PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA FÍSICA E QUÍMICA · adquisición das competencias básicas en ciencia e...

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA

FÍSICA E QUÍMICA

2º E.S.O.

2016/2017

IES Espiñeira

Marta Alfonsín Ríos

1 Introdución ......................................................................................................... 4

2 Competencias clave ............................................................................................ 4

2.1 Contribución da materia para a adquisión das competencias clave .................................... 4 2.1.1 Competencia en comunicación ligüística ........................................................................................ 5 2.1.2 Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía.................... 5 2.1.3 Competencia dixital .................................................................................................................................. 5 2.1.4 Competencia aprender a aprender .................................................................................................... 5 2.1.5 Competencias sociais e cívicas ............................................................................................................. 5 2.1.6 Competencia de sentido de iniciativa e espírito emprendedor ............................................. 6 2.1.7 Competencia de conciencia e expresións culturais .................................................................... 6

3 Obxectivos .......................................................................................................... 6

4 Contidos, competencias clave, estándares de aprendizaxe e criterios de avaliación 8

4.1 Unidade 1. A materia e a medida ........................................................................................................ 8 4.1.1 Obxectivos ...................................................................................................................................................... 8 4.1.2 Competencias clave ................................................................................................................................... 8 4.1.3 Contidos .......................................................................................................................................................... 8 4.1.4 Criterios de avaliación ............................................................................................................................. 9 4.1.5 Estándares de aprendizaxe avaliables ............................................................................................. 9

4.2 Unidade 2. Estados da materia .......................................................................................................... 10 4.2.1 Obxectivos ................................................................................................................................................... 10 4.2.2 Competencias clave ................................................................................................................................ 10 4.2.3 Contidos ....................................................................................................................................................... 10 4.2.4 Criterios de avaliación .......................................................................................................................... 11 4.2.5 Estándares de aprendizaxe avaliables .......................................................................................... 11

4.3 Unidade 3. Diversidade da materia .................................................................................................. 11 4.3.1 Obxectivos ................................................................................................................................................... 11 4.3.2 Competencias clave ................................................................................................................................ 11 4.3.3 Contidos ....................................................................................................................................................... 12 4.3.4 Criterios de avaliación .......................................................................................................................... 12 4.3.5 Estándares de aprendizaxe avaliables .......................................................................................... 12

4.4 Unidade 4. Cambios na materia ......................................................................................................... 13 4.4.1 Obxectivos ................................................................................................................................................... 13 4.4.2 Competencias clave ................................................................................................................................ 13 4.4.3 Contidos ....................................................................................................................................................... 14 4.4.4 Criterios de avaliación .......................................................................................................................... 14 4.4.5 Estándares de aprendizaxe avaliables .......................................................................................... 14

4.5 Unidade 5. Forzas e movementos ..................................................................................................... 15 4.5.1 Obxectivos ................................................................................................................................................... 15 4.5.2 Competencias clave ................................................................................................................................ 15 4.5.3 Contidos ....................................................................................................................................................... 16 4.5.4 Criterios de avaliación .......................................................................................................................... 16 4.5.5 Estándares de aprendizaxe avaliables .......................................................................................... 16

4.6 Unidade 6. As forzas na natureza ..................................................................................................... 17 4.6.1 Obxectivos ................................................................................................................................................... 17 4.6.2 Competencias clave ................................................................................................................................ 17 4.6.3 Contidos ....................................................................................................................................................... 18 4.6.4 Criterios de avaliación .......................................................................................................................... 18 4.6.5 Estándares de aprendizaxe avaliables .......................................................................................... 18

4.7 Unidade 7. A enerxía .............................................................................................................................. 19 4.7.1 Obxectivos ................................................................................................................................................... 19 4.7.2 Competencias clave ................................................................................................................................ 19

4.7.3 Contidos ....................................................................................................................................................... 20 4.7.4 Criterios de avaliación .......................................................................................................................... 20 4.7.5 Estándares de aprendizaxe avaliables .......................................................................................... 20

4.8 Unidade 8. Temperatura e calor........................................................................................................ 21 4.8.1 Obxectivos ................................................................................................................................................... 21 4.8.2 Competencias clave ................................................................................................................................ 21 4.8.3 Contidos ....................................................................................................................................................... 22 4.8.4 Criterios de avaliación .......................................................................................................................... 22 4.8.5 Estándares de aprendizaxe avaliables .......................................................................................... 22

4.9 Unidade 9. Luz e son .............................................................................................................................. 23 4.9.1 Obxectivos ................................................................................................................................................... 23 4.9.2 Competencias clave ................................................................................................................................ 23 4.9.3 Contidos ....................................................................................................................................................... 24 4.9.4 Criterios de avaliación .......................................................................................................................... 24 4.9.5 Estándares de aprendizaxe avaliables .......................................................................................... 24

5 Procedementos e instrumentos de avaliación ................................................... 32

6 Criterios de cualificación e promoción do alumnado .......................................... 32

6.1 Cualificación trimestral ........................................................................................................................ 32 6.2 Cualificación final .................................................................................................................................... 33 6.3 Avaliación extraordinaria de Setembro ......................................................................................... 33

7 Contidos transversais ........................................................................................ 33 7.1 Educación do consumidor ................................................................................................................... 33 7.2 Educación ambiental.............................................................................................................................. 33 7.3 Educación para a paz ............................................................................................................................. 34 7.4 Educación para a saúde ........................................................................................................................ 34 7.5 Educación viaria ...................................................................................................................................... 34

8 Procedementos de avaliación ........................................................................... 34

9 Actividades extraescolares ................................................................................ 34

10 Criterios para autoavaliar a programación ....................................................... 35

1 INTRODUCIÓN

O ensino da Física e a Química xoga un papel central no desenvolvemento intelectual dos alumnos, e comparte co resto das disciplinas a responsabilidade de promover neles a adquisición das competencias necesarias para que poidan integrarse na sociedade de forma activa, participando no desenvolvemento económico e social ao que está ligada a capacidade científica, tecnolóxica e innovadora da propia sociedade. Para que estas expectativas se concreten, o ensino desta materia debe incentivar unha aprendizaxe contextualizado que relacione os principios en vigor coa evolución histórica do coñecemento científico; que estableza a relación entre ciencia, tecnoloxía e sociedade; que potencie a argumentación verbal, a capacidade de establecer relacións cuantitativas e espaciais, así como a de resolver problemas con precisión e rigor.

No primeiro ciclo da ESO débense afianzar e ampliar os coñecementos que sobre as ciencias da natureza foron adquiridos polo alumnado na etapa de educación primaria. O enfoque co que se procura introducir os conceptos debe ser fundamentalmente fenomenolóxico; deste xeito, a materia preséntase como a explicación lóxica de todo aquilo ao que o alumnado está afeito e coñece. É importante sinalar que neste ciclo a materia de Física e Química pode ter carácter terminal, polo que o seu obxectivo prioritario será o de contribuír á cimentación dunha cultura científica básica.

2 COMPETENCIAS CLAVE

Denominamos competencias ás capacidades para aplicar de xeito integrado os contidos propios de cada ensinanza e etapa educativa, co fin de acadar a realización adecuada de actividades e a resolución eficaz de problemas complexos.

As competencias clave do currículo serán as seguintes:

a) Comunicación ligüística (CCL).

b) Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCCT).

c) Competencia dixital (CD).

d) Aprender a aprender (CAA).

e) Competencias sociais e cívicas (CSC).

f) Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE).

g) Conciencia e expresións culturais (CCEC).

3 Contribución da materia para a adquisión das competencias clave

O ensino da Física e a Química contribúe co resto das materias á adquisición das competencias necesarias por parte dos alumnos para acadar un pleno desenvolvemento persoal e a integración activa na sociedade.

O perfil competencial da materia destaca a súa extensa contribución ao desenvolvemento da

competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía.

4 Competencia en comunicación ligüística

Ao longo do desenvolvemento da materia, os alumnos enfrontaranse á procura, interpretación, organización e selección de información, contribuíndo así á adquisición da competencia en comunicación lingüística. A información preséntase de diferentes formas e require distintos procedementos para a súa comprensión.

Por outra banda, o alumno desenvolverá a capacidade de transmitir a información, datos e ideas sobre o mundo no que vive empregando unha terminoloxía específica e argumentando con rigor, precisión e orde adecuado na do discurso científico en base aos coñecementos que vaia adquirindo.

4.1.1 Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía

A maior parte dos contidos da materia de Física e Química teñen unha incidencia directa na adquisición das competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. A Física e a Química como disciplinas científicas baséanse na observación e interpretación do mundo físico e na interacción responsable co medio natural. Na aprendizaxe destas disciplinas empregaranse métodos propios da racionalidade científica e as destrezas tecnolóxicas.

A competencia matemática está íntimamente asociada aos aprendizaxes da área, xa que implica a capacidade de aplicar o razoamento matemático e empregar ferramentas matemáticas para describir, interpretar, predecir e representar distintos fenómenos no seu contexto.

4.1.2 Competencia dixital

A adquisición da competencia dixital prodúcese tamén dende as disciplinas científicas xa que implica o uso creativo e crítico das tecnoloxías da comunicación. Os recursos dixitais resultan especialmente útiles na elaboración de traballos científicos con procura, selección, procesamento e presentación da información de diferentes formas: verbal, numérica, simbólica ou gráfica e o seu uso polos alumnos para este fin resulta especialmente motivador pois aproxima o seu traballo ao que actualmente realiza un científico.

4.1.3 Competencia aprender a aprender

Esta competencia é fundamental para a aprendizaxe que o alumno ha de ser capaz de afrontar ao longo da vida. Caracteríxase pola habilidade para iniciar, organizar e persistir na aprendizaxe e require coñecer e controlar os propios procesos de aprendizaxe. As estruturas metodolóxicas que o alumno adquire a través do método científico han de servirlle por unha banda para discriminar e estruturar as información que recibe na súa vida diaria ou noutras contornas académicas. Doutra banda, o alumno capaz de recoñecer o proceso construtivo do coñecemento científico e o seu brillante desenvolvemento nas últimas décadas, será un alumno máis motivado, máis aberto a novos ámbitos de coñecemento, e máis ambicioso na procura deses ámbitos.

4.1.4 Competencias sociais e cívicas

A Física e a Química contribúen a desenvolver as competencias sociais e cívicas preparando a futuros cidadáns dunha sociedade democrática dotándolles dende o traballo científico de actitutes, destrezas e valores como a obxectividade nas súas apreciacións, o rigor nos seus razoamentos e a capacidade de argumentar con coherencia. Todo isto permitiralles participar activamente na toma de decisións sociais, así como a afrontar a resolución de problemas e

conflitos de maneira racional e reflexiva, dende a tolerancia e o respecto.

A cultura científica dotará aos alumnos da capacidade de analizar as implicacións positivas e negativas que o avance científico e tecnolóxico ten na sociedade e o medi ambiente; deste xeito, poderán contribuír ao desenvolvemento socioecnómico e ao benestar social promovendo a procura de solucións para minimizar os prexuízos inherentes ao devandito desenvolvemento.

4.1.5 Competencia de sentido de iniciativa e espírito emprendedor

O traballo nesta materia contribuirá á adquisición desta competencia naquelas situacións nas que sexa necesario tomar decisións dende un pensamento e espírito crítico. Desta forma, desenvolverán capacidades, destrezas e habilidades, tales como a creatividade e a imaxinación, pare elixir, organizar e xestionar os seus coñecementos na consecución dun obxectivo como a elaboración dun proxecto de investigación, o deseño dunha actividade experimental ou un traballo en grupo.

4.1.6 Competencia de conciencia e expresións culturais

Os coñecementos que os alumnos adquiren na materia de Física e Química permítenlles valorar as manifestacións culturais vinculadas ao ámbito tecnolóxico. No caso da Comunidade Autónoma de Galicia, os alumnos poderán entender, por exemplo, a evolución das explotacións mineiras, a tradición hidroeléctrica dos nosos ríos ou o deseño das múltiples ferramentas de labranza que podemos ver en museos etnolóxicos.

Anteriormente indicabamos cales son as sete competencias clave que recolle o noso sistema educativo, competencias que, pola súa propia formulacións, son, inevitablemente, mor xenéricas. Se queremos que sirvan como referente para a acción educativa e para demostrar a competencia real do/a alumno/a, debemos concretalas moito máis, desagregalas, sempre en relación cos demais elementos do currículo.

5 OBXECTIVOS

Os obxectivos refírense aos logros que o alumnado debe acadar ao rematar o proceso educativo, como resultado das experiencias de ensino e aprendizaxe intencionalmente planificadas para tal fin.

A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera

outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

f) Concebir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da literatura.

i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada.

l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo.

m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora.

n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.

o) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüís<co, cultural, histórico e ar=s<co de Galicia, par<cipar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a diversidade lingüís<ca e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

p) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación con outras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusófona.

6 CONTIDOS, COMPETENCIAS CLAVE, ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

6.1 Unidade 1. A materia e a medida

6.1.1 Obxectivos

1. Aprender a diferenciar o contido que estudan a Física e a Química.

2. Ser capacer de aplicar o método científico na observación de fenómenos sinxelos.

3. Aprender que é a materia e cales son as súas propiedades características.

4. Coñecer o Sistema Internacional de unidades e saber realizar cambios de unidades con múltiplos e submúltiplos.

5. Coñecer as medidas de masa, capacidade, tempo, lonxitude, superficie e volumen, e comprender as relación existentes entre elas.

6. Saber expresar unha medida en distintas unidades.

7. Coñecer diferentes instrumentos de medida e o seu uso.

8. Aprender a realizar medidas directas e indirectas.

6.1.2 Competencias clave

Competencia comunicativa lingüística

Os apartados A materia e as súas propiedades e Instrumentos de medida adícanse, principalmente, a introducir vocabulario específico usado na cienta. Deste xeito, mellóranse as capacidades do alumnado para describir con precisión distintas situacións vinculadas coa materia e a medida das súas propiedades.

Esta competencia desenvólvese tamén ao longo das actividades de compresión lectora.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía

Nos apartados A medida, Cambio de unidades e Medidas indirectas desenvólvense tódalas ferramentas matemáticas necesarias pra traballar coas medidas: factores de conversión para o cambio de unidades, múltiplos e submúltiplos, relacións entre medidas distintas, etc.

Competencias sociais e cívicas

O apartado O método científico contribúe a mellorar a competencia social en canto se presenta como un método de traballo da ciencia, pero tamén como un sistema para garantir que as conclusións que se extraen en estudos mediante este procedemento teñen rigor e seriedade.

Propóñense exemplos prácticos relacionados coa vida cotiá do alumnado, como deseñar un procedemento experimental para descubrir por que motivo non se encende un televisor.

6.1.3 Contidos

1. Estudo da Física e da Química.

2. Aproximación ao método científico. As etapas do método científico.

3. A materia e as súas propiedades.

4. O Sistema Internacional de unidades.

5. Factores de conversión de unidades.

6. Magnitudes fundamentais e derivadas.

7. Instrumentos de medida.

8. Medidas indirectas.

6.1.4 Criterios de avaliación

1. Recoñecer e identificar as características do método científico.

2. Coñecer os procedementos científicos para determinar magnitudes.

3. Recoñecer os materiais, e intrumentos básicos presentes no laboratorio de Física e Química; coñecer e respectar as normas de seguridade e de eliminación de residuos para a protección do medioambiente.

4. Recoñecer as propiedades xerais e características específicas da materia e relacionalas coa súa natureza e as súas aplicacións.

5. Interpretar a información sobre temas científicos de carácter divulgativo que aparece en publicacións e medios de comunicación.

6. Desenvolver pequenos traballos de investigación nos que se poña en práctica a aplicación do método científico e a utilización das TIC.

6.1.5 Estándares de aprendizaxe avaliables

1.1. Formula hipóteses para explicar fenómenos cotiáns utilizando teorías e modelos científcos.

1.2. Rexistra observacións, datos e resultados de maneira organizada e rigorosa, e comunícaos de forma oral e escrita utilizando esquemas, gráficos, táboas e expresións matemáticas.

2.1. Establece relacións entre magnitudes e unidades empregando, preferentemente, o Sistema Internacional de Unidades e a notación científica para expresar os resultados.

3.1. Identifica material e instrumentos básicos de laboratorio e coñece a súa forma de utilización para a realización de experiencias respectando as normas de seguridade e identificando actitudes e medidas de actuación preventivas.

4.1. Distingue entre propiedades xerais e propiedades características da materia, utilizando esta últimas para a caracterización de substancias.

4.2. Relaciona propiedades dos materiais da nosa contorna co uso que se fai deles.

4.3. Describe a determinación experimental do volume e a masa dun sólido e calcula a súa densidade.

4.4. Realiza cambios coas unidades de masa, capacidade, tempo, superficie e volume.

4.5. Calcula medidas indirectas, partindo de medidas directas.

5.1. Selecciona, comprende e interpreta información relevante nun texto de divulgación científica e transmite as conclusións obtidas utilizando a lenguaxe oral e escrita con propiedade.

6.1. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo.

6.2 Unidade 2. Estados da materia

6.2.1 Obxectivos

1. Apropiarse do modelo cinético molecular que proporciona a teoría cinética.

2. Aprender cales son os diferentes estados da materia e as súas propiedades características.

3. Relacionar os estados da materia coa situación cinética molecular das súas partículas.

4. Ser capaces de explicar científicamente os cambios de estado da materia.

5. Identificar situacións da vida cotiá nas que nos encontremos con cambios de estado e traballalas aplicando o razoamento científico.

6. Distinguir entre evaporación e ebulición.

7. Aprender a representar gráficamente as relacións de tempo e temperatura de cada cambio de estado para interpretalas e extraer información.


Competencia comunicación lingüística

Os apartados Estados físicos da materia e Cambios de estado están adicados principalmente a introducir vocabulario específico usado en ciencia, o que mellorará as capacidades do alumnado para describir con precisión distintas situación vinculadas á materia e aos seus cambios de estado.


Os apartados Cambios de estado e Cambios de estado e teoría cinética desenvolven tódalas ferramentas matemáticas necesarias para a representación e interpretación de resultados experimentais.


O apartado Cambios de estado e teoría cinética contribúe a mellorar a competencia social a partir da presentación das meteoroloxía como un dos contextos nos que se traballa con cambios de estado.

Coa proposta de exemplos prácticos relacionados coa vida cotiá poténciase o ver con ollos científicos o mundo que nos rodea.

Tamén se traballa a conciencia da contorna e o medio ambiente.

6.2.3 Contidos

1. Estados físicos da materia.

2. Teoría cinética molecular da materia.

3. Teoría cinética molecular e os estados da materia.

4. Leis dos gases.

5. Cambios de estado da materia.

6. Teoría cinética molecular e os cambios de estado da materia.

7. Traballo no laboratorio: seguridade e práctica.


1. Xustificar as propiedades dos diferentes estados de agregación da materia e os seus cambios de estado, a través do modelo cinético-molecular.

2. Establecer as relación entre as variables das que depende o estado dun gas a partir de representacións gráficas e/ou táboas de resultados obtidos en experiencias de laboratorio ou simulacións por ordenador.


1.1. Xustifica que unha substancia pode presentarse en distintos estados de agregación dependendo das condicións de presións e temperatura nas que se encontre.

1.2. Explica as propiedades dos gases, líquidos e sólidos utilizando o modelo cinético-molecular.

1.3. Describe e interpreta os cambios de estado da materia utilizando o modelo cinético-molecular e aplícao á interpretación de fenómenos cotiáns.

2.1. Xustifica o comportamento dos gases en situaciónns cotiáns relacionándoo co modelo cinético-molecular.

2.2. Interpreta gráficas, táboas de resultados e experiencias que relacionan a presión, o volumen e a temperatura dun gas utilizando o modelo cinético-molecular e as leis dos gases.

2.3. Deseñar o procedemento experimental para poder medir a evolución da temperatura en función do tempo, nun cambio de estado.

6.3 Unidade 3. Diversidade da materia

6.3.1 Obxectivos

1. Identificar as diversas formas nas que se pode presentar a materia.

2. Recoñecer a diferenza existente entre unha mestura e unha substancia pura, os coloides, e entre as mesturas homoxéneas e heteroxéneas.

3. Aprender algúns métodos para separar os compoñentes dunha mestura.

4. Coñecer as características das principais materias primas.



Trabállase de xeito transversal coas actividades que se encontran ao longo da unidade de distintas formas.

Por unha banda, está o traballo de tódolos conceptos clave e o vocabulario específico, que va introducíndose ao longo da unidade; por outra, as diferentes actividades de Comprensión

lectora.


Nos distintos apartados desta unidade trabállanse os contidos necesarios para poder desenvolver e mellorar a interpretación do contexto que rodea ao alumnado con perspectiva científica, e contribúese a mellorar a competencia de interpretación da súa contorna.


O apartado Ciclo dos materiais de uso habitual contribúe a mellorar a competencia social presentando a visión científica dun tema cun impacto social tan importante como é a reutilización e o reciclaxe dos residuos. Con este apartado dótase de contido científico ao alumnado para que poida articular respostas razoadas sobre as necesidades de reciclar dende un punto de vista científico.

Sentido de iniciativa e espírito emprendendor

O coñecemento da materia e a súa clasificación contribúen a desenvolver no alumnado habilidades para evaluar e emprender proxectos individuais e colectivos.

6.3.3 Contidos

1. Distintas formas nos que se pode presentar a materia.

2. Mesturas heteroxéneas e homoxéneas. Coloides.

3. Disolucións como mesturas homoxéneas.

4. Separación de componentes dunha mestura.

5. Diferenzas entre substancias puras e compostos químicos.


1. Identificar sistemas materiais como substancias puras e mesturas e valorar a importancia e as aplicaciónns de mesturas de especial interese.

2. Propoñer métodos de separación dos compoñentes dunha mestura.

3. Recoñecer que os modelos atómicos son instrumentos interpretativos das distintas teorías e a necesidade da súa utilización para a interpretación e comprensión da estrutura interna da materia.

4. Diferenciar entre átomos e moléculas, e entre elementos e compostos en substancias de uso frecuente e coñecido.



1.1. Distingue e clasifica sistemas materiais de uso cotiá en substancias puras e mesturas, especificando neste último caso se se trata de mesturas homoxéneas, heteroxéneas e coloides.

1.2. Identifica o disolvente e o soluto ao analizar a composición de mesturas homoxéneas de especial interese.

1.3. Realiza experiencias sinxelas de preparación de disolucións, describe o procedemento seguido e o material empregado, determina a concentración e exprésaa en gramos por litro.

2.1. Deseña métodos de separación de mesturas segundo as propiedades características das substancias que as compoñen, describindo o material de laboratorio adecuado.

3.1. Representa o átomo, a partir do número atómico e o número másico, utilizando o modelo planetario.

4.1. Recoñece os átomos e as moléculas que compoñen substancias de uso frecuente,

clasificándoas en elementos e compostos, baseándose na súa expresión química.


6.4 Unidade 4. Cambios na materia

6.4.1 Obxectivos

1. Recoñecer que o átomo é unha unidade básica da materia.

2. Saber que existen distintos tipos de átomos que poden dar lugar a substancias sinxelas ou compostas.

3. Identificar o símbolo dos elementos químicos máis habituais.

4. Interpretar as fórmula dunha substancia química.

5. Recoñecer diferencias entre substancias moleculares e cristalinas.

6. Distinguir un cambio físico dun químico.

7. Analizar un cambio químico sobre a base da fórmula das substancias que interveñen.

8. Identificar reaccións químicas na contorna próxima (combustión, oxidación, etc.).

9. Comprender como sucede unha química a nivel de partículas. O choque eficaz.

10. Analizar os factores que inflúen na velocidade dunha reacción.

11. Relacionar un material coa materia prima da que procede.


Competencia en comunicación lingüística

Nesta unidade precísanse conceptos moi importantes dende o punto de vista científico. A partir de agora o alumnado empregará con propiedade termos como substancia, composto, átomo, molécula, etc. Isto contribúe a mellorar a expresión oral e escrita, tanto no vocabulario como nas construcións sintácticas empregadas.


Esta unidade apenas contribúe á competencia matemática, pero será fundamental para mellorar a competencia científica do alumnado.

Conceptos como átomo, molécula ou cristal, a interpretación dunha fórmula química ou a distinción entre cambio físico e cambio químico serán fundamentais para o progreso do coñecemento científico.

Tamén resulta de gran interese que o alumnado se dea de conta das posibilidades de modificar a velocidade dunha reacción química, e como se emprega continuamente en múltiples tarefas do fogar relacionadas coa manipulación dos alimentos e a limpeza.

A aplicación destes coñecementos supón unha mellora na competencia tecnolóxica.

Competencia en aprender a aprender

O avance no coñecemento nesta unidade prodúcese de xeito inquisitivo. O alumnado deduce que ocorre e saca conclusións a partir de diversas representacións das substancias e os

procesos en que interveñen.

Esta é unha maneira de aprender de gran potencialidade, polo que a súa práctica supón unha mellora na competencia aprender a aprender.

6.4.3 Contidos

1. Coñecer os átomos como elementos básicos da materia.

2. Identificar o símbolo dos elementos químicos máis comúns.

3. Identificar a representación das partículas que forman unha substancia coa presenza de átomos, moléculas ou cristais.

4. Identificar a representación das partículas que hai nun recipiente con substancias sinxelas ou compostos.

5. Analizar un cambio que experimenta a materia e identificalo como cambio físico ou químico.

6. Representar as partículas que participan nunha reacción química a nivel atómico ou molecular.

7. En que condicións deben interaccionar as partículas para dar lugar a unha reacción química.

8. Analizar se un determinado factor aumenta ou diminúe a velocidade dunha reacción concreta.


1. Distinguir entre cambios físicos e químicos mediante a realización de experiencias sinxelas que poñan de manifesto se se forman o non novas substancias.

2. Caracterizar as reaccións químicas como cambios de unhas substancias noutras.

3. Describir a nivel molecular o proceso polo cal os reactivos se transforman en produtos en termos da teoría das colisións.

4. Comprobar mediante experiencias sinxelas de laboratorio a influencia de determinados factores na velocidade das reaccións químicas.

5. Recoñecer a importancia da química na obtención de novas substancias.

6. Valorar a investigación científica e o seu impacto no desenvolvemento.

7. Diferenciar entre átomos e moléculas, e entre elementos e compostos en substancias de uso frecuente.

8. Coñecer e comparar as diferentes fontes de enerxía empregadas na vida diaria nun contexto global que implique aspectos económicos e medioambientais.


1.1. Distingue entre cambios físicos e químicos en accións da vida cotiá en función de que haxa ou non formación de novas substancias.

1.2. Realiza experimentos sinxelos nos que se poña de manifesto a formación de novas substancias e recoñece que se trata de cambios químicos.

2.1. Identifica cales son os reactivos e os produtos de reaccións químicas sinxelas interpretando a representación esquemática dunha reacción química.

3.1. Representa esquemáticamente unha reacción química empregando a teoría de

colisións.

4.1. Analiza o efecto da concentración dos reactivos na formación dos produtos dunha reacción química.

4.2. Xustifica a influencia da temperatura na velocidade das reaccións aplicándoo a situacións da vida cotiá.

4.3. Interpreta situacións cotiáns nas que varía significativamente a velocidade da reacción.

5.1. Clasifica algúns produtos de uso cotiá en función das súa procedencia natural ou sintética.

6.1. Relaciona a investigación científica coas aplicacións na vida cotiá.

7.1. Recoñece os átomos e as moléculas que compoñen substancias de uso frecuente, clasificándoas en elementos ou compostos, baseándose na súa expresión química.

8.1. Analiza a predominancia das fontes de enerxía convencionais fronte ás alternativas, argumentando os motivos polos que estas últimas aínda non están suficientemente explotadas.

6.5 Unidade 5. Forzas e movementos

6.5.1 Obxectivos

1. Recoñecer que fenómeno é unha forza e que se trata dunha magnitude vectorial.

2. Identificar as distintas accións que pode realizar unha forza: deformación ou modificación do movemento.

3. Aprender a medir unha forza.

4. Resolver correctamente os problemas que conteñen unha combinación de distintas forzas.

5. Definir o concepto de movemento e identificar o seus tipos.

6. Calcular a velocidade coñecidos o desplazamento e o tempo.

7. Distinguir entre velocidade e aceleración.

8. Elaborar e interpretar gráficas que representan movementos.

9. Relacionar forzas e variación do estado de movemento.

10. Comprender o funcionamento de diversas máquinas.



Trabállase de xeito transversal coas actividades que se encontran ao longo da unidade de distintas formas. Por unha banda, trabállanse tódolos conceptos clave e o vocabulario específico, que se vai introducindo durante a unidade; por outra, as actividades de Comprensión lectora.


En tódolos apartados de representación gráfica trabállase a representación de puntos no plano, a representación de rectas e a interpretación de representacións gráficas.

Trabállase o cálculo de variables a partir da representación gráfica de variables relacionadas e

realízase o cálculo da pendente dunha recta, aínda que non se denomina así.

Nos diferentes apartados desta unidade trabállanse os contidos necesarios para poder mellorar a interpretación do contexto que rodea ao alumnado con perspectiva científica.

O traballo científico da unidade compleméntase co traballo matemático que se propón nos apartados da Lei de Hooke e Acción de varias forzas. En todas estas accións manéxanse operacións moi sinxelas, e o aspecto competencial baséase na contextualización de ditas operacións nunha contorna real.

6.5.3 Contidos

1. ¿Que é unha forza?

2. As forzas e as deformacións.

3. Acción de varias forzas.

4. Algunhas forzas e os seus efectos.

5. Termos que describen o movemento.

6. A velocidade e movemento rectilíneo uniforme (MRU).

7. Aceleración e movemento rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA).

8. Movemento circular uniforme (MCU).

9. Relación entre o movemento e as forzas.

10. As forzas e as máquinas.



2. Recoñecer o papel das forzas como causa dos cambios no estado de movemento e das deformacións.

3. Establecer a velocidade dun corpo como a relación entre o espazo percorrido e o tempo invertido en recorrelo.

4. Diferenciar entre velocidade media e instantánea a partir de gráficas espacio/tempo e velocidade/tempo, e deducir o valor da aceleración empregando estas últimas.

5. Valorar a utilidade das máquinas sinxelas na transformación dun movemento noutro diferente, e a redución da forza aplicada necesaria.

6. Comprender o papel que xoga o rozamento na vida cotiá.

7. Valorar a importancia de realizar un consumo responsable das fontes enerxéticas.


1.1. Relaciona propiedades dos materiais da nosa contorna co uso que fai deles.

2.1. En situacións da vida cotiá, identifica as forzas que interveñen e relaciónaas cos seus correpondentes efectos na deformación ou na alteración do estado de movemento dun corpo.

2.2. Establece a relación entre unha forza e o seu correspondente efecto na deformación ou na alteración do estado de movemento dun corpo.

2.3. Describe a utilidade do dinamómetro para medir a forza elástica e rexistra os

resultados en táboas e representacións gráficas expresando o resultado experimental en unidades no Sistema Internacional.

2.4. Calcula corretamente a forza resultante da aplicación de distintas forzas e aplica e ley de Hooke.

3.1. Determina, experimentalmente ou a través de aplicacións informáticas, a velocidade media dun corpo interpretando o resultado.

3.2. Realiza cálculos para resolver problemas cotiáns empregando o concepto de velocidade.

3.3. Coñece e sabe identificar os distintos tipos de movemento (MRU, MRUA, MCU).

4.1. Deduce a velocidade media e instantánea a partir das representacións gráficas do espazo e da velocidade en función do tempo.

4.2. Xustifica se un movemento é acelerado ou non a partir das representacións gráficas do espazo e da velocidade en función do tempo.

5.1. Interpreta o funcionamento de máquinas mecánicas sinxelas considerando a forza e a distancia ao eixo de xiro e realiza cálculos sinxelos sobre o efecto multiplicador da forza producida por estas máquinas.

5.2. Recoñece as forzas como causo do cambio de estado de movemento dun corpo.

6.1. Analiza os efectos das forzas de rozamento e a súa influencia no movemento dos seres vivos e os vehículos.

7.1. Interpreta datos comparativos sobre o consumo de enerxía propoñendo medidas que poidan contribuir ao aforro individual e colectivo.

6.6 Unidade 6. As forzas na natureza

6.6.1 Obxectivos

1. Repasar os contidos do universo abordados no primeiro curso, relacionándoos cos coñecementos adquiridos sobre o movemento e as forzas.

2. Coñecer e comprender a ley da gravitación universal e a súa relación co peso.

3. Coñecer a relación entre a forza da gravidade e o movemento dos corpos celestes.

4. Coñecer e saber usar as leis de Kepler.

5. Entender os diferentes movementos da Terra e os fenómenos que conlevan.





Nos distintos apartados desta unidade trátanse os contidos necesarios para poder traballar e mellorar a interpretación do contexto que rodea ao alumnado dende unha perspectiva científica, o que contribúe a mellorar a comptencia de interpretación da súa contorna.

Para traballar esta competencia é especialmente importante o cálculo do peso e os cambios de unidades a través dos factores de conversión.

Competencia dixital

Permitiranos traballar tanto o tratamento de información como a competencia dixital mediante a realización dunha presentación multimedia.

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor

Abordamos a problemática do peso das mochilas e pedimos a opinión dos alumnos/as.

Competencia en aprender a aprender

Descríbense os pasos necesarios para desenvolver un traballo de investigación bibliográfica.

6.6.3 Contidos

1. Relacionar o modelo de universo co movemento dos astros.

2. Explicar o universo que observamos a través do movemento dos astros.

3. As leis de Kepler.

4. A forza gravitatoria e o peso.

5. Distancias e medidas no universo.

6. Movementos dos astros do sistema solar, especialmente os da Terra e as súas consecuencias (mareas, eclipses, fases da Lúa…).


1. Considerar a forza gravitatoria como a responsable do peso dos corpos, dos movementos orbitais e dos distintos niveis de agrupación no Universo, e analizar os factores dos que depende.

2. Identificar os diferentes niveis de agrupación entre corpos celestes, dende os cúmulos de galaxias aos sistemas planetarios, e analizar a orde de magnitude das distancias aplicadas.

3. Coñecer os tipos de cargas eléctricas, o seu papel na constitución da materia e as características das forzas que se manifestan entre elas.

4. Interpretar fenómenos eléctricos mediante o modelo de carga eléctrica e valorar a importancia da electricidade na vida cotiá.

5. Xustificar cualitativamente fenómenos magnéticos e valorar a contribución do magnetismo no desenvolvemento tecnolóxico.



1.1. Distingue entre masa e peso calculando o valor da aceleración da gravidade a partir da relación entre ambas magnitudes.

1.2. Recoñece que a forza da gravidade mantén aos planetas xirando arredor do Sol, e á Lúa arredor do noso planeta, xustificando o motivo polo que esta atracción non leva á colisión dos dous corpos.

2.1. Relaciona cuantitativamente a velocidade da luz co tempo que tarda en chegar á Terra dende obxectos celestes lonxanos e coa distancia á que se encontran ditos obxectos, interpretando os valores obtidos.

3.1. Explica a relación existente entre as cargas eléctricas e a constitución da materia e asocia a carga eléctrica dos corpos cun exceso ou defecto de electróns.

3.2. Relaciona cualitativamente a forza eléctrica que existe entre dous corpos coa súa carga e a distancia que os separa, e establece analoxías e diferenzas entre as forzas gravitatoria e eléctrica.

4.1. Xustifica razoadamente situacións cotiáns nas que se poñan de manifesto fenómenos relacionados coa electricidade estática.

5.1. Recoñece fenómenos magnéticos identificando o imán como fonte natural de magnetismo e describe a súa acción sobre distintos tipos de substancias magnéticas.

5.2. Constúe, e describe o procedemento seguido para iso, unha brúxula elemental para localizar o norte empregando o campo magnético terrestre.

6.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo aplicando o método científico, e empregando as TIC para a búsqueda e selección de información e presentación de conclusións.

6.7 Unidade 7. A enerxía

6.7.1 Obxectivos

1. Comprender o concepto de enerxía, a súa principais características e as súas formas básicas.

2. Comprender o concepto de traballo.

3. Identificar as distintas fontes de enerxía, como se aprobeitan e a súa dispoñibilidade e utilización.

4. Valorar o rendemento nas transformacións enerxéticas.

5. Diferenciar as principais fontes de enerxía renovables e non renovables.

6. Valorar a importancia da enerxía e as consecuencias ambientais do feito de obtela, transportala e utilizala.

7. Coñecer os hábitos de aforro enerxético.




Tamén se traballa a capacidade de expresión oral e a argumentación dentro desta competencia.


Nos distintos apartados desta unidade trabállanse os contidos necesarios para poder interpretar mellor o contexto que rodea ao alumnado con perspectiva científica.

Ao longo da unidade encóntranse diversas actividades nas que se realizan pequenos cálculos, diagramas de sectores con porcentaxes, etc.

Competencia dixital

En varias actividades da unidade desenvólvese a capacidade de buscar, seleccionar e utilizar información en medios dixitais.


A producción, o consumo e a dispoñibilidade de enerxía é un tema fundamental da alfabetización científica para as sociedades do século XXI.


Existe un apartado de Aforro enerxético e desenvolvemento sostible no que se pon en xogo esta competencia coa actividade plantexada.

Tamén hai unha actividade que aborda a valoración e a creación dunha opinión propia a partir da búsqueda de información.

6.7.3 Contidos

1. Que é a enerxía e a súa relación coa vida cotiá.

2. Características e formas de se presentar a enerxía.

3. Transferencia de enerxía: en forma de traballo e en forma de calor.

4. Diferenciación entre enerxía cinética e enerxía potencial.

5. Fontes de enerxía: renovables e non renovables.

6. Rendemento das transferencias enerxéticas na vida cotiá.

7. Fontes de obtención de enerxía e sostenibilidade.

8. Impacto ambiental da enerxía: medidas individuais e colectivas de aforro enerxético.

9. A enerxía que se emprega en España.


1. Recoñecer que a enerxía é a capacidade de producir transformacións ou cambios.

2. Identificar os diferentes tipos de enerxía postos de manifesto en fenómenos cotiáns e en experiencias sinxelas realizadas no laboratorio.

3. Valorar o papel da enerxía nas nosas vidas, identificar as diferentes fontes, comparar o impacto ambiental das mesmas e recoñecer a importancia do aforro enerxético para un desenvolvemento sostible.

4. Coñecer a forma na que se xera a electricidade nos distintos tipos de centrais eléctricas, así como o seu transporte aos lugares de consumo.




1.1. Argumenta que a enerxía se pode transferir, almacenar e disipar, pero non crear nin destruír, empregando exemplos.

1.2. Recoñece e define a enerxía como unha magnitude expresándoa na unidade correspondente no Sistema Internacional.

2.1. Relaciona o concepto de enerxía coa capacidade de producir cambios e identifica os diferentes tipos de enerxía que se poñen de manifesto en situacións cotiáns explicando as transformacións dunhas formas noutras.

3.1. Recoñece, describe e compara as fontes renovables e non renovables de enerxía, analizando con sentido crítico o seu impacto medioambiental.

4.1. Describe o proceso polo que as distintas fontes de enerxía se transforman en enerxía eléctrica nas centrais eléctricas, así como os métodos de transporte e almacenamento da mesma.

5.1. Establece relacións entre magnitudes e unidades utilizando, preferentemente, o Sistema Internacional de Unidades e a notación científica para expresar os resultados.


6.8 Unidade 8. Temperatura e calor

6.8.1 Obxectivos

1. Relacionar a temperatura coa enerxía cinética das partículas.

2. Recoñecer a calor como unha forma de transmisión de enerxía.

3. Aprender a medir a temperatura con distintas escalas termométricas.

4. Identificar as formas de propagación da calor e a capacidade de facelo en distintos materiais.

5. Prever como será a dilatación dos corpos e saber plantexar experimentos.





Trabállase coas escalas termométricas, con pequenos cálculos e inecuacións e con representación e interpretación gráfica.

Nos distintos apartados desta unidade trabállanse os contidos necesarios para poder traballar e mellorar a interpretación do contexto que rodea ao alumnado con perspectiva científica, contribuíndo así a mellorar a competencia de interpretación da súa contorna.


A temperatura é unha variable moi presente na nosa contorna cotiá, tanto por temas de meteoroloxía como alimentarios. As tansferencias de calor, moi especialmente na climatización, a agua sanitaria e a cociña, están moi presentes no noso día a día, á vez que representan a maior parte do consumo enerxético doméstico.

Compréndelo é fundamental para traballar esta competencia.

Competencia dixital

Nalgunhas actividades da unidade desenvólvese a capacidade de buscar, seleccionar e utilizar información en medios dixitais. Hai actividades nas que se propón realizar unha representación multimedia, un elemento fundamental da competencia dixital.


Hai actividades nas que se permite aprender a aforrar enerxía coa calefacción, mellorando a competencia de autonomía.

6.8.3 Contidos

1. Concepto de temperatura.

2. Concepto de calor (como transferencia de enerxía).

3. Equilibrio térmico.

4. Efectos da calor: a dilatación.

5. Escalas termométricas.

6. Calor específica e calor latente: variación de temperatura e cambios de estado.

7. Formas de propagación da calor (conducción, convección e radiación).

8. Materiais illantes.


1. Recoñecer que a enerxía é a capacidade de producir transformacións ou cambios.

2. Identificar os diferentes tipos de enerxía postos de manifesto en fenómenos cotiáns e en experiencias sinxelas realizadas no laboratorio.

3. Relacionar os conceptos de enerxía, calor e temperatura en termos da teoría cinético-molecular e describir os mecanismos polos que se transfire a enerxía térmica en diferentes situacións cotiáns.

4. Interpretar os efectos da enerxía térmica sobre os corpos en situacións cotiáns e en experiencias de laboratorio.

5. Diferenciar entre materiais condutores e illantes térmicos.

6. Valorar a investigación científica e o seu impacto na industria e no desenvolvemento da sociedade.



1.1. Argumentoa que a anerxía se pode transferir, almacenar ou disipar, pero non crear nin destruír, utilizando exemplos.

1.2. Recoñece e define a enerxía como unha magnitude expresándoa na unidade correspondente no Sistema Internacional.

2.1. Relaciona o concepto de enerxía coa capacidade de producir cambios e identifica os diferentes tipos de enerxía que se poñen de manifesto en situacións cotiáns explicando as transformacións dunhas noutras.

3.1. Expica o concepto de temperatura en termos do modelo cinético-molecular diferenciando entre temperatura, enerxía e calor.

3.2. Coñece a existencia dunha escala absoluta de temperatura e relaciona as escalas de Celsius e Kelvin.

3.3. Identifica os mecanismos de transferencia de enerxía recoñecéndoos en diferentes situacións cotiáns e fenómenos atmosféricos, xustificando a selección de materiais para edificios e no deseño de sistemas de quencemento.

4.1. Explica o fenómeno da dilatación a partir de algunha das súas aplicacións como os termómetros de líquido, xuntas de dilatación en estruturas, etc.

4.2. Explica a escala Celsius establecendo os puntos fixos dun termómetro baseado na dilatación dun líquido volátil.

4.3. Interpreta cualitativamente fenómenos cotiáns e experiencias donde se poña de manifesto o equilibrio térmico asociándoo coa igualación de temperaturas.

5.1. Sabe diferenciar entre materiais condutores e illantes térmicos.

6.1. Relaciona a investigación científica coas aplicacións tecnolóxicas na vida cotiá.

7.1. Selecciona, comprende e interpreta información relevante nun texto de divulgación científica e transmite as conclusións obtidas empregando a lenguaxe oral e escrita con propiedade.

7.2. Identifica as principais características ligadas á fiabilidade e obxectividade do fluxo de información existente en Internet e outros medios dixitais.

6.9 Unidade 9. Luz e son

6.9.1 Obxectivos

1. Identificar a luz e o son como formas de transferencia de enerxía.

2. Coñecer como se propaga a luz e o son.

3. Entender a orixe das cores.

4. Coñecer o funcionamento do ollo.

5. Coñecer aplicacións da luz e o son na vida cotiá.





A representación gráfica da onda, unha función periódica, permite traballar esta competencia. Tamén se realiza algún pequeño cálculo.

Nos distintos apartados desta unidade trabállanse os contidos necesarios para poder traballar e mellorar a interpretación do contexto que rodea ao alumnado con perspectiva científica, contribuíndo así a mellorar a competencia de interpretación da súa contorna.


A luz e o son son elementos centrais nas nosas sociedades, especialmente hoxe, co uso de novas tecnoloxías e os medios audiovisuais. A comprensión básica destes fenómenos é un coñecemento esencial para a vida en sociedade. Por iso, o contido en xeral da unidade axuda a traballar esta competencia.

Competencia dixital

Nalgunhas actividades da unidade desenvólvese a capacidade de buscar, seleccionar e utilizar información en medios dixitais.

Conciencia e expresións culturais

A natureza ondulatoria do son e a cor permiten comprender o soporte físico da expresión artística na música e as artes plásticas.

6.9.3 Contidos

1. Concepto e propiedades das ondas.

2. O son.

3. Luz e espectro electromagnético.

4. Transferencia de enerxía en forma de luz e son.

5. Estudo da cor e das sombras e eclipses.

6. Propagación das ondas: liña recta, reflexión e refracción.

7. Aplicacións da luz e o son na vida cotiá.


1. Describir experiencias que demostren que as ondas como a luz e o son transfiren enerxía sen transportar materia. Interpretar algúns fenómenos ópticos sinxelos co modelo de raios de luz, así como as características e propiedades dos sons mediante o modelo de ondas.



1.1. Identifica as propiedades das ondas que nos permiten distinguir unhas doutras. Emprega correctamente as magnitudes que miden estas propiedades.

1.2. Describe correctamente os fenómenos de reflexión e refracción. Diferencia correctamente entre ambos.

1.3. Explica a transferencia de enerxía das ondas e distingue entre a velocidade de propagación dunha onda e a velocidade de desplazamento dun corpo.

1.4. Describe fenómenos ópticos empregando o modelo de raios.

1.5. Describe os órganos que nos permiten percibir a luz e o son.


Incorporamos á programación o cadro que relaciona contidos, criterios de avaliación,

estándares de aprendizaxe e competencias clave para cada un dos bloque de coñecemento e que aparece no curriculo da materia, e que por unidades desenrolamos neste apartado:

Física e Química. 2º de ESO

Obxectivos

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias clave

Bloque 1. A actividade científica

� f

� h

� B1.1. Método científico: etapas.

� B1.2. Utilización das tecnoloxías da información e da comunicación.

� B1.1. Recoñecer e identificar as características do método científico.

� FQB1.1.1. Formula, de forma guiada, hipóteses para explicar fenómenos cotiáns, utilizando teorías e modelos científicos sinxelos.

� CAA

� CCL

� CMCCT

� FQB1.1.2. Rexistra observacións e datos de maneira organizada e rigorosa, e comunícaos oralmente e por escrito utilizando esquemas, gráficos e táboas.

� CCL

� CMCCT

� f

� m

� B1.3. Aplicacións da ciencia á vida cotiá e á sociedade.

� B1.2. Valorar a investigación científica e o seu impacto na industria e no desenvolvemento da sociedade.

� FQB1.2.1. Relaciona a investigación científica con algunha aplicación tecnolóxica sinxela na vida cotiá.

� CCEC

� CMCCT

� b

� f

� B1.4. Medida de magnitudes. Sistema Internacional de Unidades.

� B1.3. Aplicar os procedementos científicos para determinar magnitudes.

� FQB1.3.1. Establece relacións entre magnitudes e unidades utilizando, preferentemente, o Sistema Internacional de Unidades para expresar os resultados.

� CMCCT

� FQB1.3.2. Realiza medicións prácticas de magnitudes físicas da vida cotiá empregando o material e os instrumentos apropiados, e expresa os resultados correctamente no Sistema Internacional de Unidades.

� CSIEE

� CMCCT

� f � B1.5. Traballo no laboratorio. � B1.4. Recoñecer os materiais e os instrumentos básicos presentes no laboratorio de física e de química, e coñecer e respectar as normas de seguridade e de eliminación de residuos para a protección ambiental.

� FQB1.4.1. Recoñece e identifica os símbolos máis frecuentes utilizados na etiquetaxe de produtos químicos e instalacións, interpretando o seu significado.

� CMCCT

� CCL

� FQB1.4.2. Identifica material e instrumentos básicos de laboratorio e coñece a súa forma de utilización para a realización de experiencias, respectando as normas de seguridade e identificando actitudes e medidas de actuación preventivas.

� CMCCT

� e

� f

� B1.6. Procura e tratamento de información.

� B1.5. Extraer de forma guiada a información sobre

� FQB1.5.1. Selecciona e comprende de forma guiada

� CAA

� CCL


Obxectivos


� h

� i


temas científicos de carácter divulgativo que aparece en publicacións e medios de comunicación.

información relevante nun texto de divulgación científica, e transmite as conclusións obtidas utilizando a linguaxe oral e escrita con propiedade.

� CMCCT

� FQB1.5.2. Identifica as principais características ligadas á fiabilidade e á obxectividade do fluxo de información existente en internet e outros medios dixitais.

� CAA

� CD

� CSC

� b

� e

� f

� g

� h

� i



� B1.4. Medida de magnitudes. Sistema Internacional de Unidades.

� B1.5. Traballo no laboratorio.

� B1.6. Proxecto de investigación.

� B1.6. Desenvolver pequenos traballos de investigación nos que se poña en práctica a aplicación do método científico e a utilización das TIC.

� FQB1.6.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo, aplicando o método científico e utilizando as TIC para a procura e a selección de información e presentación de conclusións.

� CAA

� CCEC

� CCL

� CD

� CMCCT

� CSIEE

� FQB1.6.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo.

� CAA

� CSC

� CSIEE

Bloque 2. A materia

� b

� f

� B2.1. Propiedades da materia.

� B2.2. Aplicacións dos materiais.

� B2.1. Recoñecer as propiedades xerais e as características específicas da materia, e relacionalas coa súa natureza e as súas aplicacións.

� FQB2.1.1. Distingue entre propiedades xerais e propiedades características da materia, e utiliza estas últimas para a caracterización de substancias.

� CMCCT

� FQB2.1.2. Relaciona propiedades dos materiais do contorno co uso que se fai deles.

� CMCCT

� FQB2.1.3. Describe a determinación experimental do volume e da masa dun sólido, realiza as medidas correspondentes e calcula a súa densidade.

� CMCCT

� b

� f

� B2.3. Estados de agregación. Cambios de estado. Modelo cinético-molecular.

� B2.2. Xustificar as propiedades dos estados de agregación da materia e os seus cambios de estado, a través do modelo cinético-molecular.

� FQB2.2.1. Xustifica que unha substancia pode presentarse en distintos estados de agregación dependendo das condicións de presión e temperatura en que se ache.

� CMCCT

� FQB2.2.2. Explica as propiedades dos gases, os líquidos e os sólidos.

� CMCCT


Obxectivos


� FQB2.2.3. Describe os cambios de estado da materia e aplícaos á interpretación de fenómenos cotiáns.

� CMCCT

� FQB2.2.4. Deduce a partir das gráficas de quecemento dunha substancia os seus puntos de fusión e ebulición, e identifícaa utilizando as táboas de datos necesarias.

� CMCCT

� f � B2.4. Leis dos gases. � B2.3. Establecer as relacións entre as variables das que depende o estado dun gas a partir de representacións gráficas ou táboas de resultados obtidas en experiencias de laboratorio ou simulacións dixitais.

� FQB2.3.1. Xustifica o comportamento dos gases en situacións cotiás, en relación co modelo cinético-molecular.

� CMCCT

� FQB2.3.2. Interpreta gráficas, táboas de resultados e experiencias que relacionan a presión, o volume e a temperatura dun gas, utilizando o modelo cinético-molecular e as leis dos gases.

� CAA

� CMCCT

� f � B2.5. Substancias puras e mesturas.

� B2.6. Mesturas de especial interese: disolucións acuosas, aliaxes e coloides.

� B2.4. Identificar sistemas materiais como substancias puras ou mesturas, e valorar a importancia e as aplicacións de mesturas de especial interese.

� FQB2.4.1. Distingue e clasifica sistemas materiais de uso cotián en substancias puras e mesturas, e especifica neste último caso se se trata de mesturas homoxéneas, heteroxéneas ou coloides.

� CMCCT

� FQB2.4.2. Identifica o disolvente e o soluto ao analizar a composición de mesturas homoxéneas de especial interese.

� CMCCT

� FQB2.4.3. Realiza experiencias sinxelas de preparación de disolucións, describe o procedemento seguido e o material utilizado, determina a concentración e exprésaa en gramos/litro.

� CCL

� CMCCT

� f � B2.7. Métodos de separación de mesturas.

� B2.5. Propor métodos de separación dos compoñentes dunha mestura e aplicalos no laboratorio.

� FQB2.5.1. Deseña métodos de separación de mesturas segundo as propiedades características das substancias que as compoñen, describe o material de laboratorio adecuado e leva a cabo o proceso.

� CAA

� CMCCT

� CSIEE


Obxectivos


Bloque 3. Os cambios

� f

� h

� B3.1. Cambios físicos e cambios químicos.

� B3.2. Reacción química.

� B3.1. Distinguir entre cambios físicos e químicos mediante a realización de experiencias sinxelas que poñan de manifesto se se forman ou non novas substancias.

� FQB3.1.1. Distingue entre cambios físicos e químicos en accións da vida cotiá en función de que haxa ou non formación de novas substancias.

� CMCCT

� FQB3.1.2. Describe o procedemento de realización de experimentos sinxelos nos que se poña de manifesto a formación de novas substancias e recoñece que se trata de cambios químicos.

� CCL

� CMCCT

� FQB3.1.3. Leva a cabo no laboratorio reaccións químicas sinxelas.

� CMCCT

� f � B3.2. Reacción química. � B3.2. Caracterizar as reaccións químicas como cambios dunhas substancias noutras.

� FQB3.2.1. Identifica os reactivos e os produtos de reaccións químicas sinxelas interpretando a representación esquemática dunha reacción química.

� CMCCT

� f

� m

� B3.3. A química na sociedade e o ambiente.

� B3.3. Recoñecer a importancia da química na obtención de novas substancias e a súa importancia na mellora da calidade de vida das persoas.

� FQB3.3.1. Clasifica algúns produtos de uso cotián en función da súa procedencia natural ou sintética.

� CMCCT

� FQB3.3.2. Identifica e asocia produtos procedentes da industria química coa súa contribución á mellora da calidade de vida das persoas.

� CMCCT

� CSC

� f

� m


� B3.4. Valorar a importancia da industria química na sociedade e a súa influencia no ambiente.

� FQB3.4.1. Propón medidas e actitudes, a nivel individual e colectivo, para mitigar os problemas ambientais de importancia global.

� CMCCT

� CSC

� CSIEE

Bloque 4. O movemento e as forzas

� f � B4.1. Forzas: efectos.

� B4.2. Medida das forzas.

� B4.1. Recoñecer o papel das forzas como causa dos cambios no estado de movemento e das deformacións.

� FQB4.1.1. En situacións da vida cotiá, identifica as forzas que interveñen e relaciónaas cos seus correspondentes efectos na deformación ou na alteración do estado de movemento dun corpo.

� CMCCT

� FQB4.1.2. Establece a relación entre o alongamento producido nun resorte e as forzas que produciron eses

� CMCCT


Obxectivos


alongamentos, e describe o material para empregar e o procedemento para a súa comprobación experimental.

� FQB4.1.3. Establece a relación entre unha forza e o seu correspondente efecto na deformación ou na alteración do estado de movemento dun corpo.

� CMCCT

� FQB4.1.4. Describe a utilidade do dinamómetro para medir a forza elástica e rexistra os resultados en táboas e representacións gráficas, expresando o resultado experimental en unidades do Sistema Internacional.

� CMCCT

� b

� f

� B4.3. Velocidade media. � B4.2. Establecer a velocidade dun corpo como a relación entre o espazo percorrido e o tempo investido en percorrelo.

� FQB4.2.1. Determina, experimentalmente ou a través de aplicacións informáticas, a velocidade media dun corpo, interpretando o resultado.

� CAA

� CD

� CMCCT

� FQB4.2.2. Realiza cálculos para resolver problemas cotiáns utilizando o concepto de velocidade media.

� CMCCT

� f � B4.4. Velocidade media.

� B4.5. Velocidade instantánea e aceleración.

� B4.3. Diferenciar entre velocidade media e instantánea a partir de gráficas espazo/tempo e velocidade/tempo, e deducir o valor da aceleración utilizando estas últimas.

� FQB4.3.1. Deduce a velocidade media e instantánea a partir das representacións gráficas do espazo e da velocidade en función do tempo.

� CMCCT

� FQB4.3.2. Xustifica se un movemento é acelerado ou non a partir das representacións gráficas do espazo e da velocidade en función do tempo.

� CMCCT

� f � B4.6. Máquinas simples. � B4.4. Valorar a utilidade das máquinas simples na transformación dun movemento noutro diferente, e a redución da forza aplicada necesaria.

� FQB4.4.1. Interpreta o funcionamento de máquinas mecánicas simples considerando a forza e a distancia ao eixe de xiro, e realiza cálculos sinxelos sobre o efecto multiplicador da forza producido por estas máquinas.

� CMCCT

� f � B4.7. O rozamento e os seus efectos.

� B4.5. Comprender o papel que xoga o rozamento na vida cotiá.

� FQB4.5.1. Analiza os efectos das forzas de rozamento e a súa influencia no movemento dos seres vivos

� CMCCT


Obxectivos


e os vehículos.

� f � B4.8. Forza gravitatoria. � B4.6. Considerar a forza gravitatoria como a responsable do peso dos corpos, dos movementos orbitais e dos niveis de agrupación no Universo, e analizar os factores dos que depende.

� FQB4.6.1. Relaciona cualitativamente a forza de gravidade que existe entre dous corpos coas súas masas e a distancia que os separa.

� CMCCT

� FQB4.6.2. Distingue entre masa e peso calculando o valor da aceleración da gravidade a partir da relación entre esas dúas magnitudes.

� CMCCT

� FQB4.6.3. Recoñece que a forza de gravidade mantén os planetas xirando arredor do Sol, e á Lúa arredor do noso planeta, e xustifica o motivo polo que esta atracción non leva á colisión dos dous corpos.

� CMCCT

� f � B4.9. Estrutura do Universo.

� B4.10. Velocidade da luz.

� B4.7. Identificar os niveis de agrupación entre corpos celestes, desde os cúmulos de galaxias aos sistemas planetarios, e analizar a orde de magnitude das distancias implicadas.

� FQB4.7.1. Relaciona cuantitativamente a velocidade da luz co tempo que tarda en chegar á Terra desde obxectos celestes afastados e coa distancia á que se atopan eses obxectos, interpretando os valores obtidos.

� CMCCT

� b

� e

� f

� g

� h

� B4.1. Forzas: efectos.

� B4.8. Forza gravitatoria.

� B4.8. Recoñecer os fenómenos da natureza asociados á forza gravitatoria.

� FQB4.8.1. Realiza un informe, empregando as tecnoloxías da información e da comunicación, a partir de observacións ou da procura guiada de información sobre a forza gravitatoria e os fenómenos asociados a ela.

� CCL

� CD

� CMCCT

� CSIEE

Bloque 5. Enerxía

� f � B5.1. Enerxía: unidades. � B5.1. Recoñecer que a enerxía é a capacidade de producir transformacións ou cambios.

� FQB5.1.1. Argumenta que a enerxía pode transferirse, almacenarse ou disiparse, pero non crearse nin destruírse, utilizando exemplos.

� CMCCT

� FQB5.1.2. Recoñece e define a enerxía como unha magnitude e exprésaa na unidade correspondente do Sistema Internacional.

� CMCCT

� f � B5.2. Tipos de enerxía.

� B5.3. Transformacións da enerxía.

� B5.2. Identificar os tipos de enerxía postos de manifesto en fenómenos cotiáns e en

� FQB5.2.1. Relaciona o concepto de enerxía coa capacidade de producir

� CMCCT


Obxectivos


� B5.4. Conservación da enerxía.

experiencias sinxelas realizadas no laboratorio.

cambios, e identifica os tipos de enerxía que se poñen de manifesto en situacións cotiás, explicando as transformacións dunhas formas noutras.

� f

� h

� B5.5. Enerxía térmica. Calor e temperatura.

� B5.6. Escalas de temperatura.

� B5.7. Uso racional da enerxía.

� B5.3. Relacionar os conceptos de enerxía, calor e temperatura en termos da teoría cinético-molecular, e describir os mecanismos polos que se transfire a enerxía térmica en situacións cotiás.

� FQB5.3.1. Explica o concepto de temperatura en termos do modelo cinético-molecular, e diferencia entre temperatura, enerxía e calor.

� CMCCT

� FQB5.3.2. Recoñece a existencia dunha escala absoluta de temperatura e relaciona as escalas celsius e kelvin.

� CMCCT

� FQB5.3.3. Identifica os mecanismos de transferencia de enerxía recoñecéndoos en situacións cotiás e fenómenos atmosféricos, e xustifica a selección de materiais para edificios e no deseño de sistemas de quecemento.

� CAA

� CMCCT

� CSC

� f

� h

� B5.8. Efectos da enerxía térmica.

� B5.4. Interpretar os efectos da enerxía térmica sobre os corpos en situacións cotiás e en experiencias de laboratorio.

� FQB5.4.1. Explica o fenómeno da dilatación a partir dalgunha das súas aplicacións como os termómetros de líquido, xuntas de dilatación en estruturas, etc.

� CMCCT

� FQB5.4.2. Explica a escala celsius establecendo os puntos fixos dun termómetro baseado na dilatación dun líquido volátil.

� CMCCT

� FQB5.4.3. Interpreta cualitativamente fenómenos cotiáns e experiencias nos que se poña de manifesto o equilibrio térmico asociándoo coa igualación de temperaturas.

� CMCCT

� f

� h

� m

� B5.9. Fontes de enerxía.

� B5.10. Aspectos industriais da enerxía.

� B5.5. Valorar o papel da enerxía nas nosas vidas, identificar as fontes, comparar o seu impacto ambiental e recoñecer a importancia do aforro enerxético para un desenvolvemento sustentable.

� FQB5.5.1. Recoñece, describe e compara as fontes renovables e non renovables de enerxía, analizando con sentido crítico o seu impacto ambiental.

� CCL

� CMCCT

� CSC

7 PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

Para o seguimento e avaliación do alumno durante o curso teremos en conta os seguintes procedementos:

• Resultados acadados nas probas escritas realizadas ao rematar cada unidade didáctica.

• Valoración da actitude positiva respecto da materia.

• Realización do traballo diario na clase e das tarefas de reforzo propostas para a súa realización na aula.

• Revisión do caderno do alumno no momento que o profesor o considere oportuno.

• Valoración do comportamento que mantén o alumno no laboratorio e nas actividades extraescolares propostas polo Departamento.

8 CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO

A cualificación do alumnado realizarase segundo as seguintes porcentaxes.

8.1 Cualificación trimestral

En cada avaliación realizaranse dúas probas escritas non sempre de igual valor. O valor destas probas escritas será do 80% da cualificación na avaliación, pero distinguiremos dúas situación:

• Nunha situación normal a media aritmética da nota nestas probas daría o oitenta por cento da nota da avaliación, sempre que nas dúas probas se obteña máis dun 3.

• Aínda así, nalgúns trimestres nos que a diferencia de contidos entre as dúas probas sexa moi ampla, a valoración de cada proba farase de acordo co criterio de corrección que se establecerá ao inicio de cada unha.

Para os alumnos que non superaron a primeira proba (menos de 5), a modo de recuperación, no segundo exame avaliaremos todos os contidos da avaliación. Neste caso a nota da proba será a base para calcular o 80% da cualificación.

O vinte por cento restante virá dado polas notas diarias de clase: participación na realización dos exercicios propostos, bo comportamento e boa actitude respecto da materia, comportamento no laboratorio do seguinte xeito:

• Participación na realización dos exercicios propostos: 10%

• Bo comportamento e boa actitude respecto da materia na aula e no laboratorio: 10%.

Aínda que a suma dos apartados anteriores xa nos dea o cento por cento, nalgúns casos excepcionais nos que a dúbida entre unha cualificación positiva ( 5 ou maior) ou negativa (5 ou menor) sexa cuestión de décimas, acudirase á revisión do caderno persoal do alumno, que se puntuará ata en medio punto.

O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade faráselles unha proba ou ben terán que facer algún traballo en xuño. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesor pode

decidir que se un alumno leva todo o curso sen facer nada, sen mostrar o máis mínimo interese, deixando os exames practicamente en branco, o alumno non ten dereito aos exames de recuperación. Así mesmo considerarase condición indispensable para que os alumnos teñan opción a recuperar a materia que manteñan ao día e en condicións óptimas o seu caderno de aula).

8.2 Cualificación final

A cualificación na avaliación ordinaria de xuño será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos do penúltimo párrafo do apartado anterior sempre que se cumpra a seguinte condición:

Considérase aprobada a materia se como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3.5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación).

8.3 Avaliación extraordinaria de Setembro

Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro.

Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

9 CONTIDOS TRANSVERSAIS

A formación do alumno, e aí están os obxectivos que se pretenden alcanzar nesta etapa educativa e con esta materia, transcende o simplemente disciplinar. Independentemente do coñecemento científico, hai outros contidos educativos imprescindibles na súa formación como cidadán e que se integran nas diversas materias do currículo: a educación para a paz, para a saúde, a ambiental, a do consumidor, a educación viaria, etc., todos eles de carácter transversal e que poden ser desenvolvidos moi especialmente na materia de Física e Química, é dicir, pódense analizar e valorar as posibilidades que estas dúas disciplinas teñen para mellorar as condicións de vida das persoas e para intervir na solución dalgúns dos problemas que afectan á humanidade (para lograr un desenvolvemento sostible), e por iso é polo que neste documento se lle concede un apartado específico. O seu tratamento metodolóxico está condicionado pola súa inclusión nas respectivas unidades didácticas, e pode abordarse da seguinte forma:

10 Educación do consumidor

O desenvolvemento industrial propiciou un consumo masivo e indiscriminado que ameaza con esgotar os recursos naturais. É urxente e vital realizar, entre todos, unha reflexión sobre a necesidade de xestionar de xeito máis razoable estes recursos que nos brinda o planeta.

11 Educación ambiental

Moitas transformacións sociais son ocasionadas por desenvolvementos da ciencia e a tecnoloxía. Con todo, non todos os avances están exentos de problemas. Un dos máis importantes é a degradación que sofre o medio ambiente, motivada, a maioría das veces, por conflitos entre intereses opostos.

12 Educación para a paz

Moitas veces culpouse aos científicos de ser os máximos responsables do descubrimento e a fabricación de armas e, xa que logo, do seu uso destrutivo. A verdade é que non son máis culpables do que moitos outros seres humanos que cos seus actos, as súas ideas e decisións, contribúen a desencadear o conflito bélico. Por iso, se desexamos unha sociedade na que prime o respecto e a tolerancia cara a calquera persoa, independentemente do seu lugar de orixe, cor, credo, etc., temos que actuar en consecuencia. A idea da educación para a paz foi unha das principais guías á hora de elaborar o texto.

13 Educación para a saúde

Ninguén pode dubidar de que nos últimos anos, e sobre todo nos países desenvolvidos, aumentou a esperanza de vida. O feito de que vivamos máis tempo débese a diversos factores: de tipo social (mellor alimentación, mellores condicións de traballo, etc.) e de tipo científico (por exemplo, os avances conseguidos na Medicina). A Química contribuíu de xeito notable a este último factor con dúas grandes achegas: o illamento e a síntese de abondosos medicamentos que alivian ou evitan multitude de enfermidades (analxésicos e antibióticos) e o descubrimento dos fertilizantes (o nitróxeno, o fósforo e o potasio esgótanse, colleita tras colleita, do chan agrícola e hai que repolos). Son exemplos de fertilizantes o KNO3 , o NH3 , e o Ca(H2 PO4 )2 .

14 Educación viaria

Introducir o debate sobre os factores físicos que determinan as limitacións de velocidade no tráfico e a necesidade obxectiva de respectalas, pois eses principios físicos están por riba de calquera suposta destreza ao volante.

15 PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN

Valorarase que o alumno traballe cada día tanto na aula co resto dos seus compañeiros como de xeito individual para reforzar a materia, pero salvo “décimas” a avaliación virá determinada polas cualificacións das probas escritas.

16 ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES

Realizaranse actividades do tipo:

• Actividades de investigación no laboratorio.

• Buscar información bibliográfica.

• Pequenos traballos monográficos, con un guión adecuado e citando bibliografía.

• Dentro do posíbel realizar unha visita a algunha instalación como unha fábrica , un museo da Ciencia, unha depuradora, etc.

• No último curso atopámonos con que a maior parte das actividades extraescolares eran imposibles de programar con tanta antelación xa que se ofertaban a medida que avanzaba o curso escolar. Debido a que estas actividades foron moi do agrado tanto do alumnado como do profesorado incluímos nesta programación a posibilidade de acceder a elas se foran ofertadas de novo este curso.

17 CRITERIOS PARA AUTOAVALIAR A PROGRAMACIÓN

A avaliación da programación virá dada por un lado polo cumprimento de dita programación, feito que se irá recollendo nas actas mensuais do departamento, e por outro polos resultados obtidos polos nosos alumnos.

No caso de que o primeiro punto non se poida cumprir, o profesorado deberá modificar dalgún xeito a temporalización das unidades ou ben decidir non incluír algunha das unidades cuxos contidos sexan moi semellantes aos que se impartirían na nosa materia (É algo que ocorre normalmente coas unidades de electricidade na area de tecnoloxía)

En canto aos resultados obtidos polos alumnos é moi dificil avalialos empregando unicamente métodos estatísticos, xa que cada aula e diferente, e moitas veces uns malos resultados veñen dados polas características do alumnado e non por problemas da programación. Os mellores profesores poden impartir as unidades mellor traballadas e máis motivadoras , poñer todo o seu esforzo e ilusión pero un alumno que non quere traballar e ao que estar no instituto lle parece unha perda de tempo, con anos promocionados sen acadar os obxectivos mais simples vai suspender. Ao final de cada sesión ou de cada unidade cada un de nos recapacita sobre o que temos feito, as veces, aínda que non todos os alumnos acaden eses obxectivos debemos seguir cara adiante. Ao final do curso se reflexionará sobre si é preciso cambiar algo na metodoloxía ou nas actividades, pero non poderá ser gran cousa se queremos acadar os obxectivos xerais na etapa da E.S.O. ou preparar aos nosos alumnos para estudos superiores.

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA

FÍSICA E QUÍMICA

3º E.S.O.

2016/2017

IES Espiñeira

Marta Alfonsín Ríos

1 INTRODUCIÓN

O ensino da Física e a Química xoga un papel central no desenvolvemento intelectual dos alumnos, e comparte co resto das disciplinas a responsabilidade de promover neles a adquisición das competencias necesarias para que poidan integrarse na sociedade de forma activa, participando no desenvolvemento económico e social ao que está ligada a capacidade científica, tecnolóxica e innovadora da propia sociedade. Para que estas expectativas se concreten, o ensino desta materia debe incentivar unha aprendizaxe contextualizado que relacione os principios en vigor coa evolución histórica do coñecemento científico; que estableza a relación entre ciencia, tecnoloxía e sociedade; que potencie a argumentación verbal, a capacidade de establecer relacións cuantitativas e espaciais, así como a de resolver problemas con precisión e rigor.

No segundo ciclo de ESO, esta materia ten un carácter esencialmente formal, e está enfocada a dotar ao alumno de capacidades específicas asociadas a esta disciplina. O primeiro bloque de contidos, común a todos os niveis, está centrado en desenvolver as capacidades inherentes ao traballo científico, partindo da observación e experimentación como base do coñecemento. Os contidos propios do bloque desenvólvense de forma transversal ao longo da etapa, utilizando a elaboración de hipótese, a toma e presentación de datos e a experimentación como pasos imprescindibles para a resolución de problemas.

A materia e os seus cambios son tratados nos bloques segundo e terceiro, respectivamente, abordando os distintos aspectos de forma secuencial. Introdúcese secuencialmente o concepto moderno do átomo, a ligazón química e a nomenclatura dos compostos químicos, así como o concepto de mol e o cálculo estequiométrico; así mesmo, iníciase unha aproximación á química dos compostos do carbono incluíndo unha descrición dos grupos funcionais.

Os bloques 4 e 5 adícanse ao estudo da Física, dende a perspectiva do movemento, das forzas e da enerxía.

No segundo ciclo, realízase unha aproximación máis formalista aos conceptos movemento, materia, enerxía, o que permite cuantificalos e afrontar a resolución de problemas numéricos.

2 COMPETENCIAS CLAVE

Denominamos competencias ás capacidades para aplicar de xeito integrado os contidos propios de cada ensinanza e etapa educativa, co fin de acadar a realización adecuada de actividades e a resolución eficaz de problemas complexos.


a) Comunicación ligüística (CCL).

b) Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCCT).

c) Competencia dixital (CD).

d) Aprender a aprender (CAA).

e) Competencias sociais e cívicas (CSC).

f) Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE).

g) Conciencia e expresións culturais (CCEC).

2.1 Contribución da materia para a adquisión das competencias clave

O ensino da Física e a Química contribúe co resto das materias á adquisición das competencias necesarias por parte dos alumnos para acadar un pleno desenvolvemento persoal e a integración activa na sociedade.

O perfil competencial da materia destaca a súa extensa contribución ao desenvolvemento da competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía.

2.1.1 Competencia en comunicación ligüística

Ao longo do desenvolvemento da materia, os alumnos enfrontaranse á procura, interpretación, organización e selección de información, contribuíndo así á adquisición da competencia en comunicación lingüística. A información preséntase de diferentes formas e require distintos procedementos para a súa comprensión.

Por outra banda, o alumno desenvolverá a capacidade de transmitir a información, datos e ideas sobre o mundo no que vive empregando unha terminoloxía específica e argumentando con rigor, precisión e orde adecuado na do discurso científico en base aos coñecementos que vaia adquirindo.

2.1.2 Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía

A maior parte dos contidos da materia de Física e Química teñen unha incidencia directa na adquisición das competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. A Física e a Química como disciplinas científicas baséanse na observación e interpretación do mundo físico e na interacción responsable co medio natural. Na aprendizaxe destas disciplinas empregaranse métodos propios da racionalidade científica e as destrezas tecnolóxicas.

A competencia matemática está íntimamente asociada aos aprendizaxes da área, xa que implica a capacidade de aplicar o razoamento matemático e empregar ferramentas matemáticas para describir, interpretar, predecir e representar distintos fenómenos no seu contexto.

2.1.3 Competencia dixital

A adquisición da competencia dixital prodúcese tamén dende as disciplinas científicas xa que implica o uso creativo e crítico das tecnoloxías da comunicación. Os recursos dixitais resultan especialmente útiles na elaboración de traballos científicos con procura, selección, procesamento e presentación da información de diferentes formas: verbal, numérica, simbólica ou gráfica e o seu uso polos alumnos para este fin resulta especialmente motivador pois aproxima o seu traballo ao que actualmente realiza un científico.

2.1.4 Competencia aprender a aprender

Esta competencia é fundamental para a aprendizaxe que o alumno ha de ser capaz de afrontar ao longo da vida. Caracteríxase pola habilidade para iniciar, organizar e persistir na aprendizaxe e require coñecer e controlar os propios procesos de aprendizaxe. As estruturas metodolóxicas que o alumno adquire a través do método científico han de servirlle por unha

banda para discriminar e estruturar as información que recibe na súa vida diaria ou noutras contornas académicas. Doutra banda, o alumno capaz de recoñecer o proceso construtivo do coñecemento científico e o seu brillante desenvolvemento nas últimas décadas, será un alumno máis motivado, máis aberto a novos ámbitos de coñecemento, e máis ambicioso na procura deses ámbitos.

2.1.5 Competencias sociais e cívicas

A Física e a Química contribúen a desenvolver as competencias sociais e cívicas preparando a futuros cidadáns dunha sociedade democrática dotándolles dende o traballo científico de actitutes, destrezas e valores como a obxectividade nas súas apreciacións, o rigor nos seus razoamentos e a capacidade de argumentar con coherencia. Todo isto permitiralles participar activamente na toma de decisións sociais, así como a afrontar a resolución de problemas e conflitos de maneira racional e reflexiva, dende a tolerancia e o respecto.

A cultura científica dotará aos alumnos da capacidade de analizar as implicacións positivas e negativas que o avance científico e tecnolóxico ten na sociedade e o medi ambiente; deste xeito, poderán contribuír ao desenvolvemento socioecnómico e ao benestar social promovendo a procura de solucións para minimizar os prexuízos inherentes ao devandito desenvolvemento.

2.1.6 Competencia de sentido de iniciativa e espírito emprendedor

O traballo nesta materia contribuirá á adquisición desta competencia naquelas situacións nas que sexa necesario tomar decisións dende un pensamento e espírito crítico. Desta forma, desenvolverán capacidades, destrezas e habilidades, tales como a creatividade e a imaxinación, pare elixir, organizar e xestionar os seus coñecementos na consecución dun obxectivo como a elaboración dun proxecto de investigación, o deseño dunha actividade experimental ou un traballo en grupo.

2.1.7 Competencia de conciencia e expresións culturais

Os coñecementos que os alumnos adquiren na materia de Física e Química permítenlles valorar as manifestacións culturais vinculadas ao ámbito tecnolóxico. No caso da Comunidade Autónoma de Galicia, os alumnos poderán entender, por exemplo, a evolución das explotacións mineiras, a tradición hidroeléctrica dos nosos ríos ou o deseño das múltiples ferramentas de labranza que podemos ver en museos etnolóxicos.

Anteriormente indicabamos cales son as sete competencias clave que recolle o noso sistema educativo, competencias que, pola súa propia formulacións, son, inevitablemente, mor xenéricas. Se queremos que sirvan como referente para a acción educativa e para demostrar a competencia real do/a alumno/a, debemos concretalas moito máis, desagregalas, sempre en relación cos demais elementos do currículo.

3 OBXECTIVOS

Os obxectivos refírense aos logros que o alumnado debe acadar ao rematar o proceso educativo, como resultado das experiencias de ensino e aprendizaxe intencionalmente planificadas para tal fin.

A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

f) Concebir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da literatura.

i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada.

l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo.

m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora.

n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.

o) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüís=co, cultural, histórico e

ar>s=co de Galicia, par=cipar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a

diversidade lingüís=ca e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo

actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

p) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental

para o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación interpersoal e

expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación

con outras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusófona.

3.1 Obxectivos da materia Física e Química en 3º ESO

Obx.FQ.1. Coñecer e entender o método científico de maneira que poidan aplicar os seus

procedementos á resolución de problemas sinxelos, formulando hipóteses, deseñando

experimentos ou estratexias de resolución, analizando os resultados e elaborando conclusións

argumentadas razonadamente.

Obx.FQ.2. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando a terminoloxía

científica de maneira apropiada, clara, precisa e coherente tanto na contorna académica como

na súa vida cotiá.

Obx.FQ.3. Aplicar procedementos científicos para argumentar, discutir, contrastar e razoar

informacións e mensaxes cotiáns relacionados coa Física e a Química aplicando o pensamento

crítico e con actitudes propias da ciencia como rigor, precisión, obxectividade, reflexión, etc.

Obx.FQ.4. Interpretar modelos representativos usados en ciencia como diagramas, gráficas,

táboas e expresións matemáticas básicas e empregalos na análise de problemas.

Obx.FQ.5. Obter e saber seleccionar, segundo a súa orixe, información sobre temas científicos

utilizando fontes diversas, incluídas as tecnoloxías da información e comunicación e empregar

a información obtida para argumentar e elaborar traballos individuais ou en grupo sobre

temas relacionados coa Física e coa Química, adoptando unha actitude crítica ante diferentes

informacións para valorar a súa obxectividade científica.

Obx.FQ.6. Aplicar os fundamentos científicos e metodolóxicos propios da materia para explicar

os procesos físicos e químicos básicos que caracterizan o funcionamento da natureza.

Obx.FQ.7. Coñecer e analizar as aplicacións responsables da Física e a Química na sociedade

para satisfacer as necesidades humanas e fomentar o desenvolvemento das sociedades

mediante os avances tecnocientíficos, valorando o impacto que teñen no medio ambiente, a

saúde e o consumo e por tanto, as súas implicacións éticas, económicas e sociais na

Comunidade Autónoma de Galicia e en España, promovendo actitudes responsables para

alcanzar un desenvolvemento sustentable.

Obx.FQ.8. Utilizar os coñecementos adquiridos na Física e a Química para comprender o valor

do patrimonio natural e tecnolóxico de Galicia e a necesidade da súa conservación e mellora.

Obx.FQ.9. Entender o progreso científico como un proceso en continua revisión, apreciando os

grandes debates e as revolucións científicas que sucederon no pasado; sendo expectantes e

críticos respecto das que sucederán no futuro.

4 CONTIDOS, COMPETENCIAS CLAVE, ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE E

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

A seguir, desenvólvese íntegramente a programación de cada unha das unidades didácticas en que foron organizados e secuenciados os contidos deste curso. En cada unha delas, indícanse os seus correspondentes obxectivos didácticos, contidos (conceptuais, procedimentais e actitudinais), contidos transversais, criterios de avaliación e competencias básicas asociadas aos criterios de avaliación.

4.1 Unidade 1. As magnitudes e a súa medida. O traballo científico

4.1.1 Obxectivos

1. Entender que a ciencia é un vasto conxunto de coñecementos do medio que nos rodea, construído coa achega de moitos homes e mulleres ao longo dos séculos e que está en continua revisión e progresión.

2. Coñecer o método científico, as súas fases principais e valorar a súa importancia como método de traballo sistemático das ciencias.

3. Construír e interpretar gráficas sinxelas a partir de datos experimentais.

4. Entender a fórmula como a expresión matemática dunha lei científica e adquirir un manexo básico da mesma para realizar cálculos.

5. Asimilar o concepto de magnitude en relación coa medida e coñecer as magnitudes fundamentais derivadas.

6. Entender en que consiste a medida e a necesidade de contar cunha unidade de referencia.

7. Coñecer o Sistema Internacional de Unidades e as táboas de múltiplos e submúltiplos para realizar conversións de unidades fundamentais e derivadas.

8. Saber que é a precisión dun aparello de medida e aplicar os criterios básicos para expresar o resultado dunha medida de acordo con dita precisión, utilizando as cifras significativas adecuadas e o redondeo.

9. Coñecer os conceptos de incerteza na medida e erro relativo e a forma de calculalos a partir dos datos.

10. Familiarizarse co laboratorio como lugar de traballo do científico e coas súas normas de seguridade.

11. Identificar e saber a utilidade do material e os aparellos máis sinxelos dun laboratorio de Química.

12. Potenciar o autoaprendizaxe, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión lingüística dos conceptos traballados.


Comunicación lingüís�ca

• Usar con propiedade a terminoloxía relativa ao método científico.

• Usar con propiedade a terminoloxía relativa ao laboratorio.

• Entender a información transmitida a través dun informe científico.

• Localizar, resumir e expresar ideas científicas a partir dun texto.

• Argumentar o propio punto de vista nun debate de contido científico.


• Manexar os conceptos de magnitude, medida e unidade.

• Coñecer o Sistema Internacional de Unidades e utilizalo para realizar conversións de unidades.

• Expresar unha medida ou resultado coa resolución adecuada, usando a notación científica e acompañándoo coa unidade correspondente.

• Calcular a incerteza da medida e o erro relativo dunha medida.

• Realizar táboas e construír e interpretar gráficas.

• Utilizar o método científico como forma idónea de aproximación á realidade que nos rodea.

• Recoñecer as magnitudes e os procedementos de medida que usamos habitualmente.

• Interpretar as etiquetas de advertencia que aparecen en produtos comerciais.

Competencia dixital

• Investigar nas fontes bibliográficas e en Internet acerca dos contidos da unidade.

• Organizar e expresar a información convenientemente.

• Realizar actividades interactivas utilizando os contidos desta unidade.

Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos relativos ao método científico, as magnitudes e unidades, a medida e a expresión de resultados e o laboratorio.

• Identificar e manexar a diversidade de respostas posibles ante unha mesma situación.

• Traballar en equipo de maneira creativa, produtiva e responsable.

• Confrontar ordenada e críticamente coñecementos, informacións e opinións diversas.


• Desenvolver o espírito crítico e o afán de coñecer.

• Estudar e explicar fenómenos cotiáns aplicando o método científico.

4.1.3 Contidos

1. Método científico. As fases do método científico: observación, formulación de hipótese, experimentación e elaboración de conclusións. Teorías, leis e modelos. O informe científico.

2. Magnitudes básicas e derivadas. Unidades de medida.

3. Sistema Internacional de Unidades. Múltiplos e submúltiplos. Notación científica e orde de magnitude.

4. Conversión de unidades básicas e derivadas.

5. A medida e o tratamento dos datos. Resolución dos aparellos de medida. Cifras significativas. Expresión correcta de resultados. Erros nas medidas. Táboas, gráficas e fórmulas.

6. Laboratorio. O material de laboratorio. Normas de seguridade.


1. Recoñecer e identificar as características do método científico.


3. Recoñecer os materiais e instrumentos básicos presentes no laboratorio de Física e no de Química; coñecer e respectar as normas de seguridade e de eliminación de residuos para a protección do medioambiente.



1.1. Coñece as características do saber científico e o que son as ciencias experimentais e identifica as etapas que o conforman e formula hipótese para explicar fenómenos físicos da nosa contorna utilizando teorías e modelos científicos.

1.2. Rexistra observacións, datos e resultados de maneira organizada e rigorosa, e comunícaos de forma oral e escrita utilizando esquemas, gráficos, táboas e expresións matemáticas.

2.1. Coñece o concepto de magnitude e tamén os de medida e unidade de medida.

2.2. Establece relacións entre magnitudes e unidades utilizando, preferentemente, o Sistema Internacional de Unidades e a notación científica para expresar os resultados.

2.3. Coñece que é un instrumento de medida e cales son as súas características principais (exactitude, precisión e resolución).

2.4. Sabe expresar unha medida adecuadamente e cuantifica a incerteza na medida e o erro relativo.

3.1. Recoñece e identifica os símbolos máis frecuentes utilizados na etiquetaxe de productos químicos e instalacións, interpretando o seu significado.

3.2. Identifica material e instrumentos básicos de laboratorio e coñece a súa forma de utilización para a realización de experiencias, respectando as normas de seguridade e identificando actitudes e medidas de actuación preventivas.

4.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo aplicando o método científico, e utilizando as TIC para a procura e selección de información e presentación de conclusións.


4.2 Unidade 2. Os estados da materia. A teoría cinética

4.2.1 Obxectivos

1. Coñecer o concepto de materia a través das súas propiedades xerais (masa e volume), así como os conceptos de sistema material, corpo e sustancia.

2. Saber que a materia se presenta en tres estados de agregación (sólido, líquido e gaseoso) e caracterizar cada un deles mediante as súas propiedades.

3. Identificar os cambios de estado e saber que están provocados por quencemento ou arrefriado do sistema material.

4. Coñecer os conceptos de punto de fusón e punto de ebulición e interpretar as gráficas de cambio de estado, poñendo de manifesto a constancia da temperatura durante un cambio de estado.

5. Coñecer os postulados da teoría cinética dos gases e aplicalos para xustificar as propiedades dos gases: forma variable, compresibilidade, difusión e presión e factores que inflúen sobre a mesma.

6. Saber interpretar, con axuda da teoría cinética, as propiedades dos outros estados da materia, así como os cambios de estado.

7. Coñecer os postulados da teoría cinética dos gases e aplicalos para xustificar as propiedades dos gases: forma variable, compresibilidade, difusión e presión e factores que inflúen sobre a mesma.

8. Saber interpretar, con axuda da teoría cinética, as propiedades dos outros estados da materia, así como os cambios de estado.

9. Introducirse no manexo e o significa das leis de Boyle, de Charles, de Gai-Lussac e da ecuación xeral dos gases.




• Usar con propiedade os termos relacionados coa materia e as súas propiedades, os estados da materia e a teoría cinética.

• Extraer e expresar por escrito as ideas principais dunha lectura científica.

• Explicar e fundamentar a opinión propia sobre unha formulación científica dada.


• Realizar conversións de unidades de masa, volume, densidade, temperatura e presión.

• Interpretar e utilizar as fórmulas da densidade e das leis dos gases.

• Construír e interpretar gráficas de cambio de estado ou correspondentes ás leis dos gases estudadas.

• Identificar na contorna os tres estados de agregación da materia, recoñecendo as súas propiedades.

• Coñecer os cambios de estado e enumerar exemplos da vida cotiá.

• Utilizar a teoría cinética para explicar fenómenos macroscópicos relacionados cos estados da materia, o comportamento dos gases e os cambios de estado.

• Relacionar os factores que inflúen na presión dun gas co funcionamento de utensilios e obxectos cotiáns.

• Relacionar a presión atmosférica coa meteoroloxía e a predición do tempo.

Competencia dixital



Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos relativos á materia, as súas propiedades e estados de agregación, os cambios de estado, a teoría cinética e as leis dos gases.


• Desenvolver a curiosidade e a visión científica do mundo que nos rodea.

• Investigar e propoñer a explicación de fenómenos relacionados coas propiedades da materia e os seus estados de agregación.

4.2.3 Contidos

1. Que é a materia.

2. Os estados da materia.

3. Estudo dos cambios de estado.

4. A teoría cinética.

5. As leis dos gases.



2. Xustificar as propiedades dos diferentes estados de agregación da materia e os seus cambios de estado, a través do modelo cinético-molecular.

3. Establecer as relacións entre as variables das que depende o estado dun gas a partir de representacións gráficas e/ou táboas de resultados obtidos en experiencias de laboratorio ou simulacións por computador.



1.1. Coñece as características do saber científico e o que son as ciencias experimentais e identifica as etapas que o conforman e formula hipótese para explicar fenómenos físicos da nosa contorna utilizando teorías e modelos científicos.

1.2. Describe a determinación experimental do volume e da masa dun sólido e calcula a súa densidade, utilizando correctamente as unidades de medida. Aplica o concepto de densidade en diversas situacións reais.

2.1. Caracteriza os tres estados de agregación polas súas propiedades e xustifica que unha substancia pode presentarse en distintos estados de agregación dependendo das condicións de presión e temperatura nas que se atope, identificando os cambios de estado que se producen.

2.2. Explica as propiedades dos gases, líquidos e sólidos utilizando o modelo cinéticomolecular.

2.3. Describe e interpreta os cambios de estado da materia utilizando o modelo

cinéticomolecular e aplícao á interpretación de fenómenos cotiáns.

2.4. Deduce a partir das gráficas de quecemento dunha substancia os seus puntos de fusión e ebulición, e identifícaa utilizando as táboas de datos necesarias.

3.1. Coñece o concepto de presión dun gas confinado e a súa xustificación microscópica. Xustifica o comportamento dos gases en situacións cotiáns relacionándoo co modelo cinético-molecular.

3.2. Interpreta gráficas, táboas de resultados e experiencias que relacionan a presión, o volume e a temperatura dun gas utilizando o modelo cinético-molecular e as leis dos gases.



4.3 Unidade 3. Os sistemas materiais. Sustancias puras e mesturas

4.3.1 Obxectivos

1. Coñecer a diversidade da materia e a clasificación dos sistemas materiais de acordo cos seus constituíntes, tanto a nivel macroscópico como miscroscópico.

2. Diferenciar entre mesturas homoxéneas (disolucións) e heteroxéneas e identificar exemplos dun e outro tipo na contorna cotiá.

3. Caracterizar unha disolución e os seus compoñentes (disolvente e soluto/s) e recoñecer a súa importancia e ampla presenza mediante exemplos da vida real.

4. Clasificar as disolucións segundo dous criterios: estado de agregación de disolvente e soluto/s e cantidade relativa de soluto/s con respecto ao disolvente.

5. Coñecer o concepto de solubilidade e a súa dependencia da temperatura.

6. Saber calcular a concentración dunha disolución como porcentaxe en masa, porcentaxe en volume e masa por unidade de volume a partir dos datos necesarios e como pode modificarse a concentración mediante un proceso de dilución.

7. Coñecer as técnicas máis sinxelas para a separación dos compoñentes dunha mestura e o fundamento de cada unha delas.




• Definir os distintos tipos de sistemas materiais.

• Describir con precisión os métodos de separación de mesturas.

• Comprender e resumir textos científicos.

• Debater sobre as vantaxes e inconvenientes dalgúns avances científicos.


• Calcular e interpretar valores de solubilidade e concentración en disolucións.

• Construír e interpretar curvas de solubilidade.

• Asimilar a clasificación da materia e explicala tanto dende o punto de vista macroscópico como microscópico.

• Identificar os distintos tipos de sistemas materiais na contorna, especialmente as disolucións.

• Coñecer algúns procesos de separación de mesturas tanto no medio natural como na industria e recoñecer a súa importancia.

Competencia dixital



Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos relativos aos sistemas materiais e a súa clasificación, a separación de mesturas e as disolucións.


• Desenvolver o interese por entender o mundo en que vivimos dende a perspectiva da Ciencia.

• Indagar na explicación de fenómenos relacionados cos sistemas materiais, a súa clasificación e a súa separación nos seus compoñentes.

4.3.3 Contidos

1. Clasificación da materia.

2. Mesturas homoxéneas e heteroxéneas.

3. As mesturas pódense separar.

4. Disolucións.

5. Solubilidade.

6. Concentración dunha disolución.


1. Identificar sistemas materiais como sustancias puras ou mesturas e valorar a importancia e as aplicacións de mesturas de especial interese.

2. Diferenciar os procesos de separación de mesturas e a utilidade dalgúns procesos na preservación do medio ambiente.

3. Propoñer métodos de separación dos compoñentes dunha mestura.



1.1. Distingue e clasifica sistemas materiais de uso cotiá en substancias puras e mesturas, especificando neste último caso se se trata de mesturas homoxéneas, heteroxéneas ou coloides e diferenza entre elementos e compostos, no caso dunha sustancia pura, e entre compostos e mesturas, atendendo á composición fixa ou variable.

1.2. Sabe que é unha disolución e clasifica as disolucións segundo os estados de agregación de soluto e disolvente recoñecendo exemplos de disolucións na contorna e identifica o disolvente e o soluto ao analizar a composición de mesturas homoxéneas de especial interese.

1.3. Realiza experiencias sinxelas de preparación de disolucións, describe o procedemento seguido e o material utilizado, determina a concentración e exprésaa en gramos por litro e en porcentaxe en masa e en volume.

1.4. Coñece e manexa os conceptos de solubilidade, de curvas de solubilidade e clasifica as disolucións segundo a cantidade de soluto.

1.5. Calcula a concentración de disolucións a partir de datos de masa, volume de disolvente ou de disolución e interpreta os resultados.

1.6. Coñece que é a dilución e realiza cálculos relativos a este importante proceso.

2.1. Explica a diferenza entre os procesos de separación de mesturas e a aplicación dalgúns destes procesos en beneficio do medio natural.

3.1. Propón e deseña métodos de separación de mesturas, tanto simples como complexas, homoxéneas e heteroxéneas, segundo as propiedades características das substancias que as compoñen, describindo o material de laboratorio adecuado.


4.4 Unidade 4. A estrutura da materia. Agrupacións de átomos

4.4.1 Obxectivos

1. Saber que a materia está composta por átomos. Coñecer os fitos principais no coñecemento científíco do átomo (teoría atómica de Dalton, descubrimento das partículas subatómicas, primeiros modelos de Thomson e Rutherford) e recoñecer neles un exemplo de como a aplicación do método científico fai avanzar a ciencia.

2. Coñecer as características das tres partículas subatómicas principais (electróns, protóns e neutróns) e a súa distribución no átomo á luz dos nosos coñecementos actuais.

3. Coñecer a unidade de masa atómica, específica para cuantificar a masa dos átomos, así como o significado de número atómico e do número másico e a súa relación co número de partículas do núcleo atómico.

4. Esbozar a configuración electrónica de átomos pequenos situando os electróns en capas.

5. Saber que son os isótopos e que diferenza aos isótopos dun mesmo elemento químico.

6. Coñecer as diferentes agrupacións de átomos que se dan na natureza e as súas características máis relevantes e relacionalas coas ligazóns iónica, covalente e metálica.

7. Potenciar o autoaprendizaxe, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión dos conceptos traballados.



• Definir e utilizar con rigor os termos referidos ao átomo e á estrutura microscópica da materia.

• Extraer e resumir por escrito as ideas principais de textos científicos diversos.

• Debater sobre a importancia da investigación científica sobre a natureza da materia.


• Coñecer e usar a equivalencia entre o quilogramo e a unidade de masa atómica.

• Aplicar os conceptos de número atómico e número másico.

• Calcular a masa atómica media dun elemento.

• Coñecer os modelos que se sucederon para explicar a estrutura do átomo e a visión actual que se ten sobre el.

• Tomar como exemplo de aplicación do método científico a sucesión de modelos sobre o átomo e destacar a contribución das melloras tecnolóxicas ao coñecemento da estrutura da materia.

• Coñecer as distintas agrupacións de átomos e as características das sustancias a que dan lugar, recoñecéndoas na contorna cotiá.

• Saber que son os isótopos e que aplicacións atopan en ámbitos da vida diaria.

• Coñecer o fenómeno da radioactividade e algunhas das súas aplicacións máis importantes.

Competencia dixital



Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos sobre a estrutura da materia, o átomo, os isótopos, as agrupacións de átomos e a radioactividade.


• Recoñecer a relevancia da radioactividade como avance científico con múltiples aplicacións en campos como a produción de enerxía eléctrica e o Medicamento e tamén as problemáticas que expón.


• Potenciar o uso de estratexias científicas para explicar fenómenos observados a partir do mundo microscópico.

4.4.3 Contidos

1. A teoría atómica de Dalton.

2. átomo por dentro. Partículas subatómicas.

3. Os primeiros modelos. Thomson e Rutherford.

4. Modelo de Bohr. O átomo na actualidade.

5. Caracterización dos átomos.

6. Isótopos.

7. Agrupacións de átomos.



2. Analizar a utilidade científica e tecnolóxica dos isótopos radioactivos.

3. Coñecer como se unen os átomos para formar estruturas máis complexas e explicar as propiedades das agrupacións resultantes.



1.1. Coñece a teoría atómica de Dalton e os seus precedentes.

1.2. Coñece os primeiros modelos atómicos de Thomson e Rutherford, tamén o modelo actual de capas electrónicas na cortiza atómica e representa o átomo, a partir do número atómico e o número másico, utilizando o modelo planetario.

1.3. Sabe como e cando se descubriron e describe as características (carga e masa) das partículas subatómicas básicas e a súa localización no átomo.

1.4. Relaciona a notación ZAX co número atómico e o número másico, determinando o número de cada un dos tipos de partículas subatómicas básicas nun átomo neutro. Relaciona o número atómico co tipo de elemento químico.

1.5. Coñece o concepto de masa atómica e a súa unidade de medida (unidade de masa atómica) e relaciónao razoadamente co número másico, así como o concepto de configuración electrónica e é capaz de distribuír en capas os electróns de átomos lixeiros.

2.1. Explica en que consiste un isótopo e comenta aplicacións dos isótopos radioactivos, a problemática dos residuos orixinados e as solucións para a xestión dos mesmos.

2.2. Coñece o significado da masa atómica media dun elemento químico e o seu cálculo.

3.1. Coñece e explica o proceso de formación dun ion a partir do átomo

correspondente, utilizando a notación adecuada para a súa representación, distinguindo entre catións e anións, e sabe que existen ións poliatómicos.

3.2. Explica como algúns átomos tenden a agruparse para formar moléculas interpretando este feito en substancias de uso frecuente.

3.3. Coñece os tres tipos de ligazóns químicas, as súas características e as propiedades das substancias a que dan lugar.



4.5 Unidade 5. Elementos e compostos. A táboa periódica

4.5.1 Obxectivos

1. Coñecer a lei periódica e a súa xustificación en termos da configuración electrónica dos átomos.

2. Comprender a táboa periódica e a información que contén.

3. Distinguir entre metais e non metais dende un punto de vista macroscópico.

4. Saber as características dalgúns grupos significativos da táboa periódica.

5. Coñecer o concepto de elemento químico e o criterio para decidir se unha substancia é ou non un elemento.

6. Coñecer o concepto de composto químico. Comprender o significado das fórmulas e interpretar unha fórmula dada.

7. Coñecer o concepto de mol como unidade para a medida da cantidade de materia. Saber que é a masa molecular e a masa molar dun composto e establecer a distinción entre ambas.

8. Saber formular e/ou nomear compostos binarios, como óxidos, hidruros e salgues binarias, e ternarios, como oxoácidos, hidróxidos e oxisales, seguindo as recomendacións máis recentes da IUPAC.




• Usar con propiedade a terminoloxía referida aos elementos, os compostos e a táboa periódica.

• Comprender e expresar por escrito as ideas fundamentais dun texto científico.

• Explicar e/ou debater sobre cuestións científicas relacionadas cos contidos da unidade.


• Interpretar cuantitativamente unha fórmula química e obter a partir dela a masa molecular.

• Realizar cálculos con moles, masa e número de moléculas.

• Saber que todo o que nos rodea está formado por elementos químicos, como tales ou combinados entre si formando compostos, que se ordenan segundo as súaspropiedades na táboa periódica.

• Distinguir as propiedades dos metais na contorna.

• Coñecer o feito de que existen millóns de compostos químicos, cada un dos cales está representado por unha fórmula e un nome.

• Coñecer a abundancia relativa dos elementos químicos no universo, no medio terrestre e nos seres vivos.

Competencia dixital



Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos sobre os elementos, a táboa periódica, os compostos, as fórmulas, o mol e os elementos na natureza.


• Desenvolver o interese polos elementos e compostos químicos.

• Buscar a explicación de fenómenos relacionados cos elementos químicos e as súas combinacións.

4.5.3 Contidos

1. Os elementos químicos.

2. A clasificación dos elementos químicos.

3. A táboa periódica dos elementos.

4. Os compostos químicos. Fórmulas.

5. A masa molecular.

6. Concepto de mol.



2. Analizar a utilidade científica e tecnolóxica dos isótopos radioactivos.

3. Coñecer como se unen os átomos para formar estruturas máis complexas e explicar as propiedades das agrupacións resultantes.

4. Desenvolver pequenos traballos de investigación nos que se poña en práctica a

aplicación do método científico e a utilización das TIC.


1.1. Coñece a teoría atómica de Dalton e os seus precedentes.

1.2. Coñece os primeiros modelos atómicos de Thomson e Rutherford, tamén o modelo actual de capas electrónicas na cortiza atómica e representa o átomo, a partir do número atómico e o número másico, utilizando o modelo planetario.

1.3. Sabe como e cando se descubriron e describe as características (carga e masa) das partículas subatómicas básicas e a súa localización no átomo.

1.4. Relaciona a notación ZAX co número atómico e o número másico, determinando o número de cada un dos tipos de partículas subatómicas básicas nun átomo neutro. Relaciona o número atómico co tipo de elemento químico.

1.5. Coñece o concepto de masa atómica e a súa unidade de medida (unidade de masa atómica) e relaciónao razoadamente co número másico, así como o concepto de configuración electrónica e é capaz de distribuír en capas os electróns de átomos lixeiros.

2.1. Explica en que consiste un isótopo e comenta aplicacións dos isótopos radioactivos, a problemática dos residuos orixinados e as solucións para a xestión dos mesmos.

2.2. Coñece o significado da masa atómica media dun elemento químico e o seu cálculo.

3.1. Coñece e explica o proceso de formación dun ion a partir do átomo correspondente, utilizando a notación adecuada para a súa representación, distinguindo entre catións e anións, e sabe que existen ións poliatómicos.

3.2. Explica como algúns átomos tenden a agruparse para formar moléculas interpretando este feito en substancias de uso frecuente.

3.3. Coñece os tres tipos de ligazóns químicas, as súas características e as propiedades das substancias a que dan lugar.



4.6 Unidade 6. As reaccións químicas. Introdución á estequiometría

4.6.1 Obxectivos

1. Coñecer a diferenza entre os cambios físicos e os cambios químicos e identificalos en situacións da vida cotiá.

2. Saber que é unha reacción química, coñecer a denominación das substancias que interveñen nela e como pode recoñecerse a través de fenómenos asociados.

3. Comprender o concepto de estequiometría ou proporción entre reactivos e produtos nunha reacción química e expresala en moles, en masa e en volume (cando cumpra).

Manexar e interpretar as ecuacións químicas, tanto dende o punto de vista cualitativo como cuantitativo.

4. Recoñecer a importancia das reaccións químicas na nosa contorna e coñecer algunhas das máis destacadas (acedo-base, combustión e fotosíntese).

5. Coñecer o mecanismo microscópico xeral polo que transcorre unha reacción química, que implica a ruptura de ligazóns dos reactivos e a formación de novas ligazóns para dar os produtos.

6. Coñecer a lei de conservación da masa nos procesos químicos e aplicala en casos reais.

7. Coñecer os factores que inflúen sobre a velocidade dunha reacción química e a súa xustificación intuitiva por medio da teoría cinética e do número de choques entre partículas.

8. Coñecer a existencia dos problemas ambientais derivados da actividade humana e relacionalos cos procesos químicos correspondentes, tomando conciencia respecto diso.




• Manexar a terminoloxía relacionada coas reaccións químicas.

• Resumir e expresar por escrito as ideas destacadas dun texto científico dado.

• Debater sobre a interacción entre a ciencia e a sociedade.


• Utilizar a lei de conservación da masa para realizar cálculos en procesos químicos.

• Realizar o axuste de ecuacións químicas.

• Obter as relacións de estequiometría nunha reacción química e usalas para calcular cantidades de reactivos ou produtos.

• Recoñecer e distinguir os cambios físicos e químicos na contorna.

• Comprender o proceso microscópico que ten lugar nunha reacción química.

• Identificar os indicadores que poñen de manifesto unha reacción química en exemplos reais.

• Enumerar exemplos de reaccións rápidas e lentas na contorna.

• Recoñecer a importancia das reaccións acedo-base, de combustión e de fotosíntese na natureza e na vida diaria.

Competencia dixital



Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos relativos aos procesos físicos e químicos, as características das reaccións químicas, a lei de conservación da masa, a estequiometría

e algunhas reaccións químicas de interese.


• Comprender a importancia dalgunhas reaccións químicas, como a fotosíntese, para a vida no noso planeta e, por tanto, a necesidade de xestionar de forma sustentable as grandes masas boscosas e as selvas.


• Desenvolver a curiosidade acerca dos procesos químicos.

• Propoñer a explicación de fenómenos químicos do ámbito cotiá.

4.6.3 Contidos

1. Cambios físicos e químicos.

2. As reaccións químicas.

3. Lei de conservación da masa.

4. A ecuación química.

5. Reaccións químicas de interese.


1. Distinguir entre cambios físicos e químicos mediante a realización de experiencias sinxelas que poñan de manifesto se se forman ou non novas sustancias.

2. Caracterizar as reaccións químicas como cambios dunhas substancias noutras.

3. Describir a nivel molecular o proceso polo cal os reactivos transfórmanse en produtos en termos da teoría de colisións.

4. Deducir a lei de conservación da masa e recoñecer reactivos e produtos a través de experiencias sinxelas no laboratorio e/ou de simulacións por computador.

5. Comprobar mediante experiencias sinxelas de laboratorio a influencia de determinados factores na velocidade das reaccións químicas.

6. Valorar a importancia da industria química na sociedade e a súa influencia no medio ambiente.



1.1. Distingue entre cambios físicos e químicos en accións da vida cotiá en función de que haxa ou non formación de novas sustancias.

2.1. Sabe que unha reacción química é un cambio químico e identifica cales son os reactivos e os produtos de reaccións químicas sinxelas interpretando a representación esquemática dunha reacción química (ecuación química axustada).

2.2. Coñece os principais indicadores que acompañan a unha reacción química.

2.3. Obtén, a partir dunha ecuación química axustada, as distintas relacións de estequiometría posibles, e utilízaas para realizar cálculos de cantidades de reactivos ou produtos.

2.4. Coñece as propiedades químicas identificativas de ácidos e bases, así como a reacción de neutralización.

2.5. Describe as reaccións químicas de combustión e o proceso químico global da fotosíntese.

3.1. Representa e interpreta unha reacción química a partir da teoría atómico-molecular e a teoría de colisións.

4.1. Recoñece cales son os reactivos e os produtos a partir da representación de reaccións químicas sinxelas, e comproba experimentalmente que se cumpre a lei de conservación da masa.

5.1. Coñece o concepto de velocidade de reacción e a importancia desta magnitude, tanto dende o punto de vista biolóxico como tecnolóxico.

5.2. Propón o desenvolvemento dun experimento sinxelo que permita comprobar experimentalmente o efecto da concentración dos reactivos na velocidade de formación dos produtos dunha reacción química, xustificando este efecto en termos da teoría de colisións.

5.3. Coñece os factores dos que depende a velocidade dunha reacción química e xustifica a súa influencia mediante a teoría das colisións e a teoría cinética. Interpreta situacións cotiáns nas que a temperatura inflúe significativamente na velocidade da reacción.

6.1. Coñece a orixe e as consecuencias dun problema ambiental de ámbito global, como é achoiva aceda.

6.2. Propón medidas e actitudes, a nivel individual e colectivo, para mitigar os problemasambientais de importancia global.

7.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudoaplicando o método científico, e utilizando as TIC para a procura e selección deinformación e presentación de conclusións.


4.7 Unidade 7. Electricidade e magnetismo. A corrente eléctrica

4.7.1 Obxectivos

1. Coñecer o fenómeno da electrización, os procedementos para conseguila e a súa explicación microscópica como exceso ou defecto de electróns. Saber que é a carga eléctrica e en que unidade se mide no Sistema Internacional, así como recoñecer os dous tipos de carga que existen.

2. Relacionar a forza eléctrica entre dúas cargas puntuais co valor das cargas, os seus signos e a distancia que as separa e calcular o seu valor mediante a lei de Coulomb.

3. Coñecer o fenómeno da electrización, os procedementos para conseguila e a súa explicación microscópica como exceso ou defecto de electróns. Saber que é a carga

eléctrica e en que unidade se mide no Sistema Internacional, así como recoñecer os dous tipos de carga que existen.

4. Coñecer o concepto de campo eléctrico e a súa representación mediante liñas de forza no caso de campos creados por unha ou dúas cargas puntuais e calcular o valor da súa intensidade nun punto determinado (en campos creados por unha soa carga).

5. Recoñecer o fenómeno do magnetismo e a existencia nun imán de dous polos inseparables.

6. Coñecer o concepto de campo magnético e a súa representación mediante liñas de forza (un só imán).

7. Saber que é a corrente eléctrica e caracterizar os sistemas materiais como condutores ou illantes.

8. Saber que a electricidade e o magnetismo son fenómenos directamente relacionados, de maneira que unha corrente eléctrica produce un campo magnético e un campo magnético variable induce unha corrente eléctrica.

9. Coñecer a forma de xerar corrente eléctrica mediante alternadores e pilas. Distinguir os dous tipos de corrente que se obteñen (alterna e continua).

10. Potenciar o autoaprendizaxe, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión lingüís=ca dos conceptos traballados.



• Utilizar con fluidez os termos básicos propios da electrostática, o magnetismo e o electromagnetismo.

• Comprender e resumir textos científicos.

• Explicar e/ou debater sobre cuestións científicas relacionadas cos contidos da unidade.


• Relacionar a carga coa diferenza neta entre electróns e protóns dun corpo.

• Manexar a fórmula da lei de Coulomb e aplicala en cálculos diversos.

• Calcular a intensidade do campo eléctrico.

• Relacionar o fenómeno da electrización co concepto de carga eléctrica.

• Comprender a natureza e a importancia das forzas eléctricas, a través do concepto de campo eléctrico.

• Coñecer que é e como se xera unha corrente eléctrica, os dous tipos de corrente que hai, os aparellos habituais que usan cada un deses tipos de corrente e distinguir entre condutores e illantes da corrente eléctrica.

• Saber que é un imán e que se entende por magnetismo e coñecer as súas aplicación máis destacadas no ámbito cotiá.

• Coñecer a existencia do magnetismo terrestre, a súa explicación e algunhas das súas aplicacións.


• Tomar conciencia acerca da importancia de colaborar coa preservación de medio

ambiente refugando as baterías usadas da forma adecuada.

Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos sobre a electrización e a carga eléctrica, as forzas eléctricas e o campo eléctrico, os imáns e o campo magnético, a corrente eléctrica, os condutores e os illantes, o electromagnetismo e a súa aplicación na xeración de correntes, a corrente continua e alterna e o magnetismo terrestre.


• Desenvolver a curiosidade polos fenómenos relacionados coa electricidade e o magnetismo, utilizando os coñecementos adquiridos para propoñer explicacións paraos devanditos fenómenos.

4.7.3 Contidos

1. Electrización.

2. A carga eléctrica.

3. Forzas eléctricas. Lei de Coulomb.

4. Movemento de cargas.

5. Imáns.

6. Electromagnetismo.


1. Coñecer os tipos de cargas eléctricas, o seu papel na constitución da materia e as características das forzas que se manifestan entre elas.

2. Interpretar fenómenos eléctricos mediante o modelo de carga eléctrica e valorar a importancia da electricidade na vida cotiá.

3. Xustificar cualitativamente fenómenos magnéticos e valorar a contribución do magnetismo no desenvolvemento tecnolóxico.

4. Explicar o fenómeno físico da corrente eléctrica e interpretar o significado das magnitudes intensidade de corrente, diferenza de potencial elas.

5. Comparar os distintos tipos de imáns, analizar o seu comportamento e deducir mediante experiencias as características das forzas magnéticas postas de manifesto, así como a súa relación coa corrente eléctrica.



1.1. Coñece o concepto de carga eléctrica como magnitude física, a unidade en que se mide e os dous tipos de carga que existen.

1.2. Relaciona o fenómeno da electrización coa carga eléctrica e coñece as diferentes formas de conseguir a electrización dun corpo.

1.3. Explica a relación existente entre as cargas eléctricas e a constitución da materia e asocia a carga eléctrica dos corpos cun exceso ou defecto de electróns.

1.4. Coñece a existencia das forzas eléctricas de atracción e repulsión entre cargas e relaciona cualitativamente e cuantitativamente a forza eléctrica que existe entre dous corpos coa súa carga e a distancia que os separa, e establece analoxías e diferenzas entre as forzas gravitatoria e eléctrica.

2.1. Coñece o concepto de campo eléctrico creado por unha carga, así como o de liñas de forza do campo. Calcula a intensidade do campo eléctrico creado por unha soa carga.

2.2. Xustifica razoadamente situacións cotiáns nas que se poñan de manifesto fenómenos relacionados coa electricidade estática.

3.1. Recoñece fenómenos magnéticos identificando o imán como fonte natural do magnetismo e describe a súa acción sobre distintos tipos de substancias magnéticas.

3.2. Coñece os polos magnéticos e describe as forzas existentes entre polos do mesmo ou de distinto nome. Sabe a inexistencia dun polo magnético illado.

3.3. Coñece o concepto de campo magnético e debuxa as súas liñas de forza.

3.4. Coñece a existencia do campo magnético terrestre e a situación dos polos magnéticos en relación cos xeográficos.

3.5. Constrúe, e describe o procedemento seguido para iso, un compás elemental para localizar o norte utilizando o campo magnético terrestre.

4.1. Explica a corrente eléctrica como cargas en movemento a través dun condutor e coñece a condición necesaria para que exista.

4.2. Distingue entre condutores e illantes recoñecendo os principais materiais usados como tales.

5.1. Coñece o experimento de Oersted e a súa importancia como punto de partida do Electromagnetismo. Comproba e establece a relación entre o paso de corrente eléctrica e o magnetismo, construíndo un electroimán.

5.2. Coñece o fenómeno da indución electromagnética descrito por Faraday e aplícao para describir o funcionamento xeral dun xerador de corrente, e, en particular, o dunha dinamo e o dun motor.

5.3. Diferenza entre corrente alterna e continua, identificando aparellos e dispositivos que usan unha ou outra na contorna cotiá.



4.8 Unidade 8. Electricidade e magnetismo. A corrente eléctrica

4.8.1 Obxectivos

1. Coñecer as tres magnitudes básicas para o estudo de circuítos eléctricos (intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia), así como as súas respectivas unidades no Sistema Internacional.

2. Coñecer a lei de Ohm, interpretala e aplicala para o cálculo de valores de diferenza de potencial, intensidade ou resistencia en circuítos simples e con resistencias asociadas en serie e en paralelo a partir dos datos necesarios.

3. Saber que é a enerxía e a potencia dun circuíto eléctrico e as unidades en que se miden no Sistema Internacional e calculalas a partir dos valores das magnitudes apropiadas.

4. Coñecer os efectos calorífico, luminoso e químico da corrente eléctrica e algunhas das súas aplicacións tecnolóxicas máis habituais.

5. Coñecer as condicións necesarias para que circule corrente por un circuíto sinxelo e o sentido de dita corrente.

6. Recoñecer as dúas posibilidades de conexión de elementos nun circuíto.

7. Recoñecer os elementos máis usuais que forman parte dos circuítos eléctricos,representalos mediante os seus símbolos e identificalos en aparellos da vida cotiá.

8. Coñecer como se produce e distribúe a corrente eléctrica e os tipos de enerxía que se empregan para xerala.




• Manexar a terminoloxía relacionada cos circuítos eléctricos.

• Resumir e expresar por escrito as ideas destacadas dun texto científico dado.

• Debater sobre a interacción entre a ciencia e a sociedade.


• Realizar cálculos de resistencia equivalente en circuítos.

• Utilizar a lei de Ohm para obter a voltaxe, a intensidade ou a resistencia en circuítos eléctricos.

• Calcular a enerxía e a potencia disipadas nun circuíto.

• Identificar os elementos compoñentes dun circuíto eléctrico, especialmente en casos reais sinxelos, e saber representalo.

• Coñecer os efectos da corrente eléctrica e as súas aplicacións en dispositivos tecnolóxicos.

• Coñecer como se produce a corrente eléctrica e como se transporta ata os lugares de consumo, incidindo sobre todo nas transformacións enerxéticas que levan a cabo.

• Comprender a necesidade de potenciar o uso de fontes de enerxía renovables.

Competencia dixital



Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos sobre os circuítos eléctricos, as magnitudes que os caracterizan, a lei de Ohm, a enerxía e a potencia nun circuíto, os efectos da corrente eléctrica e as súas aplicacións, a produción e o transporte da corrente eléctrica e a electricidade en casa.


• Recoñecer a importancia da corrente eléctrica para a nosa calidade de vida.

• Tomar conciencia da necesidade de colaborar coa sustentabilidade da produción de enerxía eléctrica e o aforro enerxético.


• Potenciar o interese cara aos fenómenos e os dispositivos que teñen que ver cos circuítos eléctricos e as súas aplicacións.

4.8.3 Contidos

1. Elementos dun circuíto.

2. Magnitudes da corrente eléctrica.

3. Lei de Ohm.

4. Efectos da corrente eléctrica.

5. Produción e transporte da corrente.


1. Explicar o fenómeno físico da corrente eléctrica e interpretar o significado das magnitudes intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia, así como as relacións entre elas.

2. Comprobar os efectos da electricidade e as relacións entre as magnitudes eléctricas mediante o deseño e construción de circuítos eléctricos e electrónicos sinxelos, nolaboratorio ou mediante aplicacións virtuais interactivas.

3. Valorar a importancia dos circuítos eléctricos e electrónicos nas instalacións eléctricas e instrumentos de uso cotiá, describir a súa función básica e identificar os seusdistintos compoñentes.

4. Coñecer a forma na que se xera a electricidade nos distintos tipos de centrais eléctricas, así como o seu transporte aos lugares de consumo.



1.1. Coñece o concepto de circuíto eléctrico, os seus elementos máis usuais, así como a súa representación e as dúas formas de conexión (en serie e en paralelo).

1.2. Comprende o significado das magnitudes eléctricas intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia, e relaciónaas entre si utilizando a lei de Ohm.

2.1. Realiza cálculos de resistencia equivalente en circuítos con resistencias tanto en serie como en paralelo.

2.2. Aplica a lei de Ohm a circuítos sinxelos e outros máis complexos, previo cálculo da resistencia equivalente, para calcular unha das magnitudes involucradas a partir das dúas, expresando o resultado nas unidades do Sistema Internacional.

2.3. Calcula a enerxía disipada e a potencia desenvolvida nun circuíto eléctrico.

2.4. Identifica os tres efectos da corrente eléctrica (térmico, magnético e químico) en situacións da vida cotiá, recoñecendo a súa importancia tecnolóxica.

3.1. Asocia os elementos principais que forman a instalación eléctrica típica dunha vivenda cos compoñentes básicos dun circuíto eléctrico.

3.2. Comprende o significado dos símbolos e abreviaturas que aparecen nas etiquetas de dispositivos eléctricos.

3.3. Identifica e representa os compoñentes máis habituais nun circuíto eléctrico: condutores, xeradores, receptores e elementos de control, describindo a súa correspondente función.

3.4. Recoñece os compoñentes electrónicos básicos describindo as súas aplicación prácticas e a repercusión da miniaturización do microchip no tamaño e prezo dos dispositivos.

4.1. Describe o proceso polo que as distintas fontes de enerxía transfórmanse en enerxía eléctrica nas centrais eléctricas, así como os métodos de transporte e almacenamento da mesma.



Incorporamos á programación o cadro que relaciona contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias clave para cada un dos bloque de coñecemento e que aparece no curriculo da materia, e que por unidades desenrolamos neste apartado:


Obxectivos



� f

� h


� B1.1. Recoñecer e identificar as características do método

� FQB1.1.1. Formula hipóteses para explicar

� CAA

� CMCCT


Obxectivos



científico. fenómenos cotiáns utilizando teorías e modelos científicos.

� FQB1.1.2. Rexistra observacións, datos e resultados de maneira organizada e rigorosa, e comunícaos oralmente e por escrito, utilizando esquemas, gráficos, táboas e expresións matemáticas.

� CCL

� CMCCT

� f

� m

� B1.3. Aplicacións da ciencia á vida cotiá e á sociedade.

� B1.2. Valorar a investigación científica e o seu impacto na industria e no desenvolvemento da sociedade.

� FQB1.2.1. Relaciona a investigación científica coas aplicacións tecnolóxicas na vida cotiá.

� CAA

� CCEC

� CMCCT

� f � B1.4. Medida de magnitudes. Sistema Internacional de Unidades. Notación científica.

� B1.5. Erros.


� B1.3. Aplicar os procedementos científicos para determinar magnitudes e expresar os resultados co erro correspondente.

� FQB1.3.1. Establece relacións entre magnitudes e unidades, utilizando preferentemente o Sistema Internacional de Unidades e a notación científica para expresar os resultados correctamente.

� CMCCT

� FQB1.3.2. Realiza medicións prácticas de magnitudes físicas da vida cotiá empregando o material e instrumentos apropiados, e expresa os resultados correctamente no Sistema Internacional de Unidades.

� CAA

� CMCCT

� f � B1.6. Traballo no laboratorio. � B1.4. Recoñecer os materiais e instrumentos básicos presentes no laboratorio de física e de química, e describir e respectar as normas de seguridade e de eliminación de residuos para a protección ambiental.

� FQB1.4.1. Identifica material e instrumentos básicos de laboratorio e coñece a súa forma de utilización para a realización de experiencias, respectando as normas de seguridade e identificando actitudes e medidas de actuación preventivas.

� CMCCT

� e

� f

� h

� i

� B1.7. Procura e tratamento de información.


� B1.5. Interpretar a información sobre temas científicos de carácter divulgativo que aparece en publicacións e medios de comunicación.

� FQB1.5.1. Selecciona, comprende e interpreta información salientable nun texto de divulgación científica, e transmite as conclusións obtidas utilizando a linguaxe oral e escrita con propiedade.

� CAA

� CCL

� CMCCT

� FQB1.5.2. Identifica as principais características ligadas á fiabilidade e á obxectividade do fluxo de información existente en internet e noutros medios dixitais.

� CD

� CSC


Obxectivos


� b

� e

� f

� g

� h

� i



� B1.4. Medida de magnitudes. Sistema Internacional de Unidades. Notación científica.

� B1.5. Erros.



� B1.6. Desenvolver pequenos traballos de investigación en que se poña en práctica a aplicación do método científico e a utilización das TIC.

� FQB1.6.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo aplicando o método científico, e utilizando as TIC para a procura e a selección de información e presentación de conclusións.

� CAA

� CCL

� CD

� CMCCT

� CSIEE

� FQB1.6.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo.

� CSIEE

� CSC

Bloque 2. A materia

� f � B2.1. Estrutura atómica. Modelos atómicos.

� B2.1. Recoñecer que os modelos atómicos son instrumentos interpretativos de diferentes teorías e a necesidade da súa utilización para a interpretación e a comprensión da estrutura interna da materia.

� FQB2.1.1. Representa o átomo, a partir do número atómico e o número másico, utilizando o modelo planetario.

� CCEC

� CMCCT

� FQB2.1.2. Describe as características das partículas subatómicas básicas e a súa localización no átomo.

� CMCCT

� FQB2.1.3. Relaciona a

notación XAZ co número

atómico e o número másico, determinando o número de cada tipo de partículas subatómicas básicas.

� CMCCT

� f

� m

� B2.2. Isótopos.

� B2.3. Aplicacións dos isótopos.

� B2.2. Analizar a utilidade científica e tecnolóxica dos isótopos radioactivos.

� FQB2.2.1. Explica en que consiste un isótopo e comenta aplicacións dos isótopos radioactivos, a problemática dos residuos orixinados e as solucións para a súa xestión.

� CMCCT

� CSC

� f

� l

� B2.4. Sistema periódico dos elementos.

� B2.3. Interpretar a ordenación dos elementos na táboa periódica e recoñecer os máis relevantes a partir dos seus símbolos.

� FQB2.3.1. Xustifica a actual ordenación dos elementos en grupos e períodos na táboa periódica.

� CMCCT

� FQB2.3.2. Relaciona as principais propiedades de metais, non metais e gases nobres coa súa posición na táboa periódica e coa súa tendencia a formar ións, tomando como referencia o gas nobre máis próximo.

� CMCCT

� f � B2.5. Unións entre átomos: moléculas e cristais.

� B2.6. Masas atómicas e

� B2.4. Describir como se unen os átomos para formar estruturas máis complexas e explicar as propiedades das

� FQB2.4.1. Explica o proceso de formación dun ión a partir do átomo correspondente, utilizando a notación

� CMCCT


Obxectivos


moleculares. agrupacións resultantes. adecuada para a súa representación.

� FQB2.4.2. Explica como algúns átomos tenden a agruparse para formar moléculas interpretando este feito en substancias de uso frecuente, e calcula as súas masas moleculares.

� CMCCT

� e

� f

� m

� o

� B2.7. Elementos e compostos de especial interese con aplicacións industriais, tecnolóxicas e biomédicas.

� B2.5. Diferenciar entre átomos e moléculas, e entre elementos e compostos en substancias de uso frecuente e coñecido.

� FQB2.5.1. Recoñece os átomos e as moléculas que compoñen substancias de uso frecuente, e clasifícaas en elementos ou compostos, baseándose na súa fórmula química.

� CMCCT

� FQB2.5.2. Presenta, utilizando as TIC, as propiedades e aplicacións dalgún elemento ou composto químico de especial interese a partir dunha procura guiada de información bibliográfica e dixital.

� CAA

� CCL

� CD

� CMCCT

� CSIEE

� f � B2.8. Formulación e nomenclatura de compostos binarios seguindo as normas IUPAC.

� B2.6. Formular e nomear compostos binarios seguindo as normas IUPAC.

� FQB2.6.1. Utiliza a linguaxe química para nomear e formular compostos binarios seguindo as normas IUPAC.

� CCL

� CMCCT


� f � B3.1. Reacción química. � B3.1. Describir a nivel molecular o proceso polo que os reactivos se transforman en produtos, en termos da teoría de colisións.

� FQB3.1.1. Representa e interpreta unha reacción química a partir da teoría atómico-molecular e a teoría de colisións.

� CMCCT

� b

� f

� B3.2. Cálculos estequiométricos sinxelos.

� B3.3. Lei de conservación da masa.

� B3.2. Deducir a lei de conservación da masa e recoñecer reactivos e produtos a través de experiencias sinxelas no laboratorio ou de simulacións dixitais.

� FQB3.2.1. Recoñece os reactivos e os produtos a partir da representación de reaccións químicas sinxelas, e comproba experimentalmente que se cumpre a lei de conservación da masa.

� CMCCT

� FQB3.2.2. Realiza os cálculos estequiométricos necesarios para a verificación da lei de conservación da masa en reaccións químicas sinxelas.

� CMCCT

� f � B3.4. Velocidade de reacción.

� B3.3. Comprobar mediante experiencias sinxelas de laboratorio a influencia de

� FQB3.3.1. Propón o desenvolvemento dun experimento sinxelo que

� CMCCT


Obxectivos


determinados factores na velocidade das reaccións químicas.

permita comprobar o efecto da concentración dos reactivos na velocidade de formación dos produtos dunha reacción química, e xustifica este efecto en termos da teoría de colisións.

� FQB3.3.2. Interpreta situacións cotiás en que a temperatura inflúa significativamente na velocidade da reacción.

� CMCCT

� e

� f

� h

� m


� B3.4. Valorar a importancia da industria química na sociedade e a súa influencia no ambiente.

� FQB3.4.1. Describe o impacto ambiental do dióxido de carbono, os óxidos de xofre, os óxidos de nitróxeno e os CFC e outros gases de efecto invernadoiro, en relación cos problemas ambientais de ámbito global.

� CMCCT

� CSC

� FQB3.4.2. Defende razoadamente a influencia que o desenvolvemento da industria química tivo no progreso da sociedade, a partir de fontes científicas de distinta procedencia.

� CMCCT

� CSC


� f � B4.1. Carga eléctrica.

� B4.2. Forza eléctrica.

� B4.1. Coñecer os tipos de cargas eléctricas, o seu papel na constitución da materia e as características das forzas que se manifestan entre elas.

� FQB4.1.1. Explica a relación entre as cargas eléctricas e a constitución da materia, e asocia a carga eléctrica dos corpos cun exceso ou defecto de electróns.

� CMCCT

� FQB4.1.2. Relaciona cualitativamente a forza eléctrica que existe entre dous corpos coa súa carga e a distancia que os separa, e establece analoxías e diferenzas entre as forzas gravitatoria e eléctrica.

� CCEC

� CMCCT

� f � B4.1. Carga eléctrica. � B4.2. Interpretar fenómenos eléctricos mediante o modelo de carga eléctrica e valorar a importancia da electricidade na vida cotiá.

� FQB4.2.1. Xustifica razoadamente situacións cotiás nas que se poñan de manifesto fenómenos relacionados coa electricidade estática.

� CMCCT

� b

� f

� g

� B4.3. Imáns. Forza magnética.

� B4.3. Xustificar cualitativamente fenómenos magnéticos e valorar a contribución do magnetismo no desenvolvemento

� FQB4.3.1. Recoñece fenómenos magnéticos identificando o imán como fonte natural do magnetismo, e describe a súa acción

� CMCCT


Obxectivos


tecnolóxico. sobre distintos tipos de substancias magnéticas.

� FQB4.3.2. Constrúe un compás elemental para localizar o norte empregando o campo magnético terrestre, e describe o procedemento seguido para facelo.

� CMCCT

� CSIEE

� f � B4.4. Electroimán.

� B4.5. Experimentos de Oersted e Faraday.

� B4.4. Comparar os tipos de imáns, analizar o seu comportamento e deducir mediante experiencias as características das forzas magnéticas postas de manifesto, así como a súa relación coa corrente eléctrica.

� FQB4.4.1. Comproba e establece a relación entre o paso de corrente eléctrica e o magnetismo, construíndo un electroimán.

� CMCCT

� FQB4.4.2. Reproduce os experimentos de Oersted e de Faraday no laboratorio ou mediante simuladores virtuais, deducindo que a electricidade e o magnetismo son dúas manifestacións dun mesmo fenómeno.

� CD

� CMCCT

� b

� e

� f

� g

� h

� B4.6. Forzas da natureza. � B4.5. Recoñecer as forzas que aparecen na natureza e os fenómenos asociados a elas.

� FQB4.5.1. Realiza un informe, empregando as TIC, a partir de observacións ou busca guiada de información que relacione as forzas que aparecen na natureza e os fenómenos asociados a elas.

� CCL

� CD

� CMCCT

� CSIEE

Bloque 5. Enerxía

� e

� f

� g

� h

� m

� B5.1. Fontes de enerxía. � B5.1. Identificar e comparar as fontes de enerxía empregadas na vida diaria nun contexto global que implique aspectos económicos e ambientais.

� FQB5.1.1. Compara as principais fontes de enerxía de consumo humano a partir da distribución xeográfica dos seus recursos e os efectos ambientais.

� CMCCT

� CSC

� FQB5.1.2. Analiza o predominio das fontes de enerxía convencionais frontes ás alternativas, e argumenta os motivos polos que estas últimas aínda non están suficientemente explotadas.

� CCL

� CMCCT

� f

� m

� B5.2. Uso racional da enerxía.

� B5.2. Valorar a importancia de realizar un consumo responsable das fontes enerxéticas.

� FQB5.2.1. Interpreta datos comparativos sobre a evolución do consumo de enerxía mundial, e propón medidas que poidan contribuír ao aforro individual e colectivo.

� CMCCT

� CSIEE


Obxectivos


� f

� h

� B5.3. Electricidade e circuítos eléctricos. Lei de Ohm.

� B5.3. Explicar o fenómeno físico da corrente eléctrica e interpretar o significado das magnitudes de intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia, así como as relacións entre elas.

� FQB5.3.1. Explica a corrente eléctrica como cargas en movemento a través dun condutor.

� CMCCT

� FQB5.3.2. Comprende o significado das magnitudes eléctricas de intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia, e relaciónaas entre si empregando a lei de Ohm.

� CMCCT

� FQB5.3.3. Distingue entre condutores e illantes, e recoñece os principais materiais usados como tales.

� CMCCT

� b

� e

� f

� g


� B5.3. Electricidade e circuítos eléctricos. Lei de Ohm.

� B5.4. Comprobar os efectos da electricidade e as relacións entre as magnitudes eléctricas mediante o deseño e a construción de circuítos eléctricos e electrónicos sinxelos, no laboratorio ou mediante aplicacións virtuais interactivas.

� FQB5.4.1. Describe o fundamento dunha máquina eléctrica na que a electricidade se transforma en movemento, luz, son, calor, etc., mediante exemplos da vida cotiá, e identifica os seus elementos principais.

� CMCCT

� FQB5.4.2. Constrúe circuítos eléctricos con diferentes tipos de conexións entre os seus elementos, deducindo de forma experimental as consecuencias da conexión de xeradores e receptores en serie ou en paralelo.

� CAA

� CMCCT

� FQB5.4.3. Aplica a lei de Ohm a circuítos sinxelos para calcular unha das magnitudes involucradas a partir das outras dúas, e expresa o resultado en unidades do Sistema Internacional.

� CMCCT

� FQB5.4.4. Utiliza aplicacións virtuais interactivas para simular circuítos e medir as magnitudes eléctricas.

� CD

� CMCCT

� f � B5.3. Electricidade e circuítos eléctricos. Lei de Ohm.

� B5.5. Dispositivos electrónicos de uso frecuente.

� B5.5. Valorar a importancia dos circuítos eléctricos e electrónicos nas instalacións eléctricas e instrumentos de uso cotián, describir a súa función básica e identificar os seus compoñentes.

� FQB5.5.1. Asocia os elementos principais que forman a instalación eléctrica típica dunha vivenda cos compoñentes básicos dun circuíto eléctrico.

� CMCCT

� FQB5.5.2. Comprende o significado dos símbolos e das abreviaturas que aparecen nas etiquetas de

� CMCCT


Obxectivos


dispositivos eléctricos.

� FQB5.5.3. Identifica e representa os compoñentes máis habituais nun circuíto eléctrico (condutores, xeradores, receptores e elementos de control) e describe a súa correspondente función.

� CMCCT

� FQB5.5.4. Recoñece os compoñentes electrónicos básicos e describe as súas aplicacións prácticas e a repercusión da miniaturización do microchip no tamaño e no prezo dos dispositivos.

� CMCCT

� f

� h

� B5.6. Tipos de enerxía.


� B5.7. Aspectos industriais da enerxía.

� B5.6. Describir a forma en que se xera a electricidade nos distintos tipos de centrais eléctricas, así como o seu transporte aos lugares de consumo.

� FQB5.6.1. Describe o proceso polo que distintas fontes de enerxía se transforman en enerxía eléctrica nas centrais eléctricas, así como os métodos de transporte e almacenaxe desta.

� CMCCT

5 PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

Para o seguimento e avaliación do alumno durante o curso teremos en conta os seguintes procedementos:

• Resultados acadados nas probas escritas realizadas ao rematar cada unidade didáctica.

• Valoración da actitude positiva respecto da materia.

• Realización do traballo diario na clase e das tarefas de reforzo propostas para a súa realización na aula.

• Revisión do caderno do alumno no momento que o profesor o considere oportuno.

• Valoración do comportamento que mantén o alumno no laboratorio e nas actividades extraescolares propostas polo Departamento.

6 CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO

A cualificación do alumnado realizarase segundo as seguintes porcentaxes.

6.1 Cualificación trimestral

En cada avaliación realizaranse dúas probas escritas non sempre de igual valor. O valor destas probas escritas será do 80% da cualificación na avaliación, pero distinguiremos dúas situación:

• Nunha situación normal a media aritmética da nota nestas probas daría o oitenta por cento da nota da avaliación, sempre que nas dúas probas se obteña máis dun 3.

• Aínda así, nalgúns trimestres nos que a diferencia de contidos entre as dúas probas sexa moi ampla, a valoración de cada proba farase de acordo co criterio de corrección que se establecerá ao inicio de cada unha.

Para os alumnos que non superaron a primeira proba (menos de 5), a modo de recuperación, no segundo exame avaliaremos todos os contidos da avaliación. Neste caso a nota da proba será a base para calcular o 80% da cualificación.

O vinte por cento restante virá dado polas notas diarias de clase: participación na realización dos exercicios propostos, bo comportamento e boa actitude respecto da materia, comportamento no laboratorio do seguinte xeito:

• Participación na realización dos exercicios propostos: 10%

• Bo comportamento e boa actitude respecto da materia na aula e no laboratorio: 10%.

Aínda que a suma dos apartados anteriores xa nos dea o cento por cento, nalgúns casos excepcionais nos que a dúbida entre unha cualificación positiva ( 5 ou maior) ou negativa (5 ou menor) sexa cuestión de décimas, acudirase á revisión do caderno persoal do alumno, que se puntuará ata en medio punto.

O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade faráselles unha proba ou ben terán que facer algún traballo en xuño. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesor pode decidir que se un alumno leva todo o curso sen facer nada, sen mostrar o máis mínimo interese, deixando os exames practicamente en branco, o alumno non ten dereito aos exames de recuperación. Así mesmo considerarase condición indispensable para que os alumnos teñan opción a recuperar a materia que manteñan ao día e en condicións óptimas o seu caderno de aula).

6.2 Cualificación final

A cualificación na avaliación ordinaria de xuño será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos do penúltimo párrafo do apartado anterior sempre que se cumpra a seguinte condición:

Considérase aprobada a materia se como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3.5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación).

6.3 Avaliación extraordinaria de Setembro

Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro.

Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

7 CONTIDOS TRANSVERSAIS

A formación do alumno, e aí están os obxectivos que se pretenden alcanzar nesta etapa educativa e con esta materia, transcende o simplemente disciplinar. Independentemente do coñecemento científico, hai outros contidos educativos imprescindibles na súa formación como cidadán e que se integran nas diversas materias do currículo: a educación para a paz, para a saúde, a ambiental, a do consumidor, a educación viaria, etc., todos eles de carácter transversal e que poden ser desenvolvidos moi especialmente na materia de Física e Química, é dicir, pódense analizar e valorar as posibilidades que estas dúas disciplinas teñen para mellorar as condicións de vida das persoas e para intervir na solución dalgúns dos problemas que afectan á humanidade (para lograr un desenvolvemento sostible), e por iso é polo que neste documento se lle concede un apartado específico. O seu tratamento metodolóxico está condicionado pola súa inclusión nas respectivas unidades didácticas, e pode abordarse da seguinte forma:

7.1 Educación do consumidor

O desenvolvemento industrial propiciou un consumo masivo e indiscriminado que ameaza con esgotar os recursos naturais. É urxente e vital realizar, entre todos, unha reflexión sobre a necesidade de xestionar de xeito máis razoable estes recursos que nos brinda o planeta.

7.2 Educación ambiental

Moitas transformacións sociais son ocasionadas por desenvolvementos da ciencia e a tecnoloxía. Con todo, non todos os avances están exentos de problemas. Un dos máis importantes é a degradación que sofre o medio ambiente, motivada, a maioría das veces, por conflitos entre intereses opostos.

7.3 Educación para a paz

Moitas veces culpouse aos científicos de ser os máximos responsables do descubrimento e a fabricación de armas e, xa que logo, do seu uso destrutivo. A verdade é que non son máis culpables do que moitos outros seres humanos que cos seus actos, as súas ideas e decisións, contribúen a desencadear o conflito bélico. Por iso, se desexamos unha sociedade na que prime o respecto e a tolerancia cara a calquera persoa, independentemente do seu lugar de orixe, cor, credo, etc., temos que actuar en consecuencia. A idea da educación para a paz foi unha das principais guías á hora de elaborar o texto.

7.4 Educación para a saúde

Ninguén pode dubidar de que nos últimos anos, e sobre todo nos países desenvolvidos, aumentou a esperanza de vida. O feito de que vivamos máis tempo débese a diversos factores: de tipo social (mellor alimentación, mellores condicións de traballo, etc.) e de tipo científico (por exemplo, os avances conseguidos na Medicina). A Química contribuíu de xeito notable a este último factor con dúas grandes achegas: o illamento e a síntese de abondosos medicamentos que alivian ou evitan multitude de enfermidades (analxésicos e antibióticos) e o descubrimento dos fertilizantes (o nitróxeno, o fósforo e o potasio esgótanse, colleita tras colleita, do chan agrícola e hai que repolos). Son exemplos de fertilizantes o KNO3 , o NH3 , e o Ca(H2 PO4 )2 .

7.5 Educación viaria

Introducir o debate sobre os factores físicos que determinan as limitacións de velocidade no

tráfico e a necesidade obxectiva de respectalas, pois eses principios físicos están por riba de calquera suposta destreza ao volante.

8 PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN

Valorarase que o alumno traballe cada día tanto na aula co resto dos seus compañeiros como de xeito individual para reforzar a materia, pero salvo “décimas” a avaliación virá determinada polas cualificacións das probas escritas.

9 ALUMNOS COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 3º DA ESO PENDENTE

10 ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES

Realizaranse actividades do tipo:

• Actividades de investigación no laboratorio.

• Buscar información bibliográfica.

• Pequenos traballos monográficos, con un guión adecuado e citando bibliografía.

• Dentro do posíbel realizar unha visita a algunha instalación como unha fábrica , un museo da Ciencia, unha depuradora, etc.

• No último curso atopámonos con que a maior parte das actividades extraescolares eran imposibles de programar con tanta antelación xa que se ofertaban a medida que avanzaba o curso escolar. Debido a que estas actividades foron moi do agrado tanto do alumnado como do profesorado incluímos nesta programación a posibilidade de acceder a elas se foran ofertadas de novo este curso.

11 CRITERIOS PARA AUTOAVALIAR A PROGRAMACIÓN

A avaliación da programación virá dada por un lado polo cumprimento de dita programación, feito que se irá recollendo nas actas mensuais do departamento, e por outro polos resultados obtidos polos nosos alumnos.

No caso de que o primeiro punto non se poida cumprir, o profesorado deberá modificar dalgún xeito a temporalización das unidades ou ben decidir non incluír algunha das unidades cuxos contidos sexan moi semellantes aos que se impartirían na nosa materia (É algo que ocorre normalmente coas unidades de electricidade na area de tecnoloxía)

En canto aos resultados obtidos polos alumnos é moi dificil avalialos empregando unicamente métodos estatísticos, xa que cada aula e diferente, e moitas veces uns malos resultados veñen dados polas características do alumnado e non por problemas da programación. Os mellores profesores poden impartir as unidades mellor traballadas e máis motivadoras , poñer todo o seu esforzo e ilusión pero un alumno que non quere traballar e ao que estar no instituto lle parece unha perda de tempo, con anos promocionados sen acadar os obxectivos mais simples vai suspender. Ao final de cada sesión ou de cada unidade cada un de nos recapacita sobre o que temos feito, as veces, aínda que non todos os alumnos acaden eses obxectivos debemos

seguir cara adiante. Ao final do curso se reflexionará sobre si é preciso cambiar algo na metodoloxía ou nas actividades, pero non poderá ser gran cousa se queremos acadar os obxectivos xerais na etapa da E.S.O. ou preparar aos nosos alumnos para estudos superiores.

I.E.S. ESPIÑEIRA

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DO DEPARTAMENTO DE FÍSICA E

QUÍMICA

CURSO 2016-2017

FÍSICA E QUÍMICA 4º E.S.O.

FÍSICA E QUÍMICA 1º BACHARELATO

QUÍMICA 2º BACHARELATO

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DO DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA DO I.E.S. ESPIÑEIRA

1

INDICE

1.- INTRODUCCIÓN 3

2.- A FÍSICA E A QUÍMICA NA ESO 5

2.1.- COMPETENCIAS CLAVE 5

2.2.- OBXECTIVOS 6

2.3.- FÍSICA E QUÍMICA 4º ESO 7

2.3.1.- OBXECTIVOS DA AREA DE FÍSICA E QUÍMICA EN 4º DA ESO 7

2.3.2.- OBXECTIVOS, CONTIDOS, CRITERIOS DE AVALIACIÓN, COMPETENCIAS CLAVE,ESTANDARES DE APRENDIZAXE, TEMPORALIZACIÓN, GRAO MÍNIMO DE CONSECUCIÓN E CORRESPONDENCIA CO LIBRO DE TEXTO

8

2.3.3.- PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN 29

2.3.4.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO

29

2.4.- ALUMNADO DE 4º DA ESO COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 3º PENDENTE

30

2.5.- AVALIACIÓN INICIAL 31

2.6.- METODOLOXÍA 31

2.7.- RECURSOS DIDÁCTICOS 32

2.8.- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE 33

2.9.- ELEMENTOS TRANSVERSAIS 33

2.10.- ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES 34

2.11.- CONSTANCIA DE INFORMACIÓN AO ALUMNADO

35

3.- A FÍSICA E A QUÍMICA NO BACHARELATO 35

3.1.- OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO 35

3.2.- AS COMPETENCIAS CLAVE 36

3.3.- FÍSICA E QUÍMICA 1º BACHARELATO 37

3.3.1.- OBXECTIVOS XERAIS PARA A MATERIA DE FÍSICA E QUÍMICA 37


37

3.3.3.- METODOLOXÍA 58

3.3.4.- MEDIDAS PARA A INCLUSIÓN E A ATENCIÓN DA DIVERSIDADE 61


2

3.3.5.- RECURSOS DIDÁCTICOS 62

3.3.6.- INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN 62

3.3.7.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN

62

3.4.- QUÍMICA 2º BACHARELATO 63

3.4.1.- INTRODUCIÓN 63

3.4.2.- OBXECTIVOS DA MATERIA 65

3.4.3.- ACREDITACIÓN COÑECEMENTOSPREVIOS 66


66

3.4.5.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN

83

3.5.- CONTIDOS TRANSVERSAIS 83

3.6.- PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN 84

3.7.- ALUMNADO COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 1º DE BACHARELATO PENDENTE

84

3.8.- ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES

84

4.- CRITERIOS PARA AUTOAVALIAR A PROGRAMACIÓN 85

5.- DATOS DO DEPARTAMENTO 85

1.- INTRODUCCIÓN O ensino da Física e a Química xoga un papel central no desenvolvemento intelectual dos alumnos, e comparte co resto das disciplinas a responsabilidade de promover neles a adquisición das competencias necesarias para que poidan integrarse na sociedade de forma activa, participando no desenvolvemento económico e social ao que está ligada a capacidade científica, tecnolóxica e innovadora da propia sociedade. Para que estas expectativas se concreten, o ensino desta materia debe incentivar unha aprendizaxe contextualizado que relacione os principios en vigor coa evolución histórica do coñecemento científico; que estableza a relación entre ciencia, tecnoloxía e sociedade; que potencie a argumentación verbal, a capacidade de establecer relacións cuantitativas e espaciais, así como a de resolver problemas con precisión e rigor. No segundo ciclo de ESO, esta materia ten un carácter esencialmente formal, e está enfocada a dotar ao alumno de capacidades específicas asociadas a esta disciplina.


3

O primeiro bloque de contidos, común a todos os niveis, está centrado en desenvolver as capacidades inherentes ao traballo científico, partindo da observación e experimentación como base do coñecemento. Os contidos propios do bloque desenvólvense de forma transversal ao longo da etapa, utilizando a elaboración de hipótese, a toma e presentación de datos e a experimentación como pasos imprescindibles para a resolución de problemas. A materia e os seus cambios son tratados nos bloques segundo e terceiro, respectivamente, abordando os distintos aspectos de forma secuencial. Introdúcese secuencialmente o concepto moderno do átomo, a ligazón química e a nomenclatura dos compostos químicos, así como o concepto de mol e o cálculo estequiométrico; así mesmo, iníciase unha aproximación á química dos compostos do carbono incluíndo unha descrición dos grupos funcionais. Os bloques 4 e 5 dedícanse ao estudo da Física, desde a perspectiva do movemento, das forzas e da enerxía. No segundo ciclo, realízase unha aproximación máis formalista aos conceptos movemento, materia, enerxía, o que permite cuantificalos e afrontar a resolución de problemas numéricos.

En relación ao bacharelato etapa ha de cumprir diferentes finalidades educativas, que non son outras que as de proporcionarlles aos alumnos formación, madurez intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia, así como para acceder á educación superior (estudos universitarios e de formación profesional de grao superior, entre outros). De acordo con estes obxectivos, o Bacharelato organízase baixo os principios de unidade e diversidade, é dicir, dota ao alumno dunha formación intelectual xeral e dunha preparación específica na modalidade que estea cursando (a través das materias comúns, de modalidade —como esta— e optativas), e nas que a labor orientadora é fundamental para lograr eses obxectivos. En consecuencia, a educación en coñecementos específicos desta materia ha de incorporar tamén o ensino nos valores dunha sociedade democrática, libre, tolerante, plural, etc., unha das finalidades expresas do sistema educativo, tal e como se pon de manifesto nos obxectivos desta etapa educativa e nos específicos desta materia. Neste sentido, o currículo de Bacharelato ha de contribuír á formación dunha cidadanía do século XXI informada e crítica, e por iso debe incluír aspectos de formación cultural e científica. A materia de Física e Química, e en xeral todas as de carácter científico, debe destacar o seu carácter empírico e predominantemente experimental, á vez que a súa importancia como construción teórica e de modelos, tal e como poñen de manifesto os seus obxectivos curriculares. Ha de favorecer, en consecuencia, a familiarización do alumno coa natureza e coas bases conceptuais da ciencia e da tecnoloxía, coas características da investigación científica e coa súa aplicación á resolución de problemas concretos (método científico), e mostrar os usos aplicados destas ciencias e as súas consecuencias sociais, cada vez maiores. É difícil imaxinar o mundo actual sen contar coas implicacións que o coñecemento da mecánica, a electricidade ou a electrónica, por exemplo, supuxo e está supondo; ou sen contar con medicamentos, abonos para o campo, colorantes ou plásticos. Por iso, a Física e a Química aparecen como materias fundamentais da cultura do noso tempo que contribúen á formación integral dos cidadáns, igual que as de carácter humanístico (o uso correcto da linguaxe científica, por exemplo, é unha faceta máis desa formación integral). Unha educación que integre a cultura humanística e a científica, unha maior presenza da ciencia nos medios de comunicación, así como a participación activa dos investigadores na divulgación dos coñecementos, fanse cada día máis necesarias. Ademais de ser unha etapa educativa terminal en si mesma, tamén ten un carácter propedéutico: o seu currículo debe incluír os diferentes tipos de contidos que permitan abordar con éxito os estudos posteriores, dado que a Física e a Química forman parte de moitos estudos universitarios de carácter científico e técnico e son necesarias para un amplo abano de ciclos formativos da Formación Profesional de grao superior, e para iso están os seus conceptos, leis, teorías e modelos máis importantes. Se a inclusión de contidos relativos a procedementos implica que os alumnos se familiaricen coas características do traballo científico e sexan capaces de aplicalas á resolución de problemas e aos traballos prácticos, os relativos a actitudes supoñen o coñecemento das interaccións das ciencias físico-químicas coa técnica, a sociedade e o medio ambiente. Todos estes aspectos deben aparecer dentro do marco teórico-práctico de estudo e non como actividades complementarias.


4

A aproximación aos fenómenos naturais e ás causas e o desenvolvemento dalgúns dos grandes problemas que aburan á sociedade contemporánea, como son as cuestións derivadas da degradación ambiental e o desenvolvemento tecnolóxico, o papel dos medios de comunicación e a súa repercusión no consumo e nos estilos de vida, etc., permitirán a potenciación dunha serie de valores que faciliten a integración do alumno nunha sociedade democrática, responsable e tolerante. Algúns destes contidos, aínda que desde unha perspectiva distinta pero complementaria, serán desenvolvidos tamén neste curso na materia de Ciencias para o mundo contemporáneo. Como criterio metodolóxico básico, habemos de resaltar que en Bacharelato ten que se facilitar e de impulsar o traballo autónomo do alumno e, simultaneamente, estimular as súas capacidades para o traballo en equipo, potenciar as técnicas de indagación e investigación (documental e experimental, é dicir, aprendizaxe por descubrimento e no laboratorio) e as aplicacións e transferencias do aprendido á vida real, servíndose para todo iso das posibilidades que brindan as tecnoloxías da información e a comunicación. Non debemos esquecer que esta materia adquire todo o seu sentido cando lle é de utilidade ao alumno para entender o mundo (non só o científico) e a complexa e cambiante sociedade na que vive, aínda que en moitos momentos non dispoña de respostas axeitadas para iso, como tampouco as ten sempre a ciencia, en estado de construción e de revisión —é importante que o alumno coñeza as controversias históricas que houbo entre os diferentes modelos e teorías—. O mesmo criterio rexe para as actividades e os textos suxeridos e para a gran cantidade de material gráfico que se empregou nos materiais curriculares, de modo que a mensaxe é de extremada claridade expositiva, sen caer na simplificación, e todo concepto científico é explicado e aclarado, sen considerar que nada é sabido previamente polo alumno, independentemente de que durante os cursos anteriores (3º e 4º da ESO), e coas súas características propias, teña estudado algúns destes contidos e se familiarizado coas técnicas de investigación científica (e que continuará no 2º curso de Bacharelato con, polo menos, as materias de Física e de Química ). Os contidos de Química xiran ao redor de dous eixos: profúndase na teoría atómico-molecular —e na estrutura do átomo para tratar a semellanza entre as distintas familias de elementos, os enlaces e as transformacións químicas— e no estudo da química do carbono —para comprender a importancia das primeiras sínteses de substancias orgánicas—, contidos que foron desenvolvidos en cursos anteriores. Nos de Física, os contidos estrutúranse ao redor da mecánica —profúndase no estudo do movemento para mostrar o xurdimento da ciencia moderna, e incorpóranse os conceptos de traballo e enerxía para o estudo dos cambios— e da electricidade —para un maior coñecemento da estrutura da materia e do papel da enerxía eléctrica na sociedade actual—. Ademais, hai outros contidos que se engloban baixo a denominación de comúns, que deben familiarizar aos alumnos coas estratexias básicas da actividade científica, e cuxo desenvolvemento debe embeber transversalmente os contidos da Física e da Química.

2.- A FÍSICA E QUÍMICA NA E.S.O. 2.1.- COMPETENCIAS CLAVE Denominamos competencias as capacidades para aplicar de xeito integrado os contidos propios de cada ensinanza e etapa educativa, co fin de lograr a realización adecuada de actividades e a resolución eficaz de problemas complexos.


• Comunicación lingüística (CCL). • Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCCT). • Competencia dixital (CD). • Aprender a aprender (CAA).


5

• Competencias sociais e cívicas (CSC). • Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE). • Conciencia e expresións culturais (CCEC).

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA PARA A ADQUISICIÓN DAS COMP ETENCIAS. O ensino da Física e a Química contribúe co resto das materias á adquisición das competencias necesarias por parte dos alumnos para alcanzar un pleno desenvolvemento persoal e a integración activa na sociedade. O perfil competencial da materia destaca a súa extensa contribución ao desenvolvemento da competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. Competencia en comunicación lingüística Ao longo do desenvolvemento da materia, os alumnos enfrontaranse á procura, interpretación, organización e selección de información, contribuíndo así á adquisición da competencia en comunicación lingüística. A información preséntase de diferentes formas e require distintos procedementos para a súa comprensión. Por outra banda, o alumno desenvolverá a capacidade de transmitir a información, datos e ideas sobre o mundo no que vive empregando unha terminoloxía específica e argumentando con rigor, precisión e orde adecuado na elaboración do discurso científico en base aos coñecementos que vaia adquirindo. Competencia matemática e competencias básicas en ci encia e tecnoloxía A maior parte dos contidos da materia de Física e Química teñen unha incidencia directa na adquisición das competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. A Física e a Química como disciplinas científicas baséanse na observación e interpretación do mundo físico e na interacción responsable co medio natural. Na aprendizaxe destas disciplinas empregaranse métodos propios da racionalidade científica e as destrezas tecnolóxicas. A competencia matemática está intimamente asociada aos aprendizaxes da área, xa que implica a capacidade de aplicar o razoamento matemático e empregar ferramentas matemáticas para describir, interpretar, predicir e representar distintos fenómenos no seu contexto. Competencia dixital A adquisición da competencia dixital prodúcese tamén desde as disciplinas científicas xa que implica o uso creativo e crítico das tecnoloxías da comunicación. Os recursos dixitais resultan especialmente útiles na elaboración de traballos científicos con procura, selección, procesamento e presentación da información de diferentes formas: verbal, numérica, simbólica ou gráfica e o seu uso polos alumnos para este fin resulta especialmente motivador pois aproxima o seu traballo ao que actualmente realiza un científico. Competencia de aprender a aprender Esta competencia é fundamental para a aprendizaxe que o alumno ha de ser capaz de afrontar ao longo da vida. Caracterízase pola habilidade para iniciar, organizar e persistir na aprendizaxe e require coñecer e controlar os propios procesos de aprendizaxe. As estruturas metodolóxicas que o alumno adquire a través do método científico han de servirlle por unha banda a discriminar e estruturar as informacións que recibe na súa vida diaria ou noutras contornas académicas. Doutra banda un alumno capaz de recoñecer o proceso construtivo do coñecemento científico e o seu brillante desenvolvemento nas últimas décadas, será un alumno máis motivado, máis aberto a novos ámbitos de coñecemento, e máis ambicioso na procura deses ámbitos. Competencia sociais e cívicas A Física e a Química contribúen a desenvolver as competencias sociais e cívicas preparando a futuros cidadáns dunha sociedade democrática dotándolles desde o traballo científico de actitudes, destrezas e valores como a obxectividade nas súas apreciacións, o rigor nos seus razoamentos e a capacidade de argumentar con coherencia. Todo iso permitiralles participar activamente na toma de decisións sociais, así como afrontar a resolución de problemas e conflitos de maneira racional e reflexiva, desde a tolerancia e o respecto. A cultura científica dotará aos alumnos da capacidade de analizar as implicacións positivas e negativas que o avance científico e tecnolóxico ten na sociedade e o medio ambiente; deste xeito, poderán contribuír ao desenvolvemento socioeconómico e o benestar social promovendo a procura de solucións para minimizar os prexuízos inherentes ao devandito desenvolvemento. Competencia de sentido de iniciativa e espírito emp rendedor O traballo nesta materia contribuirá á adquisición desta competencia naquelas situacións nas que sexa necesario tomar decisións desde un pensamento e espírito crítico. Desta forma, desenvolverán capacidades, destrezas e habilidades, tales como a creatividade e a


6

imaxinación, para elixir, organizar e xestionar os seus coñecementos na consecución dun obxectivo como a elaboración dun proxecto de investigación, o deseño dunha actividade experimental ou un traballo en grupo. Competencia de conciencia e expresións culturais. Os coñecementos que os alumnos adquiren na materia de Física e Química permítenlles valorar as manifestacións culturais vinculadas ao ámbito tecnolóxico. No caso da Comunidade Autónoma Galega, os alumnos poderán entender, por exemplo, a evolución das explotacións mineiras , a tradición hidroeléctrica dos nosos ríos ou o deseño das múltiples ferramentas de labranza que podemos ver en museos etnolóxicos. Anteriormente indicabamos cales son as sete competencias clave que recolle o noso sistema educativo, competencias que pola súa propia formulación son, inevitablemente, moi xenéricas. Se queremos que sirvan como referente para a acción educativa e para demostrar a competencia real do/a alumno/a, debemos concretalas moito máis, desagregalas, sempre en relación cos demais elementos do currículo. 2.2.- OBXECTIVOS A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática. b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal. c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller. d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos. e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación. f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia. g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades. h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da literatura. i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada. l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo. m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora.


7

n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación. ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia, participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito. o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación con outras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusófona.

OBXECTIVOS DA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA A finalidade do ensino da Física e Química no Ensino Secundario Obrigatorio é conseguir que os alumnos ao concluír os seus estudos sexan capaces de:

Obj.FQ.1. Coñecer e entender o método científico de maneira que poidan aplicar os seus procedementos á resolución de problemas sinxelos, formulando hipóteses, deseñando experimentos ou estratexias de resolución, analizando os resultados e elaborando conclusións argumentadas razonadamente. Obj.FQ.2. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando a terminoloxía científica de maneira apropiada, clara, precisa e coherente tanto na contorna académica como na súa vida cotiá. Obj.FQ.3. Aplicar procedementos científicos para argumentar, discutir, contrastar e razoar informacións e mensaxes cotiáns relacionados coa Física e a Química aplicando o pensamento crítico e con actitudes propias da ciencia como rigor, precisión, obxectividade, reflexión, etc. Obj.FQ.4. Interpretar modelos representativos usados en ciencia como diagramas, gráficas, táboas e expresións matemáticas básicas e empregalos na análise de problemas. Obj.FQ.5. Obter e saber seleccionar, segundo a súa orixe, información sobre temas científicos utilizando fontes diversas, incluídas as tecnoloxías da información e comunicación e empregar a información obtida para argumentar e elaborar traballos individuais ou en grupo sobre temas relacionados coa Física e coa Química, adoptando unha actitude crítica ante diferentes informacións para valorar a súa obxectividade científica. Obj.FQ.6. Aplicar os fundamentos científicos e metodolóxicos propios da materia para explicar os procesos físicos e químicos básicos que caracterizan o funcionamento da natureza. Obj.FQ.7. Coñecer e analizar as aplicacións responsables da Física e a Química na sociedade para satisfacer as necesidades humanas e fomentar o desenvolvemento das sociedades mediante os avances tecnocientíficos, valorando o impacto que teñen no medio ambiente, a saúde e o consumo e por tanto, as súas implicacións éticas, económicas e sociais na Comunidade Autónoma Galega e en España, promovendo actitudes responsables para alcanzar un desenvolvemento sustentable. Obj.FQ.8. Utilizar os coñecementos adquiridos na Física e a Química para comprender o valor do patrimonio natural e tecnolóxico de Galicia e a necesidade da súa conservación e mellora. Obj.FQ.9. Entender o progreso científico como un proceso en continua revisión, apreciando os grandes debates e as revolucións científicas que sucederon no pasado; sendo expectantes e críticos respecto das que sucederán no futuro.

2.3.- FÍSICA E QUÍMICA 4º ESO.

2.3.1.- OBXECTIVOS DA AREA DE FÍSICA E QUÍMICA EN 4 º DA ESO

1. Identificar a investigación como unha ferramenta fundamental para o mundo de hoxe.

2. Formular e comprobar hipóteses desde unha perspectiva científica.


8

3. Usar vectores e ecuacións para a definición de magnitudes e derivadas.

4. Distinguir entre erro absoluto e erro relativo.

5. Usar o redondeo e o número de cifras significativas correctas para expresar valores de medida.

6. Interpretar gráficas e táboas de datos de procesos físicos ou químicos.

7. Aplicar as TIC na elaboración e na defensa de proxectos de investigación.

8. Usar modelos para interpretar a estrutura da materia.

9. Coñecer e manexar a táboa periódica con destreza.

10. Ter presentes as normas e as recomendacións da IUPAC nas súas distintas aplicacións.

11. Coñecer os elementos da Táboa Periódica, a súa configuración electrónica, as súas propiedades e a súa composición.

12. Afondar na singularidade do carbono e na súa presenza no noso contorno.

13. Utilizar a formulación na representación de hidrocarburos sinxelos.

14. Analizar a importancia da funcionalidade molecular.

15. Inferir leis químicas nos procedementos estudados.

16. Recoñecer a alteración da velocidade nas reaccións moleculares.

17. Distinguir entre reaccións endotérmicas e exotérmicas.

18. Realizar cálculos estequiométricos con reactivos puros.

19. Coñecer o comportamento químico de ácidos e bases medindo a súa fortaleza utilizando indicadores e o pH-metro dixital.

20. Levar a cabo experiencias de laboratorio nas que teñan lugar reaccións de síntese, combustión e neutralización, interpretando os fenómenos observados.

21. Coñecer os distintos tipos de movemento, relacionalos coa velocidade, afondar en sistemas de referencia e vectores para describilos e representalos a través de experiencias de laboratorio e aplicacións virtuais.

22. Analizar as forzas, os principios que as sustentan, aplicándoas na interpretación de fenómenos cotiáns.

23. Entender e explicar as leis gravitacionais, a súa influencia e movemento na velocidade, extrapolando aplicacións prácticas nos problemas espaciais.

24. Resolver problemas aplicando os principios da hidrostática na interpretación de fenómenos naturais.

25. Afondar na transformación da enerxía, no principio de conservación, nas distintas fontes e aplicar o seu coñecemento na resolución de problemas.

26. Recoñecer as distintas fontes de enerxía na aplicación e a experimentación con máquinas térmicas.

2.3.2.- CONTIDOS, COMPETENCIAS CLAVE, ESTÁNDARES D E APRENDIZAXE E CRITERIOS DE AVALIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN

Incorporamos á programación o cadro que relaciona contidos, criterios de avaliación estándares de aprendizaxe e competencias clave para cada un dos bloque de coñecemento e que aparece no currículo da materia,


Obxectivos

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Temporaliza ción

Grao mínimo consecución

%

Unidade correspondente no libro

de texto



9


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

� a � f � h � l � ñ

� B1.1. Investigación científica.

� B1.1. Recoñecer que a investigación en ciencia é un labor colectivo e interdisciplinario en constante evolución e influído polo contexto económico e político.

� FQB1.1.1. Describe feitos históricos relevantes nos que foi definitiva a colaboración de científicos/as de diferentes áreas de coñecemento.

� CMCCT � CCL � CCEC � CSC

1ª A V A L I A C I Ó N

25

� FQB1.1.2. Argumenta con espírito crítico o grao de rigor científico dun artigo ou dunha noticia, analizando o método de traballo e identificando as características do traballo científico.

� CMCCT � CCL � CAA � CD � CSIEE

25

� f � B1.1. Investigación científica.

� B1.2. Analizar o proceso que debe seguir unha hipótese desde que se formula ata que é aprobada pola comunidade científica.

� FQB1.2.1. Distingue entre hipóteses, leis e teorías, e explica os procesos que corroboran unha hipótese e a dotan de valor científico.

� CMCCT � CAA

25

� f � B1.2. Magnitudes escalares e vectoriais.

� B1.3. Comprobar a necesidade de usar vectores para a definición de determinadas magnitudes.

� FQB1.3.1. Identifica unha determinada magnitude como escalar ou vectorial e describe os elementos que definen esta última.

� CMCCT 1ª A V A L I A C I Ó

50

� f � B1.3. Magnitudes fundamentais e derivadas. Ecuación de dimensións.

� B1.4. Relacionar as magnitudes fundamentais coas derivadas a través de ecuacións de magnitudes.

� FQB1.4.1. Comproba a homoxeneidade dunha fórmula aplicando a ecuación de dimensións aos dous membros.

� CMCCT 25

� f � B1.4. Erros na medida.

� B1.5. Xustificar que non é posible realizar medidas

� FQB1.5.1. Calcula e interpreta o erro

� CMCCT 25


10


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

sen cometer erros, e distinguir entre erro absoluto e relativo.

absoluto e o erro relativo dunha medida coñecido o valor real.

N

� f � B1.4. Erros na medida.

� B1.5. Expresión de resultados.

� B1.6. Expresar o valor dunha medida usando o redondeo e o número de cifras significativas correctas.

� FQB1.6.1. Calcula e expresa correctamente o valor da medida, partindo dun conxunto de valores resultantes da medida dunha mesma magnitude, utilizando as cifras significativas adecuadas.

� CMCCT 25

� f

� B1.5. Expresión de resultados.

� B1.6. Análise dos datos experimentais.

� B1.7. Realizar e interpretar representacións gráficas de procesos físicos ou químicos, a partir de táboas de datos e das leis ou os principios involucrados.

� FQB1.7.1. Representa graficamente os resultados obtidos da medida de dúas magnitudes relacionadas inferindo, de ser o caso, se se trata dunha relación lineal, cuadrática ou de proporcionalidade inversa, e deducindo a fórmula.

� CMCCT 75

� b � e � f � g � h � l � ñ � o

� B1.7. Tecnoloxías da información e da comunicación no traballo científico.


� B1.8. Elaborar e defender un proxecto de investigación, aplicando as TIC.

� FQB1.8.1. Elabora e defende un proxecto de investigación sobre un tema de interese científico, empregando as TIC.

� CMCCT � CAA � CCL � CD � CSIEE � CSC � CCEC

1ª

A V A L I

25

� a � b � c � d � e

� B1.1. Investigación científica.

� B1.9. Realizar en equipo tarefas propias da investigación científica.

� FQB1.9.1. Realiza de xeito cooperativo ou colaborativo algunhas tarefas propias

� CMCCT � CCL � CD � CAA � CSIEE

25


11


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

� f � g

da investigación científica: procura de información, prácticas de laboratorio ou pequenos proxectos de investigación.

� CSC � CCEC A

C I Ó N

� FQB1.9.2. Realiza de xeito cooperativo ou colaborativo algunhas tarefas propias da investigación científica utilizando as TIC.

� CMCCT � CCL � CD � CAA � CSIEE � CSC � CCEC

25

Bloque 2. A materia

� f � l

� B2.1. Modelos atómicos.

� B2.1. Recoñecer a necesidade de usar modelos para interpretar a estrutura da materia utilizando aplicacións virtuais interactivas.

� FQB2.1.1. Compara os modelos atómicos propostos ao longo da historia para interpretar a natureza íntima da materia, interpretando as evidencias que fixeron necesaria a evolución destes.

� CMCCT � CCEC 50

� FQB2.1.2. Utiliza as TIC ou aplicacións interactivas para visualizar a representación da estrutura da materia nos diferentes modelos atómicos.

� CCMT � CD

1ª

A V A L I A C

25

� f � B2.2. Sistema periódico e configuración electrónica.

� B2.2. Relacionar as propiedades dun elemento coa súa posición na táboa periódica e a súa configuración electrónica.

� FQB2.2.1. Establece a configuración electrónica dos elementos representativos a partir do seu número atómico

� CMCCT 75


12


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

para deducir a súa posición na táboa periódica, os seus electróns de valencia e o seu comportamento químico.

I Ó N

� FQB2.2.2. Distingue entre metais, non metais, semimetais e gases nobres, e xustifica esta clasificación en función da súa configuración electrónica.

� CMCCT 75


� B2.3. Agrupar por familias os elementos representativos e os elementos de transición segundo as recomendacións da IUPAC.

� FQB2.3.1. Escribe o nome e o símbolo dos elementos químicos, e sitúaos na táboa periódica.

� CMCCT 75


� B2.3. Enlace químico: iónico, covalente e metálico.

� B2.4. Interpretar os tipos de enlace químico a partir da configuración electrónica dos elementos implicados e a súa posición na táboa periódica.

� FQB2.4.1. Utiliza a regra do octeto e diagramas de Lewis para predicir a estrutura e a fórmula dos compostos iónicos e covalentes.

� CMCCT 1ª

A V A L I A C I Ó N

75

� FQB2.4.2. Interpreta a información que ofrecen os subíndices da fórmula dun composto segundo se trate de moléculas ou redes cristalinas.

� CMCCT 75

� f � B2.3. Enlace químico: iónico, covalente e

� B2.5. Xustificar as propiedades dunha substancia a partir da natureza do seu

� FQB2.5.1. Explica as propiedades de substancias covalentes,

� CMCCT 50


13


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

metálico. � B2.4. Forzas

intermoleculares.

enlace químico. iónicas e metálicas en función das interaccións entre os seus átomos ou as moléculas.

� FQB2.5.2. Explica a natureza do enlace metálico utilizando a teoría dos electróns libres, e relaciónaa coas propiedades características dos metais.

� CMCCT 75

� FQB2.5.3. Deseña e realiza ensaios de laboratorio que permitan deducir o tipo de enlace presente nunha substancia descoñecida.

� CAA � CMCCT � CSIEE

25

� f � B2.4. Formulación e nomenclatura de compostos inorgánicos segundo as normas da IUPAC.

� B2.6. Nomear e formular compostos inorgánicos ternarios segundo as normas da IUPAC.

� FQB2.6.1. Nomea e formula compostos inorgánicos ternarios, seguindo as normas da IUPAC.

� CCL � CMCCT 1ª


75

� f � B2.5. Forzas intermoleculares.

� B2.7. Recoñecer a influencia das forzas intermoleculares no estado de agregación e nas propiedades de substancias de interese.

� FQB2.7.1. Xustifica a importancia das forzas intermoleculares en substancias de interese biolóxico.

� CMCCT 50

� FQB2.7.2. Relaciona a intensidade e o tipo das forzas intermoleculares co estado físico e os puntos de

� CMCCT 25


14


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

fusión e ebulición das substancias covalentes moleculares, interpretando gráficos ou táboas que conteñan os datos necesarios.

� f � B2.6. Introdución á química orgánica.

� B2.8. Establecer as razóns da singularidade do carbono e valorar a súa importancia na constitución dun elevado número de compostos naturais e sintéticos.

� FQB2.8.1. Explica os motivos polos que o carbono é o elemento que forma maior número de compostos.

� CMCCT 2ª A

VA LIA CIÓN

25

� FQB2.8.2. Analiza as formas alotrópicas do carbono, relacionando a estrutura coas propiedades.

� CMCCT 25


� B2.9. Identificar e representar hidrocarburos sinxelos mediante distintas fórmulas, relacionalas con modelos moleculares físicos ou xerados por computador, e coñecer algunhas aplicacións de especial interese.

� FQB2.9.1. Identifica e representa hidrocarburos sinxelos mediante a súa fórmula molecular, semidesenvolvida e desenvolvida.

� CMCCT 2ª


75

� FQB2.9.2. Deduce, a partir de modelos moleculares, as fórmulas usadas na representación de hidrocarburos.

� CMCCT 25

� FQB2.9.3. Describe as aplicacións de hidrocarburos sinxelos de especial interese.

� CMCCT 25


15


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto


� B2.10. Recoñecer os grupos funcionais presentes en moléculas de especial interese.

� FQB2.10.1. Recoñece o grupo funcional e a familia orgánica a partir da fórmula de alcohois, aldehidos, cetonas, ácidos carboxílicos, ésteres e aminas.

� CMCCT 75


� f � B3.1. Reaccións e ecuacións químicas.

� B3.2. Mecanismo, velocidade e enerxía das reaccións.

� B3.1. Explicar o mecanismo dunha reacción química e deducir a lei de conservación da masa a partir do concepto da reorganización atómica que ten lugar.

� FQB3.1.1. Interpreta reaccións químicas sinxelas utilizando a teoría de colisións, e deduce a lei de conservación da masa.

� CMCCT 2ª A

VA LIA CIÓN

50

� f � B3.2. Mecanismo, velocidade e enerxía das reaccións.

� B3.2. Razoar como se altera a velocidade dunha reacción ao modificar algún dos factores que inflúen sobre ela, utilizando o modelo cinético-molecular e a teoría de colisións para xustificar esta predición.

� FQB3.2.1. Predí o efecto que sobre a velocidade de reacción teñen a concentración dos reactivos, a temperatura, o grao de división dos reactivos sólidos e os catalizadores.

� CMCCT 2ª


25

� FQB3.2.2. Analiza o efecto dos factores que afectan a velocidade dunha reacción química, sexa a través de experiencias de laboratorio ou mediante aplicacións virtuais interactivas nas que a manipulación das variables permita extraer

� CMCCT � CD

25


16


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

conclusións.

� f � B3.2. Mecanismo, velocidade e enerxía das reaccións.

� B3.3. Interpretar ecuacións termoquímicas e distinguir entre reaccións endotérmicas e exotérmicas.

� FQB3.3.1. Determina o carácter endotérmico ou exotérmico dunha reacción química analizando o signo da calor de reacción asociada.

� CMCCT 75

� f � B3.3. Cantidade de substancia: mol.

� B3.4. Recoñecer a cantidade de substancia como magnitude fundamental e o mol como a súa unidade no Sistema Internacional de Unidades.

� FQB3.4.1. Realiza cálculos que relacionen a cantidade de substancia, a masa atómica ou molecular e a constante do número de Avogadro.

� CMCCT 75

� f � B3.4. Concentración molar.

� B3.5. Cálculos estequiométricos.

� B3.5. Realizar cálculos estequiométricos con reactivos puros supondo un rendemento completo da reacción, partindo do axuste da ecuación química correspondente.

� FQB3.5.1. Interpreta os coeficientes dunha ecuación química en termos de partículas e moles e, no caso de reaccións entre gases, en termos de volumes.

� CMCCT 2ª


75

� FQB3.5.2. Resolve problemas, realizando cálculos estequiométricos, con reactivos puros e supondo un rendemento completo da reacción, tanto se os reactivos están en estado sólido como se están en disolución.

� CMCCT 75


17


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

� f � B3.6. Reaccións de especial interese.

� B3.6. Identificar ácidos e bases, coñecer o seu comportamento químico e medir a súa fortaleza utilizando indicadores e o pHmetro dixital.

� FQB3.6.1. Utiliza a teoría de Arrhenius para describir o comportamento químico de ácidos e bases.

� CMCCT 50

� FQB3.6.2. Establece o carácter ácido, básico ou neutro dunha disolución utilizando a escala de pH.

� CMCCT 75

� b � f � h � g

� B3.6. Reaccións de especial interese.

� B3.7. Realizar experiencias de laboratorio nas que teñan lugar reaccións de síntese, combustión e neutralización, interpretando os fenómenos observados.

� FQB3.7.1. Deseña e describe o procedemento de realización dunha volumetría de neutralización entre un ácido forte e unha base forte, e interpreta os resultados.

� CMCCT � CSIEE

50

� FQB3.7.2. Planifica unha experiencia e describe o procedemento para seguir no laboratorio que demostre que nas reaccións de combustión se produce dióxido de carbono mediante a detección deste gas.

� CMCCT � CSIEE 2ª


25

� FQB3.7.3. Realiza algunhas experiencias de laboratorio nas que teñan lugar reaccións de síntese, combustión ou neutralización.

� CMCCT � CAA

25


18


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

� f � B3.6. Reaccións de especial interese.

� B3.8. Valorar a importancia das reaccións de síntese, combustión e neutralización en procesos biolóxicos, en aplicacións cotiás e na industria, así como a súa repercusión ambiental.

� FQB3.8.1. Describe as reaccións de síntese industrial do amoníaco e do ácido sulfúrico, así como os usos destas substancias na industria química.

� CMCCT 25

� FQB3.8.2. Valora a importancia das reaccións de combustión na xeración de electricidade en centrais térmicas, na automoción e na respiración celular.

� CMCCT � CSC

50

� FQB3.8.3. Describe casos concretos de reaccións de neutralización de importancia biolóxica e industrial.

� CMCCT 2ª AVA

LIA CIÓN

25


� f � B4.1. Movemento. Movementos rectilíneo uniforme, rectilíneo uniformemente acelerado e circular uniforme.

� B4.1. Xustificar o carácter relativo do movemento e a necesidade dun sistema de referencia e de vectores, para o describir adecuadamente, aplicando o anterior á representación de distintos tipos de desprazamento.

� FQB4.1.1. Representa a traxectoria e os vectores de posición, desprazamento e velocidade en distintos tipos de movemento, utilizando un sistema de referencia.

� CMCCT 2ª

A V A L I A

50

� f � B4.1. Movemento. Movementos

� B4.2. Distinguir os conceptos de velocidade media

� FQB4.2.1. Clasifica tipos de movementos

� CMCCT 50


19


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

rectilíneo uniforme, rectilíneo uniformemente acelerado e circular uniforme.

e velocidade instantánea, e xustificar a súa necesidade segundo o tipo de movemento.

en función da súa traxectoria e a súa velocidade.

C I Ó N

� FQB4.2.2. Xustifica a insuficiencia do valor medio da velocidade nun estudo cualitativo do movemento rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA), e razoa o concepto de velocidade instantánea.

� CMCCT 50


� B4.3. Expresar correctamente as relacións matemáticas que existen entre as magnitudes que definen os movementos rectilíneos e circulares.

� FQB4.3.1. Deduce as expresións matemáticas que relacionan as variables nos movementos rectilíneo uniforme (MRU), rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA) e circular uniforme (MCU), así como as relacións entre as magnitudes lineais e angulares.

� CMCCT 50


� B4.4. Resolver problemas de movementos rectilíneos e circulares, utilizando unha representación esquemática coas magnitudes vectoriais implicadas, e expresar o resultado nas unidades do Sistema Internacional.

� FQB4.4.1. Resolve problemas de movemento rectilíneo uniforme (MRU), rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA) e circular uniforme (MCU), incluíndo movemento de graves, tendo en conta valores positivos e negativos das magnitudes, e

� CMCCT 2ª

A V A L I A

75


20


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

expresar o resultado en unidades do Sistema Internacional.

C I Ó N

� FQB4.4.2. Determina tempos e distancias de freada de vehículos e xustifica, a partir dos resultados, a importancia de manter a distancia de seguridade na estrada.

� CMCCT � CSC

75

� FQB4.4.3. Argumenta a existencia do vector aceleración en calquera movemento curvilíneo e calcula o seu valor no caso do movemento circular uniforme.

� CMCCT 50


� B4.5. Elaborar e interpretar gráficas que relacionen as variables do movemento partindo de experiencias de laboratorio ou de aplicacións virtuais interactivas e relacionar os resultados obtidos coas ecuacións matemáticas que vinculan estas variables.

� FQB4.5.1. Determina o valor da velocidade e a aceleración a partir de gráficas posición-tempo e velocidade-tempo en movementos rectilíneos.

� CMCCT 2ª

A V A L I A C I Ó

75

� FQB4.5.2. Deseña, describe e realiza individualmente ou en equipo experiencias no laboratorio ou empregando aplicacións virtuais interactivas, para determinar a variación da

� CMCCT � CSIEE � CD � CCL � CAA � CSC

25


21


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

posición e a velocidade dun corpo en función do tempo, e representa e interpreta os resultados obtidos.

N

� f � B4.2. Natureza vectorial das forzas.

� B4.3. Leis de Newton.

� B4.4. Forzas de especial interese: peso, normal, rozamento e centrípeta.

� B4.6. Recoñecer o papel das forzas como causa dos cambios na velocidade dos corpos e representalas vectorialmente.

� FQB4.6.1. Identifica as forzas implicadas en fenómenos cotiáns nos que hai cambios na velocidade dun corpo.

� CMCCT 3ª A

VA LIA CIÓN

50

� FQB4.6.2. Representa vectorialmente o peso, a forza normal, a forza de rozamento e a forza centrípeta en casos de movementos rectilíneos e circulares.

� CMCCT 75

� f � B4.3. Leis de Newton.


� B4.7. Utilizar o principio fundamental da dinámica na resolución de problemas nos que interveñen varias forzas.

� FQB4.7.1. Identifica e representa as forzas que actúan sobre un corpo en movemento nun plano tanto horizontal como inclinado, calculando a forza resultante e a aceleración.

� CMCCT 3ª


75

� f � B4.3. Leis de Newton.


� B4.8. Aplicar as leis de Newton para a interpretación de fenómenos cotiáns.

� FQB4.8.1. Interpreta fenómenos cotiáns en termos das leis de Newton.

� CMCCT 50

� FQB4.8.2. Deduce a primeira lei de Newton como consecuencia do enunciado da segunda lei.

� CMCCT 50


22


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

� FQB4.8.3. Representa e interpreta as forzas de acción e reacción en situacións de interacción entre obxectos.

� CMCCT 50

� f � B4.4. Forzas de especial interese: peso, normal, rozamento e centrípeta.

� B4.5. Lei da gravitación universal.

� B4.9. Valorar a relevancia histórica e científica que a lei da gravitación universal supuxo para a unificación das mecánicas terrestre e celeste, e interpretar a súa expresión matemática.

� FQB4.9.1. Xustifica o motivo polo que as forzas de atracción gravitatoria só se poñen de manifesto para obxectos moi masivos, comparando os resultados obtidos de aplicar a lei da gravitación universal ao cálculo de forzas entre distintos pares de obxectos.

� CMCCT 50

� FQB4.9.2. Obtén a expresión da aceleración da gravidade a partir da lei da gravitación universal relacionando as expresións matemáticas do peso dun corpo e a forza de atracción gravitatoria.

� CMCCT 3ª A V A L I A C I Ó N

50

� f � B4.5. Lei da gravitación universal.

� B4.10. Comprender que a caída libre dos corpos e o movemento orbital son dúas manifestacións da lei da gravitación universal.

� FQB4.10.1. Razoa o motivo polo que as forzas gravitatorias producen nalgúns casos movementos de caída libre e noutros casos movementos orbitais.

� CMCCT 50


23


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

� f � B4.5. Lei da gravitación universal.

� B4.11. Identificar as aplicacións prácticas dos satélites artificiais e a problemática xurdida polo lixo espacial que xeran.

� FQB4.11.1. Describe as aplicacións dos satélites artificiais en telecomunicacións, predición meteorolóxica, posicionamento global, astronomía e cartografía, así como os riscos derivados do lixo espacial que xeran.

� CMCCT � CSC

3ª A V A L I A C I Ó N

50

� f � B4.6. Presión. � B4.12. Recoñecer que o efecto dunha forza non só depende da súa intensidade, senón tamén da superficie sobre a que actúa.

� FQB4.12.1. Interpreta fenómenos e aplicacións prácticas nas que se pon de manifesto a relación entre a superficie de aplicación dunha forza e o efecto resultante.

� CMCCT 50

� FQB4.12.2. Calcula a presión exercida polo peso dun obxecto regular en distintas situacións nas que varía a superficie en que se apoia; compara os resultados e extrae conclusións.

� CMCCT 75

� f � B4.7. Principios da hidrostática.

� B4.8. Física da atmosfera.

� B4.13. Interpretar fenómenos naturais e aplicacións tecnolóxicas en relación cos principios da hidrostática, e resolver problemas aplicando as expresións matemáticas destes.

� FQB4.13.1. Xustifica razoadamente fenómenos en que se poña de manifesto a relación entre a presión e a profundidade no seo da hidrosfera e a atmosfera.

� CMCCT 75

� FQB4.13.2. Explica o

� CMCCT 50


24


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

abastecemento de auga potable, o deseño dunha presa e as aplicacións do sifón, utilizando o principio fundamental da hidrostática.

� FQB4.13.3. Resolve problemas relacionados coa presión no interior dun fluído aplicando o principio fundamental da hidrostática.

� CMCCT 3ª

A V A L I A C I Ó

� N

75

� FQB4.13.4. Analiza aplicacións prácticas baseadas no principio de Pascal, como a prensa hidráulica, o elevador, ou a dirección e os freos hidráulicos, aplicando a expresión matemática deste principio á resolución de problemas en contextos prácticos.

� CMCCT

75

� FQB4.13.5. Predí a maior ou menor flotabilidade de obxectos utilizando a expresión matemática do principio de Arquímedes, e verifícaa experimentalmente nalgún caso.

� CMCCT 75

� b � f

� B4.7. Principios da

� B4.14. Deseñar e presentar experiencias ou

� FQB4.14.1. Comproba experimentalme

� CMCCT � CD

25


25


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

� g hidrostática. � B4.8. Física da

atmosfera.

dispositivos que ilustren o comportamento dos fluídos e que poñan de manifesto os coñecementos adquiridos, así como a iniciativa e a imaxinación.

nte ou utilizando aplicacións virtuais interactivas a relación entre presión hidrostática e profundidade en fenómenos como o paradoxo hidrostático, o tonel de Arquímedes e o principio dos vasos comunicantes.

� FQB4.14.2. Interpreta o papel da presión atmosférica en experiencias como o experimento de Torricelli, os hemisferios de Magdeburgo, recipientes invertidos onde non se derrama o contido, etc., inferindo o seu elevado valor.

� CCEC � CMCCT 3ª


50

� FQB4.14.3. Describe o funcionamento básico de barómetros e manómetros, e xustifica a súa utilidade en diversas aplicacións prácticas.

� CMCCT 25

� f � B4.8. Física da atmosfera.

� B4.15. Aplicar os coñecementos sobre a presión atmosférica á descrición de fenómenos meteorolóxicos e á interpretación de mapas do tempo, recoñecendo termos e símbolos específicos da

� FQB4.15.1. Relaciona os fenómenos atmosféricos do vento e a formación de frontes coa diferenza de presións atmosféricas entre distintas zonas.

� CMCCT 25


26


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

meteoroloxía. � FQB4.15.2. Interpreta os mapas de isóbaras que se amosan no prognóstico do tempo, indicando o significado da simboloxía e os datos que aparecen nestes.

� CMCCT 25

Bloque 5. A enerxía � f � B5.1. Enerxías

cinética e potencial. Enerxía mecánica. Principio de conservación.

� B5.2. Formas de intercambio de enerxía: traballo e calor.

� B5.1. Analizar as transformacións entre enerxía cinética e enerxía potencial, aplicando o principio de conservación da enerxía mecánica cando se despreza a forza de rozamento, e o principio xeral de conservación da enerxía cando existe disipación desta por mor do rozamento.

� FQB5.1.1. Resolve problemas de transformacións entre enerxía cinética e potencial gravitatoria, aplicando o principio de conservación da enerxía mecánica.

� CMCCT 3ª


75

� FQB5.1.2. Determina a enerxía disipada en forma de calor en situacións onde diminúe a enerxía mecánica.

� CMCCT 50

� f � B5.2. Formas de intercambio de enerxía: traballo e calor.

� B5.2. Recoñecer que a calor e o traballo son dúas formas de transferencia de enerxía, e identificar as situacións en que se producen.

� FQB5.2.1. Identifica a calor e o traballo como formas de intercambio de enerxía, distinguindo as acepcións coloquiais destes termos do seu significado científico.

� CMCCT 50

� FQB5.2.2. Recoñece en que condicións un sistema intercambia

� CMCCT 50


27


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

enerxía en forma de calor ou en forma de traballo.

� f � B5.3. Traballo e potencia.

� B5.3. Relacionar os conceptos de traballo e potencia na resolución de problemas, expresando os resultados en unidades do Sistema Internacional ou noutras de uso común.

� FQB5.3.1. Acha o traballo e a potencia asociados a unha forza, incluíndo situacións en que a forza forma un ángulo distinto de cero co desprazamento, e expresar o resultado nas unidades do Sistema Internacional ou noutras de uso común, como a caloría, o kWh e o CV.

� CMCCT 75

� f � B5.2. Formas de intercambio de enerxía: traballo e calor.

� B5.4. Efectos da calor sobre os corpos.

� B5.4. Relacionar cualitativa e cuantitativamente a calor cos efectos que produce nos corpos: variación de temperatura, cambios de estado e dilatación.

� FQB5.4.1. Describe as transformacións que experimenta un corpo ao gañar ou perder enerxía, determinar a calor necesaria para que se produza unha variación de temperatura dada e para un cambio de estado, e representar graficamente estas transformacións.

� CMCCT 3ª


50

� FQB5.4.2. Calcula a enerxía transferida entre corpos a distinta temperatura e o valor da temperatura final aplicando o concepto de

� CMCCT 50


28


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

equilibrio térmico.

� FQB5.4.3. Relaciona a variación da lonxitude dun obxecto coa variación da súa temperatura utilizando o coeficiente de dilatación lineal correspondente.

� CMCCT 25

� FQB5.4.4. Determina experimentalmente calores específicas e calores latentes de substancias mediante un calorímetro, realizando os cálculos necesarios a partir dos datos empíricos obtidos.

� CMCCT � CAA 3ª


50

� l � l � ñ � o

� B5.3. Traballo e potencia.

� B5.5. Máquinas térmicas.

� B5.5. Valorar a relevancia histórica das máquinas térmicas como desencadeadores da Revolución Industrial, así como a súa importancia actual na industria e no transporte.

� FQB5.5.1. Explica ou interpreta, mediante ilustracións ou a partir delas, o fundamento do funcionamento do motor de explosión.

� CMCCT 25

� FQB5.5.2. Realiza un traballo sobre a importancia histórica do motor de explosión e preséntao empregando as TIC.

� CAA � CMCCT � CD � CCL � CSC � CCEC

25

� f � B5.5. Máquinas térmicas.

� B5.6. Comprender a limitación que o fenómeno da degradación da enerxía supón para a optimización dos

� FQB5.6.1. Utiliza o concepto da degradación da enerxía para relacionar a

� CMCCT 25


29


Obxectivos


Competencias clave

Temporaliza ción


%


de texto

procesos de obtención de enerxía útil nas máquinas térmicas, e o reto tecnolóxico que supón a mellora do rendemento destas para a investigación, a innovación e a empresa.

enerxía absorbida e o traballo realizado por unha máquina térmica.

� FQB5.6.2. Emprega simulacións virtuais interactivas para determinar a degradación da enerxía en diferentes máquinas, e expón os resultados empregando as TIC.

� CMCCT � CD � CCL

25

2.3.3.- PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

Para o seguimento e avaliación do alumno durante o curso teremos en conta os seguintes procedementos. Resultados acadados nas probas escritas realizadas ao rematar cada unidade didáctica. Valoración da actitude positiva respecto da materia. Realización do traballo diario na clase e das tarefas de reforzo propostas para a súa realización na aula. Revisión do caderno do alumno no momento que o profesor o considere oportuno. Valoración do comportamento que mantén o alumno no laboratorio e nas actividades extraescolares propostas polo Departamento.

2.3.4.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO A LUMNO A cualificación do alumnado realizarase segundo as seguintes porcentaxes. Cualificación trimestral: En cada avaliación realizaranse dúas probas escritas non sempre de igual valor. O valor destas probas escritas será do 80% da cualificación na avaliación, pero distinguiremos dúas situacións

Nunha situación normal a media aritmética da nota nestas probas daría o oitenta por cento da nota da avaliación, sempre que nas dúas probas se obteña mais de un 3.

Aínda así nalgúns trimestres nos que a diferencia de contidos entre as dúas probas sexa moi ampla , a valoración de cada proba farase de acordo co criterio de corrección que se establecerán ao inicio de cada unha.

Para os alumnos que non superaron a primeira proba (menos de 5) , a modo de recuperación, no segundo exame avaliaremos todos os contidos da avaliación. Neste caso a nota da proba será a base para calcular o 80% da cualificación


30

O vinte por cento restante virá dado polas notas diarias de clase: participación na realización dos exercicios propostos, bo comportamento e boa actitude respecto da materia, comportamento no laboratorio do seguinte xeito: Participación na realización dos exercicios propostos: 10% Bo comportamento e boa actitude respecto da materia na aula e no laboratorio: 10%. Aínda que a suma dos apartados anteriores xa nos de o cento por cento, nalgúns casos excepcionais nas que a dúbida entre unha cualificación positiva ( 5 ou maior) ou negativa (5 ou menor) sexa cuestións de décimas se acudirá á revisión do caderno persoal do alumno, que se puntuará ata en medio punto. O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade se lles fará unha proba ou ben terán que facer algún traballo en xuño. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesor pode decidir que se un alumno leva todo o curso sen facer nada, sen mostrar o mais mínimo interese, deixando os exames practicamente en branco o alumno non ten dereito aos exames de recuperación. Así mesmo considerarase condición indispensable para que os alumnos teñan opción a recuperar a materia que manteñan ao día e en condicións óptimas o seu caderno de aula). Cualificación final A cualificación na avaliación ordinaria de xuño será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos do penúltimo parrafo do apartado anterior sempre que se cumpra a seguinte condición. Considérase aprobada a materia si como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3.5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación) En casos excepcionais nos que nas cualificacións do alumno haxa unha diferencia moi grande estre os resultados das unidades de Física e os das unidades de Química, no mes de xuño pode decidirse que na convocatoria extraordinaria de setembro só se presente coa parte da materia na que presenta maiores dificultades. Avaliación extraordinaria de setembro Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro. Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

2.4.- ALUMNADO DE 4º DA E.S.O. COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 3º PENDENTE Para aqueles alumnos e alumnas coa Física-Química pendente ou que promocionaron de curso coa materia avaliada negativamente, entregaránselles ó longo do curso boletíns de actividades que posteriormente serán corrixidos e devoltos. A realización e entrega para corrixir destes boletíns por parte do alumno será tida en conta ata nun 20% na cualificación final da materia pendente.

Realizarán ademais dúas probas escritas, en base os contidos mínimos e tendo como referencia os boletíns anteriores. Para os alumnos que non superaran estas probas realizarase un exame final en maio. Para darlle aos alumnos información sobre todo o proceso así como para fixar un día de “tutoría” cada semá , terase unha reunión con eles nos primeiros días de curso. A mesma información daráselle aos tutores dos cursos correspondentes para que estes llelo comuniquen aos pais de ditos alumnos. (Vexase PLAN RECUPERACIÓN PENDENTES)


31

2.5.- AVALIACIÓN INICIAL Nas primeiras sesións do curso realizarase un especial seguimento do alumnado, sobre todo no caso de alumnos de 2º e 3º da E.S.O. que aínda non coñecemos. A información recollida nas propias observacións na aula, e con pequenas probas escritas de carácter maiormente matemático e de comprensión, levarase ás sesións de avaliación inicial de cada curso, nas que, e en coordinación co orientador e co resto do profesorado valorarase a posibilidade da realización de reforzos e de que tipo para o alumnado que o precise.

2.6.- METODOLOXÍA O desenvolvemento dos coñecementos científicos e do que demos en chamar a Ciencia, con maiúsculas, fai que sexa imprescindible abordar o currículo de Ciencias da Natureza desde moi diversas perspectivas conceptuais e metodolóxicas, en concreto, da Física, da Química, da Bioloxía e da Xeoloxía (todas elas teñen en común unha determinada forma de representar e de analizar a realidade), ademais doutras coas que mantén unha estreita interconexión, como son a ecoloxía, a meteoroloxía, a astronomía... Nesta liña, os coñecementos son cada vez máis especializados (de aí a separación entre Física e Química e Bioloxía e Xeoloxía) e, en consecuencia, máis profundos e detallados. En calquera caso, esta especialización non é incompatible co estudo interdisciplinar, non en van o coñecemento científico, en xeral, e o natural, en particular, non pode estudarse de forma fragmentada. Na ESO, a alfabetización científica dos/as alumnos/as, entendida como a familiarización coas ideas científicas básicas, convértese nun dos seus obxectivos fundamentais, pero non tanto coma un coñecemento finalista (non se están a formar físicos nin químicos) senón como un coñecemento que lle permita ao/á alumno/a a comprensión de moitos dos problemas que lle afectan ao mundo. Isto só se poderá lograr se o desenvolvemento dos contidos (conceptos, feitos, teorías, etc.) parte do que coñece o/a alumno/a e do seu contorno, que poderá comprender e sobre o que poderá intervir. Se ademais temos en conta que os avances científicos se converteron ao longo da historia nun dos paradigmas do progreso social, vemos que a súa importancia é fundamental na formación do alumnado, formación na que tamén repercutirá unha determinada forma de enfrontarse co coñecemento, a que incide na racionalidade e na demostración empírica dos fenómenos naturais. Neste aspecto habería que lembrar que tamén debe facerse fincapé no que o método científico lle achega ao alumnado: estratexias ou procedementos de aprendizaxe para calquera materia (formulación de hipóteses, comprobación de resultados, investigación, traballo en grupo...).

Os coñecementos sobre ciencias da natureza adquiridos polo/a alumno/a nos cursos precedentes (máis xeralistas) deben ser afianzados e ampliados durante estes cursos (2º e 3º da ESO, no que é obrigatorio o estudo desta materia para todos/as os/as alumnos/as) e no seguinte (para os/as que opten por ela), incorporando tamén actividades prácticas, propias do traballo do/a naturalista e da física e química, enfocadas sempre á busca de explicacións do mundo que nos rodea.

Polo tanto, o estudo de Física e Química nestes cursos terá en conta os seguintes aspectos: � Considerar que os contidos non son só os de carácter conceptual, senón tamén os

procedementos e as actitudes, de forma que a presentación destes contidos vaia sempre encamiñada á interpretación do contorno por parte do/a alumno/a e a conseguir as competencias básicas propias desta materia, o que implica empregar unha metodoloxía baseada no método científico.

� Conseguir unha aprendizaxe significativa, relevante e funcional, de forma que os contidos / coñecementos lle poidan ser aplicados polo/a alumno/a ao entendemento do seu contorno máis próximo (mediante a aprendizaxe de competencias) e ao estudo doutras materias.

� Promover unha aprendizaxe construtiva, de forma que os contidos e as aprendizaxes sexan consecuencia uns doutros.

� Tratar temas básicos, axeitados ás posibilidades cognitivas individuais dos/as alumnos/as.


32

� Favorecer o traballo colectivo entre o alumnado. Para tratar axeitadamente os contidos desde a tripla perspectiva de conceptos, procedementos e actitudes e para a consecución de determinadas competencias, a proposta didáctica e metodolóxica debe ter en conta a concepción da ciencia como unha actividade en permanente construción e revisión, e ofrecer a información necesaria realzando o papel activo do/a alumno/a no proceso de aprendizaxe mediante diversas estratexias:

� Darlle a coñecer algúns métodos habituais na actividade e na investigación científicas, invitalo/a a utilizalos e reforzar os aspectos do método científico correspondentes a cada contido.

� Xerar escenarios atractivos e motivadores que o/a axuden a vencer unha posible resistencia apriorística ao seu achegamento á ciencia.

� Propoñer actividades prácticas que o/a sitúen fronte ao desenvolvemento do método científico, proporcionándolle métodos de traballo en equipo e axudándoo/a a enfrontarse co traballo / método científico que o/a motive para o estudo.

� Combinar os contidos presentados expositivamente, mediante cadros explicativos e esquemáticos, e nos que a presentación gráfica é un importante recurso de aprendizaxe que facilita non só o coñecemento e a comprensión inmediata do alumnado senón a obtención dos obxectivos da materia (e, en consecuencia, da etapa) e as competencias básicas.

Todas estas consideracións metodolóxicas tivéronse en conta nos materiais curriculares que se van utilizar e, en consecuencia, na propia actividade educativa que se desenvolverá diariamente:

� Tratamento dos contidos de forma que conduzan a unha aprendizaxe comprensiva e significativa.

� Unha exposición clara, sinxela e razoada dos contidos, cunha linguaxe adaptada á do/a alumno/a.

� Estratexias de aprendizaxe que propicien a análise e a comprensión do feito científico e natural.

Máis arriba formulabamos como fundamental o feito de que o alumnado participe activa e progresivamente na construción do seu propio coñecemento, exemplo preciso dunha metodoloxía que persegue a formación integral do/a alumno/a. Por iso, o uso de calquera recurso metodolóxico, e o libro de texto segue sendo aínda un dos máis privilexiados, debe ir encamiñado á participación cotiá do/a alumno/a no proceso educativo, non a ser substituído. Pero nun contexto no que se está a xeneralizar o uso das tecnoloxías da información e a comunicación (internet, vídeos, CD-ROM, etc.), non tería sentido desaproveitar as súas posibilidades educativas, de aí que o seu uso, interesante en si mesmo polas posibilidades de obtención de información que permiten, permite que o alumnado sexa formado nalgunhas das competencias clave/básicas do currículo (aprender a aprender, tratamento da información e competencia dixital,...).

2.7.- RECURSOS DIDÁCTICOS

.-2º da ESO. Libro da editorial SANTILLANA e a sua páxina web para o alumnado

.-3º da E.S.O. Libro da editorial BRUÑO e a súa páxina web para o alumnado

.-4º da E.S.O. Libro da editorial Anaya e a súa páxina web para o alumnado.

.- Material de laboratorio

.- Libros de consulta

.-Publicacións de carácter didáctico : Alambique , Boletín das Ciencias(Enciga), Revistas científicas (Muy Interesante) , etc. .-Ordenador. Internet. Páxina de recursos da editor ial Bruño


33

2.8.- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Trátase de favorecer que todos os alumnos progresen no proceso de ensinanza-aprendizaxe co ritmo apropiado. Para o tratamento da diversidade o primeiro que hai que facer e esclarecer onde están as dificultades, polo que se inclúen actividades que permiten detectar os coñecementos previos e as dificultades. Haberá pois actividades de reforzo e ampliación (para os alumnos de maior capacidade). O reforzo educativo e unha medida ordinaria de atención á diversidade que afecta a elementos non prescritivos do currículo, e dicir, á secuencia de contidos , instrumentos de avaliación, etc. Os destinatarios destas medidas son aqueles alumnos que coa modificación dese elementos do currículo poden seguir o proceso ordinario de ensinanza-aprendizaxe. Outras medidas de atención á diversidade, para os alumnos con grandes dificultades, son as adaptacións curriculares : modificacións que afectan a elementos prescriptivos do currículo como obxectivos , contidos. Estas adaptacións realizaranse en colaboración cos profesionais de orientación psicopedagóxica. Ademais da diversidade en canto a capacidades, trataremos de ter en conta a diversidade en canto a intereses e motivos dos alumnos e alumnas porque parece claro que non existe unha estratexia didáctica única capaz de motivar a todos os alumnos e alumnas. Así, trataremos de alternar actividades con instrucións claras e precisas, con outro tipo de actividades máis abertas.

2.9.- ELEMENTOS TRANSVERSAIS O traballo científico é un bloque de coñecementos común a toda a etapa que permite a utilización das TIC para se comunicar, solicitar información e retroalimentala, así como para a obtención e o tratamento de datos.

Ao tratar esta materia, preténdese educar para a convivencia no pluralismo traballando dous obxectivos: � O respecto á autonomía dos demais. � O diálogo como forma de solucionar as diferenzas. Ao traballar o 4º bloque, desenvólvense conceptos relacionados coa seguridade viaria como o tempo de reacción dun condutor e a distancia de seguridade. En relación ao contido de educación viaria, permitese relacionar as características elásticas ou plásticas da carrozaría dun vehículo coa seguridade dos seus ocupantes. � Utilización de termos científicos para explicar os mecanismos de seguridade dos automóbiles. � Sensibilizar aos alumnos e alumnas sobre os accidentes de circulación cando se estuden as forzas de inercia e a distancia de seguridade entre vehículos. � Adquirir hábitos e condutas de seguridade viaria como peóns e como usuarios. Tamén no 4º bloque: � Medida de datos meteorolóxicos e a súa interpretación. � Relación entre presión atmosférica e contaminación da atmosfera. Ao tratar esta unidade preténdese educar para o consumo traballando, entre outros, os dous obxectivos seguintes:

� Adquirir esquemas de decisión que consideren todas as alternativas e os efectos individuais, sociais e económicos sobre o consumo de enerxía. � Fomentar o aforro de enerxía. O tratamento da educación ambiental na unidade vai dirixido ao estudo do impacto ambiental que supón a obtención de enerxía, e pódese abordar de xeito interdisciplinar en colaboración cos departamentos didácticos de Xeografía e Historia, e Bioloxía e Xeoloxía. A educación ambiental debe buscar, entre outros, os dous obxectivos seguintes:


34

� Concienciar aos alumnos da importancia da enerxía na calidade de vida e o desenvolvemento económico dos pobos. � Valorar a necesidade de se relacionar co medio ambiente sen contribuír á súa deterioración. O tratamento da educación ambiental na unidade vai dirixido ao estudo do impacto ambiental. Para o seu tratamento debe buscar, entre outros, os dous obxectivos seguintes: � Adquirir experiencias e coñecementos suficientes para ter unha comprensión global dos principais problemas ambientais. � Desenvolver capacidades e técnicas para e relacionar co medio sen contribuír á súa deterioración, así como hábitos individuais de protección do medio. � Ser conscientes das repercusións negativas (físicas e psíquicas) que a contaminación acústica que soportan moitas cidades pode chegar a provocar. O tratamento da educación ambiental e a educación cívica pódese abordar na unidade mediante a realización de diversas experiencias, dentro e fóra do laboratorio, relacionadas co uso da auga. Os obxectivos que se perseguen con estas experiencias son os seguintes: � Detectar os efectos que a contaminación da auga produce no medio ambiente e nos seres vivos. � Reflexionar sobre o consumo abusivo da auga e os problemas que xera. O tratamento da educación ambiental e a educación cívica pódese abordar na materiamediante a realización de diversas experiencias, dentro e fóra do laboratorio, relacionadas co uso da auga. Os obxectivos que se perseguen con estas experiencias son os seguintes: � Detectar os efectos que a contaminación da auga produce no medio ambiente e nos seres vivos. � Reflexionar sobre o consumo abusivo da auga e os problemas que xera. Ao tratar esta unidade, preténdese que o alumno valore o impacto ambiental que provocan os residuos plásticos e a importancia que ten a súa reciclaxe. No tratamento da educación ambiental o que se pretende fundamentalmente é reforzar as actitudes descritas: � Valoración do efecto dos produtos químicos presentes na contorna sobre a saúde, a calidade de vida, o patrimonio e o futuro da nosa civilización, analizando ao mesmo tempo as medidas internacionais que se establecen a este respecto. � Valoración da importancia do aire e a auga non contaminados para a saúde e a calidade de vida, e rexeitamento das actividades humanas contaminantes.

2.10.- ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Realizaranse actividades do tipo:

-Actividades de investigación no laboratorio -Buscar información bibliográfica -Pequenos traballos monográficos, con un guión adecuado e citando bibliografía -Dentro do posíbel realizar unha visita a algunha instalación como unha fabrica , un museo da Ciencia, unha depuradora, etc. - No último curso nos atopamos con que a maior parte das actividades extraescolares eran imposibles de programar con tanta antelación xa que se ofertaban a medida que avanzaba o curso escolar ( Charlas de Ciencia da fundación Educabarrie, Posibilidade de visitar o parque eólico experimental de Sotavento,…) . Debido a que estas actividades foron moi do agrado tanto do alumnado como do profesorado incluímos nesta programación a posibilidade de acceder a elas se foran ofertadas de novo este curso.


35

2.11.- CONSTANCIA DE INFORMACIÓN AO ALUMNADO No comezo do curso darase a coñecer ao alumnado os obxectivos establecidos para a materia e os criterios para a súa avaliación e cualificación. Normalmente, e de forma oral coméntanse os criterios de cualificación no primeiro día da clase. Como isto non parece ser suficiente elabórase para cada curso unha pequena folla informativa na que se recollen os criterios de cualificación xerais, así como os contidos mínimos e criterios de cualificación para cada unidade didáctica. Esta folla estará a disposición do alumnado e a súas familias xunto coa dos demais departamentos na Xefatura de Estudios.

3.- A FÍSICA E A QUÍMICA NO BACHARELATO

3.1.- OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO

No marco da LOMCE, o Bacharelato ten como finalidade proporcionar ao alumnado formación, madureza intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia. Así mesmo, capacitará o alumnado para acceder á educación superior. O Bacharelato contribuirá a desenvolver nos alumnos e as alumnas as capacidades que lles permitan: a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia

cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución Española así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa.

b) Consolidar unha madureza persoal e social que lles permita actuar de forma responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Prever e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas con minusvalía.

d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para o eficaz aproveitamento da aprendizaxe, e como medio de desenvolvemento persoal.

e) Dominar, tanto na súa expresión oral como escrita, a lingua castelá e, no seu caso, a lingua cooficial da súa comunidade autónoma.

f ) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras. g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e a comunicación. h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus

antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de forma solidaria no desenvolvemento e na mellora do seu contorno social.

i ) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as habilidades básicas propias da modalidade elixida.

j ) Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e a tecnoloxía no cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto cara ao medio.

k) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.

l ) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como fontes de formación e enriquecemento cultural.

m) Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. n) Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria.


36

3.2.- AS COMPETENCIAS CLAVE

Tal e como se describe na LOMCE, todas as áreas ou materias do currículo deben participar no desenvolvemento das distintas competencias do alumnado. Estas, de acordo coas especificacións da lei, son:

1.º Comunicación lingüística.

2.º Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía.

3.º Competencia dixital.

4.º Aprender a aprender.

5.º Competencias sociais e cívicas.

6.º Sentido de iniciativa e espírito emprendedor.

7.º Conciencia e expresións culturais.

No proxecto de Física e Química para 1.º de Bacharelato, tal e como suxire a lei, potenciouse o desenvolvemento das competencias de comunicación lingüística, competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía; ademais, para alcanzar unha adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva no currículo, incluíronse actividades de aprendizaxe integradas que permitirán ao alumnado avanzar cara aos resultados de aprendizaxe de máis dunha competencia ao mesmo tempo. Para valoralos, utilizaranse os estándares de aprendizaxe avaliables, como elementos de maior concreción, observables e medibles, poñeranse en relación coas competencias clave, permitindo graduar o rendemento ou o desempeño alcanzado en cada unha delas.

A materia de Física e Química utiliza unha terminoloxía formal que permitirá ao alumnado incorporar esta linguaxe ao seu vocabulario, e utilizalo nos momentos adecuados coa suficiente propiedade. Así mesmo, a comunicación dos resultados de investigacións e outros traballos que realicen favorece o desenvolvemento da competencia en comunicación lingüística.

A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía son as competencias fundamentais da materia. Para desenvolver esta competencia, o alumnado aplicará estratexias para definir problemas, resolvelos, deseñar pequenas investigacións, elaborar solucións, analizar resultados, etc. Estas competencias son, polo tanto, as máis traballadas na materia.

A competencia dixital fomenta a capacidade de buscar, seleccionar e utilizar información en medios dixitais, ademais de permitir que o alumnado se familiarice cos diferentes códigos, formatos e linguaxes nos que se presenta a información científica (datos estatísticos, representacións gráficas, modelos xeométricos...). A utilización das tecnoloxías da información e a comunicación na aprendizaxe das ciencias para comunicarse, solicitar información, retroalimentala, simular e visualizar situacións, para a obtención e o tratamento de datos, etc., é un recurso útil no campo da física e a química que contribúe a mostrar unha visión actualizada da actividade científica.

A adquisición da competencia de aprender a aprender fundaméntase nesta materia no carácter instrumental de moitos dos coñecementos científicos. Ao mesmo tempo, operar con modelos teóricos fomenta a imaxinación, a análise, as dotes de observación, a iniciativa, a creatividade e o espírito crítico, o que favorece a aprendizaxe autónoma. Ademais, ao ser unha materia progresiva, o alumnado adquire a capacidade de relacionar os contidos aprendidos durante anteriores etapas co que vai ver no presente curso e no próximo.

Esta materia favorece o traballo de laboratorio, onde se fomenta o desenvolvemento de actitudes como a cooperación, a solidariedade e o respecto cara ás opinións dos demais, o que contribúe á adquisición das competencias sociais e cívicas. Así mesmo, o coñecemento científico é unha parte fundamental da cultura cidadá que sensibiliza dos posibles riscos da ciencia e a tecnoloxía e permite formar unha opinión fundamentada en feitos e datos reais sobre o avance científico e tecnolóxico.

O sentido de iniciativa e espírito emprendedor é básico á hora de levar a cabo o método científico de forma rigorosa e eficaz, seguindo a consecución de pasos desde a formulación dunha hipótese ata a obtención de conclusións. É necesaria a elección de recursos, a planificación da metodoloxía, a resolución de problemas e a revisión permanente de resultados.


37

Isto fomenta a iniciativa persoal e a motivación por un traballo organizado e con iniciativas propias.

A elaboración de modelos que representen aspectos da Física e a Química, o uso de fotografías que representen e exemplifiquen os contidos teóricos, etc., son exemplos dalgunhas das habilidades plásticas que se empregan no traballo da Física e Química de 1.º de Bacharelato, o cal contribúe ao desenvolvemento da conciencia e expresións culturais, ao fomentarse a sensibilidade e a capacidade estética e de representación do alumnado.

3.3.- FÍSICA E QUÍMICA 1º BACHARELATO 3.3.1.- OBXECTIVOS XERAIS PARA A MATERIA DE FÍSICA E QUÍMICA

En primeiro de Bacharelato, a materia de Física e Química ten un carácter esencialmente formal, e está enfocada a dotar o alumnado de capacidades específicas asociadas a esta disciplina. A base dos contidos aprendida en cuarto de ESO permitirá un enfoque máis académico neste curso.

En 1.º de Bacharelato, o estudo da Química secuenciouse en catro bloques: aspectos cuantitativos de química, reaccións químicas, transformacións enerxéticas e espontaneidade das reaccións, e química do carbono. Este último adquire especial importancia pola súa relación con outras disciplinas que tamén son obxecto de estudo en Bacharelato. O estudo da Física consolida o enfoque secuencial (cinemática, dinámica, enerxía) esbozado no segundo ciclo de ESO. O aparato matemático da Física cobra, á súa vez, unha maior relevancia neste nivel polo que convén comezar o estudo polos bloques de Química, co fin de que o alumnado poida adquirir as ferramentas necesarias proporcionadas pola materia de Matemáticas.

Non debemos esquecer que o emprego das Tecnoloxías da Información e a Comunicación merece un tratamento específico no estudo desta materia. Os estudantes de ESO e Bacharelato para os que se desenvolveu o presente currículo básico son nativos dixitais e, en consecuencia, están familiarizados coa presentación e transferencia dixital de información. O uso de aplicacións virtuais interactivas permite realizar experiencias prácticas que por razóns de infraestrutura non serían viables noutras circunstancias. Por outro lado, a posibilidade de acceder a unha gran cantidade de información implica a necesidade de clasificala segundo criterios de relevancia, o que permite desenvolver o espírito crítico dos alumnos e das alumnas.

Por último, a elaboración e defensa de traballos de investigación sobre temas propostos ou de libre elección ten como obxectivo desenvolver a aprendizaxe autónoma dos alumnos e das alumnas, afondar e ampliar contidos relacionados co currículo e mellorar as súas destrezas tecnolóxicas e comunicativas.

3.3.2.-. SECUENCIACIÓN DE CONTIDOS

XERALIDADES O desenvolvemento dos contidos no presente proxecto de Física e Química de 1.º de Bacharelato segue as directrices establecidas na actualidade polas administracións educativas. Os contidos adáptanse ás capacidades do alumnado que inicia esta etapa, e a profundidade coa que se trataron permite desenvolvelos na súa totalidade durante o curso académico.

Os contidos de cada unidade achegan ao alumnado os conceptos xerais da Física e a Química, e introducen o alumnado no método científico a través dos procedementos propostos.

A Física e a Química de 1.º de Bacharelato, seguindo o modelo da etapa anterior, estúdanse conxuntamente. Ambas as dúas disciplinas comparten algunhas características


38

comúns, como son o método científico e a base experimental, e apóianse nos conceptos e nas técnicas das matemáticas.

De acordo coas recomendacións curriculares que establece a LOMCE no que se refire ao estudo da Física e a Química en primeiro de Bacharelato, a secuenciación do libro comeza polo estudo da Química, e continúa co da Física, unha vez que o alumnado consolidou o uso das ferramentas matemáticas necesarias. Non obstante, se algún profesor ou profesora desexa comezar a docencia desta materia polas unidades de Física, o proxecto permíteo.

Na secuenciación e desenvolvemento dos distintos contidos tivéronse en conta os seguintes criterios:

- O tratamento transversal da unidade inicial sobre a investigación científica. Aínda que se inclúe unha unidade sobre o método científico, o Sistema Internacional de Unidades, medida de magnitudes, erros na medida, etc., o profesorado debe ter en conta que estes contidos deben tratarse en todas as unidades e ao longo de todo o curso.

- O estudo da Química parte do coñecemento da natureza da materia incluíndo a exposición, seguindo a orde histórica, das leis ponderais, as fórmulas químicas e as técnicas espectrométricas de análise química; a continuación, lémbranse e amplíanse contidos que os estudantes xa coñecen de cursos anteriores, como son as relativos aos estados da materia e as reaccións químicas. Despois de explicar diversos aspectos relacionados coa termodinámica, a calor e a temperatura, abórdase o estudo dos aspectos enerxéticos e a espontaneidade das reaccións químicas, finalizando o estudo desta disciplina cos contidos relacionados coa química do carbono.

- Nos que se refire ao estudo da Física, como xa se indicou, séguese o enfoque curricular que establece a LOMCE, consolidando o enfoque secuencial (cinemática, dinámica, enerxía), esbozado no curso anterior. Non será ata segundo de Bacharelato cando se rompa con este enfoque secuencial para pasar a tratar de xeito global bloques compactos de coñecemento.

- Así, estúdanse en primeiro lugar a cinemática dos movementos rectilíneos e da súa composición e, a continuación, os movementos circulares e os aspectos cinemáticos do movemento harmónico simple. Na seguinte unidade, dedicada á dinámica, inclúese, xunto cos contidos habituais deste curso, a análise dinámica do m.h.s., cuxos aspectos enerxéticos se revisan na unidade dedicada ao traballo e a enerxía.

- Finalizamos o estudo da Física coa análise das leis da gravitación universal e de Coulomb.

- Tentarase incluir, ademais, convenientemente secuenciados, traballos de laboratorio e outros relacionados coas tecnoloxías da Información e a Comunicación.

Física e Química. 1º de bacharelato

Obxectivos

Contidos Criterios de avaliación

Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %

Unidade no libro de texto


� d � e � g � i � l � m

� B1.1. Estratexias necesarias na actividade científica.

� B1.1. Recoñecer e utilizar as estratexias básicas da actividade científica: formular problemas e emitir hipóteses, propor modelos, elaborar estratexias de resolución de problemas e

� FQB1.1.1. Aplica habilidades necesarias para a investigación científica: fai preguntas, identifica problemas, recolle datos, realiza experiencias, deseña e argumenta estratexias de resolución de

� CAA � CCL � CMCCT � CSIEE

1ª

A

V

A

L

I

25 0


39


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


deseños experimentais, analizar os resultados e realizar experiencias

problemas, utiliza modelos e leis, revisa o proceso e obtén conclusións.

A

C

I

Ó

N

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� FQB1.1.2. Resolve exercicios numéricos e expresa o valor das magnitudes empregando a notación científica, estima os erros absoluto e relativo asociados e contextualiza os resultados.

� CAA � CMCCT � CSIEE

75 0

� FQB1.1.3. Efectúa a análise dimensional das ecuacións que relacionan as magnitudes nun proceso físico ou químico.

� CMCCT 25 0

� FQB1.1.4. Distingue magnitudes escalares e vectoriais, e opera adecuadamente con elas.

� CMCCT 75 0

� FQB1.1.5. Elabora e interpreta representacións gráficas de procesos físicos e químicos a partir dos datos obtidos en experiencias de laboratorio ou virtuais, e relaciona os resultados obtidos coas ecuacións que representan as leis e os principios subxacentes.

� CAA � CCL � CD � CMCCT

75 0

� FQB1.1.6. A partir dun texto

� CAA 25 0


40


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


científico, extrae e interpreta a información, e argumenta con rigor e precisión, utilizando a terminoloxía adecuada.

� CCL � CMCCT

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� d � e � g � i � l � m

� B1.2. Tecnoloxías da información e da comunicación no traballo científico.


� B1.2. Utilizar e aplicar as tecnoloxías da información e da comunicación no estudo dos fenómenos físicos e químicos.

� FQB1.2.1. Emprega aplicacións virtuais interactivas para simular experimentos físicos de difícil realización no laboratorio.

� CD � CMCCT

25 0

� FQB1.2.2. Establece os elementos esenciais para o deseño, a elaboración e a defensa dun proxecto de investigación, sobre un tema de actualidade científica, vinculado coa física ou a química, utilizando preferentemente as TIC.

� CAA � CCL � CD � CMCCT � CSIEE

25 0

� b � d � e � g � i � l � m

� B1.1. Estratexias necesarias na actividade científica.

� B1.3. Realizar en equipo tarefas propias da investigación científica.

� FQB1.3.1. Realiza de xeito cooperativo ou colaborativo algunhas tarefas propias da investigación científica: procura de información, prácticas de laboratorio ou pequenos proxectos de investigación.

� CAA � CCL � CD � CMCCT � CSC � CSIEE

25 0

Bloque 2. Aspectos cuantitativos da química

� i � B2.1. Revisión da teoría atómica de

� B2.1. Explicar a teoría atómica de Dalton e as

� FQB2.1.1. Xustifica a teoría atómica de Dalton

� CMCCT 1ª 50 1


41


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


Dalton.

leis básicas asociadas ao seu establecemento.

e a descontinuidade da materia a partir das leis fundamentais da química, e exemplifícao con reaccións.

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

� i � B2.2. Leis dos gases. Ecuación de estado dos gases ideais.

� B2.2. Utilizar a ecuación de estado dos gases ideais para establecer relacións entre a presión, o volume e a temperatura.

� FQB2.2.1. Determina as magnitudes que definen o estado dun gas aplicando a ecuación de estado dos gases ideais.

� CMCCT

50 1,2

� FQB2.2.2. Explica razoadamente a utilidade e as limitacións da hipótese do gas ideal.

� CMCCT

25 1,2

� i � B2.3. Determinación de fórmulas empíricas e moleculares.

� B2.3. Aplicar a ecuación dos gases ideais para calcular masas moleculares e determinar fórmulas moleculares.

� FQB2.3.1. Determina presións totais e parciais dos gases dunha mestura, relacionando a presión total dun sistema coa fracción molar e a ecuación de estado dos gases ideais.

� CMCCT 50 1,2

� FQB2.3.2. Relaciona a fórmula empírica e molecular dun composto coa súa composición centesimal, aplicando a ecuación de estado dos gases ideais.

� CMCCT 75 1,2

� i � B2.4. Disolucións: formas de expresar a concentración, preparación e propiedades

� B2.4. Realizar os cálculos necesarios para a preparación de disolucións dunha concentración dada, expresala

� FQB2.4.1.Expresa a concentración dunha disolución en g/L, mol/L, porcentaxe en peso e en volume; leva a cabo e describe o

� CMCCT 75 2


42


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


coligativas. en calquera das formas establecidas, e levar a cabo a súa preparación.

procedemento de preparación no laboratorio de disolucións dunha concentración determinada e realiza os cálculos necesarios, tanto para o caso de solutos en estado sólido como a partir doutra de concentración coñecida.

N

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i

B2.4. Disolucións: formas de expresar a concentración, preparación e propiedades coligativas.

� B2.5. Explicar a variación das propiedades coligativas entre unha disolución e o disolvente puro, e comprobalo experimentalmente.

� FQB2.5.1. Experimenta e interpreta a variación das temperaturas de fusión e ebulición dun líquido ao que se lle engade un soluto, relacionándoo con algún proceso de interese no contorno.

� CMCCT

25 2

� FQB2.5.2. Utiliza o concepto de presión osmótica para describir o paso de ións a través dunha membrana semipermeable.

� CMCCT

25 2

� i � B2.6. Métodos actuais para a análise de substancias: espectroscopía e espectrometría.

� B2.6. Utilizar os datos obtidos mediante técnicas espectrométricas para calcular masas atómicas.

� FQB2.6.1. Calcula a masa atómica dun elemento a partir dos datos espectrométricos obtidos para os diferentes isótopos deste.

� CMCCT 50 1

� i � B2.6. Métodos actuais para a análise de substancias: espectroscopía e espectrometría.

� B2.7. Recoñecer a importancia das técnicas espectroscópicas que permiten a análise de substancias e as súas aplicacións para a detección destas en cantidades moi pequenas de

� FQB2.7.1. Describe as aplicacións da espectroscopía na identificación de elementos e compostos.

� CMCCT 25 1


43


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


mostras.

Bloque 3. Reaccións químicas

� i

� B3.1. Estequiometría das reaccións. Reactivo limitante e rendemento dunha reacción.

� B3.1. Formular e nomear correctamente as substancias que interveñen nunha reacción química dada, e levar a cabo no laboratorio reaccións químicas sinxelas.

� FQB3.1.1. Escribe e axusta e realiza ecuacións químicas sinxelas de distinto tipo (neutralización, oxidación, síntese) e de interese bioquímico ou industrial.

� CMCCT � CSIEE

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

75

� i

� B3.1. Estequiometría das reaccións. Reactivo limitante e rendemento dunha reacción.

� B3.2. Interpretar as reaccións químicas e resolver problemas nos que interveñan reactivos limitantes e reactivos impuros, e cuxo rendemento non sexa completo.

� FQB3.2.1. Interpreta unha ecuación química en termos de cantidade de materia, masa, número de partículas ou volume, para realizar cálculos estequiométricos nela.

� CMCCT 75

� FQB3.2.2. Realiza os cálculos estequiométricos aplicando a lei de conservación da masa a distintas reaccións.

� CMCCT 75

� FQB3.2.3. Efectúa cálculos estequiométricos nos que interveñan compostos en estado sólido, líquido ou gasoso, ou en disolución en presenza dun reactivo limitante ou un reactivo impuro.

� CMCCT 75

� FQB3.2.4. Aplica o rendemento dunha reacción na realización de cálculos estequiométricos.

� CMCCT 75


44


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


� i

� B3.3. Química e industria.

� B3.3. Identificar as reaccións químicas implicadas na obtención de compostos inorgánicos relacionados con procesos industriais.

� FQB3.3.1. Describe o proceso de obtención de produtos inorgánicos de alto valor engadido, analizando o seu interese industrial.

� CMCCT

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

25

� i � B3.3. Química e industria.

� B3.4. Identificar os procesos básicos da siderurxia e as aplicacións dos produtos resultantes.

� FQB3.4.1. Explica os procesos que teñen lugar nun alto forno, e escribe e xustifica as reaccións químicas que se producen nel.

� CMCCT

� FQB3.4.2. Argumenta a necesidade de transformar o ferro de fundición en aceiro, distinguindo entre ambos os produtos segundo a porcentaxe de carbono que conteñan.

� CMCCT 25

� FQB3.4.3. Relaciona a composición dos tipos de aceiro coas súas aplicacións.

� CMCCT

25

� a � e � i � p

� B3.3. Química e industria.

� B3.5. Valorar a importancia da investigación científica no desenvolvemento de novos materiais con aplicacións que melloren a calidade de vida.

� FQB3.5.1. Analiza a importancia e a necesidade da investigación científica aplicada ao desenvolvemento de novos materiais, e a súa repercusión na calidade de vida, a partir de fontes de información científica.

� CCEC � CMCCT � CSC

25

Bloque 4. Transformacións enerxéticas e espontaneidade das reaccións químicas

� i � B4.1. � B4.1. Interpretar � FQB4.1.1. � CMCCT 2ª 75


45


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


Sistemas termodinámicos.

o primeiro principio da termodinámica como o principio de conservación da enerxía en sistemas nos que se producen intercambios de calor e traballo.

Relaciona a variación da enerxía interna nun proceso termodinámico coa calor absorbida ou desprendida e o traballo realizado no proceso.

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i � B4.2. Primeiro principio da termodinámica. Enerxía interna.

� B4.2. Recoñecer a unidade da calor no Sistema Internacional e o seu equivalente mecánico.

� FQB4.2.1. Explica razoadamente o procedemento para determinar o equivalente mecánico da calor tomando como referente aplicacións virtuais interactivas asociadas ao experimento de Joule.

� CMCCT

50

� i � B4.3. Entalpía. Ecuacións termoquímicas.

� B4.3. Interpretar ecuacións termoquímicas e distinguir entre reaccións endotérmicas e exotérmicas.

� FQB4.3.1. Expresa as reaccións mediante ecuacións termoquímicas debuxando e interpretando os diagramas entálpicos asociados.

� CMCCT

75

� i � B4.4. Lei de Hess.

� B4.4. Describir as posibles formas de calcular a entalpía dunha reacción química.

� FQB4.4.1. Calcula a variación de entalpía dunha reacción aplicando a lei de Hess, coñecendo as entalpías de formación ou as enerxías de ligazón asociadas a unha transformación química dada, e interpreta o seu signo.

� CMCCT 75

� i � B4.5. Segundo principio da termodinámic

� B4.5. Dar resposta a cuestións conceptuais sinxelas sobre o

� FQB4.5.1. Predí a variación de entropía nunha reacción química dependendo da

� CMCCT 75


46


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


a. Entropía. segundo principio da termodinámica en relación aos procesos espontáneos.

molecularidade e do estado dos compostos que interveñen.

� i � B4.6. Factores que interveñen na espontaneidade dunha reacción química. Enerxía de Gibbs.

� B4.6. Predicir, de forma cualitativa e cuantitativa, a espontaneidade dun proceso químico en determinadas condicións a partir da enerxía de Gibbs.

� FQB4.6.1. Identifica a enerxía de Gibbs coa magnitude que informa sobre a espontaneidade dunha reacción química.

� CMCCT 50

� FQB4.6.2. Xustifica a espontaneidade dunha reacción química en función dos factores entálpicos, antrópicos e da temperatura.

� CMCCT 2ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

50

� i � B4.6. Factores que interveñen na espontaneidade dunha reacción química. Enerxía de Gibbs.

� B4.7. Distinguir os procesos reversibles e irreversibles, e a súa relación coa entropía e o segundo principio da termodinámica.

� FQB4.7.1. Expón situacións reais ou figuradas en que se poña de manifesto o segundo principio da termodinámica, asociando o concepto de entropía coa irreversibilidade dun proceso.

� CMCCT

50

� FQB4.7.2. Relaciona o concepto de entropía coa espontaneidade dos procesos irreversibles.

� CMCCT 50

� a � e � g � h � i � l

� B4.7. Consecuencias sociais e ambientais das reaccións químicas de combustión.

� B4.8. Analizar a influencia das reaccións de combustión a nivel social, industrial e ambiental, e as súas aplicacións.

� FQB4.8.1. Analiza as consecuencias do uso de combustibles fósiles, relacionando as emisións de CO2 co seu efecto na calidade de vida, o efecto invernadoiro, o

� CCL � CMCCT � CSC � CSIEE

50


47


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


quecemento global, a redución dos recursos naturais e outros, a partir de distintas fontes de información, e propón actitudes sustentables para reducir estes efectos.

Bloque 5. Química do carbono

� i

� B5.1. Enlaces do átomo de carbono.

� B5.2. Compostos de carbono: hidrocarburos.

� B5.3. Formulación e nomenclatura IUPAC dos compostos do carbono.

� B5.1. Recoñecer hidrocarburos saturados e insaturados e aromáticos, relacionándoos con compostos de interese biolóxico e industrial.

� FQB5.1.1. Formula e nomea segundo as normas da IUPAC hidrocarburos de cadea aberta e pechada, e derivados aromáticos.

� CMCCT 2ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

75

� i � B5.3. Formulación e nomenclatura IUPAC dos compostos do carbono.

� B5.4. Compostos de carbono nitroxenados e osixenados.

� B5.2. Identificar compostos orgánicos que conteñan funcións osixenadas e nitroxenadas.

� FQB5.2.1. Formula e nomea segundo as normas da IUPAC compostos orgánicos sinxelos cunha función osixenada ou nitroxenada.

� CMCCT 75

� i � B5.5. Isomería estrutural.

� B5.3. Representar os tipos de isomería.

� FQB5.3.1. Representa os isómeros dun composto orgánico.

� CMCCT 50

� i � B5.6. Petróleo � B5.4. Explicar os � FQB5.4.1. � CMCCT 25


48


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


e novos materiais.

fundamentos químicos relacionados coa industria do petróleo e do gas natural.

Describe o proceso de obtención do gas natural e dos derivados do petróleo a nivel industrial, e a súa repercusión ambiental.

� CSC

2ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� FQB5.4.2. Explica a utilidade das fraccións do petróleo.

� CMCCT

25

� i � e

� B5.7. Aplicacións e propiedades dos compostos do carbono.

� B5.5. Diferenciar as estruturas que presenta o carbono no grafito, no diamante, no grafeno, no fullereno e nos nanotubos, e relacionalo coas súas aplicacións.

� FQB5.5.1. Identifica as formas alotrópicas do carbono relacionándoas coas propiedades fisicoquímicas e as súas posibles aplicacións.

� CMCCT 25

� a � d � e � h � i � l

� B5.7. Aplicacións e propiedades dos compostos do carbono.

� B5.6. Valorar o papel da química do carbono nas nosas vidas e recoñecer a necesidade de adoptar actitudes e medidas ambientalmente sustentables.

� FQB5.6.1. A partir dunha fonte de información, elabora un informe no que se analice e xustifique a importancia da química do carbono e a súa incidencia na calidade de vida

� CCL � CMCCT � CSC

25

� FQB5.6.2. Relaciona as reaccións de condensación e combustión con procesos que ocorren a nivel biolóxico.

� CMCCT

25


49


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


Bloque 6. Cinemática

� i � h

� B6.1. Sistemas de referencia inerciais. Principio de relatividade de Galileo.

� B6.1. Distinguir entre sistemas de referencia inerciais e non inerciais.

� FQB6.1.1. Analiza o movemento dun corpo en situacións cotiás razoando se o sistema de referencia elixido é inercial ou non inercial.

� CMCCT 2ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

50

� FQB6.1.2. Xustifica a viabilidade dun experimento que distinga se un sistema de referencia se acha en repouso ou se move con velocidade constante.

� CMCCT

50

� i

� B6.1. Sistemas de referencia inerciais. Principio de relatividade de Galileo.

� B6.2. Representar graficamente as magnitudes vectoriais que describen o movementos nun sistema de referencia adecuado.

� FQB6.2.1. Describe o movemento dun corpo a partir dos seus vectores de posición, velocidade e aceleración nun sistema de referencia dado.

� CMCCT 50

� i � B6.2. Movementos rectilíneo e circular.

� B6.3. Recoñecer as ecuacións dos movementos rectilíneo e circular, e aplicalas a situacións concretas.

� FQB6.3.1. Obtén as ecuacións que describen a velocidade e a aceleración dun corpo a partir da expresión do vector de posición en función do tempo.

� CMCCT

75


50


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


� FQB6.3.2. Resolve exercicios prácticos de cinemática en dúas dimensións (movemento dun corpo nun plano) aplicando as ecuacións dos movementos rectilíneo uniforme (MRU) e movemento rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA).

� CMCCT

2ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

75

� FQB6.3.3. Realiza e describe experiencias que permitan analizar os movementos rectilíneo ou circular, e determina as magnitudes involucradas.

� CMCCT 25

� i � B6.2. Movementos rectilíneo e circular.

� B6.4. Interpretar representacións gráficas dos movementos rectilíneo e circular.

� FQB6.4.1. Interpreta as gráficas que relacionan as variables implicadas nos movementos MRU, MRUA e circular uniforme (MCU) aplicando as ecuacións adecuadas para obter os valores do espazo percorrido, a velocidade e a aceleración.

� CMCCT 75

� i

� B6.2. Movementos rectilíneo e circular.

� B6.5. Determinar velocidades e aceleracións instantáneas a partir da expresión do vector de posición en función do tempo.

� FQB6.5.1. Formulado un suposto, identifica o tipo ou os tipos de movementos implicados, e aplica as ecuacións da cinemática para realizar predicións

� CMCCT

25


51


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


acerca da posición e a velocidade do móbil.

2ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i � B6.3. Movemento circular uniformemente acelerado.

� B6.6. Describir o movemento circular uniformemente acelerado e expresar a aceleración en función das súas compoñentes intrínsecas.

� FQB6.6.1. Identifica as compoñentes intrínsecas da aceleración en casos prácticos e aplica as ecuacións que permiten determinar o seu valor.

� CMCCT 75

� i � B6.3. Movemento circular uniformemente acelerado.

� B6.7. Relacionar nun movemento circular as magnitudes angulares coas lineais.

� FQB6.7.1. Relaciona as magnitudes lineais e angulares para un móbil que describe unha traxectoria circular, establecendo as ecuacións correspondentes.

� CMCCT 75

� g � i

� B6.4. Composición dos movementos rectilíneo uniforme e rectilíneo uniformemente acelerado.

� B6.8. Identificar o movemento non circular dun móbil nun plano como a composición de dous movementos unidimensionais rectilíneo uniforme (MRU) e/ou rectilíneo uniformemente acelerado (MRUA).

� FQB6.8.1. Recoñece movementos compostos, establece as ecuacións que os describen, e calcula o valor de magnitudes tales como alcance e altura máxima, así como valores instantáneos de posición, velocidade e aceleración.

� CMCCT 75

� FQB6.8.2. Resolve problemas relativos á composición de movementos descompoñéndoos en dous movementos rectilíneos.

� CMCCT

75


52


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


� FQB6.8.3. Emprega simulacións virtuais interactivas para resolver supostos prácticos reais, determinando condicións iniciais, traxectorias e puntos de encontro dos corpos implicados.

� CD � CMCCT

3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

25

� i � B6.5. Descrición do movemento harmónico simple (MHS).

� B6.9. Interpretar o significado físico dos parámetros que describen o movemento harmónico simple (MHS) e asocialo ao movemento dun corpo que oscile.

� FQB6.9.1. Deseña, realiza e describe experiencias que poñan de manifesto o movemento harmónico simple (MHS) e determina as magnitudes involucradas.

� CCL � CMCCT � CSIEE

25

� FQB6.9.2. Interpreta o significado físico dos parámetros que aparecen na ecuación do movemento harmónico simple.

� CMCCT 50

� FQB6.9.3. Predí a posición dun oscilador harmónico simple coñecendo a amplitude, a frecuencia, o período e a fase inicial.

� CMCCT 50

� FQB6.9.4. Obtén a posición, velocidade e aceleración nun movemento harmónico simple aplicando as ecuacións que o describen.

� CMCCT 50


53


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


� FQB6.9.5. Analiza o comportamento da velocidade e da aceleración dun movemento harmónico simple en función da elongación.

� CMCCT

50

� FQB6.9.6. Representa graficamente a posición, a velocidade e a aceleración do movemento harmónico simple (MHS) en función do tempo, comprobando a súa periodicidade.

� CMCCT

50

Bloque 7. Dinámica

� i � B7.1. A forza como interacción.

� B7.2. Leis de Newton.

� B7.1. Identificar todas as forzas que actúan sobre un corpo.

� FQB7.1.1. Representa todas as forzas que actúan sobre un corpo, obtendo a resultante e extraendo consecuencias sobre o seu estado de movemento.

� CMCCT 3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

75

� FQB7.1.2. Debuxa o diagrama de forzas dun corpo situado no interior dun ascensor en diferentes situacións de movemento, calculando a súa aceleración a partir das leis da dinámica.

� CMCCT 25

� i � B7.2. Leis de Newton.

� B7.3. Forzas de contacto. Dinámica de corpos ligados.

� B7.2. Resolver situacións desde un punto de vista dinámico que involucran planos inclinados e/ou

� FQB7.2.1. Calcula o módulo do momento dunha forza en casos prácticos sinxelos.

� CMCCT 50

� FQB7.2.2. Resolve supostos

� CMCCT 50


54


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


poleas. nos que aparezan forzas de rozamento en planos horizontais ou inclinados, aplicando as leis de Newton.

3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� FQB7.2.3. Relaciona o movemento de varios corpos unidos mediante cordas tensas e poleas coas forzas que actúan sobre cada corpo.

� CMCCT 50

� i � B7.4. Forzas elásticas. Dinámica do MHS.

� B7.3. Recoñecer as forzas elásticas en situacións cotiás e describir os seus efectos.

� FQB7.3.1. Determina experimentalmente a constante elástica dun resorte aplicando a lei de Hooke e calcula a frecuencia coa que oscila unha masa coñecida unida a un extremo do citado resorte.

� CMCCT

75

� FQB7.3.2. Demostra que a aceleración dun movemento harmónico simple (MHS) é proporcional ao desprazamento empregando a ecuación fundamental da dinámica.

� CMCCT 50

� FQB7.3.3. Estima o valor da gravidade facendo un estudo do movemento do péndulo simple.

� CMCCT 75

� i � B7.5. Sistema de dúas partículas.

� B7.6. Conservación

� B7.4. Aplicar o principio de conservación do momento lineal a sistemas de dous corpos e

� FQB7.4.1. Establece a relación entre impulso mecánico e momento lineal aplicando a

� CMCCT 50


55


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


do momento lineal e impulso mecánico.

predicir o movemento destes a partir das condicións iniciais.

segunda lei de Newton.

3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� FQB7.4.2. Explica o movemento de dous corpos en casos prácticos como colisións e sistemas de propulsión mediante o principio de conservación do momento lineal.

� CMCCT 50

� i � B7.7. Dinámica do movemento circular uniforme.

� B7.5. Xustificar a necesidade de que existan forzas para que se produza un movemento circular.

� FQB7.5.1. Aplica o concepto de forza centrípeta para resolver e interpretar casos de móbiles en curvas e en traxectorias circulares.

� CMCCT 75

� i � B7.8. Leis de Kepler.

� B7.6. Contextualizar as leis de Kepler no estudo do movemento planetario.

� FQB7.6.1. Comproba as leis de Kepler a partir de táboas de datos astronómicos correspondentes ao movemento dalgúns planetas.

� CMCCT 50

� FQB7.6.2. Describe o movemento orbital dos planetas do Sistema Solar aplicando as leis de Kepler e extrae conclusións acerca do período orbital destes.

� CCEC � CMCCT

50

� i � B7.9. Forzas centrais. Momento dunha forza e momento angular. Conservación do momento angular.

� B7.7. Asociar o movemento orbital coa actuación de forzas centrais e a conservación do momento angular.

� FQB7.7.1. Aplica a lei de conservación do momento angular ao movemento elíptico dos planetas, relacionando valores do raio orbital e da velocidade en diferentes puntos

� CMCCT

75


56


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


da órbita.

3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� FQB7.7.2. Utiliza a lei fundamental da dinámica para explicar o movemento orbital de corpos como satélites, planetas e galaxias, relacionando o raio e a velocidade orbital coa masa do corpo central.

� CMCCT 75

� i � B7.10. Lei de gravitación universal.

� B7.8. Determinar e aplicar a lei de gravitación universal á estimación do peso dos corpos e á interacción entre corpos celestes, tendo en conta o seu carácter vectorial.

� FQB7.8.1. Expresa a forza da atracción gravitatoria entre dous corpos calquera, coñecidas as variables das que depende, establecendo como inciden os cambios nestas sobre aquela.

� CMCCT

� FQB7.8.2. Compara o valor da atracción gravitatoria da Terra sobre un corpo na súa superficie coa acción de corpos afastados sobre o mesmo corpo.

� CMCCT 75

� i � B7.11. Interacción electrostática: lei de Coulomb.

� B7.9. Enunciar a lei de Coulomb e caracterizar a interacción entre dúas cargas eléctricas puntuais.

� FQB7.9.1. Compara a lei de Newton da gravitación universal e a de Coulomb, e establece diferenzas e semellanzas entre elas.

� CCEC � CMCCT

75

� FQB7.9.2. Acha a forza neta que un conxunto de cargas exerce sobre unha carga problema utilizando a lei de

� CMCCT 75


57


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


Coulomb.

� i � B7.10. Lei de gravitación universal.

� B7.11. Interacción electrostática: lei de Coulomb.

� B7.10. Valorar as diferenzas e as semellanzas entre a interacción eléctrica e a gravitatoria.

� FQB7.10.1. Determina as forzas electrostática e gravitatoria entre dúas partículas de carga e masa coñecidas e compara os valores obtidos, extrapolando conclusións ao caso dos electróns e o núcleo dun átomo.

� CMCCT 75

Bloque 8. Enerxía

� i � B8.1. Enerxía mecánica e traballo.

� B8.2. Teorema das forzas vivas.

� B8.1. Establecer a lei de conservación da enerxía mecánica e aplicala á resolución de casos prácticos.

� FQB8.1.1. Aplica o principio de conservación da enerxía para resolver problemas mecánicos, determinando valores de velocidade e posición, así como de enerxía cinética e potencial.

� CMCCT 3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

75

� FQB8.1.2. Relaciona o traballo que realiza unha forza sobre un corpo coa variación da súa enerxía cinética, e determina algunha das magnitudes implicadas.

� CMCCT 75

� i � B8.3. Sistemas conservativos.

� B8.2. Recoñecer sistemas conservativos como aqueles para os que é posible asociar unha enerxía potencial e representar a relación entre traballo e

� FQB8.2.1. Clasifica en conservativas e non conservativas, as forzas que interveñen nun suposto teórico xustificando as transformacións enerxéticas que

� CMCCT 50


58


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grao mínimo

consecución %


enerxía. se producen e a súa relación co traballo.

3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i � B8.4. Enerxía cinética e potencial do movemento harmónico simple.

� B8.3. Describir as transformacións enerxéticas que teñen lugar nun oscilador harmónico.

� FQB8.3.1. Estima a enerxía almacenada nun resorte en función da elongación, coñecida a súa constante elástica.

� CMCCT 75

� FQB8.3.2. Calcula as enerxías cinética, potencial e mecánica dun oscilador harmónico aplicando o principio de conservación da enerxía e realiza a representación gráfica correspondente.

� CMCCT 75

� i � B8.5. Diferenza de potencial eléctrico.

� B8.4. Vincular a diferenza de potencial eléctrico co traballo necesario para transportar unha carga entre dous puntos dun campo eléctrico e coñecer a súa unidade no Sistema Internacional.

� FQB8.4.1. Asocia o traballo necesario para trasladar unha carga entre dous puntos dun campo eléctrico coa diferenza de potencial existente entre eles permitindo a determinación da enerxía implicada no proceso.

� CMCCT 50

3.3.3.- METODOLOXÍA

A metodoloxía didáctica no Bacharelato debe favorecer a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo, para traballar en equipo e para aplicar os métodos apropiados de investigación, e tamén debe subliñar a relación dos aspectos teóricos das materias coas súas aplicacións prácticas.

En Bacharelato, a relativa especialización das materias determina que a metodoloxía didáctica estea fortemente condicionada polo compoñente epistemolóxico de cada materia e polas esixencias do tipo de coñecemento propio de cada unha.


59

Ademais, a finalidade propedéutica e orientadora da etapa esixe o traballo con metodoloxías específicas e que estas comporten un importante grao de rigor científico e de desenvolvemento de capacidades intelectuais de certo nivel (analíticas, explicativas e interpretativas).

CRITERIOS METODOLÓXICOS

En relación co exposto anteriormente, a proposta didáctica de Física e Química elaborouse de acordo cos criterios metodolóxicos seguintes:

- Adaptación ás características do alumnado de Bacharelato, ofrecendo actividades diversificadas de acordo coas capacidades intelectuais propias da etapa.

- Autonomía: facilitar a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo.

- Actividade: fomentar a participación do alumnado na dinámica xeral da aula, combinando estratexias que propicien a individualización con outras que fomenten a socialización.

- Motivación: procurar espertar o interese do alumnado pola aprendizaxe que se lle propón.

- Integración e interdisciplinariedade: presentar os contidos cunha estrutura clara, formulando as interrelacións entre os propios da Física e a Química e os doutras disciplinas doutras áreas.

- Rigor científico e desenvolvemento de capacidades intelectuais de certo nivel (analíticas, explicativas e interpretativas).

- Funcionalidade: fomentar a proxección práctica dos contidos e a súa aplicación ao contorno, co fin de asegurar a funcionalidade das aprendizaxes en dous sentidos: o desenvolvemento de capacidades para ulteriores adquisicións e a súa aplicación na vida cotiá.

- Variedade na metodoloxía, dado que o alumnado aprende a partir de fórmulas moi diversas.

ESTRATEXIAS DIDÁCTICAS

A forma de conseguir estes obxectivos queda, en cada caso, a xuízo do profesorado, en consonancia co propio carácter, a concepción do ensino e as características do seu alumnado.

Non obstante, resulta conveniente utilizar estratexias didácticas variadas, que combinen, do xeito en que cada un considere máis apropiada, as estratexias expositivas, acompañadas de actividades de aplicación e as estratexias de indagación.

As estratexias expositivas

Presentan ao alumnado, oralmente ou mediante textos, un coñecemento xa elaborado que debe asimilar. Resultan axeitadas para as formulacións introdutorias e panorámicas e para ensinar feitos e conceptos; especialmente aqueles máis abstractos e teóricos, que dificilmente o alumnado pode alcanzar só con axudas indirectas.

Non obstante, resulta moi conveniente que esta estratexia se acompañe da realización polo alumnado de actividades ou traballos complementarios de aplicación ou indagación, que posibiliten o engarzamento dos novos coñecementos cos que xa posúe.

As estratexias de indagación

Presentan ao alumnado unha serie de materiais en bruto que debe estruturar, seguindo unhas pautas de actuación. Trátase de enfrontalo a situacións problemáticas nas que debe poñer en práctica, e utilizar reflexivamente, conceptos, procedementos e actitudes, para así adquirilos de forma consistente.

O emprego destas estratexias está máis relacionado coa aprendizaxe de procedementos, aínda que estes levan consigo á súa vez a adquisición de conceptos, dado que tratan de poñer o alumnado en situacións que fomenten a súa reflexión e poñan en xogo as súas ideas e conceptos. Tamén son moi útiles para a aprendizaxe e o desenvolvemento de hábitos, actitudes e valores.


60

As técnicas didácticas en que poden traducirse estas estratexias son moi diversas. Entre elas destacamos, polo seu interese, as seguintes:

- As tarefas sen unha solución clara e pechada, nas que as distintas opcións son igualmente posibles e válidas. O alumnado reflexiona sobre a complexidade dos problemas humanos e sociais, sobre o carácter relativo e imperfecto das solucións achegadas para eles e sobre a natureza provisional do coñecemento humano.

- Os proxectos de investigación, estudos ou traballos. Habitúan o alumnado a afrontar e a resolver problemas con certa autonomía, a considerar preguntas, e a adquirir experiencia na busca e a consulta autónoma. Ademais, facilítanlle unha experiencia valiosa sobre o traballo dos especialistas na materia e o coñecemento científico.

- As prácticas de laboratorio e as actividades TIC. O alumnado adquire unha visión máis práctica e interdisciplinara da materia, aprende a desenvolverse noutros ámbitos distintos ao da aula, e fomenta a súa autonomía e criterios de elección.

Tipos de actividades

Sobre a base destes criterios, as actividades programadas responden a unha tipoloxía variada que se encadra dentro das categorías seguintes:

Actividades de ensinanza-aprendizaxe. A esta tipoloxía responde unha parte importante das actividades formuladas no libro de texto. Atópanse nos apartados seguintes: - En cada unha das epígrafes en que se estruturan as unidades didácticas propóñense

actividades ao fío dos contidos estudados. Son, xeralmente, de localización, afianzamento, análise, interpretación e ampliación de conceptos.

- Ao final de cada unidade didáctica propóñense actividades de definición, afianzamento e síntese de contidos.

Actividades de aplicación dos contidos teóricos á realidade e ao contorno do alumnado. Este tipo de actividades, nuns casos, refírense a un apartado concreto do tema e, polo tanto, inclúense entre as actividades formuladas ao fío da exposición teórica; noutros casos, preséntanse como interpretación de experiencias, ou ben como traballos de campo ou de indagación.

Actividades encamiñadas a fomentar a concienciación, o debate, o xuízo crítico, a tolerancia, a solidariedade, etc.

Actividades relacionadas coa independencia e a cooperación. Estas actividades son aquelas que se realizan tanto dentro como fóra da aula, e focalízanse máis na resolución de tarefas tanto con métodos individuais como grupais; é o caso das prácticas de laboratorio, os exercicios de busca de información que non está reflectida no libro do alumnado, etc.

Por outra parte, as actividades programadas presentan diversos niveis de dificultade. Desta maneira permiten dar resposta á diversidade do alumnado, posto que poden seleccionarse aquelas máis acordes co seu estilo de aprendizaxe e cos seus intereses.

O nivel de dificultade pode apreciarse no propio enunciado da actividade: localiza, define, analiza, compara, comenta, consulta, descubre, recolle información, sintetiza, aplica,calcula, etc. A maioría corresponde a un nivel de dificultade medio ou medio-alto, o máis apropiado para un curso de Bacharelato.

A corrección das actividades fomenta a participación do alumnado na clase, aclara dúbidas e permite ao profesorado coñecer, de forma case inmediata, o grao de asimilación dos conceptos teóricos, o nivel co que se manexan os procedementos e os hábitos de traballo.


61

3.3.4.- MEDIDAS PARA A INCLUSIÓN E A ATENCIÓN DA D IVERSIDADE Un dos principios básicos que debe ter en conta a intervención educativa é o da individualización, consistente en que o sistema educativo ofreza a cada alumno e alumna a axuda pedagóxica que este necesite en función das súas motivacións, intereses e capacidades de aprendizaxe. Xorde diso a necesidade de atender esta diversidade. No Bacharelato, etapa na que as diferenzas persoais en capacidades específicas, motivación e intereses adoitan estar bastante definidas, a organización do ensino permite que os propios estudantes resolvan esta diversidade mediante a elección de modalidades e optativas. Non obstante, é conveniente dar resposta, xa desde as mesmas materias, a un feito constatable: a diversidade de intereses, motivacións, capacidades e estilos de aprendizaxe que os estudantes manifestan. Daquela cómpre ter en conta os estilos diferentes de aprendizaxe dos estudantes e adoptar as medidas oportunas para afrontar esta diversidade. Hai estudantes reflexivos (detéñense na análise dun problema) e estudantes impulsivos (responden moi rapidamente); estudantes analíticos (pasan lentamente das partes ao todo) e estudantes sintéticos (abordan o tema desde a globalidade); uns traballan durante períodos longos e outros precisan descansos; algúns necesitan ser reforzados continuamente e outros non; hainos que prefiren traballar sós e hainos que prefiren traballar en pequeno ou gran grupo.

Dar resposta a esta diversidade non é tarefa doada, pero si necesaria, pois a intención última de todo proceso educativo é lograr que os estudantes alcancen os obxectivos propostos.

Como actividades de detección de coñecementos previos suxerimos:

- Debate e actividade pregunta-resposta sobre o tema introducido polo profesor ou profesora, co fin de facilitar unha idea precisa sobre de onde se parte.

- Repaso das nocións xa vistas con anterioridade e consideradas necesarias para a comprensión da unidade, tomando nota das lagoas ou dificultades detectadas.

- Introdución de cada aspecto lingüístico, sempre que iso sexa posible, mediante as semellanzas coa lingua propia do alumno e alumna.

Como actividades de consolidación suxerimos:

- Realización de exercicios apropiados e todo o abundantes e variados que sexa preciso, co fin de afianzar os contidos lingüísticos, culturais e léxicos traballados na unidade.

Esta variedade de exercicios cumpre, así mesmo, a finalidade que perseguimos. Coas actividades de recuperación-ampliación, atendemos non só os alumnos e alumnas que presentan problemas no proceso de aprendizaxe, senón tamén aqueles que acadaron no tempo previsto os obxectivos propostos.

As distintas formas de agrupamento dos estudantes e a súa distribución na aula inflúen, sen dúbida, en todo o proceso. Entendendo o proceso educativo como un desenvolvemento comunicativo, é de grande importancia ter en conta o traballo en grupo, recurso que se aplicará en función das actividades que se vaian realizar concretamente, por exemplo, nos procesos de análise e comentario de textos–, pois consideramos que a posta en común de conceptos e ideas individuais xera unha dinámica creativa e de interese nos estudantes.

Concederase, non obstante, grande importancia noutras actividades ao traballo persoal e individual; en concreto, aplicarase nas actividades de síntese/resumo e nas de consolidación, así como nas de recuperación e ampliación.

Debemos acometer, polo tanto, o tratamento da diversidade no Bacharelato desde dúas vías:

I. A atención á diversidade na programación dos contidos, presentándoos en dúas fases: a información xeral e a información básica, que se tratará mediante esquemas, resumos, paradigmas, etc.

II. A atención á diversidade na programación das actividades. As actividades constitúen un excelente instrumento de atención ás diferenzas individuais dos estudantes. A variedade e a abundancia de actividades con distinto nivel de dificultade permiten a adaptación, como dixemos, ás diversas capacidades, intereses e motivacións.


62

3.3.5.- RECURSOS DIDÁCTICOS

- Libro do alumnado para 1.º de Física e Química de Bacharelato da editorial Anaya.

- Web do alumnado para 1.º de Física e Química de Bacharelato; esta web inclúe:

- Recursos xerais que poden utilizarse ao longo do curso: glosario, conversor de unidades, táboa periódica interactiva, programa de axuste de ecuacións químicas, etc.

- Recursos para cada unidade, con contidos de repaso, actividades, proxectos de traballo, vídeos, animacións e presentacións, autoavaliacións, comentarios de textos científicos, problemas guiados, autoavaliacións inicial e final, resumos e enlaces a programas para xerar contidos.

- Web do profesorado para 1.º de Física e Química de Bacharelato. Esta web, ademais de ofrecer todos os recursos incluídos na web do alumnado, inclúe outros expresamente destinados aos docentes, como o solucionario de todas as actividades propostas no libro do alumnado, bibliografía comentada, direccións de Internet comentadas e diversas ferramentas dixitais para o exercicio da actividade docente.

3.3.6.- INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN

Na programación, debe fixarse como se vai avaliar o alumnado; é dicir, o tipo de instrumentos de avaliación que se van utilizar. Os sistemas de avaliación son múltiples, pero en calquera caso, nos instrumentos que se deseñen, deberán estar presentes as actividades seguintes:

- Actividades de tipo conceptual. Nelas os alumnos e as alumnas irán substituíndo de forma progresiva as súas ideas previas polas desenvolvidas na clase.

- Actividades que resalten os aspectos de tipo metodolóxico. Por exemplo, deseños experimentais, análise de resultados, formulacións cualitativas, resolución de problemas, etc.

- Actividades onde se resalte a conexión entre a ciencia, a tecnoloxía, a sociedade e o ambiente. Por exemplo, aquelas que xorden da aplicación á vida cotiá dos contidos desenvolvidos en clase.

Cada instrumento de avaliación debe ter distinto peso á hora da cualificación final, para o que haberá que valorar, dos devanditos instrumentos, a súa fiabilidade, obxectividade, representatividade, a súa adecuación ao contexto do alumnado, etc.

3.3.7.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Cualificación trimestral En Bacharelato realizaranse unha ou dúas probas escritas por avaliación. As cualificacións sairán das medias numéricas axustando por exceso en xeral, e sempre que nas dúas probas se obteña mais de un 3. Na maior parte dos casos esta media será unha media ponderada, ben porque nunha das probas esteamos a avaliar unha maior cantidade de contidos ou porque ,a modo de recuperación, no segundo exame da avaliación entren tamén os contidos do primeiro para aqueles alumnos que non os superaran ( é dicir, todo alumno que no primeiro exame da avaliación non acadara un 5 terá que presentarse ao segundo exame con toda a materia) O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade se lles fará unha en xuño. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesorado pode decidir que un alumno que durante todo ou parte do curso e sen causa xustificable “pasou” da materia non pode ter a opción a aprobar a materia nunha única proba no mes de xuño))


63

Valorarase o traballo e a actitude no laboratorio a na clase en termos de décimas, de xeito que unha actitude claramente negativa ou positiva poda restar ou sumar ata 0.9 puntos na nota final.

Na materia Física e Química de 1º de Bacharelato considerarase manter a cualificación positiva nas unidades de Física ou Química ata a convocatoria extraordinaria de setembro. É imprescindible que o alumno traballe cada día e de forma individual as tarefas desenvoltas e propostas na clase, para que non se “perda” e adquira o coñecemento e a comprensión da materia con solidez, ademais de adquirir un hábito de traballo. Desta forma aprenderá física e química en vez dunha serie de conceptos de xeito simplemente mecánico e memorístico. Cualificación final A cualificación na avaliación ordinaria de xuño será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos. Considérase aprobada a materia si como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3,5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación)

En casos excepcionais nos que nas cualificacións do alumno haxa unha diferencia moi grande estre os resultados das unidades de Física e os das unidades de Química, no mes de xuño pode decidirse que na convocatoria extraordinaria de setembro só se presente coa parte da materia na que presenta maiores dificultades. Avaliación extraordinaria de setembro Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro. Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

3.4 - QUÍMICA 2º BACHARELATO 3.4.1.- INTRODUCIÓN Esta derradeira etapa nos estudos secundarios do alumnado debe cumprir diferentes finalidades educativas, que non son outras que as de proporcionarlles aos alumnos formación, madurez intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia, así como para acceder á educación superior (estudos universitarios e de formación profesional de grao superior, entre outros). De acordo con estes obxectivos, o Bacharelato organízase baixo os principios de unidade e diversidade, é dicir, dota ao alumno dunha formación intelectual xeral e dunha preparación específica na modalidade que estea cursando (a través das materias comúns, de modalidade —como esta— e optativas), e nas que a labor orientadora é fundamental para lograr eses obxectivos. En consecuencia, a educación en coñecementos específicos desta materia ha de incorporar tamén o ensino nos valores dunha sociedade democrática, libre, tolerante, plural, etc., unha das finalidades expresas do sistema educativo, tal e como se pon de manifesto nos obxectivos desta etapa educativa e nos específicos desta materia. Neste sentido, o currículo de Bacharelato ha de contribuír á formación dunha cidadanía do século XXI informada e crítica, e por iso debe incluír aspectos de formación cultural e científica. A materia de Física e Química, e en xeral todas as de carácter científico, debe destacar o seu carácter empírico e predominantemente experimental, á vez que a súa importancia como construción teórica e de modelos, tal e como poñen de manifesto os seus obxectivos curriculares. Ha de favorecer, en consecuencia, a familiarización do alumno coa natureza e coas bases conceptuais da ciencia e da tecnoloxía, coas características da investigación científica e coa súa aplicación á resolución de problemas concretos (método científico), e mostrar os usos aplicados destas ciencias e as súas consecuencias sociais, cada vez maiores. É difícil imaxinar o mundo actual sen contar coas implicacións que o coñecemento da mecánica, a electricidade ou a electrónica, por exemplo, supuxo e está supondo; ou sen contar con medicamentos, abonos para o campo, colorantes ou plásticos. Por iso, a Física e a Química


64

aparecen como materias fundamentais da cultura do noso tempo que contribúen á formación integral dos cidadáns, igual que as de carácter humanístico (o uso correcto da linguaxe científica, por exemplo, é unha faceta máis desa formación integral). Unha educación que integre a cultura humanística e a científica, unha maior presenza da ciencia nos medios de comunicación, así como a participación activa dos investigadores na divulgación dos coñecementos, fanse cada día máis necesarias. Ademais de ser unha etapa educativa terminal en si mesma, tamén ten un carácter propedéutico: o seu currículo debe incluír os diferentes tipos de contidos que permitan abordar con éxito os estudos posteriores, dado que a Física e a Química forman parte de moitos estudos universitarios de carácter científico e técnico e son necesarias para un amplo abano de ciclos formativos da Formación Profesional de grao superior, e para iso están os seus conceptos, leis, teorías e modelos máis importantes. Se a inclusión de contidos relativos a procedementos implica que os alumnos se familiaricen coas características do traballo científico e sexan capaces de aplicalas á resolución de problemas e aos traballos prácticos, os relativos a actitudes supoñen o coñecemento das interaccións das ciencias físico-químicas coa técnica, a sociedade e o medio ambiente. Todos estes aspectos deben aparecer dentro do marco teórico-práctico de estudo e non como actividades complementarias.

A aproximación aos fenómenos naturais e ás causas e o desenvolvemento dalgúns dos grandes problemas que aburan á sociedade contemporánea, como son as cuestións derivadas da degradación ambiental e o desenvolvemento tecnolóxico, o papel dos medios de comunicación e a súa repercusión no consumo e nos estilos de vida, etc., permitirán a potenciación dunha serie de valores que faciliten a integración do alumno nunha sociedade democrática, responsable e tolerante. Algúns destes contidos, aínda que desde unha perspectiva distinta pero complementaria, serán desenvolvidos tamén neste curso na materia de Ciencias para o mundo contemporáneo. Como criterio metodolóxico básico, habemos de resaltar que en Bacharelato ten que se facilitar e de impulsar o traballo autónomo do alumno e, simultaneamente, estimular as súas capacidades para o traballo en equipo, potenciar as técnicas de indagación e investigación (documental e experimental, é dicir, aprendizaxe por descubrimento e no laboratorio) e as aplicacións e transferencias do aprendido á vida real, servíndose para todo iso das posibilidades que brindan as tecnoloxías da información e a comunicación. Non debemos esquecer que esta materia adquire todo o seu sentido cando lle é de utilidade ao alumno para entender o mundo (non só o científico) e a complexa e cambiante sociedade na que vive, aínda que en moitos momentos non dispoña de respostas axeitadas para iso, como tampouco as ten sempre a ciencia, en estado de construción e de revisión —é importante que o alumno coñeza as controversias históricas que houbo entre os diferentes modelos e teorías—. O mesmo criterio rexe para as actividades e os textos suxeridos e para a gran cantidade de material gráfico que se empregou nos materiais curriculares, de modo que a mensaxe é de extremada claridade expositiva, sen caer na simplificación, e todo concepto científico é explicado e aclarado, sen considerar que nada é sabido previamente polo alumno, independentemente de que durante os cursos anteriores (3º e 4º da ESO), e coas súas características propias, teña estudado algúns destes contidos e se familiarizado coas técnicas de investigación científica (e que continuará no 2º curso de Bacharelato con, polo menos, as materias de Física e de Química ). Os contidos de Química xiran ao redor de dous eixos: profúndase na teoría atómico-molecular —e na estrutura do átomo para tratar a semellanza entre as distintas familias de elementos, os enlaces e as transformacións químicas— e no estudo da química do carbono —para comprender a importancia das primeiras sínteses de substancias orgánicas—, contidos que foron desenvolvidos en cursos anteriores. Nos de Física, os contidos estrutúranse ao redor da mecánica —profúndase no estudo do movemento para mostrar o xurdimento da ciencia moderna, e incorpóranse os conceptos de traballo e enerxía para o estudo dos cambios— e da electricidade —para un maior coñecemento da estrutura da materia e do papel da enerxía eléctrica na sociedade actual—. Ademais, hai outros contidos que se engloban baixo a denominación de comúns, que deben familiarizar aos alumnos coas estratexias básicas da actividade científica, e cuxo desenvolvemento debe embeber transversalmente os contidos da Física e da Química.


65

3.4.2.- OBXECTIVOS DA MATERIA

En 2.º de Bacharelato, a materia de Química ten un carácter esencialmente formal, e está enfocada a dotar o alumnado de capacidades específicas asociadas a esta disciplina. A base dos contidos amplía os adquiridos en 1.º de Bacharelato permitindo un enfoque máis académico neste curso.

En 2.º de Bacharelato, a materia secuenciouse se en catro bloques: actividade científica, orixe e evolución dos compoñentes do universo, reaccións químicas e síntese orgánica e novos materiais. Este último adquire especial importancia pola súa relación co mundo das aplicacións industriais.

No segundo deles estúdase a estrutura atómica dos elementos e a súa repercusión nas propiedades periódicas destes. A visión actual do concepto do átomo e as subpartículas que o conforman contrastan coa teoría atómico-molecular coñecida previamente polos estudantes. Entre as características propias de cada elemento destaca a reactividade dos seus átomos e os distintos tipos de enlaces e forzas que aparecen entre elese, como consecuencia, as propiedades fisicoquímicas dos compostos que poden formar.

O terceiro bloque introduce a reacción química, estudando tanto o seu aspecto dinámico (cinética) como o estático (equilibrio químico). En ambos os dous casos analízanse os factores que modifican tanto a velocidade de reacción como o desprazamento do seu equilibrio. A continuación, estúdanse as reaccións ácido-base e de oxidación-redución, das que se destacan as implicacións industriais e sociais relacionadas coa saúde e o ambiente.

O cuarto bloque aborda a química orgánica e as súas aplicacións actuais relacionadas coa química de polímeros e macromoléculas, a química médica, a química farmacéutica, a química dos alimentos e a química ambiental.

O estudo da química pretende un afondamento nas aprendizaxes realizadas en etapas precedentes, poñendo o acento no seu carácter orientador e preparatorio dos estudos posteriores. Debe promover o interese en buscar respostas científicas e contribuír a que o alumnado se apropie das competencias propias da actividade científica e tecnolóxica. Así mesmo, o seu estudo contribúe á valoración do papel da química e das súas repercusións no ámbito natural e social, e a súa contribución á solución de problemas e grandes retos aos que se enfronta a humanidade, grazas ás achegas tanto de homes coma de mulleres ao avance científico.

A química é capaz de utilizar o coñecemento científico para identificar preguntas e obter conclusións a partir de probas, coa finalidade de comprender e axudar a tomar decisións sobre o mundo natural e os cambios que a actividade humana producen nel. Ciencia e tecnoloxía están hoxe na base do benestar da sociedade.

Para o desenvolvemento desta materia considérase fundamental relacionar os contidos con outras disciplinas e que o conxunto estea contextualizado, xa que a súa aprendizaxe se facilita mostrando a vinculación co noso ámbito social e o seu interese tecnolóxico ou industrial. O achegamento entre a ciencia no Bacharelato e os coñecementos que se deben ter para poder comprender os avances científicos e tecnolóxicos actuais contribúen a que os individuos sexan capaces de valorar criticamente as implicacións sociais que comportan os devanditos avances, co obxectivo último de dirixir a sociedade facía un futuro sostible.

A química é unha ciencia que pretende dar respostas convincentes a moitos fenómenos que se nos presentan como inexplicables e confusos. Os alumnos e as alumnas que cursan esta materia adquiriron nos seus estudos anteriores os conceptos básicos e as estratexias propias das ciencias experimentais. Baseándose nestas aprendizaxes, o estudo da Química ten que promover o interese por buscar respostas científicas e contribuír a que o alumnado adquira as competencias propias da actividade científica.

A química é unha ciencia experimental e, como tal, a súa aprendizaxe leva consigo unha parte teórico-conceptual e outra de desenvolvemento práctico, que implica a realización de experiencias de laboratorio así como a busca, análise e elaboración de información. Cómpre formular situacións de aprendizaxe nas que se poidan aplicar diferentes estratexias para a resolución de problemas, que inclúan o seu razoamento e a aplicación de ferramentas matemáticas. É o momento de poñer énfase en problemas abertos e actividades de laboratorio concibidas como


66

investigacións, que representen situacións máis ou menos realistas, de modo que os estudantes se enfronten a unha verdadeira e motivadora investigación.

O emprego das tecnoloxías da información e a comunicación merece un tratamento específico no estudo desta materia. Os estudantes de Bacharelato cara aos que se dirixe o presente currículo básico son nativos dixitais e, en consecuencia, están familiarizados coa presentación e transferencia dixital de información. Por outro lado, a posibilidade de acceder a unha gran cantidade de información implica a necesidade de clasificala segundo criterios de relevancia, o que permite desenvolver o espírito crítico dos alumnos e das alumnas.

Por último, a consideración do que denominamos Cultura científica sobre biografías de científicos e temas relevantes do coñecemento científico xeral ou de temáticas de vangarda,ten como obxectivo mellorar a aprendizaxe de contidos menos relacionados co currículo directo da materia e a mellora dasinteraccións do coñecemento científico e tecnolóxicocon campos históricos e outras materias académicas que potencien un coñecemento máis interdisciplinario do alumnado.

3.4.3.- ACREDITACIÓN COÑECEMENTOS PREVIOS Tal e como indica a LOMCE será preciso acreditar os coñecementos previos da materia Física e Química de primeiro para ser avaliado nas materias de Física e de Química de segundo de Bacharelato Esta acreditación poderá realizarse cursando e aprobando a materia correspondente de primeiro ou en casos excepcionais de alumnos que por algunha razón non puideran cursar a dita materia , superando unha proba específica elaborada a partires dos contidos incluídos na materia de primeiro e dos que parten as citadas materias de segundo. Esta proba realizarase na primeira semana do curso xa que de retrasarse moito entorpecería o proceso normal de matriculación así como o normal comezo do curso, e suporía un problema engadido para os alumnos que se atoparan nesta situación pola incerteza de non saber as materias das que se poden matricular 3.4.4.- CONTIDOS, COMPETENCIAS CLAVE, ESTÁNDARES D E APRENDIZAXE E CRITERIOS DE AVALIACIÓN E TEMPORALIZACIÓN

XENERALIDADES

A presentación dos contidos no presente proxecto de Química de 2.º de Bacharelato segue as directrices establecidas na actualidade polas administracións educativas. Os contidos adáptanse ás capacidades do alumnado que cursa esta etapa, e a profundidade coa que se trataron permite desenvolvelos durante este curso académico.

Os contidos de cada unidade achegan ao alumnado os conceptos xerais da química,e introdúceno no método científico a través dos diversos procedementos propostos.

A Química de 2.º de Bacharelato, seguindo o modelo da Física e a Química de 1.º de Bacharelato,estúdase de acordo coas recomendacións curriculares que establece a LOMCE no que se refire ao estudo desta materia.

A secuenciación comeza polo estudo cuantitativo da química e continúa coa estrutura da materia e o enlace químico. As reaccións químicas e a síntese orgánica conclúen esta secuenciación.

No desenvolvemento dos distintos contidos tivéronse en conta os seguintes criterios:

- O tratamento transversal sobre a actividade científica está presente en todas as unidades do curso. O profesorado pode ter en conta estas características paulatinamente en cada unha das actividades e textos propostos. Inclúense, convenientemente secuenciados, traballos de laboratorio e outros relacionados coas tecnoloxías da información e a comunicación.


67

- O estudo da Química parte do coñecemento da natureza da materia incluíndo a súa exposición e seguindo en orde histórica as leis ponderais, as fórmulas químicas e as técnicas espectrométricas de análise química; a continuación, lémbranse e amplíanse contidos que os estudantes xa coñecen do curso anterior, como son as relativos aos estados da materia e as reaccións químicas.

- No terceiro bloque trátase a cinética química e o equilibrio químico. Complétase coas reaccións ácido-base e de oxidación-redución. Faise fincapé nas aplicacións industriais e sociais destes equilibrios, especialmente as relacionadas coa saúde e o medio ambiente.

- No cuarto bloque abórdase a química orgánica e as súas aplicacións actuais relacionadas coa química de polímeros e macromoléculas. Supón unha introdución á química organiza, ás súas funcións máis importantes e ás propiedades de cada unha delas. Incide nas reaccións máis características e nos seus mecanismos. Inclúe tamén o estudo dos produtos e reaccións máis importantes, así como polímeros industriais e macromoléculas biolóxicas. Neste curso decídese comezar o curso por este bloque de contidos xa que o alumnado desta materia cursa na súa totalidade a materia de Bioloxía e Xeoloxía e precisa manexar con soltura estes coñecementos.

Incorporamos á programación o cadro que relaciona contidos, criterios de avaliación estandares de aprendizaxe e competencias clave para cada un dos bloque de coñecemento e que aparece no curriculo da materia,

Química. 2º de bacharelato

Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %

Unidades do libro de texto


� b � e � I � l � m

� B1.1. Utilización de estratexias básicas da actividade científica.

� B1.1. Realizar interpretacións, predicións e representación de fenómenos químicos a partir dos datos dunha investigación científica, e obter conclusións.

� QUB1.1.1. Aplica habilidades necesarias para a investigación científica traballando tanto individualmente como en grupo, formulando preguntas, identificando problemas, recollendo datos mediante a observación ou a experimentación, analizando e comunicando os resultados, e desenvolvendo explicacións mediante a realización dun informe final.

� CAA � CCL � CMCCT � CSC � CSIEE

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

25

� b � i

� B1.2. Importancia da investigación científica na industria e na empresa.

� B1.3. Prevención de riscos no

� B1.2. Aplicar a prevención de riscos no laboratorio de química e coñecer a importancia dos fenómenos

� QUB1.2.1.Utiliza o material e os instrumentos de laboratorio empregando as normas de seguridade

� CMCCT � CSC

50


68


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


laboratorio químicos e as súas aplicacións aos individuos e á sociedade.

adecuadas para a realización de experiencias químicas.

� d � e � g � I � l

� B1.4. Investigación científica: documentación, elaboración de informes, comunicación e difusión de resultados.

� B1.3. Empregar axeitadamente as tecnoloxías da información e da comunicación para a procura de información, o manexo de aplicacións de simulación de probas de laboratorio, a obtención de datos e a elaboración de informes.

� QUB1.3.1. Elabora información e relaciona os coñecementos químicos aprendidos con fenómenos da natureza, e as posibles aplicacións e consecuencias na sociedade actual.

� CCL � CD � CMCCT � CSC

50

� QUB1.3.2. Localiza e utiliza aplicacións e programas de simulación de prácticas de laboratorio.

� CD � CMCCT 1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

25

� QUB1.3.3. Realiza e defende un traballo de investigación utilizando as tecnoloxías da información e da comunicación.

� CCL � CD � CMCCT � CSIEE

25

� b � e � I � l

� B1.4. Investigación científica: documentación, elaboración de informes, comunicación e difusión de resultados.

� B1.4. Deseñar, elaborar, comunicar e defender informes de carácter científico, realizando unha investigación baseada na práctica experimental.

� QUB1.4.1. Analiza a información obtida principalmente a través de internet, identificando as principais características ligadas á fiabilidade e á obxectividade do fluxo de información científica.

� CAA � CD � CMCCT

25

� QUB1.4.2. Selecciona, comprende e interpreta información relevante nunha fonte de información de divulgación científic,a e

� CAA � CCL � CMCCT

25


69


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


transmite as conclusións obtidas utilizando a linguaxe oral e escrita con propiedade.

Bloque 2. Orixe e evolución dos compoñentes do Universo

� b � I � l

� B2.1. Estrutura da materia. Hipótese de Planck.

� B2.2. Modelo atómico de Bohr.

� B2.1. Analizar cronoloxicamente os modelos atómicos ata chegar ao modelo actual, discutindo as súas limitacións e a necesidade dun novo.

� QUB2.1.1. Explica as limitacións dos distintos modelos atómicos en relación cos feitos experimentais que levan asociados.

� CCEC � CMCCT

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

50

� QUB2.1.2. Calcula o valor enerxético correspondente a unha transición electrónica entre dous niveis dados, en relación coa interpretación dos espectros atómicos.

� CMCCT 50

� i � l

� B2.2. Modelo atómico de Bohr.

� B2.3. Orbitais atómicos. Números cuánticos e a súa interpretación.

� B2.2. Recoñecer a importancia da teoría mecanocuántica para o coñecemento do átomo.

� QUB2.2.1. Diferencia o significado dos números cuánticos segundo Bohr e a teoría mecanocuántica que define o modelo atómico actual, en relación co concepto de órbita e orbital.

� CMCCT 75

� e � i

� B2.4. Mecánica cuántica: hipótese de De Broglie, principio de indeterminación de Heisenberg.

� B2.3. Explicar os conceptos básicos da mecánica cuántica: dualidade onda-corpúsculo e incerteza.

� QUB2.3.1. Determina lonxitudes de onda asociadas a partículas en movemento para xustificar o comportamento ondulatorio dos electróns.

� CMCCT 50

� QUB2.3.2. Xustifica o carácter probabilístico do estudo de partículas atómicas a partir do principio de

� CMCCT 50


70


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


indeterminación de Heisenberg.

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� e � i

� B2.5. Partículas subatómicas: orixe do Universo.

� B2.4. Describir as características fundamentais das partículas subatómicas, diferenciando os tipos.

� QUB2.4.1. Coñece as partículas subatómicas e os tipos de quarks presentes na natureza íntima da materia e na orixe primixenia do Universo, explicando as características e a clasificación destes.

� CMCCT 75

� i

� B2.6. Clasificación dos elementos segundo a súa estrutura electrónica: sistema periódico.

� B2.5. Establecer a configuración electrónica dun átomo en relación coa súa posición na táboa periódica.

� QUB2.5.1. Determina a configuración electrónica dun átomo, coñecida a súa posición na táboa periódica e os números cuánticos posibles do electrón diferenciador.

� CMCCT 75

� i � B2.6. Clasificación dos elementos segundo a súa estrutura electrónica: sistema periódico.

� B2.6. Identificar os números cuánticos para un electrón segundo no orbital en que se atope.

� QUB2.6.1. Xustifica a reactividade dun elemento a partir da estrutura electrónica ou a súa posición na táboa periódica.

� CMCCT 75

� i � l

� B2.7. Propiedades dos elementos segundo a súa posición no sistema periódico: enerxía de ionización, afinidade electrónica, electronegatividade e raio atómico.

� B2.7. Coñecer a estrutura básica do sistema periódico actual, definir as propiedades periódicas estudadas e describir a súa variación ao longo dun grupo ou período.

� QUB2.7.1. Argumenta a variación do raio atómico, potencial de ionización, afinidade electrónica e electronegatividade en grupos e períodos, comparando as devanditas propiedades para elementos diferentes.

� CMCCT

75

� i � l

� B2.8. Enlace químico.

� B2.8. Utilizar o modelo de enlace correspondente para explicar a formación de moléculas, de

� QUB2.8.1. Xustifica a estabilidade das moléculas ou dos cristais formados empregando a

� CMCCT 75


71


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


cristais e de estruturas macroscópicas, e deducir as súas propiedades.

regra do octeto ou baseándose nas interaccións dos electróns da capa de valencia para a formación dos enlaces.

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i � B2.9. Enlace iónico.

� B2.10. Propiedades das substancias con enlace iónico.

� B2.9. Construír ciclos enerxéticos do tipo Born-Haber para calcular a enerxía de rede, analizando de forma cualitativa a variación de enerxía de rede en diferentes compostos

� QUB2.9.1. Aplica o ciclo de Born-Haber para o cálculo da enerxía reticular de cristais iónicos.

� CMCCT 75

� QUB2.9.2. Compara a fortaleza do enlace en distintos compostos iónicos aplicando a fórmula de Born-Landé para considerar os factores dos que depende a enerxía reticular.

� CMCCT

75

� i � l

� B2.11. Enlace covalente.

� B2.12. Xeometría e polaridade das moléculas.

� B2.13. Teoría do enlace de valencia (TEV) e hibridación.

� B2.14. Teoría de repulsión de pares electrónicos da capa de valencia (TRPECV).

� B2.10. Describir as características básicas do enlace covalente empregando diagramas de Lewis e utilizar a TEV para a súa descrición máis complexa.

� QUB2.10.1. Determina a polaridade dunha molécula utilizando o modelo ou a teoría máis axeitados para explicar a súa xeometría.

� CMCCT

75

� QUB2.10.2. Representa a xeometría molecular de distintas substancias covalentes aplicando a TEV e a TRPECV.

� CMCCT 75

� i � l

� B2.15. Propiedades das substancias con enlace covalente.

� B2.16. Enlaces presentes en substancias de interese biolóxico

� B2.11. Empregar a teoría da hibridación para explicar o enlace covalente e a xeometría de distintas moléculas.

� QUB2.11.1. Dálles sentido aos parámetros moleculares en compostos covalentes utilizando a teoría de hibridación para compostos inorgánicos e orgánicos.

� CMCCT 75


72


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


� d � h � i � l

� B2.17. Enlace metálico.

� B2.18. Propiedades dos metais. Aplicacións de supercondutores e semicondutores.

� B2.12. Coñecer as propiedades dos metais empregando as diferentes teorías estudadas para a formación do enlace metálico.

� QUB2.12.1. Explica a condutividade eléctrica e térmica mediante o modelo do gas electrónico, aplicándoo tamén a substancias semicondutoras e supercondutoras.

� CMCCT

75

� i � B2.18. Propiedades dos metais. Aplicacións de supercondutores e semicondutores.

� B2.19. Modelo do gas electrónico e teoría de bandas.

� B2.13. Explicar a posible condutividade eléctrica dun metal empregando a teoría de bandas.

� QUB2.13.1. Describe o comportamento dun elemento como illante, condutor ou semicondutor eléctrico, utilizando a teoría de bandas.

� CMCCT

75

� QUB2.13.2. Coñece e explica algunhas aplicacións dos semicondutores e supercondutores, e analiza a súa repercusión no avance tecnolóxico da sociedade.

� CMCCT 1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

50

� i � B2.20. Natureza das forzas intermoleculares.

� B2.14. Recoñecer os tipos de forzas intermoleculares e explicar como afectan as propiedades de determinados compostos en casos concretos.

� QUB2.14.1. Xustifica a influencia das forzas intermoleculares para explicar como varían as propiedades específicas de diversas substancias en función das devanditas interaccións.

� CMCCT

75

� i � B2.9. Enlace iónico.

� B2.11. Enlace covalente.

� B2.20. Natureza das forzas

� B2.15. Diferenciar as forzas intramoleculares das intermoleculares en compostos

� QUB2.15.1. Compara a enerxía dos enlaces intramoleculares en relación coa

� CMCCT 75


73


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


intermoleculares. iónicos ou covalentes.

enerxía correspondente ás forzas intermoleculares, xustificando o comportamento fisicoquímico das moléculas.

Bloque 3. Reaccións químicas

� i � B3.1. Concepto de velocidade de reacción.

� B3.2. Teoría de colisións e do estado de transición.

� B3.1. Definir velocidade dunha reacción e aplicar a teoría das colisións e do estado de transición utilizando o concepto de enerxía de activación.

� QUB3.1.1. Obtén ecuacións cinéticas reflectindo as unidades das magnitudes que interveñen.

� CMCCT

2ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

50

� i � l

� B3.3. Factores que inflúen na velocidade das reaccións químicas.

� B3.4. Utilización de catalizadores en procesos industriais.

� B3.2. Xustificar como a natureza e a concentración dos reactivos, a temperatura e a presenza de catalizadores modifican a velocidade de reacción.

� QUB3.2.1. Predí a influencia dos factores que modifican a velocidade dunha reacción.

� CMCCT

50

� QUB3.2.2. Explica o funcionamento dos catalizadores en relación con procesos industriais e a catálise encimática, analizando a súa repercusión no medio e na saúde.

� CMCCT � CSC

50

� i � B3.5. Mecanismos de reacción.

� B3.3. Coñecer que a velocidade dunha reacción química depende da etapa limitante segundo o seu mecanismo de reacción establecido.

� QUB3.3.1. Deduce o proceso de control da velocidade dunha reacción química identificando a etapa limitante correspondente ao seu mecanismo de reacción.

� CMCCT

50

� i � B3.6. Equilibrio químico. Lei de acción de masas.

� B3.7. Constante de equilibrio: formas de

� B3.4. Aplicar o concepto de equilibrio químico para predicir a evolución dun sistema.

� QUB3.4.1. Interpreta o valor do cociente de reacción comparándoo coa constante de equilibrio,

� CMCCT 50


74


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


expresala. prevendo a evolución dunha reacción para alcanzar o equilibrio.

2ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� QUB3.4.2. Comproba e interpreta experiencias de laboratorio onde se poñen de manifesto os factores que inflúen no desprazamento do equilibrio químico, en equilibrios homoxéneos e heteroxéneos.

� CAA � CMCCT

50

� i � B3.7. Constante de equilibrio: formas de expresala.

� B3.5. Expresar matematicamente a constante de equilibrio dun proceso no que interveñen gases, en función da concentración e das presións parciais.

� QUB3.5.1. Acha o valor das constantes de equilibrio, Kc e Kp, para un equilibrio en diferentes situacións de presión, volume ou concentración.

� CMCCT 75

� QUB3.5.2. Calcula as concentracións ou presións parciais das substancias presentes nun equilibrio químico empregando a lei de acción de masas, e deduce como evoluciona o equilibrio ao variar a cantidade de produto ou reactivo.

� CMCCT 75

� i � B3.8. Equilibrios con gases.

� B3.6. Relacionar Kc e Kp en equilibrios con gases, interpretando o seu significado, e resolver problemas de equilibrios homoxéneos en reaccións gasosas.

� QUB3.6.1. Utiliza o grao de disociación aplicándoo ao cálculo de concentracións e constantes de equilibrio Kc e Kp.

� CMCCT 75


75


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


� i � B3.9. Equilibrios heteroxéneos: reaccións de precipitación.

� B3.7. Resolver problemas de equilibrios heteroxéneos, con especial atención aos de disolución-precipitación.

� QUB3.7.1. Relaciona a solubilidade e o produto de solubilidade aplicando a lei de Guldberg e Waage en equilibrios heteroxéneos sólido-líquido, e aplícao experimentalmente como método de separación e identificación de mesturas de sales disolvidos.

� CMCCT

75

� i � l

� B3.10. Factores que afectan o estado de equilibrio: principio de Le Chatelier.

� B3.8. Aplicar o principio de Le Chatelier a distintos tipos de reaccións tendo en conta o efecto da temperatura, a presión, o volume e a concentración das substancias presentes, predicindo a evolución do sistema.

� QUB3.8.1. Aplica o principio de Le Chatelier para predicir a evolución dun sistema en equilibrio ao modificar a temperatura, a presión, o volume ou a concentración que o definen, utilizando como exemplo a obtención industrial do amoníaco.

� CMCCT 75

� i � l

� B3.3. Factores que inflúen na velocidade das reaccións químicas.

� B3.4. Utilización de catalizadores en procesos industriais.


� B3.11. Aplicacións e importancia do equilibrio químico en procesos industriais e en situacións da vida cotiá.

� B3.9. Valorar a importancia do principio de Le Chatelier en diversos procesos industriais.

� QUB3.9.1. Analiza os factores cinéticos e termodinámicos que inflúen nas velocidades de reacción e na evolución dos equilibrios para optimizar a obtención de compostos de interese industrial, como por exemplo o amoníaco.

� CMCCT 50


76


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


� i � B3.9. Equilibrios heteroxéneos: reaccións de precipitación.


� B3.10. Explicar como varía a solubilidade dun sal polo efecto dun ión común.

� QUB3.10.1. Calcula a solubilidade dun sal interpretando como se modifica ao engadir un ión común, e verifícao experimentalmente nalgúns casos concretos.

� CMCCT

75

� i � B3.12. Concepto de ácido-base.

� B313. Teoría de Brönsted-Lowry.

� B3.11. Aplicar a teoría de Brönsted para recoñecer as substancias que poden actuar como ácidos ou bases.

� QUB3.11.1. Xustifica o comportamento ácido ou básico dun composto aplicando a teoría de Brönsted-Lowry dos pares de ácido-base conxugados.

� CMCCT 3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

75

� i � B3.14. Forza relativa dos ácidos e bases; grao de ionización.

� B3.15. Equilibrio iónico da auga.

� B3.16. Concepto de pH. Importancia do pH a nivel biolóxico.

� B3.17. Estudo cualitativo das disolucións reguladoras de pH.

� B3.12. Determinar o valor do pH de distintos tipos de ácidos e bases.

� QUB3.12.1. Identifica o carácter ácido, básico ou neutro, e a fortaleza ácido-base de distintas disolucións segundo o tipo de composto disolvido nelas, e determina teoricamente e experimentalmente o valor do pH destas.

� CMCCT 75

� i � l

� B3.18. Equilibrio ácido-base

� B3.19. Volumetrías de neutralización ácido-base.

� B3.13. Explicar as reaccións ácido-base e a importancia dalgunha delas, así como as súas aplicacións prácticas.

� QUB3.13.1. Describe o procedemento para realizar unha volumetría ácido-base dunha disolución de concentración descoñecida, realizando os cálculos necesarios.

� CMCCT

75


77


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


� i � B3.20. Estudo cualitativo da hidrólise de sales.

� B3.14. Xustificar o pH resultante na hidrólise dun sal.

� QUB3.14.1. Predí o comportamento ácido-base dun sal disolvido en auga aplicando o concepto de hidrólise, e escribr os procesos intermedios e os equilibrios que teñen lugar.

� CAA � CMCCT

3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

75

� i � B3.19. Volumetrías de neutralización ácido-base.

� B3.15. Utilizar os cálculos estequiométricos necesarios para levar a cabo unha reacción de neutralización ou volumetría ácido-base.

� QUB3.15.1. Determina a concentración dun ácido ou unha base valorándoa con outra de concentración coñecida, establecendo o punto de equivalencia da neutralización mediante o emprego de indicadores ácido-base (faino no laboratorio no caso de ácidos e bases fortes).

� CMCCT 75

� i � l

� B3.21. Ácidos e bases relevantes a nivel industrial e de consumo. Problemas ambientais.

� B3.16. Coñecer as aplicacións dos ácidos e das bases na vida cotiá (produtos de limpeza, cosmética, etc.).

� QUB3.16.1. Recoñece a acción dalgúns produtos de uso cotián como consecuencia do seu comportamento químico ácido-base.

� CMCCT

50

� i � B3.22. Equilibrio redox.

� B3.23. Concepto de oxidación-redución. Oxidantes e redutores. Número de oxidación.

� B3.17. Determinar o número de oxidación dun elemento químico identificando se se oxida ou reduce nunha reacción química.

� QUB3.17.1. Define oxidación e redución en relación coa variación do número de oxidación dun átomo en substancias oxidantes e redutoras.

� CMCCT 75

� i � l

� B3.24. Axuste redox polo método do ión-electrón. Estequiometría

� B3.18. Axustar reaccións de oxidación-redución utilizando o

� QUB3.18.1. Identifica reaccións de oxidación-redución

� CMCCT 75


78


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


das reaccións redox.

método do ión-electrón e facer os cálculos estequiométricos correspondentes.

empregando o método do ión-electrón para axustalas.

3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i � B3.25. Potencial de redución estándar.

� B3.19. Comprender o significado de potencial estándar de redución dun par redox, utilizándoo para predicir a espontaneidade dun proceso entre dous pares redox.

� QUB3.19.1. Relaciona a espontaneidade dun proceso redox coa variación de enerxía de Gibbs, considerando o valor da forza electromotriz obtida.

� CMCCT 75

� QUB3.19.2. Deseña unha pila coñecendo os potenciais estándar de redución, utilizándoos para calcular o potencial xerado formulando as semirreacións redox correspondentes, e constrúe unha pila Daniell.

� CMCCT

� QUB3.19.3. Analiza un proceso de oxidación-redución coa xeración de corrente eléctrica representando unha célula galvánica.

� CMCCT 75

� i � B3.26. Volumetrías redox.

� B3.20. Realizar cálculos estequiométricos necesarios para aplicar ás volumetrías redox.

� QUB3.20.1. Describe o procedemento para realizar unha volumetría redox, realizando os cálculos estequiométricos correspondentes.

� CMCCT 75

� i � B3.27. Leis de Faraday da electrólise.

� B3.21. Determinar a cantidade de substancia depositada nos eléctrodos dunha cuba electrolítica empregando as

� QUB3.21.1. Aplica as leis de Faraday a un proceso electrolítico determinando a cantidade de materia

� CMCCT 75


79


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


leis de Faraday. depositada nun eléctrodo ou o tempo que tarda en facelo, e compróbao experimentalmente nalgún proceso dado.

3ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i � l

� B3.28. Aplicacións e repercusións das reaccións de oxidación redución: baterías eléctricas, pilas de combustible e prevención da corrosión de metais.

� B3.22. Coñecer algunhas das aplicacións da electrólises como a prevención da corrosión, a fabricación de pilas de distintos tipos (galvánicas, alcalinas e de combustible) e a obtención de elementos puros.

� QUB3.22.1. Representa os procesos que teñen lugar nunha pila de combustible, escribindo as semirreaccións redox e indicando as vantaxes e os inconvenientes do uso destas pilas fronte ás convencionais.

� CMCCT � CSC

75

� QUB3.22.2. Xustifica as vantaxes da anodización e a galvanoplastia na protección de obxectos metálicos.

� CMCCT 75

Bloque 4. Síntese orgánica e novos materiais

� i � B4.1. Estudo de funcións orgánicas.

� B4.1. Recoñecer os compostos orgánicos, segundo a función que os caracteriza.

� QUB4.1.1. Relaciona a forma de hibridación do átomo de carbono co tipo de enlace en diferentes compostos representando graficamente moléculas orgánicas sinxelas.

� CMCCT 1ª

A

V

A

L

I

A

50

� i � B4.2. Nomenclatura e formulación

� B4.2. Formular compostos orgánicos sinxelos

� QUB4.2.1. Diferencia, nomea e formula

� CMCCT 75


80


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


orgánica segundo as normas da IUPAC.

� B4.3. Funcións orgánicas de interese: osixenadas e nitroxenadas, derivados haloxenados, tiois e perácidos. Compostos orgánicos polifuncionais.

con varias funcións.

hidrocarburos e compostos orgánicos que posúen varios grupos funcionais.

C

I

Ó

N

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i � B4.4. Tipos de isomería.

� B4.3. Representar isómeros a partir dunha fórmula molecular dada.

� QUB4.3.1. Distingue os tipos de isomería representando, formulando e nomeando os posibles isómeros, dada unha fórmula molecular.

� CMCCT 75

� i � B4.5. Tipos de reaccións orgánicas.

� B4.4. Identificar os principais tipos de reaccións orgánicas: substitución, adición, eliminación, condensación e redox.

� QUB4.4.1. Identifica e explica os principais tipos de reaccións orgánicas (substitución, adición, eliminación, condensación e redox), predicindo os produtos, se é necesario.

� CMCCT 50

� i � B4.5. Tipos de reaccións orgánicas.

� B4.5. Escribir e axustar reaccións de obtención ou transformación de compostos orgánicos en función do grupo funcional presente.

� QUB4.5.1. Desenvolve a secuencia de reaccións necesarias para obter un composto orgánico determinado a partir de outro con distinto grupo funcional, aplicando a regra de Markovnikov ou de Saytzeff para a formación de distintos isómeros.

� CMCCT 50

� b � i � l

� B4.6. Importancia da química do carbono no desenvolvemento

� B4.6. Valorar a importancia da química orgánica vinculada a outras

� QUB4.6.1. Relaciona os grupos funcionais e as estruturas

� CMCCT � CSC

50


81


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


da sociedade do benestar.

� B4.7. Principais compostos orgánicos de interese biolóxico e industrial: materiais polímeros e medicamentos.

áreas de coñecemento e ao interese social.

principais con compostos sinxelos de interese biolóxico.

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� i � B4.8. Macromoléculas.

� B4.7. Determinar as características máis importantes das macromoléculas.

� QUB4.7.1. Recoñece macromoléculas de orixe natural e sintética.

� CMCCT 50

� i � B4.9. Polímeros. � B4.8. Representar a fórmula dun polímero a partir dos seus monómeros, e viceversa.

� QUB4.8.1. A partir dun monómero, deseña o polímero correspondente e explica o proceso que tivo lugar.

� CMCCT 50

� i � l

� B4.10. Reaccións de polimerización.

� B4.11. Polímeros de orixe natural e sintética: propiedades.

� B4.9. Describir os mecanismos máis sinxelos de polimerización e as propiedades dalgúns dos principais polímeros de interese industrial.

� QUB4.9.1. Utiliza as reaccións de polimerización para a obtención de compostos de interese industrial como polietileno, PVC, poliestireno, caucho, poliamidas e poliésteres, poliuretanos e baquelita.

� CMCCT 50

� b � i � l

� B4.7. Principais compostos orgánicos de interese biolóxico e industrial: materiais polímeros e medicamentos.

� B4.10. Coñecer as propiedades e a obtención dalgúns compostos de interese en biomedicina e, en xeral, nas ramas da industria.

� QUB4.10.1. Identifica substancias e derivados orgánicos que se utilizan como principios activos de medicamentos, cosméticos e biomateriais, e valora a repercusión na calidade de vida.

� CMCCT � CSC

50

� b � i � l

� B4.12. Fabricación de materiais plásticos e as súas transformacións: impacto ambiental.

� B4.11. Distinguir as principais aplicacións dos materiais polímeros, segundo a súa utilización en

� QUB4.11.1. Describe as principais aplicacións dos materiais polímeros de alto interese

� CMCCT � CSC

50


82


Obxectivos



Competencias clave

Temporalización

Grado mínimo de

consecución %


distintos ámbitos. tecnolóxico e biolóxico (adhesivos e revestimentos, resinas, tecidos, pinturas, próteses, lentes, etc.), en relación coas vantaxes e as desvantaxes do seu uso segundo as propiedades que o caracterizan.

1ª

A

V

A

L

I

A

C

I

Ó

N

� b � i � l

� B4.6. Importancia da química do carbono no desenvolvemento da sociedade do benestar.

� B4.12. Valorar a utilización das substancias orgánicas no desenvolvemento da sociedade actual e os problemas ambientais que se poden derivar.

� QUB4.12.1. Recoñece as utilidades que os compostos orgánicos teñen en sectores como a alimentación, a agricultura, a biomedicina, a enxeñaría de materiais e a enerxía, fronte ás posibles desvantaxes que leva consigo o seu desenvolvemento.

� CCEC � CMCCT � CSC

50


83

3.4.5.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Cualificación trimestral En Bacharelato realizaranse unha ou dúas probas escritas por avaliación. As cualificacións sairán das medias numéricas, sempre que nas dúas probas se obteña mais de un 3, axustando por exceso en xeral. Na maior parte dos casos esta media será unha media ponderada, ben porque nunha das probas esteamos a avaliar unha maior cantidade de contidos ou, a modo de recuperación, no segundo exame da avaliación entren tamén os contidos do primeiro para aqueles alumnos que non os superaran ( é dicir, todo alumno que no primeiro exame da avaliación non acadara un 5 terá que presentarse ao segundo exame con toda a materia) O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade se lles fará unha proba en maio. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesorado pode decidir que un alumno que durante todo ou parte do curso e sen causa xustificable “pasou” da materia non pode ter a opción a aprobar a materia nunha única proba no mes de xuño)

Valorarase o traballo e a actitude no laboratorio a na clase en termos de décimas, de xeito que unha actitude claramente negativa ou positiva poda restar ou sumar ata 0.9 puntos na nota final. É imprescindible que o alumno traballe cada día e de forma individual as tarefas desenvoltas e propostas na clase, para que non se “perda” e adquira o coñecemento e a comprensión da materia con solidez, ademais de adquirir un hábito de traballo. Desta forma aprenderá física e química en vez dunha serie de conceptos de xeito simplemente mecánico e memorístico. Cualificación final A cualificación na avaliación ordinaria de maio será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos. Considérase aprobada a materia si como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3.5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación) Avaliación extraordinaria de setembro Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro. Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

3.4.6.- CONTIDOS TRANSVERSAIS A formación do alumno, e aí están os obxectivos que se pretenden alcanzar nesta etapa educativa e con esta materia, transcende o simplemente disciplinar. Independentemente do coñecemento científico, hai outros contidos educativos imprescindibles na súa formación como cidadán e que se integran nas diversas materias do currículo: a educación para a paz, para a saúde, a ambiental, a do consumidor, a educación viaria, etc., todos eles de carácter transversal e que poden ser desenvolvidos moi especialmente na materia de Física e Química, é dicir, pódense analizar e valorar as posibilidades que estas dúas disciplinas teñen para mellorar as condicións de vida das persoas e para intervir na solución dalgúns dos problemas que afectan á humanidade (para lograr un desenvolvemento sostible), e por iso é polo que neste documento se lle concede un apartado específico. O seu tratamento metodolóxico está condicionado pola súa inclusión nas respectivas unidades didácticas, e pode abordarse da seguinte forma:


84

Educación do consumidor

O desenvolvemento industrial propiciou un consumo masivo e indiscriminado que ameaza con esgotar os recursos naturais. É urxente e vital realizar, entre todos, unha reflexión sobre a necesidade de xestionar de xeito máis razoable estes recursos que nos brinda o planeta

Educación ambiental

Moitas transformacións sociais son ocasionadas por desenvolvementos da ciencia e a tecnoloxía. Con todo, non todos os avances están exentos de problemas. Un dos máis importantes é a degradación que sofre o medio ambiente, motivada, a maioría das veces, por conflitos entre intereses opostos. Educación para a paz

Moitas veces culpouse aos científicos de ser os máximos responsables do descubrimento e a fabricación de armas e, xa que logo, do seu uso destrutivo. A verdade é que non son máis culpables do que moitos outros seres humanos que cos seus actos, as súas ideas e decisións, contribúen a desencadear o conflito bélico. Por iso, se desexamos unha sociedade na que prime o respecto e a tolerancia cara a calquera persoa, independentemente do seu lugar de orixe, cor, credo, etc., temos que actuar en consecuencia. A idea da educación para a paz foi unha das principais guías á hora de elaborar o texto

Educación para a saúde

Ninguén pode dubidar de que nos últimos anos, e sobre todo nos países desenvolvidos, aumentou a esperanza de vida. O feito de que vivamos máis tempo débese a diversos factores: de tipo social (mellor alimentación, mellores condicións de traballo, etc.) e de tipo científico (por exemplo, os avances conseguidos na Medicina). A Química contribuíu de xeito notable a este último factor con dúas grandes achegas: o illamento e a síntese de abondosos medicamentos que alivian ou evitan multitude de enfermidades (analxésicos e antibióticos) e o descubrimento dos fertilizantes (o nitróxeno, o fósforo e o potasio esgótanse, colleita tras colleita, do chan agrícola e hai que repolos). Son exemplos de fertilizantes o KNO3, o NH3, e o Ca(H2PO4)2.

3.4.7.- PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN Os procedementos da avaliación en 1º e 2º de Bacharelato como ensino postobrigatorio van máis dirixidos á adquisición dos contidos que lles serán imprescindibles nos seus estudios posteriores. Valorarase que o alumno traballe cada día tanto na aula co resto dos seus compañeiros como de xeito individual para reforzar a materia, pero salvo “décimas” a avaliación virá determinada polas cualificacións das probas escritas. 3.4.8.- ALUMNOS COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 1º DE BACHARELATO PENDENTE Neste curso non temos ningún alumno coa materia de 1º pendente. 3.4.9.- ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES Realizaranse actividades do tipo: -Actividades de investigación no laboratorio -Buscar información bibliográfica -Pequenos traballos monográficos, con un guión adecuado e citando bibliografía -Dentro do posíbel realizar unha visita a algunha instalación como unha fabrica , un museo da Ciencia, unha depuradora, etc.


85

- No último curso nos atopamos con que a maior parte das actividades extraescolares eran imposibles de programar con tanta antelación xa que se ofertaban a medida que avanzaba o curso escolar ( Charlas de Ciencia da fundación Educabarrie, Posibilidade de visitar o parque eólico experimental de Sotavento,…) . Debido a que estas actividades foron moi do agrado tanto do alumnado como do profesorado incluímos nesta programación a posibilidade de acceder a elas se foran ofertadas de novo este curso.

4.- CRITERIOS PARA AUTOAVALIAR A PROGRAMACIÓN A avaliación da programación virá dada por un lado polo cumprimento de dita programación, feito que se irá recollendo nas actas mensuais do departamento, e por outro polos resultados obtidos polos nosos alumnos. No caso de que o primeiro punto non se poida cumprir, o profesorado deberá modificar dalgún xeito a temporalización das unidades ou ben decidir non incluír algunha das unidades cuxos contidos sexan moi semellantes aos que se impartirían na nosa materia (É algo que ocorre normalmente coas unidades de electricidade na area de tecnoloxía) En canto aos resultados obtidos polos alumnos é moi dificil avalialos empregando unicamente métodos estatísticos, xa que cada aula e diferente, e moitas veces uns malos resultados veñen dados polas características do alumnado e non por problemas da programación. Os mellores profesores poden impartir as unidades mellor traballadas e mais motivadoras , poñer todo o seu esforzo e ilusión pero un alumno que non quere traballar e ao que estar no instituto lle parece unha perda de tempo, con anos promocionados sen acadar os obxectivos mais simples vai suspender. Ao final de cada sesión ou de cada unidade cada un de nos recapacita sobre o que temos feito, as veces, aínda que non todos os alumnos acaden eses obxectivos debemos seguir cara adiante. Ao final do curso se reflexionará sobre si é preciso cambiar algo na metodoloxía ou nas actividades, pero non poderá ser gran cousa se queremos acadar os obxectivos xerais na etapa da E.S.O.e Bacharelato ou preparar aos nosos alumnos para estudios superiores.

5.- DATOS DO DEPARTAMENTO No curso que comeza o Departamento de Física e Química so está formado pola profesora Encarna Domínguez que exerce o cargo de xefa de Departamento. As materias de Física e Química de 2º e 3º da ESO serán impartidas pola profesora Marta Alfonsín do Departamento de Informática Boiro a 5 de outubro de 2016

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA FÍSICA E QUÍMICA · adquisición das competencias básicas en ciencia e...

Documents

Transcript of PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA FÍSICA E QUÍMICA · adquisición das competencias básicas en ciencia e...