PUNTA BEGOÑA, MEMORIA OSATUGEROA MARRAZTEKO > 12 GETXOKO SAN NIKOLAS LIBURUTEGIA

AFGANISTAN: AEBak gero etalokaztuago Irailak 11 eta gerohasitako amaigabeko gerran > 4

DATORRENA

Nola geldiarazi Txinaren «botere zorrotza?» ISIDRO ESNAOLA > 3

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2018ko otsailaren 3a | XII. urtea • 555. zbk.0,50 euro

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Xabier Izaga Gonzalez.

Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018

Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: info@gaur8.info.

Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA

SINADURAK:

03 Isidro Esnaola: Nola geldiarazi Txinaren «botere zorrotza»?10 Oier Gorosabel: Osteopatiaren desegintza11 Mikel Zubimendi: Argazkiaren eta erretratu margotuaren interesa 16 Unai Gaztelumendi20 Gaizka Amondarain: Christianen erantzuna 21 Amaia Nausia: Minaren neurria 25 Joxean Agirrre: Banderak 25 Nekane Zinkunegi: Konfiantza eta bertigoa 30 Ana Elosegi: Denok dugun maskara...

AEBak, Afganistanen gero etalokaztuago 04

AEBetako Armada Vietnamenlehen aldiz defentsiban jarri zuenerasoaldiaren 50. urteurrena 08

Getxoko Punta Begoña, sorpresaugariren gordailu 12

Tradizioari eusteko bermea,herriak parte hartzea 17

Mina neurtu, hura arintzeko18

E.lkarrizketa: Mitxelko Uranga 22

Urdaibain ere, HezeguneenNazioarteko Eguna 26

In fraganti: Txaro Marañon etaKoro Martinez 28

Juantxo Egañaren behatxulotik 31

4

26

22

8

28

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Aste honetan Britainia Handiko lehen mi-nistroak, Teresa May-k, Txinara hiru egu-neko bidaia egin du. Uharteetako 50 en-presa handiren ordezkariekin batera joanda Asiara. Horrelako ordezkaritzak agerianuzten du bisitak duen garrantzi ekonomi-

koa. Gainera, lehenengo adostasunak gai ekonomikoeninguruan lortu dira: Pekinek bere merkatua irekiko dieBritainia Handiko zenbait produkturi eta Londresek «Zetaren bide» berria babestuko du. Bidaiak eta gaiekerakusten dute Brexitaren ondorengo agertokirakoprestatzen ari dela Britainia Handia.

Hala ere, bien arteko harremanak ez dira bidaiak era-kutsi bezain onak. Mundu anglosaxoian Txinaren in-dartzeari arduraz begiratzen zaio. Gero eta ozenagoakdira balizko arriskuez ohartarazten duten ahotsak. Gai-nera, Sobietar Batasunaz ezbezala, Txina munduko eko-nomiaren parte garrantzi-tsu bat dela nabarmentzendute.

Ahots horietako bat “TheEconomist” itzal handiko al-dizkaria da. Abenduko alebatean, Txinaren «boterezorrotzaren» aurrean zeregin behar zen iradokitzenzuen artikulu bat plazaratu zuen. Botere zorrotzarenkontzeptua Ameriketako Estatu Batuetako think tankbatek asmatu zuen. Bere esangura «botere leuna» kon-tzeptuarekin kontrajartzen da. Azken honen esanahiakultura eta balioen erakargarritasuna herri edo estatubaten posizioa indartzeko baliatzea da; lehenengoa, al-diz, erregimen autoritarioek atzerriko iritzi publikoahersteko eta manipulatzeko politika moduan definitudute. Britainia Handiko aldizkariak Txinaren esku-sar-tze hori frogatzeko hainbat gertakari aipatzen ditu; esa-te baterako, Australian senatari baten botoa erosi izana.Beste estatu batzuetan, hala nola, Britainia Handian,Kanadan edo Zeelanda Berrian, Txinarekiko beldurrahanditzen ari dela aditzera ematen du. Horren aurrean

batera aritzeko deia zabaltzen du artikuluak. Txinarenaurkako histerian erori gabe egitea ere aholkatzen dualdizkariak. Horretarako, hiru bitarteko aipatzen ditu:kontrainteligentzia, legea eta komunikabide indepen-denteak; eta estrategia bat: Mendebaldeko balioak era-biltzea Txinaren alde ilunak bistan uzteko.

Mobilizatzeko deia nondik datorren eta nori zuzen-duta dagoen ikusita, mundu anglosaxoian besteengan-dik aldentzeko mugimendu indartsu bat dagoela ondo-riozta daiteke. Era berean, mundu mailako bloke batosatu nahi dutela dirudi, munduko konfigurazio berria-ri aurrea hartuz. Hauspoa Txinaren indartzeak emandio. Plaka tektonikoen mugimendua bezala, higadura ez da antzematen ondorioak begi-bistakoak diren arte; aldaketak dagoeneko gure aurrean ditugu. Zentzu ho-rretan, beharbada Brexita ez da kasualitatea izan.

Ikuspuntu horretatik Donald Trumpek erabili duen le-loak, America first, beste esangura bat hartzen du. AEBek munduko sistema kontrolatzeko aukera baztertu dute,baina horrek ez du esan nahi mundutik isolatuko dire-nik, bere baitan itxiko direnik. Nolabait esateko, AEBekbeste «defentsa lerro» bat eraiki nahi dutela ematen du.Eta lerro hori estatu anglosaxoiekin osatuko dutela: Bri-tainia Handia, Australia eta Zeelanda Berriarekin. Behar-bada, etorkizunean beste estatu batzuk gehituko dira.AEBen lidergoa esparru txikiago batean zabalduko da,baina era berean, homogeneoagoa, trinkoagoa eta zu-zentzeko errazagoa. Txinaren indartzea nazioartekokonfigurazio berria bultzatzen ari da. •

{ datorrena }

Nola geldiarazi Txinaren«botere zorrotza»?

AEBek beste «defentsa lerro» bat irekinahi dutela ematen du, eta hori estatuanglosaxoiekin osatuko dutela: BritainiaHandia, Australia eta Zeelanda Berriarekin

Isidro Esnaola

hutsa

hutsahutsa

atzerria

kasuan, gainera, mertzenarioatzerritarrez osatutako kon-painia pribatuen “profesio-naltasuna” geratu da zalan-tzan. Izan ere, Afganistango Estatuarena den Interconti-nental Hotelaren segurtasu-na Kabul Balkh Safety Secu-rity konpainiak hartu zuenbere gain abenduan. Bada, erasoa bertatik bertara biziizan zuten hainbat kazetarikinolako kontrolik ez zegoelasalatu dute. Pribatizatzen di-ren gerren eta azpikontratamilitarren ondorio latzak...Afganistanen ezer ez da ziu-rra, ezta erasoen egileak ze-hazki zeintzuk diren ondo-r ioztatzea ere . Hotelekosarraskia egin zutenak Haqanisareko ekintzaileak zirelaziurtatu du Kabulgo Gober-nuak, talde berak hotelari2011. urtean ere eraso eginziola gogora ekarri ondoren.

Kabulgo Gober-nua eta Ame-riketako Esta-tu Batuak jadaohituta daude,eta jakin bada-

kite urte berriak aurrera eginahala, talibanen “udaberrikoerasoaldia” hasiko dela. Aur-tengoan, ordea, Afganistangookupazioaren aurkako mugi-menduek zein okupazioamunduan jihada bultzatzekobaliatzen duen Estatu Islami-koak ez dute itxaron elurteaketa izotzaldiak baretu arte: as-tebetean lau atentatu edo era-so izan dira, zein baino zeinodoltsuagoa, Afganistanen.Gaur zortzi, 100 lagunetikgora hil ziren talibanek berengain hartu zuten Barne Minis-terioaren aurkako atentatuan,Kabul hiriburuaren erdi-er-dian. Erasotzaileak, gidatzenzuen leherkariz betetako an-

Dabid Lazkanoiturburu

AFGANISTAN: «0 GUNEA»Irailaren 11 eta gero hasitako amaigabekogerran gero eta lokaztuago daude AEBak

Irailaren 11k utzi duen benetako «0 Gunea», DorreBikietako biktimak ahaztu gabe, Afganistan da. AEBekherrialdeari eraso egin eta hamasei urtera, talibanekkontrolpean dute bertako lurraldearen ia erdia. Uneotanlehia odoltsuan ari dira Kabulen nork atentatu gehiagoegin Estatu Islamikoak bertan sortutako sukurtsalarekin.

Lehen irudian,Intercontinental Hotelarenaurkako erasoa. Lerroonazpian, anbulantzia batekinegindako beste atentatuanzauritutako biktimetako bat. Hildakoak ehunetikgora izan ziren. Bi erasoak talibanek aldarrikatudituzte.AFP

AEB-EN PORROTA / b

bulantzia eztandarazi zuenjendetzaren erdian.Aurreko asteburuan, sei ki-dez osatutako tal iban ko-mando bat Kabuleko eraiki-nik babestuenean sartu zen:Intercontinental Hotelean.Talde armatuko kideak gelazgela «kanpotarrak ehiza -tzen» aritu ziren amaierarikgabeko hamabi ordu luzee-tan. Bezero batzuek leihoeta-

tik salto egiten zuten. Bestebatzuk, talibanek harrapatueta hil zituzten: tiroka ba-tzuk eta lepoa moztuta bes-teak. Erasoaldiaren ondorioz40 inguru izan ziren hilda-koak, ia erdia kanpotarrak.Talibanek aldarrikatutako erasoak Kabulen indarreandauden segurtasun neurriakkolokan jarri dituzte. Erabat.Intercontinental Hotelaren

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 4 / 5

Anbulantzia-bonbarekinegindako atentatuak ere Ha-qani sarearen sinadura era-mango luke, hainbat iturrirenaburuz. Al-Qaedarekin harre-man estu-estua izan zuen sa-reak Pakistanen du gotorlekufisikoa –eta askoren iritziz po-litikoa–, mugan jaun eta jabediren paxtu tribuen arteanhain zuzen. Afganistango hiri-buruan egindako atentatuekfamatu dute sarea, baina as-palditik aritu izan da taliba-nen mugimenduarekin elkar-lanean, batez ere Kabulenatentatuak eginez.

Azken hilabeteetan, Haqanisareak Estatu Islamikoak Af-ganistango ekialdeko Nangar-har eskualdean aldarrikatuduen Jorasan wilaya edo pro-bintziarekin bat egin ote duensusmoak zabaldu dira. Halaere, ez dirudi talibanekin zu-ten ituna apurtu dutenik, ez

behintzat aipatutako azkenerasoei begiratuz gero.

Modu batera ala besteraizan, urtarrilaren 24an, Nan-garhar eskualdeko Jalalabad hiriburuan eraso bortitzaegin zuen Estatu IslamikoakSave the Children gobernuzkanpoko erakundearen aur-ka. Guztira hamar hildakoeragin zituen hiru ordukoerasoak, tartean erakundekohiru kide eta zibil bat. Save

the Childrenek Afganistangohaurren a ldeko kanpainabertan behera uztea erabakidu.

Amaitu den astean bertan,Kabulgo Armadako Akademiabati egin dio eraso Estatu Isla-mikoko talde suizida batek,bost soldadu erailez. Joan denurrian, bertatik irten zen au-tobus baten aurkako atenta-tua egin zuten jihadistek, ha-mabost soldadu gazte hilez.

Kabul, Jalalabad... nork noneta noren aurka jo, lehia bizieta odoltsua dago indarreanAfganistanen. Estatu Islami-koak herrialdeak pairatzenduen egoera baliatu nahi dubere kalifa herria Asia erdial-deraino hedatzeko, eta, hala,bere aurkako norgehiagokabetean sartu dira talibanak.

Dena den, lehia horrek zeri-kusi gehiago du AfganistangoGobernuaren barne-krisiekin

Soldaduak ISISaren erasoari aurre egin ezinik Jalalabaden. NOORULLAH SHIRZADA | AFP

ASIA ERDIALDEKO «LEHIAHANDIAREN» ATAL BERRIA Afganistanek bizi duen egoera ulertzeko barne faktoreakkontutan hartu behar dira, Kabulgo Gobernuaren ahuldadeaeta talibanen eta Estatu Islamikoaren arteko lehia tartean.Baina kanpoko faktoreak ere hor daude. Adibidez, ez dakasualitatea AEBen eta Pakistanen arteko krisia piztudenean Kabulek horrelako erasoaldia jasatea. Obamarijarraituz, Trumpek Islamabadi urtero ematen zion laguntzamilitarra eten egin du eta Armada pakistandarra, tarteanAfganistango matxinoekin harreman estuak dituen bertakoISI zerbitzu sekretu ahalguztiduna, ez da oso pozik egongo.

Hala ere, beste aktore batzuk ere ari dira Asia erdialdeanXIX. mendetik ematen ari den “Lehia Handiaren” kapituluberria jokatzen. Errusia aktore zaharra da, eta, oraingoan,talibanei laguntzen ari da, Iranekin batera. Batetik, nahiagodituztelako Estatu Islamikoaren arriskua baino. Eta bestetik,horrela AEBei arazoak pilatzen zaizkielako. Hala ere, argidago talibanekin negoziatu beharra dagoela Afganistango auzia konpondu bahi bada, Kabulgo Gobernuarekin etaPakistanekin mahaian eserita. Washingtonek ez du oraingozhori onartzen. Eta zenbat eta beranduago onartu, are etahandiagoa izango da Afganistanen pairatzen ari den porrothistorikoaren tamaina.

Gobernuaren ahuldadeaz ohartuta, talibanaketa Estatu Islamikoa Kabul hiriburua etengabe kolpatzen ari dira, bakoitza bere agendarekinbaina elkarren arteko lehia odoltsuan

AEBak porrot estrategiko izugarriaren aurreandaude. Gerra ezin irabazirik, Kabulgosasigobernua sostengatu beste aukerarik ezdute talibanen garaipena ekiditeko

eta ahuldadearekin. AshrafGani presidentea (paxtua) etaAbdullah Abdullah lehen mi-nistroa (tajika) elkar mokokaari dira, eta ez dira gai gober-nadoreen gaineko agintaritzainposatzeko ere.

TALIBANAK NAGUSI ORAINDIK

Batzuetan muga lausoak di-tuen eraso-lehia horretan, ha-la ere, talibanak dira nagusi. Mugimendu talibana 90ekohamarkadan eman zen eza-gutzera, Sobietar Batasuna-ren inbasioak porrot egin,Armada Gorria etxera itzulieta Afganistanen hasi zengerra zibilaren testuingu-ruan –gaur arte etenik izanez duena–.

Jatorriz sufia den Deobandikorronte islamiko zuhurrarenjarraitzaileak dira talibanak(arabieraz “Koranaren ikasle-ak”). Korronte horrek Indian

atzerria

eta Pakistanen du jatorria, eta,Islamabaden laguntzarekin,Afganistango egoera jasanezi-narekin amaitzeko Kandaharhegoaldetik Kabuleraino iritsiziren gerrillari talibanak pick-up ibilgailuetan, elkarren ar-teko borroka etengabeetanmurgildutako “gerra jauntxo-ak” ihes egitera behartuz.Jarrian, talibanek xariaren

muturreko interpretazioan oi-narritutako erregimena eratuzuten, eta, ordurako AEBen aurkako gerra betean zegoenOsama Bin Ladenen Al-Qaedasareak, bertan aurkitu zuenbabesa. Hau da, sobietarrenaurka egiteko “brigadista”musulmanak batzeko jaio zenherrialdean bertan. 2001ekoIrailaren 11ko erasoen ostean,baina, mendekua behar zuenGeorge W. Bush AEBetako pre-sidenteak eta Afganistan au-keratu zuen lehen jomuga gi-sa (Irakeko inbasioa iritsikozen handik urte eta erdira,mendeku baino aitzakia gisa).

Bin Laden Washingtonenesku uzteko exijitu zien tali-banei Bushek, eta , hauek,«musulmanen arteko hospi-talitatea» zela eta, ez zutenamore eman. Hori bai, prestagertu ziren Al-Qaedako bu-rua Afganistanetik botatzeko.Azkenean, baina, 2001ekoabenduan, AEBen erasoa heldu eta talibanek Kabuletik ihesegin behar izan zuten. Afga-nistan hegoaldeko eta ekialde-ko herrixketan eta jendearenartean desagertu ziren.Inbasioak “gerra jauntxoei”

ateak zabaldu zizkien berriro

eta horiek herritarren kontra,batez ere gehiengoa direnpaxtuen aurka, egin zuten. Af-ganiarrek ez dute sekula indarokupatzailerik onartu –erru-siarrek eta lehenago britainia-rrek ondo “ikasi” zuten mo-duan– eta, gerra jauntxoengehiegikeriek eragindako ha-serrea nagusitzen zen bitarte-an, denbora kontua baino ezzen talibanen itzulera.2002an ekin zioten taliba-

nek gerrilla-gerrari eta aten-tatuei. Hamasei urte geroago500.000 dira gerrak zuzene-an edo zeharka hildakoak. Mi-lioitik gora dira, gainera, etxe-tik ihes egin behar izan dutenafganiarrak, askok erbestera,nazioarteak eta batez ere Eu-ropar Batasunak gerra errefu-xiatu direnik ere onartzen ezdien arren. AEBek babesten duten Ka-

bulgo sasigobernuak Afganis-tango lurraldearen erdia ereez du kontrolpean, Washing-tonek 2001etik herrialdean

Atentatu batean hildakoAhmad Farzan muftiaren

hilobiratzea, Kabulen. JAVED TANVEER I AFP

841.000 milioi dolar bainogehiago gastatu baditu ere.Zer egin ere ez dakite AEBek.

VIETNAM GOGOAN

Talibanak jaun eta jabe diraAfganistango hegoaldean etaherrialde osoan ari dira borro-kan, mendebaldetik ekialderaeta iparraldera (lurraldearen%40 dute kontrolpean). Azke-naldian hainbat eskualde,Helmand probintzia kasu, gal-du badute ere –horren men-dekua ere egon daiteke Kabu-len atentatu-sortaren atzetik–,urtetik urtera lurralde gehia-go bereganatzen dituzte tali-banek. Hala, Afganistan men-de berriko Vietnam bilakatzenari da AEBentzat.Anand Gopal Afganistango

nondik norakoak ondo ezagu-tzen dituen kazetari estatuba-tuarrak oso argi du: «AEBek2004an galdu zuten gerra. Or-dutik hona egin duten bakarraEstatu afganiarraren porrotaekiditea izan da», azaldu dubesteak beste “Harpers” eta“Atlantic” aldizkarientzat lanegiten duen erreportariak. Afganistango azken inba-

sioaren historia laburbilduz,talibanak desagertzean Pen-tagonoak Afganistango gerramantendu eta elikatu zuelasalatu du Gopalek. «Horrela,bere presentzia justifikatzenzuen eta Irakeko eta –esperozen– Irango inbasioak presta-tzen jarraitzen zuen». “NoGood Men Among the Living;America, the Taliban and WarTrough Afghan Eyes” bere le-hen liburuarekin Pulitzer sa-riko finalista izan zen kazeta-r iak dionez , horretarako«etsaiak sortu» zituzten es-tatubatuarrek.Ziurtapen arriskutsua da

oso Gopalena, AEBek eta orohar inperio guztiek betidanikizan dituztelako etsai asko Af-

Errusia eta Iran ere piezak mugitzen ari diraXIX. mendetik Afganistan xede duen «LehiaHandian». Talibanen alde egin dute EstatuIslamikoaren beldur eta AEBei aurka egiteko

Atentatu sorta AEBen eta Pakistanen artekokrisiarekin batera iritsi da. Kasualitatea izangoda, baina Pakistango Armada eta ISI zerbitzusekretua ez daude pozik. Mendekua?

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 6 / 7

ganistanen, berauek elikatze-ko behar handirik gabe. Denaden, AEBen estrategiaren on-dorioak hor daude egun, etaegoera benetan korapilatsuada. «AEBek alde egingo baluteEstatu afganiarra deseginegingo zen, eta, horretxegatikhain zuzen, uneotan ezin di-rela erretiratu ondorioztatudute», azaldu dio Gopalek SinPermiso webguneak argitara-tu duen elkarrizketa batean.«Hori egiten ari gara orain es-tatubatuarrak, indar txiki batmantendu bertan eta Gober-nu afganiarra nolabait bizirikmantentzeko adina diru bida-li. Horrela, Gobernuak zutik iraun dezake eta talibanekezin dute Kabuleraino iritsi.Hala ere, Gobernu afganiarraketa AEBek ere ezin dituzte ta-libanak garaitu, herrialdean,batez ere nekazaritza eremue-tan ondo hedatuta daudelako.Betiko gerra da», azaldu du.

TRUMP ETA OBAMA

Zentzu horretan, TrumpObama-ren estrategia berdina jarraitzenari dela dio Gopalek. Aurrekopresidenteak tropak indartu zi-tuen lehen unean (100.000 sol-dadu estatubatuar zirenAfganis-tanen 2011n), gerrari bueltaeman eta gero erretiratzea hel-buru. «Kabulgo Gobernua ezinzuela bakarrik utzi konturatu ze-nean, Joe Biden presidenteordea-ren plana onartu eta soldadu presentzia murriztu zuen, nola-baiteko zaintza bereziko egoeramantenduz. Bitartean, talibane-kin negoziatzeari uko egin zion,errendizioa baino ez zielako es-kaini», deitoratudu.«Trumpen estrategia Obamak

utzi zuen tokian hasten da», ja-rraitu du. Horrela bada, 4.000soldadu gehiago bidali berri ditueta AEBen presentzia areagotze-ko planak ditu, baina beti «neu-rrian». Nola ez, talibanekin hitz

egitea pentsatu ere ez, «momen-tuz», esan berri duenez. Taliba-nekin ez du negoziatuko, bainabeste arazo bat sortu Estatu Isla-mikoak ere Afganistanen lurhartu duenetik.

JORASAN ETAKALIFA HERRIA

Irakeko eta Siriako kalifa herria-ren harira, 2014an eratu zen Jo-ramsar eskualdean Afganista-nen Estatu Islamikoak duensukurtsala. Jorasan wilay-aren

izena hartu zuen, Persiako Inpe-rioak kontrolpean izandako Asiaerdialdeko lurraldeen izen bera.Hasieratik talibanen mugimen-dua utzi zuten hainbat deserto-rek –urtetako gerra luzearenemaitzekin ase gabeak– eta Pa-kistango, Afganistango eta Uzbe-kistango jihadistek osatu zuten.Estatu Islamikoa aspalditik da

Kabulen bertan ere. Azken he-mezortzi hilabeteetan hogei era-sotik gora egin dituzte jada jiha-distek Kabulgo segurtasunindarren eta militar estatubatua-rren aurpegien aurrean. Adituenustez, gainera, klase ertaineko af-ganiarrak erakartzea lortu duteeta ikaslez, irakaslez eta merkata-riz osatutako dozenaka talde edozelula sortu dituzte. «Jada ezinda esan Estatu Islamikoa Afga-nistango ekialdean dagoen tal-dea denik. Gero eta eraso larria-goak, egunez gainera, egiten ditu

Kabulen bertan eta hori kezka-tzekoa da oso», azaldu duMicha-el Kugelmanek, WashingtongoWilson Center erakundeko adi-tuak. Izan ere, Kabulen jihadistakezkutatu gabe bizi dira, ikasi edolan egiten dute, eta gauez biltzendira ”gerra santuari” buruz ezta-baidatzeko eta ondo baino hobe-to ezagutzen duten hirian aten-tatuak antolatzeko. 2016an izanzuen “estreinaldia”Estatu Islami-koak Kabulen eta ordutik eraso-ak areagotu ditu, batez ere iazkomaiatzean 150 hildako eragin zi-tuen atentatutik.International Crisis Group tal-

deko Borhan Osmanek azaldu duenez, jihadistak «ez dute zer-tan pobreak izan». Hori bai, guz-tiek «heziketa erlijiosoa» jaso du-te. Estatu Islamikoak izugarrizkoharrobia du, beraz, deobandis-moak indar handia duen herrial-dean. Gainera, «gerra eta biolen-tzia baino ezagutu ez duenbelaunaldi bat dago Afganista-nen, sentimen apurra ere galduduena», Osmanen hitzetan.Jihadista batzuk Kabulera «ba-

bes» bila joan izana ere ezin dabaztertu. Batez ere AEBek joanden apirilean “bonba guztienama” ezizenarekin bataiatutakobonbatzarra jaurtiz Estatu Isla-mikoaren ekialdeko gotorlekuagogor kolpatu eta gero. Iraketiketa Siriatik ihesi joandako EstatuIslamikoko kideak Afganistanerairitsi ote diren beldurra ere bada-go, batez ere jatorriz frantziarraketa aljeriarrak diren hainbat jiha-dista atzeman dituztelako he-rrialdearen iparraldean.Xiiten edota meskiten aurkako

erasoak izango direla espero dai-tekeorain. Hala ere, Kugelmanenhitzetan, «Estatu Islamikoak zailizango du Afganistan islamarenkorronteen arteko gerra-frontebihurtzeko, herrialdean haustu-ra lerro garrantzitsuenak etniko-ak, eta ez erlijiosoak, direlako».Artean “poztu”egin behar...

Haatik, talibanen eta Kabulgo Gobernuasostengatzen duten taldeen arteko negoziazioabultzatu beharko lukete potentziek, AEBetikhasita, baina gainerakoak ere ahaztu gabe

Estatu Islamikoak bere gerra erlijiososektarioa Afganistanera hedatu nahibadu ere, zail izango du: haustura lerrogarrantzitsuenak etnikoak dira herrialdean

| GARA

Egoera militar korapilatsua Afganistanen

Iturria: Long War Journal, AP

Estatu Islamikoarenaginduetara jarridiren yihadistekNangarhar probintziakomendietan dutegotorlekuaKandahar

Herat

AFGANISTÁNAFGANISTÁNAFGANISTÁN

Kunduz

Mazar-i-Sharif

Kabul

200km

Talibanen guztiz kontrolpeko lurraldea

Talibanen kontrolpean

2018.ekourtarrilako datuak

Talibanen borroka eremuak

Jalalabad

atzerria

Duela 50 urte,1968ko urta-r r i l a r e n30ean, IparV i e tnamgoindar komu-

nistek eta Viet Cong gerrillakokideek ezusteko erasoaldi oro-korra hasi zuten herrialdearenhegoaldean. Galera izugarriakizan zituzten, baina gerrarennorabidea behin betiko alda-tzea lortu zuten. “Tet-eko era-soaldia” izenarekin bataiatuzuten ofentsiba, ilargi-urte be-rria (Tet) hurrengo eguneanbertan hasten baitzen.Gutxienez 58.000 hildako

izan zituzten Ipar Vietnamgoborrokalariek, baina hasierabatean ehun herri bainogehiago bereganatzea lortuzuten. Erasoa dozenaka milasoldaduk baimena zuten egunbatean egin izanak funtsezkoabantaila taktikoa eman zien.Halaber, erasoak bestelako on-dorio izugarri garrantzitsu batizan zuen: AEBetako herrita-rren artean Vietnametik aldeegitearen aldeko jarrera susta-tu zuen. Ez da harritzekoa,Vietnamgo Gerra luzean hilda-ko gehien 1968 hartan izanbaitzituzten AEBek. Gerra psi-kologikoan ere garaipen han-

dia izan zen: lehen aldiz AEBe-tako indarrak defentsiban jar-tzera behartuta izan ziren.Ipar Vietnamgo indarrek, or-

dura arte, landa inguruetansoilik egiten zituzten ekintzak.Aldiz, Tet-eko erasoaldian le-hen aldiz eraso orokor bat eginzuten, hiriak helburu hartuta.Nola lortu zuten borrokalariek etsaiaren marrak igarotzea?Askok zibilez jantzita, emaku-mez mozorrotuta edo HegoVietnamgo Armadako unifor-

meak soinean. Armak elika-gaiz betetako itsasontzi eta ka-mioietan ezkutatu zituzten.Mugimenduak antzemanaga-tik, borrokalari vietnamdarrengogoa eta ahalmena gutxietsizituzten estatubatuarrek.

EMAKUMEAK, FUNTSEZKOAK

Indar komunistek hegoaldeanzabaldutako espioi-sarearenfuntsezko laguntza ere bazu-ten, batez ere, emakumeekosatutakoa. Hue hiriko kalesaltzaileek, esaterako, HegoVietnamgo tropen informa-zioa ematen zieten. Horrela egin zuen Nguyen Thi Hoak.Bere lana lagun, PerfumeenIbaia unitate sekretuan sartuzen, emakume nerabeek soilikosatutakoa. «Nire burua, nireaberria eta emakumeak askatunahi nituen. Iraultzarekin bategitea, beste biderik ez zego-en», gogoratu du Hoak. Garaian 17 urte baino ez zi-

tuen Hoak. Familiarekin ere ezzuen hitz egiten zituen misio-ei buruz. Perfumeen Ibaikoemakumeak espioi, gidari, su-

TET-EKO ERASOALDIA, 50 URTEAMESGAIZTOAREN HASIERATIKAEBetako Armadak lehenaldiz jarri behar izan zuendefentsiban Vietnamen

Pablo Ruiz de Aretxabaleta

Duela 50 urte Tet-eko erasoaldiak lehendabiziko aldiz jarrizuen defentsiban AEBetako Armada Vietnamen, telebistakameren aurrean estatubatuarren ahulezia erakutsiz. IparVietnamek eta Viet Cong gerrillak galera handiak izanzituzten, baina garaipenerako lehen urratsa eman zuten.AEBetan, aldiz, gerraren aurkako mugimendua indartu zuen.

ATZERRIA / b

Tet-eko erasoaldianparte hartu zutenbeteranoak,asteazkenean Ho ChiMinh hirian egindako ospakizunean. AFP

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 8 / 9

kaldari, mezulari, erizainak zi-ren. Baina gerra Huera iritsieta Ipar Vietnamgo indarrekhiriaren kontrola lortzen ezzutela ikustean, dena aldatuzen. Borrokara bidali zuten.Hoak harro hartu zituen gra-nadak eta AK-47 fusila. «Ema-kumeen laguntzarik gabe, ezgenukeen inolaz ere 26 egunezeustea lortuko», nabarmendudu Cao Huy Hung Hueko Iraul-tzaren Museoko zuzendariak.Izan ere, Vietnam erdialdekoHue antzinako hiriburu inpe-rialak pairatu zituen erasoal-diko borroka odoltsu eta luze-enak. Otsailaren 24ra arteluzatu ziren, eta hiria ia erabatsuntsituta geratu zen.Egungo Vietnam batuan,

Tet-eko erasoaldia garaipenhandi bezala ospatzen da.Errealitatean, baina, erasoal-dia porrot militarra izan zeneta oraindik ere beste bost ur-te beharko zituzten indar ko-munistek gerra irabazteko.Urtarrilaren 31n, Ipar Viet-namgo indarrek ia etsaien po-

sizio guztiei egin zieten erasoaldi berean. Herrialdeko 44probintzia hiriburuetatik 33riegin zieten eraso, baita beste64 herriri ere. Borrokak Sai-gon erdiraino bertaraino era-matea lortu zuten. Han, herri-tarrak Tet-eko ospakizunetanmurgilduta zirela, borrokalarikomunistak petardo soinuenartean abiatu ziren ezarritakobilguneetara, bertan armakbanatu eta komandoak anto-latzeko.Gauerdian komandoak ob-

jektiboetarantz abiatu ziren:irratia, polizia-etxeak, Inde-pendentziaren Jauregia... etabaita AEBetako enbaxada beraere! Petardo soinuak arma soi-nu bilakatu ziren. Eta, lau egu-nez, Saigonek gerra ezagutuzuen lehen aldiz. Aurretik as-kok erasoaldiaren berri izanarren, inork ez zuen hitz egin.Baina, aldi berean, asko izanziren ere komunistek esperozuten matxinada masiboanzuzenean parte ez hartzeanahiago izan zutenak.

Urtarrilean hasi ostean, Tet-eko erasoaldiak beste bi olda-rraldi izan zituen maiatzeaneta abuztuan. AEBetan kolpehandia izan zen telebistaz he-riotza eta odola zuzenean ikustea. Garaipena urruntzenari zen, eta, horrenbeste urte-ren ondoren, hildako solda-duak gero eta gehiago zirelaikusten zuten estatubatuarrek.Ondorioz, gerraren aurkakomobilizazioek gora egin zuten. Ipar Vietnamgo Armadak

eta Viet Cong gerrillak ere pre-zio altua ordaindu zuten era-soaldiagatik. Eta ez soilik50.000 hildako baino gehiagoizan zituztelako. Aurretik kon-trolatzen zuten lurraldearenzati bat galdu zuten, eta hego-aldeko militante klandestino-ak “erre” zituzten, nabarmenkiahulduz. Baina porrota garai-pen bihurtuko zen luzera. Kos-tu handia ordainduta, hori bai.Izan ere, AEBetan egoera guz-tiz aldatuagatik, Washingto-nek oraindik urteak beharkozituen negoziatzen hasteko.

Hoang Thi No, emakumenerabeek osatutako Perfumeen Ibaiaunitateko gerrillariagaraiko argazki bateskutan. Hoan Thi Nobera eta beste gerrillaribatzuk ageri diraargazkian. Hoang DINH NAM | AFP

LUR AZPIANJAIO ETA BIZI BONBA ERAUNTSITIKIHES EGITEKOHo Thi Giu 1968kourtarrilaren 1ean jaio zeneta bere lehen hilabeteaktunel batean igaro zituen,etengabeko bonba erauntsibaten pean. Hilabete batbaino ez zuen komunistek,ezustean, AEBetako etaHego Vietnamgo armadenaurkako Tet-eko erasoaldiari hasiera emanziotenean. Quan Triprobintziako Vinh Mocherriko tuneletan jaio zen,Ipar eta Hego Vietnambanatzen zituen mugatikgertu. «Tunelean egindakozulo batean jaio nintzen»,azaldu du Ho Thi Giukgunea berrirobisitatzerakoan. Nagusiekjasaten zuten hotza etahezetasuna sarri aipatudizkiote gerora. «Amakkontatu zidan oso gogorrazela, dena falta zelako,janaria eta bestelakopremiazko gauzak»,adibidez, askotan urezbetetzen ziren tuneletanibiltzeko botak. Bonbaerauntsia gelditzean, amaarrantza egitera irtetenzen, familiari jateko zeozereramateko. Ho Thi Giujada bi urte beteta irtenzen tuneletik.

1967ko apiriletik 1968koabendura Vinh Mocherriko 250 biztanleekparte hartu zuten tunelaeraikitzeko lanetan,askotariko tresnak erabiliz,baita eskuak ere. 600pertsona bizi ziren bertan,lur azpian 20 metrora.Gauez soilik irteten ziren.17 haur jaio ziren baldintzasinesgaitz horietan.

hutsa

3 BEG

IRADA:

osas

un

a/

hir

iare

n lo

(r)a

ldia

/ h

arre

man

ak Duela hamar urte he-mentxe «Osteopatia,modetatik harantza-go» artikulua idatzinuenetik gauzak nahi-kotxo aldatu dira. Nire

belaunaldiko fisioterapeutendako(karrera 1993an amaitu nuen) osteo-patia errebultsibo handia izan zen:artean fisioterapian nagusi ziren es-kema zaharkituak gainditzeko giltzaeman zigun, lanari ekiteko ilusio be-rria lortuz. Hutsuneak ere ikusten genizkion

osteopatiari, bistan da; batez ere,formakuntzaren negozioa, zenbaitteknika sinesgaitz eta oinarri zienti-fikoen falta. Azken horretaz osteopa-tiaren teorikoak ere jabetuta zeuden:euren alde, esan beharra dago iker-keta zientifikoaren metodologia bul-tzatzeko ahalegin handia egin zutela,osteopatia ebidentzian oinarritutakoosasungintzaren (EOO) bidetik sarra-razteko. Baina bide estua da hori, etaosteopatiaren korpus osoa ez da ber-tan kabitzen. Beste modura esanda:idia eta ahuntza nekez lot daitezkeuztarri berean.Urteen poderioz “osteopatia” izen

ez oso egokiarekin ezagutu den teo-ria multzo horren barruan, ebiden-tziadun teknikak (alegia, EOOrenaraberako entsegu klinikoetan bale-kotasuna frogatua dutenak) zein ebi-dentziarik gabekoak metatu dira.Gainera, ebidentziarik gabeko tekni-ken barruan nahastean ditugu tekni-ka eraginkorrak (baina entsegu klini-koen arau zorrotzekin frogatu ezindirenak), eta beste batzuk, fisiotera-piarekin baino, sorginkeriarekin ze-rikusi handiagoa dutenak. Azken ho-riek, argi eta garbi , baztertzekomodukoak dira. Baina eraginkorrakdiren ebidentziarik gabeko teknike-kin gauza ez da hain erraza: ezin du-

gu lastoa eta garaua sutan bateraerre.

Gaur egun, osteopatia biszeralekoeta kranialeko teknikek eragiten di-tuzten aldaketa fisiologikoak neur-tzeko prozedura fidagarririk ez da-go; garatu egin beharko dira. Argidago jada ezin dela osteopatia korpusmonolitiko bezala hartu («dena alaezer ez»), eta, nolabait, desegin eginbehar dela, itsasontzi zaharrak legez:fisioterapiaren barruan baleko parte-ak hartuz, eta, besteak, baztertuz. Prozesu hori luzea izango da (belau-

naldietakoa), eta, bitartean, teknikaosteopatikoen multzo handi bat lin-boan geratuko da: baztertu gabe (era-ginkorrak direnez) baina EOOren ara-bera balioztatzeke. Halere, kontuanhartu behar dugu egoera hori ez delaberria, eta ez dela osteopatiara muga-tzen: fisioterapia klasikoaren hainbatteknika egoera horretan daude (krio-terapia, ultrasoinua eta masajea, esa-te baterako), baita beste osasun espe-zialitate askotakoak ere.

EOOren izenean, ebidentzia mailasendoa duten teknikak soilik erabil-tzea aldarrikatzen duten osagileakdaude; azkenaldian, nire bizitzan es-treinakoz, hori eskatzen duten pa-zienteak ere ezagutu ditut. Hori osogarrantzitsua da, eta zalantza barikdatozen urteetako terapeutikarennorabidea markatuko du. Baina, gauregun, fisioterapian behintzat, aldarrihori ezin da gauzatu: ebidentzia sen-dodun tekniketara mugatuko bagi-na, ia tresna barik geratuko baikina-teke.Horren ordez, pragmatikoak izan

behar gara: ebidentzia maila altua du-ten teknikei lehentasuna eman behardiegu, noski, baina horien arteko hu-tsune ugariak esperientzia klinikoa-ren bidez balioztatutako teknikekinbetetzen jarraitu beharko dugu. Ho-rrekin batera ikerkuntza bultzatu be-har da, egunen batean gure jardunosoa EOOn osoki oinarrituta izan da-din. •

www.abante.eus

Teknika osteopatikoen multzo handi bat linboan geratuko da, balioztapen zain. GAUR8

Osteopatiarendesegintza

Oier Gorosabel - @TxikillanaFisioterapeuta

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 10 / 11hutsa

her

ria

Argazki batek piztu du nire interesa aste-on: EH Bilduren eta Confebasken arteko bilerarena. Urteetan elkarren aurkakohitzak hiztegi eta purrustak purrustategiizan ondoren, irribarretsu ikusi ditut.Poztu egin naiz. Hainbeste urte eta gero,

horrenbeste min eta ezinekin, desadostasunak desa-dostasun, solasaldi zibilizatuak izateko komunikaziobidea izatea ez da gutxi. Argazkia ez dela goiz etorriuste dut, eta ez dadila beranduegi izan ere espero dut.Kaskarrean ibili dut irudia, hausnarrean. Eta hausnar-

keta horietako batzuk papereratu nahi ditut. Begi irekieta biluziak ikus dezakeen guztia erakusten du argazkibatek. Erretratu margotu batek, ordea, ez du hori guztiaerakusten. Baina, sikiera, erakusten du, edo hori egitensaiatzen da behinik behin, begi irekiak ikusi ezin deza-keen zerbait: erretratuanmargotutako pertsonarengiza esentzia. Niretzat, poli-tika on batek, argazkiak etaerretratu margotuak elka-rrekin ahalik eta antzgehien izatea izan behar duhelburu. Eta, hartara, ez dituberdindu behar printzipioideologikoak eta interes na-zionala. Alegia, egiazkoa denerrealitatearen gainetik ezindu jarri printzipio ideologi-ko propioetatik sortutakoirudi sinplista aprioristikoa, ezin du esperientzia su-perstizioarekin ordezkatu. Hots, politika errealitateraegokitu behar da eta ez errealitatea berrinterpretatupolitikara egokitu dadin. Horrela jokatzen du politikariegolatrak, pertzepzioaren eta errealitatearen arteko zu-loa handituz, errealitate egoskor eta desatseginaren au-rrean “zerbait egin behar da!” lelo, bere maisutasunarenirudia indartzen duelakoan. Niretzat, politikaren gakoa botere terminoetan uler-

tutako interesa da. Ekintza politiko orok boterea era-kutsi, irabazi, handitu… nahi du. Politika, horrela uler-tuta, motibo eta lehentasun ideologikoen inguruko

kezka gaindosiaren aurreko txertoa izan daiteke. His-toriak erakusten digunez, motibo onak izateak, prin-tzipio asko eta denak garbiak izateak ez duelako ziur-tatzen politika ona egitea, ezta etikoki zuzen etaarrakastatsuak diren politikak aurrera eramatea ere. Interesa politikaren oinarria dela antzinako ideia da,denbora eta espazioa gainditzen ditu. AntigoalekoGrezian gobernu printzipioa zen, eta, egun, adibidez,herri serioen kanpo politikaren zutabe nagusia. Ahaztu gehiegikeria sentimentalak. Ahaztu sortzeti-

ko iragan batekiko nostalgia edo etorkizun perfektubaten irrika. Ahaztu botere politikorik gabeko munduberri baten utopia. Ahaztu, bertutetsu eta boteretsuizanik ere, gure herria, mundua, gure begi ireki eta bi-luzien arabera gure irudira berregiteko nahia. Urre-koloreko aroak joan dira eta ez dago ahaleginik, dene-

tan handiena izanda ere, ezta ekintzarik, denetanerradikalena ere, berriz bueltan ekarriko dituenik. Politika botere goserik gabe ahula da oso. Eta bote-

rea, etika politikorik gabe, itsu eta suntsitzailea. Prin-tzipiorik gabeko animalia politikoa basapiztia den be-zala, morala besterik ez duen politikaria iruzur hutsada. Garbi-garbiak eta oso ideologizatuak diren printzi-pioak ezin dira formulazio abstraktuan praktikaraeraman: denbora eta espazio zehatzen iragazkia pasabehar dute. Zuzentasuna eta arrakasta, EH Bildu etaConfebask, argazkia eta erretratu margotua, biek me-rezi dutelako gure (nazio) interesa. •

{ asteari zeharka begira }

Argazkiaren eta erretratumargotuaren interesa

Politika botere goserik gabe ahula da oso. Eta boterea, etika politikorik gabe, itsu etasuntsitzailea. Printzipiorik gabeko animaliapolitikoa basapiztia den bezala, moralabesterik ez duen politikaria iruzur hutsa da

hutsa

hutsahutsa

Mikel Zubimendi

herria

Mende bat beteko du lasterPunta Begoñak kokapen pri-bilegiatu batean eraiki zene-tik. Dotore eta bitxia, garaibateko botere ekonomikoa-ren adierazlea eta aurreko

historiaren zati baten gordelekua da, eta egun he-rriaren eskuetara itzuli da berriro. Orain, memoriaberreskuratu eta Punta Begoñari etorkizuna emate-ko garaia heldu da. Baina, han, itsasoaren aurrekotalaian, denbora, ingurua, itsasoa, gizakia... ugariaketa sakonak dira eraikuntzan eragiten joan direnfaktoreak. Horregatik, eraikuntza berreskuratzekoprozesu berezia dago martxan, askotariko jakintzaalorretan oinarritutakoa.

Iragana, oraina eta etorkizuna barnebiltzen di-tuen proiektu baten erdigunean dago Punta Begoña.Hura zer zen, han zer zegoen, orain zer egoeratandagoen, zer eta zelan berreskura daitekeen, etorki-zunean zer izango den. Galderak asko dira, eta ho-riei erantzuteko lana emaitzak ematen hasi da dago-eneko, sorpresa bat baino gehiagorekin gainera.

Getxoko Udalak eta Euskal Herriko Unibertsitate-ak sinatutako lankidetza hitzarmen baten ondorioadira azken urteotan egindako lanak. Beste erakundepublikoen laguntza ere badu egitasmoak eta deiga-rria da zinez bertan egiten ari den ikerketa lana; ani-tza, sakona, ezberdina da, dagoeneko erreferentziaz-ko eredu bat sortu duena.

Getxo udalerrian, Ereaga hondartzatik gertu dagoPunta Begoña, labarraren gainean eraikita. Itsasada-rraren bi aldeak ditu aurrez aurre; Meatzaldea etaEzkerraldea alde batean, eta, beste muturrera begi-ra, Algortako Portu Zaharra eta Punta Galea urruna-go. Horacio Echevarrieta enpresariak agindu zuenproiektua 1919an eta Ricardo Bastida arkitektoakegia bihurtu zuen. Orain EHUko ikertzaile taldeenesku dago eraikuntza zaharra. Ikerketa lan guztiaikusgai dago Interneten, bertan bisita birtuala ereegin daiteke, baina, aukera izatekotan, bertaratzea

da aukerarik onena. Laster bisita gida-tuak egiteko aukera emango dute gai-nera, udaberritik aurrera seguruenik.

Punta Begoñan sartzea iraganera bi-daiatzea da, eta ez bakarrik garai bate-ko Bizkaiko burgesiaren bizimodura.Eraikinak bihotzean duen labarrak erebadu zer kontatua, milaka urteko for-mazio natural bat barnebiltzen baitutePunta Begoñako galeriek. Eraikuntzaeusteko beharrezko puntuak baino ezdaude labarrean iltzatuta. Esan litekelabarrean eragin beharrean babes mo-duko bat sortu zuela eraikuntzak etahorrek aukera magiko bat jarri duelaikertzaileen esku: labarrak mende batdarama babestuta eta ez du izan klima-ren eta kutsaduraren eragina. Kontuanizan behar da gainera, kutsadura azkenmendean nabarmendu dela bereziki.

KOKA GAITEZEN 1910. URTEAN

Juan Manuel Madariaga Kimika Anali-tikako EHUko katedraduna izan daGAUR8ren gidaria proiektu honetan.

Ikerkuntzako unitate bateko arduradu-na da eta galerien zein ikerketaren ba-rrenak erakutsi dizkigu, aditu bakoitzazertan ari den, lan bakoitzak zer infor-mazio ematen duen azalduz. Hari en-tzunda bistakoa da egiten ari diren era-berritze ekimena bizitzan oso gutxitanizaten den aukera horietako bat dela.

Madariagak kontatzen duenez, PuntaBegoña izen horrekin eraiki zen. Erai-kuntza altxatu aurretik, goialdeanEchevarrieta familiak bazuen jada etxea, bizitokia. Ederra zen, baina ezPunta Begoñak duen tamainakoa.

Koka gaitezen 1910ean. Garai hartaningurua eraberritze prozesuan zegoenmurgilduta. Tranbiaren linea eraiki etaArriluzeko pasealekua egiten ari ziren.Algortako kontra-moila ere egin berriazen, eta Echevarrieta familia benetanboteretsua zen, ez bakarrik Euskal He-rrian gainera: Europa osoan ezagunaomen zen familiaren fortuna.

Dirudienez, luizi batzuk izan ziren la-barrean, eta, ondorioz, lursailaren jabe-

Punta Begoñako galeriak,eraberritze proiektuabultzatu dutenerakundeek egokitutakosarbidearekin. AsteSantuan jarri nahidituzte berriro martxanbisita gidatuak. Luis JAUREGIALTZO | ARGAZKI

PRESS

PUNTA BEGOÑAKO IKERKETAK, IKUSTENEZ DUENAK EZ DAKI ZER DEN HURA

Nerea GOTI

Hainbat diziplinatako ikertzaileak ari dira laneanGetxoko Punta Begoñan, hura eraberritzen eta,bide batez, hormek eta labarrak gordetzenduten informazioa aztertzen. XX. mendehasierako eraikuntza arrazoi askorengatik dabitxia, eta sorpresa ugari ematen ari da.

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 12 / 13

ari ingurua egonkortzeko eskatu zionadministrazioak, behetik igarotzen zenjendeak pairatzen zuen arriskua ezaba-tzeko. Lehen une batean, arazo zehatz horri eman zioten konponbidea. «Lanhoriek ez dira egun ikusten, azpian ge-ratu ziren gerora», zehaztu du uniber-tsitateko ikertzaileak. Izan ere, geroraerabaki zuen Echevarrietak itsasora be-girako eremu horretan elementu dei-garri eta ezberdin bat egitea, botereekonomikoaren adierazle handi bat.Eraberritze egitasmoan eraikinaren

alor soziologikoa aztertu dutenek argidute sinbolismo argia zuela eraikinak.Garai batean argiztatuta egoten zen,antza helburu batekin: itsasadarrarenbeste aldean negozioak zituen Echeva-rrietak eta bertatik ugazabaren botereaikusten zuten langileak. Nolabait, uga-zabak bertatik bere lantegia kontrolpe-an zuenmezua zabaltzen zuen.Madariagak zehaztu duenez, Punta

Begoñako areto nagusia jai arrandi-

tsuak hartzeko saloi gisa irudikatu ba-da ere, ideia hori erabat baztertu beharda. «Izan zuen erabilera pribatua izanzen, guztiz, familiarena soilik. Han ze-goena ez zen dantzarako saloia bat, bai-zik eta negozio munduko jendearekinbiltzeko espazio bat eta gertukoen ai-sialdirako gune bat». Komentatu due-nez, bertan komun bakarra aurkitu du-te, eta «gizonezkoentzat zen bakarrik».Aretoak zeukan irudia berregiten saia-

tu dira ikertzaileak, eta, ikusi dutena-ren arabera, tamainagatik arreta dei-tzen duen guneak garaiko britaniar el-karteekin antza handia du. BilbokoSociedad Bilbaina elkartearen estilooso antzekoa zuen. Abian jarritako egitasmoa ikerketa

fasean dago oraindik. Zenbait doku-mentazio biltzea lortu dute, eta oso ba-liagarriak izan dira Horacio Echevarrie-ta beraren biloben testigantzak.Horrekin batera, memoria kolektiboaosatzeko asmoz, martxan dago ere le-kukotzak biltzeko kanpaina. Proiektuhorretarako «espezifikoki» idatzitakoprotokoloak jarraitzen ari dira, Unes-cok memoria berreskuratzeko finkatu-tako jarraibideetan oinarrituta. Hain-bat agiri, grabazio eta elkarrizketabiltzen ari dira eta horiek guztiak sail-katu eta aztertuko dituzte memoriamaterial era immaterialen zentroa osa-tzeko. Madariagak aipatu duenez, ga-raiko dokumentuen artean bada bideo

Lerroon gainean, EHUko adituakelementuen egoera aztertzen. Ondoan,galerietako goialdetik, lorategia etaberdegunea izan zen eremutik, itsasorabegira hartutako irudia. Urrunean,Algortako Portu Zaharra. PuntaBegoñak Arriluzeko pasealekua etaEreagako hondartza ditu oinetan gauregun, baina kontuan hartu behar dagarai batean itsasoa labarrerainobertaraino heltzen zela.Getxoko UDALA-Marisol RAMIREZ | ARP

Jasotzen ari den jakintzaren garrantziaz jabetzeko labarrabera aipatu du Madariagak. Mende oso batez galeriek erabatbabestu dutenez, 1950eko hamarkadatik zabaldutakoelementu erradioaktiboek, esaterako, ez dute bertan eragin

Punta Begoña XX. mende hasierako euskal eraikinik«esanguratsuenetako» bat da bere sinbolismo, erabilerabitxi, kokapen berezi eta eraikuntza teknikengatik. Bainaegungo ikerketekin beste gauza asko ere ari dira azaleratzen

herria

bat non bilobak eurak txikitan azaltzendiren, Punta Begoñan jolasten.

Aurkikuntzen artean bada areto na-gusiaren azpian agertutako beste batere, inoiz erabili gabea. Madariagak na-barmendu bezala, 1.000 metro karratuberri agertu dira bertan. Aurkitutakomultzo arkitektonikoak bi maila ditu;goian, areto nagusia, altura ezberdine-tako igarobideak eta aire libreko ere-

mua dago; behean, berriz, lorategia,berdegunea eta bankuak.

GARAIKO BERRITZAILEENA

Eraikuntzaren tamaina, kokapen etabalio historikoaz gain, beste zenbaitxehetasunek egiten dute berezi PuntaBegoña. Adibidez, hormigoi armatuzgurean egindako lehen obra zibila izanzen. Aurretik, 1900ean, Bilboko La Ce-res irin fabrika egin zen hormigoi ar-matuz, baina Getxokoa teknika berri-tzailea bizitegi batean erabili zen lehenaldia izan zen. Antza, Echevarrietak be-rak AEBetara egindako bidaia bateanezagutu zuen teknika. Punta Begoñalaborategi izan zen nolabait, baita zur-gintzako elementuei, kristalei, zerami-kei... dagokionez ere.

Madariagak aipatu duenez, une his-torikoa zen, Manhattan eraikitzen aribaitzen New Yorken. Echevarrietak ze-mentua ekoizteko lantegi bat sortuzuen lehenik, eta, gero, garaiko arkitek-to berritzaile bat kontratatu zuenproiektua gauzatzeko: Ricardo Bastida.Bien artean diseinu berritzailea gauza-tu zuten ordura arte erabili gabekoeraikuntza teknikekin, eta hori da iker-tzaileei Punta Begoñak oparitutakobeste sorpresetako bat. Horregatik, ki-mika arloko ikertzailek ere eraikuntzaprozesuan erabilitako materialak az-tertzen ari dira.

Eraikuntzan fatxadetako zein ele-mentuk ez dioten ondo erantzun ingu-ruaren eragin bortitzari ikus daiteke.«Etorkizunera begira badakigu zein-tzuk diren fatxadetan jar ditzakegunelementuak eta zeintzuk ez, ingurua-ren eragina zein den ikusi dugulako»,azaldu du Madariagak.

Geodinamikan adituak diren geolo-goen talde bat dago ere parte hartzenari da ikerketan, «igarobideen azpianlabarra» dagoela kontuan hartuta. Hi-drogeologiako adituek ere aztertu dutegunea, ikusten ez diren eraikin zatie-tan sartzen den uraren eragina azter-tzeko. Arte Ederretako zaharberritzetalde bat ere dekorazioa ikertzen ari da,garbitzeko prozedura onenak zeintzukdiren aztertzen. «Azken bi urteak ho-rretan aritu dira. Honakoa da hiruga-

Goian, areto nagusiko sutondoanlanean. Ondoan, eraikuntza garaiko

irudia, eta, goialdean, Echevarrietafamiliaren etxea, 70eko hamarkadan

desagertu zena. Getxoko Udala- San Nikolas Liburutegia

Unescoko Paisaia Kulturaleko eta Ondareko Katedrakolantalde bat Punta Begoñan lanean ari da. Katedrarenegoitzetako bat bertan jartzea proposatu dute, Bizkaia Zubiaeta Meatzaldea ere bertatik bertara baitaude

Punta Begoñan ez dira falta ezkutuko tunelen eta horieilotutako kondairen oihartzunak. Antza, «Sorgintxulo»deitzen zioten lehen inguruari. Abendutik lekukotzakbiltzen ari dira eta aurki bisitak jarriko dituzte abian

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 14 / 15

rrena, eta orain elementu apaingarriak zelan garbitu pentsatzen hasi beharkodute», azaldu duMadariagak.Gasteizko talde batek arlo arkitekto-

nikoaren azterketa egin du. Zalantzahandienetako bat Punta Begoña zutikmantentzeko moduan zen jakitea zen,eta jada badakite «fatxadan inpaktuarazo handi bat» izan arren, egitura«osasuntsu» dagoela. Puntu batzuetanari dira lanean, batik bat bisitarien se-gurtasuna zaintzea helburu.Unescoko talde bat ere ari da lanean,

paisaia kulturaletan eta ondarean adi-tua. Eraikinaren memoria osatzen aridira, eta testigantza ugari jasotzen.

«UNA, GRANDE Y LIBRE»

Echevarrieta familia ez zen zeukan bo-terea erakutsi nahi izan zuen bakarra.Francok ere aztarna utzi zuen PuntaBegoñan. 1936ko gerrarekin batera ber-tako dekorazioa erabat aldatu zen.“Franco” eta “Una, grande y libre” beza-lako leloek hartu zuten areto nagusia.Horregatik, jatorrizko dekorazio nola-koa zen aztertzen ari dira egun. «Oraindagoenaren azpian zer zegoen jakinnahi dugu. Dekorazioaren bozetoaklortu ditugu baina ezin izan dugu ho-riek egin ote zituzten egiaztatu», dioMadariagak.Frankistek erabilera militarra eman

zioten Punta Begoñari. Ospitale modu-ra ere erabili zuten, eta, gerra amaituondoren, Falangeren esku geratu zen.Eraikuntza konfiskatu zietenean, Eche-varrieta familiako kideek BarakaldokoMuñoa egoitza hartu zuten bizitoki.Borroka luzearen ondoren eraikuntzaberreskuratzea lortu zuten, baina Ho-racio Echevarrieta bera ez zen inoizPunta Begoñara itzuliko. Punta Begoñaren aurretik han zer ze-

goen da ikertzaileak aztertzen ari direnbeste kontuetako bat. Madariagak dio-enez, badakigu gotorleku bat egon zelabertan, eta seguruenik hortik datorPunta Begoña izena. Bilboko itsasada-rreko sarbidea babesteko eraiki zen le-hen defentsa sistema izan zen, ingu-ruan beste batzuk izan zituena, besteakbeste, Algortako Portu Zaharrean etaPunta Galean. 1645 inguruan eraiki zen

eta 1870 arte egon zen erabilgarri. Biga-rren Karlistaldiaren ondoren, foruengalerarekin, Madrileko administrazioa-ren agindupera pasa zen. Ikertzaileak gotorlekuaren aztarnak

bilatzen ari dira, galerien egituran ho-rien hondarrak izan daitezkeenak aur-kitu ostean. Oso argi dute izugarrizkopotentzialitatea duen eremu arkeologi-ko batean lanean ari direla. Herritarren

artean jasotako testigantzek diotenez,antzina tunelak omen zeuden ingu-ruan, tartean Neguritik gotorlekuraheltzen zen bat. Belarren sekretuakezagutzen zituzten emakume haiek ere bertan biltzen omen ziren, disimulurikgabeko begiradetatik babesteko aukeraematen zien leku batean...Bitartean, unibertsitateko ikertzaile-

ek etorkizunean Punta Begoñak izango

duen funtzioa adosteko lanean jarrai-tzen dute. Eta uste dute jakintzak ez lu-keela bertatik alde egin behar. «Anbi-zio askoz handikoago egitasmo batdago abian: Punta Begoña EAEko Zien-tzia, Teknologia eta Berrikuntza Plana-ren egitasmo estrategikoetako bat da.Hemen sortzen ari den jakintza besteesperientzia batzuetara ere zabaldu be-har da», amaitu du Madariagak.

Goian, Punta Begoñan egindako desfilebaten irudi zaharra. Ondoan,

inguruaren irudi bat bere garairikonenean.

Getxoko San Nikolas Liburutegia

hutsa

iRRITZIA:

{

}

UnaiGAZTELUMENDI

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 16 / 17

Heldu dira. «Aratusteak? Oraindino ez, baina badatoz,

bai». Heldu dira. «Ez, hemen dira». Badatoz eta iritsi

dira, Malerrekara behinik behin. Aratusteak, inauteriak,

ihauteak... Tradizioa, antzinako tradizioa. Batzuentzat,

barauaren bezpera; beste batzuentzat, baraurik ez egi-

teko errituala, zomorroak eta izurriteak uxatzeko, ale-

gia. Denentzat, jaia. Eta denentzako jaia, Malerrekan behinik behin. Tradizioa da, tradizio zaha-

rretan zaharrenetakoa, eta jaia. Ia ezer debekatuta ez dagoen garaia. Izan ere, debekatzea gauza

tristea izanik, jaietan debekatzea, are tristeagoa. Jaia herriarena baita, eta nork bere buruari de-

bekua ezartzea ulertzen zaila da. Baina gertatzen da. Ituren, Zubieta eta Aurtitz ez dira hiri han-

diak, ez dira «jakituria» pilatzen den basamortu horietakoak (Artze gogoan), baina ongi dakite

herria denak direla, zahar-gazteak, gizon-emakumeak, handi-txikiak… eta, bide batez, badakite,

halaber, tradizioari eusteko modurik hoberena denek parte hartzea dela. Xabier Izaga Gonzalez

C IKUSMIRA

TRADIZIOARI EUSTEKO BERMEA,HERRIAK PARTE HARTZEA

Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

herria

Zer da mingarria-goa, zain bateankateter bat jar-tzea ala arteriabatetik odola ate-ratzea? Eta zei-

nentzat da mingarriagoa bataedota bestea?Mina bosgarren bizi-kons-

tantetzat hartzen da, gorpu-tzeko tenperaturarekin, pul-tsuarekin, odol-presioarekineta arnas maiztasunarekin ba-tera. Hartara, lehenengo osa-sun miaketa batean neurtu be-harreko bizi-konstantea da.

Mina, baina, faktore subjekti-boa da, eta, ondorioz, neur-tzen zaila. Zaila izanagatik, mi-na neurtzea garrantzitsujotzen dute osasun langileeketa kezka horretatik sortu zen2015ean Diasure lantaldea.«Erizain talde bat gara eta

ikertalde bat sortu duguEHUn, Galdakao-Usansolokoeta Basurtuko ospitaleetan.Konturatuta geunden erizain-tzako hainbat teknikatanezinbestekoa dela mina egiteaprozedura hori aurrera era-man ahal izateko. Hartara,

EHUko ikerlariek ondorioztatudutenez, adinak, generoak,orratzaren kalibreak etaherriaren jatorriak ez duteinolako eraginik minarenpertzepzioan. Marisol RAMIREZ | ARGAZKI PRESS

MINA NEURTU, SAMURTZEKOErizaintza teknikek sortzen duten minaneurtu dute, hori arintzeko modua izateko

amagoia.mujika@gaur8.info

Bosgarren bizi-konstantea da mina; gorputzekotenperatura, pultsua, odol-presioa eta arnasmaiztasunarekin batera. Hartara, osasun miaketa bateanneurtu beharrekoa da. Neurtzen oso zaila da, ordea. EHUkoikertalde bat erizaintzako teknikek sortzen duten minaneurtzen saiatu da, hori arintzeko bideak zabaltzeko.

OSASUNA / b

teknika horietan gaixoek na-baritzen duten mina neurtunahi izan dugu, min hori arin-tzeko bideak aztertzeko», hasidu azalpena Gorka Vallejok.Sendoa Ballesteros eta IrrintziFernandezekin batera, aipatuikertaldea gidatzen du Valle-jok. Proiektu pilotu bat da etaOsakidetzako beste dozenabat erizainek osatzen duteikertaldea. Beren ikerketan minaren

pertzepzioa aztertu nahi izandute, interbentzio sanitariobatean erabakiak hartzen la-guntzeko eta larrialdi zerbi-tzuetako erizaintzako teknikanagusien ondorio mingarriakarintzeko.

MINA EZAGUTU, MINA GUTXITZEKO

Min iatrogenikoa esaten zaioohiko prozedura medikuekeragiten dutenari, osasun lan-gileen jardunetik sortzen de-nari alegia. Diasure taldekoikerlarien ustez, apenas egindiren ikerketa zehatzak miniatrogenikoari buruz. «Maiz,min hori gutxietsi egiten daeta ez zaio garrantzirik ema-ten. Eta, ondorioz, ez da ezeregiten min hori gutxitzekoedo prebenitzeko». EHUko ikertaldearen helbu-

rua, hain justu, hori da: erizai-nen jardunak sortzen duenmina neurtu, min horretaneragiten duten faktoreak iden-

tifikatu eta min hori samur-tzeko bideak zabaldu. Mina neurtzeko Numeric

Pain Rating Scale izeneko es-kala erabiltzen da, zerotik ha-marrerako eskala. Zero minikeza da eta, hamar, imajina dai-tekeen minik handiena. Eraba-kita dago hirutik gorako minaez litzatekeela onartu behar. Mina, esan bezala, subjekti-

boa da. Pertsona bakoitzakmodu jakinean bizi du etaneurri propioan. Badira, baina,minaren pertzepzioaren ingu-ruan nahiko zabalduta daudenusteak. «Tradizionalki zabalduizan da gizonezkoek, pertsonanagusiek, beltzek edota herritxikietatik datozenek minamodu samurragoan daramate-la. Uste horiek noraino direnuste eta noraino egia jakitekomodu onena pazienteei galde-tzea da eta hori da gure ikerke-tan egin duguna. Mina per-tzepzio pertsonal subjektiboada eta paziente bakoitzak di-tuen sentsazio horiek izan be-har dute erabaki terapeutiko-ak hartzeko oinarria», azaldudute ikerlariek beren lanean. Ikerketa 2017. urteko lehe-

nengo sei hilabetetan eginzen Galdakao-Usansoloko Os-pitaleko eta Basurtuko Uni-bertsitate Ospitaleko larrial-di -zerbitzuetan. Zerbitzuhorietako bakoitzak 300.000biztanle baino gehiagori ema-ten die osasun-arreta. Ikerke-ta 18 eta 85 urte bitarteko 820pazienterekin egin da, %51,8gizonezkoak eta %48,2, ema-kumezkoak. «Zain barneko kateter bat

ipintzean edo ziztada arterialbat ematean gaixoek izatenduten mina neurtu dugu bate-tik, eta, bestetik, min horretanbestelako faktore batzuek era-ginik ote duten ikertu dugu;adinak, generoak, min basalaketa herriaren jatorriak min ho-

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 18 / 19

rretan eraginik ote duten ikus-teko».

Min basala pazienteak dau-kan mina da, medikuak edoerizainak erabiltzen dituztenteknikekin zerikusirik ez due-na; pazienteak berez daukanmina da eta ospitalera joanizanaren arrazoi nagusia dasarri. «Ikusi izan dugu min ba-salak ere eragina duela erizai-nen teknikek eragindako mi-nean. Adibidez, zain barnekokateterra ipintzean, min ho-rren puntuazioak gora egitendu min basala handiagoa de-nean».

Herriaren jatorriari dagokio-nez, bi ataletan banatu dituzteikerketan parte hartu dutenpazienteak: 25.000 biztanleedo gehiago dituzten herrihandiak eta 25.000 biztanletikbeherakoak. Osasun-teknikahoriek egiten dituzten erizai-nen esperientzia ere garrantzi-tsua izaten denez, bost urtetikgorako eskarmentu profesio-nala duten erizainek partehartu dute ikerketan.

ONDORIOAK

Vallejoren hitzetan, «ikusi du-gu mina guztiz subjektiboa de-la eta prozedura berak eragindesberdina daukala pazientebakoitzarengan. Eta horretandatza, hain justu, ikerketarenzailtasuna, mina oso subjekti-boa delako eta neurtzen osozaila, nahiz eta mina neurtze-ko tresna oso zehatzak erabili».

Ikerketan ondorioztatu du-tenez, «minak erlazio zuzenadauka teknikaren zailtasuna-rekin. Hau da, erizainek pro-zedura egiten zutenean, baiziztada arteriala edo zainbarneko kateterra ipintzean,hiru zailtasun maila zehaztuzituzten: erraza, moderatuaedo zaila. Gure emaitzetanikusi dugunez, zailtasun horimoderatua edo zaila denean,

gaixoek min gehiago nabari-tzen dute. Zain barneko zizta-den kasuan, min basalak era-g in zuzena du minarenpertzepzioarekin. Eta ziztadaarterialari dagokionez, arte-ria humeralean arteria erra-dialean baino mingarriagoaizaten da».

Zabalduta dauden uste ba-tzuen kontra, ikerketak garbiutzi du ez dutela inolako era-ginik adinak, orratzaren kali-break, herriaren jatorriak etageneroak.

Osasun arloko langileek mi-nez inguratuta lan egiten du-te. «Ezinbestekoa edota beha-rrezkoa den teknika bat eginbehar dugunean eta gaixoakmina daukala ikusten dugune-an, ez gaude eroso lan egitekoorduan, baina jakin badakigubeharrezkoa dela teknika horierabiltzea. Horregatik saiatzen

gara ahalik eta ondoen egitengaixoak ahalik eta min gu-txien izateko. Baina jakin ba-dakigu teknika batzuek, tek-nologiak aldatzen ez baldinbadira, etorkizun txarra dute-la. Azken finean, odola atera-tzeko beharrezkoa da orratzbat eta ziztada bat egitea».

Badago, beraz, kezka eta ho-betzeko gogoa osasun proze-durek pazientearengan eragi-

ten duten minaren inguruan.«Azken batean helburua tekni-kak hobetzea da, teknologiare-kin aurreratzea eta orain min-garriak diren teknika horiekaurrerantzean hain minga-rriak ez izatea», nabarmendudu Vallejok.

Ikertzailearen ustez, etorki-zunean mina samurtzeko neu-rriak gero eta ohikoagoakizango dira; «ekografo eta ul-trasoinuen erabilpena zainaedo arteriaren kokapen zeha-tza zein den jakiteko –ziztadaarrakastatsuagoa izaten da–;odol lagin kantitate gutxiagobehar izatea emaitza fidaga-rriak lortzeko; anestesikoenerabilpena; krioterapia edokrioanalgesia erabiltzea [ho-tza/izotza] ziztada eman au-rretik... eta asmatzear daudenetorkizuneko aurrerapenak»,bukatu du.

«Ikerketaren helburua teknikak hobetzea da,teknologiarekin aurreratzea eta orainmingarriak diren teknika horiek aurrerantzeanhain mingarriak ez izatea»

«Ikusi dugu mina guztiz subjektiboa dela etaprozedura berdinak eragin desberdina daukalapaziente bakoitzarengan. Eta horretan datza,hain justu, ikerketaren zailtasuna»

Irrintzi Fernandez, SendoaBallesteros eta Gorka Vallejo,Diasure Erizaintza ikertaldeagidatzen duten ikerlariak. EHU

hutsa

3 BEG

IRADA:

osas

un

a /

hir

iare

n lo

(r)a

ldia

/ h

arre

man

ak

Zera pentsatuko zuen Ch-ristian Andres-ek urta-rrilaren 30ean, goizeko zazpiak eta bosteanIpar Poloa ematen zuenlogelan esnatu eta ko-

munerantz abiatu zenean, gauekoalbistegietan agertuko zenik. Gerta-tu arte ezinezkoak diruditen gauzak di-ra, burutik pasa ere egiten ez zaizkizu-nak. Christianek, ohiko legean, duela 21urte Boliviatik Europara etorritako be-re amaren konpainian gosaldu zuenpasa den asteartean, Logroñoko auzoberri horietako batean dagoen 71 me-tro koadroko etxean. Kafesne katiluka-da dozena erdi gailetarekin irentsi,irratian entzundako albisteren bateninguruko garrantzi bako iruzkin azkarbat egin eta institutura abiatu zen, aile-gatzerako esnatuko zen esperantzan.Arratsaldeko hiruretan berriro bueltanzen babes ofizialeko gurasoen pisuan.Amak sofan telebista ikusten zuen bi-tartean bazkaldu eta autobus geltokiraabiatu zen 17 urteko gaztea, 16:15eanGasteizera doan autobusa hartzeko.Christian ikasturte honetan hasi daGasteizko ikastetxe bateko haurrei pa-tin-hockey eskolak ematen. Astean biegunetan etortzen da Arabako hiribu-ruraino, astearte eta ostegunetan. Tru-kean, eskolak 300 euro ingresatzendizkio hilabete bukaeran bere kontukorrontean. Joan-etorrietan joatenzaiona kenduta, 210 euro garbi.17:30ean heltzen da autobusa Gas-

teizko geltokira. Han bizikleta zahar batedukitzen du giltzarrapoarekin lotuta.Bizikleta hartu eta 20 minutu beharizaten ditu hiriaren beste puntan dago-en auzoko eskolara ailegatzeko. Denaondo neurtuta edukitzen du Christia-nek normalean. Urtarrilaren 30ean, or-dea, ikasturtean lehen aldiz, beranduailegatu zen eskolara. Bidean, auto ba-tetik ateratzen ari ziren billete hegala-

riekin aurkitu baitzen parez pare. Aire-an zebilen diru piloa ikusita, bitan pen-tsatu gabe, gidariari keinuka hasi zenmutila. Gidariak lau argiei eman etaautoa errepide bazterrean aparkatu bi-tartean, Christianek bizikleta zaharralurrean utzi eta presaka ekin zion bide-gorrian barreiaturiko diru-paperak ja-sotzeari: 20 eurokoak, 10ekoak, 50eko-ak... Eskukada bat bildua zuen gidariakotxetik atera zenerako, 300 euro in-guru. Minutu gutxiko kontua izan zen.Beste auto batzuk ere geratu ziren ego-eraz jabetzean; errepide ertzean zeu-den diruak hartu eta zenbait arinenhandik ospa egiteko. Burua lurretik ja-so zuenean, 50 urteak pasatako gizonbizardun trajeatua ondoan zeukan Lo-groñoko gazteak. Juan Maria Uriartezen, hain zintzo jokatu izana ulertzenez duenaren harriduraz, gazteari eten-gabe eskerrak ematen ari zitzaion en-presaburua.Kasualitatez, 17:45ean, hiriko merka-

talgune handienera erreportaje bat

grabatzera joanak ziren EITBko kazetaribat eta kamera ere bertan zeuden diru-paperak autoko leihotik hegan atera zi-ren momentuan. Gertaeraren inguru-ko xehetasunei buruz galdetu zienkazetariak biei, eta ea telebistarako gra-batzea axola zitzaien. Gazteak baiezkoaeman zuen, besteak ez. 18:12ak ingu-ruan, Christian Andres, bizikleta hartueta eskolara bidean zen berriro.

Christianek 20:15ean hartu zuenberriz ere Logroñora itzultzeko au-tobusa. Etxera bueltan, gertatuta-koaz pentsatzeko astia eduki zueneta kristalak beltzez tindatuta zi-tuen BMWa errepide bazterrean ge-ratzen ikusi zuenetik buruan buel-taka zerabilen galdera egin zionazkenean bere buruari. Etxera aile-gatu zenerako 21:30ak ziren, aita etaamarekin eseri zen sukaldeko mahaianafaritarako. Ez zien arratsaldean gerta-tutakoari buruz ezer aipatu. Hortzakgarbitu eta ohera sartu zen. •

AMONDARAIN

Christianen erantzuna

Gaizka AmondarainIrakaslea

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 20 / 21hutsa

her

rita

rrak

1603. urtean, Cascanteko bizilagun Alonsode Cervantes hil zenean, bere alargunak,Francisca de Navascuesek, hileta prestatuzuen. Ohiturak eta Eliza Katolikoak agin-du bezala, Alonsoren gorputza herriko hi-lerrian ehortzi aurretik, bere arimaren al-

de meza bat ospatu zen. Apaizak, familiaren diruajaso ondoren, pulpitura igo eta elizara gerturatutakoguztiei gogorarazi zien Alonsoren arima Jaungoikoa-rekin egonda bihotz kristauek poza erakutsi behar zu-tela eta alferrikakoak zirela, beraz, negarrak etaoihuak. Hitz horiek entzun eta hiru hilabete ondoren,Nafarroako Erresumako fiskalak Francisca alarguna,Pierres semea eta Mariana alaba Gorte Nagusiaren au-rrean salatu zituen. Haien delitua, gehiegizko doluaerakustea. Jasotako testigantzen arabera, onartutakojarrerak alde batera utzita –hau da, arropa ilunak era-matea eta tristura neurrian erakustea–, hirurek arro-pa beltz eta luzeak zerama-tzaten eta negarrez ikustenzituzten etengabe.Arraroa izan daiteke gu-

retzat urrutiko gizarte ho-rren arauak ulertzea. Nolaneurtu daiteke mina? Bainahorrela zen, gizarte kris-tauan doluak nolakoa izanbehar zuen araututa zego-en. Hiletetan negar kanta-riak debekatuta zeuden,baita gehiegizko arropakere. Esate baterako, Iruñean, 1572. urtean egindako Gor-

teetan, jantzi eta kapelen neurriak nolakoak izan be-har ziren arautu zuten, baita hileta batean, ehorzketabatean edo bizilagunei eskainitako bazkari batean fa-milia batek gastatu zezakeena ere. Horren guztiarenatzetik, noski, betiko bizitzaren sinesmena zegoen,kristau onek jasoko zuten opariaren esperantza. Cas-canteko apezak, esan bezala, argi zuen: benetako kris-tauek heriotzaren aurrean poza agertu behar zuten. Baina, atzetik, horren kristaua ez zen arrazoia zego-

en: arrazoi ekonomikoa. Nafar familia asko etxeko ba-ten heriotzaren ondoren –batez ere hildakoa etxekogizona zenean– zorpetuta gelditzen ziren. Izan ere,

ohitura kristauak euskal ohiturarekin talka egitenzuen; bazkari ederra prestatu herri osoarentzat, arro-pa beltz garestiak eta ahalik eta luzeenak erosi, etajantziak –besteek gure mina ezagut zezaten– eta do-lua denboran luzatu. Eliza, meza, apaiza, loreak,ehorzketa, hilarria, bazkaria eta arropak ordaindu on-doren, zorpetutako familia batek urteak emanen zi-tuen berriz Erresumarentzat errentagarria izateko;zergak ordaindu, lur berriak erosi eta landatzeko, la-burbilduz, Estatuaren ekonomiari lagundu ahal izate-ko. Gizarte espirituala zen hura bai, baina espiritual-tasun horri kapitalismoak markatzen zizkion mugak.Historiagile moduan, nire eginbeharra izaten da

atzean gelditu diren garaiak ulertzea eta gure garaia-rekin alderatzea. Tamalez, oraingoan honakoa ez daniretzat hausnarketa teoriko hutsa izan, gertutik biziizan baitut heriotzaren mina. Gure aitaren nahiaerrespetatuz eta bihotzez maite genuenok horrela

nahi izan dugulako, Eliza Katolikoak markatutakoarauetatik aske sentitu gara. Gure dolua, denborak etamalkoak ez ditu Eliza horrek arautuko. Baina, bizitzeatokatu zaigun ezbehar horren ondoren, ohartu garaKapitalaren Eliza beste hori baina indartsuagoa dela.Heriotza aspaldi negozio bat bihurtu dela bagene-kien; aseguru-etxeak, ehorztetxeak, lore dendak, bei-latokiak, notarioak, zergak, eta abar luze bat. Saiatugara bai askatzen, eta kasu batzuetan lortu dugu; gu-rekin negozio txikia egin dute. Baina Kapitalaren Eli-zak, orduan bezala orain, gure bizitza eta heriotzaarautzen jarraitzen du. Gure minak neurria baduelabadirudi, neurri ekonomikoa. •

{ koadernoa }

Minaren neurria

1600. urte inguruko gizarte kristauan,heriotza baten ondorengo doluak nolakoaizan behar zuen araututa zegoen.Hiletetan negar kantariak debekatutazeuden, baita gehiegizko arropak ere

Amaia Nausia Pimoulier

hutsa

hutsahutsa

herritarrak

MitxelkoU r a n -g a r e nu s t e z ,eskolakoskola

dirudi gero eta gehiago, ira-kasle eta gurasoek ume etagazteak babesten dituztelako.Beti erraten da autonomiantrebatu behar direla ikasleak,baina 1978an Berangon jaiota-ko filosofo honek dio burbui-lan denbora luzean edukitakontrakoa lortzen dela, men-deko bilakatzea. Bera Batxiler-goko irakaslea da eta bertanikusten du behin burbuilatikateratzen direnean frustraziohandia bizi dutela gaztetxoek.«Olentzeroren iruzurraz ohar-tzerakoan jasotzen duten za-plaztekoaren antzekoa jaso-tzen dute».

«Izan daitezela zoriontsu,ahalik eta luzaroen. Zaplazte-koa ahalik eta beranduen heldadila, indar handiagoarekinbada ere», pentsatzen dutegurasoek.Txiki-txikitatik errealitateanolakoa den azaldu beharkogenieke umeei. Txikitan erearazoak suertatzen zaizkie etahorien aurrean ezin da esan«ez da ezer gertatzen» etaatzetik konpondu. Haurrek be-raiek ere kudeatu behar dituz-te arazoak. Apodakaren hitzbatzuk erabiltzen ditut zentzuhorretan: denok nahi dugu gu-re seme-alabak autonomoakizatea, baina, paradoxikoa ba-da ere, ez diegu uzten. Autono-mia jendartean, gatazketanlortzen da. Errealitateari aurreegiteko tresnak ahalik eta az-karren garatu beharko lituzke-te haurrek. Irakasleek horre-tan lagundu behar diete,bidean ez galtzeko.

Irakaslearen funtzioa gidariizatea da zure iritziz.Margaret Meaden antropolo-giari helduz, bizi dugun ga-raian ez dago gidaririk. Onartubehar dugu ume eta gazteekez dutela inor nahi gidaritzat;beraien bidea egin nahi duteberaien artean. Baina nabar-men ikusten da “gidari” batbehar dutela. Ez adoktrina-tzen, bezatzen edo heztenduen gidaria, baizik eta ahol-kulari lanak egingo dituena,arriskuak saihesteko. Modandago teknologiekin umeari be-re kabuz bilatzen uztea. Noam Chomskyk oso argi dio: hori li-tzateke biologian tesia eginnahi duenari esatea bezala«hor daukazu Oxford Uniber-tsitateko liburutegi osoa, ara-katu». Zentzugabea. Interne-ten egia, gezur eta egia-erdiasko dago. Informazioa bila-tzean ez badaukazu tresnanahikorik edo lagunduko di-zun gidaririk, arriskua dagoedozein informazio hartzeko,puzzle bat osatzeko eta teoriaerabat irreala garatzeko. Geroeta gehiago gertatzen zaigu.

Teknologia berriak, arazo be-rriak?Deigarria da Silicon Valeynteknologia berrien guruek be-ren kimuak, seme-alabak, es-kola analogikoetan matrikula-tzen dituztela. Horretan batdatoz, ni ere bai. Zera argudia-tzen dute: teknologia berrieklagundu dezakete, baina kaltehandia ere egin dezakete. Se-me-alabak ditugunok ikustendugu tablet bat uzten badiegujolasten orduak eman ditzake-tela, eta horrek pasibo izateaekartzen du. Aldiz, eskola ana-logikoetan, psikomotrizitatealantzen da, eskuak, sormena…Heziketa askoz aktiboagoa da.Sortzaileak edo artistak sortunahi baditugu, ezinbestekoa

da analogikoetara ere jotzea.Ez dut esan nahi hautua batala bestea denik, baina ematendu soilik teknologien bidezkonpon daitekeela heziketasistema eta ez da egia. Orainmoda hori da, baina iraganeanere gauza batzuk ondo egin zi-ren eta horiek ere berreskura-tu beharko genituzke.

Teknologia neutroa da, mai-lua bezala.Chomskyk dioen bezala, mai-luak berdin-berdin balio duetxe bat eraikitzeko zein sun-tsitzeko. Askotan entzuten du-gu teknologia berrietan eregaitasunak garatu behar ditu-gula. Ni horrekin kritikoa naiz.Teknologia berriak jada gizar-tean daude eta ikasleak irakas-leak baino prestatuago datoz.Beste batzuetan plazeboa edoiruzurra ere bada, ikastetxebatzuetan teknologia berriaksartzeak esan nahi baitu soilikproiektore bat erabiltzen dela.Egunkarian irakurtzen nuenirakasle batzuk saritu zituztelaberritzaile izateagatik eta ikus-ten nuen baten berrikuntzazela klasean bere ohiko txapabota beharrean bere buruagrabatu eta gero Youtuben jar-tzen zuela. Non dago berrikun-tza? Bitartekoa aldatu da, bai-na txapa bera da. Bestetik,irakasle asko ez dago prestatu-ta ikasleak teknologia berrie-tan trebatzeko. Beraz, irudi-tzen zait gauza asko sartunahian ari direla, baina norajoan behar dugun jakin barik.Teknologiak bitarteko hutsaizan behar du eta ez helburua.

Liburua interesgarria da bar-netik egiten duzulako kriti-ka. Ez da inor libratzen, zuzeu ere ez, guraso eta irakaslezaren aldetik. Hautsak harro-tzeko asmoz egin duzu. Ez za-ra ondorioen beldur?

«Denok nahi duguseme-alabakautonomoak

izatea, baina ezdiegu uzten»

MITXELKO URANGA

Eskola enpresarekin konparatzen du:

irakaslea saltzailea da (edo pailazoa),

ikasleak produktuak eta gurasoak

bezeroak. Kritika darabil gauzak aldatzeko.

Maider Iantzi Goienetxe

«EOSKOLA» LIBURUARENEGILEA ETA IRAKASLEA

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 22 / 23

[Irri egiten du] Bai, bai, banaiz.Kontziente naiz gauza batzukesaten dituzun moduaren ara-bera oso mingarri izan daitez-keela. Baina pentsatzen dutadorea edo ausardia ere eraku-tsi behar dugula gauzak argiesateko. Ikastolen Elkartekoikastola batean egiten dut laneta bertatik datozen pedago-gia ildo batzuk ez ditut gustu-ko eta ez ditut inondik inoraegoki ikusten. Hori plazaratubeharreko tokian plazaratudut. Ez didate kasurik egin.Beste erabaki batzuk hartu di-ra. Nire iritzia ematen jarrai-tzen dut behar den foroetan,baina kontziente naiz bortiz-keria hori kontrolatu egin be-har dela batzuetan.

Frustrazio batetik sortu zenliburua. Zerk penatzen edokezkatzen zaitu gehien?Nik bokazioz hartu nuen lan-bide hau. Oso gustuko dut ira-kastea, baita ikastea ere, esko-lak ematen dituzunean,bereziki Filosofia bezalako arlobatean, ikasleengandik ikastenduzulako beharbada eurekikasten duten beste. Baina zu-re lana behar bezala egin nahiduzunean topatzen zara, aldebatetik, Madriletik lehenik etagero Jaurlaritzatik datorren le-gedi batekin. Bertan oztopodezente jartzen dira, ez dagoasmorik benetan autonomoakdiren helduak hezteko, baiziketa kontrakoa: despolitiza-tuak, mantsoak, arazorik sor-tuko ez dutenak. Nahiko frus-tratuta nago ez dugulakobehar beste tresna egin behar-ko genukeena egiteko. Ez daarazo bakarra. Zuzendaritzabatekin eta irakaslego batekinere egiten duzu topo. Irakasle-goan normalean aniztasunaizan ohi da eta batzuetan zuregustukoak diren erabakiakhartzen dira eta besteetan ez.

“

Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

«Umeari

teknologiarekin

bere kabuz bilatzen

uztea biologian

tesia egin nahi

duenari zera esatea

bezala da: ‘Hemen

duzu Oxford

Unibertsitateko

liburutegi osoa,

arakatu’.

Zentzugabea»

«Herrialde on batek

heziketa ona eta

irakasle onak

eskatzen ditu. Guk

kontrakoa egin

dugu: erdipurdiko

heziketa daukagu

erdipurdiko

irakasleak garelako

eta erdipurdiko

gizarte batean bizi

garelako»

herritarrak

Bestetik, gure ikastolako gura-soen egoera sozioekonomikoaerdi mailatik gorakoa da. Ho-rrek gustuko ez dudan eredubat dakar. Inklusiboa eta ber-dinzalea dela esaten zaigu,baina ez daukagu atzerritarrik,ez egoera ekonomiko latzeandagoenik. Gure ikasleek ikus-ten duten errealitatea ez dabenetakoa. Gauza batzuk azal-tzen dizkiezu ez dituztenakikusten eta bizitzen. Mezu ba-tzuen inguruan eztabaida sor-tzen saiatzen zarenean kontu-ratzen zara beren diskurtsoaoso modernoa eta politikokizuzena dela, feminista, bake-zalea... Baina benetan sakon-tzen hasten zarenean eta gal-dera konplikatuak egitendizkiezunean, beraiek plantea-tu ez dituztenak, konturatzendira pentsatzen dutena bainomatxistagoak direla. Badagoxenofobia puntu bat ere, arra-zakeria puntu bat... Eta horrekematen dit pena. Eskolak horriguztiari buelta eman beharkolioke eta ez du horretan inber-titzen. Nahiago du akademiko-ak diren kontuetan inbertitueta ez horrenbeste balioetan.Gizarte hobea nahi badugu bi-dea balioetan trebatzea da.

Lehen ikasleek irakasleei zie-ten beldurra. Orain alderan-tziz da: irakasleak ikasleeneta gurasoen beldur dira.Aspaldikoa dela ematen dubaina diktadura batetik gatoz,batzuen arabera atera ere ezgara egin. Errespetua esatenda baina nik uste beldurra zelairakasleek sortzen zutena. Zi-gor psikologiko eta fisikoakoso argiak ziren. Gure guraso-ek modu oso ilun eta latzeangogoratzen dute garai hori.Baina mutur batetik besterapasa gara. Ezkerraldeko ikaste-txe publiko batzuetan irakaslebatzuek defentsa pertsonaleko

kurtsoak eskatzen dituzte, bel-dur direlako. Ni pribilegiatuanaiz, ikasleekin dudan harre-mana oso estua eta ona da.

Guztiok ez dugu balio irakas-le izateko.Argi dut hori. Finlandiari ma-nia hartu diot topiko bihurtudelako, Filosofian Grezia beza-la, baina beraiek oso ondo ika-si zuten hori: «Herrialde edoestatu on bat nahi badugu, he-ziketaz on bat lortu behar du-gu eta horretarako irakasleonak behar ditugu». Guk kon-trakoa egin dugu. Erdipurdikoheziketa bat daukagu erdipur-diko irakasleak garelako eta er-dipurdiko gizarte batean bizigarelako. Erritmorik ez daukanpertsona batek balio ez duenbezala dantzari izateko, onar-tzen hasi beharko dugu denokez dugula balio irakasle izate-

ko. Gainera, denok ezagutzendugu irakasleren bat benetankaltegarria izan dena, ikasleakmodu desegokian tratatu di-tuena. Horiei ateak itxi behar-ko genizkieke. Ez da aski notagehiago eskatzearekin; horrekez du ezer bermatzen. Bestela-ko sarrera proba bat egin be-harko litzaieke, elkarrizketapertsonalak eta praktikarenbat. Beste moduren bat bilatubeharko litzateke benetanikusteko balio duzun ala ez.

Zure ustez memoria lantzeaez da antzua.Denok dakigu memorizatzehutsak balio izan digula azter-keta gainditu eta hurrengoegunean dena ahazteko. Bainanik oraindik gogoratzen ditutBatxilergoan irakatsi zizkida-ten gauza asko memorizatunituelako, interesa neukalako

eta une hartan irakasle harkemozionatu ninduelako, goza-tu nuelako. Berriro beste mu-turrera pasatzen ari gara: le-hen dena memorizatzen zeneta orain ematen du ez dugulaezer memorizatu behar, Inter-neten dena dugulako. Bainaneurozientzialariek argi etagarbi esaten dute ezinbestekoadela memoria lantzea burmui-na naturalki gara dadin. Erdi-bidea topatu beharko genuke.

Baina oraingo gazteak des-berdinak dira, aspertu egitendira estimulurik gabe.Pelikulak erabiltzen ditut ira-kasteko eta bi minutura moz-tu eta hitz egiten hasi behardut, ez direlako gai jarraitzeko.Pazientzia faltarekin ez duteagoantatzen. Irakasleok egoki-tu egin behar dugu. Talde etaikasle bakoitza ere ezberdinada, eta batentzat balio duenakez du bestearentzat balio.

Ikasleak ezagutu behar dira.Bai, baina horretarako beraie-kin hitz egin behar da eta ba-rreak eta tristurak partekatu.Irakasleok armazoia kendu be-har dugu, ikus dezaten gu eregizakiak garela.

Jakin-mina sortu zait ea nolaari zaren hezten zure umeak.[Irri algaraka hasi da]. Ikusiduzunez, ez naiz ez mutur ba-tekoa ez bestekoa. Ez naiz dizi-plinatua, dena ordenan man-tendu behar duenetakoa,baina ezta happy flower batere. Ikasleei esaten diet ez nai-zela euren laguna, irakasleabaizik. Eta semeei berdin, aitanaizela. Hortik aparte, ahaliketa harremanik estuena etanaturalena izaten saiatzennaiz. Baina teoriak pikutara jo-aten zaizkit batzuetan eta gus-tuko ez ditudan gauza askoegiten bukatzen dut.

Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

“«Gure ikastolan ez

daukagu

atzerritarrik, ez

egoera

ekonomiko latzean

dagoenik. Gure

ikasleek ikusten

duten errealitatea

ez da benetakoa»

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 24 / 25

hutsa

Espainiar askok dute banderareki-ko obsesioa. Puigdemont piperpotoari bi musu ematen ikuste-an soldaduskan eman genionare-

kin gogoratu nintzen, guk bibotea garbi-tu edo mukiak kentzeko egiten denimintzioa erabili bagenuen ere, antzez-pen bat alegia. Kuartelean teniente batgenuen goizetan bandera altxatzen ze-nean kalera atera, jendea geldiarazi etakoadratzen zuena.

Geu ere ikurrinarekin obsesionaturikibiliko ginen 13 urterekin gau batez lauikaskidek seminarioko areto nagusian

ikurrin txiki bat jarri genuenean. Egiaesan kartulina bat zen, baina Radio Piri-neicak bi dorreen artean zintzilikatu ge-nuela esan zuen eta zarata pixka bat era-gin zuen. Modu xume horretan hasigenuen kalera eramango gintuen ekin-tzaile curriculuma.

Garaitsu horretan gobernadoreak ereobsesionaturik egon ziren kolore zuri-gorri-berdearekin. Bizkaian GuillermoCondon izeneko bat erabat asaldatuomen zen behin Begoñako Amari buruz-ko deskribapen batean hiru kolore ho-riek deskubritu zituelako. Gure auzoko

mutil zahar batek manta zuri-gorri-ber-dearekin eramaten zuen aharia entrena-tzera. «Hi, manta hori nazionalistenaduk», esaten zioten eta «ez, nirea duk,Tolosako sariketa batean irabazitakoa»,erantzuten zien.

Espainiako banderari buruzko metafo-rarik ederrena fraide batek asmatu zuenBerako plazan gerra piztu berritan Gi-puzkoara zihoazen erreketeen bihotzakaltxatzeko antolatu zuten ekitaldi bate-an: «Emakume baten ezpain gorriak iru-dikatzen ditu erdian urrezko hortzekin».Julio Caro Barojak kontatzen du. •

hutsa

Banderak

Joxean Agirre

hutsa

Gauza asko izan daiteke baten-tzat norbere baserria, bereziki,han jaioa bada. Hori da nire ka-sua, Aitzarte baserria jaiotetxea

da niretzat. Ez dakit bertako umetakouneez oroitu egiten naizen, edo kontatuizan didatenagatik oroitzapenak eraikiditudan, baina oso haurra nintzenekoirudiak ikusten ditut denboran atzerabegiratzen hasten naizenean.

Urteak joan egiten dira, ordea. Aitzar-ten garai batean zegoen adina abere ezdago gaur egun. Ardien lanak egiteko,

ezeren okerrik ez bada, nahikoa dira gu-re gurasoak. Azken hilabeteotan, beraiekbakarrik bizi izan dira bertan, eta ahizpaeta biok agertu izan gara oso maiz amakprestatutakoa jatera. Orain, gure bizitza-ko etapa aldaketak medio, laukotea bil-du gara berriz ere. Bolada baterako izan-go dela jakitun, sustraietara itzultzeakdakarren konfiantzarekin, baina biziki-detzara berriz ohitzeak ematen duenbertigoarekin.

Lehen gaua igarota, iruditu zait betiegon naizela jaiotetxera lotua, errezilda-

rra naizen hein berean izango naizelaAitzarteko Nekane. Baina eskertzen duthori izateko eduki dudan askatasuna.Nonbaitekoa izatea ez baita handik ate-ra gabe egotea, nondik irten eta nora jo-an zaren kontuan izatea baizik.

Aitzartetik irtenda joan naiz tabernaralanera, unibertsitatera ikastera eta mi-krofono aurrean hitz egitera. Eta horie-tatik itzuleran, uste dut zerbait berriare-kin natorrela, Aitzarte gaur egundenaren aletxo bat jartzen laguntzen arinaizela. •

0hutsa

Konfiantza eta bertigoa

NekaneZinkunegiBarandiaran

herritarrak

zeguneetan era guztietako ja-tekoa topatu dezakete hegaz-tiek; arraina batzuetan, eraguztietako ornogabeak bestee-tan, algak... elikagai iturri itze-la dira hezeguneak. Horrezgain, babesgune ederrak dira.Finean, urez inguratutako le-kuak dira eta hegaztiek sarri-tan lasaitasuna topatzen dutehezeguneetan, arriskutik kan-po egotea. Jatekoa eta atsede-na bilatzen dute, beraz, heze-guneetan», segitu du bereazalpena biologoak.

Urdaibai BirdCenter heze-gune baten in-guruko natu-raren museobizia da eta

bihar, hilaren 4an, bere ateak za-balduko ditu hezeguneen eder-tasuna, balioa eta horiek babes-teko beharra nabarmentzekonazioarteko egun horren harira. Edorta Unamuno biologoak

Urdaibai Bird Centerren lanegiten du eta AranzadirenEraztuntze Bulegoko eraztun-tzaile aditua da. «Ramsar gunebat da Urdaibai, hezegune bat.Otsailaren 2aren bueltan,mundu mailan toki ugaritanhezeguneen garrantzia eta ba-lioa aldarrikatzeko ekintzakantolatzen dira, baita Urdai-bain bertan ere». Baina, zer da hezegune bat?

«Hitzak esaten duen bezala,ura dagoen tokia da hezegu-nea. Erreka inguruak, kostaldeinguruko urmaelak, padurak,putzuak... era batean edo bes-tean ura daukan gune hezebat –ur gozoa edo gazia izandaiteke–. Euskal Herrian ditu-gun sonatuenen artean dagoUrdaibai; itsasadar handi bat,hezegune itzel bat. Txingudi-ko badia ere aipa daiteke. Ba-rrualdean ere badaude, oso ga-rrantzitsuak gainera. Gasteizalboan, hiritik oso gertu, Sal-burua dago adibidez. Nafarro-an, Pitillasen badago hezegu-ne eder bat. Horiek dira, akaso,ezagunenak, baina Euskal He-rrian barna badaude hezegunetxikiagoak, putzuak... guztiakoso garrantzitsuak». Hezeguneak toki erakarga-

rriak dira hegaztientzat eta,ondorioz, haiek behatzekoaparteko erakusleihoak. «He-

Urdaibai Bird Centerrek, HezeguneenMunduko Egunaren harira, ateak zabaldukoditu bihar, igandez, goizeko hamaiketatikarratsaldeko bostak bitartean. Bisitaautogidatuak, bertako proiektuak bertatikbertara ezagutzeko aukera, hegaztieneraztunketa zientifikoa zuzenean ikustekogonbita... askotarikoa izango da aukera. Aparteko sasoia da Urdaibaiko natura

museo horretara gerturatzeko, GautegizArteagako hezegunean Europako hegaztiennegu-pasa bere momentu gorenean baitago.Udazken bukaeran Europa iparraldeko

hotzetik ihesi etorri ziren eta oraindik erehezegunean jarraitzen duten espezie askobehatu daitezke egunotan. «Eskandinaviakopenintsulatik etorritako ahate txistulariak,Wadden itsasotik etorritako mokozabalak,limikoloak iparralde urrunetik eta, zorte onapur batekin, behatzen horren zaila denzezen-txoria. Horrez gain, azken asteotanelano urdina behatzen ari gara hezeguneinguruetan. Espezie hori eskualdesemidesertikoetan bizi da, horregatikUrdaibai bezalako hezeguneetan behatzea ezda horren erraza», nabarmendu dute.

Ezkerreko irudian, adituakhegazti bat eraztuntzen.

Erdian, mokozabal bat, eta,eskuinean, antzarak

Oruetako paduran. URDAIBAI BIRD CENTER

HEZEGUNEEN MUNDUKO EGUNABustiguneak, landare eta hegaztientzako ezinbestekoarnasgune baino askoz gehiago

amagoia.mujika@gaur8.info

Ramsarko hitzarmena esaten zaio nazioarteko hezeguneak babesteko asmoz 1971kootsailaren 2an Irango Ramsar hirian sinatutakoari. Horregatik izendatu zuten, hain juxtu,otsailaren 2a Hezeguneen Nazioarteko Eguna. Mundu mailan ospatzen den egunaEuskal Herriko hainbat tokitan ere hartuko dute aintzat, Urdaibai Bird Centerren kasu.Hezeguneen balioa eta garrantzia aldarrikatzeko baliatuko dute biharko eguna.

ATEAK IREKITA HAMAIKETATIK BOSTETARA

INGURUMENA / b

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 26 / 27

Hartara, migrazio garaianhezeguneak oso toki garran-tzitsuak dira hegaztientzat.«Guk errepidez bidaia luze bategin behar dugunean, beha-rrezkoa dugu bidean geratu,zeozer jan eta pixka bateanatseden hartzea. Horretarakoditugu errepide bazterrekoatseden guneak. Hezeguneakhorixe bera dira hegaztientzat,egiten dituzte bidaia izugarriluze horietan, elikatu eta atse-den hartzeko tokiak. Oso-osogarrantzitsuak dira».

Garrantzitsuak dira, beraz.Baina, ematen al zaie dagokiengarrantzia eta balioa? «Arazoada hezeguneak baliorik gabe-ko toki bezala hartuak izan di-rela urte askoan, nahiz eta di-ru iturri ere izan badiren;arrantzarako gune primerako-ak dira, adibidez. Baina urteaskotan hezeguneak nekazari-tza landu ezin zen tokiak beza-la hartuak izan dira eta denbo-ra luzean joera nagusiahonakoa izan da: hezeguneaklehortu eta lur horiek nekaza-

ritzarako berreskuratu. Adibi-dez, Gasteizko Salburukoa adi-bide garbia da. Urte luzeetanbertako ura drainatu egin izan da, lurra lehor mantendu etabertan laboreak landu ahalizateko. Hori hartzen zen abe-rastasun bezala, ez hezegune-ak berak ematen zuena. Tokiaskotan hezeguneak guztiz de-sagertzen joan dira», azaldudu biologoak.

Eta orain kontrako bidea egi-ten saiatzen ari dira. «Hezegu-neek onura asko ematen di-

tuzte, eta ez bakarrik hegaztieta landareentzat, baita giza-kientzat ere. Munduko Heze-guneen Eguneko aurtengo le-loa honako hau da: ‘Hirietorkizun jasangarriaren alde-ko hezeguneak’. Eta argi dagohezeguneek onura dakartelahirietan ere. Esaterako, froga-tuta dago hezeguneek uholde-ak eusten laguntzen dutela,bertan ura hedatu egiten dela-ko. Bestetik, hezegune batzukur gezaren iturri garrantzitsudira. Uraren kalitatea hobe-

Urdaibai Bird Centernaturaren museo bizia da,aparteko tokia hegaztientzateta landarediarentzat.Gizakiarentzat, berriz, naturabehatzeko primerako tokia. URDAIBAI BIRD CENTER

tzen ere laguntzen dute; lan-daredia zabala izaten da ber-tan eta guk sortzen dugun za-borra filtratzen laguntzendute. Aisialdirako aparteko to-kia direla ere nabarmendu be-har dugu. Hezeguneetara ger-turatu eta bertan pilatzen denaberastasuna behatzea goza-men hutsa da. Eta batzuen-tzat –guretzat kasu– ogibideaere badira. Onurak asko eta as-kotarikoak dira eta horiek al-darrikatu egin behar ditugu»,bukatu du Edorta Unamunok.

herritarrak

Beren tailerreanhartu gaituzteTxaro Marañoneta Koro Mati-nez artista gas-teiztarrek, Kai-

na izeneko tailerrean. Izenhorrek ez du edariarekin zeri-kusirik, labeak tenperaturakseinalatzeko daukan gailua bai-

ta “kaina”. Lokal txiki eta txu-kuna da, ondo apaindutako era-kusleiho bat duena.

Eskuz lan egiten dute, bainabaita burua eta beste elementubatzuk erabiliz ere. Buztina lan-tzen dute, beste material ba-tzuekin nahastuta, ordea; esatebaterako, plastikoekin eta oiha-lekin, beren adierazpen artisti-

koa gauzatzen ondoen lagun-tzen dieten materialekin, ale-gia. Kainan ez dago ez errepika-tutako eskulturarik, ez muralikez inolako lanik. Batzuetan sai-lak egiten dituzte, estilo berekoaleak, baina errepikatu gabe.Diseinuaren mundura ere sar-tzen dira, erabiltzeko modukoartea egiteko.

Korok natura dakar gogorabere obra osoan: «giza jardu-nak jaiotza, garapena, bizitzaeta heriotza natur prozesuetanduen eraginaz» hausnartzendu. Adierazi nahi duena «formaorganikoek, ehundurek, kolore-ek sostengatzen dute», eta, ho-riek, hainbat teknika garatzekoaukera ematen diote.

Hausnarketa sumatzen daTxaroren obran ere, haren la-nak gai baten garapena baitira,objektu edo instalaziotan gau-zatuta, buztinaren eta bestematerial batzuen arteko «elka-rrizketaren» bidez. “Plastikozkoirla” bere azken sailean, esatebaterako, nabari da ingurume-narekiko kezka.

ASKOTARIKO TEKNIKAK

Euren teknika gaurkoa da, goitenperaturako buztinarekin lanegiten dute-eta, portzelana edogresarekin, baina ez teknikatradizionalean erabiltzen denbuztin gorriarekin. Batzuetanbuztina paperarekin nahastendute, hartara obrak ez du ho-rrenbesteko pisua hartzen etaaskoz erabilgarriagoa da. Halaere, teknika tradizionalean be-zala tornua ere erabiltzen dute;beraz, eskura dituzten teknikaguztiak erabiltzen dituzte, lana-ren arabera, adierazi nahi dute-naren arabera, alegia. Euskal ze-ramika tradizionalik egiten ezbadute ere, obraren batek ho-rren oinarria izan dezake. Esatebaterako, kaiku bat edo antzi-nako beste tresnaren bat eginizan dute, baina «gaurko begi-radaz».

«Bilaketa» horretan, batzue-tan makina bat proba egin be-har izaten dute, «horrela ereikasten da». Euren lana etenga-beko prestakuntza da, teknikaberriak ikasi eta ikertzea. «Ma-terial bakoitzak bere exijentziadauka. Esate baterako, ez diragauza bera gresa eta portzela-

infraganti

Artisautzatik artera. Buztina, gaurkora ekarrita, goitenperaturan eta beste material batzuekin nahastuta.Txaro Marañon eta Koro Martinez zeramikarien obraketengabeko bilaketaren emaitza dira. Materialak etateknikak ikertzen dituzte adierazpiderik egokienaren, berenhausnarketen euskarri artistiko ederrenaren bila.

TXARO MARAÑONETA KORO MARTINEZ

Txaro Marañon eta Koro Martinez lanean. Atzean hirugarren «langilea», labea. Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 28 / 29

na; portzelana lantzea gres finbat lantzea baino askoz zailagoada». Mundu horretara sartuta,hainbat gauza deskubritzen jo-an beharra dagoela diote: zeregin pieza ez apurtzeko, edo es-maltea ondo geratzeko, noizerabili behar diren moldeak…Batzuetan pentsatzen dute lanjakin bat oso ondo atera zaie-nez horrelako gehiago egin be-harko lituzketela, baina haragojoan nahi dute, zain dute betihurrengo erronka, materialare-kin, teknikarekin… Eta, diote-nez, labeak ere badauka magia:«Sorpresa asko ateratzen dirabertatik!». Hara sartzen dutenakontrolpean badago ere, «labeabeste langile bat da».

Gasteizko Arte eta LanbideEskolan ezagutu zuten elkarKorok eta Txarok duela urte as-ko. Oso giro ona zuten eskolan,eta hango ikasketak bukatu zi-tuztenean, 80ko hamarkadarenerdialdera, tailer bat antolatuzuten eskolako gela bereko seilagunek Hedegile kalean. Zen-bait urte eman zituzten han etagero nor bere aldetik joan zen.Txaro eta Koro elkarrekin, Erre-mentari kaleko honetara. Ho-geita zortzi urte joan dira ordu-tik. Koro irakaslea da, etahasieran eskolako lana eta zera-mika tailerrekoa batera egitenzituen. Ondoren, zenbait urte-ko eszedentzia eskatu zuen ira-kaskuntzan, baina tailerretikbakarrik bizitzeko gauza askoegin behar direla dio, are gehia-go ikastarorik eman gabe, etagaur egun lanaldi murriztua duirakaskuntzan. Txarok ere lanegiten zuen tailerretik kanpo,baina azken hamabi urteotanKainan egiten du lanaldi osoa.

GAURKO ZERAMIKA EZAGUTARAZTEN

Orain dela hamalau bat urte,beste zenbait zeramikarirekinbatera, EKG Euskal Keramikagi-le Garaikideak taldea sortu zu-

ten. Zortzi lagun dira taldean,bost gasteiztar, nafar bat eta bigipuzkoar. «Zeramika garaiki-dea ez da tradizionala bezainezaguna», diote, eta hori ezagu-taraztea da, hain zuzen ere, tal-de horren helburuetako bat.Taldeak hainbat erakusketa an-tolatu ditu, batez ere Euskal He-rrian, baina baita beste zenbaitlekutan ere, eta aurten Bartze-lonara joango dira. Zeramikajardunaldi arrakastatsuak ereantolatu izan dituzte Zegamanzenbait urtez. Halaber, hitzal-diak egiten dituzte.

Pozik daude Txaro eta Korotalde horretako kide izanda;gainera, askoz errazagoa omenda dena taldean banaka baino,«indar gehiago hartzen duzu».Bestalde, elkarri laguntzen dio-te, eztabaidatzeko iritzi eta pro-

posamen gehiago sortzen dira,nork bere bidea eta dinamikajarraitu arren.

Kainan enkarguz egiten di-tuzte lan asko. Lehenengo, zirri-borro bat aurkezten diote beze-roari, obra gutxi gorabeheranola geratuko den ikus dezan,eta, gustuko badu, aurrekontubat egingo diote. Batzuetanideia berezi eta nahiko zehatze-kin joan izan zaizkie, baina es-kuarki haien lanak ikusi dituenjendea da, eta obra kokatu nahiduen lekuaren neurriak eta tes-tuingurua azaltzen dizkiete, eazer iradokitzen duten Kainakolagunek. Batzuetan ikusi dutenobra baten berdina nahi izatendute, eta halakoxerik eraman-go ez badute ere, nahi izanezgero estilo bereko obra bat es-kura dezakete. Beraz denetari-

ko bezeroak dituzte, ideia ze-hatz bat daramanetik aholkubila doaneraino. Tartean, zernahi duen dakien baina disei-nua euren esku uzten duena.Jendea fidatu egiten dela diote.Nolanahi ere, bezeroari beharbeste azalpen ematen dizkiotetamainaz, koloreaz, prozesuaz...

Enkarguez ari direla, denborabehar dutela diote. Batzuekobra bat hurrengo asterakonahi izaten dute, ez baitira kon-turatzen lehenengo obra disei-natu beharra dagoela, eta, on-doren, moldatu, lehortzen utzi,labera sartu, esmaltatu, atzeraberriro labera sartu…

Erakusketa ugari egiten di-tuzte. Beren erakusketa propio-ak, kolektiboak eta parte har-tzen duten lehiaketak batuta,lana pilatu egiten zaie. Izan ere,

erakusketek lan handia ematenduela diote. «Zer nahi duzunegin pentsatu lehenik, eta gero,egin egin behar duzu». Sei bathilabeteko lana izan daitekeeladiote. «Batzuetan duzun ideia-rekin ondo datozen lan askoeginda dauzkazu, baina bestebatzuetan gehienak prestatubehar dituzu. Azkenean, lanak eramatea da politena». Politenabai, baina astuna ere bai, zera-mika oso pisutsua baita, batezere furgoneta kargatzeko or-duan. Luze joko luke Euskal He-rrian eta Euskal Herritik kanpoegin dituzten erakusketak ze-rrendatzeak, eta ez dira gutxiere biek lehiaketetan jasotakosariak eta aitorpenak.

Bestalde, ez dira gauza beraenkargu baterako lan egitea etaerakusketa baterako lan egitea.«Batzuetan oso zure interesekogaia planteatzen duzu eta be-harbada ez da jendearenganairitsiko». Izan ere, balio artisti-koa eta komertziala ez datozbeti bat; horren jakitun dira,noski, baina baita beren artistasenarekin leial ere. Hala, era-kusketa baterako «ez zara moz-ten, askatasun gehiagorekinlan egiten duzu». Salmentaribegira, erabiltzeko modukogauzak egiten dituztela diote;esate baterako, kutxatxoak, lo-reontziak, katilu txikiak, lanpa-rak, bitxiak… oso aukera zabala.

Txaroren eta Kororen obrakikusi eta ezagunegia ez den artebaten gaineko azalpenak en-tzunda, denbora galdu ez izana-ren sentsazioa dugu Kainatikateratzean. •

hutsa

Xabier Izaga Gonzalez

Koro eta Txaro erakusleihoan, tailerraren sarreran. Juanan RUIZ | ARGAZKI PRESS

Batzuetan pentsatzen dute lan jakin bat osoondo atera zaienez horrelako gehiago eginbeharko lituzketela. Baina harago joan nahidute, zain dute beti hurrengo erronka

Eskura dituzten teknika guztiak erabiltzendituzte, lanaren eta adierazi nahi dutenarenarabera. Ez dute euskal zeramika tradizionalikegiten, baina obraren batek horren oinarria du

hutsa

3 BEG

IRADA:

Denok dugun maskara…

osas

un

a /

hir

iare

n lo

(r)a

ldia

/ h

arre

man

ak Badatoz inauteriak, tolosarrak honezkero ari-tuko dira mozorroak sortzen, egiten, josten… karrozen apainketa eta ideien jarioa. Eus-kal Herrian inauteriak ederrak izaten dira. Na-farrak aurrenak dira horiek ospatzen, beraienohitura bitxi eta ederrekin. Lantz, Ituren,

Erratzu, Izaba eta Altsasu...Azpeitian ere modu bitxian ospatzen ditugu Elegante

Egunak; hasiera eman eta giro ederra izaten da herrian.Batzuentzat sakratuak izaten dira inauteriak. Sokamutu-rra, astearte goizeko diana… Denok gazte izan ginenekooroitzapen bikainak.Inauteriak kuriosoak dira izatez; zenbat mutil janzten

diren neskaz eta askorentzat aukera bikaina da beraienmaskara soziala apurbat behintzat bigundu eta kentzeko, zoramena-ri lekua uzteko.

Jaio eta nerabezarorabitartean denok eraiki-tzen omen dugu geuremaskara. Adituek diotelagungarria zaigulazenbaitetan harrema-nak, lan edo bikote ha-rremanak, mantentze-ko. Maskara soziala eredeitzen diote; batzueklotsatiarena, besteekbiktimarena eta bestebatzuek lotsagabeare-na… Baina denok omendugu, ustez, babestengaituen maskara.Haurrek ere ikasten

dute hori jartzen, etaguk terapeutok askotanmaskara hori, tartekabederen, kenarazten edoaldarazten saiatzen ga-ra, baldin eta pertsonarikalte egiten badio.Inauterietan dena li-

bre omen da, eraso se-xualak eta sexistak izan ezik, noski! Libre, gu li-

bre izateko, alajaina. Horregatik, gizonak emakumez janz-ten dira gogoz, eta gozatu ederra hartzen dute beste mutilbatzuei ipurdia ukitzen eta beste mutil batzuekin liga-tzen…Lotsatia otsoz janzten da eta beste guztiak beldurtzeko

papera hartuko du gau batez, egunerokoan dituen beldu-rrak, tarte txiki batean bederen, etxean utziz.Gure lan espektatibak, gaztaroan utzitakoak... azalera-

tzen dira. Hara hor, medikuz janzteko ohitura edota poli-ziaz, futbolariz edo pitonisaz… frustrazioak egia bihurtuz!

Zein ederrak izaten diren inauteriak, usaia, giroa, alga-rak eta musika bandak… Nire niak izan nahi zuen huraegia bihur daiteke, gauez edo egunez.

Maskara, Veneziakomaskarak, inork ezagu-tuko ez nauen gaua… Niaurten Doraemonezjantziko naiz; MaddalenArzallusek azaroaren27an Irungo agurreanabestutako bertsoa ika-si eta Puigdemont piloatopatzeko aukera izan-go dudanez , hauxeabestuko dut:

«Katalunian egun onEta Belgikan gabonBruselako leihoan

Bost mamu eta Puig-demont

Ze pozik bizi direnAmets batetik besteraEzker eta eskuinekoe-

kin batera Carles Puig-demont

Magoa ere badaBai, egia da hori!Gora eta gora betiCarles Puigdemont

Tron ponponGurea bukatu da ta

Hor konponTron pon pon

Zorte on denoi Mau-len eta Durangon!» •Hasi dira inauteriak Malerrekan. Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

Ana Elosegi SernaHarremanak Hezkuntza Elkarteko kidea

2018 | otsaila | 3

GAUR8• 30 / 31

1959. URTEKO ARGAZKI MAKURRA

Juantxo EGAÑA

SANTIAGO ARINA. GASTEIZKO UDAL ARTXIBOA. LFM-176I_1(6)

Argazki makurra da zinez goikoa, batez ere bere protagonistengatik. 1959. urtean jasoada; erregimen frankistaren baitan Elizak indar berezia zuen sasoian, nazionalkatolizismo-aren garaian. Errepresio gogorreko urteak ziren. Santiago Arinak (1909-2004) egindakoargazkian 1950tik 1954era bitartean Gasteizko gotzain izandakoa ageri da, Jose MariaBueno Monreal. Sevillako apezpiku gotzaina zela, 1959. urteko abuztuaren 8an, Arabakohiriburura bertaratu zen bere izeneko kale bat inauguratzera. 1867. urtetik eta ordura ar-te Molino de San Ildefonso izena zuen kalea, hain justu ere. Segizioan lagun izan zuen,beste batzuen artean, garaian Burgosko kapitain jenerala zen Luis Oliver Rubio (Nafarro-ako Buñuel herrikoa izatez). Militar hori komandantea zen 1936. urterako eta gerra zibi-laren lehendabiziko hilabeteetan Sevillan aritu zen Queipo de Llano jeneralaren agindue-tara, bidean milaka hildako utziaz.

97

71

88

76

75

00

1

80

20

3