RAIMUNDO OLABIDE (1869-1942) · IKASKETAK Raimundo German Olabide Karrera 1869ko martxoaren 15ean...

RAIMUNDO OLABIDE(1869-1942)

RAIMUNDO OLABIDE 25/5/01 09:41 Página III

Egilea:

PATXI ALTUNA

RAIMUNDO OLABIDE 25/5/01 09:41 Página B

IKASKETAK

Raimundo German Olabide Karrera1869ko martxoaren 15ean jaio zenGasteizen, Plaza Zaharreko 6zenbakiko lehen etxebizitzan.Osasunez larri antzean, etxeko bataioaeman zioten biharamunean. Bataiokobeste zeremonia guztiak apirilaren 4anegin zitzaizkion San PedroApostoluaren elizan.

Odolez gipuzkoarra zen; tolosarra,nahiz aita Muxikak andoaindartzatdaukan. «Olabidek ere andoaindarzala oldez aitortzen baitzun» (PatxiEtxeberria, Eskutitz sorta I, Loiola).Batak eta besteak bazuten hori usteizateko arrazoirik. Ama, DoloresKarrera, madrildarra baldin bazen ere,Doloresen aita eta ama FernandoKarrera eta Sebastiana Garaialdeandoaindarrak baitziren. Raimundorenaita, Eulogio Olabide, berriz, tolosarrazen, nahiz eta beronen aita, JoseAntonio Olabide, legazpiarra izan etaama, Guadalupe Baztarrika,hondarribiarra.

Ez dirudi Raimundo umetaneuskaraz mintzo zenik: «ni en su niñez

1

BIZI ETA LANAK

ni en su primera juventud oyó lalengua de sus apellidos» (Estudioseclesiásticos, 1959, 347-352 or.).Mutikotan Urduñako jesulagunenikastetxe famatura igorri zutengurasoek ikastera eta, batxilerrabururatzean, jesulagun izatea erabakizuen eta Loiolan sartu hamabost urtezituela.

Raimundo Olabide (1869-1942).

RAIMUNDO OLABIDE 25/5/01 09:41 Página 1

Ohi bezala bi urtez nobizio izan zeneta han bertan gero, lehen zinitzakegin ondoren, beste hiru urtez arituGramatika eta Humanitateak zeriztenikasmailak ez ezik, Retorika erelantzen. Azken bi urteetan ondu zituen latinezko lau olerki, oso polikitaxutuak, Loiolako artxiboan aurkitu nituen.

Hurrengo txanda hiru urtezFilosofiako ikasketak egitekoa zuen etahalaxe egin zituen, ez ordea beregainerako lagunek bezala Oñan,

2

Olabideren sortetxea.

baizik Beruelan urtebete eta Tortosanbi. Garai hartan, eta geroago ere bai,fama zuten Aragoi-Kataluñakojesulagunek, artean Probintzi bakarraosatzen zutenek, matematika etanatura-zientzietan irakasle hobeakzituztela Kastillako jesulagunek baino,eta, Olabide Urduñan batxiler-ikaslezenetik bertatik nabarmendu baitzenhalako gaietan, gero gai haietanirakasle izan zedin igorri zuten,dirudienez, probintzi hartara,Filosofiarekin batera egin ohi zirenikasketa haiek hobeki egitera.


«MAISU-TXIKI», SEI URTEZ

Maisu-txiki –gazteleraz «maestrillo»–deituriko gazteek ikastetxeetan egitenzituzten lanetara ateratzeko garaiaheldua zuen honenbestez 1892an.Gorabehera handixea izan ohi zennora suertatzen zitzaion bati joateaedo, hobeki esan, nora igortzen zutenbat agintariek, ez baitzen berdineuskaldun batentzat Bilbora zeinDonostiara ala Jijonera zeinValladolidera bidali, eta, batez ere,zenbat urtetarako igortzen zuten, hiruala gehiagotarako, zeren horrekberekin baitzekarren apaiz egitekoatzerapena batetik eta bestetik hirutik

gorakoa zigortzat hartu ohi baitzenmaizenik, nahiz ez izan hala beti. Oroitgaitezen Orixe sei urtez eduki zutelalantegi horretan.

Nora, eta Jijonera igorri zutenOlabide. Han hiru urtez aritu zen bere--bereak zituen zientziazko gaiakirakasten eta mutil-saldoak, ikastennahiz jolasten ari zirenean, begiratzen.Abesbatza bateko zuzendari izan zen,gainera. Urte haietako bateanbalentria bipila egin zuen:Salamankako Filosofia eta Letretakofakultatean matrikulatu eta ikasturtebakarrean, 1894-95ekoan, ikasgaiguziak gainditu, hasi eta buka.

3

Urduñako jesuiten etxean ikasi zuen batxilergoa.


Beste urtebete eduki zuten «maisu--txiki» lanetan, ez ordea han bertan,baizik Valladoliden, ordurarteko gaibertsuak irakatsiz eta are musika-koruko zuzendari ere izanez. Hura izanbalitz azkena, gaitz erdi, baina ez;hura bukatzean ere, gaztetxo iritziziotelako edo, ez jakin, beharbadabere kabuz hartu berriak zituen etadesorduetan lantzen zituen ikasketaberezi batzuen surmurra agintarienbelarrira iritsi zelako, gauza da berrizere atzeratu ziotela teologia ikastenhastea eta beste urtebeterakoSalamankako «Apezetxe zentrala»zeritzanera igorri zutela, oraingoanlatina eta greziera irakastera.

Ikasketa bereziak aipatu ditutarestian, bere kabuz hartu etadesorduetan lantzen zituenak. Zeikasketa ziren horiek? Euskarazkoak;bai, euskara ikasteko erabakia hartuzuen Olabidek bat-batean, eta gogotikekin zitzaion eta gogotik jarraitu urtehandietan. Campionen Gramatikaeskuetara omen zitzaion behin eta hanirakurri hitz haiek: «Entonces meavergoncé de llevar sangre eúskaraen las venas y de ignorar la lenguanativa de los eúskaros». Oinazturak jobalu bezala, euskara ikastekoerabakia –sendoa noski, bestelakorikhartzen ez omen zekien Olabidek–hartu zuen eta bertantxe ekin lanari.Hogeita zazpi urte zituen.

Ondoren urte berean, 1895ean,ahozko azterketa «ejercicio de grado»deitzen zitzaiona egin zuen urriaren8an. Gaiaren zozketan hau aterazitzaion: «El gran cisma de Occidente:sus causas, sus diferentes vicisitudeshasta Nicolás V», eta «bikain» notaeman zioten epaimahaiko hiruirakasleek. Aita Muxikak bestelakontatzen ditu kontu hauek 1958koEuzko-Gogoa-n, baina Salamankatikhartu nituen agirien eta txartelenfotokopiak eta fede eman dezaketgauzak horrela eta urte horretangertatu zirela. Egia ote da, Muxikakdioen bezala, gau eta egun ikastenjardunik egin behar izan zuen gatazkaeta ardailagatik, loa galdu eta,medikuek esanik lokartzeko bidebakarra erretzea zuela, Ordenakonagusiek baimena eman ziotela errezezan? Hil arte hala egin zuela, bai,egia omen da.

Horrenbestez usteko zuen hiru urtehaien ondoren agintariek emangoziotela ikasketa guztien gaina zenteologiarako pasa-agiria, baina ez,hiru urte haiek burutzean ez ziotenoraindik utzi Oñara teologia ikasterajoaten. Gaztetxo iritzi zioten, agian,hogeita bost urte baizik ez baitzituenartean eta, bertantxe Oñara joan izanbalitz, hogeita zortzi urtez apaiztukobaitzen; gutxitxo aukeran jesulagunakapaiz egin ohi diren adinerako.

4


5

Elizalde, Azkue, Campion eta Aranaren liburuekin ikasi zuen Olabidek euskara.


–Ez txartel, ez txartel-toki ez nizkioninoiz ere ikusi, zortzi urtebete berekinlanean ari izan arren, esan zidanOrixek.

Hurrengo ikasturtean (1897-98)Oñara joaten utzi zioten azkenean,baina orduan ere Teologia ikastera ez.Berak Tortosan Filosofiako bi azkenurteetan bezala, Oñan Filosofia ikastenari ziren jesulagun gazteek ere Natura--zientziak ikasten zituzten, besteakbeste, eta haiek haiei irakasteko ezzuten nonbait nagusiek irakaslehoberik ezagutzen Olabide baino, etahartara igorri zuten beste urtebete–seigarrena– «maisu-txiki» izatera. Ezzait iruditzen haatik erabat haserrejoango zenik; beste ikastetxerenbatera igorri balute bezain haserre ezbederen, zeren han ez baitzuenbehintzat mutil-saldorik goizetikgaueraino zaindu beharko eta,gartsuki lantzen ari zen ikasketabereziei ekiteko, askoz ordu gehiagoizango baitzuen.

Oraindik ia hogei urte geroago,1915ean, Pontevedrako La Guardianbizi zelarik eta bere lehenbiziko liburuitzulia argitaratua zuelarik, lagun batekgaldegin zionean ze euskal liburuzituen lanerako, bost hauek zirelaerantzun zion berekin zituen guziak:Azkueren Hiztegia, EleizalderenMorfologia, Arana Goiriren Ortografia,Lardizabalen Testamentu Zarreko etaBerriko Kondaira, CampionenGramatika eta garai hartako aldizkaribatzuk. Baita gogotik arakatu eta ikasiere. Aita Gotzon Goenagak kontatuzuen Gasteizen, 1959ko martxoaren15ean, egin zuen mintzaldian:

Egia ote da Olabidek buruz zekielaAzkueren hiztegia? galdetu nion Orixeri.–Bai, esan zidan.–Baina erdarazko eta euskarazko hitzenartean bakoitzari zegokiona txarteletanedo nonbait eukiko zuen.

6

Gasteizen, 1959ko martxoaren 15ean,Olabideri egin zioten omenaldian.

Bataioko eta jaiotzakoagiria.


APAIZ EGINIK IRAKASLEBERRIRO

Hamabost urterekin Loiolan sartu,hogeita hamar bete behar laster, etahalere bost falta oraindik jesulagunenhazibide osoa beretzeko: Teologiaikasteko. Lau urte segidan izan ohiziren, baina hirugarrena amaitzeanapaizgoa hartu ohi zen. Ez zitzaienordea guziei multzoan ematenhartarako eskua. Eta Olabideri nonbaitukatu egin zioten; bere mailako kideek1901eko udan apaiz ordenak hartzendituzten bitartean, Olabide hartu gabegelditu zen urte hartan, eta hurrengoudan, 1902koan, San Inazio bezperan,esaten zaigu hartu zituela etabiharamunean Meza eman.

Zergatik? Euskarari Teologiarenkaltetan denbora gehiegi emanziolako? Ez jakin, baina ez dirudi.Hona zergatik:

Examen ad gradum delakoa eginbehar izaten du jesulagunak filosofiakoeta teologiako azterketa guztiak

gainditu eta gero, laugarren zinitzadelakoa eginik «profeso» izango bada.Halakoa egin zuela Olabidek etagainditurik maila horretako jesulagunaizan zela badakigu. Beraz ez dirudi,teologiako ikasketei denbora handirikostu zielako keixu izan zitezkeenikagintariak. Olabideren ad gradumdelako azterketa horretako pasadizobat heldu da guganaino ahoz aho etalehengo batean kontatu zidan berriroharekin bizi izandako 86 urtekojesulagun batek. Epaimahaiko bostirakasleetatik batek aski gogor hartunonbait Olabide; ez etortzen bat honekazaldu zuen dotrinaren batekin;eztabaida latzean orapilatu biak, etairakaslea garrasika hasi zitzaiolarik,Olabidek patxada osoarekin erausi: Nenimis clames, ne forte ceteri credant terationem habere (Ez orro egin, besteek pentsa ez dezaten arrazoiduzula).

Manresan egin zuen «hirugarrenprobantza» delakoa eta, ordukohogeita hamalau urte izanik, trebatuazegoen edozein ikastetxetara irakaslehandi, eta ez lehen bezala «maisu--txiki», izatera joateko. Jijonera igorrizuten lehenik berriz ere eta, lehen hanbertan hiru urte eman bazituen, orainbeste sei ematen ditu segidan. Hantxeegin zituen 1906ko irailaren 15eanazken zinitz handiak.

7


Ipuiñondo: Ipuiñak darakus gizonenaltxorra lana dala.

Orduarte isilik egin zuen lanarenemaitzak bat-batean erakutsi zituen,1914an Loyola-tar Eneko DeunarenGogo-Iñardunak, San InaziorenEjerzizioak deritzagun liburukia, alegia,argitaraturik.

Beste bi urte eman zituen LaGuardian, zazpi denera, lehen esanbezala, eta 1916ko udan Valladolideraigorri zuten. Hurrengo urtean, 1917an,argitaratu zuen bigarren liburua, Giza--soña izenekoa, ia 7.000 hitzekohiztegia, sail handi baten lehena izanbehar zuena eta, asmo hura burutuizan balitz, gure egunotako UZEI-renaitzindari izango zatekeena. Nahibaitzuen hari jarrai zekizkion Giza--gogoari, Erlijioari, Lugintzari, Kimikari,Fisikari, Izadiko Jakintzei eta abarrizegozkionak ere.

Lacomberentzat «ezinbestekoa daliburu hau kontsultarako eta euskalhiztegiaren sintasiaren ikerketarako».Justo Garaterentzat ere «oinarrizkoada hiztegiaren aldetik, aberatsa etaongi taxutua baita, euskarazko eta

LEHEN ARGITALPENAK

Sei urte haien ondoren, 1909-1910eko ikasturtean, zazpi urtezbiziko den leku berrian aurkitzen dugu,Pontevedrako La Guardian, bere leheneuskal lana burutu eta argitaratu zuenhirian. Ia hogei urte ziren euskaraikasten hasi zela. Urte horietan eginzituen aurrerapenen aztarnarik ezdugu; isilik eta bakarrik aritu zenlanean. Loiolan badira ariketa gisaeginiko itzulpen batzuk, Esoporengrezierazko fabuletatik euskaratuak.Ez dakigu noizkoak diren, baina osogoiztiarrak ezin izan, biziki ongioratuak baitaude. Hona ale bat,Nekazaria eta bere semeak izenekoa,aita Muxikak dakarren gisan:

Nekazari batek, bizitzabukatzerakoan, bere semeak lugintzarayoan nairik, dei egin ta esan zien: «Enesemeak! Nereak laxter egingo du noski.Billa ibilki, aurkituko dezute, nik mastianeortzi dedan guzia». Aiek, ba, altxorraango nonbait eortzi zuala uste izanik,masti-lurra, aita il ezkero, barneraiñoatxurtu zuten. Altxorrik, orraitiño, ezzuten aurkitu. Baña ederki atxurtutakomastiak zitu ugariago ekarri zien.

8

ISILEKO LANAREN EMAITZAK


9

Esoporen itzulpena. Azaria.

Loyola-tar Eneko DeunarenGogo-Iñardunak.

Giza- soña eskuizkribua.

Lacombek ezibestekotzat du Olabideren Giza-soña.


biltzarrean, euskaltzain oso hautatuzuten beste zazpi lagunekin etahandik hilabete batzuetara, Urduñakobigarren urtean, eman zuen argitarabigarren liburu itzulia, lehen eta gerohainbeste bider euskaratua izan den«Kristoren Imitazionea» edo«Kempisa», Olabidek Kisto’ren antz--bidea izendatua. Orixeren hitzak dirahonako hauek:

Gogo-Iñardunetan laxko da. KistorenAntzbidea-n samurrago, geroago etaixurberago. Erriarentzat ez baño erdikojakintsuarentzat ari da, ta barkakizun ezezen goresgarri ere bada (Euskerarenalde, 1922, 252. or.).

Azkuek laguntzaile hartu zuen OrixeLagunditik atera zenean etaOlabiderekin aritu zen laneanEuskaltzaindiaren bulegoan,dirudienez, beste euskaltzainekin

gaztelaniazko aurkibidea duelarik».Orobat, Dunixirentzat: «funtsezkoagure hizkuntzarentzat». AitaVillasateren iritziz, berriz, «euskalkulturaren eraikuntzarako baliodezaketen hitzak biltzea nahi izan du».

Oñatin, 1918an, Euskaltzaindia sortuzenean, Eusko Ikaskuntzako kide etasortzaile zenez, han izan zen Olabideeta han aurkeztu zuen gazteleraz lanaski luzea, ez batere txarra,Lexikologiaz eta Lexikografiaz. Euskal-Esnalea aldizkarian, 1919an,argitaratu zena Oñatikogaztelerazkoaren euskarazkolaburpena baizik ez zen izan.

Olabidek 50 urte ditu orduan.Hogeita hamar dira Loiola utzirikerromes atera zela Euskal Herritikmutiko pijo gasteiztarra. Areitiok dioenbezala, «izpirituz erraldoia, gorputzezmotza eta zabala, buru argia, begibiziak, jarrera irmoa, musu gorriak,ultzerak kuzkurtzen eta zurbiltzen ezzuenean behintzat». Azkeneanetxerantz dator berriz ere, hobetoesan, Urduñara. Bi urtez iraungo duhan eta, aurreko ikasturte guzietanbezala, irakasle izango eta eskolakematen jarraituko. Eta euskal lanetanere bai, zer esanik ez.

Lan horien saria laster etorri zitzaion.1919ko irailaren 21ean DonostianEuskaltzaindi sortu berriak egin zuen

10

Giza-soña liburua.


11

Kisto’ren antz-bidea-ren

eskuizkribua.

Kisto’ren antz-bidea.

Olabide EuskoIkaskuntzako kide etasortzaileetakoa izanzen.


12

Euskaltzaindiko bileran (1928-5-28):Zutik, Orixe, Landerretxe, Altube,Urkixo eta Olabide; eserita,Eguzkitza, Etxegarai, Azkue etaLacombe.

baino gehixeago. Hain zuzen,Olabidek itzuli ahala Orixek ateratzenzizkion bost aldaki.

Hor ditugu lekuko Orixe berarenLenengo gaiñezkaldiak deritzanolerkiaren bi bertso-lerro hauek:

EuskaltzaindiarenEtxean giñardun

Paul’en eskutitzakAldatzen garbira.

(Olabide baizikiñor ez lekuko;

jun zan ni baiño lênzeruko urira).

Utz dezagun Orixe eta itzul gaitezenOlabidegana. Urduñan utzi duguhango bigarren ikasturtean Kisto’renAntz-bidea argitara eman berritan.Mugarria izan zen urte hori harenbizitzan. Hor amaitu baitzen Olabideirakaslearen etapa, hogeita hiru urteiraun zuena, eta hor hasi ofizialkiOlabide idazlearena, Katalogoanharrezkero «Scriptor» soilak adierazikozuena.


LOIOLARA BILTZEN DA

Ordutik aurrera libro uzten duteagintariek, beste egitekorik gabe,proposatu dien itzulpen larri eta itzelbati buru eta belarri ekin diezaion. Etahorretarako 1921garren urte hartan,lehengo Giza-soña-ren osagarri izanbehar zuen Giza-gogoa oso aurreratua

zeukalarik, bat-batean, goi-argiaz halaikusi balu bezala, hura eta eskuarteanzituen gainerako lan guztiak bertanbehera utzi, eta Biblia osoaeuskaratzeko asmoa eta erabakiahartzen du, eta Loiolara biltzen,antzina Larramendi ere bildu zenbezala.

13

BIBLIA EUSKARATZEN

Loiolara bildu zen Biblia itzultzera.


Ia ez omen zuten ikusten, bizimodubakartia omen zeraman, «genio»tzatomen zeukaten. «Zabale» izenekobaserrira joan ohi ziren egun-pasaostegunetan gazteak eta, aitaErrandonea eta hiru urte geroagoLoiolara irakasle izateko heldu zen aitaEstefania, gazteei lagunduz«Zabale»ra maiz joaten zirela esatenzaigun bitartean, aldiz Olabide osogutxitan.

Euskal literaturaren historia berrianbeste gertakari bategatik ere izan zenmugarria 1921eko urte hori. Urtehorrexetan sartu ziren Loiolan nobizio,izan ere, gero euskal letretan hainbatnabarmendu ziren eta Loiolako eskoladeitu izan deneko ikasle bikain izanziren Zaitegi, Ibiñagabeitia, Lauaxeta,Argarate, Muxika, eta abar. Hona nolaidatzi zuen gero azken honek Euzko-Gogoa-n:

Lan ontan ezagutu genun Loiolan,eta garai artan gaztetxo giñanok gureMaixu agurgarri eta eredu bezelaartzen genuen Olabide aita euskaldunguziok (Euzko-Gogoa, 1958).

14

Olabide jesuita jantzian, tejaeta guzti. Bestean,burusoildua.


Ondoko hamar urteak Loiolan emanzituen jo eta ke lanean, gaztetanikasitako gerkera eta hebreoaberriztatzen, arameoa hutsetik hasitaikasten, Izkribu Sakratuei zegozkienezagutzak bereganatzen, Izkribu haieiburuz frantsesez, alemanez etaingelesez eginiko libururik hoberenakirakurtzen eta ikertzen. Testamentuberritik hasi zen, beti ere samurragoizango zitzaiolakoan, eta hamar urtebaino lehen ez zuen burutan atera.Bilbon 1931ko urtean argitaratu zuen.Eta Bilbora, inprimategiko probakzirela-eta, maiz joan behar zuelako,Loiolatik Urduñara aldatu zen bizitzeraazken urte hartan. Aurrekoan,1930ean, agertu zen lehenbiziko aldizKatalogoan haren deitura b letrazidatzia.

Itun Berria eman zion izena liburuari.Arrakasta handia izan zuen. Lafittereneta Lacomberen txalorik ere jaso zuen.Areitioren ustez, «lehengo lanetatikhona asko hobetu zuen euskara ere;hiztegia aberatsagoa du jakina;estiloa, esapideak eta esamoldeak,berriz, askoz ere samurragoak etagozoagoak» (Estudios eclesiásticos,1959). 15

Aurkezpena Oñan egin zen 1931kootsailaren 15ean, arratsaldeko 6etan.

Itun Beria, 1931n argitaratu zuen Bilbon.


Goikoetxea jesuita anaiekin etxebatean bizitzeko. Eta hantxe harrapatuzuen gerrak.

Artekale kalean, 37. zenbakian bizizen. Egun tristea hura, 1937koapirilaren 26! Hasi zen bonbardaketaeta egun hartan Olabideri gertatuapoliki kontatzen du aita VillasantekHistoria de la literatura vasca liburuan.Orduan 17 urteko gudari zen etaberriki hil den jesulagun batek ordeahonela kontatu zidan:

Kale batean apaiz batekin topo eginnuen; nor zen ez nekien; hark, etxeanbalio handiko paper mordoa zuela eta,laguntza behar zuela bertantxe, haieksutatik jaregiteko; gudariak, bazelahirian premia handiagoko egitekorik etanola nahi zuen berak egoera hartanauto bat inguratzea; Joseba Elosegi,Saseta batailoiko 3. Konpainiakokapitanagana jo, zer paper ziren esan,auto batean kartoizko kaja guziak sartueta Kanalan, hango Erretore jaunarenetxean izkutatu.

Handik aurrera auskalo nork eta noraeraman zituen kajak eta kajen jabea!Guk bakar-bakarrik dakigu 1937-38.ikasturtean Okzitaniako Tolosan(Toulouse) bizi zela.

Hemengo gerratea bukatu eta geroere ez zen handik mugitu, ez zenhegoalderantz hurbildu. Laneanaritzen zen egun osoan Biblia osorik

GARAI TXARRAK

Garai txarrak zetozkien jesulagunei.1932an erbestera egotzi zituenGobernuak. Loiolan ez zen kristaurikgeratu. Gazteek bai eta gazteenardura zuten irakasleek eta nagusiekBelgikara aldegin zuten; kargugabekoapaiz helduak hemen inguruanbarreiatu ziren eta ahal zuenak ahalzuen lekuan bilatu zuen babesa.Taldeka edo elkarrengandik gertu biziziren nagusi bera zutelarik. OlabideAitzolen anaia Inaziorekin bizi zenCortina jaun-andreen etxean,Euskaltzaindiak bere egoitza nagusiaduen Plaza Barrian berean. GeroArantzazun ezkutatu zen aldi batez,1933ko Eguberrietan edo. Handik,Villasantek dioenez, Gernikara joanzen 1935eko maiatzaren 20an,

16

Patxi Etxeberriak paratu eta argitaratuzuen, 1958an.


itzuli arte, eta hantxe hil zen 1942koirailaren 9an, Arantzazuko AmaBirjinaren egunean, hain zuzen,«itxuratxarki, erarik traketsenean,ixtripu ergel batean», beste bat hilzenean Mitxelenak erabilitako hitzezesateko. Kaleetan barrena zihoala,kamioi batek kaleburu batean biraegitean, hango enbor luze batek jo etaormaren kontra bota zuen; kolpeazgain min handirik hartu ez zuela uste,baina barruan zerbait lehertu nonbait,eta egun gutxitara hil zen.

17

Errepublikak jesuitak kanporatu zituenean, Arantzazun gorde zen Olabide.

Itun Zâr eta Beria Okzitaniako Tolosanamaitu zuen. Han hil baitzen 1942an.

Erabat bukatua utzi zuen OlabidekBiblia osoaren itzulpena, azkenprestalanak, ukituak eta oharrak izanezik. Hauek egiteko egokiena aitaPatxi Etxeberria iruditu zitzaienagintariei eta Formosatik etorriarazizuten, han baitzegoen mixiolariTxinatik ihes egin ondoren, eta ia biurteko lan isilari eskerrak, azkenik1958an eman zuen argitara Itun zâreta Berria. Hauxe izan zen euskaldunberri Olabideren bizitzako obraerraldoia.


Baina iritzi guzien artean bana--banakoa, bizian eman zituenguzietan, ene ustez, hoberenetakoa,Lizardiz eta Orixez eman zituenenparekoa, Koldo Mitxelenak Eganaldizkarian emandakoa izan zen.Orixek ere «aski polita arkitzen duerabat, edo oro ar», nahiz etaOlabidetarrentzat mingarri samar eregertatu «iritzi ortan on baiño gaiztodana nabarmentzenago dalako»(Egan, 1959-VI-5).

Bibliaren argitalpena paratu zuenPatxi Etxeberria ere mindurik da:«Egan etorri zitzaidanean,Mitxelena’rena astiro irakurri nun. Bein.Bi bider. Iru aldiz. Banekin zorrotz–zetorrela– Manzisidor Abak idatzizidan naigabez. (...) Itun Zâr eta Berriaastiro, osorik bi aldiz irakurrita gero,beste zerbait esango lukela uste det.(...) Gasteiztarraren lan izugarria ezinneurtu diteke itz bakar au edo besteaonela edo ala dagonetik» (PatxiEtxeberria, Eskutitz sorta I, Loiola).

JOERA BATEN EREDU

Harrera ona egin zitzaion elizgizonenartean. Goraipu handiak jaso zituenOrixe, Lafitte, Villasante eta abarrenaldetik.

Inork bada, Orixek ezagutzen zituenOlabidek bere euskaran egiten zituenahaleginak eta aurrerapenak. Honelaidatzi zuen, 1958an, Euzko-Gogoa-n:

Zuk ez duzu ezagutzen, A-E., nikbezela Itun Zarra, nik ateratzen bainitionbost aldaki, ark itzuli-ala. Ikusiko duzuzenbatez goxoago dan hango euskera.Liburu zailen artean or dauzkazuDabiden eresiak. Zein ederki itzuliak!Elizaren oraingo itzulkizun berriarekinantza aundia dute, lentxago egiñakbadira ere. Arritzekoa da, euskeraz ezezen, «exegesi» edo adierazte jakiteanzein aintzinatua zegon! Eta izkuntzazaillera baldin bagoaz, or daukazuLebi’tarren Liburua, dena korapillozbetea. (...) eta Gob’en liburua?Arrigarria da! Baditezke, eskierki, bein,bietan eta geiagotan irakurriko dutenak.Zein euskera bizia, adierazmenaundikoa, xehe-meherik txikiena eregaltzen uzten ez duna.

18

SAIO-EUSKARA


ALDE TXARRAK

Alde onak eta txarrak ikusten dituMitxelenak Olabideren obran. TxarrakMitxelenarentzat ez dira lau, ez hiru, ezbi, bat baizik: hizkera. Eta Olabiderenhizkeraz ari zaigu maisuki zazpiorrialdetan barrena. Joera baten ereduager omen daiteke, «ez baitu beste inork hain urruti jo bide horretatik eta,batez ere, ez baita beste inor hainzeharo eta jakinaren gainean ibili bidehorretan barrena. Saio-hizkera, hots,euskara esperimentala deritzatOlabideren hizkerari. Bide berri batetikabiatuz gero noraino hel litekeenantzemateko sortua edo» (Klasikoak 22).

Alde txarrak nabarmentzerakoansaio-euskara horren ezaugarriakaipatzen ditu, ortografiatik hasita:

Hitzen aukera, eta hor berrizale ez,baina zaharzale, zaharregi-zale omenda Olabide; bere buruaz, berriz,«zaharzalea nauzue, baina zaharnahiz berrizaletasunean beharrezkoadirudi neurriak», aitortzen diguMitxelenak.

Euskalkiak nahasi ageri omen dira,«Euskalerriko xokorik galduenetanjaso izan diren hitzak» maizegi hartuz.

Erdaratikako euskal hitzak ez omenditu zeharo baztertzen; gehiegi samarbai, ordea.

Hitz berri asko omen ditu liburuak,«zaharraren zaharrez ahaztuak edo,bazterren batean ezagunak badira,euskal literaturan inoiz sarrerarik izanez dutenak»; Olabidek bai omen

19

Koldo Mitxelenak kritikazorrotza egin zion ItunZâr eta Berrikoeuskarari.

Olabideri eskainitako Euzko-Gogoa, Ayaldekegindako irudiarekin.


luzexeagoa da; bi, «ez du hor ezarrinahi zaion zentzua»; hiru, sermolaribatek ezin dezake hezur-haragizkoeuskaldunen aurrean esan. Bego,baina Mitxelena ez zen gogoratzennonbait 400 urte lehenago erabili zuelahitz hori Leizarragak zentzu horrexetaz.

Azkenik euskalkien nahasmenduak,mami-mamiraino joz gero, gauza berafrogatzen duela, Olabideren hizkeragipuzkera soila dela eta enseiukarreanbezala aditz sintetikoa hartu duela dioMitxelenak.

Alde txar guzti horiek laburbilduzhonela dio, azkenik: «Huts larriak biditu itzulpen honek. Esan dudannaturaltasunik eza, aurrenik, etapekatu larria da, (...) Beste hutsateoriari dagokio, baina saioetanteoriak, eta teoria zuzenak, behar duizan gidari, sasi tartean galduko ezbagara» (Klasikoak 22, 120. or.).

zekien horien ordez bazuela besterik,ez egin ordea jaramonik behinolaLarramendik Mendibururi emanburubideari; eta ezin omen egin ere,«euskaldun berria izanik, eta berealdiko euskaldun berria, ezin gauzakikusi Larramendiren begiz»; ezin ekarorduko euskaldun berri batekbegiramen handirik euskaldun jator bati.

Hizkera hau saio-hizkera delasinesten ez duenari argibide bateskaintzen dio: ez omen da elizgizonikprediku batean esaldi hau dagoendagoenean emango lukeenik: «Entzunduzute esanik dagola; ez izorrtu...».Hiru akats omen ditu hitz horrek: bat,

20

Raimundo Olabide 1919 egin zuten euskaltzain.

Euskararen batasunari buruzko hitzaldia.


ALDE ONAK

Baina Mitxelenak ez ditu alde txarrakbakarrik jorratzen, baita alde onak ere.Liburuarenak lehenik, hizkerarenakgero. Hona laburki:

«Euskaldun batek letra sailean inoizburutu duen egitekorik larrienetakoada eta are larriagoa agertzen zaigueuskaldun berri batek egin zuelagogoratzean».

«Jatorrizko hizkuntzetarik hartuadago Olabiderena, ez latinetik, etaBiblia gaietan egungo egunean aurkidaitekeen jakitearen laguntzarekinitzulia».

Itzulitako liburu bati aitorpen hoberikegitea ez da erraza. Baina liburuari ezezik hizkerari ere handia egiten dio:«ugari, txit onak eta onenetakoak»omen dira alde onak.

Gaiari begira, longe princeps omenda Olabiderena Bibliaren euskalitzulpenen artean.

Hizkuntzari dagokionez «ezinutzizkoa eta miratu beharrekoa» omenda; ederki ikasi omen zuen euskaraz.

Seinalagarri diren zatiak ez omenlirateke berehalakoan aipatuko, etabakar batzuk aipatzen ditu.«Eskuigar», «makur aundia da, noski,zuena», «nereak egin du» eta abar.Bestalde, Mitxelenaren iritziz,«goramen bereziak merezi ditu euskaladitzaren bereiztasunak bere lekuanutzi dituelako, euskalari gorengoeniritziak gorabehera (eta ez zirenzoritxarrez euskaldun berriak)».

Bihotz-bihotzez nahi omen zueneuskalkien arteko batasuna, ez omenzuen ordea behar zen lekuan bilatu;

21

Euskal aditzaren jokoa idazlezaharretan.


BESTE ZENBAIT LAN

Iragaitzaz badere aipa dezadangazteleraz idatzi zuena, lehen aipatududan Lexicología y lexicografía-zgain. 1925eko «Informe acerca de unDiccionario de la conjugacióneuskérica en los escritos de los siglosXVI y XVII» delakoari nagokio. Bisailetan banatzen du azalpena: aditzsintetikoa eta perifrastikoa. Egin izanbalu, Lafon jaunaren aitzindari izangozatekeen.

gerora begira omen zegoen etabatasuna lehenean egoki.

«Giza eredu jator eta gutxibezalakotzat» hartzen du OlabideMitxelenak, «euskara hain ongiikasteaz gainera horrenbesteko lanikaragarria egin zuelako». Baina«hizkuntz eredutzat, gidari segurutzat,inola ez», euskara ez zuelako behinere menderatu.

Harritzekoa al da?, diot nik. Hogeitazazpi urtez hasi euskara ikasten, noneta Salamankan; gero Oñan,Manresan, Jijonen, La Guardian,Valladoliden bizi izan, eta bizi izanirakasle lanetan jardunez etadesorduetan euskara landuz, bateremaisurik gabe, bakar-bakarrik, etahorrela hogeita hiru urte Euskal Herrirabehin ere itzuli gabe, berrogeita hamarurte bete arte. Nork ez dukonprenituko eremu horietan etabizigiro horretan euskara mintza--mailan ez menderatu izana?

Hala ere, bide edo eredu berri bateskaini nahi izan zion euskarari. «Saioaegina dago. Ez dago bide horretatikOlabide baino gorago joaterik» dioMitxelenak, hutsarteak haren garaikodotrinei, merezimenduak pertsonariegozten dizkiolarik. Nago adoslegokeela Olabide eta pozik sinatukolukeela erabat harturik oso goresgarriden iuiamendu hori.

22

Gramatikako jardunak. Aditza.


Hona azkenik euskaraz idatzi zuena:Gogo Iñarkunak direlakoei eta Giza-soña-ri ipini zizkien hitzaurreak;Euskal-Esnalea-n 1919an argitarazituen bi lantxo: Itzetazkuna, edoLexikología, bat eta Euzkel-iztegiabestea. Fisikako ikasgaiak ere burutuzituen euskaraz. García PeñarenPatología Vegetal da Olabidekeuskaratu zuen beste lan bat, etaazkenik Damaso IntzakEuskaltzaindian sartzean egin zuenhitzaldiari eman zion erantzuna. Hona1921eko Euskera aldizkarian agertzendiren bi zati, grafian aldaera txikibatzuk eginik:

Lotsagarria da gure Erri maiteanaspaldi aspalditik gertatzen dana.Senegal-darrak Franzen bezela,euskaldunak beti arrotzen arazoetanmurgildurik gabiltza. Euskelerria aztuta,atzerriko naspilletan euskaldunakaurrelari beti, aurreneko lerroetanburrukari, zuri naiz beltz, gorri naizurdin; ez da atzerrian ikurriñik eraikitzen,euskaldunok ara berealaxe su ta garjotzen ez dugunik. Arrotzentzat egiñakbide gera; aien zama jasotzeko, aienkezkaz urduri ibiltzeko; aien atseginezpozteko; aien eduz agertzeko; aienizkeraz mintzobearrak; aien ederraorotan irabazi ta eukitzekoak.Euskalerria baño egokiago Morroi-erriadeitu gaitezke. Ain gera arrotzarekikotiñel ta adeiberak; gure Erriarekiko,berriz, saraioak!

23Gasteizko Olabide Ikastola.

Ikastolako oroitarria.


euskaltzaleak, ez baitute bear aiñaezagutzen, ez ezagutu nai ere»(Euzko-Gogoa, 1958).

Hil zela 60 urte ez dira oraindik, ItunZâr eta Berria argitaratu zela, berriz,40 pasatxo. Eta ahaztuxeak dituguOlabide eta bere obra handia. Harenizeneko ikastolaren eta kaleren batekgordetzen dizkigu gasteiztarerraldoiaren aztarnak.

Nola poztuko ote litzateke euskarakjasaten zuen erasoaldi bortitzenean hilzen Erraimun Olabide, bere Gasteizenbere izeneko ikastola handi bat eraikidela ikusita! Zer zoramena, EuskalHerriko eskola askotan euskarazirakasten dutela jakingo balu! Nolakobozkarioa, Elizen arteko Bibliaeskuratuko balu eta mezak eta OrduenLiturgia euskaraz egin ahal izangobalitu! Urte zail eta zigortuetan etsigabe lan egin zuten Olabide bezalakogizonei zor handia diegu euskarak etaeuskaltzaleok.

Ondoren eskolaren jokabidea salatuzuen. Hona bere aldarri larria:

Gutxi dira, noski, eskolagabekoeuskaldunak. Eskolatik, baña,euskaldunok zer atera dezakegu?Eskoletan euskera ito, edo euskaldunakezer ez ikasi bear. Eskolara orduko,atadian bertan, gure umetxoeuskaldunei oñazkarren burrunbaantzeko otsez esaten zaie: lasciatevostra lingua voi ch’intrate: utikaneuskera, sartu zeratenok.Euskerarentzat tokirik emen ez dago;eskola erderarena ta erderarentzatbaizik ez da. Erderaz izan ezik, emenezin diteke itzik entzun, ez egin. Euskal-usaiñik ere ez da emen zillegi.

Testu hauek irakurri ondoren, hainzaila eta nahasia, hain zokoko hitzezeta zaharkituz betea al da Olabiderenhizkera? Orixek dioena ez ote da,zoritxarrez, egia?: «Badira oraindikaren lanari muzin egiten dioten

24


Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak liburuxka honen material grafikoa ondorengoei esker lortu du:

• Loiolako artxibategia.

• Bidegileak bilduma.

• Goio Martínez.

• Euskara, euskaldunon hizkuntza.

• Joseba Olalde argazkilaria.

Zuzendaritza: Mikel Atxaga

Argitaraldia: 1.a, 2001eko maiatza

Ale-kopurua: 2.300

© Euskal Autonomia Erkidegoko AdministrazioaKultura Saila

Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu NagusiaDonostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz (Araba)

Argazkilaria: Joseba Olalde

Maketazioa: José Luis Casado González

Fotokonposizioa: Rali, S. A.Particular de Costa, 8-10 - 48010 Bilbao (Bizkaia)

Inprimaketa: Estudios Gráficos Zure, S. A.Carretera Lutxana-Asua, 24 - 48950 Erandio Goikoa (Bizkaia)

ISBN: 84-457-1691-3 (Obra osoa)84-457-1692-1

L.G.: BI-1328-01


Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia

Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco

KULTURA SAILAHizkuntza Politikarako Sailburuordetza

DEPARTAMENTO DE CULTURAViceconsejería de Política Lingüística

RAIMUNDO OLABIDE 25/5/01 09:41 Página II

RAIMUNDO OLABIDE (1869-1942) · IKASKETAK Raimundo German Olabide Karrera 1869ko martxoaren 15ean...

Documents

Transcript of RAIMUNDO OLABIDE (1869-1942) · IKASKETAK Raimundo German Olabide Karrera 1869ko martxoaren 15ean...