Programación Adarve Ciencias da Natureza 1º ESO …€¦ · Web viewO libro de texto utilizado é...

PROXECTO ADARVE

CIENCIASDA NATUREZA

PRIMEIRO CURSO

EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA

GALICIA

Ciencias da Natureza 1.º ESO. Galicia.

ÍNDICE

1. INTRODUCIÓN 2

2. METODOLOXÍA 5

3. AS COMPETENCIAS BÁSICAS 8

4. ACTIVIDADES, ATENCIÓN Á DIVERSIDADE, AVALIACIÓN E AVALIACIÓN DE COMPETENCIAS 16

5. CURRÍCULO 21Obxectivos da etapa e deste curso mediante esta materia 21Contribución da materia á adquisición das competencias básicas 22Obxectivos da materia e deste curso 24Contidos da materia e curso 25Criterios de avaliación da materia e curso 27Obxectivos da materia e a súa relación cos criterios de avaliación do curso 30

6. PROGRAMACIÓN DAS UNIDADES 32

Distribución temporal dos contidos 32BLOQUE I: O UNIVERSO E O SISTEMA SOLAR 32Unidade 1. A Terra no universo 32

BLOQUE II: A MATERIA 37Unidade 2. Propiedades da materia 37Unidade 3. Os estados da materia 41Unidade 4. Mesturas e substancias puras 45

BLOQUE III: LA TIERRA 49Unidade 5. A parte gasosa da Tierra 49Unidade 6. A parte líquida da Tierra 53Unidade 7. A parte sólida da Tierra 57

BLOQUE IV: OS SERES VIVOS 61Unidade 8. A Tierra, un planeta habitado 61Unidade 9. Seres vivos. Os microorganismos 65Unidade 10. As plantas 69Unidade 11. Os animais 73

BLOQUE V: GALICIA 77Unidade 12. Recursos xeolóxicos de Galicia 77

Proxecto Adarve (Oxford EDUCACIÓN)1


1. INTRODUCIÓN

O Real decreto 1631/2006, do 29 de decembro, aprobado polo daquela Ministerio de Educación e Ciencia (MEC) e que estableceu as ensinanzas mínimas da Educación Secundaria Obrigatoria como consecuencia da implantación de Lei Orgánica de Educación (LOE), foi desenvolvido na Comunidade Autónoma de Galicia polo Decreto 133/2007, do 5 de xullo, polo que se regulan as ensinanzas de Educación Secundaria Obrigatoria nesta comunidade autónoma. O presente documento refírese á programación de primeiro curso da ESO da materia de Ciencias da Natureza.

Como analizaremos máis adiante máis polo miúdo, unha das principais novidades que incorporou a LOE na actividade educativa vén derivada da nova definición de currículo, en concreto pola inclusión das denominadas competencias básicas. Polo que se refire, globalmente, á concepción que se ten de obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios de avaliación, as novidades son as que produce, precisamente, a súa interrelación coas devanditas competencias, que van orientar o proceso de ensino-aprendizaxe, e que neste documento se poñen de manifesto cando, primeiro, se desagregan en subcompetencias as distintas aprendizaxes que cada unha delas incorpora e, despois, se interrelacionan cos criterios de avaliación específicos de cada unha das unidades didácticas, vinculados á súa vez ás distintas actividades de aprendizaxe.

No modelo de presentación das competencias básicas polo que optamos, reflectimos de forma especialmente operativa tanto o momento coma a forma en que se traballan durante a actividade educativa e se avalían, ben sexa unha avaliación continua e formativa ou unha avaliación sumativa. A terminoloxía que algúns especialistas empezan a utilizar (descritores, desempeños ou indicadores de logro, rúbricas,...), maioritariamente en estudos e investigacións e en menor medida en documentos didácticos coma este, non se emprega nesta programación tanto por estar implícitas as súas achegas metodolóxicas naquela pola que optamos coma por considerala allea, polo menos de momento, á tradición do noso profesorado e, en consecuencia, escasamente práctica. En calquera caso, consideramos prioritario, polo valor que lle achega á actividade educativa, que o profesorado saiba en cada momento como o seu traballo e o dos seus alumnos está enfocado cara á consecución dunhas determinadas competencias básicas (desagregadas en subcompetencias, cada unha delas formulada en termos de logros demostrables), e tamén como a súa realización pode ser medida (capacidades avaliables), xa que tanto as subcompetencias coma as actividades de aprendizaxe se vinculan cos criterios de avaliación da unidade.

No que se refire, especificamente, ao aspecto metodolóxico co que se debe desenvolver o currículo, mantense, en cada unha das 12 unidades didácticas desta materia e curso, un equilibrio entre os diversos tipos de contidos: conceptos, procedementos e actitudes seguen orientando, integrada e interrelacionadamente coas competencias básicas, o proceso de ensino-aprendizaxe, xa que cada un deses contidos cumpre funcións distintas pero complementarias na formación integral do alumno, aspecto que tamén poñen de manifesto tanto os criterios de avaliación coma as competencias básicas / subcompetencias, en cada un dos cales podemos diferenciar eses distintos tipos de contidos e que esixen un diferente tratamento na aula. En consecuencia, a flexibilidade e a autonomía pedagóxica son características do proceso educativo, de forma que o profesor pode empregar aqueles recursos metodolóxicos que mellor garantan a formación do alumno e o desenvolvemento pleno das súas capacidades persoais e intelectuais, sempre favorecendo a súa participación para que aprenda a traballar con autonomía e en equipo, de forma que el mesmo constrúa o seu propio coñecemento, aspecto este que tamén está presente na formación competencial.



O ensino nos valores dunha sociedade democrática, libre, tolerante, plural, etc., continúa sendo, como ata agora, unha das finalidades prioritarias da educación, tal e como se pon de manifesto nos obxectivos desta etapa educativa e nos desta materia (e que teñen unha manifestación concreta nos contidos transversais que se poden traballar en cada unidade didáctica, un dos cales pode ser o feito de que a actividade científica non é patrimonio de ningún dos sexos). Nesta comunidade convértense en eixe vertebrador e transversal do seu currículo os elementos característicos propios dela, de modo que sirvan para coñecer e comprender a súa realidade actual, así como o seu rico patrimonio, expresión duns elementos que o alumno debe coñecer e que conviven, non obstante, con outros comúns ao conxunto de cidadáns españois, e que na súa interrelación os enriquecen.

Estes aspectos tivéronse en conta á hora de organizar e secuenciar as unidades didácticas desta materia: a integración ordenada de todos os aspectos do currículo (entre os que incluímos, preferentemente, as competencias básicas) é condición sine qua non para a consecución tanto dos obxectivos da etapa coma dos específicos da materia e, por suposto, as aprendizaxes asociadas directamente ás competencias básicas. Deste modo, obxectivos, contidos, metodoloxía, competencias básicas e criterios de avaliación, así como uns contidos entendidos como conceptos, procedementos e actitudes, forman unha unidade para o traballo na aula.

Desde unha formulación inicial en cada unidade didáctica que parte de saber o grao de coñecemento do alumno acerca dos distintos contidos que nela se van traballar (e que están relacionados cos que traballou o curso anterior na área de Coñecemento do Medio Natural, Social e Cultural en 6º de Educación Primaria), efectúase un desenvolvemento claro, ordenado e preciso de todos eles, adaptados na súa formulación, vocabulario e complexidade ás súas posibilidades cognitivas.

A combinación de contidos presentados expositivamente e mediante cadros explicativos e esquemáticos, e nos que a presentación gráfica é un importante recurso de aprendizaxe, facilita non só o coñecemento e a comprensión inmediata do alumno senón a obtención dos obxectivos da materia (e, en consecuencia, de etapa). Nunha cultura preferentemente audiovisual como a que teñen e practican os alumnos, sería un erro desaproveitar as enormes posibilidades que os elementos gráficos do libro de texto (e doutros compoñentes, como a información dispoñible en recursos dixitais e audiovisuais) poñen ao dispor da aprendizaxe escolar. O feito de que todos os contidos sexan desenvolvidos mediante actividades (prácticas moitas delas) facilita que o profesor saiba en cada momento como foron asimilados polo alumno, de forma que poida introducir inmediatamente cantos cambios for precisos para corrixir as desviacións producidas no proceso educativo (actividades de reforzo), e desta forma atender á diversidade de aprendizaxes.

Así mesmo, preténdese que a aprendizaxe sexa significativa, é dicir, que parta dos coñecementos previamente adquiridos e da realidade cotiá e intereses próximos ao alumno. Por iso, en todos os casos en que é posible se parte de realidades e exemplos que lle son coñecidos, de forma que se implique activa e receptivamente na construción da súa propia aprendizaxe. A inclusión das competencias básicas como referente do currículo (e cunha presenza extensa nos materiais do profesor) afonda nesta concepción funcional das aprendizaxes escolares. E por iso tamén se inclúe un sinxelo cadro no que se recollen as competencias básicas que se traballan en todas as materias deste curso, expresión da necesaria vinculación que debe establecerse entre algúns dos departamentos didácticos.

Pero non todos os alumnos poden seguir o mesmo ritmo de aprendizaxe, tanto polo seu propio desenvolvemento psicolóxico coma por moi diversas circunstancias



persoais e sociais: a atención á diversidade de alumnos e de situacións escolares convértese nun elemento fundamental da actividade educativa. Distintas actividades (no libro de texto e nos materiais de que dispón o profesor asociados a este) pretenden dar resposta a esa ineludible realidade tan heteroxénea das aulas.

Cómpre destacarmos que o apartado 5 desta Programación (Currículo) se organizou atendendo á necesidade de establecer algunhas vinculacións entre diversos elementos prescritivos do currículo, aquelas que son consecuencia, primeiro, da súa análise e reflexión e, despois, aquelas que van ter a súa repercusión inmediata e directa na actividade educativa. Neste último caso considérase especialmente importante a interrelación entre os criterios de avaliación da materia e as competencias básicas, así como a dos obxectivos da materia con eses mesmos criterios de avaliación, xa que desta forma se logra saber tanto se o alumno vai alcanzando ou non as competencias básicas que ten asociadas esta materia como a forma en que a aplicación duns criterios de avaliación permite que o alumno alcance uns obxectivos que están formulados en termos de capacidades, e que pola súa expresión teñen unha estreita relación coas competencias básicas.

No apartado 6 (Programación das unidades) mantense, cando se identifican os contidos que se traballan en cada unidade, unha división na tipoloxía xa clásica (conceptos, procedementos e actitudes), independentemente de que non aparezan diferenciados así na lexislación, xa que están presentes no currículo escolar e permiten diferenciar, mediante a súa concreción, distintas estratexias de ensino-aprendizaxe, as mesmas que se deducen da lectura dos demais elementos do currículo (obxectivos, competencias básicas e criterios de avaliación). Por iso, insistimos en que non debe esquecerse que os alumnos seguen aprendendo integradamente conceptos, procedementos (habilidades, destrezas) e actitudes, de forma que todos eles se poñen ao servizo da adquisición das competencias básicas.

En cada unha das 12 unidades didácticas en que se organizaron / distribuíron os contidos deste curso, preséntanse uns mesmos apartados neste documento para mostrar como se vai desenvolver o proceso educativo:

Obxectivos da unidade. Contidos da unidade (conceptos, procedementos e actitudes). Contidos transversais. Criterios de avaliación. Competencias básicas / subcompetencias asociadas aos criterios de avaliación

e ás actividades de aprendizaxe.

O libro de texto utilizado é Ciencias da Natureza Galicia 1. º ESO (Proxecto Adarve, de Oxford EDUCACIÓN, 2011), cuxos autores son Jorge Barrio Gómez de Agüero, M.ª Luisa Bermúdez Meneses, Alicia Faure López, M.ª Felisa Gómez Esteban, Jesús Bárcena Rodríguez, Félix Angosto Garat, Virginia Barros Parra, Amelia Girau Alonso, Candelas Nogaledo de Paz e Margarita Pérez Froiz. Diferentes compoñentes para o profesor son o Libro do profesor, a Carpeta de recursos fotocopiables (Reforzo e Ampliación -actividades, esquemas mudos, textos científicos, comprobación experimental, prácticas de laboratorio-, Probas de avaliación, Avaliación de competencias e Adaptacións curriculares), os Recursos dixitais (imprimibles -fotocopiables-, materiais multimedia -libro do alumno dixital, animacións, vídeos, galería de imaxes- e o Xerador de probas de avaliación).



2. METODOLOXÍA

O desenvolvemento dos coñecementos científicos e do que demos en chamar a Ciencia, con maiúsculas, fai que sexa imprescindible abordar o currículo de Ciencias da Natureza neste curso desde moi diversas perspectivas conceptuais e metodolóxicas, en concreto, da Física, a Química, a Bioloxía e a Xeoloxía (todas elas teñen en común unha determinada forma de representar e de analizar a realidade), ademais doutras coas que mantén unha estreita interconexión, como son a ecoloxía, a meteoroloxía, a astronomía, ..., o que para o alumno vai resultar novidoso neste curso, xa que no anterior (6º de Educación Primaria) os fenómenos naturais estudounos nunha área que integraba tamén os coñecementos sociais e culturais (a ciencia, por outra parte, non deixa de ser un saber humanístico). Nesta liña, os coñecementos son cada vez máis especializados e, en consecuencia, máis profundos. En calquera caso, esta especialización progresiva non está disputada co estudo interdisciplinar, non en van o coñecemento científico, en xeral, e o natural, en particular, non pode abordarse de forma fragmentada, algo que atopa o seu reflexo na organización dos contidos desta materia neste curso (o alumno debe saber que hai uns procedementos de investigación comúns aos distintos ámbitos do saber científico).

Tanto neste curso coma nos demais da ESO, a alfabetización científica dos alumnos, entendida como a familiarización coas ideas científicas básicas, convértese nun dos seus obxectivos fundamentais, pero non tanto como un coñecemento finalista senón como un coñecemento instrumental que lles permita a comprensión de moitos dos problemas que lle afectan ao mundo na vertente natural e ambiental e, en consecuencia, a súa intervención no marco dunha educación para o desenvolvemento sostible do planeta (a ciencia é, en calquera caso, un instrumento indispensable para comprender o mundo e para cambialo cando for necesario).

Isto só se poderá lograr se o desenvolvemento dos contidos (conceptos, feitos, teorías, leis, etc.) parte do que coñece o alumno e do seu contorno, ao que poderá comprender e sobre o que poderá intervir. Se ademais temos en conta que os avances científicos se converteron ao longo da historia nun dos paradigmas do progreso social, vemos que a súa importancia é fundamental na formación do alumno, formación na que tamén repercutirá unha determinada forma de enfrontarse co coñecemento, a que incide na racionalidade e na demostración empírica dos fenómenos naturais. Neste aspecto habería que lembrar que tamén se debe facer fincapé no que o método científico lle achega ao alumno: estratexias ou procedementos de aprendizaxe para calquera materia (formulación de hipóteses, comprobación de resultados, investigación, traballo en grupo...), aspecto que está estreitamente ligado con algunhas das competencias básicas.

Polo tanto, o estudo de Ciencias da Natureza neste curso terá en conta os seguintes aspectos:

Considerar que os contidos non son só os de carácter conceptual, senón tamén os procedementais e actitudinais, de forma que a presentación destes contidos ha de ir sempre encamiñada á interpretación do contorno por parte do alumno e a conseguir as competencias básicas propias desta materia, o que implica empregar unha metodoloxía baseada no método científico.

Conseguir unha aprendizaxe significativa, relevante e funcional, de forma que os contidos / coñecementos poidan ser aplicados polo alumno ao entendemento do seu contorno natural máis próximo (aprendizaxe de competencias) e ao estudo doutras materias.

Promover unha aprendizaxe construtiva, de forma que os contidos e as aprendizaxes sexan consecuencia uns doutros.



Tratar temas básicos, adecuados ás posibilidades cognitivas individuais dos alumnos.

Favorecer, ademais do traballo individual, o de carácter colectivo entre os alumnos.

Para tratar adecuadamente os contidos desde a tripla perspectiva de conceptos, procedementos e actitudes e para a consecución de determinadas competencias, a proposta metodolóxica debe ter en conta a concepción da ciencia como unha actividade en permanente construción e revisión, e ofrecer a información necesaria realzando o papel activo do alumno no proceso de aprendizaxe mediante diversas estratexias:

Darlle a coñecer algúns métodos habituais na actividade e investigación científicas, invitalo a utilizalos e reforzar os aspectos do método científico correspondentes a cada contido.

Xerar escenarios atractivos e motivadores que o axuden a vencer unha posible resistencia apriorística ao seu achegamento á ciencia.

Propoñer actividades prácticas que o sitúen fronte ao desenvolvemento do método científico, proporcionándolle métodos de traballo en equipo e axudándoo a se enfrontar co traballo / método científico que o motive para o estudo.

Combinar os contidos presentados expositivamente, mediante cadros explicativos e esquemáticos, e nos que a presentación gráfica é un importante recurso de aprendizaxe que facilita non só o coñecemento e a comprensión inmediata do alumno senón a obtención dos obxectivos da materia (e, en consecuencia, de etapa) e as competencias básicas.

Todas estas consideracións metodolóxicas tivéronse en conta nos materiais curriculares que se van utilizar e, en consecuencia, na propia actividade educativa que se desenvolverá diariamente:

Tratamento dos contidos de forma que conduzan a unha aprendizaxe comprensiva e significativa.

Unha exposición clara, sinxela e razoada dos contidos, cunha linguaxe adaptada á do alumno.

Estratexias de aprendizaxe que propicien a análise e mais a comprensión do feito científico e natural.

Máis arriba formulabamos como fundamental o feito de que o alumno participe activa e progresivamente na construción do seu propio coñecemento, exemplo preciso dunha metodoloxía que persegue a súa formación integral. Por iso, o uso de calquera recurso metodolóxico, e o libro de texto aínda segue sendo un dos máis privilexiados, debe ir encamiñado á participación cotiá do alumno no proceso educativo, non a ser substituído. Pero nun contexto no que se está xeneralizando o uso das tecnoloxías da información e a comunicación (internet, recursos dixitais, etc.), non tería sentido desaproveitarmos as súas posibilidades educativas, de aí que o seu uso, interesante en si mesmo polas posibilidades de obtención de información que permiten, facilita que o alumno sexa formado nalgunhas das competencias básicas do currículo (aprender a aprender, tratamento da información e dixital,...).

Os contidos, organizados en bloques, deben incluír a familiarización do alumno con toda unha serie de estratexias básicas (procedementais e actitudinais) da actividade científica (Contidos comúns), estratexias que condicionan a forma en que deberán ser desenvolvidos os que poderiamos considerar máis de tipo conceptual (A Terra no Universo, Materiais terrestres: atmosfera, hidrosfera e xeosfera e A vida na Terra: os seres vivos).



En tal sentido, o libro de texto utilizado organiza cada unidade cunha mesma estrutura, e cuxas distintas seccións atenden ás diferentes esixencias metodolóxicas indicadas:

Unha páxina inicial, cunha serie de preguntas de diagnóstico inicial a partir dunha ilustración que chamará a atención sobre os contidos.

Un desenvolvemento expositivo da unidade:- Desenvolvemento, intercalando proporcionalmente contidos conceptuais,

procedementais e actitudinais, así como texto e ilustracións, debuxos e fotografías, o que adoita finalizar con actividades.

- Os conceptos (leis, teorías,...) resáltanse mediante un cadro de cor para que non lle pasen desapercibidos ao alumno.

- Realización de sinxelos experimentos para facilitar a comprensión de conceptos e procedementos, organizados baixo a denominación de Experimenta.

- Actividades de reflexión (Pensa e deduce) para que obteña conclusións que despois se desenvolven nas epígrafes de contidos.

- Información complementaria, a xeito de debuxos, fotografías, Interésache saber, vocabulario explicativo...

Unha páxina de Procedementos, na que se describen algúns que axudarán o alumno a observar, analizar e comprender a actividade científica e os fenómenos naturais no seu contorno.

Unha páxina de Ideas claras, a xeito de resumo textual dos contidos da unidade.

Dobre páxina de Actividades, que incorpora algunhas de reforzo e de ampliación (as actividades están clasificadas segundo a dificultade: baixa, media e alta), e que poden servir para a avaliación do alumno.

Avaliación de competencias básicas:- Ao rematar cada un dos bloques en que se organizaron os contidos

(unidade 1, unidades 2-4, unidades 5-7 e unidades 8-11) preséntanse catro páxinas de actividades que permiten avaliar o proceso de adquisición das competencias básicas, é dicir, a competencia do alumno para aplicar os coñecementos adquiridos en situacións propias do mundo real.

Anexos:- Procedementos:

A orientación de día e de noite. A medida do volume dos corpos. A elaboración de gráficos. A seguridade no traballo de laboratorio. Interpretación dun mapa meteorolóxico. A auga que consumes acotío. A identificación de minerais. O manexo do microscopio óptico. As claves dicotómicas. Clave dicotómica para identificar árbores. A identificación dos animais. A identificación de rochas.

- Indice analítico.



3. AS COMPETENCIAS BÁSICAS

Na definición que a Lei orgánica de educación (LOE) fixo do currículo, atopámonos tanto cos compoñentes tradicionais (obxectivos, contidos, métodos pedagóxicos e criterios de avaliación) coma cunha significativa novidade, como é a introdución das competencias básicas. Este elemento pasa a converterse, a partir de agora, nun dos aspectos orientadores do conxunto do currículo (non é casual que no currículo antecedan na súa formulación, mesmo, aos obxectivos) e, en consecuencia, en orientador dos procesos de ensino-aprendizaxe, máxime cando nun dos cursos desta etapa educativa (segundo da ESO) o alumno debe participar na denominada avaliación de diagnóstico, na que deberá demostrar a adquisición de determinadas competencias. Independentemente de que esta avaliación non teña consecuencias académicas para os alumnos, o feito de que os seus resultados sirvan de orientación para que os centros adopten decisións relativas ás aprendizaxes dos alumnos dános unha idea de como os procesos educativos se van ver condicionados por este novo elemento na liña de ser moito máis funcionais e menos terminais. Non esquezamos tampouco que a decisión de se o alumno obtén ou non o título de graduado en ESO se baseará no seu momento en se adquiriu ou non as competencias básicas da etapa, de aí que estas se convertan no referente para a avaliación do alumno.

Moitas son as definicións que hai sobre este concepto (coñecido a partir dos Informes PISA), pero todas fan fincapé no mesmo: fronte a un modelo educativo centrado na adquisición de coñecementos máis ou menos teóricos, desconectados entre si en moitas ocasións, un proceso educativo baseado na adquisición de competencias incide, sobre todo, na adquisición duns saberes imprescindibles, prácticos e integrados, saberes que deberán ser demostrados polos alumnos (é algo máis ca unha formación funcional). En resumo, unha competencia é a capacidade posta en práctica e demostrada de integrar coñecementos, habilidades e actitudes para resolver problemas e situacións en contextos diversos. De forma moi gráfica e sucinta, definiuse como a posta en práctica dos coñecementos adquiridos, os coñecementos en acción, é dicir, a mobilización dos coñecementos e as habilidades nunha situación determinada (de carácter real e distinta daquela en que se aprendeu no contorno escolar), a activación de recursos ou coñecementos que se teñen (aínda que se crea que non se teñen porque supostamente se esqueceron).

Pero hai un aspecto que cómpre salientarmos, o que podemos chamar carácter combinado da competencia: o alumno, mediante o que sabe, debe demostrar que o sabe aplicar, pero ademais que sabe ser e estar. Desta forma vemos como unha competencia integra os diferentes contidos que son traballados na aula (conceptos, procedementos e actitudes), exemplo dunha formación integral. En resumo, estamos a recoñecer que a institución escolar non só prepara o alumno no coñecemento de saberes técnicos e científicos, senón que o fai tamén como cidadán, de aí que deba demostrar unha serie de actitudes cívicas e intelectuais que impliquen o respecto polos demais, a ser responsable, a traballar en equipo...

Tamén é importante outro aspecto, ao que moitas veces non se lle concede a importancia que ten: formar en competencias permite facerlle fronte á constante renovación de coñecementos que se produce en calquera área de coñecemento. A formación académica do alumno transcorre na institución escolar durante un número limitado de anos, pero a necesidade de formación persoal e/ou profesional non remata nunca, polo que unha formación competencial no uso, por exemplo, das tecnoloxías da información e a comunicación permitirá acceder a este instrumento para solicitar a información que en cada momento se precise (obviamente, despois de analizar a súa calidade). Se ademais temos en conta que moitas veces é imposible tratar en



profundidade todos os contidos do currículo, está claro que o alumno deberá formarse nesa competencia, a de aprender a aprender.

No libro de texto utilizado intégranse estas aprendizaxes ligadas ás competencias básicas, ben de forma implícita no desenvolvemento dos contidos, ben de forma explícita (con seccións específicas como é a de avaliación de competencias básicas ao finalizar cada un dos bloques de contidos).

No noso sistema educativo considérase que as competencias básicas que debe alcanzar o alumno cando finaliza a escolaridade obrigatoria para se enfrontar cos retos da súa vida persoal e laboral son as seguintes:

Competencia en comunicación lingüística. Competencia matemática. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Competencia no tratamento da información e competencia dixital. Competencia social e cidadá. Competencia cultural e artística. Competencia para aprender a aprender. Competencia na autonomía e iniciativa persoal.

Pero, que entendemos por cada unha desas competencias? De forma sucinta, e recollendo o máis significativo do que establece o currículo escolar, cada unha delas achégalle o seguinte á formación persoal e intelectual do alumno:

COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICASupón a utilización da linguaxe como instrumento de comunicación oral e escrita e como instrumento de aprendizaxe e de autorregulación do pensamento, as emocións e a conduta, polo que contribúe, así mesmo, á creación dunha imaxe persoal positiva e fomenta as relacións construtivas cos demais e co contorno. Aprender a comunicarse é, en consecuencia, establecer lazos con outras persoas, achegarse a outras culturas que adquiren sentido e provocan afecto en canto que se coñecen. En resumo, esta competencia é fundamental para aprender a resolver conflitos e para aprender a convivir. A súa adquisición supón o dominio da lingua oral e escrita en múltiples contextos e o uso funcional de, polo menos, unha lingua estranxeira.

COMPETENCIA MATEMÁTICAEsta competencia consiste, ante todo, na habilidade para utilizar os números e as súas operacións básicas, os símbolos e as formas de expresión e de razoamento matemático para producir e interpretar informacións, para coñecer máis sobre aspectos cuantitativos e espaciais da realidade e para resolver problemas relacionados coa vida diaria e o mundo laboral. A súa adquisición supón, en resumo, aplicar destrezas e actitudes que permiten razoar matematicamente, comprender unha argumentación matemática, expresarse e comunicarse na linguaxe matemática e integrar o coñecemento matemático con outros tipos de coñecemento.

COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E A INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICOÉ a habilidade para interactuar co mundo físico nos seus aspectos naturais e nos xerados pola acción humana, de modo que facilite a comprensión de sucesos, a predición de consecuencias e a actividade dirixida á mellora e preservación das condicións de vida propia, das demais persoas e do resto dos seres vivos. En resumo, implica a adquisición dun pensamento científico-racional que permite interpretar a información e tomar decisións con autonomía



e iniciativa persoal, así como utilizar valores éticos na toma de decisións persoais e sociais.

COMPETENCIA NO TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E DIXITALÉ a habilidade para buscar, obter, procesar e comunicar información e transformala en coñecemento. Inclúe aspectos que van desde o acceso e selección da información ata o seu uso e transmisión en diferentes soportes, incluíndo a utilización das tecnoloxías da información e a comunicación como un elemento esencial para informarse e comunicarse. A súa adquisición supón, polo menos, utilizar recursos tecnolóxicos para resolver problemas de modo eficiente e ter unha actitude crítica e reflexiva na valoración da información de que se dispón.

COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁEsta competencia permite vivir en sociedade, comprender a realidade social do mundo en que se vive e exercer a cidadanía democrática nunha sociedade cada vez máis plural. Incorpora formas de comportamento individual que capacitan as persoas para convivir en sociedade, relacionarse cos demais, cooperar, comprometerse e afrontar os conflitos, polo que adquirila supón ser quen de poñerse no lugar do outro, aceptar as diferenzas, ser tolerante e respectar os valores, as crenzas, as culturas e a historia persoal e colectiva dos outros. En resumo, implica comprender a realidade social en que se vive, afrontar os conflitos con valores éticos e exercer os dereitos e deberes cidadáns desde unha actitude solidaria e responsable.

COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICAEsta competencia implica coñecer, apreciar, comprender e valorar criticamente diferentes manifestacións culturais e artísticas, utilizalas como fonte de gozo e enriquecemento persoal e consideralas parte do patrimonio cultural dos pobos. En definitiva, apreciar e gozar a arte e outras manifestacións culturais, ter unha actitude aberta e receptiva ante a plural realidade artística, conservar o común patrimonio cultural e fomentar a propia capacidade creadora.

COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDEREsta competencia supón, por un lado, iniciarse na aprendizaxe e, por outro, ser quen de continuar aprendendo de xeito autónomo, así como buscar respostas que satisfagan as esixencias do coñecemento racional. Así mesmo, implica admitir unha diversidade de respostas posibles ante un mesmo problema e atopar motivación para buscalas desde diversos enfoques metodolóxicos. En resumo, implica a xestión das propias capacidades desde unha óptica de busca de eficacia e o manexo de recursos e técnicas de traballo intelectual.

COMPETENCIA EN AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOALEsta competencia refírese á posibilidade de optar con criterio propio e levar adiante as iniciativas necesarias para desenvolver a opción elixida e facerse responsable dela, tanto no ámbito persoal coma no social ou laboral. A súa adquisición implica ser creativo, innovador, responsable e crítico no desenvolvemento de proxectos individuais ou colectivos.

Nunha competencia non hai saberes que se adquiren exclusivamente nunha determinada materia e só serven para ela. Con todo o que o alumno aprende nas diferentes materias (e non só mentres está presente na institución escolar) e noutras actividades educativas (complementarias, extraescolares) constrúe unha bagaxe cultural e de información que debe servirlle para o conxunto da súa vida, que debe ser



capaz de utilizala en momentos precisos e en situacións distintas. Por iso, calquera desas competencias poden alcanzarse senón en todas si na maioría das materias curriculares, e tamén por iso en todas estas materias poderá utilizar e aplicar as devanditas competencias, independentemente de en cales as puido adquirir (transversalidade). Ser competente debe ser garantía de alcanzar determinadas aprendizaxes, pero tamén, non o esquezamos, de que permitirá alcanzar outras, tanto na propia institución escolar coma fóra de ela, garantía da súa aprendizaxe permanente.

Dito isto, queda claro que hai unha evidente interrelación entre os distintos elementos do currículo, e que debemos poñela de manifesto para utilizar adecuadamente cantos materiais curriculares se utilizan no proceso de ensino-aprendizaxe. Cando nunha programación didáctica se indican os obxectivos dunha unidade (formulados en termos de capacidades), sábese que estes condicionan a elección duns contidos ou outros, da mesma forma que se deben indicar uns criterios de avaliación que permitan demostrar se o alumno os alcanza ou non os alcanza. Por iso, os criterios de avaliación poden presentar unha dobre interpretación: por un lado, os que teñen relación co conxunto de aprendizaxes que realiza o alumno, é dicir, haberá uns criterios de avaliación ligados máis ou menos expresamente a conceptos, outros a procedementos e outros a actitudes, xa que cada un destes contidos deben ser avaliados por ser traballados na clase e que son os que se avalían nos diferentes momentos de aplicación da avaliación continua; e por outro, haberá criterios de avaliación que foron formulados máis na súa relación expresa e directa coas competencias básicas.

Se partimos de que as competencias básicas supoñen unha aplicación real e práctica de coñecementos, habilidades e actitudes, a forma de comprobarmos ou avaliar se o alumno as adquiriu é reproducir situacións o máis reais posibles de aplicación, e nestas situacións o habitual é que o alumno se sirva desa bagaxe acumulada (de todo tipo de contidos) pero responda, sobre todo, a situacións prácticas. Desta forma, cando avaliamos competencias estamos a avaliar preferentemente, aínda que non só, procedementos e actitudes (aínda que os conceptos sexan un soporte imprescindible para eles), de aí que as relacionemos cos criterios de avaliación con maior carácter procedemental e actitudinal.

De que forma se logran cada unha das competencias básicas desde esta materia? Imos expoñer sucintamente os aspectos máis relevantes no noso proxecto, a expensas do que a práctica educativa diaria poida aconsellar en cada momento:

COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E A INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICOEsta é a competencia con maior peso nesta materia: o seu dominio esixe a aprendizaxe de conceptos, o dominio das interrelacións existentes entre eles, a observación do mundo físico e de fenómenos naturais, o coñecemento da intervención humana, a análise multicausal... Pero ademais, e ao igual ca outras competencias, require que o alumno se familiarice co método científico como método de traballo, o que lle permitirá actuar racional e reflexivamente en moitos aspectos da súa vida académica, persoal ou laboral.

COMPETENCIA MATEMÁTICAMediante o uso da linguaxe matemática para cuantificar fenómenos naturais, analizar causas e consecuencias, expresar datos, etc., en resumo, para o coñecemento dos aspectos cuantitativos dos fenómenos naturais e o uso de ferramentas matemáticas, o alumno pode ser consciente de que os



coñecementos matemáticos teñen unha utilidade real en moitos aspectos da súa propia vida.

COMPETENCIA NO TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E DIXITALNesta materia, e para que o alumno comprenda os fenómenos físicos e naturais, é fundamental que saiba traballar coa información (obtención, selección, tratamento, análise, presentación,...), procedente de moi diversas fontes (escritas, audiovisuais,...), e non todas co mesmo grao de fiabilidade e obxectividade. Por iso, a información, obtida ben en soportes escritos tradicionais, ben mediante novas tecnoloxías, debe ser analizada desde parámetros científicos e críticos.

COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁDous son os aspectos máis importantes mediante os cales a materia de Ciencias da Natureza intervén no desenvolvemento desta competencia: a preparación do alumno para intervir na toma consciente de decisións na sociedade, e para o que a alfabetización científica é un requisito, e o coñecemento de como os avances científicos interviñeron historicamente na evolución e no progreso da sociedade (e das persoas), sen esquecer que ese mesmo desenvolvemento tamén tivo consecuencias negativas para a humanidade, e que deben controlarse os riscos que pode provocar nas persoas e no medio natural (desenvolvemento sostible).

COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICATamén son dous os aspectos máis importantes mediante os que esta materia de Ciencias da Natureza intervén no desenvolvemento desta competencia: a utilización da linguaxe como instrumento privilexiado de comunicación no proceso educativo (vocabulario específico e preciso, sobre todo, que o alumno debe incorporar ao seu vocabulario habitual) e a importancia que ten todo o relacionado coa información nos seus contidos curriculares.

COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDERSe esta competencia permite que o alumno dispoña de habilidades ou de estratexias que lle faciliten a aprendizaxe ao longo da súa vida e que lle permitan construír e transmitir o coñecemento científico, tamén supón que pode integrar estes novos coñecementos nos que xa posúe e que os pode analizar tendo en conta os instrumentos propios do método científico.

COMPETENCIA NA AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOALEsta competencia parte da necesidade de que o alumno cultive un pensamento crítico e científico, capaz de desterrar dogmas e prexuízos alleos á ciencia. Por iso, deberá facer ciencia, é dicir, enfrontarse con problemas, analizalos, propoñer solucións, avaliar consecuencias, etcétera.

Indicamos as competencias básicas que recolle o noso sistema educativo (sete relacionadas expresamente con esta materia, todas agás a cultural e artística), competencias que pola súa propia formulación son, inevitablemente, moi xenéricas. Se queremos que sirvan como referente para a acción educativa e para demostrar a competencia real alcanzada polo alumno (avaliación), debemos concretalas moito máis, analizalas, sempre en relación con outros elementos do currículo. É o que demos en chamar subcompetencias, e que non deixan de ser máis ca uns enunciados operativos consecuencia da análise integrada do currículo para lograr unhas aprendizaxes funcionais expresadas dun modo que permite a súa identificación polos distintos axentes educativos.



Nesta materia e curso, estas subcompetencias e as unidades en que se traballan son as seguintes (hai outras competencias/subcompetencias que tamén se adquiren na materia de Ciencias da natureza, aínda que non neste curso):

COMPETENCIAS / SUBCOMPETENCIAS

UNIDADES

Coñecemento e interacción co mundo físico

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 e 12

Recoñecer cuestións investigables desde a ciencia: diferenciar problemas e explicacións científicas doutras que non o son.

1, 8, 9 e 11

Utilizar estratexias de busca de información científica de distintos tipos. Comprender e seleccionar a información axeitada en diversas fontes.

1, 6, 7, 8, 9, 10 e 11

Recoñecer os trazos claves da investigación científica: controlar variables, formular hipóteses, deseñar experimentos, analizar e contrastar datos, detectar regularidades, realizar cálculos e estimacións.

1, 2, 3, 4, 6 e 11

Comprender principios básicos e conceptos científicos, e establecer diversas relacións entre eles: de causalidade, de influencia, cualitativas e cuantitativas.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 e 12

Describir e explicar fenómenos cientificamente e predicir cambios. Utilizar modelos Explicativos.

1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10 e 11

Aplicar os coñecementos da ciencia a situacións relacionadas coa vida cotiá.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 e 12

Interpretar datos e probas científicas. Elaborar conclusións e comunicalas en distintos formatos de forma correcta, organizada e coherente.

1, 2, 3, 4, 7, 8, 9 e 11

Argumentar a favor ou en contra das conclusións, e identificar os supostos, as probas e os razoamentos na obtención destes.

1, 2, 3, 6, 7, 9 e 11

Reflexionar sobre as implicacións da actividade humana e os avances científicos e tecnolóxicos na historia da humanidade, e destacar, na actualidade, as súas implicacións no medio.

5, 7, 8 e 12

Considerar distintas perspectivas sobre un tema. Evitar xeneralizacións improcedentes. Cuestionar as ideas preconcibidas e os prexuízos. Practicar o antidogmatismo.

3 e 4



Ter responsabilidade sobre si mesmo, os recursos e o medio. Coñecer os hábitos saudables persoais, comunitarios e ambientais baseados nos avances científicos. Valorar o uso do principio de precaución.

5, 6, 7 e 8

Matemática 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 e 8Utilizar a linguaxe matemática para cuantificar os fenómenos naturais.

1, 2, 3, 4 e 7

Utilizar a linguaxe matemática para analizar causas e consecuencias.

3 e 8

Utilizar a linguaxe matemática para expresar datos e ideas sobre a natureza. 1, 2, 3, 4, 5 e 6

Tratamento da información e competencia dixital

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10,11 e 12

Aplicar as formas específicas que ten o traballo científico para buscar, recoller, seleccionar, procesar e presentar a información.

1, 4, 5, 7, 9, 11 e 12

Utilizar e producir na aprendizaxe da área esquemas, mapas conceptuais, informes, memorias….

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10,11 e 12

Social e ciudadá 3, 5, 6, 7, 8 e 9Comprender e explicar problemas de interese social desde unha perspectiva científica.

3, 5, 6, 7, 8 e 9

Aplicar o coñecemento sobre algúns debates esenciais para o avance da ciencia, para comprender como evolucionaron as sociedades e para analizar a sociedade actual.

5

Recoñecer aquelas implicacións do desenvolvemento técnico-científico que poidan comportar riscos para as persoas ou para o medio.

5 e 8

Comunicación lingüística 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 e 12Utilizar a terminoloxía axeitada na construción de textos e argumentacións con contidos científicos.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 e 12

Comprender e interpretar mensaxes acerca das ciencias da natureza.

1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 10 e 12

Aprender a aprender 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 e 12Integrar os coñecementos e procedementos científicos adquiridos para comprender as informacións provenientes da súa propia experiencia e dos medios escritos e audiovisuais.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 e 12



Autonomía e iniciativa persoal 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 e 11Desenvolver un espírito crítico. Enfrontarse a problemas abertos, participar na construcción tentativa de solución.

2, 5, 6, 8, 9 e 10

Desenvolver a capacidade para analizar situacións valorando os factores que incidiron neles e as consecuencias que poden ter.

1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10 e 11

A forma en que o alumno demostra a adquisición das aprendizaxes ligadas a cada unha das competencias e subcompetencias -ou mesmo outras, non necesariamente ligadas expresamente a estas- é mediante a aplicación dos distintos criterios de avaliación, e que nesta programación se interrelacionan cos das unidades didácticas, e non cos xerais do curso por ser estes, polas súas intencións, demasiado xenéricos.



4. ACTIVIDADES, ATENCIÓN Á DIVERSIDADE, AVALIACIÓN E AVALIACIÓN DE COMPETENCIAS

ACTIVIDADES

Tal e como se deduce das formulacións metodolóxicas expostas e do tratamento que deben ter as competencias básicas, e como parte fundamental destas, á explicación e ao desenvolvemento dos distintos contidos seguiraos a realización de diversas actividades de comprobación de coñecementos, e que son as indicadas no libro de texto do alumno e noutros materiais complementarios, asociadas en cada caso aos distintos contidos e ás competencias básicas, da mesma forma en que hai actividades expresamente ligadas a estas (avaliación das competencias básicas referidas aos contidos de cada bloque).

O profundamento que se pode facer con cada unha delas, sobre todo as que traballan os contidos iniciais da unidade, estará en función dos coñecementos previos que o profesor detectara nos alumnos mediante as actividades / preguntas de diagnóstico inicial, e que parten de aspectos moi xerais pero imprescindibles para regular o profundamento que debe marcar o proceso de aprendizaxe do alumno e para establecer estratexias de ensino en prol de que este sexa o máis personalizado posible. Ao inicio do curso, e para comprobar o punto de partida do alumno, realizarase unha avaliación previa, da mesma forma que haberá unha final que permita valorar integradamente a consecución dos obxectivos xerais do curso. Tamén a haberá noutros momentos do curso (unidade a unidade, trimestral,...).

Ademais das citadas actividades de desenvolvemento dos contidos e de comprobación dos coñecementos, unhas de vital importancia nesta materia son as de carácter procedemental, que se traballan tanto cando se desenvolven os contidos coma en seccións específicas do libro de texto do alumno (Procedementos, Experimenta), e que versan en torno á lectura (o alumno debe ler na clase en todas as materias), á busca de información, á aplicación do método científico, á interpretación de datos e información, ao uso coidadoso de materiais e instrumentos, á experimentación no laboratorio..., é dicir, a toda unha serie de procedementos -sen esquecer actitudes ante o traballo- que o alumno debe coñecer en profundidade porque os utilizará permanentemente nos catro cursos desta etapa educativa (e que lle permite formarse, ademais, nalgunhas das competencias básicas), en resumo, o que no currículo figura agrupado no bloque de contidos denominado contidos comúns.

É importante salientarmos que a materia de Ciencias da Natureza no Proxecto Adarve incide de forma sistemática na adecuación das actividades cos contidos desenvolvidos, de forma que o alumno comprenda e interiorice o traballo da aula. En todos os materiais utilizados trabállase con diversas fontes de información: desde documentos de revistas especializadas e prensa diaria a páxinas web e bibliografía, de forma que o profesor decide entre os materiais máis adecuados para cada estilo de aprendizaxe dos seus alumnos.

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

Nun proceso de ensino-aprendizaxe baseado na identificación das necesidades do alumno, é fundamental ofrecerlle cantos recursos educativos sexan necesarios para que a súa formación se axuste ás súas posibilidades, nuns casos porque estas son maiores ca as do grupo, noutros porque necesita readaptar o seu ritmo de aprendizaxe polas dificultades con que se atopa. Para atender á diversidade de niveis de coñecemento e de posibilidades de aprendizaxe, é dicir, para adecuar o ensino á



aprendizaxe e para facer compatibles a comprensividade e a diversidade, propóñense en cada unidade novas actividades, diferenciadas entre as de ampliación e as de reforzo, que figuran nos materiais didácticos de uso do profesor, e que polo seu propio carácter dependen da aprendizaxe do alumno para decidir cales, en que momento e como se van desenvolver, xa que non todas son igualmente válidas para todos os alumnos. No caso das actividades finais de cada unidade indícase a súa dificultade mediante unha gradación en baixa, media e alta, o que permite a súa aplicación aos distintos niveis de aprendizaxe dos alumnos.

Algunhas das seccións e apartados do libro do alumno (Experimenta, Pensa e deduce, Procedementos) permiten a súa adaptación ás posibilidades específicas de aprendizaxe de cada alumno, algo que tamén se logra mediante a explotación didáctica da sección Ideas claras.

Da mesma forma, os cadernos que figuran na Carpeta de recursos do profesor (Probas de avaliación, Actividades de reforzo, Actividades de ampliación, Documentos, Comprobación experimental, Avaliación de competencias) adecúanse perfectamente a esa finalidade, non só polas características das súas actividades senón pola súa diversa tipoloxía e complexidade.

Así mesmo, o Caderno básico, que formula actividades, xogos e probas de avaliación, permite que o alumno reforce aqueles coñecementos que se formulan como fundamentais neste curso.

PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN E CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN

As aprendizaxes do alumno deben ser avaliadas sistemática e periodicamente, tanto para medir individualmente o seu grao de adquisición (avaliación sumativa en diferentes momentos do curso) como para, e por iso, introducir no proceso educativo cantos cambios for precisos se a situación o require (cando as aprendizaxes dos alumnos non responden ao que, a priori, se espera delas). Ademais desa avaliación sumativa, que tendemos a identificar coas finais de avaliación e de curso (ordinaria e extraordinaria, cando procedan), haberá outras avaliacións, como a inicial (non cualificada) e a final e, sobre todo, a continua ou formativa, aquela que se realiza ao longo de todo o proceso de ensino-aprendizaxe, inmersa nel, e que insiste, polo tanto, no carácter orientador e de diagnóstico do ensino.

Os procedementos e instrumentos de avaliación, no caso desa avaliación continua, serán a observación e o seguimento sistemático do alumno, é dicir, tomaranse en consideración todas as producións que desenvolva, tanto de carácter individual coma grupal: traballos escritos, exposicións orais e debates, actividades da clase, lecturas e resumos, investigacións, actitude ante a aprendizaxe, precisión na expresión, autoavaliación... E os da avaliación sumativa, as probas escritas trimestrais e as de recuperación (e final de curso, se o alumno non recuperou algunha avaliación, e extraordinaria, no caso de obter unha cualificación de Insuficiente na ordinaria final de curso). En calquera caso, os procedementos de avaliación serán variados, de forma que poidan adaptarse á flexibilidade que esixe a propia avaliación. As cualificacións que obteña o alumno nas probas de recuperación, ordinaria final de curso (no caso de non superar algunha das avaliacións trimestrais) e extraordinaria poderán ser cualificadas cunha nota superior a Suficiente.

Como criterios de cualificación para establecer as notas en cada unha das tres avaliacións en que se organizou o curso e na ordinaria final de curso e na extraordinaria de setembro, as probas escritas ponderarán un 40%, os traballos un 20%, as lecturas e as actividades diarias de clase un 40%, é dicir, teranse sempre en



conta as cualificacións das actividades realizadas polo alumno ao longo de todo o curso escolar (avaliación continua), coa excepción daqueles alumnos que perderan o dereito á avaliación por un número excesivo de faltas de asistencia á clase sen xustificar, en cuxo caso a cualificación final só terá en conta a nota da proba escrita. Esta múltiple ponderación responde ao feito de que se pretende avaliar, é dicir, medir, todo tipo de contidos que se traballaron na clase ao longo do curso (conceptuais, procedementais e actitudinais). Os alumnos serán informados destas decisións a principios de curso.

AVALIACIÓN DE COMPETENCIAS

Na seguinte táboa indícanse, en cada unha das competencias básicas, as distintas subcompetencias en que foron analizadas as distintas aprendizaxes que integra esta materia para que poidan ser avaliadas nas tres avaliacións trimestrais do alumno, así como nas finais (ordinaria e, se procede, extraordinaria). Desta forma tense unha visión global das aprendizaxes que logra o alumno así como das que aínda non alcanzou.

Para o seu rexistro aconsellamos a seguinte escala cualitativa, ordenada de menor a maior: 1: Pouco conseguida; 2: Regularmente conseguida; 3: Adecuadamente conseguida; 4: Ben conseguida; e 5: Excelentemente conseguida.

COMPETENCIAS / SUBCOMPETENCIAS AVALIACIÓNS TRIMESTRAIS

AVALIACIÓN FINAL

Coñecemento e interacción co mundo físico 1ª 2ª 3ª O ERecoñecer cuestións investigables desde a ciencia: diferenciar problemas e explicacións científicas doutras que non o son.Utilizar estratexias de busca de información científica de distintos tipos. Comprender e seleccionar a información axeitada en diversas fontes.Recoñecer os trazos claves da investigación científica: controlar variables, formular hipóteses, deseñar experimentos, analizar e contrastar datos, detectar regularidades, realizar cálculos e estimacións.Comprender principios básicos e conceptos científicos, e establecer diversas relacións entre eles: de causalidade, de influencia, cualitativas e cuantitativas.Describir e explicar fenómenos cientificamente e predicir cambios. Utilizar modelos Explicativos.Aplicar os coñecementos da ciencia a situacións relacionadas coa vida cotiá.Interpretar datos e probas científicas. Elaborar conclusións e comunicalas en distintos formatos de forma correcta, organizada e coherente.Argumentar a favor ou en contra das conclusións, e identificar os supostos, as probas e os razoamentos na obtención destes.Reflexionar sobre as implicacións da actividade humana e os avances científicos e tecnolóxicos na historia da humanidade, e destacar, na actualidade, as súas implicacións no medio.



Ter responsabilidade sobre si mesmo, os recursos e o medio. Coñecer os hábitos saudables persoais, comunitarios e ambientais baseados nos avances científicos. Valorar o uso do principio de precaución.GLOBAL

MatemáticaUtilizar a linguaxe matemática para cuantificar os fenómenos naturais.Utilizar a linguaxe matemática para analizar causas e consecuencias.Utilizar a linguaxe matemática para expresar datos e ideas sobre a natureza.GLOBAL

Tratamento da información e competencia dixitalAplicar as formas específicas que ten o traballo científico para buscar, recoller, seleccionar, procesar e presentar a información.Utilizar e producir na aprendizaxe da área esquemas, mapas conceptuais, informes, memorias….GLOBAL

Social e ciudadáComprender e explicar problemas de interese social desde unha perspectiva científica.Aplicar o coñecemento sobre algúns debates esenciais para o avance da ciencia, para comprender como evolucionaron as sociedades e para analizar a sociedade actual.Recoñecer aquelas implicacións do desenvolvemento técnico-científico que poidan comportar riscos para as persoas ou para o medio.GLOBAL

Comunicación lingüísticaUtilizar a terminoloxía axeitada na construción de textos e argumentacións con contidos científicos.Comprender e interpretar mensaxes acerca das ciencias da natureza.GLOBAL

Aprender a aprenderIntegrar os coñecementos e procedementos científicos adquiridos para comprender as informacións provenientes da súa propia experiencia e dos medios escritos e audiovisuais.GLOBAL

Autonomía e iniciativa persoalDesenvolver un espírito crítico. Enfrontarse a problemas abertos, participar na construcción tentativa de solución.



Desenvolver a capacidade para analizar situacións valorando os factores que incidiron neles e as consecuencias que poden ter.GLOBAL

O: Avaliación Final OrdinariaE: Avaliación Final Extraordinaria



5. CURRÍCULO

Neste apartado, no que se reproduce o currículo oficial vixente nesta comunidade, optamos por indicar algunhas das interrelacións que se producen entre os diferentes elementos do currículo desta materia e curso, xa que consideramos que son válidas para ter unha visión de conxunto da forma en que cada un deles intervén na actividade educativa.

Deste modo, establecemos a interrelación entre os obxectivos da ESO e os obxectivos desta materia neste curso -os que contribúen á adquisición daqueles-, os obxectivos da materia que total ou parcialmente se poden lograr neste curso e a interrelación entre os criterios de avaliación deste curso coas competencias básicas.

OBXECTIVOS DE ETAPA E DESTE CURSO MEDIANTE ESTA MATERIA

Dado que do citado Decreto 133/2007 se deduce que esta etapa educativa contribuirá a que os alumnos desta comunidade autónoma desenvolvan unha serie de saberes, capacidades, hábitos, actitudes e valores que lles permitan alcanzar, entre outros, determinados obxectivos, indicamos despois de cada un deles cales se poden lograr neste primeiro curso da ESO a través desta materia:

Asumir responsablemente os seu deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás outras persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e grupos, exercitarse no diálogo afianzando os dereitos humanos como valores comúns dunha sociedade plural e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática (1º).

Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal (1º).

Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres (1º).

Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas outras persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo, os comportamentos sexistas e resolver pacificamente os conflitos (1º).

Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes da información para, con sentido crítico, adquirir novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación (1º).

Concibir o coñecemento científico como un saber integrado que se estrutura en distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas nos diversos campos do coñecemento e da experiencia (1º).

Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades (1º).

Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexos, e iniciarse no coñecemento, a lectura e o estudo da literatura (1º).

Comprender e expresarse en máis dunha lengua estranxeira de maneira apropiada.

Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e a historia propia e das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural, coñecer



mulleres e homes que realizaron achegas importantes á cultura e sociedade galega ou a outras culturas do mundo.

Coñecer o corpo humano e o seu funcionamento, aceptar o propio e o das outras persoas, aprender a coidalo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos do coidado e saúde corporais e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o ambiente, contribuíndo á súa conservación e mellora.

Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.

Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia, participar na súa conservación e mellora e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

Coñecer e valorar a importancia do uso do noso idioma como elemento fundamental para o mantemento da nosa identidade (1º).

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA (CIENCIAS DA NATUREZA) Á ADQUISICIÓN DAS COMPETENCIAS BÁSICAS

As ciencias da natureza contribúen á adquisición das competencias básicas desde a organización das materias que integran a área, da súa estrutura conceptual, da metodoloxía utilizada e das actitudes e valores que promove.

A comunicación, nos ámbitos da comprensión e expresión, tanto oral como escrita, constitúe un eixe fundamental no proceso de ensino e aprendizaxe do coñecemento científico, contribuíndo ao desenvolvemento da competencia en comunicación lingüística.

Nesta área trátase de desenvolver a capacidade de comprensión cando se fan lecturas de textos científicos e o alumnado aprende a diferencialos doutros que non son científicos, cando se contrastan materiais escritos e audiovisuais de diferentes fontes, tanto descritivos como argumentativos, nun proceso que pasa pola identificación dos conceptos e ideas principais, a interpretación do papel que desempeñan segundo o contexto e as relacións que se establecen entre eles. Na resolución de problemas débese estimular a lectura comprensiva a través da contextualización da situación, da identificación dos conceptos que aparecen e das relacións que se establecen entre os ditos conceptos e os datos.

No ensino da área a expresión oral e escrita busca a coherencia e precisión no uso da linguaxe, tanto no nivel descritivo como no interpretativo. Trabállase a expresión cando se emiten hipóteses, contrástanse ideas, acláranse significados sobre conceptos ou procesos científicos en contextos diferentes, realízanse sínteses, elabóranse mapas conceptuais, extráense conclusións, realízanse informes ou organízanse debates onde se fomenten actitudes que favorezan a mellora na expresión oral e escrita, a confianza para expresarse en público, o saber escoitar, o contrastar opinións e ter en conta as ideas dos demais.

Contribúe esta área ao desenvolvemento da competencia matemática, dado que o coñecemento científico se cuantifica grazas á linguaxe matemática. O emprego de



números, símbolos, operacións e relacións entre eles forman parte da metodoloxía científica e constitúen unha base importante para a comprensión de leis e principios.

Na realización de investigacións sinxelas, traballos prácticos ou resolucións de problemas desenvólvense capacidades para identificar e manexar variables, para organizar e representar datos obtidos de maneira experimental, para a interpretación gráfica das relacións entre eles, para realizar operacións con números e símbolos, para atopar as solucións correctas, para cuantificar as leis e principios científicos e para utilizar estratexias básicas na resolución. Nas ciencias da natureza emprégase o razoamento matemático como apoio cara a unha mellor comprensión das relacións entre conceptos.

A competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico recae de xeito importante sobre esta área na cal o alumnado aprende os conceptos básicos que lle permitan a análise, desde diferentes eidos do coñecemento científico, da materia, dos seres vivos, dos fenómenos naturais, das súas transformacións, dos seus efectos sobre o ambiente e a saúde, dos cambios e dos obxectos tecnolóxicos.

A área de ciencias da natureza contribúe á competencia de tratamento da información e competencia dixital, xa que se traballan habilidades para identificar, contextualizar, relacionar e sintetizar a información procedente de diferentes fontes e presentada en diversas linguaxes propias das tecnoloxías da información e comunicación, como os buscadores pola internet, documentos dixitais, foros, chats, mensaxaría, xornais dixitais, revistas divulgativas na web, presentacións electrónicas e simulacións interactivas. Cando se traballa a crítica reflexiva sobre as informacións de tipo científico que achegan as tecnoloxías da información e a comunicación, foméntanse actitudes favorables ao emprego delas evitando o seu emprego indiscriminado.

Cando se apoia a aprendizaxe de modelos teóricos por medio de simulacións, cando se traballan representacións de datos por medio de programas informáticos, cando se realizan experiencias virtuais para contrastalas coas reais, cando se representan estruturas moleculares, atómicas, anatómicas, xeolóxicas, situacións problemáticas coa axuda dos ordenadores, desde a área estase a contribuír á competencia dixital.

En relación coa competencia social e cidadá, esta área trata de dotar o alumnado das habilidades necesarias para comprender a problemática actual en relación coa súa persoa, co resto da sociedade e co planeta. A aproximación do currículo á situación concreta na cal se vive facilita a participación activa do alumnado en actividades que impliquen esa cidadanía responsable.

As ciencias da natureza contribúen a coñecer e aceptar o funcionamento do corpo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e ser críticos cos hábitos sociais pouco saudables e a contribuír á conservación e mellora do ambiente.

Os debates históricos sobre as diferentes concepcións dos fenómenos que afectan as persoas serven para traballar habilidades sociais relacionadas coa participación, cooperación e poñerse en lugar dos outros, aceptar diferenzas, respectar os valores, crenzas e incluso a diversidade de culturas.

A contribución da área á competencia cultural e artística, na expresión das ideas, conceptos e principios das ciencias da natureza empréganse, de xeito creativo, diferentes códigos artísticos para representar fenómenos ou situacións dun xeito comprensible.



Desde a área de ciencias contribúese a desenvolver esta competencia cando se promove a presentación das ideas ou traballos en formatos diversos, onde se lles deixa ás alumnas e aos alumnos a liberdade de elixir os ditos formatos estéticos e artísticos, cando se utilizan os museos de ciencias para espallar os xeitos de pensar ou facer doutras culturas, ou nas exposicións relacionadas co ámbito científico, como medio de coñecer, comprender e desfrutar do coñecemento científico.

O desenvolvemento da competencia de aprender a aprender desde os ámbitos científico e tecnolóxico, nun mundo en continuo e acelerado cambio, implica espertar inquedanzas e motivacións cara á aprendizaje permanente. Cando afloran as ideas previas do alumnado sobre os contidos científicos, favorécese esta competencia xa que se está a promover que as alumnas e os alumnos sexan conscientes do seus propios coñecementos e limitacións. Pódese empregar a historia da ciencia para que os estudantes non caian no desánimo de estar case sempre errados nas súas concepcións, cando ata os máis grandes científicos experimentaron erros e resistencias ás novas ideas.

OBXECTIVOS DA MATERIA E DESTE CURSO

1. Comprender e utilizar as estratexias e os conceptos básicos das ciencias da natureza para interpretar os fenómenos naturais, así como para analizar e valorar as repercusións do desenvolvemento científico e das aplicacións tecnolóxicas (1º).

2. Aplicar, na resolución de problemas e en sinxelas investigacións, estratexias coherentes cos procedementos das ciencias, tales como a discusión do interese dos problemas propostos, a formulación de hipóteses, a elaboración de estratexias de resolución e de deseños experimentais, a análise de resultados, a consideración de aplicacións e repercusións do estudo realizado e a busca de coherencia global (1º).

3. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando diferentes linguaxes como oral, escrita, gráfica, icónica, multimedia, etc. con propiedade, así como comunicar a outros argumentacións e explicacións empregando os coñecementos científicos (1º).

4. Buscar e seleccionar información sobre temas científicos utilizando diferentes fontes e medios e empregala, valorando o seu contido, para fundamentar e orientar os traballos sobre temas científicos e o ambiente, así como para contrastar as opinións persoais (1º).

5. Desenvolver hábitos favorables á promoción da saúde persoal e comunitaria en ámbitos como alimentación, hixiene e sexualidade, facilitando estrategias que permitan facer fronte aos riscos da sociedade actual en aspectos relacionados co consumo, coas drogodependencias e coa transmisión de enfermidades.

6. Comprender a importancia de utilizar os coñecementos provenientes das ciencias da natureza para satisfacer as necesidades humanas e participar na necesaria toma de decisións verbo de problemas locais e globais aos cales nos enfrontamos (1º).

7. Adoptar actitudes críticas fundamentadas no coñecemento científico para analizar, individualmente ou en grupo, cuestións relacionadas coa ciencia, a tecnología e a sociedade. Coñecer e valorar os problemas aos cales se enfronta hoxe a humanidade en relación á sobreexplotación dos recursos, ás diferenzas entre países desenvolvidos e non, e a necesidade de busca e aplicación de medidas, para avanzar cara ao logro dun futuro sustentable (1º).

8. Valorar o carácter tentativo e creativo das ciencias da natureza así como as súas contribucións ao pensamento humano ao longo da historia, apreciando os grandes debates superadores de dogmatismos e as revolucións científicas que



marcaron a evolución cultural da humanidade e as súas condicións de vida (1º).

9. Ser quen de buscar e de utilizar o coñecemento científico propio, planificando de forma autónoma a acción e posta en práctica das actividades de aprendizaxe, e de utilizar uns criterios de avaliación para autocorrixirse no caso en que sexa necesario (1º).

CONTIDOS DA MATERIA E CURSO

Bloque 1. Contidos comúns. Familiarización coas características básicas do traballo científico, mediante a

identificación de situacións problema, discusión do seu interese, recoñecemento de hipóteses, experimentación etc., para comprender mellor os fenómenos naturais e resolver os problemas que presenta o seu estudo.

Utilización da experimentación para coñecer mellor os fenómenos naturais e formular suposicións sobre a súa evolución.

Emprego de modelos sinxelos que contribúan á interpretación dos fenómenos. Utilización dos medios de comunicación e das tecnologías da información para

seleccionar información sobre a natureza. Identificación de datos e feitos científicos sobre a natureza e utilización desa

información para coñecela. Recoñecemento da importancia do coñecemento científico e a súa evolución

histórica para comprender mellor os argumentos que facilitan a toma de decisións sobre situacións sociais e individuais.

Utilización coidadosa dos materiais e instrumentos básicos da experimentación e coñecemento das medidas de seguridade.

Bloque 2. A Terra no Universo.O Universo e o sistema solar

Identificación dos elementos do sistema solar. Coñecemento e explicación das características da Terra como planeta. A súa

orixe. Análise das periodicidades nos calendarios, interpretando os movementos e as

posicións no sistema solterra-lúa. Interpretación, coa axuda de modelos sinxelos, dos fenómenos relacionados

cos movementos da Terra: o día e a noite, o ano, as estacións, as fases lunares e as eclipses.

Uso de técnicas sinxelas de orientación baseadas na observación dos astros. Coñecemento da evolución histórica das concepcións sobre a situación da

Terra no Universo: xeocentrismo, heliocentrismo e como parte da Vía Láctea.

A materia no Universo Realización de experiencias sinxelas para identificar e medir directa e

indirectamente as propiedades xerais da materia en diferentes estados. Identificación da densidade como propiedade característica das substancias.

Utilización, en situacións habituais para diferenciar materiais. Diferenciación das características observables dos estados nos cales se

presenta a materia. Clasificación de diferentes materiais aplicando criterios. Identificación dos cambios de estado. Determinación experimental das

temperaturas de fusión e de ebulición dunha substancia pura. Representación gráfica da relación entre a temperatura e o cambio de estado.

Emprego do modelo cinético para interpretar os estados da materia, as dilatacións, os cambios de estado.



Diferenciación macroscópica entre mesturas heterogéneas e homoxéneas. Preparación de disolucións da vida cotiá e identificación cualitativa dos seus compoñentes.

Procura de información e comparación entre a composición de materiais de interese e a súa utilización na vida cotiá.

Utilización experimental dalgunhas técnicas sinxelas de separación de substancias en mesturas.

Emprego do modelo cinético para diferenciar mesturas e substancias puras.

Bloque 3. Materiais terrestres: atmosfera, hidrosfera e exosfera. Explicación dos factores que condicionan o tempo atmosférico establecendo a

relación entre tempo e clima. Interpretación de mapas de clima sinxelos. Uso de instrumentos para medir variables ambientais (temperatura, presión

atmosférica, humidade do aire, dirección do vento). Recolla sistemática de datos e representación gráfica deles. Identificación dos compoñentes da atmosfera e as súas propiedades. Breve aproximación descritiva á estrutura vertical da atmosfera. Recoñecemento do seu papel protector e a súa relación cos seres vivos. Valoración da influencia da actividade humana sobre a atmosfera e

repercusións na saúde das persoas. Recoñecemento do importante papel da auga no clima, así como na paisaxe e

nos seres vivos. O ciclo da auga, o seu percorrido na natureza e a súa incidencia no medio.

Análise da intervención humana nese ciclo. Realización de experiencias sinxelas que axuden a comprender a

contaminación da auga e os procesos de depuración e potabilización da auga. Análise da distribución da auga no planeta e valoración da importancia da auga

doce como recurso. Caracterización das rochas máis importantes en Galicia e dos minerais que as

compoñen; posterior observación e identificación cunha pequena análise da súa formación.

Relación entre as propiedades e a explotación dos minerais e rochas. O seu impacto ambiental.

Aproximación descritiva ao modelo en capas e dinámico do interior da Terra.

Bloque 4. A vida na Terra: os seres vivos.Os seres vivos e a súa diversidade

Identificación dos requisitos necesarios para a vida. Descrición das características que definen os seres vivos: as funcións vitais. Identificación dos seres unicelulares e pluricelulares e utilización da lupa para

proceder á súa observación. Recoñecemento da biodiversidade e a clasificación dos seres vivos nos cinco

reinos. Observacións de organismos característicos de cada un dos reinos prestando

especial atención aos principais grupos do reino vexetal e animal. Utilización de claves dicotómicas sinxelas para a súa clasificación. Observación dos fósiles como forma de medir a biodiversidade do pasado e

indicadores de evolución. Razóns da importancia da biodiversidade e a súa valoración como un

patrimonio natural. Elaboración de informes sobre algunha especie en perigo de extinción ou

dalgún espazo protexido próximo e formulación de propostas para contribuír á súa conservación.



CRITERIOS DE AVALIACIÓN DA MATERIA E CURSO

1. Identificar a situación da Terra no universo e justificar algúns fenómenos que derivan dos movementos relativos entre a Terra, a Lúa e o Sol, empreñando modelos para interpretalos.Trátase de comprobar que o alumnado é quen de situar a Terra no universo e explicar fenómenos como a duración dos anos, o día e a noite, as eclipses, as fases da Lúa, e as estacións, baseándose na interpretación dos movementos relativos da Terra no sistema solar. Valorarase a capacidade de empregar modelos sinxelos para a interpretación dos fenómenos citados.

2. Describir cualitativamente algunhas observacións e procedementos científicos que permiten avanzar no coñecemento do noso planeta e do lugar que ocupa no Universo.Trátase de avaliar se o alumnado identifica os principias argumentos que permiten o desenvolvemento das teorías científicas, facendo fincapé nas relacionadas co coñecemento astronómico, a súa evolución histórica e as súas repercusións sociais. Valorarase a selección, a partir de diferentes fontes, e contraste de informacións sobre estes argumentos.

3. Identificar algunhas propiedades de diversos materiais cotiáns, como a masa, o volume, a densidade, os estados en que se presentan, os seus cambios, e planificar e desenvolver procedementos para coñecelas.Preténdese comprobar que o alumnado é capaz de recoñecer e medir algunhas propiedades da materia utilizando experiencias sinxelas que lle permitan investigar as súas características e identificar os cambios de estado que experimenta, ao mesmo tempo que se valora a planificación, a posta en práctica, o tratamento dos datos e a elaboración de conclusións.

4. Identificar algunhas propiedades de diversos materiais cotiáns, relacionándoos co uso que se fai deles, e diferenciar mesturas de substancias puras.Trátase de saber se o alumnado relaciona o uso dos materiais na construción de obxectos coas súas propiedades, e se é capaz de diferenciar as mesturas de substancias puras así como de utilizar técnicas de separación sinxelas. Valorarase a planificación, posta en práctica e comunicación das técnicas empregadas, así como a identificación das propiedades diferenciadoras.

5. Interpretar cualitativamente fenómenos atmosféricos e o ciclo da auga na natureza a partir de datos e rexistros climáticos e das propiedades da auga como substancia.Trátase de comprobar se os estudantes son capaces de explicar, de xeito sinxelo, os factores que inflúen no tempo atmosférico. Valorarase tamén a súa capacidade para obteren datos de distintas variables meteorológicas utilizando instrumentos de medición que lles permitan familiarizarse con estes conceptos así como para interpretaren algúns fenómenos meteorolóxicos sinxelos e elaborar en esquemas sobre o ciclo da auga.

6. Identificar as rochas e os minerais máis frecuentes de Galicia, utilizando claves sinxelas e coñecer algunhas aplicacións.Preténdese que o alumnado sexa capaz de recoñecer os diferentes tipos de rochas (magmáticas, metamórficas e sedimentarias) e minerais máis comúns en Galicia e coñeza as súas aplicacións. Valorarase, ademais, a capacidade para diferencialos a partir de observacións e comprobacións experimentais dalgunhas das súas propiedades.



7. Valorar a importancia do sistema atmosferahidrosfera- xeosfera para o desenvolvemento da vida, identificando as repercusións da actividade humana sobre o medio e realizando propostas e compromisos de mellora.Trátase de avaliar se o alumnado identifica algún dos problemas ambientais, enunciando posibles consecuencias, e se propón medidas concretas de actuación na realidade próxima que potencien a redución no consumo, a reutilización e a reciclaxe.

8. Recoñecer que os seres vivos están constituídos por células e que levan a cabo funcións vitais que os diferencian da materia inerte.Trátase de comprobar que o alumnado é quen de recoñecer e describir as características referentes á organización e funcións dos seres vivos, a partir de mostras, fotografías, debuxos ou outros medios. Valorarase tamén que o alumnado sexa quen de clasificar os organismos vivos utilizando claves sinxelas e de identificar os trazos máis relevantes que os identifiquen como membros dun grupo a través da súa observación.

9. Participar activamente na construción, comunicación e utilización do coñecemento científico.Trátase de comprobar que o alumnado se implica persoalmente na propia aprendizaxe, realizando o esforzo necesario, valorándose a reflexión sobre os propios procesos de aprendizaxe das ciencias desde a apropiación dos obxectivos ata a utilización de criterios de realización para autocorrixirse, no caso de que sexa necesario.

Cando avaliamos non só establecemos graos de adquisición dos obxectivos educativos mediante as cualificacións que outorgamos, tamén estamos a optar polos procedementos e instrumentos de avaliación que mellor se adecúan aos distintos contidos (e aos seus tipos) que os alumnos deben coñecer. E coa presenza das competencias básicas no currículo escolar debemos ter coidado en coñecer (e establecer) a forma en que os diferentes criterios de avaliación relativos á materia deste curso se interrelacionan con elas, aínda que sexa dunha forma moi xenérica e por iso a indicamos a seguir:

CRITERIOS DE AVALIACIÓN COMPETENCIAS BÁSICAS1. Interpretar a situación da Terra no universo e justificar algúns fenómenos que derivan dos movementos relativos entre a Terra, a Lúa e o Sol, empregando modelos para interpretalos.

Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico.

Competencia matemática. Tratamento da información e

competencia dixital. Competencia para aprender a

aprender. Competencia de autonomía e

iniciativa persoal.2. Describir cualitativamente algunhas observacións e procedementos científicos que permiten avanzar no coñecemento do noso planeta e do lugar que ocupa no Universo.

Competencia en comunicación lingüística.


Tratamento da información e competencia dixital.

Competencia para aprender a aprender.

Competencia social e cidadá.



3. Identificar algunhas propiedades de diversos materiais cotiáns, como a masa, o volume, a densidade, os estados en que se presentan, os seus cambios, e planificar e desenvolver procedementos para coñocelas.


Competencia matemática. Tratamento da información e



iniciativa persoal.4. Identificar algunhas propiedades de diversos materiais cotiáns, relacionándoos co uso que se fai deles, e diferenciar mesturas de substancias puras.


Competencia social e cidadá. Tratamento da información e



iniciativa persoal.5. Interpretar cualitativamente fenómenos atmosféricos e o ciclo da auga na natureza a partir de datos e rexistros climáticos e das propiedades da auga como substancia.


Competencia matemática. Competencia para aprender a

aprender.6. Identificar as rochas e os minerais máis frecuentes de Galicia, utilizando claves sinxelas e coñocer algunhas aplicacións.




Competencia de autonomía e iniciativa persoal.

7. Valorar a importancia do sistema atmosfera-hidrosfera-xeosfera para o desenvolvemento da vida, identificando as repercusións da actividade humana sobre o medio e realizando propostas e compromisos de mellora.


Competencia social e cidadá. Competencia para aprender a


iniciativa persoal.8. Recoñecer que os seres vivos están constituídos por células e que levan a cabo funcións vitais que os diferencian da materia inerte.




9. Participar activamente na construción, comunicación e utilización do coñecemento científico.


Competencia en comunicación lingüística.

Competencia social e cidadá. Competencia de autonomía e

iniciativa persoal.



OBXECTIVOS DA MATERIA E A SÚA RELACIÓN COS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Do mesmo xeito, indicamos a través de que criterios de avaliación se pode establecer, preferentemente aínda que non só, se o alumno alcanza ou non os obxectivos da materia que se estableceron expresamente para este curso:

OBXECTIVOS DA MATERIA E CURSO

CRITERIOS DE AVALIACIÓNDO CURSO

1. Comprender e utilizar as estratexias e os conceptos básicos das ciencias da natureza para interpretar os fenómenos naturais, así como para analizar e valorar as repercusións do desenvolvemento científico e das aplicacións tecnolóxicas.

Todos

2. Aplicar, na resolución de problemas e en sinxelas investigacións, estratexias coherentes cos procedementos das ciencias, tales como a discusión do interese dos problemas propostos, a formulación de hipóteses, a elaboración de estratexias de resolución e de deseños experimentais, a análise de resultados, a consideración de aplicacións e repercusións do estudo realizado e a busca de coherencia global.

Todos

3. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando diferentes linguaxes como oral, escrita, gráfica, icónica, multimedia, etc. con propiedade, así como comunicar a outros argumentacións e explicacións empregando os coñecementos científicos.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 e 8

4. Buscar e seleccionar información sobre temas científicos, utilizando diferentes fontes e medios e empregala, valorando o seu contido, para fundamentar e orientar os traballos sobre temas científicos e o ambiente, así como para contrastar as opinións persoais.

1, 2, 5, 6, 7 e 9

6. Comprender a importancia de utilizar os coñecementos provenientes das ciencias da natureza para satisfacer as necesidades humanas e participar na necesaria toma de decisións verbo de problemas locais e globais aos cales nos enfrontamos.

4, 5, 6 e 7



7. Adoptar actitudes críticas fundamentadas no coñecemento científico para analizar, individualmente ou en grupo, cuestións relacionadas coa ciencia, a tecnología e a sociedade. Coñecer e valorar os problemas aos cales se enfronta hoxe a humanidades en relación á sobreexplotación dos recursos, ás diferenzas entre países desenvolvidos e non, e a necesidades de busca e aplicación de medidas, para avanzar cara ao logro dun futuro sustentable.

Todos

8. Valorar o carácter tentativo e creativo das ciencias da natureza así como as súas contribucións ao pensamento humano ao longo da historia, apreciando os grandes debates superadores de dogmatismos e as revolucións científicas que marcaron a evolución cultural ad humanidades e as súas condicións de vida.

1, 2 e 9

9. Ser quen de buscar e de utilizar o coñecemento científico propio, planificando de forma autónoma a acción e posta en práctica das actividades de aprendizaxe, e de utilizar uns criterios de avaliación para autocorrixirse no caso en que sexa necesario.

9



6. PROGRAMACIÓN DAS UNIDADES

A seguir desenvólvese a programación de cada unha das 12 unidades didácticas en que foron organizados e secuenciados os contidos deste curso. En cada unha delas indícanse os seus correspondentes obxectivos didácticos, contidos (conceptos, procedementos e actitudes), contidos transversais, criterios de avaliación e competencias básicas asociadas aos criterios de avaliación e ás actividades.

DISTRIBUCIÓN TEMPORAL DOS CONTIDOS

A distribución temporal inicialmente prevista para o desenvolvemento das 12 unidades en que se organizou o curso, consonte os materiais didácticos utilizados e a carga lectiva asignada (4 horas semanais), é a seguinte:

Primeira avaliación: unidades 1 a 4Segunda avaliación: unidades 5 a 8Terceira avaliación: unidades 9 a 12

OBXECTIVOS

1. Saber diferenciar universo, Vía Láctea e sistema solar.2. Recoñecer a existencia histórica de dúas concepcións contrapostas sobre a

posición da Terra no universo e a súa forma.3. Comprender a importancia da observación e do estudo dos movementos dos

corpos celestes para superar modelos simplistas e chegar ao grao de coñecemento actual do universo.

4. Coñecer as escalas de medida de distancias no universo.5. Recoñecer algúns obxectos celestes visibles a simple vista ou con

instrumentos ópticos de observación.6. Asociar as estacións do ano ao efecto combinado da translación da Terra

arredor do Sol, á inclinación do eixe de rotación e á constancia desta inclinación, e non á proximidade ou ao afastamento do Sol.

7. Comprender a secuencia día-noite como efecto da rotación da Terra, e non como resultado do movemento do Sol.

8. Relacionar a duración da secuencia día-noite coas distintas estacións.9. Relacionar as variacións estacionais de temperatura coa inclinación coa que

incidan os raios do Sol sobre a Terra.


BLOQUE I

O UNIVERSO E O SISTEMA SOLAR

UNIDADE 1

A TERRA NO UNIVERSO


10. Comprender as fases lunares como consecuencia da posición relativa da Terra, da Lúa e do Sol.

11. Comprender como e por que se producen as eclipses de Sol e de Lúa.

CONTIDOS

Conceptos Evolución histórica do coñecemento do universo. O noso lugar no universo. As distancias no universo. Medios de observación do universo. O universo que coñecemos: as galaxias. A nosa galaxia, a Vía Láctea. As estrelas. O Sol e o sistema solar. O sistema Terra-Lúa. Movementos da Terra e as súas consecuencias. Fases lunares e eclipses.

Procedementos Realización de conversións sinxelas entre escalas de distancia. Localización dos puntos cardinais a partir da posición do Sol ao mediodía

solar. Orientación nocturna mediante a localización da Estrela Polar. Observación do ceo nocturno a simple vista e con instrumentos. Interpretación de datos dos planetas. Aplicación do movemento diúrno aparente do Sol na construción de reloxos

de sol. Utilización de modelos sinxelos en tres dimensións para explicar os

movementos da Terra e da Lúa, o día, a noite e a sucesión das estacións. Realización de representacións a escala do sistema solar.

Actitudes Valoración da importancia da observación e da medición para comprender

o universo que nos rodea. Aprecio da observación do ceo como unha forma de lecer. Recoñecemento da influencia da astronomía na vida cotiá (calendarios,

etcétera). Estimación da provisionalidade das teorías científicas. Distinción do concepto de astronomía como ciencia do de «astroloxía»

como mero prognóstico do destino do ser humano. Toma de conciencia da necesidade de combater a contaminación lumínica

e ambiental para preservar a calidade do ceo.

CONTIDOS TRANSVERSAIS

Educación ambientalEn relación con este tema, pódese incidir na necesidade de reducir o exceso de iluminación nocturna nos grandes núcleos urbanos, pois, ademais dun dispendio de enerxía que acelera o esgotamento dos recursos enerxéticos, produce contaminación lumínica, obstáculo para o estudo e a observación do ceo.



Educación para a saúdePódense aproveitar as indicacións que se expuxeron na sección Procedementos desta Unidade para advertirlles aos alumnos do perigo que entraña a observación directa do Sol, a simple vista, con lentes solares ou con instrumentos que non estean dotados de filtros axeitados ou da observación da lúa chea co telescopio.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Explicar o significado de unidade astronómica (UA) e ano luz.2. Coñecer a posición relativa dos distintos corpos que compoñen o sistema solar

e, en especial, a do sistema Terra-Lúa.3. Describir a causa da secuencia das estacións.4. Describir a causa pola que se poden observar as fases lunares.5. Relacionar o momento do día no que se observa a Lúa coa fase na que se

atopa.6. Coñecer por que se producen as estacións e os solsticios e equinoccios en

ambos os hemisferios terrestres.7. Comprender o mecanismo de formación das eclipses.

COMPETENCIAS BÁSICAS / CRITERIOS DE AVALIACIÓN / ACTIVIDADES

Na seguinte táboa indícanse, en cada competencia básica que se traballa nesta unidade, a interrelación entre as subcompetencias desenvolvidas en cada unha delas, os criterios de avaliación e as distintas actividades que os alumnos realizan nos diferentes materiais curriculares:

COMPETENCIAS BÁSICAS

/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES

Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físicoRecoñecer cuestións investigables desde a ciencia: diferenciar problemas e explicacións científicas doutras que non o son.

3, 5 2DC 5, 6, 7

AF 4, 9


5 8DC 4AF 19


3, 7 DC 3, 7


1, 2, 7 DC 1, 2, 3, 4 AF 6, 14, 15



Describir e explicar fenómenos cientificamente e predicir cambios. Utilizar modelos explicativos.

2, 3, 4, 5, 6, 7 1, 7, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 24

EX (páxina 16)DC 1, 3, 5, 6, 7AF 5, 13, 18, 19


5, 7 DC 4AF 16


3, 5 DC 2, 5, 7


2 1AF 10

Competencia matemáticaUtilizar a linguaxe matemática para cuantificar os fenómenos naturais.

1 3, 4DC 4

Utilizar a linguaxe matemática para expresar datos e ideas sobre a natureza.

2 9, 15, 16DC 4

AF 1, 2, 4, 6, 7

Tratamento da información e competencia dixitalAplicar as formas específicas que ten o traballo científico para buscar, recoller, seleccionar, procesar e presentar a información.

3, 5 DC 5, 6, 7

Utilizar e producir na aprendizaxe da área esquemas, mapas conceptuais, informes, memorias…

2, 3 8, 14Ideas claras (páxina 21)

DC 2, 3AF 11

Competencia en comunicación lingüísticaUtilizar a terminoloxía axeitada na construción de textos e argumentacións con contidos científicos.

2, 3, 4, 7 5, 8, 10, 11, 12, 13, 22DC 5, 6, 7

AF 3, 5, 13, 14, 15, 17


2, 3, 5 10, 22AF 4, 8, 9, 10, 12, 14, 19

Competencia para aprender a aprenderIntegrar os coñecementos e procedementos científicos adquiridos para comprender as informacións provenientes da súa propia experiencia e dos medios escritos e audiovisuais.

3 DC 1, 2, 3, 4 AF 15, 20



Autonomía e iniciativa persoalDesenvolver a capacidade para analizar situacións valorando os factores que incidiron neles e as consecuencias que poden ter.

1, 2, 3, 5 DC 1, 2, 4, 5, 6, 7AF 14, 15

EX: ExperimentaPD: Pensa e deduceDC: Desenvolvemento de competenciasAF: Actividades finais



OBXECTIVOS

1. Recoñecer a materia atendendo á súa propiedade máis característica: a capacidade de ocupar un espazo.

2. Coñecer as propiedades que caracterizan a materia e clasificalas en intensivas ou extensivas e en medibles ou non medibles.

3. Distinguir as propiedades da materia que son medibles para chegar ao concepto de magnitude.

4. Valorar a importancia da medida e a necesidade de dispoñer de patróns de medida universais.

5. Recoñecer a imprecisión inherente á acción de medir.6. Coñecer os símbolos que se empregan para expresar magnitudes e unidades.7. Coñecer o sistema internacional de medida, e os múltiplos e submúltiplos das

unidades máis empregadas.8. Definir o concepto elemental de masa como medida da cantidade de materia.9. Diferenciar os conceptos de volume e capacidade.10. Comprender o concepto de densidade como unha relación entre a masa e o

volume.11. Coñecer os distintos aparatos que se empregan para medir masas e volumes.12. Coñecer os diferentes instrumentos de uso máis frecuente no laboratorio.

CONTIDOS

Conceptos Materia, corpos materiais e sistemas materiais. Propiedades da materia: intensivas e extensivas; medibles e non medibles

(magnitudes). A medida: unidades e sistemas de unidades. Masa, volume e densidade: que son e como se miden.

Procedementos Realización de experimentos sinxelos que poñan de manifesto as

propiedades da materia (volume, masa, densidade, dureza…). Observación de distintas propiedades da materia en corpos materiais

concretos. Realización de exercicios que demostren a necesidade de medir. Realización de exercicios que impliquen transformación de unidades. Medida da masa, do volume e da densidade de distintos corpos sólidos e

líquidos.


BLOQUE II

A MATERIA

UNIDADE 2

PROPIEDADES DA MATERIA


Realización de exercicios que induzan a desenvolver métodos indirectos de medida.

Actitudes Recoñecemento e valoración da importancia dos patróns universais de

medida. Interese por aprender a manexar instrumentos de medida sinxelos

(balanzas, probetas). Rigor no traballo experimental e coidado co material de laboratorio.


Educación do consumidorUn dos propósitos desta Unidade é que os alumnos e as alumnas adquiran destrezas e habilidades na medida de diferentes magnitudes utilizando os instrumentos axeitados para iso. Preténdese, así mesmo, que se familiaricen con magnitudes de uso cotián, como a masa, o tempo, a temperatura e a lonxitude, xa que os estudantes, como consumidores, teñen que saber interpretar, por exemplo, a información que se ofrece nos envases dos alimentos (composición, data de caducidade, temperatura de conservación…).


1. Definir o concepto de materia.2. Describir procedementos que poñan de manifesto que os gases tamén son

materia.3. Clasificar distintas propiedades da materia en intensivas e extensivas.4. Clasificar distintas propiedades da materia en medibles e non medibles.5. Definir o concepto de magnitude.6. Relacionar as magnitudes fundamentais cos instrumentos empregados para

medilas.7. Describir distintos procedementos para medir masas de líquidos e volumes de

sólidos irregulares.8. Transformar unidades de medida noutras que sexan múltiplos e/ou

submúltiplos das primeiras.9. Saber facer cálculos sinxelos que inclúan a utilización das diferentes unidades

do sistema internacional.






/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES

Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físicoRecoñecer os trazos claves da investigación científica: controlar variables, formular hipóteses, deseñar experimentos, analizar e contrastar datos, detectar regularidades, realizar cálculos e estimacións.

3, 4, 9 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26DC 3, 6AF 16


3, 4, 6, 9 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26DC 1, 3, 4, 5, 6

AF 16, 28


3, 6, 9 DC 1, 2, 4, 5, 6


3, 4, 6, 9 DC 3, 4, 5, 6


6, 9 DC 4, 5, 6


3, 4, 6, 8, 9 12DC 3, 4, 5, 6


3, 4, 5, 6, 8, 9 13, 14, 15, 16, 17, 18, 27DC 2, 3, 4, 5, 6

AF 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20,

23, 24, 25, 26, 27, 29

Tratamento da información e competencia dixitalUtilizar e producir na aprendizaxe da área esquemas, mapas conceptuais, informes, memorias…

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 4Ideas claras (páxina 40)




1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 22, 23, 24, 25

PD (I e II, páxina 30)AF 1, 3, 13, 21


5 3Af 2, 4, 22


1, 3, 4, 5, 6, 9 7, 9, 10EX (páxinas 31, 34)

PD (páxina 33)DC 2, 3, 4, 5, 6

AF 2, 3, 11, 13, 14, 30


3, 4, 6, 9 DC 2, 3, 4, 5, 6


6, 9 DC 4, 5, 6




OBXECTIVOS

1. Recoñecer as características de cada un dos tres estados nos que se presenta a materia.

2. Utilizar o modelo de partículas en movemento (teoría cinética) para comprender as características dos tres estados nos que se presenta a materia.

3. Entender os fenómenos de expansión, compresión e difusión dos gases.4. Utilizar a teoría cinética para interpretar os cambios de estado.5. Describir as variacións que os cambios de estado producen en relación coas

propiedades xerais da materia (volume, masa e densidade).6. Interpretar e elaborar gráficos.

CONTIDOS

Conceptos Os tres estados da materia: características. Teoría cinética. Propiedades dos gases: expansión, compresión e difusión. Os cambios de estado. Relación das propiedades da materia cos seus cambios de estado. Comportamento da auga nos cambios de estado.

Procedementos Manexo de instrumentos de medida sinxelos. Identificación das características dos distintos estados. Utilización dun modelo de partículas para explicar os estados da materia e

os cambios de estado. Observación do fenómeno de difusión nos líquidos. Análise dos cambios de estados en diversas substancias.

Actitudes Valoración da orde e da limpeza nos traballos de laboratorio. Avaliación da atención e do coidado que debe poñerse á hora de tomar

datos sobre un fenómeno. Interese por aprender a representar fenómenos mediante a utilización de

esquemas, debuxos e gráficos. Recoñecemento da importancia da observación como punto de partida para

o coñecemento científico.


Educación do consumidorCoñecer e comprender as propiedades que teñen os sólidos, os líquidos e os gases contribúe a saber como se deben tratar e conservar os produtos de consumo habitual que se presentan nalgún destes estados (conservación das bombonas de gas butano, dos líquidos con gases disoltos, etcétera).


UNIDADE 3

OS ESTADOS DA MATERIA



1. Indicar as características de cada un dos tres estados nos que se presenta a materia e explicalas tendo en conta a teoría cinética.

2. Describir, a partir da teoría cinética, a compresión e difusión dos gases, a fluidez dos líquidos e a rixidez dos sólidos.

3. Definir o concepto de sólido cristalino.4. Diferenciar os tres estados da materia en función das propiedades xerais

(volume, masa e densidade).5. Indicar os nomes cos que se designan os distintos cambios de estado.6. Explicar os cambios de estado a partir da teoría cinética.7. Diferenciar os conceptos de vaporización, evaporación e ebulición.8. Definir os conceptos de punto de fusión e de ebulición.9. Explicar e aplicar as técnicas axeitadas para medir o punto de fusión e de

ebulición.10. Deducir, ante o gráfico correspondente, os cambios de estado que experimenta

una determinada substancia.




/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES


1, 5, 6, 8 DC 1, 2, 3


1, 4, 5, 6, 8 18, 19DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7


1, 4, 5, 6, 8 16, 17, 18, 19, 20, 25DC 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8

AF 5, 9, 20, 21


4, 6 9, 13, 17, 18, 19, 21, 25DC 4, 5, 7, 8

AF 12




4 PD (páxina 45)DC 4, 5, 6

AF 1


1, 4, 5, 6 9, 10DC 1, 2, 4, 5, 6


4, 6, 8 DC 3, 4, 5, 6


4, 6 DC 4, 5

Utilizar a linguaxe matemática para analizar causas e consecuencias.

1 20, 28, 21, 24, 30DC 6


4, 10 27DC 4, 6

AF 27, 28, 29, 31, 32


1 Ideas claras (páxina 40)AF 10

Competencia social e cidadáComprender e explicar problemas de interese social desde unha perspectiva científica.

2 16, 18


1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 21, 24, 26

EX (páxinas 51, 52, 55)PD (páxinas 49, 50)DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7

AF 2, 3, 4, 6, 7, 8, 11, 14, 15, 16, 17, 20, 22, 25, 26, 28


4, 6 10DC 7AF 13




4, 5, 6, 7, 8 1, 3, 4, 22, 23DC 3, 4, 5, 6, 7

AF 18, 19, 23, 33


1, 2, 4, 5, 6, 8 19DC 2, 3, 5, 6, 7




OBXECTIVOS

1. Comprender a importancia da clasificación no traballo científico.2. Coñecer e aplicar a clasificación da materia atendendo a propiedades

fácilmente observables.3. Comprender e expresar a diferenza entre unha mestura e unha substancia

pura.4. Coñecer as técnicas máis comúns para separar as substancias dunha mestura.5. Comprender as características máis importantes das mesturas (homoxéneas e

heteroxéneas).6. Recoñecer as propiedades da materia para poder identificar substancias puras.7. Coñecer o criterio empregado para clasificar as substancias puras en

elementos, substancias simples e compostos.8. Diferenciar un proceso físico dunha reacción química.9. Saber que son e para que se empregan os símbolos químicos.

CONTIDOS

Conceptos Clasificación da materia: sistemas homoxéneos e heteroxéneos. Mesturas e substancias puras. Mesturas heteroxéneas. Mesturas homoxéneas: disolucións. Técnicas para separar mesturas: peneirada, filtración, separación

magnética, decantación, cristalización e destilación. Substancias puras: propiedades características; descomposición e

clasificación. Elementos, substancias simples e compostos. Os elementos que forman o universo: hidróxeno e helio.

Procedementos Manexo de instrumentos de medida sinxelos. Observación do aspecto de distintos sistemas materiais para determinar se

son homoxéneos ou heteroxéneos. Análise da composición de diferentes sistemas materiais utilizando

procedementos físicos (cambios de estado). Utilización de diversas técnicas para separar os compoñentes dunha

mestura. Interpretación de gráficos que representen cambios de estado de

substancias puras. Observación das variacións que experimentan os puntos de fusión e de

ebulición da auga cando se disolven substancias nela.

Actitudes Valoración da importancia da clasificación nos traballos científicos. Valoración da importancia da análise de substancias no laboratorio.


UNIDADE 4

MESTURAS E SUBSTANCIAS PURAS


Coidado no manexo do material de laboratorio, tendo en conta as normas de seguridade no uso de produtos e na realización de experimentos.

Interese por aprender técnicas de presentación e resolución de problemas. Valoración do esforzo común na elaboración de traballos en equipo. Valoración da importancia de empregar unha linguaxe común e universal,

mediante símbolos e fórmulas, para expresar os coñecementos.


Educación do consumidorNa sección Procedementos, «A seguridade no traballo de laboratorio», especifícanse unas normas de seguridade que teñen como obxectivo que o alumnado sexa consciente dos riscos que poden derivarse do seu descoñecemento ao realizar determinadas tarefas no laboratorio. Estas pautas de comportamento pretenden fomentar o seu sentido da responsabilidade.


1. Diferenciar sistema homoxéneo de sistema heteroxéneo.2. Poñer exemplos de sistemas homoxéneos nos que se poida determinar se se

trata de mesturas ou de substancias puras.3. Identificar distintas mesturas heteroxéneas presentes na natureza.4. Poñer exemplos de mesturas e indicar para cada un a técnica de separación

máis axeitada.5. Definir os conceptos de disolución, disolvente e soluto.6. Enumerar e definir as propiedades características máis importantes dunha

substancia pura.7. Analizar un gráfico que represente o cambio de estado dunha substancia,

indicando que cambios se producen e a que temperaturas.8. Diferenciar de forma precisa entre cambio físico e cambio químico.9. Distinguir as mesturas das substancias puras e os elementos dos compostos.10. Explicar a existencia de elementos químicos tanto en seres vivos coma en

substancias inertes.11. Desenvolver destrezas e habilidades no traballo de laboratorio: a correcta

manipulación dos instrumentos e materiais, e a presentación formal dos informes escritos.






/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES


1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 5, 7, 9, 11, 13, 15DC 2, 3

AF 2, 3, 5, 7


2, 3, 4, 5, 8, 9, 10 2, 3, 4, 10, 12, 16DC 1, 2, 3, 4, 5, 6

AF 4, 6, 9, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 20, 21, 24,

25, 26, 27,28


4, 10 DC 2, 3AF 16


2, 3, 4, 5, 9, 10 DC 1, 2, 3, 4, 5, 6AF 6, 9


2, 5, 7, 8, 9, 10 EX (páxina 63)DC 2

AF 20, 24


1, 11 5


4 14AF 28


7 14PD (páxina 66)




7 5AF 10, 26, 27


2, 5 Ideas claras (páxina 70)DC 4AF 1


2, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11 2, 3, 4, 10, 16PD (páxina 66)

DC 2, 3, 6AF 2, 8, 11, 12, 15, 16, 19,

20, 22, 23, 24, 25, 29


2, 4, 10, 11 1, 6, 7, 8EX (páxina 63)

DC 2, 3, 4


4, 10, 11 EX (páxina 63)DC 2, 3




OBXECTIVOS

1. Explicar a orixe dos gases que compoñen a atmosfera, en especial o caso do osíxeno, produto da fotosíntese.

2. Coñecer os compoñentes da atmosfera e as súas características máis importantes.

3. Relacionar a humidade coa condensación e coa precipitación.4. Recoñecer a diferenza entre clima e tempo.5. Recoñecer a importancia do aire para os seres vivos e a relación dos

componentes atmosféricos coa fotosíntese e coa respiración.6. Explicar en que consiste o efecto invernadoiro e coñecer os perigos do seu

aumento.7. Coñecer algúns dos efectos da contaminación do aire e a súa influencia sobre

os seres vivos.

CONTIDOS

Conceptos Orixe da atmosfera. Composición e estrutura da atmosfera. Variacións da composición do aire. Funcións da atmosfera. A presión atmosférica. O horror ao baleiro. Fenómenos atmosféricos debidos ao vento. A humidade atmosférica. Fenómenos atmosféricos debidos ao vapor de auga. Clima e tempo. Importancia do aire para os seres vivos e para a saúde. Contaminantes.

Procedementos Relación da composición da atmosfera con procesos fundamentais para os

seres vivos, como a fotosíntese e a respiración. Establecemento de conexións entre os diferentes tipos de contaminación

atmosférica, as súas causas e os seus efectos. Construción dalgúns aparatos de medida sinxelos: psicrómetro. Resolución de exercicios numéricos sinxelos relacionados coa humidade

atmosférica.


UNIDADE 5

A PARTE GASOSA DA TERRA

BLOQUE III

A TERRA


Elaboración de informes acerca da contaminación atmosférica nos que se sinalen as causas, os contaminantes e as consecuencias.

Elaboración de murais nos que mediante fotografías se represente o contraste existente entre lugares contaminados e lugares libres de contaminación.

Interpretación de mapas meteorolóxicos.

Actitudes Curiosidade e motivación para investigar en distintas fontes bibliográficas

acerca de cuestión relativas á atmosfera e a súa influencia sobre os seres vivos.

Valoración crítica da importancia que a modificación da composición da atmosfera terrestre ten sobre os fenómenos atmosféricos e os seres vivos.

Desenvolvemento dunha actitude crítica e responsable sobre a influencia dos actos do ser humano no medio.

Sensibilización ante o mantemento dunha boa calidade do aire que respiramos.

Iniciativa á hora de adquirir hábitos que axuden na mellora da calidade ambiental.

Concienciación da necesidade de coidar a calidade do aire por ser o medio do que obtemos o osíxeno para respirar.


Educación do consumidorLémbraselles aos alumnos os efectos da modificación da composición química atmosférica sobre os seres vivos e, polo tanto, sobre a saúde. O aire contaminado contén partículas insalubres, especialmente a nivel respiratorio (maior incidencia de asma ou cancro pulmonar), e destrúe a capa de ozono, aumentando a radiación ultravioleta que chega á superficie e incrementa así os casos de cancro de pel.

Educación do consumidorDébese concienciar os estudantes de que todos somos responsables da conservación e mellora do medio. Deben comprender que as accións individuais son de suma importancia (se as palabras moven, o exemplo arrastra), e colaborar para evitar a emisión de gases contaminantes, xa que provocan enfermidades e incrementan o efecto invernadoiro e, polo tanto, a elevación da temperatura global do planeta.


1. Coñecer a estrutura e a composición da atmosfera, así como as características de cada un dos seus compoñentes.

2. Establecer relacións entre os compoñentes químicos da atmosfera e os procesos biolóxicos e meteorolóxicos.

3. Coñecer o papel protector que a atmosfera ten sobre a vida no noso planeta.4. Explicar a incidencia da capa de ozono sobre a superficie do planeta.5. Explicar as repercusións da contaminación do aire no quentamento da Terra e

os seus efectos sobre os seres vivos.6. Establecer relacións entre a calidade do aire e a saúde, e coñecer os principais

contaminantes do aire.






/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES

Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físicoComprender principios básicos e conceptos científicos, e establecer diversas relacións entre eles: de causalidade, de influencia, cualitativas e cuantitativas.

1, 2, 3, 4 DC 2, 5, 6, 7, 8


1, 2 4, 10, 16, 21, 28, 32, 33, 36DC 3, 5, 6, 7, 8

AF 1, 20


1, 2, 3, 4, 6 DC 1, 2, 3,4, 6, 7, 8


4, 5, 6 45DC 6, 7


2, 3, 5, 6 39, 40, 41, 45, 46AF 27-31, 34, 35

Competencia matemáticaUtilizar a linguaxe matemática para expresar datos e ideas sobre a natureza.

1, 2, 3 26AF 7, 18


1, 2 35AF 2, 15, 21


3 22Ideas claras (páxina 96)

AF 3, 18, 28




3, 4, 5, 6 AF 29

Aplicar o coñecemento sobre algúns debates esenciais para o avance da ciencia, para comprender como evolucionaron as sociedades e para analizar a sociedade actual.

1 AF 7


5, 6 42, 26AF 31


1, 2, 3, 4, 5, 6 1-14, 16, 19, 23, 32-40, 43-45PD (páxina 84)DC 5, 6, 7, 8

AF 1, 2, 4-9, 11-16, 19, 22-29, 36


1, 2 19, 20, 21, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31

AF 3, 14, 17, 19


1, 2, 3 11, 15, 17, 18, 27, 31, 40, 41, 43, 45

PD (páxina 87)DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8

AF 5, 7, 8, 10, 13, 15, 17, 18, 22, 27


6 20DC 6, 7AF 32


5, 6 19DC 2, 5, 6, 7, 8

AF 5, 27, 29




OBXECTIVOS

1. Coñecer a distribución da auga na Terra.2. Comprender que, malia que a hidrosfera ocupa unha parte importante da

superficie terrestre, a auga é un recurso escaso e desigualmente repartido no noso planeta.

3. Coñecer as propiedades da auga e relacionalas coas funcións que desempeña.4. Recoñecer os procesos que interveñen no ciclo da auga e valorar a súa

importancia.5. Coñecer as formas de presentarse a auga nos continentes e os tipos de auga

doce.6. Tomar conciencia do grave problema que supón a contaminación da auga.7. Identificar as actividades humanas que contaminan a auga.8. Coñecer os distintos axentes contaminantes que lles afectan aos ríos, encoros,

mares e océanos.9. Valorar a importancia que teñen as augas subterráneas en países que, como o

noso, presentan importantes problemas de seca nalgunhas zonas.

CONTIDOS

Conceptos A orixe da auga na Terra. As propiedades e a importancia da auga para os seres vivos. A auga no noso planeta. O ciclo da auga: procesos e importancia. A auga nos continentes. A auga que consumimos. A contaminación da auga e a súa depuración. A auga e a saúde.

Procedementos Observación e interpretación de esquemas como o do ciclo da auga. Realización de experiencias sinxelas para facilitar a comprensión dalgunha

das propiedades da auga. Lectura e comentario de textos relacionados coa auga: Carta Europea da

Auga. Manexo de bibliografía para a elaboración de traballos, informes, etcétera. Discusións e debates na clase relacionados co problema da contaminación

da auga.

Actitudes Recoñecemento da importancia da auga para os seres vivos. Razoamento da necesidade de dispoñer de auga limpa para o bo

funcionamento da vida. Rexeitamento de todas as accións que provocan a contaminación da auga

e interese por evitalas. Valoración da importancia que teñen a reciclaxe e a reutilización da auga Actitude de compromiso persoal ante o consumo de auga. Recoñecemento da auga como un ben común.


UNIDADE 6

A PARTE LÍQUIDA DA TERRA



Educación para a saúdeDurante o desenvolvemento da Unidade insístese na importancia de consumir auga limpa e non contaminada, e na necesidade de que en todos os países existan plantas potabilizadoras que eviten as numerosas enfermidades e a alta taxa de mortalidade que por esta razón sofren moitos países en vías de desenvolvemento.

Educación ambientalNesta Unidade faise especial fincapé na necesidade de consumir e utilizar de maneira razoable e solidaria un recurso como a auga, imprescindible para o mantemento da vida. É importante que os alumnos sexan conscientes da necesidade de respectar, manter e recuperar o noso medio acuático.

Educación moral e cívicaOs alumnos deben ser capaces de adoptar unha actitude crítica cara ao mal uso e o consumo abusivo da auga nun país como o noso, sometido a frecuentes períodos de seca e no que existen zonas moi deficitarias, así como cara aos comportamentos irresponsables que contaminan os nosos ríos e as nosas costas.


1. Describir que é a hidrosfera e cal é a súa orixe.2. Relacionar as propiedades da auga coas funcións que desempeña na

natureza.3. Describir as propiedades da auga en relación co volume, coa masa e coa

densidade cando cambia de estado.4. Representar o ciclo da auga.5. Describir os procesos que interveñen no ciclo da auga e destacar a súa

importancia.6. Coñecer as formas de presentarse a auga nos continentes.7. Diferenciar a auga doce da auga de mar e describir os tipos de auga doce.8. Diferenciar os procesos de potabilización e depuración da auga.9. Coñecer as formas de contaminación propias do medio acuoso e as

consecuencias que ten para o normal funcionamento da vida.10. Establecer unha relación causa-efecto entre a auga contaminada e certas

enfermedades no ser humano.11. Coñecer as medidas de aforro de auga.






/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES

Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físicoUtilizar estratexias de busca de información científica de distintos tipos. Comprender e seleccionar a información axeitada en diversas fontes.

9, 11 31, 32, 33AF 2, 28


2 EX (páxina 102)DC 3, 6


2 3, 5, 6, 7, 8, 9, 15, 16, 17, 19, 22, 25, 26, 30, 34

EX (páxina 102)PD (páxina 103)

DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7AF 1, 4, 12, 26


5, 8, 10 DC 3, 7


2, 3, 5, 8, 10, 11 26DC 2, 3, 5, 7

AF 24, 26, 27, 30Argumentar a favor ou en contra das conclusións, e identificar os supostos, as probas e os razoamentos na obtención destes.

8, 10 DC 7


8, 9, 10, 11 23, 34AF 19, 20, 21, 22, 24, 25, 27

Competencia matemáticaUtilizar a linguaxe matemática para expresar datos e ideas sobre a natureza.

2, 4, 10 20, 21AF 12, 13




3, 5, 10 11, 14, 30Ideas claras (páxina 116)

AF 4, 11, 14, 20


8, 10 35DC 3, 7

AF 19, 22, 27


1, 2, 4, 5, 6, 7, 8 1, 2, 4, 10, 12, 13, 16, 18, 19, 21, 22, 24, 27, 28, 29

PD (páxinas 106, 107, 112)DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7

AF 1, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 16, 17, 31


4, 8, 10 DC3AF 5, 18


2, 3, 5, 6, 8, 9, 10 2, 6, 7, 8, 9, 23, 26, 33DC 2, 3, 5, 6, 7

AF 7, 14, 15, 20, 21, 23, 24


4, 8, 10 DC 3, 7AF 29, 31, 32




OBXECTIVOS

1. Diferenciar os minerais das rochas.2. Aplicar técnicas sinxelas para recoñecer os minerais e as rochas máis

frecuentes no medio do alumno.3. Coñecer os distintos procesos de formación das rochas, base da súa

clasificación.4. Clasificar as rochas máis comúns mediante claves dicotómicas sinxelas.5. Valorar os distintos usos que o ser humano fai das rochas e dos minerais.6. Valorar a conservación e utilización responsable dos recursos naturais da parte

sólida do planeta.7. Coñecer as capas que forman o noso planeta.8. Comprender o concepto de litosfera terrestre e distinguir codia continental e

oceánica.

CONTIDOS

Conceptos Os minerais. As rochas. Principais minerais e rochas. Tipos de rochas segundo a súa orixe: sedimentarias, magmáticas e

metamórficas. Utilidade de rochas e minerais. Explotación de minerais e rochas. A codia terrestre. A litosfera terrestre.

Procedementos Manexo de bibliografía axeitada. Interpretación de táboas de datos, debuxos, esquemas, etcétera. Manexo e elaboración de claves sinxelas para identificar os minerais e as

rochas máis comúns. Manexo da lupa binocular para a observación de rochas e minerais. Elaboración dun caderno de campo. Elaboración de informes de laboratorio. Análise e comentario de textos. Descrición da fabricación dalgúns materiais artificiais.

Actitudes Valoración da necesidade de empregar dunha maneira racional os recursos

naturais, entendendo que son limitados e non sempre se poden rexenerar. Recoñecemento da importancia de minerais e rochas para a actividade

humana. Respecto polo medio na observación e toma de mostras para evitar a súa

deterioración.


UNIDADE 7

A PARTE SÓLIDA DA TERRA


Recoñecemento da necesidade de recuperar as zonas deterioradas pola explotación de minerais ou rochas.

Rexeitamento das prácticas coleccionistas sempre que supoñan unha deterioración para o medio.


Educación ambientalAo longo da Unidade falarase de procedementos de extracción dos minerais e das rochas, o que permitirá insistir no tema do respecto pola natureza. En relación con este punto hai que considerar dous aspectos fundamentais: en primeiro lugar, o impacto negativo que a extracción de minerais ou rochas provoca na paisaxe e, en segundo lugar, o esgotamento duns recursos naturais que non son renovables.

Por todo iso, cómpre inculcarlles aos alumnos a necesidade de utilizar os recursos minerais e as rochas de forma racional e solidaria. Débese facer fincapé, igualmente, na necesidade de recuperar aquelas zonas que fosen sometidas a unha explotación abusiva ao longo do tempo, así como na busca de alternativas ao uso e ao abuso de determinados materiais non-renovables, como o petróleo, cuxos derivados se atopan entre os principais axentes contaminantes…).


1. Entender o concepto de mineral e as súas propiedades e saber aplicalo para recoñecer se determinadas substancias son ou non minerais.

2. Destacar a importancia dos minerais.3. Entender o concepto de rocha e explicar en que se diferencia dun mineral.4. Saber que tipos de rochas existen segundo a súa orixe.5. Coñecer as rochas máis típicas dentro de cada grupo de clasificación.6. Coñecer a utilidade dos tipos de rochas.7. Coñecer os materiais artificiais de uso máis frecuente obtidos a partir de

rochas.8. Recoñecer e describir os distintos métodos de explotación de minerais e

rochas.9. Coñecer a estrutura en capas da Terra.10. Relacionar a litosfera coa codia terrestre.11. Manexar técnicas sinxelas para o recoñecemento de rochas e minerais.






/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES


3, 4, 6, 8, 9, 10 21, 25, 28, 32AF 9, 18, 29


4, 5, 6 2, 15, 16DC 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8


4, 5 22, 23, 24DC 3, 4, 6, 7


4, 5, 6 DC 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8


4, 5 DC 2, 8


4 DC 6, 7


8 27, 28


8 27, 28




9 PD (páxina 121)


8 26


4, 8, 9 Ideas claras (páxina 139)AF 4, 5, 11, 21, 25, 30


4, 6 DC 4AF 17


1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11 1, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 27, 28, 31,

34, 35, 36, 37DC 3, 4, 6, 8

AF 2, 3, 6, 7, 9, 12, 13, 15, 16, 17, 19, 23, 24, 28


1, 4, 8, 10 3, 12DC 1, 2

AF 1, 8, 14, 15, 26, 29


4, 5, 6, 7, 8 19, 22, 23, 24, 27, 28DC 1, 2, 3, 4, 7, 8

AF 10, 18


4 DC 3, 6, 7




OBXECTIVOS

1. Coñecer as características fundamentais que fan da Terra un planeta habitable.2. Coñecer a unidade de composición dos seres vivos.3. Saber que todos os seres vivos están constituídos por células.4. Definir a célula como a unidade de organización e funcionamento dos seres

vivos.5. Coñecer as células procariota e eucariota.6. Explicar os dous tipos de nutrición: autótrofa e heterótrofa7. Comprender a finalidade das funcións de nutrición, relación e reprodución, e

relacionala coa enorme diversidade de vida existente.8. Comprender as diferenzas entre a reprodución sexual e a asexual.9. Recoñecer a gran diversidade de seres vivos e a súa relación co medio.10. Comprender a importancia da adaptación como fenómeno que permite a

diversificación dos seres vivos.

CONTIDOS

Conceptos A Terra, un planeta habitado. A unidade de composición dos seres vivos. A unidade de organización e funcionamento dos seres vivos: a célula. Os diferentes tipos celulares. Función de nutrición: autótrofa e heterótrofa. Función de reprodución: sexual e asexual. Función de relación. A diversidade dos seres vivos.

Procedementos Fomento do razoamento lóxico na comprensión das funcións vitais dos

seres vivos. Establecemento de semellanzas e diferenzas entre os distintos tipos

celulares, tipos de nutrición, de reprodución, etcétera. Elaboración de esquemas para representar os distintos tipos de células. Relación de conceptos con exemplos concretos. Observación de distintas adaptacións nos seres vivos para deducir a que

factor ambiental están dirixidas. Elaboración de distintos murais que reflictan a diversidade dos seres vivos. Iniciación ao manexo do microscopio óptico. Uso da lupa binocular.


UNIDADE 8

A TERRA, UN PLANETA HABITADO

BLOQUE IV

OS SERES VIVOS


Actitudes Fomento do respecto cara a todas as formas de vida desde a comprensión

de que todos estamos constituídos pola mesma materia e posuímos as mesmas unidades estruturais.

Aprecio e valoración da importancia da diversidade dos seres vivos. Fomento da curiosidade pola investigación. Valoración da observación como fonte de coñecemento. Rigor e precisión na observación sistemática. Recoñecemento da dúbida como acicate para o coñecemento. Estimación da provisionalidade das teorías científicas. Recoñecemento de que o coñecemento científico non invalida o

coñecemento ordinario do mundo, senón que o mellora e completa.


Educación ambientalOs contidos desenvolvidos nesta Unidade axudan a concienciar o alumno no respecto polo medio, considerando a importancia de todos os seres vivos.

Educación moral e cívicaCómpre considerar a vida como un valor clave e un punto de referencia no desenvolvemento intelectual e afectivo dos alumnos.

Educación para a igualdade de oportunidades entre os dous sexosNa Unidade trátase a reprodución como unha das funcións vitais que caracterizan os seres vivos. Ao falar da reprodución sexual farase referencia ao ser humano, e entón evitaranse expresións, representacións ou accións que impliquen discriminación sexista. Débese transmitir, así mesmo, un talante de respecto por toda tendencia sexual.


1. Explicar as características físicas e químicas da Terra que permitiron a orixe, o desenvolvemento e o mantemento da vida.

2. Describir a composición e organización da materia viva e diferenciala da inerte.3. Recoñecer que os seres vivos están constituídos por células e, partindo destas

como unidade de organización e funcionamento, explicar as funcións comúns a todos os seres vivos.

4. Coñecer a diferenza entre a célula procariota e a eucariota.5. Establecer semellanzas e diferenzas entre distintos tipos celulares.6. Establecer semellanzas e diferenzas entre os procesos de nutrición autótrofa e

heterótrofa.7. Explicar a importancia das funcións vitais e establecer relacións entre elas.8. Definir a diversidade dos seres vivos e relacionala coa aparición e extinción

das especies.






/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES


8 DC 10


1, 2, 7, 8 5DC 4

AF 4, 27, 35


3, 5, 6, 8 DC 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10


3, 6, 8 DC 1, 2, 5, 6, 7, 9, 10


8 DC 1, 2, 4


8 4, 24, 25DC 1, 2, 7


8 24, 25, 26, 27

Competencia matemáticaUtilizar a linguaxe matemática para analizar causas e consecuencias.

8 DC 1, 4




4 Ideas claras (páxina 158)AF 15


8 DC 10


8 DC 4, 7


1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 16, 17,

18, 19, 20, 21, 22PD (páxinas 148, 149)

DC 1, 2, 4, 7, 10AF 1, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 16, 18, 19, 20, 21, 22,

23, 25, 26, 28, 29Comprender e interpretar mensaxes acerca das ciencias da natureza.

3, 4, 7 7, 15AF 2, 7, 12, 14, 18


1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 6, 13, 17PD (páxina 154)

DC 1, 2, 3, 5, 8, 9, 10AF 25, 30


8 25, 26DC 1


7, 8 DC 1, 2, 4, 7, 10

EX: Experimenta; PD: Pensa e deduce; DC: Desenvolvemento de competencias; AF: Actividades finais



OBXECTIVOS

1. Comprender a importancia da clasificación dos seres vivos e coñecer o sistema natural de clasificación.

2. Describir as categorías taxonómicas que se empregan para clasificar os seres vivos.

3. Recoñecer a necesidade de establecer unha nomenclatura científica para o estudo dos seres vivos.

4. Distinguir os cinco reinos nos que se agrupa na actualidade aos seres vivos e as características que os definen.

5. Comprender a necesidade de empregar as claves de identificación para o recoñecemento dos seres vivos.

6. Coñecer a existencia doutros seres vivos que non son visibles a simple vista.7. Valorar a importancia dos microorganismos, tanto para o medio coma para a

alimentación humana.8. Coñecer e diferenciar as características dos organismos incluídos no reino

Moneras, Protoctistas e Fungos.9. Coñecer que tipo de seres son os virus.10. Relacionar algunhas enfermidades co microorganismo que as produce.

CONTIDOS

Conceptos Diversidade, clasificación e niveis de organización dos seres vivos. A nomenclatura binomial. Os cinco reinos. Organismos microscópicos. Reino Moneras. Tipos de bacterias. Características dos virus. Reino Protoctistas: protozoos e algas. Reino Fungos. Características e tipos.

Procedementos Identificación de taxons ao clasificar animais. Busca dalgúns nomes científicos segundo taxons. Elaboración de táboas de características dos reinos. Desenvolvemento e uso de claves dicotómicas. Observación de fungos, bacterias do iogur e algas e protozoos de augas

estancadas coa lupa binocular.

Actitudes Observación precisa, rigorosa e sistemática. Valoración da biodiversidade e respecto polos seres vivos. Aprecio do traballo científico de clasificación. Participación e tolerancia no traballo en equipo. Interese polos microorganismos e polas enfermidades microbianas.


UNIDADE 9

SERES VIVOS. OS MICROORGANISMOS



Educación para a saúdeOs contidos que se tratan nesta Unidade poden servir para iniciar o alumnado no estudo dalgunhas enfermidades causadas por microorganismos. Así mesmo, pódese facer fincapé nas principais medidas de prevención destas enfermidades.


1. Recoñecer a necesidade de fixar criterios de clasificación definíndoos como as características seleccionadas para agrupar os elementos dun conxunto.

2. Definir as categorías taxonómicas como distintos niveis de organización para clasificar os seres vivos.

3. Expoñer as características polas que determinados grupos de individuos se inclúen dentro dunha especie.

4. Definir o concepto de nomenclatura binomial, recoñecer a súa importancia e saber aplicala baixo as directrices do profesor.

5. Nomear os cinco reinos e as características que os definen.6. Describir as características dos virus.7. Identificar os organismos que se inclúen no reino Moneras e recoñecer a

importancia dalgúns grupos de bacterias.8. Identificar que grupos de seres vivos pertencen ao reino Protoctistas.9. Coñecer as características dos protozoos e as clases nas que se dividen.10. Coñecer as características das algas e a súa importancia para o medio mariño.11. Saber clasificar as algas en función do pigmento predominante nelas.12. Describir as principais características dos organismos incluídos no reino

Fungos e recoñecer a necesidade de clasificalos nun reino independente do das plantas.

13. Recoñecer a importancia dos fungos.14. Relacionar algunhas enfermidades típicas co microorganismo que as produce.15. Saber manexar claves sinxelas de clasificación.




/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES


12 DC 6


2, 7, 8, 14 15DC 9

AF 11, 18, 40




1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 11, 12,13, 14

1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 18, 19, 24, 25, 26DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8

AF 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19,

21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34,

35, 39, 42, 43Describir e explicar fenómenos cientificamente e predicir cambios. Utilizar modelos explicativos.

5, 12 14DC 6


5, 7, 8, 10, 12, 13 DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9AF 36, 37, 43


1 AF 4, 6


1, 10, 11, 12 23DC 6

AF 1, 2, 3, 4, 29, 30, 41


3 6


5, 8, 9 Ideas claras (páxina 174)AF 20, 38


10, 12 DC 1, 2, 6, 7


1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9,10, 11, 12, 13, 14

1, 2, 3, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 17, 20,

21, 22, 23, 25, 26DC 6, 9

AF 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 19, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33,

34, 35, 43




1, 8, 12 3PD (páxinas 163,

169, 170, 172DC 3, 5, 9


12 DC 6


12 DC 2, 3, 5, 6




OBXECTIVOS

1. Describir as características dos organismos que se inclúen no reino Plantas.2. Comprender os fundamentos básicos da fotosíntese e da respiración vexetal.3. Describir as características das carrizas e dos fentos.4. Relacionar as distintas estruturas da flor co proceso da reprodución.5. Diferenciar as anxiospermas das ximnospermas e identificalas na natureza.6. Relacionar a estrutura da raíz, do talo e das follas coas súas respectivas

funcións.7. Empregar claves dicotómicas sinxelas para identificar árbores.8. Valorar a importancia das plantas na conservación da vida na Terra.

CONTIDOS

Conceptos Características do reino Plantas. Clasificación das plantas. Plantas sen flores: hepáticas, carrizas e fentos. Plantas con flores: as espermatófitas. Flor, froito e semente. Anxiospermas. Ximnospermas. Estrutura xeral das espermatófitas. A raíz, o talo e as follas: estrutura e función.

Procedementos Reconto dos aneis dun tronco pinchado para determinar a idade da árbore. Observación das estruturas que compoñen unha flor. Observación de distintos tipos de follas para clasificalas segundo o tipo de

nervadura ou a forma do bordo do limbo. Realización de experimentos sinxelos relacionados coa fotosíntese. Utilización de claves dicotómicas sinxelas.

Actitudes Interese por coñecer os distintos tipos de plantas. Valoración da importancia que ten para a vida a actividade das plantas. Respecto cara ao medio na observación e toma de mostras. Inquietude por coñecer o nome das plantas máis representativas do noso

medio e o seu interese ou utilidade para o ser humano. Recoñecemento dos riscos que implican algunhas actividades humanas

para o mantemento da flora no noso país.


UNIDADE 10

AS PLANTAS



Educación ambientalO coñecemento da importancia das plantas como produtoras de materia orgánica e osíxeno, así como o seu papel protagonista na regulación da cantidade de dióxido de carbono e auga no medio, debe servir para que os alumnos tomen conciencia do interese que ten para o ser humano a súa conservación, de maneira que desenvolvan actitudes de coidado e respecto polas plantas, de rexeitamento cara ás prácticas coleccionistas e, en xeral, cara a calquera actividade que ocasione a deterioración do medio, e comprendan e razoen a necesidade de recuperar todas aquelas zonas degradadas pola súa sobreexplotación agrícola, industrial, etcétera.

Neste sentido non se debe obviar o importante papel que as plantas desempeñan como elementos fundamentais da paisaxe. De feito, o ser humano necesita a existencia de espazos onde evadirse da habitual contaminación urbana, onde sentirse máis integrado na natureza como principio para atopar descanso e harmonía co medio e consigo mesmo.

Educación moral e cívicaOs alumnos poderán empregar os coñecementos que vaian adquirindo sobre as plantas para gozar do medio natural e, mesmo, para propoñer e participar en iniciativas encamiñadas a conservalo e melloralo. O recoñecemento da importancia das plantas pode aproveitarse para fomentar neles actitudes de rexeitamento cara ás actividades contaminantes ou destrutivas.

Educación do consumidorAs plantas constitúen a base da alimentación de moitos seres vivos e, en concreto, da nosa especie. Os alumnos deben ser conscientes de que as súas decisións como consumidores poden influír de forma positiva ou negativa no medio.

Cultivos biolóxicos, plantas manipuladas xeneticamente, dietas equilibradas, son temas estreitamente relacionados coa Unidade que nos ocupa e cunha formación axeitada para adquirir hábitos de consumo responsable.


1. Describir as principais características das plantas.2. Explicar a base do proceso da fotosíntese.3. Diferenciar o proceso da fotosíntese do da respiración.4. Clasificar as plantas atendendo á presenza ou ausencia de flores.5. Coñecer as características das hepáticas, das carrizas e dos fentos.6. Relacionar as envoltas florais da flor das anxiospermas coa función que

desempeñan na reprodución.7. Comparar as características das anxiospermas coas das ximnospermas.8. Describir as partes da raíz, do talo e das follas e relacionalas coa súa función.9. Saber manexar claves sinxelas de clasificación.






/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES


1, 8 23


2, 3, 5, 7, 8 8DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

AF 4, 18, 24


2, 3, 5, 8 DC 1, 2, 4, 5, 6, 9AF 29


2, 3, 5, 7, 8 26DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

AF 24, 26, 27


4, 5, 6, 7, 8 7, 9, 20, 22, 24, 27Ideas claras (páxina 192)

AF 3, 11, 16, 22


1, 2, 4, 5, 6, 7, 8 3, 4, 5, 6, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 18, 21, 22, 25, 26, 28

DC 9AF 1, 6, 7, 9, 10, 13, 14, 15,

17, 19, 20, 24Comprender e interpretar mensaxes acerca das ciencias da natureza.

2, 7, 8 12DC 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8AF 2, 5, 12, 26, 27


1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 1, 16, 17DC 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9

AF 8, 21, 25, 27, 28, 30




2 DC 4


2 DC 3




OBXECTIVOS

1. Coñecer as características dos seres vivos pertencentes ao reino Animais.2. Recoñecer os tipos que compoñen o grupo de animais denominado

invertebrados: poríferos, cnidarios, anélidos, moluscos, artrópodos e equinodermos.

3. Clasificar os peixes, os anfibios, os réptiles, as aves e os mamíferos dentro do subtipo vertebrados.

4. Diferenciar os tipos de respiración, reprodución e regulación térmica en vertebrados e invertebrados.

5. Establecer relacións entre a presenza de determinadas estruturas e a súa adaptación ao medio.

6. Clasificar especies concretas incluíndoas no grupo de vertebrados ao que pertencen segundo as súas características.

7. Identificar os animais que pertencen a un mesmo tipo polas súas características orfolóxicas e coñecer os seus hábitats.

8. Saber empregar unha clave dicotómica de clasificación.

CONTIDOS

Conceptos O reino Animais. Os invertebrados.

- Poríferos.- Cnidarios.- Moluscos.- Anélidos.- Artrópodos.- Equinodermos.

Os vertebrados.- Peixes.- Anfibios.- Réptiles.- Aves.- Mamíferos.

Procedementos Potenciación do razoamento a través de cuestións que implican establecer

relacións lóxicas. Establecemento de relacións entre estruturas e órganos coa súa función

correspondente. Establecemento de relacións entre as adaptacións que presentan os

vertebrados coa súa forma de vida. Establecemento de relacións taxonómicas. Descrición das características dun exemplar a partir da observación directa. Elaboración de claves dicotómicas para clasificar seres vivos.


UNIDADE 11

OS ANIMAIS


Actitudes Respecto e coidado cara a todas as formas de vida. Rexeitamento das prácticas coleccionistas, e interese por estudar e

observar os animais no seu medio natural. Fomento da curiosidade e da observación sistemática como base da

investigación científica. Rexeitamento de calquera tipo de violencia cara aos animais. Aceptación do ser humano como membro do reino Animais. Recoñecemento da diversidade animal como valor en si mesmo.


Educación para a saúdeUn dos obxectivos desta Unidade é inculcar nos alumnos o respecto polos animais, por pequenos ou desagradables que parezan xa que todos desempeñan un papel importante nos ecosistemas.

Faise necesario incidir en que a conservación e mellora dos ecosistemas, respectando os hábitats naturais das especies, e o ser conscientes da importancia das épocas de veda, tanto na caza coma na pesca, son aspectos fundamentais relacionados cos contidos desenvolvidos na Unidade.

Educación do consumidorÉ importante que os alumnos e as alumnas reflexionen sobre varios aspectos que lles afectan como consumidores que son, por exemplo, a captura ilegal de alevíns, práctica que pode acabar coas reservas pesqueiras de moitos mares e poñer en perigo unha fonte importante de alimentos para a humanidade, así como sobre o tráfico ilegal de animais exóticos (aves, réptiles, etc.), ou a utilización de produtos procedentes de animais protexidos ou en vías de extinción, como os abrigos de pel de foca ou do raposo.


1. Describir as características morfolóxicas principais dos distintos grupos de invertebrados e vertebrados.

2. Relacionar os órganos que presentan os animais coa función que realizan.3. Comprender o concepto de metamería e citar exemplos de órganos que

presenten esta característica nos anélidos.4. Describir o concepto de metamorfose.5. Describir os trazos que caracterizan a especie humana.6. Establecer algunhas relacións entre a presenza de determinadas estruturas e a

súa adaptación ao medio.7. Identificar a clase ou a orde á que pertencen diversos exemplares de animais,

a partir da observación das súas características máis relevantes, coa axuda de claves ou guías.

8. Saber empregar claves dicotómicas de clasificación.






/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES


6 D 1, 6


1, 2, 4, 6 40DC 6, 8

AF 9, 12, 16, 21, 27, 29


1, 6 3DC 2, 3, 6, 7, 8


1, 2, 3, 4, 6, 7 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17,

18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33,

34, 35, 36, 37, 38, 39, 41DC 1, 3, 4, 6, 7

AF 1, 2, 3, 4, 6, 7, 10, 11, 12, 14, 15, 17, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 26, 28, 30,

31, 32, 33, 34, 35Describir e explicar fenómenos cientificamente e predicir cambios. Utilizar modelos explicativos.

1, 2, 3, 6 DC 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10AF 11


1, 6, 7 DC 1, 2, 5, 8AF 4, 5, 18


6 DC 1, 3, 6, 7, 8


6 DC 2, 6, 7, 8




6 Ideas claras (páxina 214)DC 8


1, 4, 8 16AF 7, 8, 13


1, 2, 3, 4, 6, 7 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 21,

23, 24, 25, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 36, 37, 38, 39, 40, 41

DC 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8AF 1, 3, 4, 5, 6, 7, 12, 14, 15,

16, 17, 20, 21, 22, 23, 24,25, 28, 30, 32, 33, 34


1, 2, 6 1, 2, 9, 12, 13, 17, 29, 31, 34, 37, 38DC 1, 2, 3, 6, 7, 8


6 DC 1, 2, 5




OBXECTIVOS

1. Caracterización das rochas máis importantes en Galicia e dos minerais que as compoñen.

2. Observación e identificación dos minerais e das rochas máis importantes da comunidade cunha pequena análise da súa formación.

CONTIDOS

Conceptos Minerais de Galicia.

- Minerais metalíferos.- Minerais empregados como materia prima.- Minerais empregados en xoiaría.

Rochas de Galicia.- Rochas sedimentarias.- Rochas magmáticas.- Rochas metamórficas.

Rochas e materiais de construción.

Procedementos Recoñecemento dos principais minerais da comunidade. Recoñecemento das principais rochas da comunidade.

Actitudes Valoración da repercusión que sobre o medio ten a actividade mineira.


Educación ambientalO uso dos recursos xeolóxicos e dos impactos ambientais derivados da súa utilización son contidos propios da educación ambiental. Nesta Unidade, o alumno debe valorar críticamente o uso intensivo dos recursos que provoca, ademais do seu esgotamento, a contaminación do medio.

Educación moral e cívicaOs alumnos, ao valoraren criticamente a explotación dos recursos naturais e a contaminación que se deriva diso, tratan os aspectos morais da explotación que o ser humano realiza do medio.

Educación do consumidorO alumno debe reflexionar sobre o consumismo e a súa repercusión na sobreexplotación dos recursos naturais (materias primas e enerxía) e na xeración de contaminación e residuos, que posteriormente deben tratarse para evitar unha maior deterioración do medio.


UNIDADE 12

RECURSOS XEOLÓXICOS DE GALICIA



1. Identificar os minerais máis frecuentes de Galicia.2. Coñecer as aplicacións dos minerais máis comúns da comunidade.3. Identificar as rochas máis frecuentes de Galicia e saber clasificalas en

sedimentarias, magmáticas e metamórficas.4. Valorar criticamente os problemas ambientais derivados da minaría.




/ SUBCOMPETENCIAS


ACTIVIDADES

Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físicoComprender principios básicos e conceptos científicos, e establecer diversas relacións entre eles: de causalidade, de influencia, cualitativas e cuantitativas.

2, 3, 4 1, 4, 5AF 2, 3, 7


3, 4 4, 5, 6PD (páxina 230)


3, 4 5


3 AF 4


3 Ideas claras (páxina 232)AF 5, 6


1, 2,3 1, 2,3 , 4, 7, 8, 9AF 4, 7


1, 3 AF 1, 4, 8




2, 3 3, 4, 6PD (páxina 230)

AF 8

PD: Pensa e deduceAF: Actividades finais


Programación Adarve Ciencias da Natureza 1º ESO …€¦ · Web viewO libro de texto utilizado é...

Documents

Transcript of Programación Adarve Ciencias da Natureza 1º ESO …€¦ · Web viewO libro de texto utilizado é...