protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”,...

44
Protocolo para a atención educativa do alumnado coa síndrome de Down Páxina 1

Transcript of protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”,...

Page 1: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDown

Páxina1

Page 2: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina2

Agradecementos Opresente Protocolo foi elaborado en base aos traballos dun grupo interdisciplinarioconstituido por asesores técnicos docentes da Consellería de Cultura, Educación eOrdenaciónUniversitaria,unmembrodosEquiposdeOrientaciónEspecíficos(EOE) eundirectorduncentrodeeducaciónsecundaria,asícomorepresentantesdaFederaciónDownGalicia:

• SusanaPérezVilariño:ResponsabledaÁreaEducaciónDownFerrol

• SabrinaMolinosCastro:ResponsabledeProgramasDownGalicia

• SoniaCaldasNovás:XerenteDownGalicia

Portavocesdo traballo conxuntodoGrupodeMelloraEducacióndaFederaciónDownGalicia no que están integrado as súas sete entidades membro: Down Vigo, DownPontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, DownCoruñaeDownOurense.

Page 3: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina3

1.Presentación 4

2.Principios básicos 6 Ainclusióncomoprincipio 6

Deseñouniversalparaaaprendizaxe(DUA) 7

Enfoqueecolóxico.Acolaboracióncoasentidadesecoasfamilias 8

3.Conceptos 10 SíndromedeDown 10

DiscapacidadeIntelectual 12

4. Orientacións no proceso de escolarización 14

5. Sensibilización da comunidade educativa 16

6. Proceso de atención educativa ao alumnado coa síndrome de Down 22

Aorganizacióndecentronaatencióneducativa 23

Orientaciónsmetodolóxicasedeaula 24

Medidascurriculares 28

Orientaciónssobreaavaliación 30

Seguimentodoalumnado 32

7. Orientacións de colaboración coas familias 34

8. Referencias bibliográficas 36 Recursosweb 39

9. Glosario de termos 40

Page 4: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina4

1.Presentación Todooalumnado tendereitoaunhaeducación inclusiva,equitativaedecalidadequepromovaassúasoportunidadesdedesenvolvementopersoal,sociale laboralao longodasúavida.

Parapoderfacerfronteaestedesafíoedesenvolveresteobxectivoéimprescindiblequeo sistema educativo no seu conxunto e o persoal docente, en particular, coñezan ascaracterísticasdoalumnadoedoseucontextofamiliareescolardexeitoquesefaganefectivasasoportunidadesdeensino-aprendizaxeda formamáisextensivae intensivaposible, dando opcións de participación, acción e obtención de logros a todo oalumnado,sendeixaraninguénatrás.

Nunhaescolaaberta,flexiblee senprexuízos,éonde todososnenos,nenas,mozosemozas dunha determinada comunidade poden e deben estar, participar, aprender eprogresar.Candonos referimos ao alumnado coa síndromedeDown, a consideracióndebeseramesma.Precisamoscontinuaravanzandocaraaunhaescolainclusiva,queseapoienaconviccióndequetodososalumnosealumnaspodenaprendercandose llesoutorganasoportunidadesecondiciónsdeaprendizaxeaxeitadas,educandoenvaloresque unicamente se aprenden en contextos de diversidade (igualdade, solidariedade,empatía, axuda mutua, respecto, tolerancia, compromiso cos demais…); unha escolaondesexaposibleaprenderavivireconvivirconigualdadedeoportunidades.

Nestesentido,adiscapacidadedunhapersoaresultada interacciónentreapersoaeoambiente no que se desenvolve. Isto implica que as limitacións dunha persoaconvértenseendiscapacidadecomoconsecuenciadasúainteraccióncunambientequepresenta barreiras e nonofrece os apoios que precisa para reducir as súas limitaciónsfuncionais.

Polotanto,seunhapersoasedesenvolvenunambientelibredebarreiras(nonsófísicas,senón de moi diversa índole) e cos apoios que necesita, as súas capacidadesdesenvolveransemáiseseráncadavezmáisoperativas.Asímesmo,experimentarámáise mellores situacións de éxito académico, persoal e social, o que reforzará a súa

Page 5: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina5

autoestima e fará que espere máis de si mesma e das súas propias capacidades.Medianteesteprocesomoitasdassúaslimitaciónspoden,incluso,desaparecer.

Setemosencontaqueosapoiosproporciónaosocontorno,esemesmocontornopodefacerqueunhapersoasesintamáisoumenoscapacitada.Polotanto,éresponsabilidadedetodasaspersoasqueformanpartedunhacomunidadeeducativa,tratardeinformar,reducir e/ou eliminar as posibles barreiras e prestar os apoios necesarios na procuradunha contorna educativa máis inclusivo e facilitador. Deberá prestarse especialatención ás posibles situacións de exclusión, dado que este alumnado pode ser máisvulnerableetermáisdificultadesparaacadaroéxitoescolar.AsíserecollenoArtigo5.3doDecreto229/2011,do7dedecembro,deatenciónádiversidade,ondesedispónquehaique“adecuaroscentrosdocentesásdisposiciónsvixentesenmateriadepromocióndaaccesibilidadeuniversal”.Polotanto,éprecisoadaptaraescolaaoalumnado,enonáinversa.

Os contextos educativos, polo tanto, deberán ser suficientemente flexibles, ecomprensivos, demaneira que entendan a diversidade como principio, como sinal deidentidadequeformapartedaesenciadaspersoas,unhaoportunidadedeaprendizaxepara todososmembrosdunhacomunidadeeducativa,eunelementoqueenriqueceodesenvolvementopersoalesocial,econtribúeamelloraraconvivenciaeconstruírunhasociedade máis xusta e tolerante. E, ao mesmo tempo, deben ter a disposición e adispoñibilidade de implementar as medidas e dotar dos recursos necesarios ao seualcance,quepromovanefacilitenesecontextodeaprendizaxeuniversal.

Page 6: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina6

2.Principios básicos Ainclusióncomoprincipio

A inclusión, comoprincipio fundamental donoso sistemaeducativo, está presente endiferentesdocumentos:

• ADeclaraciónUniversaldosDereitosHumanos(1948.art.26)recolleque"Todapersoatendereitoáeducación[...]equeestasedirixiráaoplenodesenvolvementodapersonalidadeea fortalecero respectoaosdereitoshumanoseás liberdadesfundamentais[...]"

• OInformedaUNESCO“Educación2030-DeclaracióndeIncheon”establecenomarco de acción para a realización do obxectivo de desenvolvemento sostiblecomoprincipiobásico,garantirunhaeducacióninclusivaeequitativadecalidadeepromoveroportunidadesdeaprendizaxepermanenteparatodosetodas.

• AConvención daONU sobre os Dereitos das Persoas con Discapacidade, de2006, dedica o seu artigo 24 ao dereito á educación desde unha perspectiva dedereitoshumanos,deacordocomodeloecolóxicodadiscapacidade,presenteentoda a Convención, e de acordo cos seus principios xerais: respecto, nondiscriminación, participación e inclusión, igualdade de oportunidades. Nelaestablécesequeos“EstadosPartesasegurarán:

A. queaspersoascondiscapacidadenonquedenexcluídasdosistemaxeraldeeducación por motivos de discapacidade, e que os nenos e as nenas condiscapacidade non queden excluídos do ensino primario gratuíto eobrigatorionindoensinosecundariopormotivosdediscapacidade;

B. quepersoascondiscapacidadepoidanaccederaunhaeducaciónprimariaesecundariainclusiva,decalidadeegratuíta,enigualdadedecondiciónscoasdemais,nacomunidadenaquevivan;

Page 7: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina7

C. quefaganosaxustesrazoablesenfuncióndasnecesidadesindividuais;

D. que preste o apoio necesario ás persoas con discapacidade, no marco dosistemaxeraldeeducación,parafacilitarasúaformaciónefectiva;

E. quefacilitenmedidasdeapoiopersonalizadaseefectivasencontornosquefomenten ao máximo o desenvolvemento académico e social, deconformidadecoobxectivodaplenainclusión.”

• ALei orgánica 2/2006, do 3 demaio, de educación (LOE), na redacción dadapola Lei orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidadeeducativa (LOMCE), a través da sección cuarta, favorece a educación inclusivapromovendo tanto a autonomía dos centros á hora de adaptar a normativa áscaracterísticasdoseucontornoedapoboaciónqueatenden,comoaflexibilidadedosistemanosaspectospedagóxicos,organizativos,etc.Enrelaciónaoalumnadocon dificultades específicas de aprendizaxe, asegurará a non discriminación e aigualdadeefectivanoaccesoepermanencianosistemaeducativo.

• O Decreto 229/2011, do 7 de decembro, polo que se regula a atención ádiversidadedoalumnadodoscentrosdocentesdaComunidadeAutónomadeGalicia fai referencia a que a escolarización do alumnado con necesidadesespecíficasdeapoioeducativo,entreoqueseatopaoalumnadoconsíndromedeDown,debeasegurarasúanon-discriminacióneaigualdadeefectivanoaccesoepermanencianosistemaeducativoordinario.

Deseñouniversalparaaaprendizaxe(DUA)

O deseño universal para a aprendizaxe (DUA), apoiándose nos principios do deseñouniversal e nos avances sobre aprendizaxe e as tecnoloxías da información e acomunicación(TIC),partedundeseñoparatodasaspersoas.Consideraadiversidadenoseu sentidomáis amplo, epresentaopciónspersonalizablesquepermitenprogresar atodooalumnado,partindodeondeestán,ecreandocontornas, recursos,dinámicaseferramentas que poidan ser empregadas polomaior número de persoas posible.Polotanto, inciden en todos os elementos do proceso educativo; non só se refire áplanificación de elementos curriculares prescritivos, senón tamén aos medios ou

Page 8: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina8

recursosqueutilicemos,áformadeutilizalos,ámetodoloxíadeensinanzaeavaliación,aorganizacióndeagrupamentos,espazosetempos,etc.

En definitiva, o deseño universal para a aprendizaxe asegura que o currículo éplanificadoepostoenprácticadetalmodoque,polasúapropiadefinicióneconcreción,nonsupónun impedimentooubarreiraparaaspersoasnodesenvolvementodas súascompetenciaspormordassúascaracterísticas.

Enfoqueecolóxico.Acolaboracióncoasentidadesecoasfamilias

O Enfoque Ecolóxico entende que o desenvolvemento psicolóxico do individuo é unproceso complexo que responde á influencia dunha grande variedade de factoresestreitamente ligados ao ambiente. Así, o postulado básico deste enfoque é que oresultado da interacción entre a persoa e os ambientes que a rodean (sexanmáis oumenosinmediatos–familia,escola,traballo,sociedade,...-),constitúenaprincipalfontedeinfluenciasobreasúaconductaesobreoseudesenvolvemento.

Polo tanto, para poder ofrecer unha resposta educativa inclusiva é preciso crearcontextos de aprendizaxe universal, que faciliten o acceso e a participación, libre debarreiras sociais, físicas, sensoriais, estruturais, cognitivas, comunicativas, curricularesoucalqueraoutras,equeteñanespecialsensibilidadecaraaoalumnadomáisvulnerableou susceptible de sufrir situacións de exclusión, de maneira que se sintan, acollidos,apoiados,comprendidosepoidanparticiparnasúacomunidadeeducativadesdea súapropiarealidade

Por outra banda, é fundamental partir de que hai unha gran variabilidade dentro docolectivo das persoas coa síndrome de Down e/ou discapacidade intelectual, ao igualque entre o resto do alumnado. É imprescindible coñecer a persoa, ver como sedesenvolve e considerar se o contexto educativo se adapta ás súas necesidades,facilitandoa súa interacción, participacióneprogreso.Do contrario, podemos caernaconsideracióndeque todooalumnadotenasmesmasnecesidades,atopaasmesmasbarreirase/ouprecisaosmesmosapoios

Page 9: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina9

ODecreto229/2011,do7dedecembro,noseuartigo40tratadearticularesteenfoqueecolóxicofomentandoaparticipacióndasentidades,asociaciónseoutrasorganizaciónsrelacionadas coa atención á diversidade, nos procesos de atención socio-educativaintegral ao alumnado. Deste xeito avánzase conxuntamente na garantía dunhaeducacióndecalidadeeinclusiva.

A articulación destes procesos de participación e empoderamento das familias e doalumnado supón un enriquecemento mutuo e a posibilidade de creación duncoñecementocompartidoquesetrasladanaconcrecióndedocumentoscomooquenosocupa.Así,protocoloscomaeste,realizadosapartirdasachegasedaFederaciónGalegade Institucións para a síndrome de Down (Down Galicia), docentes e membros deservizos de orientación, outros expertos de recoñecido prestixio e a propiaadministración educativa, permiten sentar as bases para que cada centro reflexione econfigureasúarespostaeducativa,adaptadaásúarealidade,nasmedidaseprogramascontempladosnoseuPlanXeraldeAtenciónáDiversidade.

Page 10: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina10

3.Conceptos SíndromedeDown

AsíndromedeDownéunhaalteraciónxenéticaqueseproducepolapresenzaduncromosomaextra(ocromosomaéaestruturaqueconténoADN)ouunhapartedel,nopar21(ademaisdosdousqueexistenhabitualmente);poriso,estasíndrometaménsecoñececomotrisomía21.

Adiagnoseda síndromedeDown, competencia dos servizos sanitarios, é prenatal ouperinatalpoloque,salvocasosmoiexcepcionais,oalumnadoincorporaraseaoscentroseducativoscundiagnóstico.

Asprobasprenataispodenserprobabilísticas(screeningeADN-fetal)oudediagnóstico(amniocentese). Esta última adóitase realizar unicamente se existen antecedentes dealteraciónsxenéticas,seaidadedanaioaconsellaouseasprobasprobabilísticasdanunriscoaltodequeofetopresentesíndromedeDown.

Por outra banda, o diagnóstico despois do parto faise cos datos que proporciona aexploración clínica, considerando o fenotipo (trazos físicos típicos na síndrome deDown), e confírmase posteriormente mediante o cariotipo (estudo cromosómico queconfirmaaexistenciaduncromosomaextranopar21).

Á marxe deste concepto biolóxico, é importante destacar una serie de ideas quecontribúenáclarificacióndoqueéasíndromedeDown:

• É a principal causa de discapacidade intelectual (entre un 15% e un 20% daspersoas con discapacidade intelectual teñen síndrome de Down) e a alteraciónxenéticahumanamáiscomún.

• Prodúcesedeformaespontánea,senqueexistaunhacausaaparentesobreaquesepoidaactuarparaimpedilo.

Page 11: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina11

• Presenta unha incidencia de, aproximadamente, 1 de cada 1000 nacementos edáseporigualentodasasetnias,culturaseestamentossociais.

• Tenun factorde riscona idadedosproxenitorese,demaneiramoiexcepcional,nun1%doscasos,prodúceseporherdanza.

• Nonéunhaenfermidade,aíndaquesitenunhamaiorincidenciadedeterminadosproblemasdesaúde:cardiopatías,enfermidadesrespiratorias…

• Nonpresentadiferenzasdegradación, aíndaqueo efectoque a presenzadestaalteraciónproduceencadapersoaémoivariable.

• Dá lugar a algunhas características físicas comúns (ollos lixeiramente nesgados,mans pequenas, menor estatura, hipotonía muscular...) pero cada persoa ésingular,cunhaaparencia,personalidadeehabilidadespropias.

• AscaracterísticasdasíndromedeDownteñenunhas influenciasmoiparticularesnaaprendizaxequefanquesexanpersoascunbodesenvolvementodapercepciónememoria visual, quenecesitenmáis tempopara a realizaciónde tarefas e queteñandificultades para a xeneralizacióndas aprendizaxes e para a resolucióndeproblemas.

• A síndrome de Down é unha característica máis das persoas que, coma todas,presentanunhapersonalidade,afeccións,ilusiónseproxectospropios,quesonosque verdadeiramente os definen sendo a súa discapacidade unha característicamáis.

• Cando reciben unha atención adecuada, de acordo coas súas necesidades(aceptación familiar, estimulación temperá, atención educativa, prevención evixilancia da saúde…), e dispoñen de oportunidades e dos apoios necesarios, aspersoas coa síndrome de Down progresan no seu desenvolvemento nunhacontorna de equidade e participando na sociedade como un cidadán ou unhacidadádeplenodereito.

Page 12: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina12

DiscapacidadeIntelectual

A discapacidade intelectual, segundo o modelo médico da Americam PsychiatricAssociation, “comeza no período de desenvolvemento e inclúe limitacións dofuncionamento intelectual e do comportamento adaptativo nos dominiosconceptual,socialepráctico”.

As limitacións no funcionamento intelectual afectan “ao razoamento, á resolución deproblemas, á planificación, ao pensamento abstracto, ao xuízo, á aprendizaxeacadémicaeáaprendizaxeatravésdaexperiencia”.Easlimitaciónsnocomportamentoadaptativo afectan “á comunicación, á participación social e á vida independente, encontornascomoofogar,aescola,otraballoeacomunidade”.

Deacordocomodelo socialenomarcodaConvencióndaONUsobreosdereitosdaspersoascondiscapacidade,éesencialterencontaasseguintespremisas:

• As limitacións no funcionamento presente débense considerar no contexto deambientescomunitariostípicosdosiguaisenidadeecultura.

• Unhaavaliaciónválidatenencontaadiversidadeculturalelingüísticaasícomoasdiferenzasencomunicacióneenaspectossensoriais,motoresecondutuais.

• Nunhapersoa,aslimitaciónsadaptativasespecíficasamiúdocoexistenconpuntosfortesnoutrashabilidadesadaptativasououtrascapacidadespersoais.

• Un propósito importante da descrición de limitacións é o desenvolvemento dunperfildenecesidadesdeapoio.

• Se semanteñen apoios personalizados apropiados durante un longo período, ofuncionamento na vida da persoa con discapacidade intelectual xeralmentemellora.

Page 13: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina13

Seo trasladamosaoámbitodadiscapacidade intelectual, as limitaciónsdunhapersoaconvértense en discapacidade só como consecuencia da interacción da persoa cunambiente que non lle proporciona o adecuado apoio para reducir as súas limitaciónsfuncionais. En consecuencia, a discapacidade intelectual xa non se considera un trazoinvariabledapersoa,senónunhalimitacióndofuncionamentohumano,queexemplificaainteracciónentreapersoaeoseumedio.

Page 14: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina14

4. Orientacións no proceso de escolarización Segundo o establecido no artigo 17 do Decreto 229/2011, os centros ordinariosconstitúenoreferentebásicoparaosefectosdeescolarización.

O proceso de escolarización do alumnado coa síndrome de Down deberá asegurar odereito a unha educación de calidade en condicións de equidade, igualdade e deinclusión,promovendo:

• asúapresenzanogrupoordinario,

• asúaparticipaciónnasaccióneducativasdirixidasaogrupo,

• oprogresonasúaaprendizaxe.

EstesprincipiosdeactuacióndeberánestarrecollidosnoProxectoeducativoatravésdoPlan xeral de atención á diversidade, e demais documentos de organización,planificación e funcionamento. Deberá, polo tanto, formar parte dos procesos desensibilizacióneatencióncaraádiversidadedetodasaspersoasimplicadasnocentro.

Logo de ter realizada ou actualizada (cando proceda) a avaliación psicopedagóxica ederivadooinformepsicopedagóxicoeoditamedeescolarizaciónnoseucasoocentrogarantiráque:

• Oequipodocente,baixoacoordinacióndapersoatitora,coñeceráoresultadododitoinformeentodooquesexanecesarioparaasúafuncióneducativa.

• Deseñará as concrecións do currículo necesarias baixo a perspectiva do deseñouniversal para a aprendizaxe que garantan os principios de accesibilidadeuniversal.

Page 15: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina15

• Garantirá os apoios educativos necesarios e os axustes razoables no marco daeducacióninclusiva,dexeitointegralecoordinadoaniveldeaulaecentro.

• Realizaranse os seguimentos precisos para dar unha resposta integral, flexible eadaptativaaoalumnado.

• NocasodequeoalumnadoforasuxeitodasmedidascontempladasnoProtocolointerinstitucional de atención temperá, estas serán valoradas para garantir acontinuidade do proceso de atención e dos axustes adecuados. No caso dealumnadoquenonforasuxeitodestasmedidasperoseconsideraaaplicacióndoProtocolointerinstitucional,seguiraseoprevistonocitadoprotocolo.

Page 16: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina16

5. Sensibilización da comunidade educativa Construír culturas inclusivas é unha misión que debe ser compartida por todos osmembros dunha comunidade educativa: profesorado, alumnado, familias e outrosprofesionais, xuntocoapoioeaparticipacióndacomunidadesocial inmediata,barrio,veciñanza e institucións; estar incluído supón participar, tanto no contexto educativo,como na comunidade social. Polo tanto, aprender e ensinar a recoñecer, valorar erespectar as diferenzas, e comprender o concepto de diversidade no seu sentidomásamplo,debeformarpartedoprocesodesensibilizaciónnunhacomunidadeeducativa.

Portodoisto,unproxectoeducativocomprometidocoainclusión,debeidentificartodasaquelasposiblesbarreirasqueimpideneoudificultanaaccesibilidadeeparticipacióndetodo o alumnado no proceso educativo. A continuación citamos algunhas desasbarreirasquepodendificultaraditaparticipacióneásquedeberemosprestarespecialatenciónparapoderabordalas:

• Barreiras sociais: refírense aos obstáculos mentais e actitudinais: baixasexpectativas, sobreprotección,medo, rexeitamento, indiferenza, falta de apoios,etc.sonbarreirasquecondicionanavidadunhapersoafacendoquesesintamáisoumenoscapazemáisoumenosincluída.

• Barreiras físicas: fan referencia a obstáculos da contorna que impiden oubloquean a mobilidade ou o acceso. Na resolución de actividades e exercicios,suporían unha execución motora que non pode ser salvada por alumnado condificultadespsicomotoras.Podemoseliminalassedeseñamosactividadesetarefascondiferentesalternativasparaasúaexecución.Deberemospropoñerdiferentesformasdepresentacióndeactividadesediferentesvíasdeexecucióneexpresión:gravación de audios, vídeos, elección de ilustracións, escritura ao ditado,actividadesmanipulativas, etc., que permitan adquirir e valorar as aprendizaxes,considerandoadiversidadedoalumnado.

Page 17: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina17

• Barreirassensoriais:sonasrelativasápercepciónsensorial,édicir,ámaneiraenquepercibimosainformaciónatravésdossentidos.Paraatenderadiversidadedaaula,deberemosconsiderarapresentaciónda informaciónatravésdediferentesmodalidadessensoriais(auditiva,visual,táctil…).

• Barreirascognitivas:estánrelacionadascosprocesosmentaisqueinterveñennaresolución de tarefas e actividades cognitivas. Podemos facilitar o acceso aoscontidosempregandocertosapoiosqueactivanosprocesoscognitivos.Asaxudasconceptuais,comoorganizadoresgráficos,mapasmentais,rutinasdepensamentoou autoinstrucións son instrumentos que se poden empregar na aula e queresultan de utilidade para o grupo-clase, ademais do deseño universal para aaprendizaxe(DUA),queinclúecriteriosdelecturafácil.

• Barreiras estruturais: son as derivadas de situacións de aprendizaxe nunhacontornadesordenada,poucopredecible,inestable,senorganizacióndotraballo...Poderían superarse empregando un sistema de traballo organizado e predicible,conapoios visuais que lle permitanao alumnadoorientarse sobreoquehai quefacer;conapoiosespaciais,edistribucióndeespazosdeaulaqueaxudenacoñeceronde hai que facelo; e con estruturas e rutinas que acheguen seguridade parasabercandohaiquefacelo.

• Barreiras comunicativas: empregar unicamente a ruta auditiva e o uso dalinguaxe oral, pode supoñer unha barreira para atender a diversidade da aula. Épreciso proporcionar diversas canles comunicativas como a visual, táctil,pictográfica,signada…facilitandoaoalumnadoquepoidaexpresarseecompartirassúasaprendizaxesempregandoestessoportes.

• Barreiras curriculares:a faltadeflexibilidadee ahomoxeneidadenaspropostaseducativas, nosmateriais, nasmetodoloxías, etc. condicionan a adquisición dasaprendizaxes e o tipo de interaccións e relacións que se dan na aula. Unhaprogramación axustada á diversidade, a implementación e diversificación deestratexias, o deseño multinivel con actividades e materiais didácticos condiferentes niveis de complexidade para a resolución de tarefas, metodoloxíascooperativas que faciliten a participación equitativa e o apoio mutuo, unhaavaliación por competencias con criterios de equidade, a coordinación e

Page 18: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina18

colaboración entre o profesorado, a docencia compartida… son aspectos quepodensalvarcertasbarreirascurriculares.

Polo tanto, o proceso de inclusión debe achegarnos á consideración da diversidadecomounhaoportunidadeparaaconstrucióndaconvivenciaedesenvolvementopersoaldo alumnado, procurando a eliminación de ditas barreiras para a participación e oprogreso,eaproveitandoepromovendosituaciónsdeaprendizaxesútilesparaavida,polo que achegamos as seguintes propostas na procura dunha comunidade educativamáissensibilizada:

1. Aproveitarase a diversidade como unha oportunidade para a construción daconvivencia e o desenvolvemento persoal do alumnado, promovendo situaciónsdeaprendizaxeútilesparaavida.

2. Identificaranse, suprimiranse e/ou minimizaranse barreiras que impidan aparticipación.

3. Promocionaranseacciónsdesensibilizaciónnorelativoádiversidadeeásmedidasde atención nas que poidan participar todos os membros da comunidadeeducativa.

4. Facilitaraseaidentificaciónepromocióndosdiscursosquefavorezanadiversidadeen xeral, e a diversidade cognitiva en particular, contribuíndo a evitar a“etiquetaxe” e o “efecto Pigmalión” (ou profecía autocumprida) e a potenciar amelloradaaccióneducativa.

5. Fomentaraseaparticipacióne implicaciónde todososmembrosdacomunidadeeducativa na xestión, na planificación e no desenvolvemento do proxectoeducativo.

6. Confiarase nas posibilidades do alumnado coa síndrome de Down, evitandoexpectativas baixas e trasladando esa confianza aos seus compañeiros ecompañeiras.

Page 19: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina19

7. Xerarase debate sobre prexuízos existentes, entendendo que a igualdade debeempezar por cada un, recoñecendo a verdadeira dimensión da diversidade, e acontribución e beneficio que provoca no grupo, analizando a evolución dasactitudes e dos valores do alumnado e a sociedade en xeral con respecto áspersoascoasíndromedeDown.

8. Estarasealertaanteposiblessituaciónsdeexclusiónedesenvolveransemedidaseactuacións de tipo curricular, relacional e organizativo, para promover aconvivenciapositiva,anondiscriminacióneo respectopolasdiferenzasmáisaládocontextodeaprendizaxedaaulapropiamenteditoeestendéndoseaostemposderecreoeactividadesextraescolaresecomplementarias.

9. Resaltaraseaimportanciadeactuarantecalqueraactodiscriminatorio,nomarcodoPlandeconvivenciadocentroeoprevistonosprotocolosdeEduconvives.gal.

10. Fomentaraseunboclimadeaula,acordandonormasepautasdecomportamentopara todos/as, empregando estratexias de cohesión de grupo e demediación eresoluciónpacíficadeconflitosentreoalumnadoeentrealumnado-profesorado,favorecendoaconvivenciaeatolerancia,etc.

11. Proporcionaranse canles comunicativas como a oral, visual e táctil, mediante oempregodesistemasalternativosouaumentativosdecomunicación (SAAC)querecorranasistemaspictográficos,signados,etc.aoalumnadoqueteñadificultadespara empregar a comunicación oral, permitindo, así, acceder á información atravésdestesmodelos,epermitindo,tamén,queoalumnadopoidaexpresarseecompartir as súas aprendizaxes empregando estes soportes. Os SAAC seránempregados polo alumnado usuario na súa relación con toda a comunidadeeducativa.

12. Paralelamente concienciarase á comunidade educativa sobre a importancia deutilizar, por parte de todos e todas, formatos de comunicación diversos queasegurenacomprensiónporpartedestealumnado.

13. RecollerasenaconcreciónanualdoPlanxeraldeatenciónádiversidade,queformapartedaprogramaciónxeralanual,asmedidasdirixidasaevitarouminimizaras

Page 20: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina20

barreirasqueimpidanaparticipacióneaaprendizaxedoalumnadocoasíndromedeDown.

14. Prestaraseespecialatenciónáacollidadestealumnadoasícomoaosperíodosdetransiciónentreetapaseducativas,mesmoentreosdistintosniveis.

15. Informarase e formarase ao profesorado para crear contornas sen barreiras epoder dar resposta ás necesidades de atención e apoio de todos os alumnos/as,dandoprioridadeásactividadesformativasenfuncióndasnecesidadesdosedasprofesionais e do centro, establecendo espazos e tempos para o seudesenvolvemento.

16. Promoverase intervencións directas de formación, asesoramento e apoio encolaboracióncoasentidadesespecializadas,quedifundanarealidadedaspersoascoasíndromedeDownedoutroscolectivos,desmontandoestereotipos,poñendoenvalorosproxectosdeformaciónencentroseasEscolasdeNaisePais.

17. Facilitarase,desdeaorganizacióndocentro,acoordinaciónentreosprofesionaisqueinterveñencoalumnadocoasíndromedeDown,favorecendoepromovendoqueatopenespazosetempospararealizarplanificaciónsconxuntaseparaqueaintervención se realice co maior grao de coherencia, de coordinación e decolaboraciónposible.

18. Trataranse de definir os roles e as funcións de cada persoa que forma parte doequipoeducativo,naprocuradunhaintervenciónconxuntaecoordinada.

19. SistematizaraseointercambiodeinformaciónrelevantenoscambiosdecursoedeetapaeducativaoudecentrodoalumnadocoasíndromedeDown,paraaseguraracontinuidadedoprocesoformativoefavoreceraatencióneducativamáisaxeitadaacadaalumnooualumna.

20. Impulsarase a comunicación e coordinación entre a familia, o profesorado e osservizosdeorientación;e,atravésdafamilia,conoutrosservizoseentidadesqueatendenoalumnadocoasíndromedeDown.

Page 21: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina21

21. Favorecerase a creación de grupos equilibrados en canto ao alumnado quepresenta especiais dificultades, onde, sempre que sexa posible, semanteñan osvínculosconcompañeiros/asdereferenciadocentroouetapaanterior,quesirvancomoapoionaturalnoprocesodeadaptaciónnonovocentroouetapa.Poloxeral,oscompañeirossonunafontedeinformacióneapoioimportante.

Page 22: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina22

6. Proceso de atención educativa ao alumnado coa síndrome de Down ÁhoradeplanificaraatencióneducativacoalumnadocoasíndromedeDown,unhaboaavaliación do contexto educativo, así como das potencialidades e competenciasadquiridaspoloalumnadoseráopiarnoquesesustentaráatomadedecisiónsposterior.Esteprocesoorganizaraseatravésdarealizacióndaavaliaciónpsicopedagóxica.

O centro debe contar con toda a información necesaria, polo que convén recordar oestablecido na disposición adicional vixesimoterceira da Lei orgánica 2/2006, do 3 demaio, da educación, segundo a redacción dada pola Lei orgánica 8/2013, do 9 dedecembro,demelloradacalidadeeducativa,

“ 1.Os centros docentes poderán recadar os datos persoais do seu alumnado que sexannecesarios para o exercicio da súa función educativa. Os ditos datos poderán facerreferenciaáorixeeambientefamiliaresocial,acaracterísticasoucondiciónspersoais,aodesenvolvemento e resultados da súa escolarización, así como aquelas outrascircunstancias cuxo coñecemento sexa necesario para a educación e orientación dosalumnos.

2.Ospaisoutitoreseopropioalumnadodeberáncolaborarnaobtencióndainformaciónáque se fai referencia neste artigo. A incorporación dun alumno ou alumna a un centrodocentesuporáoconsentimentoparaotratamentodosseusdatose,noseucaso,acesiónedatosprocedentesdocentronoqueestiveraescolarizadoconanterioridade,nostermosestablecidosnalexislaciónsobreproteccióndedatos.Noseucaso,ainformaciónáqueserefire este apartado será a estritamente necesaria para a función docente e orientadora,nonpodendotratarseconfinsdiferentesdoeducativosinconsentimentoexpreso.”

Page 23: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina23

Aorganizacióndecentronaatencióneducativa

AescolarizacióndoalumnocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectualdeberexirse polos principios de equidade e inclusión asegurando a igualdade deoportunidades no acceso e permanencia no sistema educativo. Para iso, é precisodeseñaruncontextoeducativonoquetodooalumnadopoidaestarpresente,participare aprender, de maneira que permita incorporar os apoios e/ou adaptacións que seprecisen:

1. Buscarase a estabilidade do profesorado que interveña con este alumnado, nomarcodanormativavixente,incentivandoaeleccióndatitoríaconalumnadoconsíndromedeDownenbaseacriteriospedagóxicos.

2. Potenciaraseafigurado/atitor/acomoprofesionaldereferenciaparao/aalumno/ae para o intercambio de información e coordinación coa familia e co resto doequipodocente.

3. Promoverase o establecemento de colaboracións con outros profesionais eentidadesquepoidanachegarvaloraoprocesoeducativodoalumnooualumna.

4. Informarase ao profesorado, por parte da xefatura do Departamento deOrientación,dasconclusiónsdaavaliaciónpsicopedagóxica,sobreasnecesidadesdoalumnadonosdiferentesámbitosedaspropostasdeintervencióneducativa.

5. Implantaranseprogramasde asesoramentoeorientacióneducativa e vocacionalaxustados ás necesidades de cada alumno/a, facilitando a información axeitadasobrerecursosexistenteseacompañandonoprocesodetomadedecisións.

6. Facilitarase a incorporación de estratexias de investigación e innovación nasprácticaseducativas,motivandooprofesoradoaparticiparenprocesosdeanáliseerecollidadeinformaciónparaatomadedecisións,estratexiasmetodolóxicasdeinvestigación para a avaliación do progreso e impacto de iniciativas e prácticasescolares, difusión de boas prácticas a través de xornadas, grupos de traballo,boletíns...

Page 24: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina24

7. Contribuiraseapotenciarasúaautoestima,valorandoacapacidadedeprogresoeasmetasacadadas.

8. Visibilizaranseboasprácticasenrelaciónáinclusión.

9. Promoveraseaparticipacióndoalumno/anogruponasactividadesqueserealicenfórada aula, contribuíndoa evitar posibles situaciónsde illamento (nese labor érelevante a actuación do profesorado de garda e o persoal de administración eservizos ou outros membros da comunidade educativa, durante recreos, saídasextraescolares,cambiosdeaula,comedor,transporte,...)

10. Potenciaraseaaprendizaxedacidadaníaactivadexeitoqueoalumnadodocentrose forme á vez que incide no seu contorno cun labor de servizo á comunidade(comoporexemploconproxectosdeaprendizaxeeservizo).

11. Visibilizaranse situaciónsdeéxitodepersoas coa síndromedeDowne,enxeral,condiversidadefuncional.

Orientaciónsmetodolóxicasedeaula

A Atención á diversidade nunha escola inclusiva pon en valor a personalización doprocesodeensino-aprendizaxe,quedebeadaptarseásdistintasrealidadesdasalumnasedosalumnosdosistemaeducativoconsiderandoosdiferentescontextos,asícomaassúas potencialidades, ao seu desenvolvemento, aos seus ritmos, aos seus estilos e ássúas particulares formas de aprender. Neste sentido, coa fin de crear un contexto deaprendizaxeuniversalqueconsidereavariabilidadedoalumnado,propoñemosque seteñanenconsideraciónasseguintesestratexias:

1. Transmitirase a información mediante frases curtas, de forma clara, con boapronuncia e asegurándonos de que nos está prestando atención. Verificarasesemprequeo/aalumno/aentendeuainformaciónqueselletransmitiu.

Page 25: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina25

2. Astarefaspresentaransesecuenciandoainformaciónpasoapaso,fragmentadasegraduadassegundoadificultadeparaunhamellorconsolidacióndaaprendizaxe.

3. É preciso adaptarse ao seu ritmo de traballo, deixándolle máis tempo, se fosenecesario, para acabar a actividade e, pouco a pouco, ir pedíndolle maiorvelocidadenassúasrealizacións.

4. É recomendable proporcionarlle pautas de actuación, estratexias, formas deactuar,instruciónsconcretas,enlugardenormasxeraisdecarácterabstracto.

5. Empregarasemáisaaxudadirectaedemostracións (pormediodomodeladoeaimitación)calongasexplicacións.

6. Adaptaraseaduracióndasactividadesasúacapacidadedeatención.Poloxeral,émellorplanificarmoitasactividadescurtasquepoucasdelongaduración.

7. Evitaranse tarefas repetitivas que supoñan a perda de interese e a posibleaparición de condutas inapropiadas e que poidan ser interpretadas de formaerrónea.

8. Os contidos de aprendizaxe presentaranse mediante distintas modalidadessensoriais, con imaxes,gráficos,debuxos,pictogramasouesquemas,candosexaviable e/ou necesario, e tendo en conta que a información interiorízana mellorempregandovariasvíasdeacceso:a travésdavista,dooído,do tactoemesmomanipulandoobxectosreaissemprequesepoida.

9. Primaraseavaloracióndoesforzomáiscaoresultadodotraballorealizado,paramelloraraautoestimadoalumnooualumnaeasúamotivación.

10. Éconvenienteterpreparadoconantelaciónomaterialquesevaiutilizarecontarconmaterialenabundancia,por sehoubesequemodificarasactividadesquesetiñanprevistasnunprincipio.

11. Convén que existan unhas normas claras sobre a utilización do material, e quesexan intelixiblesparatodooalumnado.Cómpreorganizaromaterialnaaulade

Page 26: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina26

formaqueseatopefacilmente,quesepoidaaccederaelconcomodidadeequesepoidagardarsenproblema.

12. Favorecerase o autocontrol e a responsabilidade esixíndolle o cumprimento dasnormasacordadasparaaaulaeocentro.

13. Facilitaraseaadaptaciónaocambiodeactividadeestablecendoosapoiosprecisosenfuncióndassúasnecesidades.

14. Éprecisoadaptarsemáisaoniveldecomprensiónquedeexpresión.Enxeralasúacapacidadedecomprensiónésuperiorádeexpresión.

15. Reforzaranseosboshábitos(constancia,puntualidade,coidado…)evitandofacerxuízosacausadecondutasdesaxustadas.

16. Nonsellesproporcionaráaxudanaquiloquepoidanfacerporsimesmos,evitandoa sobreprotección. É importante tratar o alumnado coa síndrome de Downconforme a súa idade cronolóxica (non son eternos nenos/as), marcándolleresponsabilidades propias e sen permitir condutas ou accións que non se llepermitiríanaorestodoalumnado.

17. Fomentarase a responsabilidade e autonomía no desenvolvemento das tarefas,utilizando estratexias de autoaprendizaxe que permitan que os alumnos e asalumnastraballenporsisósnaaula,evitandoadependenciaexcesivadopersoalde apoio ou dos compañeiros.O persoal docente pode facer demediador, paraachegar os coñecementos ao alumno/a, pero sempre buscando que o/a neno/asexaprotagonistadasúapropiaaprendizaxe.

18. Ofreceranse situacións educativas de éxito, que posibiliten a mellora do seuautoconcepto e da súa autoestima no ámbito escolar, que fagan que se sintacapacesevaloradoscomomembrosactivosdoseugrupopoñendoenvalorasúacontribuciónael.

Page 27: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina27

19. Promoveranseasaprendizaxesprácticas,útiles,funcionais,aplicablesdemaneirainmediataoupróximanasúavidacotiá,quefomentenasúamotivaciónequellespermitanpercibirasúautilidade.

20. Empregaranseactividadesdedeseñouniversal sobre situaciónsda súa vida real,nasquepoidaparticiparactivamenteepartindosempredocoñecido.

21. Xeraranse situacións de aprendizaxe motivadoras para manter a atención,procurandobuscaractividadespróximasaosseus interesesedentrodasúazonadedesenvolvementopróximo.

22. Pode ser conveniente aplicar programas específicos de autonomía persoal,habilidades prosociais e educación emocional, tendo en conta o contexto edirixidosapromoverasúaindependencia.

23. Cómpre coidar a adquisición da lectoescritura, priorizando a funcionalidade,utilizandometodoloxías que apoien a comprensión e a asociación da palabra coseu significado (métodos globais, enfoques contrutivistas, etc.), pois é necesarioadaptarseaoseuestiloeritmodeaprendizaxe.

24. Introduciranse as TIC (teclados ou calquera outro soporte) cando hai especiaisdificultadesnamotricidadefina,demaneiraquenonsefreeoavancenoscontidosapesardenonestaradquiridasashabilidadesnalectoescritura.

25. Non condicionar o proceso de adquisición da lectura e a escritura aodesenvolvemento de destrezas previas, especialmentemotrices, pois non todassonimprescindiblesparaaadquisicióndunhalectoescriturafuncional.

26. Para iniciar a adquisición da lectoescritura, non debería ser un impedimento adificultadenoeidodalinguaxeeacomunicación,poisenmoitasocasións,iniciarsenesteproceso,supónunhamelloraconsiderable.

27. No deseño de actividades contemplaranse os criterios de lectura fácil, ofrecerpreguntas con alternativa de resposta, propoñer tarefas de relacionar, sinalar,clasificar…

Page 28: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina28

Medidascurriculares

Desde a perspectiva do deseño universal para a aprendizaxe (DUA) é preciso realizarunha interpretación flexible do currículo, deseñando unha programación de aula queaxuste os elementos curriculares ás características do grupo-clase, recollendo asmedidas, recursos e apoios necesarios para que o/a alumno/a poida acceder áparticipacióneáaprendizaxe.Estainterpretacióndebeiracompañadadoutrasmedidasmetodolóxicasqueasustentencomo:

1. Aplicarmetodoloxíaseestratexiasdeensino-aprendizaxeflexibles,participativas,activas, creativas, de equidade e que favorezan as relacións interpersoais e orespectomutuo.

2. Organizar aulas accesiblespara a aprendizaxee a convivenciadadiversidadedoalumnado,queteñanencontaosposiblesapoiosouadaptaciónsnecesarias.

3. Buscaraoptimizacióneaorganizacióndosrecursosdocentroparaatenderedarrespostaásnecesidadesde todooalumnado,enparticulardaquel consíndromedeDown.

4. Dispoñer de materiais diversos que atendan a diversidade da aula e faciliten amotivacióneaaprendizaxedetodooalumnado.

5. Aproveitarasmúltiplesposibilidadesqueofrecenastecnoloxíasdainformaciónecomunicación.

6. Propiciar situacións de ensino-aprendizaxe centradas nas potencialidades doalumnado,enlugardepartirdassúasdificultades.

7. Interactuarcoalumnadoestimulandoasúainiciativaepromovendoointereseporaprender.

8. Potenciar a aprendizaxe cooperativa, favorecendo a interrelación entre oalumnado e a ensinanza e os apoios naturais entre iguais, entendendo que os

Page 29: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina29

compañeirossonoseureferenteequeconfrecuenciaaceptanmellorasúaaxudapara comprender e realizar as tarefas. Da mesma maneira que eles podenproporcionartaménapoioeaxudaaosseuscompañeiros/as.

Naqueles casos nos que estas adaptacións non sexan suficientes, a lexislación prevémedidasextraordinariasentreasqueseatopaaadaptacióncurricular,polaqueadaptaocurrículo prescritivo á realidade dun determinado alumnoou alumna con necesidadeseducativas especiais. É dicir, a adaptación curricular é un currículo personalizado quecontribúe,comosedinoDecreto229/2011,do7dedecembro,aatenderadiversidade“adecuandoarespostaeducativaásdiferentescaracterísticas,potencialidades,ritmoseestilos de aprendizaxe, motivacións, intereses e situacións sociais e culturais dundeterminadoalumnooualumna”.

Estas adaptacións realizaranse, tal e como establecen os decreto reguladores doscurrículos, buscandoomáximodesenvolvemento posible das competencias clave, e aavaliación continua e a promoción tomarán como referente os elementos reflectidosnas devanditas adaptacións. Polo tanto, só deberá contemplarse como un recursoaplicablecandoasmedidasordinariasnonsexansuficientesparagarantiraparticipacióneaaprendizaxedoalumno/a.

Aíndaqueaadaptacióncurricular,comose indicouanteriormente,épersoaloupropiadecadaalumnaoualumno,candosetratedeaxustarocurrículo,éfundamentalpartirda propia programación de aula (tratando de personalizala e evitando simplementereproducir criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e contidos de cursosanteriores),garantindoaaprendizaxecontextualizadacoseugrupo-clase.

Polo tanto, coa adaptación curricular, coamodificación dos elementos prescritivos docurrículo,oquesepretendeésituarassituaciónsdeensinoeaprendizaxenaliñadebasedo alumno ou alumna con necesidade específica de apoio educativo, nos seuscoñecementos, habilidades e destrezas previas. E, ademais de situar o currículoadaptadonasúaliñadebase,nosseuscoñecementosprevios,énecesarioestablecerosrecursosmateriaisepersoaisque,noseucaso,sexannecesariosparafacilitaroaccesoeparagarantiraigualdadedeoportunidadeseneducación.

Page 30: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina30

Enconclusión,desenvolverunhaadaptacióncurricularimplicacambiosnocontextoparaadaptar e/oumodificar todos aqueles aspectos que sexan susceptibles demellora noproceso de inclusión (organización de recursos, de espazos e tempos, metodoloxía,materiais, actividades, avaliación, formación...); é dicir, construír un espazo educativocomún onde poidan participar e aprender todas e todos xuntos, en situación deequidade. E o que é sumamente importante é que todas e todos os profesionais quetraballencoalumnooucoaalumnaofagandeformatotalmentecoordinada.

1. Asímesmo,nomarcodasmedidasextraordinarias,deberánvalorarseaspropostasdasmedidasdeflexibilizacióndaidadedeescolarizaciónquemellorseadapteássúascircunstanciaspersoaiseexpectativasdeaprendizaxeedefuturo.

2. Na formación profesional básica considerarase a flexibilización modular comomedidadeapoio.Elixiraseaquelaquemellorseadapteacadasituaciónecontextoconcreto,etratarasederesponderásnecesidadesdecadacasoesendoinclusivas.

Orientaciónssobreaavaliación

Oprocesodeavaliaciónafectaaoalumnado,aoprofesoradoeatodososelementosdosistema educativo, é necesario verificar, de forma continua e sistemática, como sedesenvolven os procesos de ensino e aprendizaxe, como contribúen aodesenvolvementopersoaleprofesionaldoalumnadoedoprofesorado,comoseaxustanao que cada cal necesita, quemelloras ou cambios deben introducirse, etc. É dicir, aavaliacióntenqueservirparacomprendercomoseestándesenvolvendoosprocesosdeensinoedeaprendizaxeeparaorientalos.

Deberá permitirnos valorar aspectos tales como as axudas e os apoios prestados, osrecursosutilizados,aadecuaciónmetodolóxica...etodoaquiloquesexasusceptibledeaxuste ou mellora, de maneira que non se centre unicamente en resultados finaisacadadospoloalumnado, senónque teñaen contaa valoracióndosdistintos factoresque poden incidir neste proceso, dos procesos seguidos e das aprendizaxes ecompetenciasacadadas,edebecontarcosrecursosecotempoquesenecesiten.Nelaestaráimplicadotodoopersoalqueatendeaoalumnado:profesoradotitor,profesoradode área ou materia, profesorado especialista, etc., respectando o establecido nanormativaqueregulaaavaliacióndasdistintasetapas.

Page 31: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina31

Prestaraseespecialatenciónáavaliación inicial,queademaisdedeterminaroniveldecompetencia de cada alumno/a, será o punto de partida para a elaboración dunhaprogramacióndeaulaquetenencontadistintosniveisdedesempeño.Paraarealizacióndestaavaliacióninicialteraseencontaainformaciónrecollidanosinformespersoaisdeetapa ou curso anterior, así como outra información de relevancia recollida nosexpedientes académicos, e a proporcionada polas familias e a recollida por axentesexternos,deserocaso,queinterveñancoalumnado.

Debemos personalizar a avaliación, adaptándoa ás peculiaridades do alumnado easegurandoaconcordanciacoametodoloxíadeaprendizaxe.Aavaliaciónrealizaraseenfuncióndoscriteriosdeavaliacióneoscorrespondentesestándaresdeaprendizaxe.Nocasodasáreasoumateriasobxectodeadaptaciónscurriculares,tomarácomoreferenciaos criterios e os estándares fixados nestas, se ben a efectos de titulación teranse encontaoscriteriosxeraisestablecidosnanormativa.

Todo o alumnado debe estar implicado e ser protagonista do seu proceso deaprendizaxe. No caso de alumnado con máis dificultades é importante anticipar,planificareprever,facelospartícipesdoqueteñenquefacer,conquen,comoeparaque,edecalessonoscriteriosdeavaliación.Édicir,debeservirparainformaroalumnadodoseuprocesodeaprendizaxeedoqueseesperadeles.

Procuraraseavaliarenpositivo, resaltandoaquiloqueoalumnooualumnaécapazdefacerou foi adquirindo,porpequenoque sexa, sen centrarseexclusivamentenas súasdificultades.A informaciónque seproporcioneaosalumnoseás alumnasouaos seuspais, nais ou titores legais sobre o seu rendemento escolar ha de incluír, ademais dascualificacións,unhavaloracióncualitativa,entermospositivos,benclaradoprogresodoalumnooualumna.

Aavaliacióntencomofinalidadesverificarseseacadaronasaprendizaxeseinformardoproceso seguido. Por iso, os instrumentos de avaliación deben encamiñarse a acadaresasdúasfinalidades;édicir,osinstrumentosdeavaliaciónhandeadaptarseárealidadedecadaundosalumnosealumnas,handeserválidosparavaloraroslogroseprogresosconseguidos nas aprendizaxes, baseándose na perspectiva do deseño universal deaprendizaxe, coa finalidade de achegar ou facilitar a comunicación e o acceso áinformación,especialmentenocasodeaquelalumnadoquetenmaisdificultades.

Page 32: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina32

A inclusión de prácticas de autoavaliación e coavaliación como instrumentos deautocoñecemento,superaciónpersoal,deaxustedoprocesoeducativoedevaloracióndo produto final conseguido coa aprendizaxe (utilizando ferramentas como: mapasmentais, organizadores gráficos, paneis de autoinstrucións, dianas de avaliación,rúbricas, portfolios...), permitirá facer partícipe ao alumnadodoprocesode avaliaciónparaoseupropiobeneficio.

Seguimentodoalumnado

Oseguimentodasactuaciónsoudasmedidasplanificadase implementadasresultaunproceso imprescindible para coñecer a súa utilidade e, aomesmo tempo, orientar osposibles axustes ou melloras. Por iso, a proposta educativa para o alumnado consíndromedeDowndebeconsiderar,xanoseudeseño,oprocesodeseguimentoeodeavaliación.

Trimestralmente, durante as sesións de avaliación, tal e como establece a normativavixente, deben valorarse as medidas de atención á diversidade que está a recibir oalumnadocoasíndromedeDown,valorandosesonaxeitadasouseprecisanaxustesoumellorasparao incrementodasúaeficacia.O tipodeagrupamentos,aadecuacióndeespazosetempos,aorganizacióndeapoios,aidoneidadedomaterialexistente,oniveldecoordinaciónentreosdiferentesprofesionaisquetraballanconestealumnado,etc.sonaspectosquedebenserconsideradosnesteproceso.

O rematede curso é unmomento importantenoproceso educativodo alumnado, xaque da avaliación final se van derivar implicacións educativas importantes para odesenvolvementodoalumnooualumna,polasdecisiónsqueseadopten.Poriso,nestafasefinaldeseguimentodoprocesoeducativo,quedeberíarealizarsedespoisdasesiónde avaliaciónfinal, deben colaborar todas as persoasqueparticiparonnela.Desa fasefinal deben producirse orientacións para o próximo curso, onde se terán en conta osaspectosinstrutivoeformativo,osposiblesrecursos,ametodoloxíaconveniente,etc.

A información relevante debe quedar recollida nos documentos e na forma en que anormativa vixente establece.Ademais, ao alumnado que curse a etapa de ESOe non

Page 33: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina33

obteñaotítulodeGraduadoenEducaciónSecundariaObrigatoria,proporcionaráselleacertificaciónoficial quedispóno artigo 24.4doDecreto 86/2015, do 25de xuño. É deespecial utilidade que nesta certificación se inclúa a especificación do nivel decompetenciasacadadaspoloalumnado.

Page 34: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina34

7. Orientacións de colaboración coas familias Promoveraseaimplicacióndasnais,dospaisoudostitoresetitoraslegaisdoalumnadocoa síndrome de Down no proceso educativo, facilitando a súa participación ecolaboración.Paraosefectosdearticularconxuntamenteamellorrespostaeducativa,éimportanteestacolaboracióncentros-familiasdeacordocoasseguintesorientacións:

Cómpre realizar canto antes o intercambio inicial de información entre a familia e ocentro,parapoderdispordeinformaciónrelativaaoalumno/a:historiafamiliar,niveldeautonomía, comosedesenvolveenhábitose rutinasno fogar, fortalezas,dificultades,intereses..., xa que as familias son fonte de información valiosa á hora de dar unharespostaaxeitadaásnecesidadesdoalumno/a.

Cómpre empregar unha canle de comunicación consensuada (axenda, correoelectrónico, plataforma virtual… sempre con garantías de protección de datos), sobretodo cando a alumna ou o alumno non teñen suficientemente desenvolvidas ashabilidadesdecomunicación.

Cómpre establecer obxectivos comúns entre a familia e o centro educativo, tanto enreferencia á evolución educativa como á social do alumno ou alumna, buscandoalternativasconsensuadasencasodenonacadarse.

Cómprelevaracaboreuniónstitoriais:

• Cunhaclaraplanificaciónepreparaciónprevia,valorando,noseucaso,apresenzadoutrosprofesionaisqueinterveñannaatencióndestealumnado.

• Establecendounclimadeasertividade,confianzamutuaeempatía.

• Procurandofomentarqueascomunicaciónsvaianenfocadasaaspectospositivossobreorendementoacadémico,conduta,relacións...

Page 35: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina35

• Proporcionartodaainformacióneformaciónquepoidaserdoseuintereseequepoida reverter nunha mellora do proceso de ensino-aprendizaxe do alumnado:sobreaprogramacióndeaula,asmedidasdeatenciónádiversidade,oscriteriosdeavaliación,etc.

Page 36: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina36

8. Referencias bibliográficas • Alba Pastor,C. (Coord.) (2016). Diseño universal para el aprendizaje: educación

paratodosyprácticasdeenseñanzainclusivas.Madrid:Morata.

• Ainscow. M. (2001). Desarrollo de escuelas inclusivas: ideas, propuestas yexperienciasparamejorarlasinstitucionesescolares.Narcea.

• Booth,T.eAinscow.M.(2002).Guíaparalaevaluaciónymejoradelaeducacióninclusiva. Index for inclusión. Madrid: Consorcio Universitario para la EducaciónInclusiva.Dispoñibleversiónenespañolenwww.oei.es/IndexLibroAgosto.pdf

• Booth,T;Ainscow,M.eKingston,D.(2006)IndexparalaInclusión.Desarrollodeljuego, el aprendizaje y la participación en Educación Infantil Bristol: CSIE.Disponible versión en español en www.eenet.org.uk/resources/docs/Index%20EY%20Spanish.pdf

• Calderón, I. (2014). Educación y esperanza en las fronteras de la discapacidad.EdicionesCinca.

• Flecha,R.(2015).Comunidadesdeaprendizaje.Barcelona.Fund.ECOEM.

• Down España (2013). Proyecto H@z Tic 2. La pizarra digital y el aprendizajecooperativoenelaulaconalumnosconsíndromedeDown.Madrid.Dispoñibleenhttp://www.sindromedown.net/wp-content/uploads/2014/09/143L_guiahz.PDF

• DownEspaña(2016).ClavesdeapoyoaniñosconsíndromedeDownenelauladeeducación infantil. Madrid. Dispoñible en http://www.sindromedown.net/wp-content/uploads/2017/01/Claves-de-apoyo-a-ni--os-con-s--ndrome-de-Down-en-el-aula-de-educacion-infantil-1.pdf

• Down Galicia (2017) Guía de lectura fácil. http://downgalicia.org/wp-content/uploads/2017/12/Guia-de-lectura-facil.pdf

Page 37: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina37

• Down Galicia (actualizase anualmente) Guía de orientación académica eprofesional para persoas coa síndrome de Down e/ou discapacidade intelectual.Dispoñibleen:http://downgalicia.org/punto-virtual/recursos-educativos/

• García,J.B.(2010).EnseñanzaMultinivel:unaestrategiaparalapuestaenprácticadecurriculumsparatodos".Presentacióndispoñibleenhttps://es.slideshare.net/jblasgarcia/enseanza-multinivel-dpm

• Johnson,D.W.,Johnson,R.T.eHolubec,E.J.(1999).Elaprendizajecooperativoenelaula.BuenosAires:Paidós.

• Parrilla,A.,Muños,M.A., Sierra, S. (2013). Proyectos educativos con vocacióncomunitaria.RevistadeinvestigaciónenEducación,nº11,pp15-31.

• ProyectoH@zTic2.Lapizarradigitalyelaprendizajecooperativoenelaulaconalumnos con s índrome de Down. Madrid. Dispoñible en http:/ /www.sindromedown.net/wp-content/uploads/2014/09/143L_guiahz.PDF

• Pujolàs, P. (2004). Aprender juntos alumnos diferentes. Los equipos deaprendizajecooperativoenelaula.Barcelona:Eumo-Octaedro.

• Pujolás,PeLago,J.R.ElprogramaCA/AC(“cooperarparaaprender/aprenderacooperar”) para enseñar a aprender en equipo. Implementación del aprendizajecooperativoenelaula.UniversidaddeVic.Dispoñibleenhttp://www.elizalde.eus/wp-content/uploads/izapideak/CA-ACprograma.pdf

• Rose,D.,MeyerR. (2002):Future is in theMarginsTheRoleosTechnologyandoDisability in EducationalReform.Wakefield.NationalCenter onUDL.Dispoñibleen ht tp : / /www.ud l cente r.o rg / s i t e s /ud l cente r.o rg /fi l e s /Meye r-Rose_FutureisintheMargins.pdf

• Sandoval,M.,Echeita,G.,Simón,C.,López,M.Educacióninclusiva:igualesenladiversidad. Módulos de formación. ITE. Ministerio de Educación. Disponible enhttp://www.ite.educacion.es/formacion/materiales/126/cd/indice.htm

Page 38: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina38

• Sanmartí,N.(2007).10ideasclaves:evaluarparaaprender.Graó.

• Schank,R.(2013).Enseñandoapensar.ErasmusEdiciones,España.

• Staimback,S.eStaimback,W.(1999):Aulasinclusivas.Madrid:Narcea.

• Tomlinson, C.A. (2005). Estrategias para trabajar con la diversidad en el aula.PaidósIbérica.

• Tomlinson,C.A.(2008).Elauladiversificada:darrespuestasalasnecesidadesdetodoslosestudiantes.Octaedro.

• UNESCO(2016).Educación2030.DeclaracióndeIncheon.Recuperadode http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002456/245656s.pdf

• UNESCO (2017) Guía para asegurar la inclusión y la equidad en laeducac ión . Recuperado de http : / /unesdoc .unesco .org / images /0025/002595/259592s.pdf

Page 39: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina39

Recursosweb

• PUNTO VIRTUAL DE EDUCACIÓN DOWN GALICIA: portal web que inclúeinformación, recursos e metodoloxías educativas adaptadas, boas prácticas, …facilitando así un recurso máis na atención á diversidade presente nas aulas ecentroseducativos. Acceso:http://downgalicia.org/punto-virtual/

• PortalTICA Acceso:http://www.portaltica.net/

• FerramentasDUAdoCAST Acceso:http://www.cast.org/our-work/learning-tools.html#.WjPSt01y4dW

• AulaAbiertaArasaac Acceso:http://aulaabierta.arasaac.org/

• SoyVisualAcceso:https://www.soyvisual.org/

Page 40: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina40

9. Glosario de termos • ACTIVIDADES DE DESEÑO UNIVERSAL: propostas educativas deseñadas de

modoquesexanutilizablesportodasaspersoasnamaiormedidaposible.

• APRENDIZAXE COOPERATIVA: modelo de aprendizaxe que, sobre a base deequipos heteroxéneos de alumnado, promove a aprendizaxe desde un punto devistacolectivoe individual, fundamentándose sobre:a interdependenciapositiva(haiunhametacomún,degrupo),a responsabilidade individual (cada integrantedoequipotenqueexecutarasúatarefa),ainteracciónentreaspersoasdogrupo(apréndese en comunicación cos demais integrantes do grupo) e as habilidadessociais(condutasnecesariasparaunhacorrectacomunicaciónecolaboración).

• APRENDIZAXEFUNCIONAL:adquisicióndeconceptos,coñecementos,normas,etc. que deben serlle útiles ao alumnado na vida cotiá, de forma que poidaaplicalosencalqueracircunstanciaqueserequira.

• APRENDIZAXE POR PROXECTOS: modelo de aprendizaxe nos que os/asestudantes planean, desenvolven e avalían proxectos que teñen aplicación nomundoreal,máisaládaaula.Éunmétododeaprendizaxebaseadonoprincipiodeusar situacións reais comopuntodepartidaparaaadquisicióne integracióndosnovos coñecementos, e na que os protagonistas da aprendizaxe son os propiosalumnos/as, que asumen a responsabilidade de ser parte activa no proceso.Así,permiteaoalumnadoadquiriroscoñecementosecompetenciasclavemedianteaelaboracióndeproxectosquedanrespostaaproblemasdavidareal.Osalumnoseasalumnasconvértenseenprotagonistasdasúapropiaaprendizaxeedesenvolvenasúaautonomíaeresponsabilidade,xaquesonelesosencargadosdeplanificar,estruturarotraballoeelaboraroprodutopararesolveracuestiónexposta.Olabordodocenteéguialoseapoialosaolongodoproceso.

• AUTOINSTRUCIÓNS:técnicacognitivaquetencomoobxectivoprincipalensinaraoalumnadousarautoverbalizacións(verbalizaciónsinternasoupensamentos)enformade instruciónsaun/nhamesmo/aparacambiare/oucontrolarcondutas.Édicir,sonmensaxes,verbalizacións curtasquenospodemosdiciranósmesmose

Page 41: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina41

que nos axudarán a conseguir obxectivos, dirixir, apoiar, frear ou mantercomportamentos, favorecer a autonomía na resolución de tarefas e favorecer ainteriorizacióndosprocesosmentais, así comomellorar a atenciónna tarefae aorganizacióneestruturaciónmental.

• DESEÑO UNIVERSAL DE APRENDIZAXE (DUA): é un enfoque didáctico quepretende aplicar os principios do deseño universal ao deseño do currículo dosdiferentesniveiseducativos.

• DOCENCIACOMPARTIDA:tipodeorganizaciónnaquedousmestresoumestrastraballan conxuntamente comesmo grupo-clase, alternando a súa intervención.Ambos os dous dan soporte, clarifican cuestións e complementan as súasexplicaciónsparagarantirunhamelloraprendizaxe.Permitetraballarcondistintasestratexiasmetodolóxicasdentrodaaula,ofrecendomaioratenciónaoalumnado.

• EFECTOPIGMALIÓN: suceso que describe como a crenza que ten unha persoasobre outra poder influír no rendemento desta outra persoa. Require de 3aspectos: crerfirmementenun feito, ter a expectativadeque se vai a cumprir eacompañar con mensaxes que animen a súa consecución. O efecto Pigmaliónaplicadoaoámbitoescolar fai referenciaacomoasexpectativasdoprofesoradosobreoalumnadopodencondicionaroseucomportamentocaraaeleafectarasúaevoluciónacadémica.

• ENFOQUE ECOLÓXICO:ENFOQUE ECOLÓXICO: modelo que entende odesenvolvemento psicolóxico do individuo como un proceso complexo querespondeá influenciadunhagranvariedadedefactoresestreitamente ligadosaoambiente.Así,opostuladobásicodesteenfoqueéqueoresultadodainteracciónentreapersoaeosambientesquea rodean (sexanmáisoumenos inmediatos–familia,escola,traballo,sociedade, ...-),constitúenaprincipalfontedeinfluenciasobreasúaconducta,sobreoseudesenvolvemento.Seotrasladamosaoámbitoda discapacidade intelectual, as limitacións dunha persoa convértense endiscapacidadesócomoconsecuenciada interaccióndapersoacunambientequenonlleproporcionaoadecuadoapoioparareducirassúas limitaciónsfuncionais.En consecuencia, a discapacidade intelectual xa non se considera un trazoinvariable da persoa, senón unha limitación do funcionamento humano, queexemplificaainteracciónentreapersoaeasúacontorna.

Page 42: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina42

• FUNCIÓNS EXECUTIVAS: conxunto de capacidades cognitivas necesarias paracontrolar e autorregular a propia conduta. É dicir, son o que nos permiteestablecer,manter,supervisar,corrixireacadarunplandeaccióndirixidoaunhameta.

• MAPA MENTAL: é un diagrama no que se representan graficamente palabras,ideasouconceptos.Éunha ferramentadeaprendizaxequeutilizaacreatividadeparasintetizarerepresentarideaspermitindomemorizarainformación.

• MODELADO: proceso de aprendizaxe por observación no que a conduta dunindividuo ou dun grupo de individuos actúa como estímulo para xerar condutassemellantesenoutrosnoutrosindividuosqueobservanaactuacióndomodelo.Amaior parte da aprendizaxe nos humanos é unha aprendizaxe observacional.Omodelado pode utilizarse para aprender novas condutas, inhibir ou desinhibirpatrónsdecomportamento.

• ORGANIZADORESGRÁFICOS:sonrepresentaciónsqueorganizanainformacióna través de esquemas, mapas conceptuais e semánticos, diagramas de fluxo,matrices de comparación e contraste, etc. É dicir, a representación visualconvértesenunrecursoparaorganizarainformación.

• PLANIFICACIÓN MULTINIVEL: enfoque que asume a personalización, aindividualización,aflexibilidadeeainclusióndetodososalumnosealumnas,sendistinción nin exclusión polo seu nivel de habilidades ou capacidades. Nestemodelomantenseareferenciadunsobxectivoseaprendizaxescomúns,edisponsedun amplo abano de métodos e estratexias de instrución que se utilizan demaneira flexible en función das características individuais dos alumnos/as. Ainstruciónmultinivelpartedapremisadequesedebeensinarunhaúnicalecciónatodaaclase.Éunha formadeplanificarqueconducea individualizaroensino,aflexibilizaloe a incluír a todosos estudantes, con independenciadashabilidadesque teñan. Permite ao profesorado planificar para todos os alumnos e alumnasdentrodunhamesmalección,reducindo,así,anecesidadedeimpartirprogramasparalelos,mentreslogratraballarmetasindividuaisutilizandooscontidosdaclaseeasmesmasestratexiasdocentes.Ademais,posibilitaproportarefasdediferentecomplexidadebaseándosenataxonomíadeBloom,organizandooscoñecementos

Page 43: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDowne/oudiscapacidadeintelectual

Páxina43

e habilidades xerarquicamente, en función dos procesos (cognitivos, afectivos epsicomotores)requiridospararealizardiferentesactividades.

• RUTINASDEPENSAMENTO:procesosqueseutilizannaaulaequecontribúenaxerar uns movementos de pensamento concretos. Son estruturas coas que osalumnos e alumnas, dunha maneira individual ou colectiva, inician, discuten exestionan o seu pensamento á vez que descobren modelos de conduta quepermiten utilizar a mente para xerar pensamentos, reflexionar e razoar. Sonestratexias breves e fáciles de aprender, que orientan o pensamento dos e dasestudantesedanestruturaásdiscusiónsdeaula.Sesepracticanconfrecuenciaedeformaflexible,acabanconverténdosenomodonaturaldepensareoperarcoscontidoscurricularesdentrodaaula.

• SISTEMAS AUMENTATIVOS E ALTERNATIVOS DE COMUNICACIÓN (SAAC):soninstrumentosdeintervenciónlogopédica-educativadestinadosapersoasconalteraciónsdiversasdacomunicacióne/oudalinguaxe,queteñencomoobxectivoaumentar (aumentativos) e/ou compensar (alternativos) as dificultades decomunicaciónelinguaxedaquelaspersoasqueteñenalteraciónsoudificultadesnafala, posibilitando unhamellora na calidade de vida da persoa.A comunicaciónaumentativa e alternativa (CAA) non é incompatible senón complementaria árehabilitación da fala natural, e inclúe diversos sistemas de símbolos, tantográficos (fotografías, debuxos, pictogramas, palabras ou letras) como xestuais(mímica,xestosousignosmanuais)queseadaptanásnecesidadesdepersoasconidadesehabilidadesmotrices,cognitivaselingüísticasmoidispares.

• TITORÍA ENTRE IGUAIS: modalidade de aprendizaxe entre iguais baseada nacreacióndeparellasdealumnosealumnas,nasqueunactúadetitoreooutro,detitorado, que posúen un obxectivo común, coñecido e compartido (adquisicióndunha competencia académica), que se logra a través dun marco de relaciónplanificadopreviamentepoloprofesorado.Comométodocooperativo,aproveitaaposibilidadedequeosestudantessexanmediadoresdaaprendizaxeaoutilizarasdiferenzas entre eles, incluídas as diferenzas de nivel, como motor para xeraraprendizaxe.

Page 44: protocolo Down Galiciadowngalicia.org/wp-content/uploads/2018/04/... · Pontevedra “Xuntos”, Down Ferrol “Teima”, Down Lugo, Down Compostela, Down Coruña e Down Ourense.

ProtocoloparaaatencióneducativadoalumnadocoasíndromedeDown

Páxina44