R400 Iratxe Ruiz de Alegria Puig -...

GEOGRAFIA LANTZEN BATXILERGOAN

R400

Iratxe Ruiz de Alegria Puig

Artatzugoiko, 2011ko otsailaren 25a

Geografia

Iratxe Ruiz de Alegria - 2 - R400 materiala

Aurkibidea 0. Sarrera........................................................................................................ 3

0.1. Helburuak..................................................................................................................... 3 0.2. Euskarria ...................................................................................................................... 3 0.3. Egitura.......................................................................................................................... 3

1. Biztanleria .................................................................................................. 4 1.1. Biztanleriaren piramide motak ..................................................................................... 4 1.2. Zenbait kontzeptu, tasa eta indize ............................................................................... 5 1.3. Egitura eta garapena ................................................................................................... 6 1.4. Egitura, garapena eta migrazio-mugimenduak............................................................ 7 1.5. Migrazio-mugimenduak.............................................................................................. 10 1.6. Biztanleriaren piramidearen iruzkina ......................................................................... 11

2. Europar Batasuna ................................................................................... 15 2.1. Hiriburuak................................................................................................................... 15 2.2. Kideak eta erakundeak .............................................................................................. 19 2.3. Sorrera eta garapena................................................................................................. 21 2.4. Itunak ......................................................................................................................... 23

3. Klima ........................................................................................................ 25 3.1. Klimograma baten iruzkina ........................................................................................ 25 3.2. Eguraldi-mapa............................................................................................................ 26 3.3. Klima motak eta haien ezaugarriak............................................................................ 27 3.4. Aztertu klimogramak .................................................................................................. 29

4. Industriaren garapena eta ingurumenaren arazoak ............................. 31 4.1. Garapena eta industria-energiak ............................................................................... 31 4.2. Zenbait kontzeptu ...................................................................................................... 31 4.3. Bigarren sektorea....................................................................................................... 33 4.4. Ingurumenaren arazoak eta haien zergatiak ............................................................. 35 4.5. Naturaren arriskuak eta ingurumenaren arazoak ...................................................... 36

5. Hiriak ........................................................................................................ 38 5.1. Hiri-hierarkia............................................................................................................... 38 5.2. Iruñea hiriko planoaren iruzkina................................................................................. 39 5.3. Hirietako planoak ....................................................................................................... 43 5.4. Hirien garapena eta eraldaketa.................................................................................. 45

6. Espazio geografikoa ............................................................................... 47 6.1. Gune fisikoak ............................................................................................................. 47 6.2. Erliebea ...................................................................................................................... 47 6.3. Landaredia ................................................................................................................. 49 6.4. Ibaiak.......................................................................................................................... 51 6.5. Erliebe-formak............................................................................................................ 52

7. Bibliografia .............................................................................................. 54

8. Eranskina ................................................................................................. 55 8.1. Ariketa motak ............................................................................................................. 55 8.2. Ariketen giltzarria ....................................................................................................... 55 8.3. Bisualizazio-pantailak (ariketa bakoitzeko adibide bat) ............................................. 56

Geografia


0. Sarrera

0.1. Helburuak

Ikasgaia eta maila

Batxilergoko Geografia lantzeko zenbait ariketa proposatuko ditut material osagarri moduan erabiltzeko. Beraz, ez da sekuentzia didaktiko teorikoa izango, praktikoa baizik.

Batetik, ariketa batzuek unibertsitaterako hautaproben itxura eta edukia izango dute, batez ere, hutsuneak betetzeko testuei dagozkienak: plano, klimograma eta biztanleriaren piramidearen iruzkinak. Bestetik, ariketa orokorragoak daude zenbait kontzeptu birpasatzeko helburuarekin.

0.2. Euskarria

Hotpotatoes

Hotpotatoes ariketa interaktiboak sortzeko programa da. Badaude lauzpabost ariketa mota: testak, hitz gurutzatuak, bi zutabetako kontzeptuak lotzekoak eta hutsuneak betetzekoak.

Behar den baliabide bakarra ordenagailua da, eta ordenagailuan hotpotatoes programa instalatu behar da. Besterik gabe.

Beraz, euskarria ez da papera izango, ordenagailua baizik.

Dena den, paperean doan materiala irakaslearentzat da.

0.3. Egitura

Sekuentzia didaktiko praktikoak

Prestatutako ariketak 6 sekuentzia didaktiko praktikotan daude banatuta, eta Batxilergoko Geografia ikasgaiaren hainbat unitateri egiten diote erreferentzia.

1. Populazioa: biztanleriaren piramide motak, zenbait tasa eta indize, egitura eta garapena, migrazio-mugimenduak eta biztanleriaren piramidearen iruzkina.

2. EU: hiriburuak, kideak eta erakundeak, sorrera, garapena eta itunak.

3. Klima: klimograma baten iruzkina, eguraldiaren mapa, klima motak eta ezaugarriak.

4. Industriaren garapena eta ingurumen-arazoak: garapena eta industria-energiak, bigarren sektorea, ingurumenaren arazoak eta zergatiak, naturaren arriskuak.

5. Hiriak: hiri-hierarkia, plano baten iruzkina, plano motak eta hirien garapena eta eraldaketa.

6. Espazio geografikoak: gune fisikoak, erliebea, landaredia eta ibaiak.

Amaitzeko, IRALEn izandako irakasle guztiei eman nahi dizkiet eskerrak, haien laguntza eta aholkurik gabe ezin izango bainuen lan hau inoiz burutu.

Geografia


1. Biztanleria

1.1. Biztanleriaren piramide motak

Aukeratu erantzun zuzena eta bete hutsuneak

1- Populazio zaharkituek …….…..-itxurako piramidea dute.

kutxatila

kanpai

triangelu

2- Trantsizio demografikoak ………….. erakusten du.

munduko populazioaren banaketa

sistema politikoaren aldaketa

jaiotza-tasaren eta heriotza-tasaren jaitsiera

3- Udal-errolda ………….. .

EINek sortzen du 10 urterik behin

udalek sortzen dute urtero

udalerri bateko zabalera da

4- Populazioaren piramidea ………….. erakusten duen grafikoa da.

populazioaren hazkundea

sexuaren eta adinaren araberako populazioaren egitura

migrazio-mugimendua

5- Baby booma ………….. da.

jaiotzak bultzatzea

familia ugariak suspertzea

jaiotza-tasaren igotze handia

6- Kanpai-itxurako piramideek populazioa ………….. dela erakusten dute.

gaztea

zaharkitua

heldua

Geografia


7- Migrazio-saldoa ………….. da.

emigrante kopurua eta heriotza-tasaren arteko aldea

emigrante eta immigrante kopuruen arteko aldea

immigrante kopurua eta heriotza-tasaren arteko aldea

8- ………….., hazkunde naturala da.

Jaiotza-tasari heriotza-tasa kopurua kentzea

Berezko hazkundeari immigrante kopurua gehitzea

Berezko hazkundeari immigrante kopurua kentzea

9- Piramide baten irtenguneek ………….. izan dela adierazten dute.

emigrazioa

bizi-itxaropen handia

immigrazioa edo jaiotza-tasa handia

10- …………... lotzen ditu lan egiteko adina duen biztanleria eta lanean ari ez dena.

Jarduera-tasak

Mendekotasun-tasak

Langabezia-tasak

1.2. Zenbait kontzeptu, tasa eta indize

Bete hutsuneak

1- Demografia populazioa aztertzen duen zientzia da.

2- Populazio-dentsitateak populazioa eta kilometro kopurua lotzen du.

3- Jaiotzak, ezkontzak eta heriotzak idazten diren erregistroari erregistro zibila deritzogu.

4- Herrialde bateko biztanleriaren une zehatz bateko zenbaketari zentsua deritzogu.

5- Udalerri bateko auzokoen erregistroari udal-errolda deritzogu.

6- Emigrazioaren eta immigrazioaren arteko aldeari migrazio-saldoa deritzogu.

7- Jaiotza eta heriotza biztanleriaren berezko mugimenduen barruan daude.

8- Urte bat baino gutxiago duten umeen heriotza kopurua eta jaiotza kopurua lotzen duen tasari haurren heriotza-tasa deritzogu.

9- Ugalkortasun-indizea jaiotza kopurua eta emakume ugalkorren kopurua (15-49 urteen bitartean) lotzen dituena da.

Geografia


10- Bizi-itxaropena da edozein pertsona biziko den batez besteko urte kopurua.

1.3. Egitura eta garapena

Aukeratu erantzun zuzena

1- Zein da jaiotza-tasaren eta heriotza-tasaren arteko aldea?

Bizi-itxaropena.

Populazioaren hazkunde erreala.

Berezko hazkundea.

2- Zein da urtero eguneratzen den iturri demografikoa?

Zentsua.

Erregistro zibila.

Udal-errolda.

3- Noiz gertatu zen baby booma Espainian?

XX. mendearen amaieran.

XX. mendearen hasieran.

60ko eta 70eko hamarkadetan.

4- Zein dira erregimen demografiko garatu baten ezaugarriak?

Jaiotza-tasa handia eta heriotza-tasa txikia.

Jaiotza-tasa eta heriotza-tasa txikiak.

Jaiotza-tasa txikia eta heriotza-tasa handia.

5- Zein da jaiotzaren eta ugalkortasunaren azken joera?

Gorakoa.

Beherakoa.

Jaitsiera gelditu egin da eta gora doa.

Geografia


6- Espainian, ehun emakumeko ………… gizon daude?

laurogeita hamalau

ehun eta lau

laurogeita hemezortzi

7- Gaur egun, zein adin tartetan da langabezia-tasa handiagoa?

25-35 urte bitartean.

40-50 urte bitartean.

20 urtetik behera.

8- Gaur egun, biztanleriaren % ….. 65 urte baino gehiago dauzka.

18k.

26k.

12k.

9- Zein probintziak dauka biztanle kopuru txikiena, 100.000 biztanleetara heldu ezinik?

Soriak.

Teruelek.

Avilak.

10- Zein probintziak dauka biztanle kopuru handiena, 6 milioi eta erdi biztanlerekin?

Sevillak.

Bartzelonak.

Madrilek.

1.4. Egitura, garapena eta migrazio-mugimenduak


1- Zein dira gaur egun, Espainiako oztopo demografiko larrienak?

Zaharkitzea eta immigrazioa.

Droga eta immigrazioa.

Terrorismoa eta herritarren segurtasuna.

Zaharkitzea eta ongizatearen krisia.

Geografia


2- Penintsularen iparraldeko probintziek zergatik dute batez besteko heriotza-tasa altuagoa?

Dieta mediterraneorik ez dutelako.

Populazio zaharkitua dutelako.

Garapen ekonomikorik ez dutelako.

Klima-faktoreengatik.

3- XX. mendeko zein hamarkadatan egin zuen gora populazioaren hazkundeak lasterrago?

Hirurogeigarren hamarkadan.

Hogeita hamargarren hamarkadan.

Laurogeita hamargarren hamarkadan.

Laurogeigarren hamarkadan.

4- Etorkizunean, zein izango da populazio aktiboari buruzko esaldi zuzena?

Lehen sektorea handitu eta bigarrena gutxitu egingo dira.

Hirugarren sektorea handitu eta lehen eta bigarren sektoreak gutxitu egingo dira.

Bigarren sektorea handitu eta hirugarrena gutxitu egingo dira.

Lehen sektorea eta bigarrena handitu egingo dira.

5- Aukeratu Espainiako populazioren dentsitatearen joera.

Hirietan eta barrualdean baxua da; kanpoaldean, altua.

Hirietan eta kanpoaldean altua da; barrualdean, baxua.

Kanpoaldean eta landaguneetan baxua da; barrualdean eta hirietan, altua.

Kanpoaldean eta landaguneetan altua da; barrualdean eta hirietan, baxua.

6- Gaur egun, barruko emigrazioari dagokionez, zein da gezurra?

Lohirietara jotzea.

Langileen mugikortasuna.

Nekazaritza-exodoa.

Itsasaldera eta irletara emigratzea.

Geografia


7- Zein iturri demografiko eguneratzen da 10 urterik behin?

Zentsua.

Udal-errolda.

Erregistro zibila.

EIN.

8- Espainian, zein izan da nagusi barruko emigrazioetan?

Behin-behineko emigrazioa.

Nekazaritza-exodoa.

Bilketarako emigrazioa.

Behin-betiko emigrazioa.

9- Espainiako trantsizio demografikoaren azken fasea ………… izan zen.

berantiarra eta geldoa

berantiarra eta azkarra

oso azkarra eta geldoa

oso geldoa eta iraunkorra

10- Aukeratu heriotza-tasari buruzko esaldi zuzena.

Garapen-maila zenbat eta baxuagoa izan, orduan eta altuagoa izango da heriotza-tasa.

Heriotza-tasa haurren heriotza-tasa baino adierazgarriagoa da herrialde bateko garapen-maila adierazteko. Heriotza-tasa herrialde bateko ekonomiaren garapen-mailarekin dago lotuta.

Jaiotza-tasa haurren heriotza-tasa baino adierazgarriagoa da herrialde bateko garapen-maila adierazteko.

11- Aukeratu immigrazioari buruzko esaldi zuzena.

Immigrazioak ondorio negatiboak baino ez dakartza.

Europa ekialdetik datozen immigranteak lehenak eta ugarienak izan dira.

Immigrazioa Espainian eta Europan aldi berean gertatu dira.

Hiru immigrante mota daude: nazionalitatedunak, lan-kontratua dutenak eta ilegalak.

Geografia


12- Aukeratu zein ez den ezkontza eta jaiotza kopuruen gutxitzearen arrazoia.

Egiturazko langabezia.

Lan-merkatuan sartzeko beharrezko prestakuntza.

Familia-unitate berriak sortu izana.

Familia ekoizpen-unitatetik kontsumo-unitate izatera pasatu izana.

13- Esan zein den egia.

Espainian, jaiotza-tasa eta heriotza-tasa munduko baxuenak dira.

Espainian, jaiotza-tasa eta ugalkortasun-tasa munduko baxuenak dira.

Espainian, jaiotza-tasa eta ugalkortasun-tasa munduko altuenak dira.

Espainian, jaiotza-tasa eta heriotza-tasa munduko altuenak dira.

14- Kanpoaldeko populazioaren egungo hazkundea ………… mendean hasi zen.

XVIII.

XVII.

XIX.

XX.

15- Immigranteen ohiko jatorria ………… da.

errumaniarra

marokoarra

ekuatortarra

kolonbiarra

1.5. Migrazio-mugimenduak

Hitz gurutzatuak

1- Nola esaten zaio herri batera heltzen den emigrazioari? Immigrazioa.

2- Idazten eta irakurtzen ez dakitenak fenomeno honen barruan daude. Analfabetismo

3- Nola deitzen diogu biztanleria herrietatik hirietara joateari? Nekazaritza-exodoa.

4- Nolakoak izan ziren 6ko hamarkadan Europara egindako emigrazioak? Behin-behinekoak.

5- Jaio direnen kopurua. Jaiotza

6- Jaiotzaren kontrakoa. Heriotza

Geografia


7- Emigrazio mota bat da. Behin-behinekoa eta urtero gertatzen dena. Pendulu-migrazioa

8- Bertako biztanleria atzerritarrekin nahastea. Mestizajea

9- Lehengaiak eraldatzen dituen sektorea. Bigarrena

10- Lan egiten ez duten biztanleak (adinekoak, gaixoak eta gazteak). Ez-aktiboa

1.6. Biztanleriaren piramidearen iruzkina

Bete hutsuneak

2004ko EAEko biztanleariaren piramidea

100 80 60 40 20 0 20 40 60 80 100

0-45-9

10-1415-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-6465-6970-7475-7980-84

85+

Milaka

Gizonak Emakumeak

Iturria: EIN

Biztanleriaren piramidea barra-diagrama da eta sexuaren eta adinaren araberako egitura demografikoa erakusten du. Aurrean duguna, EAEko biztanleriarena da, 2004an egina. Gainera, azken ehun urteotan ondorio demografikoak izan dituzten gertaerak islatzen ditu.

1. Sexu-egitura

Ohikoa denez, EAEn emakume baino gizon gehiago jaiotzen dira. Izan ere, 0-4 urte bitarteko gizonezkoen barra emakumezkoena baino luzeagoa da. Gainera, 0-4 urte-taldean maskulinitate-indizeak 100 emakumeko 105,4 gizon daudela islatzen du. Horrela, gizon kopuruaren nagusitasunak 45-49 urtera arte irauten du; hortik aurrera, ordea, emakumeak dira nagusi. Izan ere, feminitate-tasak 100 gizoneko 139,97 emakume daudela erakusten du.

Egia da emakumeen bizi-itxaropena luzatu egin dela. Batetik, arrazoi hormonalak zein immunologiakoak direla medio, emakumeek indar biologiko handiagoa dute. Horrela, aipatu indarra haurtzaroan islatzen da batez ere, eta adin tarte berean, mutilek neskek baino hiltzeko probabilitate handiagoa dute. Bestetik, erditzean eta erdiondokoan hiltzeko arriskua, murriztu egin da (ospitaletan izaten dira erditze gehienak, medikuntzaren aurrerapenak…). Are gehiago, duela gutxira arte, emakumeen bizitza hiltzeko arrisku-faktoreetatik urrun geratu da. Gizonak, ordea, arriskupean bizi dira maizago: gudetan parte-hartze zuzena izan dute; lan gogorraren ondorioz, higatze fisikoa handiagoa izan dute eta istripuak gertatzeko arriskua ere areagotu

Geografia


egin da; alkoholaz eta tabakoaz abusatu dute; elikatzeko ohiturak eta bizimodua desordenatuagoa izan dute; osasuna gutxi zaindu dute, eta abar.

2. Adin-egitura

Datu estatistikoak jakinda, kalkula daiteke zein den biztanleriaren portzentajea adin-talde bakoitzean:

2008 EAEn Espainian

gazteak (0-14 urte bitartekoak)

helduak (15-64 urte bitartekoak)

adinekoak (65etik gorakoak)

% 12,71

% 68,65

% 18,64

% 14,54

% 69,08

% 16,57

Datu horiek biztanleria zaharkituta dagoela adierazten dute. Izan ere, gazteak populazioaren %25 baino gutxiago dira eta zaharrak % 12tik gora.

Piramidearen kutxatila-itxurak ere biztanleria zaharkituta dagoela adierazten du; oinarria estua du, azken hogeita hamar urteotan, jaiotza-tasa baxua delako; ondorioz, gazte-portzentajea oso baxua da eta are baxuagoa izango da etorkizunean. Hala ere, azken hamar urteotan jaiotza-tasak berreskuratze txikia izan du etorkinen etorrerarekin. Izan ere, emakume etorkinek oso gazteak dira, seme-alaba gehiago dituzte eta ugalkortasun-tasa handiagotu dute.

Era berean, 65 urtetik gorakoenen barra aldiz, oso luzea da. Horrek, bizi-itxaropena luzatu egin dela adierazten du.

Jaiotza-jaisteak, egoera ekonomikoak eta aldaketa sozialak populazioaren zaharkitzea azaltzen dute. Batetik, 1975 baino lehenagoko krisi ekonomikoak langabezia-tasa handitu, ezkontza-adina atzeratu eta seme-alaben kopurua murriztu zituen. Gero, lan-kontratuen baldintzek txarrera jo zuten eta etxeak erosteko eta alokatzeko prezioak gora egin zuten. Hori zela eta, gazteak gurasoen etxean geratu ziren eta prestakuntza-aldia luzatu egin zuten. Gainera, 1990eko krisiak ere bere eragina izan zuen.

Bestetik, gizarteak trantsiziotik demokraziarako bidean mentalitate eta balio-aldaketa izan zuen. Ondorioz, jaiotza-tasak behera egin zuen. Horrez gain, erlijioaren eragina ere gutxitu egin zen; antisorgailuak despenalizatu eta hedatu egin ziren; eta abortua legeztatu egin zen, zenbait kasutan. Gaur egun, gero eta emakume gehiagok egiten du lan etxetik kanpo eta amatasuna atzeratu egiten dute lan-egoera sendotu arte. Horrela, jaiotza gehienak 30-34 adin taldean gertatzen dira.

Gainera, askok zailtasunak dituzte familia-bizitza eta lan-bizitza bateratzeko, haurtzaindegi gutxi daudelako eta prezio onean are gutxiago. Horrezaz gain, etxeko lanen banaketan eta seme-alaben zaintzan sexu-bereizkeriari eutsi egiten zaio. Izan ere, gizarte-babesaren garapenaren ondorioz, seme-alabak ez dira gurasoen zahartzarorako bermetzat hartzen. Horrela, seme-alabak gutxitu eta hobeto zaintzea nahiago dute, haien prestakuntza eta ongizatea garrantzitsuagoa delako. Halaber, seme-alabek behar dituzten zaintzak eta gastuak lehian daude gurasoen kontsumorako gastuekin eta aisialdirako denbora gehiago izateko nahiarekin.

Bikote-harremanek ere pisua irabazi dute ugaltzeko eta umeak zaintzeko nahien kalterako. Horrez gain, ezkontzatik kanpo zenbait familia-unitate berri sortu dira (bizikidetasuna, dibortziatuen gurasobakarreko etxeak, amatasuna bakardadean) eta horiek seme-alaba gutxikoak dira.

Piramidearen goiko aldeko barrek populazioaren zaharkitzea adierazten digute. Hauek lirateke horren zergatiak: bizi-maila hobetzea (elikadurak, hezkuntzak eta kultura-mailak prebentzioa eta osasunerako ohitura kaltegarriak baztertzen lagundu dute) medikuntza eta osasun-

Geografia


aurrerabideak eta osasun publikoa hedatzea. Gainera, krisia dela eta, etorkinak beren herrietara itzultzeak ere eragin zuzena izan du populazioaren gainzaharkitzean.

Horien guztien ondorioak nabariak dira jarduera ekonomikoan, pentsio-gastuetan, adinekoen zaintzan eta osasunean.

Populazioaren zaharkitzeak ekonomiaren hazkunde-erritmoa mantsotzea ekarri du, eta, ondorioz, populazio aktiboa eta berrikuntzarako gaitasuna gutxitu egin dira. Hala ere, aurrekoa saihesteko, gazteak eta etorkinak lan-merkatuan sartzea bultzatzen dute.

Gaur egun, pentsioetan diru gehiago inbertitu behar da. Izan ere, erretirodunen pentsioak ez daude haien lanaldian egin dituzten kotizazioen menpe, baizik eta aldian aldiko langile aktiboek egiten dituztenen menpe. Beraz, pentsiodun kopurua handitzeak eta populazio aktiboaren murrizteak pentsioen kostua haztea ekarri dute. Horri aurre egiteko, OCDEk gomendatu du erretreta atzeratzea, erretiro aurreratua kentzea eta pentsio-fondoak bultzatzea.

Osasun-gastuak ere handiagoak dira adinekoek botika gehiago behar dutelako, maizago joaten direlako medikuarenera eta ospitalean egonaldi luzeak egiten dituztelako. Horien aurka, prebentzioa eta osasun-baliabideak neurriz erabiltzea bultzatzen dute.

Adinekoen beharrek eta zaintzek familia-zama areagotu egin dute; egoitza publikoen eta pribatuen eskaria handitu egin da, egoitza kopuruak, ordea, bere horretan jarraitzen du; adinekoentzako interesgarri izan litezkeen ekintzak prestatzea ondo pasatzeko eta baliagarri sentitzeko gehitu egin dira. Adinekoei beren etxeetan ahalik eta denbora luzeen egoteko laguntzak sustatzea eskatzen dute arazo horiek; adinekoekin bizi diren familientzat laguntza zerbitzuak sortzea; egoitzak eraikitzea, etab.

3. Demografian ondorioak izan dituzten gertaera historikoak

EAEko biztanleriaren piramidearen profilaren sarguneek eta irtenguneek zenbait gertaera historikoren eragin demografikoa erakutsi dute azken ehun urteotan. Piramidearen tontorretik hasita, honako hauek bereiziko ditugu:

Piramidearen azken barretan, emakume gehiago daude gizonak baino bizi-itxaropen luzeagoa dutelako. Gainera, gizonek, urte horietan, soldadutza egiteko garaian, 20-24 urte, Gerra Zibilean parte hartu behar izan zuten eta asko eta asko hil egin ziren.

Piramidean sargune handi bat ikusten da, 1939-1943 urteen artean, Gerra Zibilean jaiotza-tasa murriztu zelako eta guda ostean hainbatek erbestera jo zuelako. Gainera, XIX. mendeko amaierako guden ondorioz, egoera larriagotu egin zen ugaltzeko adin-tartekoak oso gutxi zirelako eta jaiotakoak are gutxiago. Horrez gain, 1918ko gripe-izurriteak ere eragina izan zuen.

Jaiotzek, 1944-1953 urteen bitartean, gora egin zuten izugarri. Izan ere, gerra ororen ondoren baby-booma deritzogun jaiotza-hazkundea gertatzen da. Hala ere, gerraostean baby-boom efektua gutxitu egin zen; Francoren erregimenari egindako nazioarteko blokeoa, autarkia ekonomikoa, produktuen gabezia eta bizimoduaren garestitzeagatik. Beraz, egoera horrek euskal ekonomia eta industria sendotzea zaildu egin zuen. Izan ere, lehengaiak eta energia- iturriak inportatzea ez zen erreza izaten.

Demografiaren hazkunde-tasak gora egin zuen, 1954-1968 urteen bitartean. Batetik, jaiotza-tasa hazi egin zen, baby-booma berantiarrari esker. Bestetik, autarkiaren amaiera iritsi zen, 1959ko Egonkortze Plana, desarrollismo ekonomikoaren hasierari esker. Horrek, EAEn, industria-garapena ekarri zuen, eta, ondorioz, estatuaren beste eskualdeetatik hainbat langile erakarri zituen. Era berean, gehienak gazteak zirenez, jaiotza-hazkundean lagundu egin zuten. Horiekin guztiekin batera, medikuntzaren hobekuntzari esker, heriotza-tasa gutxitu egin zen; segurtasun soziala zabaldu egin zen; jaiotza gehienak ospitaletan gertatu ziren, eta pediatria eta bizi-maila hobetu egin ziren.

Demografiaren hazkundeak egonkortze aldera jo zuen, 1969-1978 urteen bitartean. Batetik, bizi-modu hiritarra hedatu ahala, familien tamaina txikitu egin zen. Bestetik, hamarkada

Geografia


horretan jaiotako umeen gurasoak gerrako eta gerraosteko belaunaldikoak ziren. Hala ere, gazte gutxiko belaunaldia zenez, seme-alaben kopuru gordina txikia izan zen.

Piramidearen oinarria, 1979-1998 urteen bitartean, estutu egin zen, ezkontza-adina atzeratzearen ondorioz eta faktore ekonomikoek eta sozialek eragindako jaiotza-tasaren beherapenaren ondorioz.

Kanpotik etorritako populazioan, 1998tik aurrera, ernalkortasun adinean emakume gehiago daude daude. Horrek hazkunde-tasa igo egin zuen. Etorkizunean, ordea, hazkunde-joerari eusteko atzerriko emakumeen ohiturak eta euskal emakumeen ernalkortasunaren garapena hartu beharko dira kontuan. Beraz, hazkundearen nondik norako joera bi emakume multzo horien mende egongo da.

Aurrerantzean, gazteak errazago sartuko dira lan-merkatuan. Gainera, gazte kopuru txikia ikusita, emantzipazioaren eta ezkontzaren adina aurreratzea ekar lezake. Era berean, egoera berri horrek ugalkortasunean eragin positiboa izango du, baldin eta familia-bizitza eta lan-bizitza bateratzeko politika zuzenak ezartzen badituzte. Hau da, ume gehiago izateko laguntza zuzenak emateaz gain, familientzako neurri sendoak eta eraginkorrak ezartzea; besteak beste, etxebizitza izateko erraztasuna, gazteentzako lan egonkorra, prezio oneko haurtzaindegiak, etxeko lanen banaketan eta seme-alaben zaintzan sexu-bereizkeria behin-betiko ezabatzea.

Geografia


2. Europar Batasuna

2.1. Hiriburuak


1- Zein da Alemaniako hiriburua?

Hanburgo.

Berlin.

Munich.

2- Zein da Austriako hiriburua?

Salzburgo.

Viena.

Graz.

3- Zein da Belgikako hiriburua?

Gant.

Anberes.

Brusela.

4- Zein da Bulgariako hiriburua?

Rousse.

Sofia.

Riga.

5- Zein da Zipreko hiriburua?

Polis.

Kursk.

Nikosia.

6- Zein da Danimarkako hiriburua?

Praga.

Kopenhage.

Oslo.

Geografia


7- Zein da Eslovakiako hiriburua?

Estockholm.

Budapest.

Bratislava.

8- Zein da Esloveniako hiriburua?

Graz.

Bursa.

Ljubljana.

9- Zein da Espainiako hiriburua?

Bartzelona.

Madril.

Valencia.

10- Zein da Estoniako hiriburua?

Tallin.

Minsk.

Bratislava.

11- Zein da Finlandiako hiriburua?

Oslo.

Helsinki.

Estockholm.

12- Zein da Frantziako hiriburua?

Tolosa.

Marseill.

Paris.

Geografia


13- Zein da Greziako hiriburua?

Olinpia.

Knosos.

Atenas.

14- Zein da Hungariako hiriburua?

Budapest.

Bukarest.

Varsovia.

15- Zein da Irlandako hiriburua?

Dublin.

Cork.

Belfast.

16- Zein da Italiako hiriburua?

Pisa.

San Marino.

Roma.

17- Zein da Letoniako hiriburua?

Riga.

Minsk.

Vilna.

18- Zein da Luxenburgoko hiriburua?

Viena.

Luxenburgo.

Berna.

Geografia


19- Zein da Maltako hiriburua?

Valletta.

Tallin.

Minsk.

20- Zein da Lituaniako hiriburua?

Tallin.

Vilna.

Kiev.

21- Zein da Herbehereetako hiriburua?

Rotterdam.

Amsterdam.

Maastricht.

22- Zein da Poloniako hiriburua?

Poznan.

Kiev.

Varsovia.

23- Zein da Portugaleko hiriburua?

Oporto.

Albufeira.

Lisboa.

24- Zein da Britainia Handiko hiriburua?

Londres.

Glasgow.

Liverpool.

Geografia


25- Zein da Txekiar Errepublikako hiriburua?

Brno.

Praga.

Most.

26- Zein da Errumaniako hiriburua?

Timisoara.

Bukarest.

Budapest.

27- Zein da Suediako hiriburua?

Turku.

Göteborg.

Estockholm.

2.2. Kideak eta erakundeak


1- Zein herrialde sartu ziren 2007an Europar Batasunean?

Zipre eta Malta.

Estonia, Letonia eta Lituania.

Finlandia eta Suedia.

Errumania eta Bulgaria.

2- Gaur egun, zenbat kide ditu Europar Batasunak?

Hamabi.

Hogeita bost.

Hogeita hamabost.

Hogeita zazpi.

Geografia


3- Zein herrialdetan ezin da eurotan ordaindu?

Finlandian.

Irlandan.

Luxenburgon.

Britainia Handian.

4- Noiztik ordaintzen dugu eurotan?

2005etik.

2002tik.

1999tik.

1992tik.

5- Zergatik Espainia ezin izan zen sartu hasieran Europar Batasunean?

Nahi ez zuelako.

Diktadurazko erregimena ezarrita zegoelako.

Europa beldur zelako Espainiako biztanleriak iparraldera joko ote zuen.

Espainiako ekonomia garatuak Europakoa kolokan jar zezakeelako.

6- Zein da Europako Batzordearen boterea?

Militarra.

Legegintzakoa.

Betearazlea.

Judiziala.

7- Zein da 1951ean sortutako IAEEren helburua?

Energia nuklearra sortzea.

Altzairua eta ikatza ekoiztea.

Europan pertsonek eta merkantziek zirkulazio librea izatea.

Eragiketa ekonomikoen zergak kentzea.

Geografia


8- Ordenatu honako gertaerak Europar Batasunaren garapenean.

IAEE, Europako Agiri Bakarra eta EEE

Europako Agiri Bakarra, IAEE, EEE

EEE, IAEE eta Europako Agiri Bakarra

IAEE, EEE eta Europako Agiri Bakarra

9- Noiz sartu zen Espainia Europar Batasunean?

1976an.

1995ean.

1986an.

1991ean.

10- Zein erakunde aritzen da botere judizialean Europar Batasunean?

Europako Arartekoa.

La Hayako Justizia Auzitegia.

Europako Kontuen Epaitegia.

Europako Erkidegoetako Justizia Auzitegia.

11- Zein sektore ekonomikok egin behar izan zuen ahalegin handiena Europar Batasunean sartzeko?

Lehen sektoreak.

Bigarren sektoreak.

Eraikuntzak.

Hirugarren sektoreak.

2.3. Sorrera eta garapena

Aukeratu erantzun zuzena 1- .…………. tratatua da, 2007tik Europar Batasuna zuzentzen duen legegintzagunea.

Pariseko

Erromako

Maastrichteko

Lisboako

Geografia


2- Europar Batasunari hasiera emateko kide-sortzaileek …………. Ituna sinatu zuten 1957an.

Amsterdameko

Erromako

Nizako

Maastrichteko

3- Robert Schuman Europaren aitatzat hartzen da eta …………. Kanpo Arazoetarako ministro izan zen.

Frantziako

Luxenburgoko

Ingalaterrako

Alemaniako Errepublika Federaleko

4- …………. urterik behin, Europako Parlamenturako kideak hautatzen ditugu.

Lau

Bi

Bost

Zortzi

5- Norentzat dira Europar Batasuneko kohesio-funtsak?

Hirugarren Munduko herrientzat.

Nekazarientzat.

Europar Batasuneko kide txiroentzat.

Hondamendien biktimentzat.

6- Zein herrialdetan ordain daiteke eurotan?

Suedian.

Letonian.

Polonian.

Finlandian.

Geografia


7- Zein erakundek zuzentzen du Europar Batasuneko politika ekonomikoa eta ezartzen ditu interes-tipoak?

Europako Batzordeak.

Kontu Auzitegiak.

Europako Banku Zentralak.

Inbertsioetarako Banku Zentralak.

8- Zer urtetan sartu ziren Austria, Suedia eta Finlandia Europar Batasunean?

1973an.

1995ean.

1979an.

1992an.

9- Zein ez da Europar Batasuneko kidea?

Estonia.

Zipre.

Kroazia.

Txekia Errepublika.

10- Zer urtetan gertatu zen Europar Batasuneko zabalkuntza handiena?

2007an.

1986an

2004an

1992an

2.4. Itunak

Hitz gurutzatuak

1- Zein hiritan dago Europar Batasuneko Parlamentua? Estrasburgon.

2- Nola deitzen zaio Atomo Energiaren Europako Erkidegoari? EURATOM.

3- Zein hiritan sinatu zen Europako Ekonomia Erkidegoari hasiera eman zion ituna? Erroman.

4- Zein hiritan sinatu zen 1992ko ituna? Maastrichten.

5- Europar Batasuneko herrialdeetan erositako produktu eta zerbitzuetan ezartzen den zerga. BEZa.

Geografia


6- Europako Ekonomia Erkidegoaren siglak. EEE.

7- Segurtasunerako eta Defentsarako Europako Politikaren siglak. SDEP.

8- Finlandiako hiriburua. Helsinki.

9- Europar Batasuneko diru-politika destinatu eta betearazten duen erakundearen izena. Banku Zentrala.

10- 1981ean zein herrialde sartu zen Europar Batasunean? Grezia.

Geografia


3. Klima

3.1. Klimograma baten iruzkina

Bete hutsuneak

BILBO(34 m)

Batez besteko tenperatura: 14 ºCPrezipitazioak: 1.237 mm

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) 8,9 9,6 10 12 15 17 20 20 19 16 12 9,5

P. (mm) 130 108 100 129 92 65 51 89 75 111 152 135

U O M A M E U A I U A A

Klimograma grafiko mota bat da. Horretan, urte osoan eskualde zehatz bati dagokion hileko batez besteko tenperatura, marra baten bidez adierazten da eta prezipitazioak zutabeen bidez.

Oharra: klimograma bakoitzaren iruzkinaren lehenengo paragrafoan, zein grafiko mota den adieraztea eta deskribapena egitea behar-beharrezkoak dira.

Prezipitazioak, 1237 mm-koak dira, ugariak (1.000 mm-tik goragoko euriteak). Banaketa nahiko erregularra da, ez baitago hile lehorrik; izan ere, 30 mm-tik beheragoko euriteak dira. Hala ere, udan gutxienekoa oso erlatiboa da eta gehienekoa udazkenean eta neguan gertatzen da. Neguko tenperatura epelak ikusita, prezipitazioak euri moduan izango dira. Beraz, prezipitazio-maila eta erregimena klima ozeanikoari dagozkio.

Urteko batez besteko tenperatura epela da, 14 ºC-koa; eta tenperatura tartea, baxua,10 ºC edo 9 ºC-koa. Uda freskoa da, ez dago 22 ºC edo 22 ºC-tik gorako batez besteko tenperatura duen hilerik; eta negua epela da, hilerik hotzenean batez besteko tenperatura 6 ºC-10 ºC-ren bitartekoa da. Ezaugarri termiko hauek Kantauri itsasaldekoak dira.

Euriteen eta tenperaturen arteko harremanik ez dago hile bakar batean, Gaussenen indizea ez da inoiz betetzen klimograman; tenperaturen kurba, prezipitazioena bainoa askoz baxuagoa da. De Martonneren aridotasun-indizea 30 mm-etik gorakoa denez, 51,5 mm-koa, klima hezetzat har liteke.

Laburbiltzeko, aztertutako ezaugarriak klima ozeanikoarenak dira, Euskal Herriko kostakoak. Bilbo, urte osoan, Atlantikoko depresioen etengabeko eraginpean dagoenez, prezipitazioak erregularrak dira. Gainera, gorakada orografiko efektuaren ondorioz, euriteen maila are altuagoa da.

Kantauriko kostaldearen ekialdearen ezaugarria da udako gutxieneko erlatiboa azpimarragarria ez izatea. Azoreetako antizikloiaren eragin handirik ez duelako. Gainera, itsasoaren eragin erregulatzailearen ondorioz, bitarteko tenperatura txikia da. Izan ere, neguan itsasoa lurra

Geografia


baino beroagoa denez, tenperaturak leuntzen ditu, udan berriz, tenperaturak hozten ditu lurra itsasoa baino hotzagoa delako.

Klima honetako landaredia baso hostoerorkorrekoa da (pagoa eta haritza), landak (txilarra, otea eta isats-sastraka dentsoa) eta larre ugariak dituelako. Ibaiak emaritsuak, erregularrak eta laburrak dira, itsaso-maila ibai-burutik hurbil dagoelako. Hori dela eta, oso malda aldapatsua dute eta higadura handia sortzen da.

3.2. Eguraldi-mapa

Hitz gurutzatuak

1- Aridotasun-indize ezagunenaren egilea. Gaussen

2- Atmosferaren egoera, leku eta momentu zehatz batean. Eguraldia

3- Prezipitazio kopuru bera duten lekuak lotzen dituzten irudizko lerroak. Isohietak

4- Tenperatura bera duten lekuak lotzen dituzten irudizko lerroak. Isotermak

5- Presio bera duten lekuak lotzen dituzten irudizko lerroak. Isobarak

6- Euri orografikoak aurkitu zituen zientzialariaren izena daraman efektua. Foehn

7- Kanariar uharteetako ekialdeko haizeak. Alisioak

8- Gainaldeko hodeien izena. Lainoa

9- Egunaren eta gauaren iraupen ezberdina duten urtaroen izena. Solstizioa

10- Haizearen pisua. Presioa

Geografia


3.3. Klima motak eta haien ezaugarriak


1- Zeinek ez dauka eraginik eguzki-erradiazioetako ordu kopuruan?

Erliebeak.

Latitudeak.

Longitudeak.

2- Aukeratu zein ez den egia.

Zenbat eta altuago egon, orduan eta tenperatura baxuagoa.

Zenbat eta urrunago itsasotik, orduan eta tenperatura baxuagoa.

Zenbat eta latitude handiagoa, orduan eta tenperatura baxuagoa.

3- Bilatu itsasoaren eraginari buruzko esaldi zuzena.

Tenperaturak epeltzeko gaitasun handiagoa dauka Mediterraneo itsasoak, Atlantiko itsasoak baino.

Iparraldetik eta hegoaldetik errez sartzen dira Afrikako haize beroa eta iparraldeko haize hotza.

Iberiar penintsulan kontinentalizazioa da nagusi orografiak itsaso bien eragina lehuntzen duelako.

4- Zein ez da klima ozeanikoaren ezaugarria?

Tenperatura-bitarte txikia.

Prezipitazioetan, gehienekoa neguan eta gutxienekoa udazkenean.

Prezipitazio ugariak.

5- Zergatik ez du euririk egiten klima mediterraneo subdesertikoan?

Neguan, antizikloi termikoagatik .

Latitudea, orografia, longitudea eta Foehn efektuagatik.

Udan, Azoreetako antizikloiagatik.

6- Aukeratu zuzena.

Uda eta negua ekinozioak dira.

Ekinozioetan eguraldia egonkorra da, Penintsula Azoreetako antizikloiaren eraginpean dagoelako.

Ekinozioetan eguraldia ez da egonkorra.

Geografia


7- Klima ozeaniko kontinentalizatuan …………. .

euri gehiago egiten du

hil lehor gutxiago dago

bitarte-termikoa handiagoa da

8- Prezipitazioetan …………. eragin handiagoa?

depresio dinamikoek edo frontalek daukate

depresio termikoek edo konbektiboek daukate

Foehn efektuak dauka

9- Zein da gezurra neguan?

Artikotik datozen haize-masek elurteak dakartzate.

Lurraren berotzeak depresio termikoak eragiten ditu.

Jet korrontea gure latitudeetan dago eta depresio termikoak erakartzen ditu.

10- Zein ez da zuzena ?

Atzo, Pirinioetara joan ginen eta klima ezegonkorra egin zuen.

Penintsulako klima oso ezegonkorra da.

Penintsulako klimaren ezaugarri nagusia udako lehortea da.

Geografia


3.4. Aztertu klimogramak

Lotu klimograma hiriarekin

Klimograma Hiriak Klimograma Hiriak Batez besteko tenperatura: 18 ºC

Prezipitazioak: 465 mm

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) 11 12 14 18 19 22 25 25 23 19 15 12

P. (mm) 67 47 73 40 26 7 2 1 19 52 64 67


Huelva Tenerife Donostia Zaragoza


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) 8 8 11 12 14 17 19 19 18 15 11 8

P. (mm) 137 108 90 102 122 96 95 117 149 161 153 177


Tenerife Zaragoza Huelva Donostia

Batez besteko tenperatura: 21 ºCPrezipitazioak: 221 mm

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) 21 17 18 18 19 20 22 24 25 24 23 21

P. (mm) 36 39 27 13 5,6 0,1 0,1 0,2 2,7 30 15 51


Tenerife Zaragoza Huelva Donostia


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) 6,1 7,5 13 14 17 21 23 24 21 15 10 6,7

P. (mm) 16 16 30 33 48 37 17 5,7 31 32 28 32


Donostia Tenerife Huelva Zaragoza

Geografia


Klimograma Hiriak Klimograma Hiriak Batez besteko tenperatura: 17 ºC

Prezipitazioak: 444 mm

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) 10 11 13 15 18 22 24 25 24 19 14 11

P. (mm) 24 40 27 30 33 29 11 6 71 75 72 26


Valentzia Nuria (Gironako Pirinioak) Segovia Oviedo


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) -1,3 -1,8 1 2,3 6,8 9,9 12 12 9,6 5,6 2 -1

P. (mm) 15 30 53 69 109 126 96 117 96 108 112 73


Valentzia Nuria (GironakoPirinioak) Segovia Oviedo


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) 3,2 4,2 8,3 11 14 19 22 21 17 13 7,1 3,4

P. (mm) 37 45 45 57 56 57 17 10 43 59 66 53




0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

T. (ºC) 7 8 9 10 13 16 18 17 14 10 12 8

P. (mm) 85 85 91 92 78 65 44 41 75 94 107 109



Geografia


4. Industriaren garapena eta ingurumenaren arazoak

4.1. Garapena eta industria-energiak

Hitz gurutzatuak

1- Zein industria motak ez ditu ekoizten zuzenean erabiltzeko produkturik? Oinarrizkoak.

2- Produkzioa eta langileek sartu behar dituzten orduak lotzen dituen kontzeptua. Produktibitatea

3- Herrialdeek ekoizpen nazionala babesteko erabiltzen duten zerga. Aduana-zerga

4- Zerga eta soldata baxuagoak ordaintzeko, multinazional batzuk haien egoitzak ekialdera aldatzea. Deslokalizazioa.

5- Ondasun hauek ez dira kontsumorako ezta oinarrizkoak ere. Ekipamendu-ondasunak

6- Ezin da ez sortu ez ezabatu, eraldatu egiten da. Energia.

7- Zer eraldatzen du industriak? Lehengaia.

8- Zein energia da berriztagarria? Haize-energia.

9- Gaur egun, energia-iturri nagusia. Petrolioa

10- Botere termiko handia daukanez, energia ekoizteko industrietan erabiltzen den iturria. Harrikaitza.

4.2. Zenbait kontzeptu


1- Espainian, …………… kontsumoak gora egingo du datozen urteetan.

ikatzaren

petrolioaren

gas naturalaren

energia nuklearraren

2- Espainia munduko bigarren tokian dago …………. ekoizpenean.

petrolioaren

ikatzaren

eguzki-energiaren

haize-energiaren

Geografia


3- Egonkortze plana ………….sortu zen.

1961ean

1959an

1970ean

1966an

4- Zein da gezurra laurogeigarren hamarkadako industriaren eraldaketan.

Eskualde kaltetuenak izan ziren Kantauri itsasoko ertza eta Valentzia.

Industria kaltetuenak izan ziren automobilgintza eta kontsumorako ondasun-industriak.

Sozialistek jarri zuten martxan botere handia zutelako.

Eraldaketarekin industriako hainbat lanpostu galdu egin ziren.

5- Zein da egia?

Espainia beti izan da pobre metalezko lehengaietan.

Esportazio kopurua ikatzaren inportazioa baino handiagoa izan da.

XIX. mendearen amaierako meatzeen desamortizazioek bultzatu zuten gaur egungo gehiegizko ustiapena.

Gaur egun, harri industrialak inportatu behar dira eraikuntzarako eskaera handia delako.

6- …………. energia-iturri primarioak erabili behar ditu/dituzte elektrizitatea sortzeko.

Eraikuntzak

Siderurgiak

Automobilgintzarako industriek

Zentral termikoek

7- Aukeratu Espainiako industria-iraultzari buruzko esaldi okerra.

Espainian, industria-iraultza geldoagoa izan zen, batez ere Mediterraneo aldean.

Valentziak eta Ebroren haranak industria iraultzaren eragina pairatu zuten gehien.

Industria-iraultzaren sektorerik garrantzitsuenak siderurgia, oihalgintza eta trenbideetakoa izan ziren.

Energia iturria ikatza izan zen, eta lehengai garrantzitsuenak kotoia eta burdina.

Geografia


8- Zein ez da gaur egungo industriaren ezaugarria?

Funtzio anitza.

Deslokalizazioa.

Aduana-zergarik ez izatea eta Europar Batasunean sartu ondoren, laguntza orokorrak jasotzea.

Malgua eta ekoizpenaren deszentralizazioa.

9- Zein da gezurra industriaren banaketan?

Andaluzia eta Extremadura gainbeherako fasean egotea.

Katalunia eta Madril oso garatuak izatea.

Burgos, Valladolid, Sevilla eta Malaga enklabe industrialak izatea.

EAE, Ebroren harana eta Mediterraneoa hedapen-bidean egotea.

10- Espainiako energia-kontsumoaren % ………. ekoizten da bertan?

20

35

80

50

4.3. Bigarren sektorea

Lotu zutabe bateko kontzeptuak bestekoekin

puntako industriak

ontzigintza

aeronautika

inportazioari mugak jartzea

zentral termikoetan erabiltzeko ikatz onena.

botere kalorifiko handiko ikatza

enpresaren hainbat atal zenbait lekutan banatuta egotea

botere kalorifiko gutxiko ikatza

berrindustrializazio urgenteko zona

multinazionalek haien egoitza aldatzen dute eskulan merkeagoren bila

automobilgintza

antrazita ontzigintza

aeronautika








automobilgintza

Geografia


sektore helduak ontzigintza

aeronautika








automobilgintza

deslokalizazioa ontzigintza

aeronautika








automobilgintza

harrikaitza ontzigintza

aeronautika


ikatz onena zentral termikoetan erabiltzeko.






automobilgintza

deszentralizazioa ontzigintza

aeronautika








automobilgintza

sektore industrial dinamikoak

ontzigintza

aeronautika








automobilgintza

BUZ ontzigintza

aeronautika








automobilgintza

lignitoa ontzigintza

aeronautika



enpresaren hainbat atal zenbait lekutan


multinazionalek haien egoitza aldatzen dute

Geografia



banatuta egotea


eskulan merkeagoren bila

automobilgintza

kontingenteak

ontzigintza

aeronautika








automobilgintza

4.4. Ingurumenaren arazoak eta haien zergatiak

Lotu zutabe bateko kontzeptuak bestekoekin

ozono geruza

klima aldaketari buruzko munduko konpromisoa da. ura kutsatuta dago, nekazaritzako lohi-isurien ondorioz euri azidoaren eragile nagusia da.

ur-baliabideen gehiegizko ustiapenaren ondorioa da. haren murrizketak azaleko minbiziaren kopurua gehitzea dakar. klima-aldaketaren eragile nagusia da.

sufrea klima aldaketari buruzko munduko konpromisoa da. ura kutsatuta dago, nekazaritzako lohi-isurien ondorioz euri azidoaren eragile nagusia da.


gezi-maila klima aldaketari buruzko munduko konpromisoa da. ura kutsatuta dago, nekazaritzako lohi-isurien ondorioz euri azidoaren eragile nagusia da.


eutrofizazioa klima aldaketari buruzko munduko konpromisoa da. ura kutsatuta dago, nekazaritzako lohi-isurien ondorioz euri azidoaren eragile nagusia da.


karbono dioxidoa

klima aldaketari buruzko munduko konpromisoa da. ura kutsatuta dago, nekazaritzako lohi-isurien ondorioz euri azidoaren eragile nagusia da.


Kyoto klima aldaketari buruzko munduko konpromisoa da. ura kutsatuta dago, nekazaritzako lohi-isurien ondorioz euri azidoaren eragile nagusia da.


Geografia


4.5. Naturaren arriskuak eta ingurumenaren arazoak


1- Zein herrialdek dauka desertifikazio arrisku larriena?

Italiak.

Frantziak.

Espainiak.

Greziak.

2- Poluzio atmosferikoaz hitz egiten dugunean, zer da smoga?

Hirietako laino kutsatzailea.

Airean dauden partikula solidoen multzoa.

Hirietan beroa pilatzea.

Lantegietako isurien ondorioz, usain txarra.

3- Garrantzi ekologiko handiena duten eskualdeak babesteko UNESCOren programa ………….. deitzen da.

parke nazionala

gizadiaren ondarea

biosfera-erreserba

munduko memoria

4- Europar Batasuneko ZEPA programak ……….. babesten ditu?

padurak

hegaztiak

basoak

akuiferoak

5- Zein da gezurra?

Gehienak gizakiak berak sortzen ditu.

Gehienak klima mediterraneoan gertatzen dira.

Baliabide hobeak daude orain suteei aurre egiteko.

Pinuekin eta eukaliptoekin birpopulatzeak suteen kopurua gutxitzen laguntzen du.

Geografia


6- Oraindik ere, ………… aurki liteke ozono geruza kaltetzen duten klorofluorokarbonatuen kopururik handiena?

aerosoletan

ikatzaren errekuntzan

petrolio findegietan

erregaien errekuntzan

7- Espainian, ohikoa ez den arren, ……………. tornadoen eragina paira liteke.

Kantauri itsasoko ertzean

Balear uharteetan

Guadalquivirren ordokian

Arabako goi-lautadan

8- Espainian, Teidek erupzio-arriskua du. Kanariar uharteetako zein irlatan dago?

Lanzaroten.

Tenerifen.

Fuerteventuran.

Kanaria Handian.

9- Sufrearen eraginez ………… gertatzen da atmosferan.

berotegi efektua

euri azidoa

kutsadura nuklearra

smog fotokimikoa

10- Euroasiatiko eta …………... plaka tektonikoen gainean dagoelako, Iberiar Penintsulan mugimendu sismikoak gerta litezke.

Atlantikoko

Afrikako

Bareko

Hispaniko

Geografia


5. Hiriak

5.1. Hiri-hierarkia

Lotu hiria ezaugarri multzoarekin hiribildua

250.000 eta 500.000 biztanleren artean

zerbitzu espezializatuak eta dibertsifikatuak

probintziakoa

Valladolid

Madril

Bilbo

Burgos

Benavente

4 milioi biztanle baino gehiago

estatu osokoa

maila goreneko zerbitzuak

metropoli nazionala

Valladolid

Madril

Bilbo

Burgos

Benavente

zerbitzu espezializatu batzuk (unibertsitatea)

merkataritza eta probintziako zerbitzuak


hiri ertaina

Valladolid

Madril

Bilbo

Burgos

Benavente

azpi-eskualdekoa

50.000 biztanle baino gutxiago

azpi-eskualdeko metropolia

zerbitzu espezializatu gutxi (merkataritza)

Valladolid

Madril

Bilbo

Burgos

Benavente

eskualdeko metropolia


erregionala

eskualdekoa

Valladolid

Madril

Bilbo

Burgos

Benavente

Geografia


5.2. Iruñea hiriko planoaren iruzkina

Bete hutsuneak

Iruñea plano konplexuko hiria da, historia luzeko hirietakoa bezalakoa. Planoan zenbait gune ikus daitezke eta ezinbesteko lotura dute hiri-garapenarekin: Alde Zaharra; XIX. eta XX. mendeko zabalgunea eta periferia.

1. Alde Zaharra

Iruñeak defentsarako kokapen estrategikoa dauka. Argaren ibaiaren ezkerreko terraza altu baten gainean dago eta Iruñeko arroan kokatzen da. Komunikazioetarako zein merkataritzarako bidegurutze garrantzitsu batean kokatuta dago. Batez ere, Frantziarekin (done Jakue bidea) eta Penintsulako erkidegoekin (EAE, Errioxa, Aragoi eta Gaztelako iparra). Era berean, hiriak nekazarigune garrantzitsua dauka inguruan.

Alde Zaharraren jatorria erromatarra da. Izan ere, Ponpeiok (Pompaelo eta hortik Pamplona) ezarritako kanpamenduaren izena hartu zuen eta Iruñea izeneko antzinako herri baskoi baten kokapena erabili zuen.

Oraindik, hesiaren aztarnak daude. Batetik, Nafarroa Gaztelan sartu zenean harresiak (1515) berreraiki zituzten eta defentsarako, osasunerako (izurriteak) eta zergak biltzeko balio izan zuten. Bestetik, bastioiak; Redinekoa iparraldean, eta gotorlekua, Felipe II.ak eraikia, hiriaren iparraldea babesteko. Gaur egun, parke bihurtua.

Alde Zaharreko planoa oso irregularra da, eta Gaztelu plazaren inguruan hiru auzo daude. Bertan zegoen Gazteluak funtzio militarra betetzen zuen eta ez zegoen erdian. San Cernin auzoa pentagonala da eta beste biak, San Nikolas eta Nafarreria angelu zuzenekoak. Alde Zaharreko planoan zenbait plaza ere badaude, baina aurreko garaikoak dira; esate baterako, udaletxekoa eta azokakoa. Horiek, XVIII. mendeko barruko guneak dira, garrantzi gutxikoak eta hiru burguren gurutze-bidean eraikiak. San Francisco plaza, ordea, XIX. mendeko barruko birmoldaketetan adibide bakarra da. Hiri-bilbea trinkoa da, historian gertatutako hiri-hazkundeak lekua ahalik eta ondoen aprobetxatzeko.

IRUÑEA

Geografia


Eraikin gehienak altuera txikikoak dira eta hainbat eraikin historiko eta artistikoren aztarnak ikus daitezke: Erdi Aroko elizak, katedral gotikoa, Aro Berriko jauregiak, eta XVIII. mendeko elizak. XIX. mendeko etxeak, ordea, altuagoak dira, lauzpabost pisukoak eta erdigunea gainpopulatu zenean etxe altuago horiek bertikaltasunerako joeraren beharra erakusten dute. Gune batzuetan, eraikinak berriak dira; hala ere, berriztatzeko lanak egin behar izan zituzten zenbait eraikin aurri-egoeran zeudelako.

Alde Zaharrak merkataritzarako, artisautzarako eta bizitegitarako funtzioak betetzen zituen. Gaur egun, Gaztelu plazak funtzio horiek guztiak betetzen ditu: administratiboa (Nafarroako gobernua) eta merkataritzakoa, hainbat bulego eta zerbitzurekin. Funtzio ekonomiko garrantzitsuenak zabalguneko alde berrienetik hurbil kokatuta daude. Gaztelu plazak eta Nafarroa Beherako plazak merkataritzarako eta negozioetarako erdigunea osatzen dute. Lehen, etxebizitzak ziren, gaur egun, banku, aseguru eta bulegoetako egoitzak. Gero, maila baxuagoko merkataritza zerbitzuak daude: mediku-kontsultak, ikastetxeak, kulturaguneak… Amaitzeko, artisautzarekin zerikusia duten zenbait negozio garatu dira: altzariak, oihalgintza, zurgintza…

Gaur egungo Alde Zaharreko arazo larrienak zenbait eraikinen hondamena eta populazioaren zaharkitzea dira. Batetik, etxe-birgaitzeari ekin beharko zaio eta bestetik, etxe horiek hutsik geratzen direnean biztanle gazteak ekartzen saiatzea da konponbidea.

2. XIX. eta XX. mendeetako hiri-zabalgunea

Penintsulako beste hirietan eraiki ziren XIX. mendeko hiri-zabalguneak Iruñera berandu heldu ziren. Gainera, XX. mendean gertatutako hiri-hazkundea harresi-barruan baino ez zen gauzatu. Izan ere, gotorlekua eta hiriko ekonomia nekazaritzan oinarrituta egotea oztopo handiak izan ziren zabalkuntzarako.

Zabalgunea eraiki zen, zenbait industria-egoitzari eta nekazaritzako berrikuntzei esker. Hiri-hedapenean hiru atal bereiztuko ditugu. Batetik, Alde Zaharreko hegoaldean zabalgune ortogonala sortu zen, erdi-mailako biztanleak bizi zitezen. Bestetik, tren geltokiaren iparraldean industrialdeak eta langileentzako auzoak eraiki ziren. Amaitzeko, Lorategi-auzoak eraiki ziren, zabalgune burgesari itsatsita.

Zabalgune burgesa

Lehenengo bi zabalguneak plano ortogonalak dira. Ardatz nagusia Karlos III.aren etorbidea eta Nafarroa Beheraren bide diagonala dira. Hark, Gaztelu eta Rodezno Konde plazak lotzen ditu. Lehenengo zabalgunea (1890-1900) populazioaren hazkundeari aurre egiteko eraiki zen. Horrela, hegoalderantz gotorlekuaren baluarte bat hautsi egin zen. Bigarren zabalgunean (1920-1950), hiria gotorlekuaren hegoaldera zabaldu zen.

Zabalgunearen eraikuntzaren lehen fasean, hiri-bilbea dentsitate txikikoa zen. Etxe-uharteetan, txaletak eta altuera txikiko eraikinak tartekatu ziren. 60 eta 70. hamarkadetan, lurzoruaren presioa gehitu zenez, berriztatze eta aldatze lanei ekin zioten. Bigarren fasean, Gerra Zibilaren ostean, etxe gehiago eta altuagoak eraiki ziren.

Hasiera batean erdi-mailako biztanleak bizi ziren hor. Hala ere, 1950. urtetik aurrera, Alde Zaharrean zeuden hirugarren sektoreko zerbitzuak zabalgunera hurbildu ziren eta guztiz aldatu zen lurzoruaren erabilera.

Lantegiak eta langileen auzoak

Hiriaren iparraldean tren geltokia eraiki zen, 1864an Arga ibaiaren eskuineko ertzean, Donostiako eta Gasteizko sarbidetik hurbil. Ondorioz, lehenengo industrialdeak sortu ziren eta langileentzako auzoak eraiki ziren; Txantrea, esate baterako. Auzo horiek ere, etorkinak kokatzeko balio izan zuten. Bilbe itxikoak dira, kalitate gutxiko eraikinak daude eta ekipamenduen akatsak direla eta, birurbanizazio-lanei ekin behar izan zaie.

Geografia


Lorategi-auzoak

Burgesen zabalguneari itsatsita, txalet-auzo bat dago, garai hartako estiloan, lorategi-hirien modukoa. Hiri-bilbea zabala da, familia bakarreko etxeak lorategiekin eta bizitegi-funtzioa betetzen du.

3. Hiri-periferia

Iruñeko hazkundea XX. mendeko 60. hamarkadan gauzatu zen. Aldaketaren motorra industria-garapena izan zen. Izan ere, hiria metropoli-area bihurtu zen eta haren lurzoruan hainbat enpresaren egoitzak kokatu ziren: metalurgia-industria, automobilgintza, kimikoa, oihalgintza, arte grafikoak, elikagaien industriak, zurgintza, etab. Horri esker, gero eta zerbitzu gehiago eta hobeak lortu ziren. Gainera, hiriburua izanda, funtzio administratiboak betetzeaz gain, merkataritzarako eta finantzetarako zerbitzuak eskaini zituen. Era berean, unibertsitatea eta ospitale handiak ere eraiki ziren.

Periferia barruan, lurzoruaren erabileraren arabera, honakoak aurki daitezke: bizitegigunea, industrialdeak eta ekipamenduguneak.

Bizitegigunea

Bizitegi-auzoek morfologiari begira eta ekonomia-mailari begira, bestelako itxura har dezakete. Bilbe zabaleko edo itxiko auzo altuak dira, segidan egindako auzo estandarizatuak, kalitate hobeagorekin tartekatuta. Bestelako altuera eta tamainakoak dira eta lurzoruaren prezioaren arabera, kalitate hobeagokoak edo txarragokoak.

Gotorlekuaren mendebaldean erdi-mailako biztanleria bizi zen, San Juan eta Iturrama auzoetan. Hauek, 1960-1980an eraiki ziren. Izaera bizitegikoak ziren eta industria-garapenak aurrera egingo zuela aurreikusita, kalitateko etxebizitzak eraikitzea ezinbestekotzat hartu zuten.

San Juan auzoa arrazionalismo espekulatiboaren adibidea da. Planoa etorbide nagusi baten inguruan garatzen da eta beste kale guztiak antzinako bide-sarera moldatzen dira. Hiri-bilbea trinkoa da eta eraikinak bestelako altura eta tamainakoak dira. Iturrama auzoak plano erregularrago eta ordenatuagoa dauka eta ardatz paralelo biren inguruan garatzen da.

Amaitzeko, badago beste auzo bat, Ermitagaña, izaera kooperatibista daukana. San Juan auzoari itsatsita dago eta hiri-bilbea ez da hain trinkoa. Hasiera batean, etxebizitzak ziren nagusi. Hala ere, Armada etorbidea eraiki zenetik 70. hamarkadatik, hirugarren sektoreko zerbitzuak eskaintzera igaro da. Izan ere, aipatu etorbidearen helburua auzoa erdigunearekin lotzea da. Horrela, kalitateko saltokiak, bulegoak eta hainbat zerbitzu kokatu dira. Alde horretatik, unibertsitatetik hurbil egoteak laguntzen du zerbitzu gehiago erakartzen. Gizarte-egoerari begira, zuzendaritza-kideak eta erdi-mailako profesionalak aurki daitezke.

Langileen auzo industrialak

Behin industria finkatuta, lantegi gehienak Arga ibaiaren eskuineko ertzean kokatu ziren eta lanera zihoazen immigranteak hantxe bertan eraiki zituzten etxeak, esate baterako Txantrea eta Errotxapea auzoetan. Hiriburuaren hegoaldean industria txikiagoak kokatzen dira. Hala ere, unibertsitatearen eta ospitalearen ondoan ere badaude langileentzako auzokoak.

Industria garapenerako gunea

Lantegi gehienak Iruñeko iparraldean daude, autobideko sarbide garrantzitsuetatik hurbil. Landaben eta San Jorge auzoek industria-izaera dute. Errotxepea, ordea, izaera mistokoa da: industriala eta bizitegikoa. Planoa irregularra da, hiri-bilbe trinkokoa eta eraikinak kalitate gutxikoak dira.

Hegoaldean, Sadar ibaiaren eskuineko ertzean zenbait industriatarako ekipamenduak eraiki dira.

Geografia


Ekipamendugunea

Hiriaren erdialdean leku merkeago eta zabalagorik ez zegoenez, 60. hamarkadan hiri-periferian ekipamenduguneak sortu ziren. Horrela, Sadar haranaren behealdean unibertsitatea eta ospitalea eraiki zituzten.

Leku zabalak behar zituztenez, zerbitzuguneak periferian eraiki ziren; besteak beste, planetarioa, futbol-zelaia, aireportua, kirol-guneak…

Nekazaritzaguneak hiri-egitura osatzen du eta irtenguneez baliatzen da landetan sartzeko. Azpihiriko gunean zoruak hainbat erabilera dauzka: hiri ingurukoa gune etenkorra da eta lurzoruaren erabilerak tartekatu egiten dira: nekazaritzagunea, urbanizazioak eta industrialdeak edo lantegi bakartuak eta maila goreneko urbanizazioak, Alzuza bezalakoak, edo aurreplanifikaziorik gabeko urbanizazioak.

Geografia


5.3. Hirietako planoak

Lotu hiria planoarekin

HIRIAK PLANOAK

Gasteiz

Toledo

Kordoba

Madril

Gasteiz

Toledo

Kordoba

Madril

Geografia


Gasteiz

Toledo

Kordoba

Madril

Gasteiz

Toledo

Kordoba

Madril

Geografia


5.4. Hirien garapena eta eraldaketa


1- Nola esaten zaio hirietan era planifikatuan eraikitako plano ortogonal edo koadrikula bati?

Alde Zaharra.

Gerrikoa.

Metropoli-area.

Zabalgunea.

2- Ordenatu hiriburuak populatuenetik gutxien populatuenera.

Madril, Sevilla, Bartzelona eta Valentzia.

Bartzelona, Sevilla, Valentzia eta Madril.

Madril, Bartzelona, Valentzia eta Sevilla.

Sevilla, Madril, Valentzia eta Bartzelona.

3- Ordenatu hiriak hierarkiari eta eragin-eremuari erreparatuta.

Madril, Zaragoza, Castellon eta Cuenca.

Zaragoza, Cuenca, Madril eta Castellon.

Madril, Cuenca, Zaragoza eta Castellon.

Madril, Castellon, Zaragoza eta Cuenca.

4- Aukeratu XIX. mendeko langileen auzoei buruzko erantzun okerra.

Zabalguneak langileen auzoak baino lehenago eraiki ziren.

Ez zegoen oinarrizko zerbitzurik.

Oso era desordenatuan eraiki ziren.

Nekazaritzaguneetatik etorritako langileak bizi ziren.

5- Aukeratu hirietako zabalguneei buruzko erantzun okerra.

Plano erregularrekoa da, ortogonala gehienbat.

Hasieran, eraikinak oso garestiak ziren.

Burgesia bizi zen.

Ez zegoen oinarrizko azpiegituratik.

Geografia


6- 2008ko nazioarteko erakusketarekin ……………… hiriburua morfologiaren aldetik zeharo aldatu zen.

Sevilla

Bartzelona

Valentzia

Zaragoza

7- Ordenatu kronologikoki hirietako guneen sorrera.

Zabalguneak, hiri-erdiguneak, langileen auzoak eta nukleo periferikoak.

Zabalguneak, langileen auzoak, hiri-erdiguneak eta nukleo periferikoak.

Hiri-erdiguneak, zabalguneak, langileen auzoak eta nukleo periferikoak.

Hiri-erdiguneak, langileen auzoak, zabalguneak eta nukleo periferikoak.

8- Bilatu Erdi Aroko hirien garapenari buruzko erantzun okerra.

Gune kristauetan besteetan baino gehiago garatu zen nekazaritza.

Hirien planoa erregularra zen.

Gune islamiarretan hiriak sendotu egin ziren.

Erdi Aroaren amaieran hirietan merkataritza zen nagusi.

9- Hiri gehienetako alde zaharrak …………. sortu ziren.

erromatarren garaian

XIX. mendean

Erdi Aroan

Aro Modernoan

10- Ampuries antzinako hirien arteko adibiderik onenetakoa da. Nortzuek sortu zuten?

Erromatarrek.

Grekoek.

Fenizioek.

Suevoek.

Geografia


6. Espazio geografikoa

6.1. Gune fisikoak

Hitz gurutzatuak

1- Geruza geologikoen haustura-mugimendua. Faila

2- Lehorrean aski sakon sartzen den itsas zatia. Itsasadarra

3- Penintsula kontinentearekin lotzen duen lur tartea. Istmoa

4- Kostalde altua, bortitza eta hondartzarik gabea. Labarra

5- Zokaloa agerian geratzen den azalera higatua eta apala. Penilautada

6- Orogenia alpetarraren protagonista den arroka sedimentarioa. Kareharria

7- Ibaiek eta itsasoek sedimentuak lagatzen dituzten azalera laua. Hondartza

8-. Espainiako erliebearen protagonista den azalera laua eta garaia. Ordokia

9- Lotuta dagoen mendi multzoa. Mendilerroa

10- Bereziki arroka sedimentarioak aztertzen dituen zientzia. Litologia

6.2. Erliebea


1- Somosierra, Guadarrama, Gredos, Frantziako Haitza, Gata eta Estrella ……….. daude.

Toledoko mendietan

Sistema Zentralean

Sierra Morenan

2- ………….. kostak penintsulako muxarratuenak dira.

Galiziako

Kataluniako

Euskal Herriko

3- Aukeratu Euskal mendiei buruzko esaldi zuzena.

Erdialdean kareharria da nagusi.

Mendebaldean buztina da nagusi.

Ekialdean silizea da nagusi.

Geografia


4- Pirinioetako erdialdeko ordokia ………… dago.

Pirinioaurrean, barrualdeko eta kanpoaldeko mendilerroen artean

Pirinio axialean

Pirinioen eta Pirinioaurrearen artean

5- Pirinioetan mendi garaienak …………… daude kokatuta.

ardatz axialean

barrualdeko mendilerroetan

kanpoaldeko mendilerroetan

6- Ebro ibaiaren ordokian, ………….. .

sedimentu finak daude erdian eta lodiak bazterretan

sedimentu guztiak kontinentalak dira

sedimentuak itsasotik datoz

7- Noiz eratu ziren Iberiar penintsulako kareharrizko lurzoruak?

Zenbait fenomenoren ondorioz, Sekundarioan laga ziren eta Tertziarioan tolestu ziren.

Primarioan, baina Sekundarioan eraldatu ziren.

Tertziarioan eratu ziren.

8- Ordokian, …………… zoruak dira nekazaritzarako egokienak.

arro sedimentarioetako

Sistema Zentraleko

Toledoko mendietako

9- Aukeratu esaldi okerra.

Europan, batez besteko altituderik handiena Espainiak du, Suitzaren atzetik.

Iberiar Penintsula oso menditsua da. Izan ere, mendiak ordokiak baino garrantzitsuagoak dira.

Ordokia Iberiar penintsularen erliebeko unitaterik garrantzitsuena da.

Geografia


10- Madrona, Almaden, Pedroches eta Aracena. …………… daude.

Sierra Morenan

Kantabriar mendikatean

Galiziako mendigunean

6.3. Landaredia

Lotu irudia izenarekin

Kanarietako basoa. Laurisilva

zuhaitz ozeanikoa, umela. Haritza

Mediterraneoko makia, zuhaixka. Jara

Mediterraneoko zuhaitza. Artea










zuhaitz ozeanikoa, umela. Aritza



Geografia


Mediterraneoko belarkia. Garriga.

Mediterraneoko belarkia. Estepa.

Mediterraneokoa. Pikondoa.

zuhaixka ozeanikoa. Landa.













Geografia


6.4. Ibaiak

Lotu zenbakia ibaiaren izenarekin

ZENBAKIAK IBAIAK

1 Ebro

2 Duero

3 Tajo

4 Guadiana

5 Guadalquivir

6 Segura

7 Júcar

8 Miño

9 Bidasoa

10 Nerbioi

11 Nalón

12 Turia

13 LLobregat

14 Tormes

15 Pisuerga

Geografia


6.5. Erliebe-formak

Lotu irudia erliebe-formarekin haitza

tolestura

harana

mendia

glaziarra

haitz-punta

tolestura

haitza

harana

mendia

haitz-punta

glaziarra

tolestura

haitza

harana

mendia

haitz-punta

glaziarra

tolestura

haitza

harana

mendia

haitz-punta

glaziarra

tolestura

haitza

harana

mendia

haitz-punta

glaziarra

Geografia


tolestura

haitza

harana

mendia

haitz-punta

glaziarra

Geografia


7. Bibliografia http://geopress.educa.aragon.es/WebgeoNEW/Pral.htm http://webs.ono.com/2geografia/ http://www.testeando.es/ http://www.ine.es/ http://www.hiru.com/ http://www.cchs.csic.es/ http://mjpc.iestorreolvidada.es/iestorreolvidada/mjpc/recursos/geo/geo.htm http://phpwebquest.org/ccss/?page_id=17 http://roble.pntic.mec.es/arum0010/temas/espana.htm http://www.escolar.com/menugeo.htm http://www.sheppardsoftware.com/European_Geography.htm http://www.xtec.net/~ealonso/flash/mapasflash.htm

Geografia


8. Eranskina

8.1. Ariketa motak

Hotpotatoesen 4 ariketa mota daude.

JQuiz: erantzun bakarreko galdetegiak.

JMatch: bi zutabetan antolatutako elkartzeko kontzeptuak.

JCross: landutako hitzekin hitz gurutzatuak sortu.

JCloze: testuetan hutsuneak bete.

8.2. Ariketen giltzarria

ariketa mota biztanleria Europar

Batasuna klima

industriaren garapena eta ingurumen-

arazoak

hiriak espazio geografikoa

JQuiz 1.1 1.3 1.4

2.1 2.2 2.3

3.3

4.2 4.5

5.4 6.2

JMatch

3.4 4.3 4.4

5.1 5.3

6.3 6.4 6.5

JCross 1.5 2.4 3.2 4.1 6.1

JCloze 1.2 1.6

3.1 5.2

Geografia


8.3. Bisualizazio-pantailak (ariketa bakoitzeko adibide bat)

JQuiz: 1.1 ariketa

Geografia


JMatch: 3.4 ariketa

Geografia


JCross: 2.4 ariketa

JCloze: 1.2 ariketa

R400 Iratxe Ruiz de Alegria Puig -...

Documents

Transcript of R400 Iratxe Ruiz de Alegria Puig -...