabateko enplegu produktiboa, guztientzako lan duina eta gizarte-babesa sustatzea

141. Txirotasuna errotik kentzea, erabateko enplegu produktiboa eta guztiontzako lan duina, integrazioa eta gizarte-babesa elkarrekin lotuta daudela aitortzen dugu, eta elkar sendotzen dutela; horregatik, maila guztietan sustatzeko ingurune egokiak sortu behar dira.

142. Lan-merkatuaren baldintzek eta lan-aukera duinen urritasunak (bereziki emakume eta gizon gazteentzat) kezkatu egiten gaituzte. Gobernu guztiei eskatzen diegu gazteen enpleguaren munduko erronkari heltzeko, mundu zabaleko gazteei lan duin eta produktiboa lortzeko aukera eskaintzen dieten estrategiak eta politikak eginez eta aplikatuz; izan ere, lanpostu duinak sortu beharko dira hurrengo hamarkadetan garapen jasangarria eta inklusiboa bermatzeko eta txirotasuna murrizteko.

143. Azpiegitura sozial eta ekonomiko solidoak eta eraginkorrak zein ekoizpen-gaitasunak garatuz eta inbertituz enplegua sortzearen garrantzia aitortzen dugu, garapen jasangarria eta hazkunde ekonomiko eutsia, inklusiboa eta bidezkoa lortzeko. Herrialdeei garapen jasangarrirako azpiegituretako inbertsioa indartzeko eskatzen diegu, eta erabaki dugu Nazio Batuen funtsei, programei eta erakundeei laguntza ematea, garatzeko bidean dauden herrialdeek horren gaineko neurriak sustatzen eta laguntzeko, bereziki gutxien aurreratutako herrialdeek.

144. Etorkizunera orientaturiko politika makroekonomikoak hartuz enplegua sortzearen garrantzia aitortzen dugu. Politika horiek garapen jasangarria sustatu behar dute; halaber, hazkunde ekonomiko eutsi, inklusibo eta bidezkora eraman, enplegu produktiboaren aukerak handitu, eta, nekazaritzako eta industriako garapena bultzatu behar dute.

145. Guztientzako enplegu- eta sarrera-aukerak handitzeko beharra nabarmentzen dugu, bereziki emakumeentzat eta txirotasunean bizi diren gizonentzat. Horri dagokionez, landagune eta hiriguneetako behartsuei enplegu-aukera berriak emateko ahalegin nazionalak babesten ditugu (enpresa txikiak eta ertainak babestuz, besteak beste).

146. Langileek honako hauetarako sarbidea eduki beharko luketela aitortzen dugu: hezkuntza, gaitasunak, osasun-arretak, gizarte-segurantza, laneko oinarrizko eskubideak, babes sozialak eta juridikoak –laneko segurtasuna eta osasuna barne–, eta lan duinerako aukerak. Gobernuek, sindikatuek, langileek eta enplegatzaileek eginkizun handia dute guztiontzako lan duina sustatzeko orduan, eta guztiek lagundu beharko liekete gazteei beharrezko gaitasunak eta enplegu-aukerak eskuratzen, baita sektore berrietan eta garatzen ari direnetan ere. Emakumeek eta gizonek aukera berak eduki beharko lituzkete lan-gaitasunak eskuratzeko eta lan-babesak edukitzeko. Trantsizio zuzenaren garrantzia aitortzen dugu, langileei lan-merkatuaren baldintza aldagarriei egokitzen laguntzeko programak barne hartzen dituena.

147. Halaber, gehienbat emakumeek egindako ordaindu gabeko lan egituratu gabeak giza ongizatea eta garapen jasangarria nabarmen laguntzen dituela ere aitortzen dugu. Horri dagokionez, lan-baldintza seguruak eta duinak lortzeko lanean aritzeko konpromisoa hartzen dugu, bai eta gizarte-babeserako eta hezkuntzarako sarbidea lortzeko ere.

148. Aitortzen dugu guztiontzako lan-aukera duinak eta enplegua sor daitezkeela; besteak beste, berrikuntza zientifikoetan eta teknologikoetan sektore publiko eta pribatuaren inbertsioen bitartez, natur baliabideak eta ekosistemak lehengoratzeko, biziberritzeko eta zaintzeko herri-lanetan, eta zerbitzu sozial eta komunitarioetan inbertituta. Natur baliabideak eta ekosistemak leheneratzen eta kudeatzen behartsuentzako enplegua sortzeko gobernu-ekimenek adoretu egiten gaituzte, eta sektore pribatua bultzatzen dugu guztiontzako lan duina lortzen eta emakume zein gizonentzako (bereziki gazteentzat) enplegua sortzen laguntzera, enpresa txiki eta

ertainarekin eta kooperatibekin elkartuz, besteak beste. Horrenbestez, aitortzen dugu garrantzitsuak direla guztiontzako lan duinari eta enplegu-sorrerari buruzko informazio- eta ezagutza-trukea sustatzeko neurriak, lan ekologikoei eta haiekin loturiko ezagutzei buruzko ekimenak barne, bai eta politika nazional ekonomiko eta enplegukoetan egokiak diren datuak integratzea errazteko neurriena ere.

149. Langabezia eta azpienplegu kopuru handia konpontzeko erari buruzko esperientziak eta jardunbide egokiak trukatzeko gonbita egiten dugu, bereziki gazteen artekoa.

150. Gizartearen kide guztiei gizarte-babesa emateko beharra nabarmentzen dugu, baita hazkundea, erresilientzia, justizia soziala eta kohesioa sustatzekoa ere, ekonomia ofizialean enplegaturik ez daudenak ere barne hartuta. Horri dagokionez, ekimen nazionalak eta lokalak abiarazteko gonbita egiten dugu, herritar guztiei gutxieneko gizarte-babesa eskaintzera bideratuta. Garapen jasangarriaren hiru alderdiak kontuan hartzen dituzten babes sozialeko programetarako jardunbide onenei buruzko munduko elkarrizketaren alde gaude, eta, arlo horretan, gogoan hartzen dugu LANEk babes sozialeko pisu nazionalei buruzko 202. gomendioa.

151. Migratzaile guztien giza eskubideak eta oinarrizko askatasunak eraginkortasunez sustatzeko eta babesteko eskatzen diegu estatuei, horien migrazio-estatusa edozer dela ere, eta bereziki emakumeei eta umeei dagokienez. Halaber, nazioarteko migrazioaz arduratzeko ere eskatzen diegu nazioarteko, eskualdeko edo alde biko lankidetzaren eta elkarrizketaren bidez edota ikuspegi integrala eta orekatua emanez; guztia ere migratzaileen giza eskubideak sustatzeko eta babesteko jatorrizko, iraganbidezko eta xedeko herrialdeek dituzten eginkizunak eta erantzukizunak aitortuta, eta haien zaurgarritasuna areagotu dezaketen ikuspegiak saihestuta.

Ozeanoak eta itsasoak

152. Ozeanoek, itsasoek eta kostaldeko guneek lurreko ekosistemaren osagai integratu eta funtsezkoa osatzen dutela aitortzen dugu, eta hari eusteko ezinbesteko direla; era berean, Itsasoaren Zuzenbideari buruzko Nazio Batuen Konbentzioan islatutako nazioarteko zuzenbideak ozeanoak eta beren baliabideak kontserbatzeko eta modu jasangarrian erabiltzeko esparru juridikoa eskaintzen du. Garapen jasangarrirako ozeanoak eta itsasoak zein haien baliabideak kontserbatzearen eta modu jasangarrian erabiltzearen garrantzia nabarmentzen dugu, bereziki honako hauei egindako ekarpenaren bidez: txirotasuna errotik kentzea, garapen ekonomiko eutsia, elikagaien segurtasuna, bizibide jasangarriak eta lan duina sortzea eta, aldi berean, bioaniztasunaren eta itsas inguruaren babesa eta klima-aldaketaren ondorioei aurre egiteko neurriak. Ondorioz, ozeanoen eta itsas ekosistemen osasuna, produktibitatea eta erresilientzia babesteko eta lehengoratzeko konpromisoa hartzen dugu, baita oraingo eta etorkizuneko belaunaldientzat kontserbatzea eta modu jasangarrian erabiltzea sustatzekoa ere; era berean, itsas inguruan ondorioak dituzten jardueren kudeaketan ekosistemaren eta zuhurtziaren aldeko ikuspegia aplikatzeko konpromisoa ere hartzen dugu, betiere nazioarteko zuzenbideari jarraiki eta garapen jasangarriaren hiru alderdiak lortzeko helburuz.153. Garapen jasangarriak aurrera egiteko Itsasoaren Zuzenbideari buruzko Nazio Batuen Konbentzioa garrantzitsua dela aitortzen dugu, baita horrekin estatuek ia unibertsalki bat egin dutela ere; arlo horretan, eskatzen diegu alderdi guztiei aplika ditzatela erabat konbentzioari jarraiki dituzten betebehar guztiak.

154. Ozeanoen, itsasoen eta haien baliabideen kontserbazioari eta erabilera jasangarriari onura atera ahal izateko, aitortzen dugu garrantzitsua dela garatzeko bidean dauden herrialdeen gaitasuna handitzea; horri dagokionez, Itsasoaren Zuzenbideari buruzko Nazio Batuen Konbentzioaren xedapenak eta garapen jasangarriari buruzko gailur nagusien emaitzak aplikatzeko zein teknologia transferitzeko itsas zientzia-ikerketetan elkarlanean aritzeko beharra azpimarratzen dugu; horretarako, baina, itsas teknologiaren transferentziari buruzko Gobernu arteko Ozeanografia Batzordearen irizpideak eta arauak hartu behar dira kontuan.

155. Txostenak aurkezteko eta mundu mailan itsas inguruaren egoera ebaluatzeko prozesu arrunta babesten dugu, Batzar Nagusiaren esparruan ezarritakoa, baita alderdi sozioekonomikoak ere. Hala, indar handiz itxaroten ditugu 2014rako mundu mailako itsas inguruaren egoeraren lehen ebaluazio integratua bukatzea eta batzarraren ondorengo azterketa. Estatuek ebaluazioaren ondorioak maila egokietan azter ditzaten bultzatzen dugu.

156. Aitortzen dugu garrantzitsua dela itsasoko biodibertsitatea kontserbatzea eta modu jasangarrian erabiltzea, jurisdikzio nazionaleko eremuetatik kanpo. Osaera irekiko lantalde berezi ofizioso batek batzar nagusiaren esparruan egiten duen lanaz ohartzen gara; lantalde hori jurisdikzio nazionaleko eremuetatik kanpo itsas biodibertsitatearen kontserbazioari eta erabilera jasangarriari buruzko kontuak aztertzeaz arduratzen da.

Lantalde bereziaren lanean oinarriturik eta Batzar Nagusiaren 69. batzarraldia amaitu aurretik, jurisdikzio nazionaletik kanpoko eremuetan itsas biodibertsitatea kontserbatzeari eta haren erabilera jasangarriari urgentziaz heltzeko konpromisoa hartzen dugu, bereziki Itsas Zuzenbideari buruzko Nazio Batuen Konbentzioaren esparruan nazioarteko tresna bat garatzeko erabakia hartzekoa.

157. Kezkaz ohartzen gara itsas kutsadurak eta itsas detrituek ozeanoen eta itsasoen biodibertsitatearen osasunean eragin negatiboa dutela (bereziki plastikoak, kutsatzaile organiko iraunkorrak, metal astunak eta konposatu nitrogenatuak, itsas zein lurreko hainbat iturritatik etorriak, horien artean ontzi-enpresetatik eta jariatzeetatik). Itsas ekosistemetan kutsadura horren eragina eta ondorioak murrizteko neurriak hartzeko konpromisoa hartzen dugu; besteak beste, Nazioarteko Itsas Erakundearen esparruan hartutako hitzarmenak eraginkortasunez aplikatuz eta egokiak diren ekimenak jarraituz (hala nola, itsas ingurua lehorrean egindako jardueren aurrean babesteko Munduko Ekintza Programa); horrez gain, xede horretarako estrategia koordinatuak abiarazteko konpromisoa ere hartzen dugu. 2025erako bildutako datu zientifikoetan oinarrituriko neurriak abiarazteko konpromisoa ere hartzen dugu, itsas detrituen murrizketa nabarmena lortzeko, kostaldeko eta itsasoko inguruetarako kalteak prebenitzearren.

158. Ohartzen gara espezie exotiko inbaditzaileak ekosistementzat eta itsas baliabideentzat mehatxu handia direla, eta espezie exotiko inbaditzaileak sartzea prebenitzeko neurriak aplikatzeko konpromisoa hartzen dugu; era berean, ingurumenari eragiten dizkioten ondorio txarrak kudeatzeko konpromisoa ere hartzen dugu, egokia denaren arabera, Nazioarteko Itsas Erakundearen esparruan hartutako neurrien bidez, besteak beste.

159. Itsas maila eta kostaldeko higadura handitzea kostaldeko eskualde eta uharte askorentzat mehatxu handia dela ohartzen gara, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan; horri dagokionez, nazioarteko erkidegoari eskatzen diogu arazo horiei aurre egiteko ahaleginak areagotzeko.

160. Ozeanoen azidifikatzeari eta itsas eta kostaldeko ekosistema eta baliabideetan klima-aldaketak dituen ondorioei heltzen dieten ekimenak babesteko eskatzen dugu. Horrekin loturik, ozeanoak ez gehiago azidifikatzeko lan kolektiboaren beharra berresten dugu, baita itsas ekosistemen eta horien mendeko bizi-baldintzak dituzten erkidegoen erresilientzia handitzeko ere; gainera, itsas ikerketa zientifikoak, ozeanoen azidifikatzearen eta bereziki kalteberak diren ekosistemen zaintza eta behaketa ere babestu behar dira, batez ere horren gaineko nazioarteko lankidetza handiagoaren bidez.

161. Ozeanoen ongarritzeak izan ditzakeen ingurumen-ondorioekin kezkatuta gaudela nabarmentzen dugu. Arlo horretan, egokiak diren gobernu arteko organoek ozeanoen ongarritzeari buruz hartutako erabakiak gogoratzen ditugu; hala, auzi horri kontu handienaz heltzen jarraitzea erabakitzen dugu, zuhurtzia-printzipioari jarraiki.

162. Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean hitzartutako helburua betetzeko ahaleginak areagotzeko konpromisoa hartzen dugu; hau da, agortutako arrain-populazioak ahalik eta errendimendu jasangarri handiena egiteko moduko mailetan mantentzea edo lehengoratzea 2015erako. Horrenbestez, populazio guztiak gutxienez ahalik eta errendimendu jasangarri handiena edukitzeko mailetan mantentzeko edo lehengoratzeko beharrezko neurriak urgentziaz hartzeko konpromisoa ere hartzen dugu, helburu horiek ahalik eta lasterren lortze aldera, betiere ezaugarri biologikoen arabera zehaztuta. Horretarako, datu zientifikoetan oinarrituriko antolaketa-planak urgentziaz prestatzeko eta aplikatzeko konpromisoa hartzen dugu, baita harrapaketak murriztuz edo etenez eta arrain-populazioen egoeraren araberako neurriak hartuz ere. Orobat, harrapaketa intzidentalak, bazterkinak eta arrantzak ekosistemetan izandako aurkako beste ondorio batzuk kudeatzeko neurriak areagotzeko konpromisoa ere hartzen dugu; beharrezkoa bada, baita arrantza-praktika suntsitzaileak desagerraraziz ere. Itsas ekosistema kalteberak aurkako ondorio esanguratsuetatik babesteko neurriak areagotzeko konpromisoa ere hartzen dugu, bereziki ondorioen ebaluazioak eraginkortasunez erabiliz. Neurriok –eskudun erakundeen bitartez hartutakoak ere bai– nazioarteko zuzenbideari, aplikatu beharreko nazioarteko tresnei, egokiak diren Batzar Nagusiaren ebazpenei eta FAOren arauei jarraiki hartu beharko lirateke.

163. 1995eko akordioan parte hartzen duten estatuei eskatzen diegu erabat aplika ditzatela Itsas Zuzenbideari buruzko Nazio Batuen Konbentzioaren xedapenak. Xedapenok arrain transzonalen populazioak eta oso migratzaileak diren arrainen populazioak kontserbatzeari eta antolatzeari buruzkoak dira. Era berean, akordio horretako VII. atalari jarraiki, garatzeko bidean dauden estatuen beharrizan bereziak guztiz aitortzeko ere eskatzen diegu. Gainera, estatu guztiei arrantza arduratsurako portaera-kodea eta FAOren nazioarteko ekintza-planak eta arau teknikoak aplikatzeko ere eskatzen diegu.164. Aitortzen dugu legez kanpoko arrantzak, aitortu eta arautu gabeak, herrialde asko funtsezko natur baliabide hori gabe uzten dituela aitortzen dugu, eta oraindik ere mehatxu iraunkorra dela herrialde horien

garapen jasangarrirako. Legez kanpoko arrantza ezabatzeko konpromisoa hartzen dugu berriro ere, Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean adierazitako modura, baita praktika horiek prebenitzeko eta borrokatzekoa ere, bereziki neurri hauen bitartez: FAOren Nazioarteko Ekintza Planari jarraiki, ekintza-plan nazionalak eta eskualdekoak prestatuz eta aplikatuz; legez kanpoko, aitortu eta arautu gabeko arrantza oztopatuz eta ezabatuz; nazioarteko zuzenbideari jarraiki, itsasertzeko estatuek, pabiloiko estatuek, portuaren estatu zuzentzaileek, pleitatzeko nazioek, jabe errealen naziotasuneko estatuek eta legez kanpoko, aitortu eta arautu gabeko arrantzarik egiten duten edo laguntzen duten beste batzuek koordinaturiko neurri eraginkorrak aplikatuz, arrantza hori egiten duten ontziak identifikatuta eta errudunei horretatik eratorritako onurak kenduta; baita garatzeko bidean dauden herrialdeekin elkarlanean arituz, eta beharrizanak sistematikoki zehazteko eta gaitasuna garatzeko, legearen jarraipena, kontrola, zaintza, gauzapena eta aplikazioa egiteko sistemak babestuz ere.

165. Legez kanpoko arrantza, aitortu eta arautu gabekoa prebenitzeko, oztopatzeko eta ezabatzeko portuaren estatu zuzentzailearen neurriei buruzko FAOren akordioa sinatu duten estatuei eskatzen diegu hura berresteko prozedurak bizkor ditzala, laster indarrean jar dadin.

166. Arrantzaren antolaketan horretarako eskualdeko erakundeek gardenak izan behar dutela eta kontuak eman behar dituztela aitortzen dugu. Lanaren gaineko azterketa independenteak egin dituzten arrantza-antolaketarako eskualdeko erakundeek hartutako neurriak aitortzen ditugu, eta arrantza-antolaketarako eskualdeko erakunde guztiei eskatzen diegu ebaluazio horiek aldian behin egiteko eta emaitzak argitaratzeko. Azterketa horien gomendioak aplikatzera bultzatzen dugu, eta, beharrezkoa denaren arabera, denbora luzegoaz egitea gomendatzen dugu.

167. Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean legez kanpoko, aitortu eta arautu gabeko arrantza eta gehiegizko arrantza-gaitasuna ezabatzeko hartutako konpromisoa berresten dugu, sektore honek garatzeko bidean dauden herrialdeentzat duen garrantzia kontuan harturik; hala, arrantzarako diru-laguntzei buruzko alde anitzeko diziplinak taxutzeko konpromisoa errepikatzen dugu. Diru-laguntza horiek MMAren Garapenerako Dohako Programa eta Hong Kongeko Ministerio Adierazpenaren aginduak beteko dituzte, arrantza-sektoreko diru-laguntzei buruzko arauak zorrotzagoak izan daitezen. Era berean, gehiegizko arrantzarako gaitasuna eta gainarrantza laguntzen dituzten arrantzako diru-laguntzen modalitate jakin batzuk ere debekatu beharko lirateke; hala, aitortzen da garatzeko bidean dauden eta gutxien garatutako herrialdeentzako tratu berezi eta bereizi egokia eta eraginkorra, arrantzarako diru-laguntzei buruz MMAn ekin beharreko negozioaren parte izan beharko litzatekeela, guztia ere garapenaren lehentasunerako sektorearen garrantzia, txirotasunaren murrizketa eta irauteko bitartekoei eta elikagaien segurtasunari buruzko gaiak kontuan harturik. MMAren bitartez arrantzarako diru-laguntzen inguruko programei dagokienez, estatuak animatzen ditugu gardentasuna handitzera eta txosten gehiago aurkeztera. Arrantza-baliabideen egoera kontuan harturik eta MMAren Dohako Programari eta arrantzarako diru-laguntzei buruzko Hong Kongeko ministerio-aginduei edo negoziazio horiek amaitzeko beharrari kalte egin gabe, estatuak gehiegizko arrantza eta gainarrantzako gaitasuna laguntzen duten diru-laguntzak kentzera animatzen ditugu, bai eta era horretako diru-laguntza berriak ez sortzera edo lehendik daudenak ez luzatzera edota indartzera ere.

168. 2014rako, garatzeko bidean dauden herrialdeei laguntza handiagoa ematen dieten estrategiak zehazteko eta txertatzeko eskatzen dugu, bereziki gutxien aurreratutako herrialdeentzat eta uharte-estatu txikientzat, arrantza jasangarriaren onurak kontserbatzeko, eta modu jasangarrian kudeatzeko eta lortzeko, batez ere garatzeko bidean dauden herrialdeen arrantza-produktuak merkatuetara iristeko aukera gehiago emanez.

169. Iraupeneko arrantzan, eskala txikiko arrantzan eta artisau-arrantzan aritzen diren arrantzaleei zein emakume arrantzaleei, herri indigenei eta beren erkidegoei arrantza-lekuetarako eta merkatuetarako sarbidea bermatzeko beharra begiratzeko konpromisoa hartzen dugu, batez ere garatzeko bidean dauden herrialdeetan eta, bereziki, garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikietan.

170. Koralezko uharrien ekonomia-, gizarte- eta ingurumen-ekarpen handiak ere aitortzen ditugu, bereziki uharteentzat eta itsasbazterreko beste estatu batzuentzat; era berean, aitortzen dugu klima-aldaketak, ozeanoen azidifikatzeak, gehiegizko arrantzak, arrantza-jarduera suntsitzaileak eta tankerako jardueren ondorioek kalteberatasun handia eragiten dutela koralezko uharrietan eta mangladietan. Koralezko uharrien eta mangladien ekosistemak kontserbatzeko eta beren abantaila sozialak, ekonomikoak eta ingurumenekoak lortzeko nazioarteko lankidetza babesten dugu, baita elkarlan teknikoa eta borondatezko informazio-trukea erraztekoa ere.

171. Eremu geografikoetan (babestutako itsas eremuak, besteak beste) oinarrituriko kontserbazio-neurrien garrantzia berresten dugu, betiere nazioarteko zuzenbideari jarraiki eta ahalik eta informazio zientifikorik

onena oinarri hartuta, biodibertsitatea kontserbatzeko eta bere osagaiak modu jasangarrian erabiltzeko tresna gisa. Gogoan hartzen dugu Dibertsitate Biologikoari buruzko Hitzarmeneko Alderdien Konferentziaren hamargarren bileran hartutako X/2 erabakia; bertan erabaki zen 2020rako itsas eta kostaldeko eremuen % 10 kontserbatzea, batez ere ekosistemen biodibertsitate eta zerbitzuetarako bereziki garrantzitsuak diren horiek, betiere modu eraginkorrean eta bidezkoan administratutako gune babestuen sistemen bidez, ekologikoki adierazgarri izanik eta ongi konektaturik, bai eta eremu geografikoetan oinarrituriko beste kontserbazio-neurri eraginkor batzuen bidez ere.

Garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiak

172. Garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiak, beren kalteberatasun bakar eta bereziengatik, oraindik ere, garapen jasangarrirako kasu berezia direla berresten dugu; kalteberatasun horien artean hauexek daude: neurri txikia, urruntasuna, baliabideen eta esportazioen oinarri mugatua, eta munduko ingurumen-arazoen eta kanpoko ekonomia-inarrosaldien aurreko ahultasuna, baita sarriagoak eta biziagoak izan daitezkeen klima-aldaketaren ondorio eta natur hondamendi sorta zabala ere. Kezkaz ohartzen gara Maurizioko Estrategiaren bost urtean behingo azterketaren emaitzek ondorioztatu dutela uharte-estatu txikiek gainerako herrialde-taldeek baino gutxiago egin dutela aurrera, edo ekonomia arloan atzera ere egin dutela, bereziki txirotasuna murrizteari eta zorraren jasangarritasunari dagokienez. Itsas maila igotzea eta klima-aldaketaren beste ondorio kaltegarri batzuk, oraindik ere, arrisku nabarmena dira garatzeko bidean dauden uharte-estatuentzat eta garapen jasangarria lortzeko egiten duten ahaleginarentzat, eta askorentzat irauteko eta bideragarria izateko mehatxurik larriena dira, zenbaitetan lurraldea galarazi ere egiten baitute. Halaber, kezkatuta jarraitzen dugu: garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiek genero, osasun, hezkuntza eta ingurumenaren arloetan aurrerapenak lortu badituzte ere, milurteko garapen-helburuak lortzeko aurrerapenak, oro har, ez dira maila berekoak izan.

173. Garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiei Barbadoseko Ekintza Programa eta Maurizioko Estrategia aplikatzen laguntzeko neurriei eusteko eta horiek handitzeko eskatzen dugu. Orobat, Nazio Batuen sistemak garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiei ematen dien laguntza handitzeko ere eskatzen dugu, herrialde horiek garapen jasangarria lortzeko prozesuan topatzen dituzten oraingo eta etorkizuneko erronka ugariei buru egin ahal izateko.

174. Barbadoseko Ekintza Programan eta Maurizioko Estrategian oinarriturik, garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiei buruzko nazioarteko hirugarren konferentzia 2014an egiteko eskatzen dugu, garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiek aurrez aurre dituzten garapen jasangarrirako erronkei heltzeko neurri koordinatuen, orekatuen eta integratuen garrantzia aitortuta. Era berean, Batzar Nagusiari eskatzen diogu konferentziaren modalitateak zehazteko 67. bilkura-aldian.

Aurrerapen txikieneko herrialdeak

175. Istanbulgo Ekintza Programa eraginkortasunez aplikatzea eta bere lehentasun-alderdiak ekintza-esparru honetan erabat txertatzea erabakitzen dugu. Haren aplikazio zabalagoak, bestalde, Istanbulgo Ekintza Programaren helburu orokorra lagunduko du; hots, gutxien aurreratutako herrialdeen erdiak gutxien aurreratutako herrialdeen zerrendatik kanpo gelditzeko irizpideak betetzea 2020rako.

Garatzeko bidean dauden itsasbazterrik gabeko herrialdeak

176. Estatu kideei, garapenerako elkartuei, Nazio Batuen sistemaren erakundeei eta egokiak diren nazioarteko, eskualdeko eta azpieskualdeko beste erakunde batzuei eskatzen diegu Almatyko Ekintza Programan hitzartutako bost lehentasun-alderdietan aurreikusitako neurri espezifikoak eta Almatyko Ekintza Programaren aldiaren erdialdeko azterketari buruzko adierazpenean modu koordinatuagoan adierazitakoak gauzatzea bizkortzen jarraitzeko, bereziki garraiatzeko eta biltegiratzeko instalazioak eta igarotzearekin lotutako beste zerbitzu batzuk eraikitzeko, mantentzeko eta hobetzeko, baita ordezko ibilbideak aurkitzeko, falta diren konexioak amaitzeko eta komunikazioen eta energiaren azpiegitura hobetzeko ere; guztia ere, garatzeko bidean dauden itsasbazterrik gabeko herrialdeen garapen jasangarriari laguntzeko.

Afrika

177. Afrikaren garapen-beharrekin lotutako nazioarteko konpromisoak betetzeko aurrerapen batzuk izan direla aitortuta ere, kontinentearen garapen jasangarria lortzeko oraindik arazo handiak daudela nabarmentzen dugu.178. Nazioarteko komunitateari eskatzen diogu Afrikaren garapen jasangarrirako funtsezko alderdietan neurriak sustatzeko konpromisoak betetzeko eta laguntza handitzeko. Atsegin handiz ikusten ditugu

garapenerako elkartuek Afrika Garatzeko Aliantza Berriarekin lankidetza sendotzeko egindako ahaleginak. Afrikako herrialdeek demokrazia, giza eskubideak, gobernantza ona eta arrazoizko kudeaketa ekonomikoa handitzeko egindako aurrerapena ere txalotzen dugu, eta arlo horretako ahaleginari eustera animatzen ditugu. Afrikaren garapenerako elkartu guztiei eta bereziki garatutako herrialdeei eskatzen diegu laguntza emateko Afrikako herrialdeei lehentasunen eta helburuen arabera; guztia ere haien giza gaitasunak eta erakunde demokratikoak indartzeko, baita Afrikaren garapena maila guztietan bultzatzeko ere, bereziki Afrikako herrialdeek behar duten teknologia-transferentzia erraztuz, elkarrekin adostuta betiere. Afrikako herrialdeek hazkunde inklusiborako ingurune egokiak sortzeko etengabe egindako ahaleginak aitortzen ditugu, garapen jasangarriari laguntzearren; era berean, aitortzen dugu nazioarteko komunitateak ahaleginak egin behar dituela Afrikako herrialdeek garatzeko egindako ahalegin hori laguntzeko, eta garapena finantzatzera bideratutako baliabide berri eta gehigarrien jarioa handitzeko etenik gabeko ahalegina egin behar duela ere bai (iturri guztietatik; publikoak eta pribatuak, nazionalak eta atzerrikoak); halaber, Afrikako herrialdeen eta garapenerako elkartuen artean horren gainean abiarazitako ekimen garrantzitsuak ere begi onez ikusten ditugu.

Eskualdeko ekimenak

179. Garapen jasangarria sustatzeko eskualdeko neurri koordinatuak ekitera animatzen dugu. Horri dagokionez, egokiak diren foroen bitartez (Nazio Batuen eskualde-batzordeak tartean) garapen jasangarria sustatzeko neurri garrantzitsuak hartu direla aitortzen dugu, bereziki eskualde arabiarrean, Latinoamerikan eta Kariben, bai eta Asia eta Bareko eskualdeetan ere. Hainbat alderditan oraindik arazoak daudela ikusi arren, nazioarteko komunitateak jarduera horiek eta lortutako emaitzak atsegin handiz ikusten ditu, eta maila guztietan ondoren garatzeko eta aplikatzeko neurriei ekiteko eskatzen du.

Hondamendien arriskua murriztea

180. 2005-2015erako Hyogoko Ekintza Esparruarekin konpromisoa berresten dugu: nazioen eta komunitateen erresilientzia handitzea hondamendien aurrean, eta estatuei, Nazio Batuen sistemari, nazioarteko finantza-erakundeei, azpieskualdeko, eskualdeko eta nazioarteko erakundeei, eta gizarte zibilari eskatzen diegu esparrua aplikatzeko eta helburuak lortzea bizkortzeko deia egiteko. Hondamendi-arriskua murrizteari heltzeko eskatzen dugu, baita hondamendien aurreko erresilientzia handitzeko ere, garapen jasangarriaren eta txirotasuna errotik kentzeko testuinguruaren barruko urgentzia berrituaz. Era berean, eskatzen dugu maila guztietan politika, plan, programa eta aurrekontuetan txertatzeko egokia denaren arabera, bai eta egokiak diren etorkizuneko esparruen barruan kontuan hartzeko ere. Maila guztietako gobernuei zein egokiak diren azpieskualdeko, eskualdeko eta nazioarteko erakundeei hondamendi-arriskua murrizteko baliabide egokiak eta aurrez esateko modukoak konprometitzeko eskatzen diegu, hiriek eta komunitateek hondamendien aurrean duten erresilientzia handitzeko helburuz, betiere beren egoeren eta ahalmenen arabera.181. Alerta goiztiarreko sistemen garrantzia aitortzen dugu, maila guztietako hondamendien arriskua eraginkortasunez murrizteko sistemaren osagai diren aldetik, kalte ekonomikoak eta sozialak murrizte aldera, giza bizitzak galtzea barne; horri dagokionez, sistema horiek hondamendien arriskua murrizteko estrategietan eta plan nazionaletan txertatzeko eskatzen diegu. Emaileei eta nazioarteko komunitateari eskatzen diegu nazioarteko lana areagotzeko ahal den neurrian, garatzeko bidean dauden herrialdeetan hondamendien arriskua murrizten laguntze aldera, horretarako laguntza teknikoa emanez, elkarrekin adostutakoari jarraiki teknologia transferituz, gaitasuna garatuz, eta trebatzeko programen bitartez. Gainera, arriskuen gaineko ebaluazio zabalak egitea ere garrantzitsua dela aitortzen dugu, bai eta ezagutzak eta informazioa trukatzea ere, bereziki informazio geoespazial sinesgarria. Hondamendien arriskua modu egokian murrizteko ebaluazioak eta tresnak egiteko eta indartzeko konpromisoa hartzen dugu.

182. Nabarmentzen dugu garrantzitsua dela hondamendien arriskua murriztearen eta epe luzeko garapenaren plangintza eta berreskuratzearen arteko lotura handiagoa izatea; hala, estrategia koordinatuagoei eta zabalagoei ekiteko eskatzen dugu. Estrategia horiek hainbat kontsiderazio bildu behar dituzte: hondamendi-arriskuak murrizteko eta klima-aldaketara egokitzekoak inbertsio publiko eta pribatuetan; erabakiak hartzekoak eta giza zein garapen neurri humanitarioak antolatzekoa, erresilientzia handitzeko eta, lagundu, berreskuratu eta garatzeko jardueren artean transakzio arinagoa lortzeko. Hori horrela izanik, hondamendien arriskua kudeatzeko fase guztiak prestatzeko eta gauzatzeko orduan generoko ikuspegia eransteko beharra ere aitortzen dugu.

183. Era berean, eskatzen dugu egokiak diren alderdi interesatu guztiek (gobernuek, nazioarteko, eskualdeko eta azpieskualdeko erakundeek, sektore pribatuak eta sozietate zibilak, besteak beste) har ditzatela neurri egokiak eta eraginkorrak, garapen jasangarriaren hiru alderdiak aintzat hartuta, bereziki arriskupean egotea

murrizteko eta pertsonak, azpiegiturak eta beste ondasun nazional batzuk hondamendien eraginetatik babesteko koordinazioa eta lankidetza indartuz, Hyogoko Ekintza Planari eta 2015aren osteko hondamendi-arriskua murrizteko esparru orori jarraiki.

Klima-aldaketa

184. Klima-aldaketa gure garaiko arazorik handienetako bat dela berresten dugu, eta biziki larriturik gaude berotegi-efektuko gasen isuriak oraindik mundu osoan handitzen ari direlako. Zeharo kezkaturik gaude herrialde guztiak, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeak, klima-aldaketaren aurkako ondorioen aurrean kalteberak direlako eta, dagoeneko ondorio handiagoak izaten ari direlako (besteak beste, lehorte iraunkorrak eta muturreko meteorologia-fenomenoak, itsas mailaren igoera, kostaldeko higadura eta ozeanoen azidifikatzea); izan ere, elikagaien segurtasuna eta txirotasuna errotik kentzeko eta garapen jasangarria lortzeko neurriak are gehiago mehatxatzen dituzte. Ildo horretatik, klima-aldaketara egokitzea munduko lehentasun berehalakoa eta urgentea dela nabarmentzen dugu.

Klima-aldaketak mundu osoari eragiten dionez, herrialde guztien arteko ahalik eta elkarlan zabalena beharrezkoa dela nabarmentzen dugu; halaber, herrialdeek nazioarteko erantzun eraginkor eta egokian ere parte hartu behar dute, berotegi-efektuko gasen isurien murrizketa bizkortzearren. Gogorarazten dugu Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioak xedatzen duela alderdiek klima-sistema oraingo eta etorkizuneko belaunaldien onerako babestu beharko luketela, betiere ekitatean oinarriturik eta dituzten ardura komun baino bereiziei eta nork bere gaitasunei jarraiki. Kezka handiz ohartzen gara desfase handia dagoela alderdiek berotegi-efektuko gasen munduko urteko isuriak murrizteaz 2020rako egindako promesen eta isuri gaineratuek jarraitu beharreko ibilbidearen artean, munduko batez besteko tenperaturaren hazkundeari 2 edo 1,5°C-tik behera eusteko aukera egon dadin, industria aurretiko mailekiko. Aitortzen dugu garrantzitsua dela alde biko eta aldi anitzeko iturri publiko zein pribatu zenbaiten finantzaketa lortzea, baita finantzaketa-iturri berritzaileak ere; dela murrizteko neurri nazional egokiak babesteko, dela egokitzeko, garatzeko eta teknologiak transferitzeko, dela garatzeko bidean dauden herrialdeetan gaitasuna handitzeko. Arlo horretan, atsegin handiz hartzen dugu Klimarako Funts Berdea abiarazi izana, eta ahalik eta lasterren martxan jartzeko eskatzen dugu, berrezartzeko prozesu egokia azkar batean ezarri ahal izateko.

185. Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioaren eta Kyotoko Protokoloko alderdiei eskatzen diegu akordio horietan hartutako konpromiso eta erabaki guztiak betetzeko. Era horretan, lortutako aurrerapenak baliatuko ditugu; bereziki, Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioko Alderdien Konferentziaren 17. bilkura-aldian lortutakoak, eta Durbanen (Hegoafrika), 2011ko azaroaren 28tik abenduaren 9ra, Kyotoko Protokoloko Alderdien bileraren kalitateko Alderdien Konferentzien zazpigarren bilkura-aldian lortutakoak.

Basoak

186. Basoek pertsonentzat dituzten onura sozialak, ekonomikoak eta ingurumenekoak nabarmentzen ditugu, baita baso-antolaketa jasangarriak konferentziaren gaiei eta helburuei egindako ekarpenak ere. Basoen antolaketa jasangarria sustatzen duten sektoreen eta erakundeen arteko politikak babesten ditugu. Basoek eskaintzen dituzten produktu eta zerbitzu sorta zabalak garapen jasangarriaren arazorik larrienetako askori heltzeko aukerak sortzen dituztela berresten dugu. Basoen antolaketa jasangarria, basoberritzea, lehengoratzea eta basotzea lortzeko ahalegin handiagoa egiteko eskatzen dugu, eta, baso-soiltzea eta basoak andeatzea moteltzeko, gelditzeko eta lehengoratzeko neurriak babesten ditugu (horien artean, legez eskuratutako baso-produktuen merkataritza sustatzea). Abian diren ekimenen garrantziaz ohartzen gara, esate baterako: baso-soiltzearen eta basoak andeatzearen ondoriozko isurien murrizketa garatzeko bidean dauden herrialdeetan diren ekimenen garrantzia, edota basoen kontserbazioaren, antolaketa jasangarriaren eta karbonoko baso-erreserben hazkundearen zeregina garatzeko bidean dauden herrialdeetan egindakoena. Basoen eta aplikazio-bitartekoen gobernantza-esparruak indartzeko ahalegina areagotzeko eskatzen dugu, basoen antolaketa jasangarria lortzearren era guztietako basoen gainean juridikoki loteslea ez den tresnari jarraiki. Xede horretan, herrien eta komunitateen bizi-baldintzak hobetzeko konpromisoa hartzen dugu, basoak modu jasangarrian kudeatzeko beharrezko baldintzak sortuta; horren barruan lankidetza sendotzea sartuko da finantzen, merkataritzaren, ekologikoki arrazoizkoak diren teknologia-transferentziaren, gaitasun-garapenaren eta gobernantzaren arloetan, baita lurraren edukitze segurua sustatzea ere, bereziki erabakiak hartzeko eta mozkinak banatzeko prozesuetan parte hartzea, betiere legeria eta lehentasun nazionalekin bat etorriz.

187. Basoen Nazioarteko Urtea dela-eta, era guztietako basoen gaineko juridikoki loteslea ez den erreminta urgentziaz aplikatzeko eskatzen dugu, bai eta Basoei buruzko Nazio Batuen Foroaren bederatzigarren bilkura-

aldiaren goi mailako bilkuretako Ministerio Adierazpena ere.

188. Basoei buruzko Nazio Batuen Foroak, osaera unibertsala eta agintaldi zabala edukita, berebiziko zeregina du basoei buruzko kontuak modu holistiko eta integratuan planteatzeko orduan, baita baso-antolaketa jasangarria lortzeko politiken koordinazioa eta nazioarteko elkarlana sustatzeko garaian ere. Basoen arloko Lankidetza Elkarteari foroa babesten jarraitzeko eskatzen diogu, eta interesdunak foroaren lanetan aktiboki parte hartzen segitzera bultzatzen ditugu.

189. Basoen antolaketa jasangarriaren helburuak eta jarduerak erabaki ekonomikoen politiketan eta horiek hartzeko prozesuetan txertatzearen garrantzia nabarmentzen dugu; horretarako, Basoen arloko Lankidetza Elkartearen erakunde kideen organo zuzentzaileekin batera lan egiteko konpromisoa hartzen dugu, egokia denaren arabera, era guztietako basoen antolaketa jasangarria haien estrategietan eta programetan txertatzeko.

Biodibertsitatea

190. Aniztasun biologikoaren berezko balioa zein haren balio ekologikoak, genetikoak, sozialak, ekonomikoak, zientifikoak, hezitzaileak, kulturalak, jolasekoak eta estetikoak berresten ditugu, bai eta ekosistemei eusteko egiten duen funtsezko lana ere; ekosistema horiek, izan ere, garapen jasangarrirako eta giza ongizaterako funtsezko oinarriak dira. Munduan bioaniztasuna galtzearen eta ekosistemak andeatzearen larritasuna aitortzen dugu; halaber, munduko garapena kaltetzen dutela ere azpimarratzen dugu, baita hauetan eragiten dutela ere: elikagaien segurtasunean eta nutrizioan, ur-horniduran eta uraren eskuragarritasunean, landaguneko eta mundu osoko herrietako behartsuen osasunean, eta oraingo eta etorkizuneko belaunaldietan. Horrek agerian uzten du biodibertsitateari eustearen, habitataren konektibitatea indartzearen eta ekosistemen erresilientzia sendotzearen garrantzia. Herri indigenen eta tokiko komunitateen ezagutza, berrikuntza eta jarduketa tradizionalek biodibertsitatea zaintzeari eta modu jasangarrian erabiltzeari ekarmen handia egiten dietela aitortzen dugu, eta horiek gehiago aplikatzeak gizarte-ongizatea eta bizimodu jasangarriak lagun ditzakeela. Halaber, herri indigenek eta tokiko komunitateek sarritan biodibertsitate eta ekosistemekiko mendetasun handiagoa izaten dutela aitortzen dugu, eta, ondorioz, askotan horien galerak eta andeatzeak gehien kaltetutakoak ere izaten direla.

191. Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmenaren hiru helburuak lortzeko dugun konpromisoa berresten dugu, eta biodibertsitatearen galera benetan murrizteko, gelditzeko eta lehengoratzeko neurri urgenteei ekiteko eskatzen dugu. Testuinguru horretan, 2011-2020 aldirako Aniztasun Biologikorako plan estrategikoa aplikatzearen garrantzia adierazten dugu, bai eta Hitzarmeneko Alderdien Konferentziak hamargarren bileran hartutako Aniztasun Biologikorako Aichiko Helburuak lortzearena ere.

192. Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmeneko Baliabide Genetikoetarako Sarbideari eta horiek erabiltzeak sortutako onuren bidezko parte-hartzeari buruzko Nagoyako Protokoloaren onespenaz ohartzen gara, eta Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmeneko alderdiei protokoloa berresteko edo berarekin bat egiteko eskatzen diegu, ahalik eta lasterren indarrean jar dadin. Aitortzen dugu baliabide genetikoak garrantzitsuak direla, baita haiek erabiltzearen ondorioz sortutako onuretan parte hartzea ere; guztia ere dibertsitate biologikoa zaintzeko, txirotasuna errotik kentzeko eta ingurumen-jasangarritasuna lortzen laguntzeko.

193. Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmenaren hiru helburuak lortzen laguntzeko baliabideak bideratzeko estrategia txalotzen dugu; helburuon artean iturri guztietako baliabideak bioaniztasuna laguntzeko nabarmen handitzeko konpromisoa dago, Alderdien Konferentziaren hamargarren bileran hartutako erabakiei jarraiki.

194. Maila guztietan egokiak diren programetan eta politiketan biodibertsitatea eta bere osagaiak zaintzearen eta modu jasangarrian erabiltzearen ondorioak eta onura sozioekonomikoak kontuan hartzea babesten dugu, baita funtsezko zerbitzuak eskaintzen dituzten ekosistemak ere, betiere legeria, egoera eta lehentasun nazionalei jarraiki. Inbertsioa pizgarri eta politika egokien bitartez bultzatzen dugu, aniztasun biologikoa kontserbatzen eta era jasangarrian erabiltzen zein andeatutako ekosistemak lehengoratzen laguntzeko, baina Aniztasun Biologikoari buruzko Hitzarmenari eta egokiak diren nazioarteko beste betebehar batzuei jarraiki beti.

195. Egokia denaren arabera, nazioarteko lankidetza eta elkarteak sustatzea erabaki dugu, bai eta informazioa trukea bultzatzea ere; testuinguru horretan, 2011/2020 Aniztasun Biologikoari buruzko Nazio Batuen Hamarkadari oniritzia agertzen diogu, alderdi interesatu guztiek biodibertsitatearen kontserbazioan eta erabilera jasangarrian parte-hartze aktiboa izan dezaten bultzatzearren, baita baliabide genetikoen eskuragarritasunean eta horiek erabiltzeak dakartzan onuretan bidezko partaidetza izan dezaten ere, naturarekin

harmonian bizitzeko asmoz.

196. Arriskuan dauden Espezien Nazioarteko Salmentaren Kontrolerako Konbentzioak duen funtsezko eginkizuna aitortzen dugu; merkataritzaren, ingurumenaren eta garapenaren arteko elkarguneko nazioarteko akordio honek bioaniztasuna kontserbatzea eta modu jasangarrian erabiltzea sustatzen ditu, eta tokiko biztanleei ageriko onurak ekartzen lagundu beharko luke; azkenik, nazioartean merkaturatutako espeziak galzorian ez daudela bermatzen du. Basa faunaren eta floraren legez kanpoko salerosketaren ondorio ekonomikoak, sozialak eta ingurumenekoak aitortzen ditugu, baita eskaintza eta eskariari buruz neurri irmoagoak hartu behar direla ere. Horiek horrela, ingurumenari buruzko alde anitzeko akordioen eta egokiak diren nazioarteko erakundeen artean nazioarteko lankidetza eraginkorra garrantzitsua dela nabarmentzen dugu. Era berean, espezieak zerrendetan sartzeko orduan hitzartutako irizpideetan oinarritzea garrantzitsua dela nabarmentzen dugu.

197. Ekosistemen Aniztasun Biologikoari eta Zerbitzuei buruzko Gobernu arteko Plataforma zientifiko-arauemailea ikusten dugu, eta lanari laster ekiteko eskatzen dugu biodibertsitateari buruzko politikak egiteko ahalik eta informazio onena eman dezan. Hala, erabakiak hartu behar dituztenei lagunduko diete.

Basamortutzea, lurra andeatzea eta lehortea

198. Lurraren (lurzorua barne) kudeaketa onaren garrantzi ekonomikoa eta soziala aitortzen dugu, bereziki honako arlo hauei egiten dien ekarpena: hazkunde ekonomikoa, biodibertsitatea, nekazaritza jasangarria eta elikagaien segurtasuna, txirotasuna errotik kentzea, emakumeak boterea hartzea, klima-aldaketari aurre egiteko neurriak eta erabilgarri dagoen ura handitzea. Basamortutzea, lurraren andeatzea eta lehortea mundu osoko arazoak direla nabarmentzen dugu, eta oraindik ere herrialde guztien garapen jasangarrirako erronka larria direla, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeentzat. Halaber, horrek Afrikari, gutxien aurreratutako herrialdeei eta garatzeko bidean dauden itsasbazterrik gabeko herrialdeei ekarritako arazo bereziak ere nabarmentzen ditugu. Horri dagokionez, lehorte eta gosete ziklikoek Afrikan, bereziki Afrikako Adarrean eta Sahel eskualdean, eragiten dituzten ondorio larriengatik kezka sakona agertzen dugu, eta maila guztietan epe laburrera, ertainera eta luzerako neurri urgenteak hartzeko eskatzen dugu.

199. Lurzoruaren andeatzeari buelta emateko neurri urgenteak hartzeko beharra aitortzen dugu. Horregatik, garapen jasangarriaren testuinguruan lurzoruaren andeatze neutrala duen mundu bat lortzen saiatuko gara. Horrek iturri publiko eta pribatuen finantza-baliabideak katalizatu beharko lituzke.

200. Estatuan, eskualdean eta nazioartean koordinatutako neurriak hartzeko erabakia berresten dugu lurraren andeatzea modu globalean zaintzeko eta eremu lehorretako, erdilehorretako eta hezexka idorretako lur andeatuak lehengoratzeko, betiere Basamortutzearen aurkako Nazio Batuen Konbentzioarekin bat etorriz. Konbentzioaren eta haren esparru eta hamarkadako plan estrategikoaren (2008-2018) aplikazioa laguntzeko eta indartzeko erabaki irmoa dugu, finantza-baliabide egokiak eta aurreikusgarriak bilduz, besteak beste. Basamortutzearen, lurra andeatzearen eta lehortearen ondorioak arintzearen garrantziaz ohartzen gara, bereziki oasiak begiratuz eta garatuz, andeatutako lurrak lehengoratuz, lurzoruaren kalitatea hobetuz eta baliabide hidrikoak antolatuz, garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzen laguntzearren. Horrela, bada, lurreko baliabideak zaintzeko elkarteen eta ekimenen garrantzia bultzatzen eta aitortzen dugu. Halaber, hauek ere bultzatzen ditugu: gaitasuna garatzea, trebakuntza hedatzeko programak, eta ulermena handitzera eta lurraren antolaketa jasangarriaren politiken eta jardueren onura ekonomiko, sozial eta ingurumenekoei buruz kontzientziatzera bideratutako ikasketak eta ekimen zientifikoak.

201. Arrazoizko metodo eta adierazle gehiago garatzearen eta aplikatzearen garrantzia nabarmentzen dugu, sozialki inklusiboak eta datu zientifikoetan oinarrituak, basamortutze maila zein lurraren andeatzea eta lehortea zaintzeko eta ebaluatzeko; era berean, ikerketa zientifikoak sustatzeko, eta basamortutzeari eta lehorteari aurre egiteko jardueren oinarri zientifikoa indartzeko abiarazitako neurrien garrantzia ere azpimarratzen dugu, betiere Basamortutzearen aurkako Nazio Batuen Konbentzioarekin bat etorriz. Hori horrela izanik, Konbentzioko Alderdien Konferentziak hamargarren bileran hartutako erabakia gogoan hartzen dugu; alegia, eskualdeko oreka kontuan harturik, lantalde berezia eratzea alderdiei aholkularitza zientifikoa eskaintzeari buruzko gai zehatzak eztabaidatzeko.

202. Mundu, eskualde eta azpieskualde mailan klimari eta meteorologiari buruz eta basamortutzearekin, lurraren andeatzearekin eta lehortearekin lotutako alerta goiztiarreko sistemei eta pronostikoei buruzko informazioa, baita hauts- eta harea-ekaitzei buruzkoa ere, trukatuz elkarlanean aritzeko beharra berresten dugu. Arlo horretan, estatuei eta egokiak diren erakundeei informazio-trukean, pronostikoetan eta loturiko alerta goiztiarreko sistemetan elkarlanean aritzeko eskatzen diegu.

Mendiak

203. Mendi-eskualdeetako onurak garapen jasangarrirako funtsezkoak direla aitortzen dugu. Mendietako ekosistemek funtsezko eginkizuna dute munduko biztanleen zati handi bati baliabide hidrikoak ematen dizkiotelako; mendietako ekosistema ahulak bereziki kalteberak dira klima-aldaketaren, basamortutzearen eta basoak andeatzearen, lur-erabileraren aldaketaren, lurzorua andeatzearen eta hondamendi naturalen aurrean, eta mundu osoko mendietako glaziarrak atzera egiten eta lodiera galtzen ari dira, ingurumenean eta giza ongizatean gero eta ondorio gehiago eraginda.

204. Horretaz gain, mendiek maiz mendietako baliabideen erabilera jasangarriak garatu dituzten komunitateak barne hartzen dituztela ere aitortzen dugu (herri indigenak eta tokiko komunitateak ere bai). Nolanahi ere, komunitate horiek askotan bazterturik daude, eta, ondorioz, inguru horietako txirotasunari, elikagaien segurtasun eta nutrizioari, gizarte-bazterkeriari eta ingurumenaren andeatzeari aurre egiteko etengabeko ahaleginak beharrezko izango direla nabarmentzen dugu. Estatuei elkarlanerako neurriak areagotzeko eskatzen diegu, egokiak diren interesdun guztiek modu eraginkorrean parte hartuta eta esperientziak trukatuta; hartarako, mendien garapen jasangarrirako dauden adostasunak, akordioak eta bikaintasun-zentroak sendotuz, baita adostasun eta akordio berriak aztertuz ere, egokia denaren arabera.

205. Mendietako ekosistemei eusteko ahalegin handiagoa egiteko eskatzen dugu, bertako biodibertsitateari barne. Epe luzeko ikuspuntua eta ikuspegi holistikoak hartzera animatzen ditugu estatuak, bereziki mendietarako politika espezifikoak erantsiz garapen jasangarriko estrategia nazionaletan; horien barruan inguru menditsuetan eta bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan pobrezia murrizteko planak eta programak sar daitezke, besteak beste. Hartarako, nazioarteko laguntza eskatzen dugu garatzeko bidean dauden herrialdeetan mendiak modu jasangarrian garatzeko.

Produktu kimikoak eta hondakinak

206. Produktu kimikoen arrazoizko kudeaketa giza osasuna eta ingurumena babesteko funtsezkoa dela aitortzen dugu. Munduan gero eta produktu kimiko gehiago ekoizten eta erabiltzen direla ere aitortzen dugu, baita nazioarteko elkarlan handiagoaren aldeko ingurumen-deialdietan prebalentzia dutela ere. 2020rako produktu kimikoen, haien jarduera-aldi osoan, eta hondakin arriskutsuen arrazoizko kudeaketa lortzeko helburua berresten dugu, giza osasunaren eta ingurumenaren aurkako ondorio esanguratsuak txikiagotzearren, Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean adierazitakoari jarraiki. Orobat, maila guztietan produktu kimikoen eta hondakinen arrazoizko kudeaketarako ikuspegiarekiko gure konpromisoa ere berresten dugu; ikuspegi horrek modu eraginkorrean, koherentean eta koordinatuan erantzun behar die gai eta arazo berriei, baita sortuko direnei ere. Gainera, herrialdeetan eta eskualdeetan aurrerapen handiagoak egitera animatzen dugu, konpromisoak aplikatzeko orduan dauden gabeziak konpontzearren.

207. Ikuspegi estrategikoaren aplikazio eta indartze eraginkorrak eskatzen ditugu, nazioartean produktu kimikoak sistema sendo, koherente eta eraginkor baten parte gisa kudeatzeko, produktu kimikoak jarduera-aldi osoan zehar arrazionalki kudeatzeko, eta sortzen diren arazoentzako erantzuna barne hartuta.

208. Biziki kezkaturik gaude herrialde askok, bereziki gutxien aurreratutakoek, produktu kimikoen eta hondakinen jarduera-aldi osoan arrazoizko kudeaketa egiteko ahalmenik ez dutelako. Gaitasunak handitzera bideratutako lana indartzeko neurri gehigarriak beharrezko dira, elkarteen, laguntza teknikoaren eta gobernantza-egitura hobeen bidez ere bai. 2020rako produktu kimikoen arrazoizko kudeaketaren helburua lortzeko bidean aurrera egin duten herrialdeak eta erakundeak beste herrialde batzuei laguntza ematera animatzen ditugu, ezagutzak, esperientziak eta jardunbide egokiak trukatuz.

209. Produktu kimikoei eta hondakinei buruzko hitzarmenen arteko koordinazio eta lankidetza handia goraipatzen dugu (hau da, Basileako Hitzarmena, Rotterdamgo Hitzarmena eta Stockholmeko Hitzarmena), eta horien artean eta nazioartean produktu kimikoak kudeatzeko ikuspegi estrategikoarekin koordinazio eta lankidetza handiak bere horretan jarraitzea sustatzen dugu. Basileako eta Stockholmeko Hitzarmenen eskualdeko zentroen eta koordinaziokoen eginkizun garrantzitsuaz ohartzen gara.

210. Industriaren, gobernuen, erakunde akademikoen eta gobernuz kanpoko beste interesdunen arloetan produktu kimiko eta hondakinetan ingurumenaren aldetik arrazoizkoa den kudeaketa egiteko gaitasuna eta teknologia handitzera (hondakinen prebentzioa barne) zuzendutako sektore publikoaren eta pribatuaren artean dauden elkartze berri eta berritzaileak goraipatzen ditugu, eta jarraitzeko eskatzen dugu.

211. Era berean, aitortzen dugu garrantzitsua dela jarduera-aldian oinarrituriko ikuspegia hartzea, bai eta baliabideak modu eraginkorrean eta ingurumen aldetik arrazoizkoan kudeatzea lortzeko politikak egiten eta

aplikatzen jarraitzea ere. Ondorioz, hondakinak murrizten, berrerabiltzen eta birziklatzen jarraitzeko konpromisoa hartzen dugu, eta hondakinen ondoriozko energia berreskuratzea handitzekoa ere bai, betiere munduko hondakin gehienak ingurumenaren aldetik modu arrazoizkoan kudeatzeko eta, ahal denean, baliabide gisa erabiltzeko helburuz. Hondakin solidoek, elektronikoek eta plastikoek jorratu beharreko arazo bereziak sortzen dituzte. Hondakinen kudeaketari buruzko politika, estrategia, lege eta araudi nazional eta lokal zabalak egiteko eta aplikatzeko eskatzen dugu.

212. Herrialdeei eta interesaturik dauden beste alderdi batzuei hondakin arriskutsuen kudeaketa irrazionala eta legez kanpoko botatzea prebenitzeko ahalik eta neurri guztiak har ditzaten eskatzen diegu, bereziki hondakin horiei aurre egiteko gaitasun mugatua duten herrialdeetan, eta egokiak diren nazioarteko tresnei jarraiki herrialdeek dituzten obligazioak betez. Testuinguru horretan, oniritzia ematen diegu Basileako Hitzarmeneko Alderdien Konferentziaren hamargarren bileran hartutako erabakiei.

213. Produktu kimikoek gizakiari eta ingurumenari eragiten dizkieten arriskuen gaineko datu zientifikoetan oinarrituriko ebaluazioa egitearen garrantzia aitortzen dugu; garrantzitsua da, halaber, gizakiak eta ingurumena produktu kimiko arriskutsuen eraginpean gutxiago egotea. Produktuetan eta prozesuetan produktu kimiko arriskutsuentzat ingurumen aldetik arrazionalagoak eta seguruagoak diren ordezko aukerak garatzera animatzen dugu. Xede horretan, honako hauek egitera animatzen dugu: jarduera-aldiari buruzko ebaluazioak, informazio publikoa zabaltzea, ekoizleen erantzukizuna handitzea, ikerketa eta garapena, diseinu jasangarria eta ezagutzen trukea sustatzea, dagokionaren arabera.

214. Merkurioari buruz juridikoki loteslea den munduko tresna bat egiten ari den negoziazio-prozesua (giza osasunari eta ingurumenari dakarzkien arriskuei heltzeko xedez) txalotzen dugu, eta negoziazioak arrakastatsuak izateko eskatzeko dugu.

215. Ozono-geruza agortzen duten gaiak pixkanaka ezabatzearen ondorioz munduko beroketa nabarmen lagun dezaketen hidrofluorokarbonoen erabilera azkar handitu da, baita ingurumenean berau isurtzea ere. Hidrofluorokarbonoen kontsumoa eta ekoizpena pixkanaka ezabatzearen alde egiten dugu.

216. Epe luzeko finantzaketa jasangarria eta egokia produktu kimikoen eta hondakinen arrazoizko kudeaketaren funtsezko elementua dela aitortzen dugu, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan. Horrela bada, produktu kimikoen eta hondakinen arloko finantzaketa-aukerei buruz abiarazitako kontsulta-prozesua txalotzen dugu; asmoa da produktu kimikoen eta hondakinen arrazoizko kudeaketari emandako lehentasun politikoa handitzeko neurri gehiago behar ote diren aztertzea, baita produktu kimikoei eta hondakinei buruzko programarako finantzaketa jasangarri, aurreikusgarri, egoki eta eskuragarri handiagoa behar ote den ere. Nazio Batuen Ingurumen Programaren zuzendari exekutiboaren datozen proposamenak interes handiz itxaroten ditugu; Produktu Kimikoen Kudeaketari buruzko Nazioarteko Konferentzian eta NBIPren Administrazio Kontseiluaren 27. bilkura-aldian aztertuko dira.

Kontsumo eta ekoizpen jasangarriak

217. Ingurumenari eta Garapenari buruzko Rioko Adierazpenean, 21 Agendan eta Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean ekoizpen eta kontsumo jasangarriei buruz hartutako konpromisoak gogoratzen ditugu, eta bereziki, Aplikazio Eremuaren 3. kapituluan ageri den eskaera; hau da, programen hamarkadako esparru baten eraketa bultzatzea eta sustatzea. Munduko garapen jasangarria erdiesteko gizarteek kontsumitzen eta ekoizten duten moduan funtsezko aldaketak lortzea ezinbestekoa dela aitortzen dugu.

218. Erregai fosilei emandako diru-laguntza kaltegarriak eta ez-eraginkorrak kentzeko hartutako konpromisoak berresten dituzte herrialdeek; diru-laguntzok kontsumo xahutzailea bultzatzen dute, eta garapen jasangarria kaltetzen. Erregai fosilentzako diru-laguntza ez-eraginkorrak arrazionalizatzeko aukera aztertzera animatzen ditugu beste batzuk, merkatuaren desorekatzeak ezabatuz, zerga-sistemak berregituratuz eta, horrelakorik dagoenean, diru-laguntza kaltegarriak pixkanaka kenduz, ingurumenean dituzten ondorioak islatzeko; horrez gain, garatzeko bidean dauden herrialdeen beharrak eta baldintza zehatzak kontuan hartzen dituzten politikak aztertzera ere animatzen ditugu, haien garapenean dituzten aurkako ondorioak ahalik eta txikienak izan daitezen eta, bide batez, behartsuak eta kaltetutako komunitateak babesteko.

219. Kontsumo- eta ekoizpen-modalitate jasangarriei buruzko programen hamarkadako esparrua (A/CONF.216/5 dokumentuan ageri da) hartzen dugu, eta hamarkadako esparruan jasotako programak borondatezkoak direla nabarmentzen dugu. Batzar Nagusiari eskatzen diogu, 67. bilkura-aldian, esparrua funtzionamendu betean hasteko beharrezko neurriak hartzen dituen estatu kide bateko organo bat izendatzeko.

Meatzaritza

220. Mineralek eta metalek munduko ekonomiari eta gizarte modernoei ekarpen handia egiten dietela aitortzen dugu. Meatzaritza-industriak baliabide mineralak dituzten herrialde guztientzat garrantzitsuak direla ohartzen gara, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan. Halaber, meatzaritzak, baldin eta modu eraginkorrean eta egokian kudeatzen bada, oinarri zabaleko garapen ekonomiko bat katalizatzeko, txirotasuna murrizteko eta herrialdeei nazioartean hitzartutako garapen-helburuak (tartean milurteko garapen-helburuak) lortzen laguntzeko aukera eskaintzen duela ere ohartzen gara. Herrialdeek baliabide mineralak ustiatzeko eskubide subiranoa dutela aitortzen dugu, betiere lehentasun nazionalekin eta Rioko Printzipioetan baliabideen ustiaketari buruz azaldutako erantzukizunarekin bat etorririk. Halaber, meatzaritza-jarduerek onura sozialak eta ekonomikoak ahalik eta gehien handitu behar dituztela ere aitortzen dugu, baita ingurumenean eta gizartean eragiten dituen ondorio negatiboei eraginkortasunez heldu behar diela ere. Hori horrela izanik, gobernuek garapen jasangarriaren onerako meatzaritza-industriak garatzeko, kudeatzeko eta arautzeko gaitasun handia behar dutela aitortzen dugu.

221. Onura ekonomikoak eta sozialak lortzen dituzten esparru juridikoak eta araudiak, politika eta praktika irmoak eta eraginkorrak meatzaritza-sektorearentzat garrantzitsuak direla aitortzen dugu; ondorio sozialak eta ingurumenekoak murrizteko eta bioaniztasuna eta ekosistemak zaintzeko babesak barne hartu behar dituzte horiek, baita meatzaritza-jarduerak amaitutakoan ere. Gobernuei eta enpresei kontuak ematea eta gardentasuna etengabe handitzea sustatzeko eskatzen diegu, baita meatzaritza-jardueren ondoriozko legez kanpoko finantza-korronteak prebenitzeko dauden tresnen eraginkortasuna sustatzeko ere.

Hezkuntza

222. Hezkuntza-eskubidearekiko konpromisoa berresten dugu, eta, horri dagokionez, nazioarteko lankidetza indartzeko konpromisoa hartzen dugu lehen hezkuntzarako sarbide unibertsala lortzeko, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan. Halaber, maila guztietan kalitateko hezkuntza baterako sarbide osoa edukitzea ezinbesteko baldintza dela berresten dugu, baldin eta honako hauek beteko badira: garapen jasangarria, pobrezia errotik kentzea, generoen arteko berdintasuna, emakumearen aurrerapena, giza garapena eta nazioartean hitzartutako garapen-helburuak, bereziki milurteko garapen-helburuak, eta, emakumeek eta gizonek, bereziki gazteek, partaidetza osoa edukitzea. Horri dagokionez, hezkuntzan sartzeko berdintasuna ziurtatzeko premia nabarmentzen dugu, honako hauei hain zuzen: ezinduak, herri indigenak, tokiko komunitateak, gutxiengo etnikoak eta landaguneetan bizi direnak.

223. Belaunaldi gazteenak etorkizunaren zaindari direla aitortzen dugu, baita lehen mailaren ostean hezkuntzaren kalitate eta sarbide hobea beharrezkoa dela ere. Horrenbestez, gure hezkuntza-sistemen gaitasuna hobetzea erabakitzen dugu, pertsonak garapen jasangarria lortu ahal izan dezaten prestatzeko, bereziki irakasleei gaitasun hobea emanez, jasangarritasunari buruzko ikasketa-planak eginez, ikasleak jasangarritasunarekin lotutako arloetan karrerei ekiteko prestatzen dituzten gaikuntza-programak eginez, eta, ikaskuntzaren emaitzak hobetzeko, informazioaren eta komunikazioen teknologiaren erabilera eraginkorragoa eginez. Maila guztietan kalitateko hezkuntza baterako sarbidea sustatzeko neurrietan lankidetza handiagoa eskatzen dugu ikastetxeen, komunitateen eta agintarien artean.

224. Estatu kideak gazteen artean garapen jasangarriari buruzko kontzientziatzea sustatzera animatzen ditugu; besteak beste, hezkuntza ez akademikorako programak bultzatuz, 2005-2014 Garapen Jasangarrirako Hezkuntzaren Nazio Batuen Hamarkadaren helburuekin bat etorrita.

225. Hezkuntzarako sarbidea hobetzeko nazioarteko lankidetza handiagoaren garrantzia nabarmentzen dugu; besteak beste, hezkuntza-azpiegitura sendotuz eta indartuz, eta hezkuntzako inbertsioa handituz, bereziki garatzeko bidean dauden herrialde guztietan hezkuntzaren kalitatea hobetzeko inbertsioak. Hezkuntzaren arloan nazioarteko trukeak eta elkartzeak egitera animatzen dugu; esate baterako, bekak sortuz hezkuntzaren munduko helburuak lortzen laguntzeko.

226. Garapen jasangarrirako hezkuntza sustatzea eta garapen jasangarria hezkuntzan modu aktiboagoan txertatzea erabakitzen dugu Garapen Jasangarrirako Hezkuntzaren Nazio Batuen Hamarkadatik harago.

227. Hezkuntza-erakundeak ikastetxeetan eta komunitateetan jasangarritasuna kudeatzeko jardunbide egokiak hartzeko aukera aztertzera animatzen ditugu (ikasleek, irakasleek eta tokiko laguntzaileek aktiboki parte hartuta, besteak beste), bai eta garapen jasangarriari buruzko hezkuntza ematera ere, diziplinen artean txertatutako osagai modura.

228. Hezkuntzako erakundeei, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetako goi mailako hezkuntza-erakundeei, laguntza ematea garrantzitsua dela nabarmentzen dugu, ikerketak egiteko eta garapen jasangarrirako berrikuntza lor dezaten, batez ere hezkuntzaren arloan; horri esker, kalitateko programa

berritzaileak egin ditzaten (gaitasun eta enpresa-ezagutzen trebakuntza; trebakuntza profesional, tekniko eta bokaziozkoa, eta bizi osoan zeharreko ikaskuntza barne), gaitasunen arloan dauden gabeziak konpontzen eta garapen jasangarriaren helburu nazionaletan aurrera egitearren.

Generoen arteko berdintasuna eta emakumeen jabekuntza

229. Emakumeek funtsezko eginkizuna dutela berresten dugu, eta garapen jasangarriaren esparru guztietan maila berean eta lidergo beraz parte hartzea lortu behar dela; horregatik, emakumearen aurkako era guztietako bereizkeriak deuseztatzeko hitzarmenean horri dagokionez ageri diren konpromisoen gauzapena bizkortzea erabakitzen dugu, berdin Agenda 21i, Beijingeko Adierazpen eta Ekintza Plataformari eta Milurteko Adierazpenari dagokienez ere.

230. Emakumeek garapen jasangarriari laguntzeko eta, berari lider, partaide eta aldaketarako eragile gisa onura ateratzeko duten potentziala ez dela behar bezala aprobetxatu aitortzen dugu, esparru batzuetan generoen arteko berdintasunari dagokionez lortutako aurrerapenak aurrerapen; besteak beste, oraindik desberdintasun sozialak, ekonomikoak eta politikoak daudelako. Gure gizarteetako arlo guztietan generoen arteko berdintasuna eta emakumeen jabekuntza sustatzeko neurriak lehenestea babesten dugu, erabakiak hartzeko prozesuan eta maila guztietako kudeaketan maila berean eta erabat parte hartzeko eragozpenak deuseztatzea barne; halaber, helburu zehatzak finkatzeak eta aldi baterako neurriak aplikatzeak lidergoko postuetako emakume kopurua nabarmen handitzeko duten eragina ere azpimarratzen dugu, generoen arteko paritatea lortze aldera.

231. Emakumeek garapen jasangarriaren bultzatzaile gisa duten potentziala baliatzeko erabaki irmoa dugu; esate baterako, lege baztertzaileak indargabetuz eta barrera formalak deuseztatuz, justizia eta babes juridikoa baldintza berberaz lortzea bermatzeko; erakundeak eraberrituz, jarduera orokorrean generoko ikuspegia eransteari buruzko ahalmena eta gaitasuna bermatzeko; eta ikuspegi berritzaileak eta bereziak plazaratuz eta hartuz, generoen arteko berdintasuna oztopatzen duten jarduera informal eta kaltegarriei aurre egiteko. Hala, emakumeen eta nesken egoera leku guztietan hobetzeko ingurune egokia sortzeko konpromisoa hartzen dugu, bereziki landaguneetan eta tokiko komunitateetan, bai eta herri indigenen eta gutxiengo etnikoen artean ere.

232. Politikak, programak eta ikuskapen-esparruak egiteko garaian, generoko kontuak aintzat hartzen dituzten adierazleak eta sexuaren arabera banakatutako datuak biltzea, aztertzea eta erabiltzea aktiboki sustatzeko konpromisoa hartzen dugu, betiere egoera eta gaitasun nazionalen arabera, guztiontzako garapen jasangarria lortzeko promesa betetzearren.

233. Erabaki politikoak eta ekonomikoak hartzeko eta baliabideak esleitzeko orduan emakumeek eskubide eta aukera berberak izatearekin engaiaturik gaude, eta emakumeek ekonomian parte-hartze osoa edukitzea galarazten duten oztopoak deuseztatzeko konpromisoa ere badugu. Legeetan eta administrazioetan gizonek baliabide ekonomikoak eskuratzeko dituzten eskubide berak emakumeei ematen dieten aldaketak egitea erabakitzen dugu, bai eta lurraren eta beste ondasun batzuen jabetzari eta kontrolari, kredituari, oinordetzari, baliabide naturalei eta teknologia berri egokiari dagokienez ere.

234. Emakumeek eta neskek hezkuntzara, oinarrizko zerbitzuetara, aukera ekonomiko eta osasun-zerbitzuetara (emakumeen sexu- eta ugalketa-osasunaren arretara barne) berdintasunez jotzea sustatzeko konpromisoa hartzen dugu, eta familia-plangintzako metodo moderno, seguru, eraginkor, eskuragarri eta onargarrietarako sarbide unibertsala bermatzekoa ere bai. Ildo horretatik, Populazioari eta Garapenari buruzko Nazioarteko Konferentziaren Ekintza Programa bera eta hori gauzatzen jarraitzeko neurri nagusiak aplikatzeko konpromisoa berresten dugu.

235. Generoen arteko berdintasuna zein emakumearen parte-hartze eraginkorra garapen jasangarriaren alderdi guztietan neurri eraginkorrak hartzeko garrantzitsuak direla aitortzen dugu.

236. Nazio Batuen sistemak bizitzaren alderdi guztietan generoen arteko berdintasuna zein emakumeen jabekuntza sustatzeko eta lortzeko lana babesten dugu, Genero Berdintasunerako eta Emakumeen Jabekuntzarako Nazio Batuen Erakundearena (NBE-Emakumeak) barne, bai eta generoen arteko berdintasunak eta emakumearen jabekuntzak garapen jasangarriaren sustapenarekin dituzten loturei dagokienez ere. Arlo horretan NBE-Emakumeak erakundeak Nazio Batuen sistemaren kontuak ematea zuzentzea, koordinatzea eta sustatzea babesten dugu.

237. Erabakiak hartzeko prozesuan eta programazio-ziklo osoan, generoen arteko berdintasunari eta emakumeen jabekuntzari buruzko konpromisoak eta gogoetak erabat txertatzera eta emakumeen parte-hartzea eta generoko ikuspegia eraginkortasunez eranstea bermatzera animatzen ditugu nazioarteko emaileak eta erakundeak, Nazio Batuen sistemaren erakundeak barne, baita nazioarteko finantza-

erakundeak, eskualdeko bankuak eta talde nagusiak, sektore pribatua ere bai. Garatzeko bidean dauden herrialdeek generoen arteko berdintasunari eta emakumeen jabekuntzari buruzko konpromisoak eta gogoetak guztiz txertatzeko egindako ahaleginak babestera animatzen ditugu, gauza bera erabakiak hartu eta planifikatzeko zein programen aurrekontuak egin eta gauzatzeko prozesuetan emakumeen parte-hartzea eta generoko ikuspegia eraginkortasunez eranstea bermatzeko egindakoei dagokienez ere.

B. Garapen jasangarrirako helburuak

238. Milurteko garapen-helburuak tresna baliagarria direla nabarmentzen dugu; izan ere, garapeneko lorpen zehatz batzuk erdiestea dute xede Nazio Batuek arlo horretan dituen jardueren garapenaren kontzepzio eta esparru zabal baten parte gisa, lehentasun nazionalak ezartzeko eta alderdi interesatuak eta baliabideak helburu komunetarantz bideratzeko. Hortaz, horiek guztiz eta egoki lortzeko konpromisoari irmo atxikirik jarraitzen dugu.

Garapen jasangarriari buruzko neurri zehatzak eta koherenteak abiarazteko, helburuak jartzea ere baliagarri izan litekeela aitortzen dugu. Agenda 21en eta Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean oinarrituriko garapen jasangarriko helburu jakin batzuen garrantzia eta baliagarritasuna ere aitortzen ditugu. Helburuok Rioko Printzipio guztiak errespetatu behar dituzte, egoera, gaitasun eta lehentasun nazionalak kontuan harturik; horretaz gain, nazioarteko zuzenbidea jarraitu behar dute, lehendik hartutako konpromisoetan oinarritu behar dira, eta ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren arloan gailur handi guztien emaitzak erabat lortzeko lagungarri izan behar dira, amaierako dokumentu honenak barne. Helburuek garapen jasangarriaren hiru alderdiei eta elkarren arteko loturei modu orekatuan ekin behar diete, eta koherenteak izan behar dute 2015aren osteko garapenerako Nazio Batuen agendarekin, baita bertan txertatu ere; horrek guztiak garapen jasangarria lortzen lagunduko luke, bai eta Nazio Batuen sistemaren barruan garapen jasangarria ezartzen eta txertatzen ere. Helburu horiek plazaratzeak ez du arreta edo ahaleginik desbideratu behar milurteko garapen-helburuen lorpenetik.

239. Halaber, garapen jasangarriko helburuei dagokienez hauxe nabarmentzen dugu: ekintzara orientatuta egon behar dute, zehatzak eta komunikatzen errazak izan, kopuru mugatukoak eta anbiziotsuak, izaera globala eduki behar dute eta herrialde guztiei aplikagarriak izan behar dira, betiere errealitate, gaitasun eta garapen maila nazionalak kontuan edukita, eta politika eta lehentasun nazionalak errespetaturik. Era berean, aitortzen dugu garapen jasangarria lortzeko helburuek lehentasunezko esparruei heldu behar dietela, eta horietan oinarritu behar dutela, amaierako dokumentu honek gidatuta. Gobernuak interesdun guztiek aktiboki parte hartzen duten neurriak bultzatu behar dituzte, egokia denaren arabera.

240. Garapen jasangarriko helburuei buruzko gobernu arteko prozesu inklusiboa eta gardena ezartzea erabakitzen dugu; interesaturik dauden alderdi guztiei irekita egongo da, Batzar Nagusiak hitzartutako garapen jasangarriko munduko helburuak adierazteko xedez. Batzarraren 67. bilkura-aldia ireki aurretik osaera irekiko lantalde bat eratuko da, Nazio Batuen bost eskualde-taldeetatik etorritako estatu kideek izendatutako 30 ordezkarik osatuta, ordezkaritza geografiko zuzena, bidezkoa eta orekatua lortzeko helburuz. Lehenik, lan-metodoa erabakiko du lantaldeak, modalitateen garapena barne, bere lanean gizarte zibilaren, zientzia-komunitatearen eta Nazio Batuen sistemaren interesdun eta aditu egokiek parte-hartze osoa edukitzea bermatzearren; hala, hainbat perspektiba eta esperientzia emango dituzte. Lantaldeak txosten bat aurkeztuko dio Batzarrari 68. bilkura-aldian; txosten horretan garapen jasangarriko helburu-proposamen bat jasoko da, batzarrak aztertzeko eta neurri egokiak hartzeko.

241. Prozesuak 2015aren osteko garapenerako agendarekin lotutako prozesuekin koordinatuta egon behar du, eta haiekin koherente izan. Idazkari nagusiak egingo du lantaldearen lanaren hasierako ekarpena, gobernu nazionalei kontsultatuta. Lantaldearen prozesuari eta lantaldeari laguntza teknikoa ematearren, idazkari nagusiari Nazio Batuen sistematik zeregin honetarako beharrezko ekarpen eta laguntza guztiak bermatzeko eskatzen diogu, laguntza teknikorako erakunde arteko taldea eta aditu-taldeak ezarrita, egokia denaren arabera, betiere beharrezko aholkularitzan oinarriturik. Batzar Nagusiari lanei buruzko aldian behingo txostenak aurkeztuko zaizkio.

242. Helburuak lortzeko egindako aurrerapena balioesteko beharra aitortzen dugu, baita xedeak eta loturiko adierazleak ezartzekoa ere, hartarako egoera, gaitasun eta garapen maila nazionalak kontuan harturik.

243. Garapen jasangarriari buruz oinarri zientifikoko informazio global eta integratua edukitzeko beharra aitortzen dugu. Horri dagokionez, Nazio Batuen sistemaren organo egokiei, dagozkien aginduen esparruan, eskualdeko batzorde ekonomikoak munduko ahalegin hau laguntzeko ekarpen nazionalak biltzen laguntzeko

eskatzen diegu. Horretaz gain, helburua lortzearren, finantza-baliabideak biltzeko eta gaitasuna garatzeko konpromisoa hartzen dugu, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeentzat.

A/CGNF.216/L.1VI. Gauzatzeko bitartekoak

244. Agenda 21en, Agenda 21 ondoren gauzatzeko planean, Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean, Garapenerako Finantzaketari buruzko Nazioarteko Konferentziaren Monterreyko Adostasunean eta garapenerako finantzaketari buruzko Dohako Adierazpenean adierazitako bitartekoak ezinbestekoak dira garapen jasangarriko konpromisoak modu eraginkor eta osoan emaitza nabari bihur daitezen. Herrialde bakoitzak bere garapen ekonomiko eta sozialaren lehentasunezko erantzukizuna onartu behar duela berresten dugu, eta ez gara nekatuko politika nazionalek, barneko baliabideek eta garapen-estrategiek duten garrantzia nabarmentzeaz. Garatzeko bidean dauden herrialdeek garapen jasangarrirako baliabide gehigarriak behar dituztela berresten dugu. Garapen jasangarria sustatzearren, hainbat iturritatik baliabide asko lortu behar direla eta funtsak eraginkortasunez erabili behar direla aitortzen dugu. Hazkunde ekonomiko eutsia, inklusiboa eta bidezkoa, garapen jasangarria eta txirotasuna zein gosea errotik kentzea lortzeko, estatuan zein nazioartean gobernantza ona eta zuzenbide-estatua funtsezkoak direla aitortzen dugu.

A. Finantzaketa

245. Herrialde guztiei baliabideak emateko orduan garapen jasangarria lehenesteko eskatzen diegu, lehentasun eta behar nazionalen arabera, eta herrialde guztietan, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeetan, garapen jasangarrirako iturri guztien finantza-laguntza handitzea biziki garrantzitsua dela aitortzen dugu. Garapen jasangarriko programak ezartzeko nazioarteko, eskualdeko eta nazioko finantza-tresnak garrantzitsuak direla aitortzen dugu, baita agintari azpinazionalek eta lokalek eskura ditzaketenak ere, eta horiek indartzeko eta ezartzeko eskatzen dugu. Elkartze berriak eta finantzatzeko iturri berritzaileak garapen jasangarrirako finantzaketa-iturrien osagarri izan daitezke. Gauzatzeko bitarteko tradizionalekin batera horrelakoak aztertzea eta erabiltzea bultzatzen dugu.

246. Garatzeko bidean dauden herrialdeek garapen jasangarria sustatzeko egiten duten ahalegina babesteko hainbat iturritatik etorritako baliabide asko bildu behar direla eta horiek eraginkortasunez erabili behar direla aitortzen dugu; ildo beretik, Garapen Jasangarriari buruzko Nazio Batuen Konferentziaren emaitzei jarraiki neurriak ere hartu behar dira, betiere garapen jasangarria lortzea helburu.

247. Gobernuen arteko prozesua abiatzea hitzartzen dugu, Batzar Nagusiaren babespean, Nazio Batuen sistemaren laguntza teknikoarekin eta, betiere, egokiak diren nazioarteko eta eskualdeko finantza-erakundeei eta interesaturik dauden beste alderdi batzuei kontsulta zabala eta irekia eginda. Prozesu horrek finantzaketa-beharrak balioetsiko ditu, dauden tresna eta esparruen eraginkortasuna, koherentzia eta sinergiak kontuan hartuko ditu, eta ekimen gehigarriak balioetsiko ditu txosten bat prestatze aldera; txosten horretan garapen jasangarria finantzatzeko estrategia eraginkorrari buruzko aukerak proposatuko dira, garapen jasangarriaren helburuak lortzeko baliabideak biltzea errazteko eta eraginkortasunez baliatzeko.

248. Gobernuen arteko batzorde batek abiaraziko du prozesua; eskualdeko taldeek izendatutako 30 adituk osatuta egongo da, eta bidezko ordezkaritza geografikoa izango du. Prozesuaren lana 2014an amaituko da.

249. Batzar Nagusiari eskatzen diogu gobernuen arteko batzordearen txostena aztertzeko eta neurri egokiak hartzeko.

250. Garapenerako Laguntza Ofizialei (GLO) dagokienez hartutako konpromiso guztiak betetzea funtsezkoa dela aitortzen dugu, esate baterako: herrialde garatu askok 2015erako barne-produktu gordinaren % 0,7 garatzeko bidean dauden herrialdeen GLOra bideratzeko helburua, edo BPGren % 0,15 eta 0,20 bitartean gutxien aurreratutako herrialdeei zuzentzeko helburua. Hitzartutako egutegiak betetzearren, herrialde emaileek neurri beharrezko eta egoki guztiak hartu beharko lituzkete laguntza horiek areagotzeko eta, hala, orain dituzten konpromisoak betetzeko. Oraindik horrelakorik egin ez duten herrialde garatuei BPGren % 0,7 garatzeko bidean dauden herrialdeen GLOra zuzentzeko helburua betetzeko ahalegin zehatz gehiago egiteko eskatzen diegu, horien konpromisoekin bat etorrita (helburu horren barruan BPGren % 0,15 eta 0,20 bitartean gutxien aurreratutako herrialdeei zuzentzeko xede zehatza barne hartuta). GLO eraginkortasunez erabiltzea bermatzeko lanean egindako aurrerapenak baliatzeko, gobernantza demokratikoa, gardentasun handiagoa eta kontuak ematea zein emaitzei bideraturiko kudeaketa garrantzitsuak direla nabarmentzen dugu. Emaile guztiei eskatzen diegu helburuak nola lortu behar dituzten azaltzeko egutegi mugikorrak ahalik eta lasterren egiteko,

betiere aurrekontuak esleitzeko dituzten prozesuei jarraiki. Herrialde garatuetan konpromisoak betetzeko babes nazional handiagoa biltzea garrantzitsua dela nabarmentzen dugu; esate baterako, herritarrak sentsibilizatuz, laguntzak garapenean dituen ondorioei buruzko datuak emanez, eta emaitza nabariak frogatuz.

251. GLOren kalitatea hobetzeko eta garapenean dituzten ondorioak handitzeko ekimenak ugaritzea txalotzen dugu. Halaber, garapen-jardueren eraginkortasuna hobetzeko, programetan oinarrituriko ikuspegi gehiago aplikatzeko, sektore publikoak kudeatutako jardueretarako sistema nazionalak erabiltzeko, transakzio-gastuak murrizteko eta kontuak elkarri ematea eta gardentasuna hobetzeko beharra dagoela ere aitortzen dugu; horri dagokionez, laguntza ahal den neurrian deslotzeko eskatzen diegu emaile guztiei. Garatzeko bidean dauden herrialdeei epe laburrera aurreikusitako laguntzaren berri jakinarazteko aldian behin informazioa emanez, garapena eraginkor eta aurreikusgarriagoa izatea lortuko dugu. Garatzeko bidean dauden herrialdeen garapen-norabidea eta erakundeak, sistemak eta gaitasuna indartzeko haiek beraiek egindako ekimenen garrantzia aitortzen dugu; horrelakoak baliagarri dira garapen eraginkorraren emaitza hobeak bermatzeko, politika horiek eratzeko parlamentuekin eta herritarrekin elkarlanean arituta, eta gizarte zibilaren erakundeekin trukeak areagotuta. Garapen-jardueren eraginkortasuna bermatzen duen formula aldaezinik ez dagoela ere gogoan hartu behar dugu. Herrialde bakoitzaren egoera zehatza kontuan hartu behar dugu.

252. Hamarkada honetan laguntzaren egitura nabarmen aldatu dela ohartzen gara. Laguntza-emaile berriek eta elkartze-ikuspegi berritzaileek, lankidetza-modalitate berriak erabiltzen dituztenek, baliabide kopurua handitzen lagundu dute. Halaber, garapenerako laguntza inbertsio pribatuarekin, merkataritzarekin eta garapen-eragile berriekin interakzioan aritzeak baliabide pribatuak mobilizatzeko aukera berriak ere eskaintzen ditu. Babesa berresten diogu Hegoa-Hegoa lankidetzari, baita lankidetza triangeluarrari ere; horiek baliabide gehigarri oso beharrezkoak ematen dituzte garapen-programak gauzatzeko. Hegoa-Hegoa lankidetzaren garrantzia, ezberdintasun historikoak eta berezitasunak aitortzen ditugu, eta era horretako lankidetza esperientzia eta helburu komunetan oinarritutako herrialdeen arteko elkartasun- eta lankidetza-adierazpentzat hartu beharko litzatekeela nabarmentzen dugu. Bi lankidetza-era horiek babesten duten garapen-programa garatzeko bidean dauden herrialdeen beharrizan eta itxaropen bereziez arduratzen da. Era berean, Hegoa-Hegoa lankidetzak Iparra-Hegoa lankidetzaren osagarri dela aitortzen dugu, baina ez du azken hori ordezkatzen. Garatzeko bidean dauden sarrera ertaineko herrialdeek garapenerako lankidetzaren hornitzaile eta hartzaile gisa duten eginkizuna aitortzen dugu.

253. Nazioarteko finantza-erakundeei finantza-baliabideak ematen jarraitzeko eskatzen diegu, dagozkien aginduen barruan, baita garatzeko bidean dauden herrialdeetan garapen jasangarria eta txirotasuna errotik ezabatzea sustatzeko mekanismo zehatzen bitartez ere.

254. Garapen jasangarriarekin loturiko finantzaketa-mekanismo eta -ekimen guztien artean koherentzia eta koordinazio handiagoa egotea funtsezkoa dela aitortzen dugu. Garatzeko bidean dauden herrialdeek garapen jasangarria sustatzeko iturri guztien finantzaketa modu egonkor eta aurreikusgarrian eskuratu ahal izatea garrantzitsua dela berresten dugu.

255. Munduan gaur egun dauden erronka finantzario eta ekonomiko larriek urteetan egindako lan gogorra eta garatzeko bidean dauden herrialdeen zorrari dagokionez egindako aurrerapenak honda ditzaketela aitortzen dugu. Garatzeko bidean dauden herrialdeak epe luzeko zorraren jasangarritasuna bermatzen laguntzeko beharra ere aitortzen dugu; horretarako zorra finantzatzea, arintzea eta berregituratzea sustatzeko politika koordinatuak abiarazita, egokia denaren arabera.

256. Nazio Batuen sistemaren garapenerako eragiketa-jardueretako finantzaketa egokia beharrezkoa dela nabarmentzen dugu; era berean, finantzaketa aurreikusgarri eta eraginkorragoa ere beharrezkoa da, amaierako dokumentu honetan ezarritako helburuak lortzeko baliabide berriak, gehigarriak eta aurreikusgarriak eskuratzeko ahalegin handiagoen barruan.

257. Munduko Ingurumenerako Funtsak (GEF, ingelesez) azkeneko 20 urteotan ingurumen-proiektuen finantzaketan egindako aurrerapen handiak aitortzen ditugu, eta funtsak azkeneko urteetan zehar gauzatutako erreforma-prozesu garrantzitsuak txalotzen ditugu; gainera, funtsa hobetzen jarraitzera eta neurri gehigarriak hartzera animatzen dugu, bere aginduei jarraiki, baliabideak eskuragarriagoak izan daitezen, herrialdeek nazioarteko ingurumen-konpromisoak maila nazionalean betetzeko dituzten beharrei erantzutearren. Garatzeko bidean dauden herrialdeentzako laguntza eta prozedurak sinplifikatzen jarraitzea babesten dugu, bereziki gutxien aurreratutako herrialdeei, Afrikari eta garatzeko bidean dauden uharte-estatu txikiei funtsaren baliabideak eskuratzen laguntzeko; halaber, ingurumenaren aldetik jasangarria den garapenean oinarrituriko beste tresna eta programa batzuekin koordinazio handiagoa edukitzeko ere eskatzen dugu.

258. Ustelkeriaren eta legez kanpoko finantza-korronteen aurkako borroka, maila nazionalean zein

nazioartean, lehentasunezkoa dela nabarmentzen dugu, bai eta ustelkeria baliabideak modu eraginkorrean biltzeko eta esleitzeko oztopo handia dela ere; halaber, txirotasuna errotik kentzeko, gosearen kontra borroka egiteko eta garapen jasangarrirako funtsezkoak diren jardueretatik baliabideak ere desbideratzen ditu. Ustelkeriaren aurka esparru guztietan borrokatzen jarraitzeko neurri urgenteak eta erabakigarriak hartzeko erabakia dugu; hartarako, maila guztietan sendoak diren erakundeak beharrezko dira. Ildo beretik, oraindik egin ez duten estatu guztiei Ustelkeriaren aurkako Nazio Batuen Konbentzioa berresteko edo horrekin bat egiteko aukera aztertzeko eskatzen diegu, baita aplikatzen hasteko ere.

259. Finantzaketa-tresna berritzaileek garapena borondatez finantzatzeko baliabide gehigarriak mobilizatzen lagun diezaiekete garatzeko bidean dauden herrialdeei. Finantzaketa horrek iturri tradizionalen osagarri izan behar du, eta ezin ditu ordezkatu. Garapenerako finantzaketako iturri berritzaileei dagokienez egindako aurrerapenak aitortuta ere, egungo ekimenak dagokion moduan areagotzeko eskatzen dugu.

260. Ongi funtzionatzen duen eta gizartearen zein ingurumenaren aldetik arduratsua den sektore pribatu dinamikoa eta inklusiboa tresna baliotsua dela aitortzen dugu; izan ere, nabarmen lagun dezake hazkunde ekonomikoa lortzen, baita txirotasuna murrizten eta garapen jasangarria sustatzen ere. Sektore pribatuaren garapena sustatzeko xedez, nazio mailan arauzko eta araudiko esparru egokiak aplikatzen jarraituko dugu, lege nazionalei jarraiki, era horretan ekimen publikoak eta pribatuak bultzatzearren, baita tokian-tokian ere, enpresa-sektore dinamikoa eta eraginkorra sustatzearren, eta hainbat taldetan (emakumeak, behartsuak eta talde ahulak) enpresa-espiritua eta berrikuntza errazteko. Diru-sarreren hazkundea eta banaketa hobetzeko lan egingo dugu; hartarako, bitarteko hauek erabiliko ditugu, besteak beste: produktibitatea handitzea, emakumearen jabekuntza, lan-eskubideak babestea eta zerga-sistema. Sektore pribatuaren sustapenari eta erregulazioari dagokienez, gobernuen funtzio egokia herrialde batetik bestera aldatuko dela aitortzen dugu, betiere egoera nazionalen arabera.

B. Teknologia

261. Garatzeko bidean dauden herrialdeei teknologia transferitzea garrantzitsua dela nabarmentzen dugu, eta teknologia-transferentziari, finantzaketari, informazio-sarbideari eta jabetza intelektualeko eskubideei buruz Johannesburgoko Erabakien Aplikazio Planean hitzartutako xedapenak gogoratzen ditugu, bereziki ingurumen aldetik arrazoizkoak diren teknologiak eta dagozkien ezagutza espezializatuak eskuratzea (baita beren garapena, transferentzia eta hedapena ere) sustatzeko, errazteko eta finantzatzeko deia, batez ere garatzeko bidean dauden herrialdeentzat, eta baldintza onetan, baita mesedeko eta lehentasunezko baldintzetan ere, elkarrekin hitzartutakoari jarraiki. Halaber, gogoan hartzen dugu Aplikazio Plana hartu denetik gai horiei buruzko eztabaidek eta akordioek izandako bilakaera.

Nabarmentzen dugu garrantzitsua dela herrialde guztiek ingurumenaren aldetik arrazoizkoak diren teknologiak ezagutza berriak zein ezagutza teknikoak eta espezializatuak eskuratzeko aukera izatea. Era berean, berrikuntza, ikerketa eta garapen teknologikoetan lankidetza garrantzitsua dela ere nabarmentzen dugu. Egokiak diren foroetan garatzeko bidean dauden herrialdeek ingurumenaren aldetik arrazoizkoak diren teknologiak hobeto eskuratu ahal izateko modalitateak aztertzea erabakitzen dugu.

262. Ingurumenaren aldetik arrazoizkoak diren teknologiak garatzeko, egokitzeko, zabaltzeko eta transferitzeko inguru egokiak sortzeko beharra nabarmentzen dugu. Hori horrela izanik, ingurumenaren aldetik arrazoizkoak diren teknologiak transferitzeko orduan atzerriko zuzeneko inbertsioa, nazioarteko merkataritza eta nazioarteko lankidetza garrantzitsuak direla ohartzen gara. Garapen jasangarrirako zientzia, berrikuntza eta teknologiako inbertsioa sustatzeko konpromisoa hartzen dugu, gure herrialdeetako zein nazioarteko lankidetzaren bidez.

263. Garapen jasangarrirako gaitasun zientifiko eta teknologiko nazionala indartzea garrantzitsua dela aitortzen dugu. Hori lagungarria izan daiteke herrialdeek, bereziki garatzeko bidean dauden herrialdeek, ingurumenaren aldetik arrazoizkoak diren irtenbide berritzaileak, ikerketa zientifikoak eta teknologia berriak garatzeko, betiere nazioarteko komunitatearen laguntzaz. Xede horretan, gaitasun zientifikoaren eta teknologikoaren garapena babesten dugu; horretan gizonek zein emakumeek lagundu behar dute, baita etekina atera ere, eta lankidetzaren bidez gauzatu (ikerketako erakundeak, unibertsitateak, sektore pribatuak, gobernuak, gobernuz kanpoko erakundeak eta zientzialariak).

264. Egokiak diren Nazio Batuen organismoei teknologia garbiak eta ingurumenaren aldetik arrazoizkoak

garatzea, transferitzea eta zabaltzea sustatzen dituzten mekanismoak sortzeko aukerak zehazteko eskatzen diegu; besteak beste, garatzeko bidean dauden herrialdeen behar teknologikoak, behar horiei erantzuteko aukerak eta gaitasun-sorrera balioetsiz. Idazkari nagusiari mekanismo horri buruzko gomendioak Batzar Nagusiari egiteko eskatzen diogu, 67. bilkura-aldian, adierazitako aukeretan oinarrituta eta dauden modeloak kontuan hartuta.

265. Garapen jasangarriko proiektuen politikak, programazioa eta eragiketak formulatzeko teknologia espazialean oinarrituriko datuak in situ ikuskatzea eta informazio geoespazial fidagarria garrantzitsuak direla aitortzen dugu. Horiek horrela, munduko kartografiaren garrantziaz ohartzen gara, eta ingurumena behatzeko mundu mailako sistemak garatzeko egindako ahalegina aitortzen dugu; adibidez, Eye on Earth informazio-sarearen eta Lurra Behatzeko Sistemen Munduko Sistemaren bidez. Garatzeko bidean dauden herrialdeek ingurumenari buruzko datuak biltzeko egindako ahaleginak babesteko beharra aitortzen dugu.

266. Ikerketen eta teknologien ebaluazioan nazioarteko, eskualdeko eta nazioko gaitasunak indartzea garrantzitsua dela aitortzen dugu, bereziki aurreikusi gabeko ondorio negatiboak (batez ere biodibertsitatearen eta osasunaren gainean) edo aurreikusi gabeko beste ondorio batzuk ere izan ditzaketen teknologia berrien garapen azkarra eta hedapen posiblea ikusi ondoren.

267. Garapen jasangarriaren gaietan arauei buruzko erabakiak ongi oinarriturik hartzea errazteko beharra aitortzen dugu, bai eta, alde horretatik, zientziaren eta politiken arteko lotura indartzekoa ere.C. Gaitasuna sortzea

268. Garapen jasangarrirako gaitasun handiagoa sortzeko beharra nabarmentzen dugu eta, horri dagokionez, elkarlan teknikoa eta zientifikoa areagotzeko eskatzen dugu, baita Iparra-Hegoa eta Hegoa-Hegoa zein lankidetza triangeluarra ere. Giza baliabideak garatzea garrantzitsua dela berresten dugu, baita gaitasuna sortzeko trebakuntza, esperientzien eta ezagutzen trukea, jakintza-transferentzia eta laguntza teknikoa ere; horretarako, erakundeen gaitasuna indartu behar da, baita planifikatzeko, kudeatzeko eta ikuskatzeko gaitasunak ere.

269. Laguntza teknologikorako eta gaitasuna sortzeko Baliko Plan Estrategikoa, NBIPk onartua, etenik gabe eta ongi bideraturik gauzatzeko eskatzen dugu.

270. Garatutako eta garatzeko bidean dauden herrialdeetako zientzialariek eta ikerlariek, emakumeek zein gizonek, mundu osoan ingurumena eta garapen jasangarria balioestearekin eta jarraitzearekin loturiko prozesuetan parte hartzera eta ordezkatuta egoteko gonbita egiten dugu, erabakiak hartzeko eta politikak adierazteko prozesuei begira gaitasun nazionalak eta ikerketaren kalitatea handitzearren.

271. Nazio Batuen sistemaren erakunde guztiei eta nazioarteko erakunde batzuei eskatzen diegu lagun diezaietela garatzeko bidean dauden herrialdeei eta, bereziki, gutxien aurreratutako herrialdeei, halaxe bakarrik sortuko baitute herrialde horiek baliabideak modu eraginkorrean baliatzeko ekonomia inklusiboak garatzeko gaitasuna; honela, adibidez:

a) Hainbat sektore ekonomikotan jarduketa jasangarriak trukatuz.

b) Ezagutzak eta gaitasuna hobetuz garapen-planetan hondamendien arriskua murriztea eta erresilientzia txertatzeko.

c) Iparra-Hegoa eta Hegoa-Hegoa lankidetza zein lankidetza triangeluarra lagunduz, baliabideak modu eraginkorrean baliatzen dituen ekonomia bateranzko trantsizioa erraztearren.

d) Sektore publikoaren eta pribatuaren arteko elkartzeak sustatuz.

D. Merkataritza

272. Nazioarteko merkataritzak garapen eta hazkunde ekonomiko eutsiak bultzatzen dituela berresten dugu; halaber, alde anitzeko merkataritza-sistema unibertsal, arautu, ireki, ez-baztertzaile eta bidezko batek zein merkataritzaren liberalizazio koherente batek mundu osoan hazkunde ekonomikoa eta garapena suspertzeko izan dezaketen funtsezko eginkizuna ere berresten dugu; izan ere, garapen jasangarriranzko bidean, hori herrialde guztientzat da onuragarria, edozer garapen-alditan daudela ere. Hori horrela izanik, hainbat kontu garrantzitsuren tratamenduan aurrerapenak lortzea da gure arretagunea (merkataritza distortsionatzen duten subsidioak eta, ingurumen-ondasun eta -zerbitzuen merkataritza, besteak beste).

273. MMEko kideei eskatzen diegu areagotu dezatela ondorio anbiziotsua, orekatua zein Garapenerako Dohako Programa garatzera orientatua lortzeko ahalegina –betiere gardentasuneko, inklusioko eta erabakiak adosturik hartzeko printzipioak errespetatuta–, alde anitzeko merkataritza-sistema indartzearren. Garatzeko bidean dauden herrialdeek laguntza eta lankidetza handiagoa behar dituzte egokiak diren interesdun guztien aldetik, MMEko lan-programan eraginkortasunez parte hartzeko eta merkataritza-aukerak guztiz baliatzeko.

E. Konpromisoen erregistroa

274. Interesdun guztiak eta beren sareek garapen jasangarria eta txirotasuna errotik kentzea sustatzera bideraturiko politika, plan, programa, neurri eta proiektu zehatzak gauzatzeko, Garapen Jasangarriari buruzko Nazio Batuen Konferentzian 2012an borondatez onartutako konpromisoak txalotzen ditugu. Idazkari nagusiari eskatzen diogu konpromiso horiek biltzeko eta Interneteko erregistro batean antzeko beste erregistro batzuk eskuragarri jartzeko. Konpromisoei buruzko informazioak erabat gardena eta herritarrentzat eskuragarria izan behar du, bai eta aldian behin eguneratu ere.