.PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental...

66
. . INDICE PAX 5 7 17 25 31 41 41 44 52 57- 5'9 65 69 73 ·87 89 99 105 115 123 131 ,- " . . 1. Problemas teóricos do nacionalismo 1. 1. Nación e clases sociáis , ... ,.,. 1.2. O dereito de autodeterminación 1.3. O por qué do enfrentamento entre naciona- lismo popular ecapitalismóimperialista 1.4. A liberación, nacional, fase necesaria pra o socialismo ... , .. , .... " .. 1.5. Tipos de opresión nacional a) A opresión política b) A opresiÓn cultural c) A opresión económica: as colonias 11. O fenómeno colonial no mundo. :. /1.1. A formación dos Estados modernos europeos" ..... ', .. '" .. " , .... ," " 11.2. O imperialismo europeo e as colonias de ultramar, . 11.3; O neocolonialismo 11.4.' O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría do nacionalismo galego onte e hoxe 111.2. A opresión nacional en Galicia: a opresión económica . '".3. A opresión política 111.4. A opresión cultural. 111.5. Alternativas políticas 111.6. Galicia no Estado Español e máis en Europa . . : ... .:.: .. ... ........ ... . . :.:.:.:.: ,'.:.:.:.:.:- .PROBLEMATICA NACIONAL E, COLONIALISMO.. ,.' '". O·;'CASO GALEGO.

Transcript of .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental...

Page 1: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

. .

INDICEPAX

57

17

25

314141445257-

5'9

656973

·87

89

99105115123

131

,-

"

. .

1. Problemas teóricos do nacionalismo1. 1. Nación e clases sociáis , ... , . , .1.2. O dereito de autodeterminación1.3. O por qué do enfrentamento entre naciona­

lismo popular ecapitalismóimperialista1.4. A liberación, nacional, fase necesaria pra o

socialismo ... , .. , .... " ..1.5. Tipos de opresión nacionala) A opresión políticab) A opresiÓn cultural

c) A opresión económica: as colonias11. O fenómeno colonial no mundo. :./1.1. A formación dos Estados modernos

europeos" .....', .. '" .. " , .... , " "11.2. O imperialismo europeo e as colonias de

ultramar, .11.3; O neocolonialismo

11.4.' O colonialismo na Europa OccidentalItI. O problema galego .111.1. A caracterización nacional de Galicia: a

teoría do nacionalismo galego onte e hoxe111.2. A opresión nacional en Galicia: a opresión

económica .'".3. A opresión política111.4. A opresión cultural.111.5. Alternativas políticas

111.6. Galicia no Estado Español e máis enEuropa

..:....:.:................ ..:.:.:.:.:,'.:.:.:.:.:-~,~:~:~::.:.:.:.~

.PROBLEMATICA NACIONALE, COLONIALISMO..,.' '".

O·;'CASO GALEGO.

Page 2: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

·.1. PROBLEMAS TEORICOS·00 NACfONAtISMO··

. '!

1-.1 .. Nación e.. clases s.ociáisNo mundo capitalista estani'os acostumados a

rnanexa-r e recibir unh.a teoría abstr~cta do conceptonación',' elabora.da 'ao longo do'asc~nsoda burguesía ao.poder. Este concep.to de nación articúlase ao-marxen dascondicións. de clase, de espacio e te·m.po. Aparece, entón,como': un- desenvolvimento .progresivo da, idea, que va;perfeccionando ·a historia dahumanidade cara 'fasescad,a vez máis p,erto do mundo_ ideal. A identificación danación cun proiec"to lli.stórico dunha determinada clasesocial, ao que, non obstante, se consiqera un. pasoadiante· 'ideal no desenvolvinlento da humanidage,cuJmina en Hege', na súa confusión ca término Estado.Precisamente, desta confusión, idealista, aclasista,esencialista, deriva ° fascisfllO e máis o né1zismo,' eisícomo as diversas formas de irnperialismo. Por outrabanda, as nacións que non consiguen ter Estado propio,ou ben que están nunha fase determinada de desenvol­vimento económ'ico', s()cial e político, son consideradasinferiores, os chamados pobos sin hi'storia, frente ás queteñen Estado propio ou se amasan en tránsito a estadioseconómicos e soci'áis "adiantados", que son considera­das nacións superjores, pobos con .historia. Veleiquí,. en

7

Page 3: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

srl1tesis, os prexuic'ios racistas,' antimaterialistas, que',Iatex~n na concepci,6~ burg~esa ~a nación.

_ ' Contra desta concepci',ón', ~ visión materialista dan'ación af(rmase na súa. realidade, na' súa esistencia,máis tam'én na súá' historicidade. Esto"é, a 'nación estásometida a transforma,cións no se'u contido, ao,,¡'ong9 dote·mpo. ,Polo tanto, o concepto 'materialist"a de nación éantiesencialista e fondamente hist6rico. De non colleresta mecánica de análisis e de interpretación,favorécense sempre as posicións ·máiS reaC.cionarias,pais, ao fac~rmos abstracción 'das.condicións concretas,san<;ionamos.o eStstente como ún ¡ca -rea 1. Polo contra ri o~,debernos,' ·analiza'r',. as situacións concretas,·- vendo' 'á~realida.d·e .. ~.a 5,ó'a d"ialéctica,"n'a 'súa trans'fo.rmación; nasúa' perspectiva" de futuroll O.: c.on·capto histórico" eantiésencialista está, basado en datos· obseryables,empíricos, e máis en 'qatos soc·ioecon.ó·micos. Noutras

, ,..yerbas, '. ,,,-nación' ,é·,.un,ha. :estructu.ra -econÓm.ic·o~social.- ...e.~m...ecrfica e má.isjJ.ríflácsupérestructura artísficó--cultüráiesp.~IfJ9.ª: Éstes datos· son palpexables. DemostrábiEiS,na; súa,·especificidade'. Dende esta perspectiva a nación'

¡, - precede sempre' ao m'ovemento nacionalista. O! problema,. o fe,nómeno ideolóxi,co e político, xurde cando

a nación se pon a andar. Faise, xa que 'Iogo, unha'realidade polftica cando entra a .formar parte dadialéc~ica social. É por eso que hai naci6ns que xurden camundo da burguesía, mentras outras ca caída do sistemacapitalista, agu,illoado~por' un antiim'perialismo, conse­cuente.'

A..-primeira. confusión burguesa que debem,oscombater, é aquela .que se fai e'ntr.e Nación e máisEstado..,: xa que foi a consagración do con'ceptoesencialista e ahistórico da mesma. A nación tomaforrn.a

-" nun Estado, creado por unhasdeterrnlnadas c1as~§_

8

saoiáis que poñen e~~e aparello ao seu serVICIO,sublimándoo sempre, como representativo das asp.i~a-.~ións "nacionáis'~. Hai casos nos que coincide.a D.ación,como reali~ade empíti~a, socioe~onómi~ae cultural, coa'nación como realidade política (Portugal), pero nonnoutros casos. De non facer esta matización, correremoso risco de sancionar o políticamente esistente com'o 0-

.único real e-o único necesario. Nós sabemos que esistenEstados" plurinacionáisque empezaron 'senda' 'obra,dunha nación opres'ora,' que' se impoñJa ~ a 'outra's"~pri~i,das~ Hoxe· acc.,stuman a ser Esta.dos cunha.estructura. unitaria; capitalista ~. colonial, nos ,que,c,onsecuenteme"nte, ..~ certas nació~s' .siguen sendanaci6n's .asoballadas. Esta problemática fai 'que, como

'pode '. acontecer- no Estado .Español, unha alternativapol~-tica que manteña o','Estado unitario, por moi

_progresista que· .~eña,esteña· capacitada pra estatificar, _, os ~edios d~ proQucci6n;- máis non pra' nacionalizalos.

. Pra. que ha·xá nacioñalizacións teáis tense que derrubar a.estructura uní,taria do Estado. Esto quer decir que~ en boalóxica,·.correspóndell.e a cada nación a súirsoberanfa', osseus :propios organismos estatáis. Pode desaparecer oEstado burgués unitario, máis non desaparece a naciónna súa acepción materialist~ e histórica.

Como noutros o1oitos eidos, pra manter a1 identificación nación=Estado, o ideoloxism.o burgués

manipulóu o vocabulario, minimizando as realidadesespecí-ficas que con,tradecían os seus intereses. Eisí,mes.mo dende a esquerda, fálasé de "nacionalidades"

,que tenen ,"de~eitó á autonomfa". Outras vegadasemprégase un concepto cultural, antropolóxico, tribal,como o de "'etnia", eludindo a caracterización'sociopoHtica. Si queren minimizar o problema, argumen­tando con criterios 'cuantitativos, como determinantes

9

' .. • y .

Page 4: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

pra reducir as aspiracións nacionáis en· nome da ;democracia,. falan de "minoría nacional'~. Pódesechegar, riles'mam'ente, á manipulaciÓ'n terxiversádora doconcepto marxista' de "formación social" identificándooirnpl.fcitam'e'nté .,coa realidade do Estado burgués. Oprexuicio, 'deelara.dam~nte racista, e a falta deperspectiva, .histórica,· na visión doproblem'a nacional,ap'arecen' cando :se ·fal.8 de ~'pobos sin.' histo~ia", "pobos'si'n cultura""" "in,civilizados",:'" pO,lo taot9 'destinados á")'seren colonizad,os. Pobos. que .non teñen dereitos' un

. 'l' Est?dopropio,sin futuro,' de' s~u, 80s-que sane.s ~u,stifica .a sua sorte actual, ennome do seu pasado e en nome dun .

\. porvir que os var convertir en "civiHzados", non enf'\ "salvaxes" e "bárbaros"., Esta fqi -a xustificaeión mora~ .

que"se 1,le deu,á conquista de Am.érica polos españóis~e "',\\ XÚstifiC~6ció.n que. 1I1~ atopabaa Segunda Internacional á .

,espansl n Imperla Is~a. " ~ ~ . " . . .=,-'

Esisten, na concepclon d.6 problema nacional,desviacionismos interesados ou ben.maneiras lóxicasde

'encetara, prantexamento da problem'ática "naéion,al. 'É.sabido que a c'ultura emái-s a tíngoa' duhha nación sonmoi determinantes pra tomar conciencia da esistencia damesma. Ninguén se atreve a negar .as "pecu'liariqades"distintivas a este nivel. De todas as maneiras, asumidaeisí a cultura, nondeixa de estar situa'da 'hun planopuramente idealista. Efectivamente, o-s términos"n·aciona·lídade" e "etnia" aparecen cáseque semprecunha aus~ncia re.al do elemento pol(tico e dosocioeconómico. Indican unha actitude de respetopaternal pola cultura· e un afán proteccionista na súaconservación. Nembargantes, as posicións culturalistas,'fondamente sentidas, aspirando a súa realizaciónverdadeira, levan sempre a posicións políticas. É por isoque o punto de parti~a, históricamente falando, dos

10

movementos' nacionalist.as adoita estar no culturalismo.Como tamén é certo q,ue, si esta actitude se ,mantén aomarxen do económico-social e do polít'ico, caerá enconfusións, alien..acións e p'rGpostas idealistas. 'Endefinitiva, é obvio que. non se pode esistir culturalmentee sicolóxicamente si non se é dono taménda prácticas'oeral e política .. En todo caso, non se. pode negar que, namedida,en que a fíngoa e cultura son moi adaptables aoscambios, é o que dá unha fásquJa permanente ao ..fenómeno nacional, o que "espresa en apariencia ,a

.'realidade nacional, pero non é' reducible ést,a a aquélas.

, Hai outro desviacionism'o, que '-eva 8. sacralizar oEstado como· nación, ao que denom'inaremos desviacio'­nismoeconomicista" _Sin dúbi,da, unha cousa--é- o

. mercado~ as relacións·. esteriores .todas do sistema,capitalista, e qutra a función económica que cumple ca'danación dentro de el. E'sto conleva a necesidade de poseer,

,,-no' eido' políti.co,'a so'beraDía fundamental.'pra ,que aécon.omía se artelle en función dos verdadeiros interesesnacionáis.. A fi'losofía."de fondo serfa:división' internacio-

- n~1 do traballo sí,_ pero en· pé de igualdade e. en mutuo,beneficio. O economicismo-'eva a identificar a unidadenacional, viable' e/lóxica, coa área na' que esiste'libremovilidade 'dos factores de producción; cunha barreiraa"d ua ne ¡.ra, cu n h a instituci on al ización poi ítica, endeliiiltlv~,cos Estados esistentes. O economicismo non émáis que 'unha alternativa determinista, antidialéctica eantisocial, porque, inda que a economfa é moiimportante, quen a, padece é a sociedade e, en nomedesta, debe·n ser elaboradas as alternativas. A economíapor sr mesma non é nada. Velahí vai o exempi6 da Puerto

\/ Rico, primeiro cliente de Estados Unidos en AméricaLatina. O seu mercado está- totalmente integrado co dametrópoli, mais as consecuencias da integración son

11

Page 5: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

"reprobables e discutibles dende a perspectiva naCional e

.. social do pobo port'orriqueño.· .. : . .~

- ' - A tesis máispret~ndidamentemarxista e esquer-·dosa, negadora do problema nacional, é aquela ~ue se

- basa _'na' afirmación de que, "os' "()'breir~s non: teñen''·patria". Esta frase, entresacada'duo contes~~marxia~o, , ',: iñ1r"oduc'e a confusión do verdadeiro sentido Inter,naClo- .,nal'ista C,O cosmopolitismo bu'rgués, elimina o parti~ular',co universal," sin "ter en conta- a~ r~la'cit?ns 'd~'~I~.qticas

. entre ambos os do·us. Evidenté.~E(~te,. flon é a, mes,ma'a " .. pátria dos· burgueses'que a patrra do~ proletario~.Haiun

1'-' seud:opatriotismo reaccionario., .... e'.' .ha i .'. un, patriotis~o'.' , ..,'popular. Non é i9ual a patria r!=!presentad~por un Estado ,coherentemente nacional, que unha patrla,representada

i '" ' porun E,stadocolonialista e.asimilacionista. A p~tri~,~o

l' "R.ª!riQtismo, nas nacións asobalfadas~.é ~ríconce~to '. !' iexftimo, progresista e cangado dun contldo material.

¡ Non se.' pode 'cJubidar de que a·' clase, obreira'- s~frea,t "espIQtación capitalistaeri todas as parte~ nas que esi~te

! semell·a·nte sisterria~ Nembarga'ntes, non é o 'l)1esmo t.1.po'. de esplotación n~1'1 son'~as més~asas cODsecuen~"ias que

se derivan," nin Se sae daquela ao mesmo tempo en todaspartes. Todo esto ven demostrar ,que' a· clase obreira síestá determinada polas. condicións do' espacio social en·que .se 'desenvolve e pola función que cumple e,n ca~a

lugar.N"nguén pode nega.r que a .c'ase obreira está, nas ..colonias e neocolonias, determinada, na espl,otación quepadece e na función polftica a cumplir, polo imperialis­mo. '"Polo tanto, os obreiros sr teñen. patria: teñensociedades concretas que cambiar, e.splotación~

especrficasrq,ue combater e formas de loita e tipos d,falianzas de clases determinadas que promocionar; erfin hai leitas de liberación nacional, loitas antiimperialistas que dirixir. A tesis de queo sentimento eas forma~

12

..

poHticas nacionáis deben de ser alleos aomundo obreiro,párten da confusión' .do " nacionalismo. "coas forf!lasespansio'nistas, estatistas e imperi~listas da burguesía.Senda a reacción contr~ QS Estados burgueses, non fanmáis que consoli.dalos, paradóxicamente.

'Oixemos denantes que a, nación como feitoouxetivo "como re~ljd'ade empírica (nación en ,sí)'

. adequire ~ida política na medida en que.se fái nación.na.. conciencia· -e na práGtica do seu respectlvo.pobo (~~~!ón

pra·sf).'Esto non acontece máis que srunha determinadaou"(jeierminada'sclases saciáis necesit,an potenciar, prá'sÚa liberación', formas de "oita nacionáis. A n.ación pra sí,

~ s, nación esistente po'íticam'~nte~ xurde pola relaciónd'inámica e d'ialéctica entre a estructura socio~conómica 'e a' ·superestructuraideolóxiGa,. ambas as d~~s

"determinadas pór outras' gu~ '~xerce~ u'n d.omlnlo,asimilacionista, ,no caso da actual fase imperialista do

, 'capitalismo.' Dende que esiste· este sist~masocial e" polftléo,' hái .nación.s en 4 'sL "realidades de~de a Edade"Media; que' se están a facer nacións pra sr, pois tuveron "unha 'clase ou cl.ases motores da cpncienci'a, nacion~1, .'que, levaron á soberanía, ka for~a._I,·· xa . real. Son·eloc'Jentes os exempros, de Finlandia, Noruega,Checoslovaquia, . Rumania, Polonia,. Albania, Grecia,Irlanda, Italia, Hungría...

O devandito lévanos á consideración da importan­cia, pra que '.esista a nación actuante polfticamente,dunha clase dirrxelÍte qu·e abandeire os proiectos

-nacionáis, cuio contido é, consecuentemente, diferentesegún a época histórica, e máis a estructura social eeconómica da nación. A categorfa de nación convírteseeisf nunha categorfa sometida ,a cambios e transforma­cións. Hai nacións q'ue sóio se movilizaron e actuaron,con proiectos nacionáis, cand9 chegaron a ter unha clase

13

Page 6: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

obreira e unhas clases traballadoras cuia loita colectivaobliga a encamif'\ar as súas reivindicaci6ns baixo ~nha

forma nacional. Este' é Q caso hoxe das naclónsdominadas polo imperialismo con fqrtes movementospopulares de, liberación naC?ional.· Dentre estas clasesque se agachan na form.a' de I~ita nacional', dependernoito de cál sef\a a dirixente, pra agoirar o vieira futuroda liberación nacional. Por exemplo, no século XIX, aglobalidade ,social nacional 'movrase pOJ proiectosartellados pala burgue,sía, que iban adiante'sustentados.nas arelas populares. Narrtentras, na Europa actual, ,0S

_proiectos nacionáis está,n sustentados e dirixi.dos polasclases popLilares coa hostilidade ou é;lmbiguedade dasburguesías intermediarias da nación asoballada. Nesteúltimo caso, en Europa soamente se acadou a

,independencia formal (Irlanda). Tanto eiquí, comonoutros continentes, a independ~ncia forma,l aparececomo un mal menor aos ollos do imperialismo e daspropias burguesías -Iocá'is (Tchad, Marruecos, Congo,etc). .

En def.initiva, coa estructura económica feudalesistiron naci6ns en sf, pero foi a evolución internadestas sociedades cara o capitalismo a que producíu aesistencia dunha clase dirixente, capaz de conformarunha conciencia nacional, a meirande parte das vecesespansionista, sacralizadora dun Estado ~mperialist?,

vehiculadora do capitalismo. Noutras ocaslóns, produ­cese a conciencia nacional cando sociedades maiorita­riamente precapitalistas son fortemente agredidasdende fora e dominadas por un capitalismo formal nonautoxenerado. Prodúcese, deste xeito, unha concienciapopular e colectiva dos intereses propros, que callanformalizándose en autoorganizacións nacionáis pracombater e rematar coas agresións. Veleiquí a razón pola

14

que moitas naci6ns non teñen movementos organizati­vos de carácter nacionalista deica unha fase precisa naevolución histórica do capitalismo. O éarácter da nación,como realidade histórica e social, fica sobrencellado. Poresta mesma razón, as que, nunha época de evolución do,capitalismo, foron burguesías nacionáis con aspiraciónsindependentistas reáis, convírtense hoxe en burguesfascompradoras ou pactistas con sinxelas aspiraciónsautono'mistas. O caso catalán resulta ben aleccionador.Polo tanto, non se pode xuzgar en abstracto ó contido declase do nacionalismo, mentrasque, nembargantes, nointre actual, sí se pode prexuzgar cáseque sempre o seucontido progresista e antiimperialista. En todo caso, oque compre averiguar, pra agoirar a potencialidade e ofuturo dos proiectos nacionalistas, é o conocimento daestructura 'económico:social do país, a súa dialécticapoHtica, os prantexamentos teóricos e prácticos da súavangarda nacionalista, o papel da cl~se obreira e dc;>utrasclases populares dentro de l... . '

15

Page 7: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

1.2. O dereito de autodeterminaciónOs p.rantexamentos do dereito liberal clásico

partían da defensa da libertade de todos os individuos, omesmo que da defensa da libertade de' .todos os pobos.Semellante dereito formulaba o problema dunhamaneira abstracta, cuia concepción e práctica dependíasempre do que se' tuvera como un pobo, é decir, de cándoe en qué, situacións se acadaba a categorfa de tal. 'Endefinitiva, non aclaraba' cómo se concretaba' o dereito álibertade, con qué xustificacións e qué posibilidadeshabía pra que unha nación fora ceibe e soberán. Aformulación abstracta dunha pregunta a un individuo oua unha nación, sobre de si quere ser libre, esto é,autodeterminarse, soio resulta correcta na medida enque, denantes, se dean todas as condici6ns necesariaspra tomar a conciencia da situación propia. Esto significaque a pregunta non tería sentido porque soio se tomaconciencia da situación propia e se actúa consecuente­mente si, denantes, se practica en función de seautodeterminar. Do contrario, o dereito liberal deautodeterminación é fácilmente manipulable polosintereses antinacionáis, que poden prexuzgar cándo seconcede tal dereito e cándo non, con qué tipo de contido e

17

Page 8: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

en qué tipo de circunstancias. A autodeterminación noné un .acto p,untual nin pode ser unha cesión gratuita,sin6n que significa un esforzo organizativo, a loitapráctica por unhos ouxetivos e a conquista fi~al ~?S

mesmos. O aspecto nuclear da ,autodetermlnaclonbásase na consecución da independencia, da soberanía,qúe a,parece como producto dunha práctica denanterior,autodeterminante a nivel social e a nivel político. Estoesixe contar curiha clas.e ou clases que dirixan o procesoe cun proiecto social, económico e político, que vencellea todos os' sectores interesados na autodeterminación.

A conc'epción liberal do dereito de autodetermina­ción seguíu a prevalecer na visión marxista do problema,tal como foi prantexada nos.c.lásicos, si ben 'con.dicionadapor dúas c.oordenadas: os Intereses de clase doprol.etariado internacional e a preferencia, nondi'simulada, polos gra'ndes espacios económicos, namedida en que son producto e producen eles mesmos a"modernidade", na medida en que se xeneraron nocombate antifeudal e significan un grado adiantado desocialización das forzas productivas. No fondo,nembargantes, o marxismo clásico sentíu a necesidadede compensar unha visión tan esquemática do problema,aseverando, cunha idea moralista e paternal, que unhanación que oprime a outra non pode ser libre.Verdadeiramente, o dereito das nacións á súa libertade,a constituiren un Estado propio, foi prantexado cunhafuncionalidade puramente táctica e, esclusivamente, ennome de supostos intereses da clase obreira dos grandesEstados europeos. Esto pode. esplicar as contradicciónsr'especto á diversos' movementos nacionáis nos escritosdo marxismo clásico, e inda certas xustificacións doimperialismo agresivo e colonizador. É ben sintomáticoque nunha teoría materialista da historia, na' que se

18

argumenta fundamentalmente en nome da loita declases, non se chegara a ver con total claridade o papeldesta, a súa interacción ca fenómeno nacional, deica quefoi reprantexado e aplicado o marxismo ás situaciónscoloniáis. A corrente principal do marxismo deica Stalin,no tocante aesta cuestión, é eurocentrista, paternalistae' puramente ~acticista. Non escapa, nos seus miolos, dees'tar en 'función dos grandes países industriáis e, baixopretensións de xeneralización e abstracci.ón, esconde

. unha actitude política e interpretativa antimaterialista eantidialéctica.

Non en balde, a versión, liberal .do dereito deautodeterminación concretouse nos lugares en queestaba en ascenso a burguesía, durante o século XIX, enEuropa ou América, que era unha proiección europea.Entraba, xa que· logo, formando parte de proiectosantifeudáis e antiabsolutistas. Estes proiectos atacaban·as bases do imperio ruso, do imperio espa'ñol eportugués, namentras que se reforzaba o imperialismo anivel mundial. O dereito á independencia entraba eisí naidea de igualdade, libertade e fraternidade, aplicada apaíses deica entón dependentes, que poideran contarcunha clase dirixente burguesa, capaz de enfrentar aopobo ás monarquías absolutas .e reaccionarias. Aautodeterminación reservábase aos blancos de culturaeuropea; en definitiva, aos denominados pobos conhistoria. Eisí, practicóuse na época do capitalismocompetitivo e dos movementoS antiabsol utistas econstitucionalistas do século XIX.

Mais este dereito r(~matóu por se xeneralizar aospaíses coloniáis, coa entrada dos pobos sin historia noconeerto internacional das nacións. Entrada soiogarantizada pola loita que contra o imperialismoescomenzouse en Africa e Asia (India, China, Vietnam,

19

Page 9: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

Arxelia, etc.). Diante de tan abraiantes e incansablesloitas pala defensa da soberanía naciona'l dos pobosasoballados, o imperialismo adeprendéu a utilizar aautodeterminación como unha maniobra tendente amanter a súa opresión baixo novas maneiras. Trátase daconcesión da independencia política formal, que ,noncuéstione o dominio económico e ideolóxico-cultural.Velahí cómo acadaron a independencia Xordania,Marruecos, Kenia, Etiopía, Madagascar... Aaplicación daautodeterminación consistíu, nestes' casos, nunhamaniobra de neutralización da concienc~a. nacional­popular. Noutros, a autodeterminación veu como unhaconquista plena do movemento nacional-popular esignificóu ~ concreción dunha parte fundamental dosseus ouxetivos (Angola, Mozaf11bique, Corea do Norte,Vietnam, Arxelia ... ). Nestes últim'os casos, o tufo burguése liberal que caracterizóu aos, movementos nacionalistasno século XIX, perdéuse por completo. O dereito áindependencia forma parte dun proiecto en marcha cara,o socialismo e, no seu nome, queda xustificado. Estesmovementos deron os mellores teorizadores d'oprob-Iema nacional, os primeiros verdadeiramentematerialistas na corrente do marxismo.' Connolly, Ho-Chi-~,L~h, ~~_bT~I, Samora MªG,he', AgostinfiOÑeto, etc.representan a contribuciÓn marxista, dende 'a"óptica dospaíses colonizados, a esta problemática, é decir, aaplicación da loita de clases e da loita pola consecucióndo socialismo ao problema nacional. Neles, a alternativanacional forma parte dun proiecto anticapitalista. Este éo sentido da autodeterminación na perspectiva nacional­popular.

A perspectiva nacional-popular do dereito deautodeterminación presupón criterios organizativos,ideol'óxicos e políticos. Partindo da creencia de Que é un

20

dereito, sábese que, pra que seña eficaz e real napráctica, debe partir ,dunhas premisas e contar cunhosouxetivos inescusables. A autodeterminación non énunca un problema de votación formal, xa que todos ospobos teñen que ser ceibes e soberáns. Os que non oseñan teñen que practicar de maneira que algún díapodan chegar a selo. Oeste xeito, a autodeterminación éo resultado do duro combate político dun pobo poladefén'5a dos seus dereitos, combate apoiado nunhasclases saciáis, cunhos ouxetivos determinados, e contra'd~n enemigo preciso.

Resumindo, a autodeterminación non é un dereitometafísico, abstracto, sinón un proceso cuio remate estána soberanía real a nivel económico, político e cultural, oque presupón uns principios orgánizativos inequívocos eunha práctica política consecuente. Do contrario, amanipulación ideoloxista pode xogar un importantepapel no oscurecimento da realización práctica destedereito, ou ben no seu reducionismo. Por ¡so, imosanalizar de'seguido este problema.

O pr~~eiro tipo de r~~~~~i,o.~i~ID~º é aquel queconsiste en concretar o·s derertos nacionáis naautonomía.' A 'presentación da autonomía como unhaconcreción do dereito á autodeterminación consiste namellor maniobra pra impedir que éste se conquira. Esta éa práctica política dos USA con Puerto Rico, declarándooEstado Libre Asociado. O territorio autónomo convírtesen~nha sucursal que, no m~'lrór-'aos casos, xestiona o queplanifica o Estado dominante. A autonomía representa,pois, a xestión administrativa das In'stitucións autónomas, P9r delegación, daquela's prerrogativas que teña a'ben ceder o Estado. En todos os casos, a alternativaautonón,ica deixa ben sentado que, en situaciónsconflictivas, todo queda á vontade e decisión do Goberno

21

Page 10: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

e do Estado unitario. Endexamáis se contempla apóSlbriidáde" de planifi'car' e controlar os medios erecursos económicos por parte dos organismosautónomos, argumentándose en nome dunha necesaria"armonización" do espacio económico estatal, o que,efectivamente, nunha economfa de mercado, co Estadounitario como fondo, non se pode discutir. A autonomfacobra todo o seu sentido pola referencia ás leises dunhaConstitución, que sacraliza a unidade do Estado e aestructura colonial 'do mesmo. Neste senso, ningunhaalternativa autonómica pode ter competencias praxenerar un desenvolvimento propio,'que poda cambear afunción colonial que un determinado territorio autóno­mo, a súa poboación traballadora, cumplen dentro doEstado unitario. A autonomfa non é unha resposta aosdereitos nacionáis dun pobo, sín.ón unha maniobra pracontinuar as asimilacións, i~tegrándoomáis eficazmen­te na· mecánica do Estado coloni'al. As' alternativasautonomistas son unha maneira' de, aderriitindo feitosdiferenciáis, consagrar a súa infegración xerarquizadanunha unidade superior, naturalmente por intereses declase, por vencellamento ideolóxico aos gruposdominantes ou coas correntes poHticas hexemónicas aonivel do Estado unitario.

En moitas ocasi6ns, en ambientes esquerdosos,emprégase a autodeterminacióñ' como dereito puramen­té..·.. formal, ao non facaren a integración na prácticaideolóxica, poHtica e. organizativa. Máis ou menos, aautodeterminación deféndese porque se está en contrade todo t~po de discriminacións~ Polo tanto, estáse polodereito de autodeterminación na medida en queideolóxicamente hai que estar a favor de todos osdereitos democráticos. Nembargantes, non se, ve porningures cómo as raíces económicas, saciáis e culturáis

22

que subiacen na chamada discriminación nacional,teñen que deterrDinar a forma política de abordala. Napráctica, estes grupos concíbeno como un dereito tanmetafísico, abstracto e ideal, que soio poden chegar aconcretalo na defensa de que se pregunte democrática­mente, si queremos ou non separarnos. Non obstante,eles preservan a súa práctica política real a favor dadependencia. Convírtese, entón, nun dereito irreal, namedida en que non se sinte como necesario. Non seentende cómo se pode rematar coa discriminación si nonse recurre a unha práctica apropiada. Reconócese únicae esclusivamente que a discriminación se acaba candose ademite na teoría o dereito á independencia. Napráctica, todos os bós "demócratas" teñen que loitar praque ésta non se concretice. Pénsase que, coa ilusiónconcedida, queda superado o problema.

Finalmente, outros parten da irreversibilidade dasrela'cións económicas internacionáis esistentes,confundindo interdependencia económica con integra­ción política, facendo a esta última irreversible tamén. Ocriterio da modernización domina todos os seusprantexamentos, entendendo a evolución da humanida­de cun criterio lineal. Nega ou desconoce a importanciadas contradiccións que se poden producir entre o niveleconómico, o social e o político, sacralizando o carácterdeterminante do primeiro. Sempre se subestima áscapas populares non proletarias, e arguméntase coavisión do proletariado como clase non soio anacionalsinón antinacional, xa que é producto da economíacapita;¡sta in'ternacionalizada. A frase "0 proletariadonon ten patria", convírtese .no fetiche redentor.Lóxicamente, identifican a conformación do fenómenonacional cos sectores residuáis, condenados aoesmorecimento, labregos ou sectores non integrados no

23

Page 11: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

gran capital, pequena empresa. O nacionalismo seríaeisf un fenómeno de canto de cisne de sectoresvinculados ao precapitalismo ou a un capitalismo sinmodernizar. A pouca relevancia destes sectores, dende opunto de ·vista económico superficial, incitaría a esteseconomicistas a reducir o seu papel político, inda que, nareatidade, o seu peso cuantitativo, .e a· súa propiaeonflictividade /social contra ¡ do sistema, esteñan ademostrar o confrario.

24

1.3. O P9r qué do enfrentamento entrenacionalismo popular e capitalismoimperialista .O imperialismo é unha· fase na evolución do

capitalismo que se caracteriza pola concentración daproducción e pala formación de grandes organizaciónsmonopoli~tas, que operan a nivel internacional. Destamaneira, todas as nacións do mundo entran a cumpliru.nha función especffica d~ntro do 'sistema imperialistamundial. Efectivamente, esisten nacións ou' Estadosmetropolitáns, cun capitalismo desenvolto e adiantado, eoutras nacións dominadas, con 'ou sin Estado propio, deescasa imp·ortancia rectora no mundo de hoxe. O papeldestas últimas é un papel subordinado respecto dasprimeiras. Este fenómeno denuncia, sin paliativos, ofalso carácter progresista da chegada e imposición, acalquera precio, pala forza, e dende fora, do sistemacapitalista a todas as partes do mundo. Foi, ademáis, estaevolución e espallamel1to do capitalismo os queconvertiron as opresións nacionáis tradiciofláis,centradas principalmente no terreo polrtico e cultural, enclaros problemas coloniáis, notoriamente vencellados aoproblema da loita de clases. Por todo esto, é polo que falar

25

Page 12: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

•de capitalismo ou de nacións capitalistas en abstracto,ignorando o papel que cada unha cumple dentro dosistema, é consagrar unha visión que oculta gravísimascontradicións. Unha delas, fundamental, o rol subordi­nado de' certas nacións respecto doutras. En consecuen­cia, ocúltase a diversidade de ópticas políticas e a.diversidade de formas de loita de clases que a oposición

. marxista xeneral burguesía/prol'e,tariado adequire,seg~n a zona capi,talista en queesteña inmersa.

Unha das intencións claves da ideoloxía imperia­lista consiste en racionalizar e xustificar todo este tecidode 'reiacións disimétricas, 'de subordinación, de dep'en­denciá; que se impoñen, a escadá mundial, Íl,esta fase docapitalismo. A. ideoloxía imperialista~ en' primeiro lugar,sacraliza, xustifica, lexitima, defende os grandes Estadosmetropolitáns, . a car6n das súas língoas, culturas ecostumes. Veleiquí deónde se deriva a racionalizaciónda· inferioridade duns pobos frente a outros, é decir, oracismo e toda sorte de teorías destinadas a perpetuar afunción actual de cada nación. Por un~a parte,reprodúcese _~QlJstantementeo chovinfsmo;" ocomp,l~xodé·'sü'pe.rioridade· das'nacións' d'ominantes, namentr.asqu'e, por outra, se reforza o complexo de inferioridad~~_oautoodio, das nacións dominadas. Fórmase eisí unhar'elación dialéctica onde o servo imita ao amo,considérase ,perdido ou incapaz de subsistir, no caso deque non houber o xugo opresor. Non e~ balde, o fascismoe máis o nazismo son ideoloxías imperialistas, xeneradaseñ__f;~iª·~os._Qon_a.spiracións espansionistas en i,ntres decrisis social,.e económica e, xa que lago, con crisis de

y identidad~, Non obstante, moi sintomáticamente, aideoloxía' 'imperialista vai enmascarada na fraseoloxíademocratista de calquer país capitalista que cumplaunha función imperial. A manipulación dos conceptos de

26

libertade e igualdade, no mundo occidental, faise baixo anon disimulada función redentora de nós salvar dopeligro comunista, lexitimándose as maiores ~berra­

cións e agresións. Os ,americáns estuveron no Vietnampra salvar a libertade; Deus, según o cardenal Spellman,estaba con eles na loita contra do comunismo en Asia.

En todos os casos, a ideoloxía imperialistacontribue a esquecer internamente as contradicións declase, a cohesionar a sociedade imperialista frente aos"enemigos" esteriores, e a xustificar os proiectos dasclases dirixentes tanto na política interior como esterior.Aa propio tempo, as clases populares convírtense encómplices das agresións ou do dominio impe,rialistacando non discuten e combaten a función dominante eespansionista da súa nación a nivel mundial. Cinguíndo­nos aos Estados plurinacionáis, compre, suliñar que aideoloxía asimilacionista e opresora da' unidade lexítima,xustifica as relacións de dependencia, privilexia emitifica a língoa e a cultura da nación dominante, quesirven como elementos alleantes pra afortalar o poder

(~'I das clases dirixentes. Inda enriba, ofrecen unha~ compensación idealista ás clases traballadoras da, nación dominante, ao sentírense superiores, e actúan de

modelo a imitar, aparentemente aséptico e moderno,prás clases traballadoras das nacións dominadas. Xoga,pois, esta mecánica a desorientar e desnortar,lexitimando todas as, renuncias, todas as dependencias,e compensando idealmente as propias frustracións.

A principal característica do capitalismo periféricoé a dd ser subsidiario, funcionalmente subordinadó entodos os eidos (económico, poHtico, tecnolóxico, cultural,diplomático, militar... ) ao capitalismo metropolitár:'. Aburguesía dos países periféricos, seña calquera a esferaeconómica en que se desenvolva, fai un papel de

27

Page 13: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

intermediario, de correa transmisora dos proiectos'imperialistas. ~ eisi como as súas alternativas políticasnunca se moven dentro dunha óptica ou órbita nacional.É eisf forzosamente na medida en que son proiectosartellados, tendo moi presente o papel dependente,económica e politicamente falando, do seu pafs. Todo omárs. que fan é xustificar, por propio beneficio, conelementos ¡"nternos á sociedade dominada, a oDresiónque se exerce dende fora. Existen moitas eivas, xene­ralizadas en todas as sociedades capitalistas, que seven a.gudizadas no capitalismo periférico. O' proceso dedesarticulación cultural de moitas sociedaaes;"<Ode'd~~!!r9.~Iª·ci~r! __q-ª"·súa· economfa tradicional, sin'" que a 'alternativa transformadora seña xeneradá dei1'dé~dentro

d9~c~rpci s~cial cominado, non compensa, colecti·vamen-" te falando. A cultura e a Ifngoa nacionáis vanse~n~~Eti~~~,_ e1l_1!'9 itas ocasións.'er:' cultura e, Ifng~amarxlnálse de cl,as.e. Os elementos autóctonos entran en .cOt1tradlcción e'oa chamada "modernidade". O "progre­so", non é máis que a careta dunha destrucción inxentede recursos naturáis, de proletarización anárquica, eforánea dunh~ parte da poboación. Os proiectos arealizar no campo económico e cultural nada teñen quever co~s necesidades sociáis do país, inda aquelas queunha burguesfa nacional poderfa ter cuberto. O

. capita'lismo periférico o máis que chega é a contrastar amáis refinada das riquezas coa máis espantosa daprobeza xeneralizada, amáis esmagante das modernida­des co máis abafante .dos atrasos. Sobresaen, ademáis,inxusticias saciáis por todas partes e unha falla total decobertura das necesidades mínimas da poboación(sanidade, rescola, alimentación, vivenda, etc.). Osrecursos humáns, os cap·itáis e máis as materias primas,estráganse porque o seu uso non está en función dosintereses nacionáis colectivos, sinón de proiectos alleos,

28

que intentan perpetuar o papel deste capitalismoperiférico, papel residual e subsidiario.

Contra 'do nacionalismo opresor e chovinista queesconde os intereses da burguesfa monopolista e os seusaliados, manifestación da ideoloxfa e práctica imperialis­tas, que sacraliza a división entre aS metrópolis e as

. colonias, érguese o nacionalismo das nacións oprimidas.Nacionalismo en loita pola autodeterminación, aindependencia dos pobos asoballados polo imperialismo,que conforman o gran frente antiimperialista. Onacionalismo antiimperialista é a afirmación e a defensa-da patria asoballada, producto du'nha conciencia de claseque se conforma de maneira nacional. É o vincallo dosdereitos poHticos á soberanía coa práctica organizativade sectores sociáis populares, interesados en conseguilapra levar adiante as súas arelas. Son as naciónsasoballadas contra os Estádos opresores. ~ a loita contraa desnacionalización, a asi~ilaci6n cultural e lingufstica.É a loita contra o'desclasamento soc'ial e polos dereitoseconómicos, polfticos e culturáis dos pobos oprimidos. Onacionalismo antiimperialista constitúe hoxe a concre­ción- revolucionaria máis determinante da loita de clasesa I'livel mundial. O nacionalismo irlandés, o nacionalismobasco, o nacionalismo corso, o nacionalismo bretón, onacionalismo rhodesiano, o nacionalismo portorriqu'eno,o nacionalismo galego, o tailandés, o filipino... son aespresión política da loita antiimperialista, da loita contraos monopolios e multinacionáis a nivel mundial.

Compre, polo tanto, manexar os términosi~periansmo,fascismo e '1,9zismo pra calquera forma deespansionismo imperialista, basado nos intereses daburguesfa monopolista, e o término nacionalismo pra osmovementos de liberación nacional e social das naciónsasoballadas.

29

Page 14: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

Esta terminoloxía utilízase hoxe dunha maneiraconfusa por parte dunha práctica política autotituladaliberal. A súa intención é, no fondo, tentar lexitimardemocráticamente a estructura dos Estados imperialis­tas odo mundo occidental. 'Cando se dí que todonacionalismo é fascista, estásearOgüinoao-c~rlesrsde-quetOdona-clónalismo é totalitario. Ou ben coa tesis de que onaGlonalismo fai esquecer alofta de 6fases~~Eño-amDóos"ós

dou-s-Cél"SOS faise unha confusión interesada porque nonse analiza o eontido ode clase °de cadao un dosmovementos, fascismo ou nacionalismo popular, dosouxetivos perseguidos e, polo tanto, da orixen de cadamovemento. Un é a antitesis do outro. Tamañace~emonia confusionista amosa. a qué grado de cinismopode chegar a propaganda __ liberal, sempre

omoi

"democrática" e sempre pro-imperialista.

30

1.4. A liberación nacional, fase necesaria prao socialismo

o fenómeno imperialista obliga a reprantexar ascondicións determinantes da maior ou menor madurezpra °encetar a revolución proletaria nun pafs concreto. Aevolución histórica do século XX e o propio análisis dareoalidade está. a demostrar que aquela onon se vaiproducir necesariamente aH ande esteña máis desenvol­to este sistema económico. Moi ao contrario, asrevolucións proletarias producíronse nos eslabóns máisfebles da cadea imperialista mundial. Neste senso, é bensintomático o cambio de actitude de Marx tocante acorrelación° entre revolución inglesa e revoluciónirlandesa. Desta maneira, pásase dunha primeira fase en o,que se afirmaba que a revolución socialista se dará nospaíses capitalistas adiantados a unha nova formulaciónen que se afirma o papel importante das revoluciónsanticoloniáis. Nembargantes, no marxismo clásico, indase contemplan como "reserva" da revolución proletariamundial, é decir, como aguilloadoras da revolución enEuropa occidental e as súas prolongacións en América eOceanía (USA, Australia, Nova Zelanda, Canadá ... ).

31

Page 15: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

Hoxe cabe afirmar, cando menos, que a contradi­ción' imperialismo/paises coloniáis, neo-coloniáis edependentes, se sitúa no primeiro plano a escadamundial. Probablemente constitúe un prerequisito prárevolución nos paises adiantados, tal e como confirma,por,outra parte, a esperiencia histórica (China, Sudestede Asia, Cuba ... ). As razóns deste desplazamento dacontradicción 'principara éscada mundial son claras edévaris'rñdole:-creacilm dunha aristocracia obreira, graélas(uesplota-C1ón- Jmp~irialistá' da périferia, fractura 'doprº-t~.taria(io_.occidental,por mor da in'migra§Jpn­estranxeira proéeCteñte dos····pafse·s-pefiféfiCós·; certodeseñ·volvemento·--do Estado Benesta;' por parte degobernos reformistas, proiección interna do fenómenoij!1íie.f1alista (chovinismo, racismo, militarismo, etc.), q!J.eoscurece a loita de clases no seo dos pafses.cE!o.lr.IDeS,

f e-te. Comó-coñtrapartlda, -á evolución -dó'--caPitalismo/Vperiférico está a agravar continuamente as contradicións, nos pafses dependentes: subdesenrolo crecente,

sobresplotación, opresión nacional agudizada cun ClarO

Jcontido de clase, cangada dun grande potencialrevolucionario, desarticulación das súas economias,masivos fenómenos migratorios en moitos casos, etc.,configurando unha situación na que as bandeirasnacionáis son e se identifican coas bandeiras daRevolución.

O europeismo responde a unha actitude colonia­lista respectocc)"uúas áreas do mundo, -S unhá iaearacista basada ná superioridade cultural, técnica e,na!guñhas ocasións, biolóxica, dos paises europeos,e~p13cililm_f(il.t.e._~.!'.gl()~axónse xer~áni<:9~,qLJ~ s~rran osrepresentantes da civilización e do grado superior deevoluci6n do' home na terra. Significa, polo tanto, aglorificación do berce do capitalismo no mundo. O

32

deterioro da súa imaxen ven representar o deterioro docapitalismo como ideal social e económico. Estedeterioro está provocado poia entrada na órbita dahistoria, con plenos dereitos, dos chamados pobosatrasados. Atácase ao eurocentrismo cando se afirma aidentidade nacional e cultural dos pobos colonizados. Éaloita contra os valores, as normas e cultura que non sonmáis que espresión dunha determinada área xeográficae dun determinado sistema social que, en absoluto, sepoden identificar cos valores da humanidade, porescelencia. Na medida en que os pobos se esforzan porrecuperar a súa identidade, planificando e protexendo undesenvolvimento deles mesmos, o eurocentrismo deixade ser a imaxen compensadora pra se convertir nunhaclara maniobra do imperialismo, destinada a mellorasimilar e dominar aos pobos colonizados.

Con todas estas observacións, non tentamos negara posibilidade de revolucións obreiras nos paisesavantados, contrapoñendo a potencialidade revolucio­naria do chdlnado Terceiro Mundo. Os procesosrevolucionarios están enmadexados a escada mundial,dé maneira que as loitas antiimperialistas pulan olTiovemento revolucionario das metrópolis. Inda quePortugal non seña Europa, económica e socialmentefalando,.é un exemplo claro do que decimos. O""p.roblemaestá máls ben en especificar as secuencias no procesór~v?lucionario mundial, que semella térse desplazadocara os paises dependentes, ademáis de fundamentar ee.~plicar as rafees deste proceso no materialismohistórico.

A posibilidade real de que se sucedan trastornosrevolucionarios nos paises dependentes, caracterizados,entre outras cousas, por un escaso desenvolvimento daclase obreira e pola febleza e desarticulación das forzas

33

Page 16: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

productivas, oblig'a a 'prantexarse toda unha serie deproblemas, fundamentalmente respostar a unhainterrogante, ¿cél é a natureza das revolucJÓflS q~~_ ~~

suceden na periferia do sisfem8Capitalís-ta mundial? ¿enqué sentioo cabe-fal8r'-dunh'a'-revolu'cI6n ~p-r-oIe'tar'la nascoionias, semicolO-nTa's-"~()u""pa'ises"d"ep'endenies'··Cjoíerceiro" Mundo?:' Pra respostar a este interrogantefBremós-a-s 'Séguintes reflesións.

É fundamental non ver como separadas mecánica­mente a Revolución Nacional-Popular e a RevoluciónSocialista, xa que ambas as dúas forman pa'rte dunmesmo proceso diá lé'c'tico -e-" esfá n- 'rñ ütua mé'"ñteinca·roin~iaas':lna~i-·(iúe ii' revcilüci'ó'n nacrc)n'ál:poplJ'íarñOñSéña -s'ociafista -poló~-'cóntidó~' a sú~f conducción

, obreira,'é ,~e~j.r(~q_f,eitode ,que esteña dirixid,~'pola claseobreira,--conv'írtea ouxetivamente na primelra fase 'derevoiución socialista. Por outra banda, a evoluciónpro'fUn'dizada 'da revolución nacional-popular gara'ntiiá,­nLíñ---íapso--a'~~témpo máis ou menos, curto, a 'súatransformación e~ri revolución socialista. ,., .

....... -

De feito, resulta inconcebible unha revoluciónnaci'onal-popular consecuente_si non se produce baixo a

~- ...............~ ....4..__--,}" .............. ... ·1(...,.

dirección da clase obrelra. Ao propio tempo, estarevolución é por forza antiimperialista, antimonopolista eanticaciquil. Noutras verbas, é, e~ maior ou menormedida, anticapitalista, facilitando sempre. e convertindonun ouxetivo real a' construcción do socialismo.Desenvolve as forzas. productivas e socialízaas, o queconstitue. unha condición necesaria do socialismo. Coaindustrialización acelerada .do pafs, desenvolve a claseobreira, a clase na que se encarna o futuro orden social.As medidas antimonopolistas e antiimperialistas, xuntocoa reforma agraria, eliminan as bases económicas dasantigas clases esplotadoras e torneeen os alicerces pra o

34

i

.,:

desenvolvimento dun sector estatalizado e planificado.Inda que a reforma agraria respete a propiedade familiar,pon cabo ao proceso de esnaquizamento da agricultura.Ademáis, o novo réximen lóxicamente estimulará formasde producción cooperativa, moi aptas prás fases dettans,ición, barrendo o aparello caciquil do campo. Arecuperación da soberanía política e a reconstruccióncultural do país rescatan a identidade nacional e, por estefeito, ábrense novas vieiros, orientando xa o proceso cunmarcado carácter proletario.

A situación colonial tradúcese nunha concienciagregaria, mimética, hipnotizada, individualista, sendo amellor garantía de que, en tanto subsista esa situación,non ~ab~rá unha conciencia concreta de clase, xa que aconCienCia abstracta é sempre .unha falsa conciencia.Por outra banda, soio o pleno desenrolo da conciencia'n,acional, da conciencia de nación asoballada neste casoper~itirá, nunha fase posterior, pasar a primeiro plan~axeltadamente "a,s contradiccións no seo do pobo".~mp!~_d_~ci~ que a .super~ción destas contradiccións, ao~.~ prod.~clr o t.rá~sito da ~evolución. nacional-popular á

/" re~~luclo~ socl~hsta propiamente dita, non ten por quéeSIXlr a ViolenCia. Na hora presente, non esiste unha~arreira ¡nfran~ueableentre as revolucións antiimperia­listas, condUCidas polo proletariado, e a revoluciónsocialista, como amosa o caso paradigmático de Cuba.

En defini'tiva, a independencia nacional conlevanest~s casos un fondo contido popular e progresista name~ld~ en que significa ,un ataque mortal ao grancapltallsm.o, na ,medida en que senta as bases prá undesenvolvlmentoeconómico planificado en función dasnecesidades sociáis, e na medida en que garantiza apermanencia Ida comunidade nacional, acabando coproceso de destrucción polo colonialismo, artellando a,

35

Page 17: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

súa rexeneración cultural e a súa transformación internacara un novo modelo social. AJén desto, ao debilitar, indaque seña parcialmente, o capitalismo imperialista,significa unha contribución ao fortalecemento dosocialismo a escala mundial.

As nosas argumentacións non queren deG_ir, enmanef"ra algunha, que se de~a preconizar dende xa ocarácter socialista da revolución anticolonial. Unhacousa é caer no etapismo e outra ben distinta dife.renciar~a'p-ª~~are~oluci6n proletaria, O problema non é ~oioteórico flin moito menos. Non é que se trate escluslva­mente de falar con propiedade, dado que, polo seucontido, a revolución nacional poplJlar non é efectiva­mente ~nha revolución socialista. O probl~ma ten fondasimplicacións políticas, tácticas e estratéxicas. Estamosnada menos que ~ante~.a~d.~ ()uprobl,ema dos ~Ii~ºos.daclase obreira no procesooe construcCión do soclallsm9.e,en'oéfinitiva~' a--vlabi lidade mesma da revoluciónproletaria. Falarc:fe'''-revolu'ción'' nacl'onal-pop'ular -'cómo-prirfieTra fase de revol,ución socialista é determinar osistema de alianzas, propio desta etapa histórica,poñendo na beira do proletariado todas aquelas clasesmarcadas polo seu carácter antiimperialista. Polo tanto,ampliase a base social do proletariado con· todas ascamadas sociáis qu,e protagonizan o movementonacional-popular. Veleiquf por qué é correcto referirse a"Iibera.ción nacionafes·oc'ial" no camiño do socialismo, édecYr, disti'nguir u-nha 19ita nacional, dotada en sí mesmaduñ'-conti,do social, de clase, do socialismo.propiamenteditó que, en canto tal e ennome dos seus ouxetivosespecíficos,rsoamente é defendido co'nsecuentemente edeica o final pola clase obreira. Non cabe dúbida de que a"Iiberación social" é entendida 'aun' xeito diferente porcS-cfaunh'á das crases que pula'n a loita nacional-popular,36 .. .11··

por máis que señan compatibles, o que viría a escluir aidentificación total do conxunto na' solÍJción socialista.Máiª.-co.o.cretamente, é unha laboura precisamente dopartido pr'oletario .tratar de conducir o proceso nacional­popular", pra que non se desnaturalice nos seusouxetivos.' 'Compre demostrar e convencer de que aauté ntica 'i ñae'p'e nde rici a n aci on aI única mente seCOn'qulJoe co socialismo, e que iste é, cando menos,compatible cos intereses de todas as clases populares.

Nembargantes, afirmar que non hai máis formasde "Iiberación social" que, o socialismo, é certo prá claseoo'féifá, pero ,resulta xenérico de máis, si o aplicamos aoutros casos: labregos, mariñeiros, artesáns, etc. Éverdade que estas clases, "atípicas" na sociedade'burguesa ideal, participarán no proceso productivo,necesariamente, ben no marco do' capitalismo, ben 'nomarco dunha sociedade que enceta os vieiras dosocialismo. Mais soio neste derradeiro caso poseen unfuturo. Velahí por qué facemos tanto fincapé no especialp'apel .da clase obreira nas súas relacións con estascamadas populares,. Claro que tamén é certo que are.f~rm~ agraria pola q'Lié claman os labregos, ou areforma pesqueira que esixen os mariñeiros de baixura,

; en absoluto se pode identificar co socialismo, a non ser1¡¡r.-que desvirtuemos completamente este concepto, inda¡ ." que non cabe dúbida de ,que forman parte da súa )."¡ Iiberaci6n social. Defender o contrario levaría emparella-i da a proposición de que a liberación social das clases¡ populares non proletarias e~ix,e, como única solución, a, súa colecti'vización de súpeto.

Ao chegarmos eiquí, impóñense varias aclara­ci6ns porque do denanterior poderíase deducir que secontemplan as clases sociáis non proletarias comomeros "compañeiros de viaxe" da clase obreira,

37

Page 18: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

destinados a cumpliren unha función pasiva no procesoe,8oc-ábo; liquidados económica e poHticamente, comoabona algún exemplo histórico.. Nada máis lonxe davérdade: á altura do noso tempo, falar de ~acrificar,

pof\amo~ __p.ºr_._c_a~o, ~6·s 'Iabregos, un~a clase socialtunaBmental ,eD cáseque todos os pafses subdesenrola­dos; en. nome da .construcción do socialismo, é, no melloraosca sos,l!ii)~_a "abst ra ce i6n" i r ~e sR'<>D§ibJ§. QsOCialismo nón eü'nha utopfa, nón é unha abstracción.Cómo····dixo···Maix,··"o comunismo non é un i~é!L".é_...únmovemento re"al que esiste na socieaaae~No noso cas~,pOlO !ªn~_o:aaefens~-e'~I-con-se-cu'cll)n real aosoii~e.t.ivossocialistas e- 'd9' -' comunismo pasan pola RevoluciónNaclo'nál-Pop'ula'r, p~san pala descolonización forzosa­me'nte~' ..

Eiquf situámonos diante dunha nova tonte deconfusi6ns que compre atatlar decontado. Hai quena~~, ,polo feito de que a liberación nacionár'ten unnidio contido de clase, o que é certo, que a RevoluciónSocial,' eisr, con maiúsculas, é decir, com'o novo conceptoabstracto, remata coa opresión nacional. Ao cabo,voltaríanse a~dEfSlindar 'ambos" os dÓU5 ~.ampos. Esteprantexamento' está falsea.do. P~demos decir que arevolución social é condición necesaria pra rematar coaopr-esión~·~riaci.on·a·l, mais non é condición sufi'ciente, xaqüe esfste··üriha a'utonomfa das. in~ta.~.~.i~~.~.~_~ ~,9s obligaa--ñ'oñ'is'ij'stent~ir a teorización nun mecanicismoeconó-micisia:"so'pena -dé éaer.nun vacuo reducionism~.Néffi-nar"~máneira c;Je demostrar que unha revoluciónsoci8T"pura''''eñGalicia promova por sr mesma o urxenteproceso de normalización do galego, por poñer unexemplo cultural. O problema está en que non tensentido talar de revolución "pura". Detrás deste adxetivoescóndese "revolución a nivel estatal" ou "socialismo a

38

, ¡

,r'. I i i

I 1

/.1

nivel de Estado". Alternativas desta casta deixarranintactos os mecanismos concretos que producen aemigración, a industrialización non articulada, a falta deplanificación propia en función dos intereses do nasopobo, etc .. Todo en nome dunha abstracción chamadaEstado Español.

En resumen, falar de revolución nacional-popularnon é'··"un"-xeito de camuflar, diante de labregos,maritieiros e pequena burguesfa, a revolución socialista.M.oi pola contra, é unha realidade inesquivabel, ondeconverxen todas as clases populares, no camitio dosócialismo. Preconizar agora xa a revolución proletaria

;' riun país colonizado é predicar un imposible, ademáis de~ allearnos aqueles sectores 'antiimperialistas, que nonl están necesariamente polo socialismo. En conclusión, é

.1 a maneira de non tacer avantar a revolución proletaria.

39

"».

Page 19: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

1.5. Tipos de opresión nacionala) A opresión política

Todas as nacións asoballadas sofren unhaopresión poHtica na medida en que non contan coninstituci6i1s propias de autogoberno. Esta é, poís, a _opresión nacional xeneralizada, porque non conlevaforzosamente unha dominación económica. Precisa­mente, moitas nacións oprimidas políticarnente teñen assúas clases superiores inxertadas, formando parte daclase dominante do Estado, no a·parello estatal unitario,sin deixaren dé cumplir por eso a función de clasedirixente a nivel interno da súa nación. P.or esto mesmo,esta clase social cheg6u a erguer movementosnacionalistas, dentro da súa propia nación, pra defenderos seus dereitos· de clase frente a outras burguesfas, ­baixo proiectos aparentemente nacionáis. Xa que logo,este tipo de movementos son contrarios ao Estado·unitario na medida en que éste está monopolizado porunha clase dominante que non se avén a repartir o poderque- dá o Estado burocrático, non r~col'1ocendo á clasedirixente da nación oprimida os seus dereitos a serprotagonista da polftica dentro da súa nación e a contar

41

Page 20: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

con voz propia no amaño dos asuntos xeneráis que vanafectar a todo o Estado. Non en balde calquera proiectonacional, defendido por unha clase con estas caracterís-.ticas, . ten moitas probabilidades de non pasar dunautonomismo 'radical, no mellar dos casos. A súainm~rsión dentro do Estado unitario, a súa importanciaeconómica e polftica a nivel estatal, failtes renunciar ácreación dun Estado propio, na medida en que non seríaunha garantía tan eficaz da súa esistencia como clase,nin un mercado tan apetitoso. Un exemplo clarificadorpode estar na traiectoria da burguesía catalana que,sempre. que tivo que recurrir ao aparello coercitivo doEstado ou necesitóu da protección económica do mesmo,obtívoa. Aa mesmo tempo, combateu máis eficazmenteaos seus enemigos internos utilizando con ésito valoresculturáis e lingüísticos nacionáis. E'ste é o motivo de que,en semellantes casos, non se cheguea propoñer a crebado Estado nin a independencia da nación polrticamenteasoballada.

A opr~sión política das nacións amosa variantes,segund'o que o seu proceso de desenvolvimentoeconómico fora autoxenerado históricamente ou benprovocado por unha agresión dende fora·, que desartellea economfa tradicionál. Neste últi~o caso, 'o desenrolointerno do país non está totalmente controlado dendedentro. Son casos exemplares do primeiro tipo.Catalunya, e do segundo, Euskadi. En Catalunya, acreación dunha burguesía nacional seguíu unhos pasoslóxicos, relativamente armoniosos na súa conformaciónautóctona, rnantendo a súa identidade naciollal ecultural. Reafirmóuse tamén na súa actuación económi­ca e política dentro do ámeto catalán. En Euskadi, odesenvolvemento da burguesia prodúcese por conxun­ción de varios elementos: introducción do capital

42

estranxeiro, actuación directa do Estado Español,artellamento da industria ao marxen e, de costas aestructura agraria. Todo esto de súpeto e dabondoviolentamente como pra que soamente unha pequenaparte dun sector social autóctono se integrara, comodominante, no proceso de desenvolvemento económico.A burguesía financieira xurdéu vencellada a proiectosque necesitaban do Estado centralizado, aliada ao restodo capital financieiro español, polo que o seu reac­cionarismo e falta de identificación co nacionalismobasca foi unha constante. Unicamente, unha media epequena burguesía, vencellada ao comercio e mediana epequena industria, xener6u un movemento socialasentado en Euskadi e de presupostos nacionalistas, coagrave' chata de non poderen xogár tan claramente coaidentificación cultural e lingüística, pois a asimilación foímáis eficaz; en canto que se encaróu cunha sociedadetradicional agraria, dende unha agresividade industrial ecapitalista repentina. Esto esplica que, en Euskadi, semanifeste un españolismo declarado, aberto, na outaburguesía, identificada e hirmanada coa española, onacionalismo con incidencia popular de fasquíaburguesa, e a percura, contradictoria, inda non resalta,dun naciona.lismo popular e revolucionario. O problemaven ser inda máis complexo, pois é importante cómocondiciona a situación a gran cantidade de inmigrantesespañoles e galegos, de máis difícil asimilación dentro daestructura social, cultural e política de Euskadi, quenoutras nacións máis coherentes e menos ·complexasnos aspectos devanditos.

No tipo de dominio político das naclons foihistóricamente determinante que a burguesía nacionalformara parte ou estuvera asimilada ás pautas culturáisou ideolóxicas da burguesía do Estado opresor e, polo

43

Page 21: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

tanto, vinculada a proiectos económicos de ámetoestatal, caso da gran burguesía basca, ou ben que señaunha burguesía de base económica nacional que afndanon perdeu as señas de identidade propias, caso catalán.De todas as maneiras, nos dous casos, esistindo unsent¡"mento . xeneralizado de tipo nacionalista, a súa .concreción popular, a nivel organizativo,' id.eol6xico epoHtico, será máis problemática que. nos c'asos denacións que non conten'con unha clase social burguesadefinida, forte e interesada en proiectos paranacionalis­taso

o asoballamento político das nacións foi .destruidosempre que unha ou varias clases sociáis autóctonassentiron a necesidade económica acuciante de teren unEstado propio, n·ecesidade que, nos proiectos vencella­dos á burguesía na actual etapa de ev-olucián docapitalismo, resulta, cando menos, dubidosa. Vel'eiquípor qué, nestes casos devanditos, ~eña urxente a.necesidade de contar con. movementos nacionalistasdefinidos en función de intereses populares e antiimpe­rialistas, cuia viabilidade, eiquí e agora, está chea deatrancos, contradiccións, comprindo un grande esforzode clarificación.

b) A opresión culturalToda opresi.ón nacional implica unha opresión

cultural. Sin ter institucións políticas propias nin unhavida social e económica soberán, non pode a cultura deseu manterse na normalidade. A cultura propia, que foiunha resposta ás necesidades.colectivas da nación, estáesmagada, asoballada, mesmamente desvalorizadadiante dos seus propios artífic.es. Polo regular, estasituación acostuma a presentarse, en' moitas ocasións,como sinxelo conflicto entre a modernidade e o atraso.Nembargantes, trátase de destruir as costumes, as

44

normas SOClaIS, as pautas de comportamento, asinstitucións propias, a técnica, a língoa de seu,pra deixará sociedade máis núá e vulnerable pra o dominio e máis aasimilación. É un proceso de imitación dende unhapostura de forza, que consiste en asimilar o vencido edominado ao vencedor e dominador, utilizando adestrucción da súa cultura pra que aquel fiquedesposeido dun elemento funda mentol- que lIe dácoherencia social e que representa un símbolo da súapersoalidade. colectiva. En todos os casos de naciónsdominadas, a opresión cultural é un feito que abranguehastra o aspecto que constitúe .a base vehicular de todacultur.a,. a língoa.

Esisten algúns casos de nacións dominadas cuialíngoa acaba por ser a mesma da metrópoli, porque seimpuxo ao longo dun proceso de colonización. Esto q.ueredecir que esistira outra propia desaparecida. Sempre alíngoa de colonización adáptase ás necesidades sociá~seá cultura popular da nación dominada, por medio dun

. proceso que dura varios séculos. Con esto indicamosque, sendo a língoa un elemento básico da cultura, puidodes~parecer, en moitas ocasións, do contesto naciona.l,asimilada á forza pola língoa imperialista, acabando porservir ésta, adaptada ao novo espacio xeográfico-social,ás necesidades da sociedade colonizada. Nembargantes,compre ter.moi claro que esta función chega a cumplilaúnicamente moito despóis de que desaparezan osúltimos vestixios da língoa nacional. Requfrese, pois, quedesapareza a función sicol6xico-social dominante dalíngoa imperialista dentro do novo contesto, pra o que fanfalta moitos séculos, ademáis' de ser un resultado quenon se deu nin se dá en todas as nacións oprimidas. Entodo caso, de consumarse a asimilación, sempre éproducto da violencia secular, da dependencia continua-

45

Page 22: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

da e de certas características moi específicas da língoapropia que, facéndoa aparentemente menos vulnerablepala súa gran diferenciación coa língoa opresora, asitúan con menos posibilidades de recuperación si recúa.A semellanza cultural e formal das língoas dominadascoas língoas imperialistas pode crear menos dificultadesintrínsecas á hora da súa recuperación. O caso deCanarias e a perda do seu idioma nacional, guanche,e'omo o caso de Irlanda e o retroceso alarmante dogaélico eisí parecen atestigualo.

De todo o devandito dedúcese que non ,~absoluram-eñte-precisa unha líñgoa diferente pra" t:eru'nh'a cultura propia, pero sí que a cultura manténse máisdi'férenciada l máis singular'izada, máis coherente,vehiculada nun"ha língoa de seu. A 'língoa tamén éproducto dUrl traballo social colectivo e, por iso, respondee está adaptada á ma'neira en que un· pobo interpretóu eouxetivóu a súa esistencia social. O problema céntrase-entón en que, a pesares de ser posible a esist"encia dunhacultura nacional, u'nhavez desaparecida ,a língoa propia, asúa perda é sintomática dunha agresión intolerable,traumatizante, social e individualm,ente, necesitadadunha readaptación lenta, non reconfortante ~n ningúnaspecto, destructiva da conciencia colectiva e de grupo.Pra que non se consume o proceso asimilista, compredefender a língoa propia practicándoa, como mellar

'maneira de defender a coherencia social do grupodominado, a representación simbólica dunha alternativadeno r m a I iza ció n 9IobaIdo con t est o s oc i al, 'd erecuperación da identidade nacional.

A cultura e máis a língoa, como~ehículoprimordialdaquela e Como producto cultural en sí mesma, teñen asúa orixen na práctica social dunha comunidade, na súaeconomía e na súa infraestructura física. Son, pois,

46

productos clarísimos da materia na súa evoluciónhistórica. A cultura está representada, no eido da arte eda literatura, polas obras individ,uáis bu colectivasxurdidas en función de aclarar, reproducir ou potenciar adinámica e os conflictos propios da nosa sociedadedende dentro, sendo, nalgunha medida, resposta ásnosas necesidades. Nas costumes e nas pautas decomportamento, está representada por todos aqueteshábitos saciáis e folclóricos, que significán a maneira deencarar as relacións lúdicas, afectivas e de traballo nopropio contesto, tal, como se desenvolveron na súacontinuidade histórica. Nos aspectos técnicos, polacreación ,e maneiras de uso de aparellos destinados adom'inar a natureza, apartir do grado de desenvolvemen­to científico do propio contesto social.

Todo este proceso de creación cultural autóctono,"espontáneo''', é coutado, nunha etapa da súa evolución,pola cultura, a língoa, da nación imperialista. Estaadequire unha funcionalidade cl,aramente asimilativa,destructora e clasista, é decir, ao servicio duns proiectoseconómicos e políticos que favorecen a unha clase socialdominante dun contesto alleo. Desta maneira, a culturanacional oprimida acaba por ter sempre unha basepopular, preservadora da coherencia social e sintomáticada evolución propia. A cultura e língoa opresorasfuncionan sobre unha base burguesa, clasista, "­destructora, hipnótica, atraguendo á sociedade domina-da a unhas pautas autocolonizadoras., que lexitimen,diante dos propios ollos dos oprimidos, o papeldependerlte e subsidiario da súa propia realidade.Entendida eisí a cultura, queda convertida nun símbolo·senlléiro da rlación oprimida, empequenecida pala súa'falta de libertade, abafada polas agresións, mais capazsempre de recuperar o tempo perdido se a práctica do

47

Page 23: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

pobo respectivo remata por ser ceibe, pra dar respostaCUmpria~)"ás súás necesidades. Entón é cando realmentee-st~irá 'capacitada pra, si,lIe co'mpre, asifTlilar o alleo sinpasar por ter que 'ser ela asimilada.

t: preci sa mente a e'specificidade cu Itu ra I elingüística a que pode fornecer e despertar a conciencianacional, na medida en que unha·comu'nidade se decatada súa diferenciación e non está disposta a se deixara~imilar. A partires da identificación cultural coa propiacomunidade'as·oballáda pode chegarse á contestación 'daop!.~sr~_n po'lft~c~_~'-Esteé o motivo de que os movementosnacionalistas señan, no seu comenzo, movementosculturalistas. Sin a loita por recobrar a conciencia depobo e de colectividade, é imposible discutir a opresiónpolítica, a non s'er de forma individual, aillada ou comoeco de movementos saciáis cuio motor e dinámica nonteñen que ver coa realidade concreta e, incluso,ignóranna.

A percura da identidade cultural, do grupo socialno q~e integrarse, .comenza sempre por parte de sectoresou individ'uos que viven o conflicto dunha maneira moiaguda pola súa sit.uación de clase. A súa conciencia podeabrirse a un camiño de integración activo, contestatarioen favor da propia comunidade, da que ún non quererenegar. Estes sectores da pequena burguesía teñen unhaorixen popul¿i~son fillos de camadas enraigadas inda nacultura nacional, aécederon ao sistema educativo ecultural do Estado colonial, chegaron a ocupar mesmoal,9unha función burocrática irrelevante dentro daAdministración, polo que na súa conciencia podeaparecer al contradicción entre o pobo de onde seP!o~~ede, o pap'el q'ue éste cumple, a desvalorización que~,ofre, e o mundo dominante co precIo que hai que pagarpor ~e integrar nel, inda enriba individualmente. As48

actitudes sicolóxicas, as -reacclons que semellantesituación crítica pode provocar en individuos deste sectorsocial, esplica por qué son eles os primeiros en contestara marxinalidade colectiva do seu pobo, xa que, en certosentido, viven eles esa marxinación dunha maneiraactiva, conscente, inda que individu,al e ailladamente.Es'ta maneira de contestación, é capaz de producirartistas, escritores, que enceten o proceso reivindicativorió nivel' posible con actitude semellante, a arte enx~neral. Non se trata', polo tanto, nun comenzo demovementos sociáis organizados, sinón de intuiciónsartísticas que anuncian e preparan o que vai ser omovemento nacionalista futuro. A súa conformaciónesixe cont~~.~~nha base social coherente, con proiectose-o'i.íxetivos polfticos clarificados, proceso que acostumaa,'costar m~itos ~.nos na percura de que enraigue naséra-s-es populares a conciencia nacional. Cando ac6iiclencia nacional, pra enraigar no pobo, necesita daasunción -por parte deste da súa situación colonial, depobo esplotado colectivamente, non Se transformará enrealidade política tanxible, e non soio en movementoculturalista esvaído, ha'stra que poderosas razónseconómicas que as clases traballadoras podan sentirdirectamente, acaben despertando a súa concienciapolítica, que se conforma como conciencia nacional-popular. ' ~_._... _..

A cultura está determinada evidentemente polomodo de producción característico dun país, e polasrelacións sociáis que o especifican. De todos os xeitos, nacultura están acumuladas rnoitas esperiencias que, aolongo de séculos, tivo o pobo respectivo, o que vaideixando un sustrato, unhas maneiras básicas de seachegar ao mundo, que condicionan desenvolvementosposteriores, pese a que éstes se vaian producindo

49

Page 24: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

conforme se transforma a estructura social e económica.Polo tanto, inda que a evolución se efectúe poloscambeos desta última, faise sobre unha materiaespecífica previa, sobre aspectos que manteñen unhagrande autonomía, e capaces, eles mesmos, de, sin

) seren 'destruidos, se adaptar aos novos tempos. Estopasa co baile, pasa coa música, pasa cos hábitos

r;'¡ sicolóxicos, pasa coa arte (arquitectura), pasa coa,;.,' ~t literatura popular. O conflicto está en que estas

, \; ,\ actividades culturáis, moi vinculadas a un determinado¡" sistema de producción, posibilitadas de teren unha línea! \ . de evolución propia si aqueles se transformaran dende

.~ dentro, son agredidas dende fora por unha cultura1 vencellada a modos de producción iguáis ou dif~rentes,

pero fundamentalmente disti~ta:. Inda enriba, no prismadesta máis superestructural. e ao servicio das clasesdominantes, é decir, nos aspectos máis reaccionarios eretrógados. Eisí, a cultura nacional .asoballada quedaestancada nun "perrodo evolutivo que a fai de doada

. identificación ca atraso, co precapitalismo, etc., mentrasque a cultura agresora, ceibe no seu camiño evolutivo,aparece como moi vencellada á modernización.

'Evidentemente está claro que a ~.~lturª_.,D.ª_Gi,onaldominada quedóu esta·ncada, arruinada-··-porque foiimpedidooseu desenvolvemento normal. Era totalmentecompatible coa modernización, a partires dela misma.Res'ulta~'xa"qüe'íog'o, totalmente trabucado creer que acultura autóctona está necesariamente vencellada aomodo de producción que, de desaparecer ou quedartolleito, conleva asemade amarte ou eiva da culturapropia: Marta máis errado aínda é pensar que o modo de

) producción novo, dominante, coa nova cultura respecti­J va, fora xenerado internamente pola propia sociedadeI agredida. En definitiva, non se trata dun problema de

50 1"i

sinxela modernización interna a unha sociedade, sinóndun fenómeno imperialista xenerado por unha culturaburgliesa, basada en esquemas culturáis dunha clased~términada dun área lingüística e cultural específica:Esta cultu,ra ofrece incluso unha versión parapopular,áexen-erada, n<;>s campos do baile, do canto, da literatura,do cine, etc. Veleiquí cómo a sociedade agredida estáa'sulagada pola cultura oficial, burguesa e colonialista,pala súa versión populariz" da epor unha aplicacion--'eutilización da técnica en función dos intereses do Estadocolonial e en detrimento dunha utilización racional,axeitada ás necesidades e características do propio país.O carácter esencialmente maleabl~ e transformador dacultura queda exemplificado nidiamente. polo fenómenoda língoa;' sempre ao servicio das necesidades sociáisdun determinado sistema, e sempre capaz de setransformar pra dar saída ás novas necesidades. No caso

. de ser agredida dende fora, pode quedar relegada aos.seótores popu lares, emprobecida en determi nados

- aspectos, pero sempre é factible a súa restauración ereconstrucción si esiste unha práctica social favorable ael~. Ha,i, pois, na língoa unha parte moi det~rminadapolotipo de sociedade na que se desenvolve, e outra partecapaz de, por enriba de todas as vicisitudes, servir acalquera clase de "modernidade".

A grande importancia da especificidade cultural elingüística, na cOnfOrrTlación da conciencia nacional ecomo preludio da reivindicación política nacionalista,non significa que, canto maior seña esta especificidade,maior será o grado de radicalismo na loita reivindicativa.Moito menos quere decir que o asoballamento nacionalseña menor, cando o conflicto se produz entre' culturasprósimas. O fenómeno nacional ten as súas raigañasnun problema económico e político, inda que esteña

51

Page 25: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

· \1

r J., • I I f l' j','1, I . ti ¡ ,1 •_. Ir ,,\ ' .'

.- 1, l,". i • ; ,'" .. ' i" I ~ ,t ' f' ! -:' I ,.1 /

I I • " J, i

\ J:

simbolizado esternamente por un fenómeno cultural.sera'-'ó'" grado dé necesidade e de urxencia daquelesaspectos o que determinará a virulencia do seu,caráctere, sobar de ~odo, a urxencia da demanda independentis­ta. En todo caso, a prosimidade cultural,e lingüística podecontribuir a opacar a conciencia nacional, cando adiférenciación non ten uns' rasgos tan poderosos eevidentes como pra poder concretar por s'í mesmaantagonismos empíricamente insalvables. Nestesentido, 'as características raciáis poden contribuir, ehgran maneira, a agudizar o sentimento nacionalista.Tamén, 'unhas características lingüísticas moi específi­cas, na medida en que protexen da facilidade' técnicarelativa de poder introducirse no sistema lingüísticodominante. É innegable que a, prosimidade xeográfica,tamén, pode xogar ventaxosamente" en principio, a favordos intereses do asoballamento nacional.

De todos os xeitos, nada do devandito anula ofe'itode que o asoballamento nacional esista en todas aspartes do mundo, con di'versas características económi­cas, sociáis, culturáis e raciáis. Polo tanto, non invalida oasoballamento nacional o feito aa' 'prdxí"mlda'de xeográfi- 'ca;~ultura"e ,¡:cacfa'(eñtre'pobós.'Unicamente-pode ser unfa·ctor..··alienante 'máis, un factor fiipriótizador, un factorideolóxico, ao servicio do asoballamento, pero nuncapode s'er unha xustificación deste.

e} A opresión económica: as coloniasCando esiste esplotación económica da nación, a

opres!órl nacional toma a forma de opresión colonialPolo t.~l{1to, o asoballamento colonial incluíe, ademáis daopresió 1'1..c,urlfuraf~e~'a-pol íj,ie¿i,-'a 'o'pres¡'ó"ri" econ6mie(i,' 'a stres-co·o_c.a_tenadas,~.reforzá ñdose 'm ufü~imrenle demaneira ~ue a función da ,,'acióñ-dominada, o seu' gradode d'ependeñcTa~o-seü'tipode desenvolvemento e máis a52

súa situación cultural e lingüística están determinadospella relación que garda coa metrópoli ou Estado colonial.A opresión económica, nestes p.aíses, concrétase en tresefecto's' f'un'da-mentáis: sobreesplotación da forza detraballo, roubo do escedente económico, estración denj,at.~.rias primas ~, en xeneral, saqueo e destrago dosrecursos naturáis. En moitas ocasións estes fenómenosvan acompa·ñados dunha emigración provocada polosmecanismos -da colonización, que, á"' sÚa vez, reforza oproceso de esplotación das clases populares. Toda estaproblemática {~~tá determinada pqr unh'il causas6~c_iopolít¡ca:a falla de soberanía real do pobo esplotado,a carencia dunha clase dirixente autóctona con proiectosnacionáis e, xa que logo, a función subordinada edependente, a nivel político, dos centros de decisiónimperialista. Fenómeno que, en última instancia, taméns,e esplica polo papel económico e cultural quedesempeña o país na panorámica do mundo capitalist~.

O resultado global deste proceso de dominio concretíza­se no subdesenrolo xeneral 'da nación, na falta dunhaarticulación interna, mínimamente coherente, da súaeconomía, nos enormes desequilibrios sociáis, xeográfi­cos e sectoriáis, na falta de cobertura mínima dasnecesidades colectivas, na progresiva desnacionaliza­ción dos medios de producción e das tontes de riqueza dopaís.

A este tipo de esplotación económica capitalista,con r asgos ta n espec íf icos e con sec uenc ias t a'nparticulares, denomínaselle colonialismo. Logo, ocolonialis!11o é unha forrria típica, no naso tempo, deesplotación capitalista, cunhas consecuencias clara­mente détérminadas, que conforman unha realidadesocioeconómica e política moi definida. Non se pode,consecuentemente, separar a opresión nacional nas

53

Page 26: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

I{

unha mera categoría cultural, sicoloxista e, declarada­mente, idealista. Nos casos coloniáis, o problemanacional é un problema socioeconómico, político ecultural., Desvencellar liberación nacional de liberaciónsóciai é, polo tanto, un mero xogó formal escolástico.Agora ben, tamén nos casos en que a opresión nacionalseña soamente política e cultural esiste problemaeconómico. Esto é eisí porque a problemática económicavai unida a proiectos dunha clase burguesa autóctona,que manipula o problema nacional con intencionalidadenon consecuentemente antiimperialista, ou ben rematapor asociarse aos intereses das clases traballadoras danación pra controlaren o sistema económico, discutindoos pr'oiectos capitalistas que a pri,van de soberanía,

,',- contribuindo eisí ouxetiva e solidariamente a combater a~ ('t' situación colonial doutras nacións irmáns.

,- "\ En fin, con todas estas argumentacións queremos~ evidenciar que facer anaterT!ª$anticapitªIi.~_télS.. en

aosfrac'to non siñifica--aiscü-tlr cómo se produce e qué·coñsecu"eri"c'ias xenera' o fenómeno capitalista pra cada

ttY"'naci'ón. - Non siñiflca percurar o camiño político e) ft";. or"ganizativo axeitado pra lIe dar golpes concretos e/,1 firmes en cada lugar. Siñifica manter actitudes idealistas

/ que, considerando todo igual, anulan a fonda virulenciasocial e económica que dá especificidade a cartasfenómenos políticos. Fenómenos políticamente diferen­tes, porque teñen un contido económico, sociale culturalde seu, e independentes por necesidade ouxetiva de darcabo á estructura do capitalismo tal t;omo se xenera eespana nas súas variantes a escada mundial.

Un concepto cuio contido compre esclarecer praunha correcta asunción do problema colonial é o demetrópoli. Efectivamente a metrópoli representa, porunha parte, un concepto polítiCO (marco administrativo e

55j~ I '1ff

I

./ colonias da súa opresión' económica, precisamentef pCffifu-e-a'-i)"p-resi6n" nacional concrétase, no seu caso, na

, ! opresión colonial cuios síntomas a nivel económico,il' poHtico~ e cultural quedaron xa defin~d~~: Comr,r,e:,.t> nembargantes, suliñar que) o 'lue def.I,~~..~.. funclOn

, colonial :dunha nación é o papel que lIe fal" xogar o¡rnpftfáliSmo, a-articulación económico-social e políticada nación .opr~~ida respecto da metrópoli ou do Estado )colonial, as consecuencias derivadas da funcionalidade, '.

~~e~~~j.~JEJi-.~~~:= .."." , , ~ ' .. ".~.-l~'/, _~-,./" ':Ihteresa non confundir dependencia ou subdesen:')

. 6010 con c_o.~~':lLzª.ció~. 0s .?OUS p.rim.eiros términosva~"¡¡y¡l1m~aaós no tercelro pero' non á mver~a. Cando hal

\ clase dirixente autóctona, cunha base e~(mómica propia¡ e coherente, nun áre~' x~g'gr~fi¿~ !determinada,i :--vinculada máis ou menos a outras clases dirixentes

'Ji i foráneas por reparto de esferas de i,nfluencia ?u acordo,1 de intereses mutuos, de tal manelra que eSlste unhaJi certa especialización da actividade económica, funda­f 1 mentalmente a agr.icultura; cando o escedente económi­

: : ',: co consecuentemente, non se invirte totalmente na1,) zo~a xeográfica de onde se estrae, sinón nas áreas onde~ ~ máis lIe convén á clase dirixente autóctona e aos seusI aliados; cando os valores culturáis e lingüísticos destas~. zonas son utilizados' polas clases dirixentes da metrópolil, ou Estado colonial prá súa política de asimilación

,r,- lingüística... Entón hai subdesenvolvemento, dependen­L cia, atraso, pe~o-nón,específicamente colorii~lismo, As

~tre's""'ca;racterísticasdevanditas refórzanse mutuamentepero as determinantes pra catalogar unha zona desubdesenvelvida, son as dúas primeiras.

Non prestar a debida atención ao vencellamentoentre a opresión nacional e a opresión económica leva a ,desviacionismos, que subestiman ou reducen aquela a54

Page 27: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

institucional superior e dominante), por outra, unconcepto socioeconómico (clase dirixente e dominante eestructura de capitai"i¿;mo imperialista), e, en terceirolugar, un concepto cultural (língoa e cultura asimilistas ecolonizado'r~is):-Pm01a-ñio, esencia Imente, a metrópol iestá conformada porúnha estructUra de poder, dentro dacal o'u con respecto á cal funcionan determinadas áreascomo coloniáis, outras meramente como dependentes eoutras como desenvolvidas e normalizadas. Evidente­mente, a estructura metropolitán de poder conleva avinculación económica, social e cultural' das clasesdirixentes a determinadas áreasxeográficas, adeterminadas nacións, normalmente as desenvolvidas ecoa súa cultura oficializada. Únicamente este conceptode metrópoli pode garantizar uññálJefiñiCloñ"ñ1áie'¡:Talls­ta'7marxista, das situacións coloniáis, de maneira queaparezan sempfe como consecuencias específicas, nasúa estructura socioeconómica e na súa conformacióncultural, da esplotación capitalista. Nunca pode ser ocriter.i.o político-administrativo ou xeográfíCO o caracteri­zador da esplotación colonial. Si ésta se fai a distanciaxeogrMi"éa, por medio dunha situación administrativa exurídicadiferente, estamos diante dunha colonia clásicaverbo dunha metrópoli clásica. Pero a esplotacióncolonial pode facerse tamén a través dun Estadoformalmente soberán da nación colonizada, estandoent,ó.r:'. dial}te do que se adoita chamar .neC?c~19I]i81.Ls.!Il6.Se 8 colonia está dentro da propia área do Estado, conconü¡'úidade xeográfica respecto de áreas metropoli­táns, sometida ás mesmas normas xurídico-políticas cor.esto, estam9s diante de colonias que funcionan dentroda estructura do Estadocapitalista e colonial. En todos oscasoscólonialismo 80 fin e ao cabo. ...~.~_.

-....:-~~ 7-~-;::'"~~.-----~'- _ . ., '':"";) .-

"

\ I

í /I

t

,

r,i~r~'

l.'rt&',~~,,.fr1

~ ,.l.

; . ~,

t 3 :r :':¡":I ,~

P! ~¡,

I¡'- .~,

11. O FENOMENO COLONIALNO MUNDO'

56¡

Page 28: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

11. 1 · .A formación dos Estados modernoseuropeos

o xurdimento do capitalismo mercantil trouxoconsi.go un espansionismo imperialista cuias manifes­tación máis caracterfsticas foron a creación do chamadoEstado moderno centralizado e a denominada coloniza­ción de territorios "salvaxes". Os dous fenómenos sonproducto da mesma mecánica económica e dos mesmoscriterios políticos. Pódese decir, pois, que o fenómenoimperialista é consustancial co fenómeno capitalista,inda que se manifeste de diversos xeitos e conconsecuencias diversas, asegún as diferentes etapas domesmo.

Na época da monarquía absoluta centralizada, oespansionismo imperialista é un arma dos grandesoligarcas nobiliarios dunha determinada nación praconcentrar o poder feudal nunhas cantas mans, procesocompatible cos intereses da burguesía comerciai praagrandar os mercados e as facilidades de comercio,derogando leises feudáis e aumentando as zonas deinfluencia económica. Sobre estas bases móntase amonarquía absoluta que, polo tanto, vai apoiada nunhas

59

Page 29: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

determinadas clases saciáis dunha nación, centro motor,corazón do Estado, da que se toman os valores'culturáis elingü(sticos, utilizados en forma asimilacionista. Eisí, n~século XVI, vaise consolidando o proceso espansionistade Inglaterra coa promufgación da Act of Union porEnrique VIII, e o de Francia ca Edicto de Villers-Cottertspor Francisco L Dende este intre, pódese decir queesisten o Estado in'glés e 'francés, mon~ados sobre oespansionismo imperialista de Inglaterra e Francia.Primeiros Estados europeos modernos claramenteconstruidos a partires deste proceso de concentración depoder, e de opresión dunhas nacións por outras.

~

No caso do Estado Español, a unidade dos ReisesCatólicos consistíu nunha si,nple unión típicamente

.- feudal, é decir, persoal, cuia institucionalización políticanon podía ocultar as grandes diverxéncias económico­sociáis e culturáis dos reinos peninsulares. O espaosio­nismo castelán, dirixido pala nobleza latifundiaria e palaIgrexa, fora unha realidade dende fins da Edade Media e, .neste proceso, dominóuse ao Reino de Galicia. CosR~!~~~ ..._<;atºl,isº~ ):hégase ao,Jito ~jnal_,d_o. __Q9JnLnio~aparecendo, dende entón, Galicia sempre as·i.milada aCastela;' '~ie'ro sir" os seus dereito~. Respecto dos outrosre-in'os o" peninsijlares, prácticamente dende os ReisesCatólicos hastra o século XVIII, perviven as súas distintasinstitucións políticas (Consellos de Castela, Aragón­Catalunya e Nafarroa, ao frente dos cales estaba un virreiou delegado do monarca). A unión e~~ruc_~~.r..ªI... qQ_~stadoEspa!.'o,1 chega.cos Borbóns no século XVIII, sendafu-ñdamental ne~te sentido o Decreto de Nueva PlaOnta de'?"QZ;·-qJe's'e._;;pi¡·cou á ConfederacJón Catalano­Aragonesa, .castelanizando· as súas· leises e foros,privándoa das súas institucións peculiares, deixandoesclusivamente o Cansello de Castela. Esta unidade60

estructural foi completada pola unidade político­i3d minlstrativa levada a cabo polos gobernos liberáis ao,'ongo do século XIX. A unidade do Estado Español foi,polo tanto, un proceso diferente con respecto a cadanación dominada. Un proceso lento, contradictorio elevado adiante cuns presupostos nidiamente feudáis, debase agraria, característicos dunha gran potenciadirixida polos intereses dunha Casa nobiliari-a real que semovía a nivel europeo, como foi a Casa de Austria,primeiro,' e os Borbóns, na etapa de decadencia.

O espansionismo colonizador da monarquíaespañola, primeiro,' en Canarias e,despois, en América,proiectóuse con esquemas-sociáis castelán-a.ndaluces:reparto de terras, xuntamente con indíxenas, entre oscolonos, pra a súa esplotación. A "aventura" americántivo, nunha primeira fase, o efecto paradóxico deconsolidar, ainda má..is, o sistema feudal que deerosionalo. Prodúcese o ennoblecemento dos novosricos, o aumento do fuxo das clases nobiliarias, o pago dedeudas da monarquía aos banqueiros polos préstamosrecibidos ca fin de levar adiante as guerras imperialistas,a emigración provocada e interesada a América, peronon hai unha evolución normal cara o capitalismoindustrial das incipientes manufacturas... O imperialis­mo castelán-andaluz en Canarias e nas Antillas levóusea cabo con todas as características dunha guerra de o

rapiña e esterminio, deica o estremo de desaparecer todaa poboación autóctona e os seus valores culturáis elingüísticos, nun corto espacio de tempo.

A unidade poHtica do Estado centralizado, feita entodos os casos pala forza, é decir, con medidasclaramente coercitivas, veu darlle base material aoaproveitamento que fixo a burguesía, sobre todo dende oséculo XIX, das posibilidades que ofrecía o mercado

61

Page 30: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

interno unificado. O i~tre en que, precisamente, aburguesía industrial es'tá en disposición de discutir opoder político esclusivo' da nobleza e as formas que tiñatom~90. E!!~ón, a.mº,f1_ª~g~~~_ª~solú~a_q,ei~.9.. de, selo, pra~ cOn.Yerti.~.~O_rn,9..n~~q_~~~_.,~~~~tit~c~9nal~ ou" ben prafen~_~er' diante .da. República, espresión formal' pura dan~ova, correlación de forzas. A ideoloxía unitaria eimperialista qüeda lexitimada' con novas argu'menta­cións basadas no valor abstracto da igualdade, dauniformidade e da libertade indivi,dual. A glorificación dosistema de competencia, dos dereitos individuáis, dasgrandes'·unidades, considerados valores máis racionáis,danlle unha xustificación máis "progresiva" á esplota­ción e ao papel subordinado de certos pobos e aoasimilacionismo cultural e lingüístico. A burguesíapreséntase como salvadora das grandes masas frente aodespotismo feudal e como a forza social capaz de facerentrar/a todos os pobos na órbita da civilización. Acivilización ven representada polo capitalismo da EuropaOccidental, os valores do home e da humanidade, polosvalores burgueses europeos.

Desta maneira, a política imperialista intenta, noscasos máis racionáis, xustificarse como un favor mutuode tipo económico (cada un se especializa nunhadeterminada producción, na 'que posee ventaxa relativa)e sae beneficiada a humanidade globalmente. A miradasuperior, distanciada e paternal, sobre as formas degoberno feudáis de Africa e Asia xustificarían moralmen­te a subordinación emesmo a destrucción dos sistemaspolfticos e culturáis dos pobos non europeos, incapacesde accederen por sí mesmos ao status do capitalismo.Naturalmente, esta xustificación abstracta e ideal nonpode ocultar. os rasgos reáis da colonización de paísescomo a India, a penetración en China, o xenocidio dos

62

indios americáns ... O imperialismo plenamente burguése capitalista conformóu a idea do hame blanco e europeocomo home superior, intelectual e políticamente falando,chegando, nos casos máis estremos, á mesmaconsideración no terreo biolóxico. Dentro dos Estadosimperialistas europeos, os prexuicios e as teimas,xeneralizados a nivel popular contra de determinadosp'obos, q~e toron anesionados e esmagados pala torza,son uAha primeira manifestación do espíritu discrimina­dor que latexa baixo toda forma de unidade imperialista.~,~,~.í se esplica,' por exemplo, o teimudo antigalegujsmoque se espallóu por toda Castela e Andalucía, e mesmono s~o' do naso pobo, dende o sécul'o XV hastra hoxe.

- A característica fundamental do sistema derelacións que se establece, consiste na glorificación dunidealismo que xustifica todo tipo de relacións disimétri­cas (oposición de clases, opresión de pobos, diferenciascUlturáis e lingüisticas, etc.), en nome do establecemen­to duriha unidade e igualdade xenéricas,- cuia percura sexusti~ica dende unha correlación de forzas que se dacomo racional, como natural, sin que se poidan interferirou discutir. Veleiquí a raíz da lexitimación de toda arealidade burguesa e imperialista ..

63

Page 31: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

11.2. O imperialismo europeo e as coloniasde ultramar

Dende que escomenzóu a espansión do imperialis­mo europeo polo mundo, a fins do século XV, acolonización de amplas áreas xeográficas e culturáis, por

. parte das' grandes potencias, fo.i repartíndoo de maneiraque, en moitas ocasións, as colonias son unha proieccióncultural e lingüística, por vía asimilacionista, dasmetrópolis. En todos os casos, as consecuencias pra ospaíses coloniáis son inseparables das características dapotencia agresora. Eisí, na época do éapitalismocomerciali

, o espolio dos países 'coloniáis consiste noesterminio ou escravitude dos propios indíxenas enfunción da esplotación de metáis preciosos ou do roubodirecto das terras, consiste na apertura de novasmercados que se monopolizan e utilizan, con claraventaxa prá metrópoli. Este sistema de espoliaciónconfigura ás chamadas colonias de poblamento do NovoMundo.

Nos albores do capitalismo, esta colonización veureforzar sustancialmente o proceso de acumulaciónorixinaria na metrópoli, provocando, ao mesmo tempo, o

65

Page 32: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

proceso de subdesenvolvemento das colonias, quequedan claramente determinadas na súa f evoluciónfutura, por este 'feito. De todos os xeitos, nestecolonialismo incipiente, as metrópolis non fixeron máisque prolongar as súas relacións de producción,adaptándoas. Este é o motivo de que Latinoamé,ricaquedara moi vencellada a un sistema social cheo deconnotacións feudáis, mentras que Norteamérica foi unlugar de esperimentación do espansivo capitalismobritánico que, aínda enriba, se atopóu sin a hexemoníapolftico-.institucional das grandes familias nobiliarias. Amaneira de asentárense os ingleses foi creando unhabase económica e social que os vencellaba a proiectosdecididamente pensados cunha perspectiva americana.Está claro que a

O

espansión cara o Oeste foi prantexadacomo unha necesidade das colonias asentadas na costaatlántica. Todo provocóu que a independencia xa sesentira como unha necesidade no derradeiro coarto deséculo XVIII, obtendo ésito axiña. Foi fundam~ntal, poís,a chegada de homes e capitáis, a acumulación destes napropia' colonia, a configuración duns valores e dunhamentalidade típicos do capitalismo, a espansión dafronteira dende perspectivas propias da sociedadecolonial, a esistencia de terras "Iibres" pra se asentar,espulsando ou esterminando aos indios... Ademáis,establecéuse unha importante zona agrícola, coautilización da escravitude, que cumplíu o papel asignadopolo capitalismo industrial norteño pra o seu propiodesenvolvemento. o

O caso de América Latina é diametralmenteaposta. Introducíronse e perpetuáronse as estructurasfeudáis, inda que nun marco de economía mercantil; ovencellamento da sociedade crioula coa metrópoli duroumáis; os emigrantes asentáronse e,n lugares determina-

66

dos como enclaves; subsistíu unha parte da poboaciónindíxena, por propia recesidade da estructura económi­ca basada na esistencia dunha man de obra barata, xaxornaleiros, escravos ou man de obra servil. Este tipo decolonización configúrase en función da esportación dedeterminados productos de orixen agrícola, materiasprimas e alimentos, orientando a súa ec~nomía de caraafora e carecendo dun mercado interno en espansión,con ausencia dunha burguesía industrial. Estascaracterísticas fan depender as devanditas colonias da

, potencia imperialista, que domina o mercado ,esterior.Esplícase eisí que se pasara da órbita española á órbitabritá n ica, p r.i mei ro, e á nortea merica na, despóis,conforme foi aparecendo a nova potencia imperialistahexemónica. Narnentras que pode decirse que acolonización norteamericana non contóu con ningunhabase precapitalista, nin siquera culturalmente falando,no caso -de América Latina incrustóuse a colonizaciónsobor de ou á beira dunha estructura socieconómica ecultural precapitalista. Esta é a ca'usa de que a língoa ecultura' de Norteamérica señan proieccións literáisdunha Jíngoa e dunha cultura europea. En tanto que, naAmérica Latina, perviven língoas e culturas precapitalis­tas autóctonas, a carón de língoas e culturas europeas detipo latino, ainda hoxe cuantitativamente minoritariasnalgúns\ casos (Bolivia, Paraguai, Colombia, etc.)

As bases sobre as que foi asentada a "nación"norteamericana, prepararon axeitadamente o camiñopra unha futura espansión imperialista, xustificada ennome de novas coordenadas ideolóxicas: defensa dalibertade, do espíritu de competencia, da modernidade,.dos febles ... Coordenadas iqeolóxicas que enmascararonsempre ao imperialismo norteamericano dende o intremesmo do nacimento da nación. Eisí actuaron na

67

I1, ~

111~~ jLI1¡

1!

11

I1

Page 33: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

1t s'

espansión cara o Oeste, na guerra contra de México, coaanesión dunha parte do seu territorio, na guerra contrade Españ"a, coa anesión de Puerto Rico, Filipinas, Guame, na práctica, Cuba. No século XX, os USA amosáronseabandeirados do dereito de autodeterminación en Africae~ Asia, como última medida de protección aos seusintereses, apoiando. saídas neocoloniáis. É, pois, a granpotencia imperialista de hoxe, un producto requintadocu i o be rca está .no ve 110 cap ita I is mo e cu It u raang losaxóns. .

Australia, Nova Zelanda e máis o Ca.nadáanglófono son, con todas as salvedades, casos similaresaos de Estados Unidos, poló seu orixen e o seu proceso dedesenvolvemento. En contraste, a llidia, Pakistán,Indochina, a meirande parte de Africa, etc. foroncolonizados, agredindo a súa cultura sin acabar de 'destruila, deteriorando e subordina·ndo a·s súaseconomías precapitalistas sin .cubrir o valeiro cuncapitalismo forte, facéndolles cumplir unha funciónsubsidiaria dos. intereses económicos metropolitáns,ma ntendo institucións represivas e exé rcitos deocupación pra dominar á poboación autóctona, aliándosecoas oligarquías máis reaccionarias da vella s.ociedadeindíxena. O capitalismo entróu como fenómeno foráneoe aliado aos sectores mais caducos da sociedadeagredida. Este é o caso normal, corrente, de todas ascolonizacións habidas no mundo. Non deixa de ser benchamativo o caso do Xapón, único país cunha estructurafeudal tradicional moi forte, que, gracias a non ter sidocolonizado, evolucionóu cara o capitalismo, convertíndo­se a súa rvez nunha gran potencia imperialista.

68

1.1.3. O neocolonialismo

. Dende comenzos do século XX, especialmentedende a Revolución Rusa, producíuse a recuperación dasoberanía política' de moitas colonias que, deica entón,estuveran dominadas. esplícitamente por un exército eunha administración estranxeiros. Este fenómeno, quefoi en ascenso de vagariño pero constantemente, enAfrica e en Asia, producíuse por un despertar dos poboscolonizados a unha conciencia nacional antiimperialista,que fixo vellos os m~todos do colonialismo tradicional.

Efectivamente, a dominación económica, na fasedo capital monopolista, non ten necesidade forzosa dodominio polftico directo pra poder estar garantizada.Nesta época, a integración económica da sociedadedominada no sistema do capitalismo mundial manténsepolo propio grado de introducción interna deste,quedando a economía autóctona tradicional sin defensase sin resistencia frente á nova mecánica dominante. Polotanto, hoxe é determinante a configuración do sistema ani,vel internacional pra podermos esplicar que non señane~esaria xa a aberta dominación e violentación política,máls que de cando en vez. Hai unha serie de institucións

69

l'!¡!.ij,

I1

i

¡{

Page 34: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

(;\ :

"ad hoc" pra manteren a diependencia financieira danova" nación'- "ihdependente',' (F.M.I., Fondo MonetarioInternacional; S.M., Banco Mundial, etc... ) As alianzaspolíticas e militares, apresentadas cun carís suprarl'acio­nal, sirven 'pra manter zonas de influencia económica(OTAN, S'EATO,'Tratados bilateráis de defensa mutua ... ).As' relacións comerciáis continúan a ser claramentedisimetr¡·c-as"- e";U'pólo tanto, manteñen'á nova nación nosuodesenrolo"'--"e' a dependencia (monocultivo, tracadeslguál. .. ). O c~tpitalismo imperialista' impón adependencia tecnolóxTca'e Iiovas formas institycionáLsmoii6'''m'a'is''p'o-aerosas, como son as ~mpresas multi..na-c1oÍ1~is. Enfin, a integración aparentemente "~spon~~­ñea'; da economíadependente semella selo polópropi9funcionamento natural do sistema.

Nembargantes, a concesión da sobera'nía formal é,en todos os casos, li"n arma pra neutralizar osmovementos'-¡ñ'd'ependentistas revolucionarios, 'ytilizan­do praeso forzosamente a unha parte docorpo socialinter'no á col'oniá, integrado na mecánica do capitalismodependen te, ,ereado polos ist em a i mpe r ia lista. Aesistencia deste sector social, denominado burguesía"nacional" ou in'termediaria, esixe e fai posible afortalara dóminación por métodos distintos aos tradicionáis, édecir, deixando o protagonismo político pra as novasclases dirixentes autóctonas, que polo seu orixen,artellamento económico e vinculación ideolóxica coimperialismo, serán sempre a garantía de manter asituación cunha apariencia menos descarada. Nonacio_nalismo ir)dependentista, polo tanto, hai sempre unxogo dia~éctico, entre aquel que vai ao corazón doimperialTsjiio e a,q~el.·"(fue )<oga, de~t~9 dos seuspresüpastos. En todo caso, e recurrindo __~_~pre af~~~~~~jo~t(tJ.iP.º h de:7fesenmascafa men-ios, non se70

pode defender nunca á potencia imf?erialista frente aonacionalismo, seña cal for o seu carácter. ,

As clases dirixentes destes "novos" Estadoseducáronse na língoa e cultura do imperialismo;sfntense estraf'as diante da súa propia comunidade;participan das pautas de conducta e da ideoloxía típicasda gran burguésía imperialista. A imaxen, a Iíngoa, .assi.mpatías de Hussein, Hassan, o Sha de Persla,Burguiba, Marcos, os, militares latinoamericanos, pornon "faláremos dos blanquísimos, anglosaxóns ouxermánicos, de Rhodesia ou da Unión Sudafricana,denuncian toda a vinculación sicolóxica e cultural destesd"irixentes 'ca mundo imperialista. Pese a todo, o.imperialismo tivo que recurrir, adamáis de á represióncontínua do movemento nacionalista, ao asesinatodirecto de moitos dos seus líderes populares, pra p·oderendereitar unha saida neocolonial. O asesinato deLumumba no Congo, de Amilcar Cabral na GuineaPortuguesa, o golpe de Estado contra Kruma, en Ghana,a liquidación da esquerda en Indonesia, non fan máis querelembraro fusilamento de Connolly e a represión contra'dos milleiros de nacionalistas portorriqueños, irlandesescorsos, indios... , torturados e masacrados no mesmocorazón do chamada mundo libre, moderno e civilizado.

/

71

Page 35: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

11.4. O ·colonialismo na Europa Occidental*.. Realmente, o primeiro lugar onde as nacións foron

asoballadas foi, 'Ióxicamente, no bereedo capitalismo, édecir,' na Europa Occidental. ~ significativo o gran.número de nacións oprimidas ou colonizadas, dende haimoitos séculos, neste relativamente pequeno espacioxeográfico qu~ é Europa..

Deixando aparte as minorías laponas, as minorías ..da· lila de Faer e Man,' do Cornualles inglés, eisí como aminoría retorrománica sujia, e os casos dun Estado comoo belga, con dúas nacións reconocidas, inda que nonsobre presupostos totalmente igualitarios, de Sicilia, porser delicada e difícil a súa caracterización', as naciónsdominadas por Estados imperialistas son numerosas.'Escocia, Gales, Irlanda (unha parte formalmenteindependente, en situación neocolonial, e a outraabertamente colonia británica, o Ulster), están oprimidas

* Este epígrafe recolte unha lixeira i-nformación sobre a situaciónpolítica das nacións asoballadas da Europa Occidental. Feito sin afánerudito, o seu ouxetivo é ofrecer aos lectores unhos cantos datos,normalmente desconocidos, que evidencian a universalidade e forza doproblema nacional.

73

Page 36: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

,,.,... •.,.

por Inglate'ra. Bretaña, Occitania, Córcega estanno poloEstado francés. Catalunya e máis Euskadi, repartidasentre e dominadas por os Estados francés e español.Cerdeña, polo Estado italiano. Galicia, esclusivamentepolo Estado Español. A nación friulesa, dividida eoprimida por Italia e lugoslavia. Frisia, entre Holanda,

"Alemania Federal ~e Dinamarca. O caso canariodeixámolo aparte por consideralo unha nación africana.A esta diversidade nacional habería. que engadir oproblema creado pala grande cantidade de emigrantesque reciben países desenvolvidos e industrializados,como Aleman'ia Federal,. Francia, Suiza, nos que habitanmilleiros e milleiros de italianos, portugueses, 9ale90s,españóis, etc.

Todo o devandito amosa que o problema nacional,na Europa Occidental, é a norma e non a escepción,como corresponde a unha das secuelas da cr.eación dosEstados capitalistas. A gran forza do problema e a súaimportancia pra unha política median'amente progresista,obligóu a que os Estados socialistas da Europa Orientalreconoceran formalmente as nacións que os integran,inda que o problema, .tamén eiquL esteña realmentelonxe de terse solucionado. O caso ucraniano, tártaro,lituano, etc. na URSS, o problema checo e eslovaco, oproblema croata ... indican as tensións con que se vive oproblema ainda na área socialista.

Escocia, con arredor de cinco rnillóns e medio dehabitantes, mantén a súa língoa nacional, o gaélicoescocés, nun estado de deterioro e cuantitativamentemoi reducido (falado polo arredor do dous por cento dapoboación),. Dende 1.934, Escocia canta cun PartidoNacionalista Escocés que é hoxe, polo número deafiliados, o malor partido político do país, cun ascenso

74

elector.al crecente, inda que o sistema electoral, basadonos colexios uninomináis, aderTláis das manipulaciónsda opinión pública por mor dos medios de comunicación,e as grandes promesas dos partid'os estatáis, faga que oSNP non saque o número de diputados en correlación conúmero de votos. O modelo do SNP é o da socialdemocra­cia escandinava. Defende a independencia de Escociadentro do ámbito da Commonwheálth, reclama un postode membro na ONU. Verbo da língoa nacional, a posición doSNP é claramente culturalista e arqueoloxista: protexer ogaélico, pero a língoa oficial será o inglés como en USAou Australia. A adhesión ao SNP ven das clases medias edalgún sector obreiro. De todas mane'iras, o nacionalis-mo máis radical 'está empezando a perfilarse enmovementos "de opinión como "The Scottish Patriosts" e"The 1320 Club", inda senda asociaciáns claramenteintelectualistas e profesionáis, ambas as dúas favorablesá movilización da conciencia colectiva. Hai un movemen-to arma.do que é o APG (Army of Provisional Governe­ment), organización paramilitar de contido sociafista, encanto que trata de liberar Escocia non soio dos inglesessinán tamén do capitalismo. EsiSte o Partido Laborista de 1IEscocia, cuia alfernativa é actuar con métodos electoráis 11e extraelectoráis, polo que persigue un acordo orgánico Hco APG, tomando o modelo irlandés do Sinn Fein-IRA. O ;UWorkers Party of Scottland (m-I) é un partido maoista "'~1moi enraizado co pensamento marxista indíxena J:escocés; trátase dun partido pequeno pero combativo. rque está a promocionar unha especie de Asamblea i:Escocesa, á maneira de Parlamento non oficial, no que se l''daría a alianza dunha serie de sectores e asociacións iIpopulares. O movemento contra da integración de 1Escocia no Mercado Común é ampliamente maioritario. ,Esta panorámica é inda hoxe máis complexa, agudizada e

75

Page 37: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

,--­{ I

problemática coa aparición de petróleo no Mar do Norte.

Gales,moi prósimo aos tres millóns de habitantes,ten como língoa nacional o-galés, actualmente falado porperto do trinta por cento da poboación. No País de Galesesisten numerosas asociacións en defensa da língoa; acu·ltura e a economía nacionáis, moitas veces claramen­te reprimidas polo Goberno Británico, e con audienciaentre estudiantes, pastores e. labregos. Os sectoressaciáis de Gales agrúpanse ideolóxicamente-nun espec­tro' que vai dende o separatismo desesperado hastra unlevián autonomismo. O Partido Nacionalista Galésmedróu, despóis da segunda guerra -mundial, dunhamaneíra notable. É o partí'do con máis afiliados despóisdo laborista, xogando tamén ei-quí o sistema electoral eos medios de com-unicacián negativamente prá causa do

. nacionalismo. O Plaid Cymru está pala independenciapolítica nacional no ámbito da Commonwhealth, por unpasto de membro na ONU, pero con maior radicalizac.iónque o SNP na defensa da língoa e cultura- propias. Taméno seu modelo social é Escandinavia. A esquerda do PlaidCymru esisten movementos que defenden a necesidadeda resistencia armada, como o Exército de Gales Libre,aliado ca IRA irlandés, e á súa vez cun pequeno partido,

. Patriot Front, que ten esistencia legal. As organizaciónsarmadas están mal vistas e condenadas polo PlaidCymru. Á percura dunha definición claramente socialistae independentista, están, dende 1.970, a nacer gruposcomo o Partido Republicán Galés ou o Gales Roxo,~ncamiñados a non deixar absorber o nacionalismo polosistema. 'O carácter colonial de Gales está marcadoprecisamente por fenómenos como a desarticulación dasúa economía, a espoliación dos seus recursoshidráulicos, a esportación de man de obra, a falta de

76

burguesía nacional, etc. Esto esplica o carácter radical ecombativo do nacionalismo, inda q'ue Ile falte introduc­ción dentro dunha clase obreira, reproducida por unhaindustrialización clara e decididamente vinculada aproiectos anglófilos, coa falta de perspectiva claramentesocialista.

Irlanda leva loitando cont(a o colonialismo inglésdende fai trescentos anos~ Xa en 1!791 se fundou unmovementó republicán irlandéS pra conseguir unharepública democrática independente. Inda en 1.841,contando Irlanda con oito millóns de habitantes, ameirande. parte deles seguían a falar gaélico. Dende1.846 a 1.851 emigraron un millón de persoas, e outromillón e medio morreron de fame e miseria. En 1.91-6, osmovementos republicáns e proletarios uníanse praproclamaren pala forza unha República IrlandesaIndependente, sendo dazaséis dos seus dirixentesexecutados~ entre eles o héroe nacional, JamesConnolly. Inda eisí, en Nadal de 1.918, o pobo irlandésproclama a República pola súa conta, establecéndose unParlamento democrático en Xaneiro de 1.919. EntónInglaterra declara á República ilegal, lanzando unhaagresión violenta contra Irlanda, valentemente defendi­da polo Exército Republicán Irlandés. O Parlamento deWestminster preparóu unha Lei de Goberno de Irlandaque dividía a nación en dous Estados, facéndoserealidade en 1.921-22. Vinteséis condados convertíron­se nun Estado independente de tipo neocolonial,dominado socia;, económica e culturalmente porInglaterra (a Irlanda de Dublín). Cos seis condadosrestantes, maniobrando co sector anglosaxón eprotestante, formóuse unha provincia dependente deInglaterra, o Ulster, de maneira que os republicáns

77

ri¡

Page 38: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

",,---

nacionalistas non faran máis que un tercio da poboación.Dende entón, o Goberno inglés e b de Dublín utilizan todotipo de leises represivas contra os republicánsnacionalistas, coordinando as súas policías e patrullasm"ilitares nas rexións fronteirizas e mantendo centenasde prisioneiros políticos en condicións infrahumáns. Odesemprego é hoxeo máis alto en Europa. O 5% dapoboación posee o 70% da riqueza. O vello IRA irlandésten hoxe varias ponlas, unhas de tipo armado e outras_deactividade organizativa e de - masas. O problema deIrlanda é un problema de colonialismo vello estilo, nonort~, e de colonialismo novo estilo, no sur. Nun século,pese ás medidas cooficialistas da Irlanda de Dublín, ogaélico quedóu reducido ao 5% da poboación. Veléiquí oque dan de sí as políticas cooficialistas, inda máis nuncontesto colonial.

. Bretaña, con arredor de tres millóns de habitantese tendo como língoa nacional o bretón, actualmentefalado aprosimadamente polo 30% da poboación, contapolo menos con oito partidos políticos autó·ctonos~

Algúns deles son claramente autonomistas, esto é,rexionalistas, como aMOS (Movemento pola Recons­trucción de Bretaña), e outros -máis claramentenacionalistas, como a Unión Democrática Bretona (UDB),xurdida á esquerda do MOS no ano 1.963, inda que éclaramente federalista e mantén alianzas co PartidoLaborista de Escocia. O Fre-nte de Liberación de Bretaña(FLB), canta coa axuda do IRA· irlandés, foi claramentereprimido polo Goberno francés, preconiza a loitaarmada pero non ten unha ideoloxí.a definida nin unprograma político. En Bretaña, o nacionalismo móveseno eido do socialismo humanista -e teñen un gran peso ospartidos estatalistas tanto da esquerda como da dereita.

78

Os feixistas bretón s son clararnente francesistas e non-bretonistas, ficando soio un cativo grupo de herdeirasesp i rit uá is do col.a bor ac ion ism o nazi, c lar ame n teanclados nun idealismo racial celtista, sin ningunhaincidencia na opinión pública e no movemeritonacionalista no seu conxunto. A mediana e pequenaburguesía están afrancesadas e ocupan postas naadministración parisina. Non esiste gran burguesía; aclase obreira é feble e milita maioritariamente nospartidos e sindicatos da esquerda francesa. A gran masalabrega, mariñeira e de pequenos comerciantes móveseaínda no espontaneismo e no economicismo, sin clarosvenc~llamen.tos co movemento nacionalista bretón .

. Outro caso claramente colonial como o de Gales.

Occitania,cunha poboación de cáseque docemillóns de habitantes, ten como língoa nacional ooccitano, falado actualmente polo 10% dos habitantes.Hai movemento nacionalista dende despóis da -segundaguerra mundial, con base específicamente intelectual,constituindo en 1.959 un partido confuso, perocombativo, que foi o Partido Nacio-nalista Occitano. Ointelectualismo culturalista conformóu a denominadaCOEA (Comité Occitano de Estudo e Acción), dirixido porRobert Lafant, sempre dabondo inxenuo como pra estarsubordinado políticamente a partidos da esquerda fran­cesa (PSU), polo que acabou morrendo en 1.971 pesea súa frenética actividade cultural. Xurde, entón, LottaOccitanica, que defende a descolonización total occitanacomo parte da loita mundial contra do imperia¡¡'smo.Curiosamente, tamén o Partido Nacionalista Occitanoestá evolucionando cara posicións leninist8s. Arepresión da policía francesa contra do movementooccitano fíxose especialmente evidente co gallo das

79

Page 39: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

I

manifestacións de protesta pola transformación en basemilitar de 17.000 hetáreas, ocupadas por 123 empresasagrícolas, o que conlevóu a destrucción dun patrimonioovino de 23.000 ca.bezas. Esta foi a primeira vez en queLotta Occitanica dirixíu aos labregos, pastores e paradosQa bisb~rra. .

C6rcega, asoballada polo Estado francés, amáissignificativo que se pode decir dela, é que, senda, en1.885, .280.000 corsos, son hoxe 11 0.000 no interior.Cantidade similar a' esta derradeira corresponde aoshabitantes de orixen estranxeiro, convertíndose eisi estanación nunh'a clara colo'nia de poboamento, mentrasque, paradóxicamente, esiste unha fortísima' emigraciónda poboación autóctona. A situación económica é taménben sintomática: monocultivb da vide, polos colonos,,pieds n o i rs ", ea r ap i ña t u r ística das g r a n dessociedad~s foráneas, que viñeron destragar unhaagricultura e unha industria, claramente diversificadasno século XIX. Hoxe, 378 viticultores estranxeirosposeen a meirande 'pa'rte das terras, acadando o 90% daproducción global, mentras que 3.922 agricultorescorsos poseen. pequenas propiedades que non producenmáis do 10% do global. A p'osición dos partidos francesesde dereita e esquerda é claramente colonialista. O corsonon ten presencia nin na escola nin na vida social,esistindo un dominio idiomático do francés de tipodiglósico colonial. Cun forte rebulir nacionalista, debidoá situación colonial e ao exacerbado asimilacionismofrancés Córcega canta cun partido autonomista radical,encabezádo polo Doctor Simeoni, e outro inequívoca­mente independentista· que é o FLNC (Frente deLiberación Nacional Corso). Compre' ter en canta queCórcega, despóis de séculas de loita contra dos invasores

80

(españóis, árabes, italianos), en 1.755 consegl)íu aindepe~dencia, baixo a forma de República, sendo o seupresidente Pascale Paoli, elexido pola Consulta de CasaBianca. Contóu cunha Constitución, antecedente emodelo da francesa e americana posteriores, na que seintroducíu, por primeira vez no mundo, o sufraxiouniversal. Realmente Córcega non lIe debe nada aNapoleón.

Cardeña, cunha poboación de 1.500.000 habitan­tes, mantén a súa língoa nacional, o sardo, falada polo85% da poboación. Esta oprimida polo Estado italiano,que, a considera unha rexión autónoma, con Estatuto. Aprimeiros do século XX, formóuse o Partido Sardo deAcción, m'is,tura ideolóxica de moitas correntes,rexionalistas e separatistas, liberáis e socialistas, poloque, dende 1.948, hai abertas tensións escisionistas. Detodas a's maneiras, foi o único partido auténticamentesardo, na escea política da lila, durante' moitos anos.Dentro del foi aparecendo unha correríte pro- indepen­dentista, dirixida pala figura de Antonio Simón Mossa,morto no 1.971-, xurdida a raíz da ineficacia da autonomíarexional concedida polo Estado italiano. A corrente deSimón Mossa fíxose maioritaria democráticamente noseo do PSDA en 1.968, defendendo unha RepúblicaFederal en vez de autonomía. A nivel de organización3 demasas contan con movementos sindicalistas como oARPAS (Asociación Rexional de Pastores), ademáis deestarse consolidando unha especie de central sindicalsarda frente ás centráis estatáis. Hai moitos rr¡ovemen­tos clandestinos abertamente independentistas, de tipocatólico, socializante, frentista, todos eles integrados noFronte Nassionale de Liberassione de Sardigna, quedefende a loita armada contra do imperialismo, mundial,

81

:1j

Page 40: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

o colonialismo italiano e a clase intermediaria sarda.Partindo destes presupostos ideolóxicos, a recentefundación de "Su Populo Sardo" parece indicar aesistencia dun partido comunista patriótico en Cerdeña.

Os Paisos Catalans, cun° .total de 8.500.000 'habitantes, a súa língoa nacional é' o catalán, faladopalas tres cuartas partes da poboación. Un cativo anacodo p'aís, con perto de 300.000 haqitantes pertenece aoEstado francés, o restó ao Estado español, agás arredorde 20.00,0 que ,habitan o que se chama EstadoIndepen d ¡e n t e de Andorra. Nos .Paisos Cata Ia n sdistínguense as seguintes' áreas: O, Rosellón, oPrincipado de Catalunya, o País Valenciá e Les IlIes.Dende, fináis do século XIX, ~ o Principado contóu cunmovemento nacionalista, di-rixido pola pequena e mediaburguesía, con forte audienci.a popular, cuias reivindica­cións se plasmaron, primeiro, no Estat Catalá de Maciá,ao tempo que ,se proclamaba a .Seg~nda RepúbJicaespañola, e despóis, na autonomía dó 1.932, primeiradas concedida's e practicadas no Estado Español, queduróu dei.ca 1.939. Na época da República, configúrase, .como forza política fundamental do Principado, EsquerraRepublicana de Catalunya, mentras que no País Valenciádenominaba o republicanismo peque'no-burguésespañolista, inda que esistiran algúns grupos republi­cáns' val'encianistas. En éanto á tradición marxista, no1.935 fundóuse o P,.OUM (Partido Obreiro de UnificaciónMarxista), e en 1.936 diversas agrupacións comunistas ea federación catalana do PSOE formaron o que, dendeentón, se deno.mina PSUC (Partido Socialista Unificadode Catalunya), namentras que Valencia, Baleares e oRosellón permanecen ao marxen da autoorganizaciónnacional. Na actualidade, o catalanismo redúcese a un

82

movemento autonomista burgués ou á fasquía de grupossucursalistas, cunha grande importancia no procesodemocratizador á europea do Estado E~pañol, comopoden ser o PSUC-PCE e o PSC-PSOE. Nunha posiciónsocialista e nacionalista, esto é, independentista, cabedestacar a aparición en 1.968 do PSAN (Partit Socialistad'Alliberament Nacional deis Paisos Catalans), .hoxe

- escindido en dúas ponlas: P5AN-P e PSAN. No caso doPaís Valenciá, as sucursáis dos partidos españóis sondominantes, inda que ,hai unha corrente socialista e'nacionalista en auxe.

. Euskadi, con. perto de 3.000.000· de habitantes,ten como língoa nacional o euskara, actualmente faladopala cuarta parte da poboación. O 900/0 dos bascas vivenbaixo o Estado Español, o'resto baixo o Estado francés. Edecir. Nabarra,Alava, Bizcaia e Guipuzkoa forman partedo Estado 'Español, constituindo Euskadi Sur. BaxeNabarra, Ziberoa e Lapurdi, baixo o Estado. francés, ­forma'n Euskadi Norte. O PNV (Partido Nacionalista--· 'Basco), que conseglJíu o Estatuto no ano 1.936, en plena 1guerra civil, representa o basquismo tradicional e ten fortel

1implantación na pequena burguesía, os labregos, os ~

mariñeiros e o clero. Trátase máis ben dun movementoautonom ista, que naciona lista. Precisa mente ETA(Euskadi Ta Askatasuna) aparece como sigla ao principio'''' ¡de 1.959, definíndose como movemento patriótico;' '¡aconfesional e democrático. No 1.962 preséntase xacomo movemento revolucionario basca de liberaciónnacional. Dende 1.967, houbo varias escisións, quederon lu~ar a desviacións de carácter españolista,sempre baixa roupaxes ultramarxistas. Cun protagonis-mo indudable de laita p,atriótica e antifeixista, que debili-tóu de maneira r:atoria ao franquismo, ETA quedóu

83

Page 41: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

convertida nunha organización esclusivamente militar,que non dou artellado, no intre oportuno, un partidopolítico revolucionario e nacionalista en EuskadL A faltade alternativa política axeitaqa fixo que, tendo onacionalismo popu.lar grandes simpatías n'a poboación, anivel sindical o e'spañolismo de esquerdas teña unhairitroducción' importante, ao tempo que a hexemonía,tanto a nivel político como nas organizacións de masas,continúe a ser do PNV (considérese a grande importanciada central sindical ELA-STV). Os partidos abertzales,claros herdeiros da loita de ETA a este nivel organizativo,son EIA, HASI e LAIA. En Euskadi Norte, o movementopolítico nacionalista está representado por Enbata, nomedun xornal dende 1.960. A partires de 1.963 pasou a sernome do partido. Sempre estivo relacionado orgánica­mente con' ETA e,' dende 1.972, abandonóu o equívocofedera'lismo e'uropeista que o caracterizaba. Zonacolonizada polo Estado francés, o movemento ,naciona­lista de E'nbata conta cun certo apoio labregamariñeiro eintelectual. A pequena burguesía, vencellada ao 'sectorturístico, élle moi hostil.

Friul, con perto de 1.000.000 de habitantes,situado entre Italia e lugoslavia, forma parte do Estadoitaliano do que constitúe unha rexión autónoma. Contacun.ha língoa nacional, o friulano, actualmente faladopolo 70% da poboación, língoa de orixen románicoamenazada seriamente pala influencia do ita,liano. Omovemento político nace en 1.966 co nome deMovemento Friuli, encetando unha intensa campañacontra do desastroso estado da economía do país,' a súaespoliación económica, a súa militarización, e a prol dosseus dereitos lingüísticos. Inda é un movemento falto decontido ideolóxico preciso, que se move nun tépedosocialismo.

, 84~:

~

Frisia, con 2.000.000 de habitantes, canta cafrisón co'mo língoa nacional, falado polo 20% dapoboaci6n. 1.250.000 habitantes pertenecen ao Estadoholandés, 749.000 ao Estádo alemán, e 1.000 ao Estadodanés. A reivindicación da nacionalidade Frisia. ten 'uncarácter eminentemente cultural, aparecendo o seucarís máis político na parte holandesa. En 1.965 creóuseo Partido Nacionalista Frisó.n, precisamente na partedevandita, ·que se amosa comp democrático efederalista.Hai algunha tendencia comunista e nacionalista, sobretodo entre os estudantes (Movemento Sonde, re·vistapublicada en Amsterdan, que vencella a opresióneconómica á opresió.n nacional).. Dende lago, dansetodas as condicións ouxetivas pra un - movementonacionalista revolucionario: desemprego, emigración,crisis da agricultura, colonización industrial, perdaprogresiva da identidade nacional, etc..

De todos os casos espostos hastra eiquí, pódensetirar unhas concl,usións xeneráis, moi ilustrativas, sobreo carácter da opresión nacional na Europa Occidental eas fondas motivacións d'os movementos, nacionalistas.

A primeira delas é que o problema nacional tenunha t'aramplitude en Europa Occidental que, práctica­mente, cáseque ningún Estado (soio Portugal e Islandia)é alleo ao problema.

A segunda das conclusións é que, polo regular, at.9ta'lidade dos casos analizados son colonias ou áreassubdesenvolvidas, con forte emigración, respecto doÉstado imperialista. fl,s escepcións relevantes son oPrincipado de Catalunya e Euskadi Sur.

Terceiro, en todos os casos, houbo unha forterepresión nun período histórico determméJdó po-r:"parte dañ~cio··ñ imperialísta~·,-co-ñ-for-rñ"ád6r'a dó Estado mode·rno,

85

Page 42: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

pra dominar á naclon asoballada. Hoxe, frente aosmovementos de liberación nacional, a represiónimperialista coa s'úa persecución amarte é unhaconstante en todos os Estados europeos autotituladosdemocráticos, estando incluso, nalgúns deles, ésplícita­~mente prohibidos os ataques á ·"unidade da patria" noCódigo Penal e mesmo na Constitución. Eisí, en Francia,prevénse penas de hastra dez anos de cadea porcuestionar a estructura unitaria do Estado~ En Inglaterraprodúcense cadeas de 'catro a vinte anos contra dosnacionalistas galeses e asesín'ase despia"dadamente nasrúas aos patriotas irlandeses. A represión é violentacontra dos corsos. No Estado Español, curiosamente, asúnicas forzas políticas sin legalizar son as verdadeira­mente nacionalistas, OU' ben as que atoparon máisatrancos pra legalizárense.

Cóarto, todos estes movementos pasaron por unhaetapa á P~IG,u.r.a~',dun'tí-a--d~fi'nl'ción e dunha 'práctica quefqr·z.o··sar:ne.ote aC.aba caendo no an~limperiali,smo

·r(l~,~t~tL~flJ't,~...~~! Pq~-9, ~anto, 'no s<?ci~.lismo. Xa que lago,todos teñen un proceso na :súa definición popular eprogresista, ouxetivamente i~eludible e necesaria.

Quinto, en todas estas nacións, un' enemigofundamenta~.. ~. o sucursalismo pqlíticQ e,9"entr.,á-iD~"~o,.a

rede, .que ao servicio do' Estado unitario e do imperialis­mo teñen 'móntado os' medios de comunicación, os

I sisiémél,s de propaganda, as .Ieises parla n1 entarias e °i sistema electoral, unitar.i.S1as e, polo tanto, discdmiñ'ado-[ res .'e.pe.rp~~,~a'C!9.~es.do. asoballa ni-eñic;nacionar.-~--·~

~. E sexto, polo seu contido e polos ouxetivos~ perseguidos, os mo,,;emE;rú'osde-liberaCiórlnaéiól1ili enfl' Europa'-son "o"enemigo máis" mortal que teñen to"das' as~t~: eslr·0~t~.(~"~,·9..º·~~ap¡~alismo na súa fase i.mperialista; po!~.~ ta'!Jo, única garantía da súa destrucción real.~~ 86.~l.

1\:';v.'~;,

111. O PROBLEMA GALEGO

t;

L

\

'~J

1

Page 43: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

111.1. A caracterización nacional de Galicia; a- teoría do nacionalismo galego onte e

hoxe '-

No século XIX non se pode ainda falar denacionalismo, sinon dun sentimento galeguista que seconcreta nunha práctica de tipo rexionalista. Os nomesde Brañas e máis de Murguía van unidos a esta etapa naque se d~scubre Galicia como realidade .diferenciada, na·que se fai unha tímida defensa da nosa língoa, na que sesinte a necesidade de autoorganizarnos a nivel da nosanación," É a reacción de individuos pertenecentes ápequena burguesía intelectual, que escomenzan' adiscutir o papel que lIe tocaba desempeñar ao naso pobodentro da estructúra unitaria e capitalista do EstadoEspañol. Dende entón, o galeguismo ten un marcado'carácter populista, é decir, alternativa paternal dapequena burguesía pra defender os intereses das nasasclases traballadoras, fundamentalmente labre9._os emariñeiros.

É no 1.916, coa fundación das Irmandades da Fala,por dous mozos que proviñan do republicanismo, LoisPorteiro Garea e Antón Vilar Ponte, que os galeguistasescomenzan a autotitularse nacionalistas. Tamén, en

89

: !1 ¡

:J

¡1¡

i4

- ,

Page 44: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

1.920, Risco teoriza sobre o fenómeno nacionalistagalego. O rexionalismo era, polo menos, superado a nivelideolóxico. Mesmo chegou a haber, xa en 1.925, gruposde nacionalistas que idealmente se considerabanarredistas ou separatistas, quen curiosamente, falaronde dominio español sobre Galicia e non de dominiocastelán como fixeron ,os nacionalistas de carácterfederalista (Sociedade Nacionalista Galega Pondal,fundada na emigración en 1.925). De todas maneiras,dende cedo, 1.929, esistíu tamén a alternativaseudogaleguista de facer política 'en Galicia prapromocionarse personalmente a nivel de Estado eGoberno españóis e reforzar a situación colonial do paísdende dentro. A esta mecánica e a estes interesesresponde a fundación da ORGA (Organizacipn Republi­cana Gallega Autónoma), covacha de señoritos vilegosespañolizantes, autonomistas e republicáns, querematóu por se integrar na Izquierda RepublicanaEspañola, despóis de ter demostrado abondosame-nte oseu espíritu -politiqueril e o seu pouco vencellamentocoas masas populares galegas.

Frerlte a esta manipu.lación da pequena burguesíaespañolista, e pra encarar as necesidades políticaspopulares da nosa nación, fundóuse en Pontevedra" nosdías 5 e,6 de Nadal de 1.931, o Partido Galegu'lsta, porpart'e de mozos' de eslracción policlasista, de diversastendencias ideolóxicas, con escasa militancia previacáseque todós eles: O Partido Galeguista, como o na­cionalismo das Irmandades da Fala, mantén unhascaracterísticas moi sintomáticas da posición idealista eambigua 'da, pequena burguesía intelectual vilega. Estascaracterísticas concretaríanse en: 1) a consideración danación como un fenómeno natural, non como unfenómeno historico e de clase; 2) a identificación da

90

nación, sobre de todo, co mundo rural; 3) o entendemen­to do problema galego como un problema de rexenera­ción mor~l~ ~) a identificación de Galicia cos labregos ecos marlnelros, como clases traba"adoras máisimpor~an~esesquecendo o papel da clase obreira por sercuantitativamente insignificante; 5) defensa da alterna­tiva cooperativista,. idealmente apartada tanto docapitalismo corno do comunismo; 6) defensa teórica dodereito de a.utodeterminación, pero concrec'ión prácticanun federalismo vagoroso; 7) defensa da cooficialidadeda lín~oa xa que.se pen~a que esiste bilingüi~mo; 8)creencia na dualldade cldade/campo, como ~elación

opresor/oprimido.

Compre, non -obstante, salientar que o PartidoGaleguista contiña unha c~rrente claramente popular ede esquerdas, representada por homes como Castelao eSuárez Picallo. Ambos os dous tentaron concretizar oproblema nacional como un r problema das clasestraballadoras, intuindo a importancia da clase obreira prao ~ovemento nacionalista. Foi esta ala esquerda a queparti,ci~óu activamente, durante a guerra, a favor deRepubllca, chegando moitos a seren asesinados ouvérense obligados ao esilio. Con anterioridade, arredorde 1.935, a traición dereitista, culturalista e elitista,afastóuse do Partido en vistas da concreción cada intremáis popular, que iba tomando (Vicente Risco OteroPedraio, etc.). Ao Partido Galeguista non lIe deu t~mpo acontar cunh~.base de masas. Veleiquí porque, nopanorama polltlCO galego dos anos trinta, a presencia dasforzas de esquerda españolista era abafante, tanto nomundo obreiro co,mo na pequena burguesía ou no mundolabrego (PSOE, anarquistas; centráis sindicáis, UGT,eNT... ).. A corrente galeguista representa, pois, oculturallsmo, o escomenzo da vida organizativa, soqre de

91

,n,''-{-; ~

Page 45: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

todo a nivel labrego, e o prantexamento do problemanacional cun mínimo de coherencia por primeira vez nahistoria de Galicia. Neste sentido, Ca'stelao é unha figurapolíti'ca de importancia escepcional, tanto na teoría comona práctica, do nacionalismo de esquerdas, sin o que no'nse podería esplicar o pensamento do nacionalismorevol~cionario posterior, nin polo tanto a traiectoriapolítica do país na postguerra.

Efectivamente, en Castelao está, sin ambigüeda­des, a afirmación de que Galicia é unh~ nación,utilizando a definición ofrecida por Stalin·, pero chegandomáis lonxe, pois vencel.la o concepto de nación ás clases _saciáis oprimidas ("pra eles, refírese a labregos.e ma­riñeiros¡ aTerra é unha,'- nación asoballada"). Conse­cuentemente, defende a necesidade de autoorgani­zarnos políticamente ao nivel 'da nosa nación, motivopolo que nacéu o Pa,rtido Galeguista. Tratábase demontar na práctica unha línea- política ao servicio dosnosos ¡.ntereses, que servira de alter'nativa ás traiciónsque os partidos bUr'gueses e da esquerda facían do pobogalego. A defensa do dereito ,de autodeterminaciónapa.rec~ clarificada como un producto fundamental praloitarmos contra do imperialismo. Dende esta perspecti­va, independencia e solarid~de son non soamentecompatibles sin6n complementarias. De todas asmaneiras, no aspecto económ,ico, Castelao confundfaindependencia con autarquía, o que Ile fixo serescesivamente prudent~ e limitado neste nivel do seupensamento. Poi demáis, a nivel previo pra unión en pépensamento. Pol~_~.E}m~is, a,. nivel poHtic:o:~ultural,.entendíá a indePendencia con toda correCClon, estoe;~·com'o·~'un~r·equisitop-revio prá unión en pé de igual-dáde.: Tamén foi clarividente na correlación entre an­ifimperiali'smo e internacionalismo verdadeiro, hastra

92

o estremo de afirmar que a unlon internacional delabregos,' obreiros e mariñeiros acontecerá, previaabolición dos Estados imperialistas e''Previa ruina dosiStema capitalista actual. Non ten nada de estraño quelre~de'ra"'ú-'nha importancia fundamental aos labregos, nomovemento político, porque son maioría na nosa nación,pero non esquecéu a importancia, pra evolución futurado problema' nacional, de que os obreiros se integ.rarannel. Veleiquí por qué' Castelao, non sendo nada·anticomunista, chegóu a pensar que o s'ocialismomarxista era bon pra os países industrializados ou pra asna'cións agrícolas, con grandes latifundios. Conpresupostos tan nidiamente antiimperia,nstas nada deestran6" ten- que fixera unha disección maxistral doimperia.lismo lingüísti.co, chegando ~ criticar o suposto

. bilingüismo, pois semellante situación non é natural,-ademáis de ·ser'un factor de perturbacións sicolóxicas detoda"'casté', é· afirmando que a língoa propia é .!--In factor'determinante e decisivo prá coherencia social dun pobQ.O 'seu espec'ial fincapé en re.marcar a" dignidid'ade dalíngoa galega, ademáis de por sí mesma, por ser utensiliodas clases traballadoras, a súa bulra dos imperialistasfracasados. dos .pragmatistas e dos mitólogos do idiomauniversal, convirten o seu'pensamento lingüístico nunhaesposición crítica, ind'a hoxe de gran utilidade.

Castelao representa a grande contribución,necesaria históricamente, dun pobo colonizado pra o queos análisis do sistema capitalista en abstracto, feítos polomarxismo tradicional, non abondan. ,O pensamento deCastelao ven, no nO$o' caso, a cornplementar au'marxismo, non a con'tradecilo. É a grande aporta¿i6n quenos deixa albiscar a particularidade'oa-cóhtradicción. Por

1(' e-so, toda verdadeira interpretación marxista de GalJciaIr ' tivo que contar con el. Todo o movemento n'acional-

93

i~

i

LLr

" i.;~'

j

¡

Page 46: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

1,.1..\

.1

popular galego tenno como presuposto.

A línea nacionalista, coa desfeita da guerra civil.non continuóu na súa actuación siquer fora subterránea.Quedou operante algún persoaxe da dereita seudogale­guista, identificado co novo réxime (Risco,' Filgueira.Valverde, etc.). Por outra banda, os que sobreviviron águerra, dentro de Galicia, empeñáronse en levar adiante,de xeito esclusivo, unha actividade culturalista,reafirmando posicións políticas puramente liberáis,~uropeistas e cosmopolitas, típicamente pequeno­burguesas, que xermolaran no Partido Galeguista.Estacorrente era soio tácticamente galeguista, e ~ súarepresentación máis pura témola no "piñeirismo",actitude que condicionóu a boa parte da mocedadeintelectual nosintres cruciáis dos anos cincoenta asesenta. Conserváronse os aspectos máis reaccionarios,antinacionalistas e proimperialistas que estabanacochados no galeguismo histórico. .

Por todo o devandito, houbo que esperar abenentrados os anos sesenta, fase do despegue daburguesía monopolista do Estado Imperialista Españolpra que se prantexe a ruptura coa inactividade política eorganizativa do "piñeirismo", ofrecendo unha alternati­va nacionalista de verdade. Como producto desta creba,da necesidade de combater os mecanismos de agresiónimperialista que se estaban a abalanzar sobre de Galicia,de recobrar a mínima conciencia nacional queintensificara a conciencia colectiva e popular, de facerpolítica acorde cas intereses populares galegos, xurdeu,en 1.964 a UPG (Unión do Pobo Galego). t un intre enque non había partidos nacionáis galegos nin burguesesnin pequenos burgueses. t a primeira respostaorganizativa do nacionalismo despóis da guerra, e aprimeira resposta marxista ás necesidades dunha nación

94

colonizada.

Dende entón hastra agora, o difícil, lento, peroimparable ascenso do movemento nacional-popularlevóu a que se tinxiran de nacionalismo formal todas asorganizacións de esquerda, que non teñen unha prácticanacionalista sinon sucursalista. Esta actitude dá lugar aformulacións ambiguas que, no fondo, son seudo ouantinacionalistas, inda que se teñan que adubiar cunhafraseoloxía, típica dos movementos de liberaciónnacional. Tratan de eludir o problema nacional,admitindo teóricameniea eSlstencia do mesmo.

O denominador común a todas estas formaciónsseudonacibnalistas é o de facer idéntica a esplotacióndfis Clases traballadoras en todas as nacións do mundo.De~ta maneira, o problema nacionaí qUeda reduddo'a ünproblema de opresión cultural ou, todo o máis, unproblema de opresión política, derivado da falta dedemocracia, ou de autonomía da nación oprimida. Indanos casos de partidos nacionáis, formalmente nonsucursalistas, cáese no economicismo pois desvincúlaseou sepárase a loita social e de clases da loita nacional,porconslatúalas dúas etapas, dous ouxetivos diferentes,e"ri absoluto interrelacionados. Redúcese, entón, o

. problema nacional á esfera puramente superestructural,chegándose a argumentar con que hai que defendertesis moderadas, como as autonomistas, porque ainda""'-.non esiste conciencia nacional no pobo. Non se dubidada conciencia de clase, pero sí da conciencia nacional, coque se está a facer unha dicotomía a todas lucestrabucada pra xuzgárernos a potencialidade € aviabilidade do movemento nacional-popular. Estasperspectivas,' enunciadas dunha maneira dereitista noterreo social, levan á tesis de que o galeguismo (prefíreseesta palabra á de nacionalismo) é hoxe patrimonio de

95

Page 47: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

todas as formaci6ns políticas, .mínimamente democrá­ticas, señan de dereitas ou de e~querdas, pois todossomos autonomistas', todos quere·mos a' solución dosproblemas da nosa Terra'e todos estamos, por supostomoderadamente, dispostos a defenderen a súa'língoa ecultura. Estes son os prantexamentos, por exemplo, do·pif\eirismo e adláteres.

Na realidade, este seudonacionalismo non é máisque un rexionalismo ao que lIe hai q'ue engadir a

, dimensión cultural. No seu fondo, está a peculiaridadedunha cultura, e a identificación desta coa sociedadeagraria, ,'cos labre90s. O problema nacional q~~da

s~"mprtL~Wuid>o,poj~.!:l~,::,_~}J:!!JW~~~ñíá(te~!~~s~~s~ni!1_.t¿n ,problema de práctica e autoorganización política, sinonde·~a-·~~isiOjado-e·reCrOJ1_V~¡'sI'Ó'rí~cJasf'orma'cIÓ'ns'su'cürsalls- I___9 .., - ..,_~.., .~..~ ... ',' _......_..........'.~_.·'... r_o_ ·... ·0 .r..-.'.._ ........ -. J

~isái~s~~~~~º·~g~ie~~~~~:-i·d~~~erenp~~~¡;~~te~dunha práctica pO'lítica seudonacionalista ten afirmadoque Galicia é Extremadura máis problema cultural (Verdeclaracións de Xosé Manoel Beiras en Unha ducia de .galeg05). A especial articulación socioeconómica do paísnon se ten en canta pra nada na realidade, sinon co~o

mero análisis científico pra incidir no peculiar, pero nonse ve por ningures a determinación que a estructurasocial e económica ten que exercer sobre a fasquíapolítica do país e as alternativas que lIe compren. Oproblema deste seudo'nacionalismo está en que a súapráctica será sempre abordable por calquera partidosucursalista, xa que os ouxetivos duns e doutros sonasimilables. Este é o caso de coincidencia táctica detodos eles ca españolismo hexemónico de esquerdas,agás en cuestións personalistas ou referidas a un puroideoloxismo verbal. É decir, o seu papel é o de comparsaslexitimadoras.

96

Frente a esta ambigüedade, érguese o MNPG(Movemento Nacional-Popular Galego), cuio orixen é,como xa dixemos, o primeiro xérmolo de nacionalismoreal despois da guerra. A súa evolución representa aúnica práctica coherentemente nacionalista e conincidencia popular na nosa nación. Houbo moitos anosen que, inda teóricarnente, calquera presupostomínimamente nacionalista era soio deten'dido e asumidopolo MNPG.

É indubidable que toron os combates e oprogresivo ésito do MNPG os que determinaron agaleguización formal da dereita e esquerda españolistas.O MNPG ten a súa razón do ser na realidade empírica,histórica de Galicia, claramente vencellada a unhaperspectiva social de c'arácter popular. Preci,samente, napercura da caracterización económica e social da nosanación, chegóuse á conclusión teórica, contrastada polarealidade e a práctica' diarias, de que Galicia é unhanación colonizada. Este praFltexamento implica que odereito de autodeterminación do noso país ten un claro·contido econó,mico e de clase, polo que as alternativasaxeitadas teñen que iren necesariamente a carón deproiectos progresistas, encamiñados á liberación dasclases populares.

Esta perspectiva determina, de forma especial, aposición, o papel e máis as características do proletaria­do, no conxunto da nación. Veleiquí por qué razón, todosos proiectos de loita real polo socialismo teñen que serenproiectos nacionáis e anticoloniáis, vinculando dunhamaneira especial 80 proletariado, clase cualitativamentedeterminante pra ~o proceso revolucionario, con outrascrases populares, especialmente os labregos, moiimportantes cuantitativamente e mesmo polo seupotencial e necesaria práctica antimonopolista.

97

;

..

Page 48: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

Efectivamente o MNPG é un producto da interpretaciónmaterialista da realidade concreta, e a espresiónmanifesta de que a loita de clases debe tomar, ensituacións e intres históricos determinados, a forma deloita e revolución nacional-popular. Soio co análisis

. detallado destes presupostos podemos catalogar a unmovemento de nacionalista nunha colonia. ,__

,,.;,-.

Resu Ita anti marxista e anti-revol uciona rió aactitude daque-Ies que ceden teóricamente diante daspresións da realidade e do combate político ao decirenque Galicia é unha cuasicolonia, unha semicólonia óuunha colonia' pero interior, que tratan de xustificaretiunha práctica sucursalista e homologada coa métrópoli,ademáis de faceren unha utilización liberal, idealista eutópica, por innecesaria e non material, do dereito áautodeterminación.

Eisí pois, o nacionalismo galego do MNPGconcrétase na loita pola soberanía nacional que,forzosamente, dadas éAS características da nosa nación, éunha loita contra do capitalismo colonial. O dereito deautodetermi nación requ ire eiqu í u n ha necesa riapráctica ideolóxica, organizativa e política, previas eimprescindibles pra acadáremos a liberación nacional esocial do noso país. Velaiquí a única interpretación ealternativa coherentemente marxista, esto é, materialis·ta, do problema nacional.

98

111.2. A opreslon nacional en Galicia: aopresión económica.

O capitalismo domina aínda unha parte considera­ble do mundo. Moitas vegadas este dominio capitalistaexércese sobre realidades socioeconómicas que nonresponden a este sistema,sinon que representanimportantes parcelas de precapitalismo. Estas parcelasconviven e teñen unha funcionalidade específicarespecto do sistema capitalista dominante e esplotador.Velaiquí por qué razón as consecuencias que xenera ocapitalismo non son as mesmas en todos os lugares daterra.

A estructura económica de Galicia, e xa que logo asúa estructura social, son o exemplo típico da esistenciadun gran sector precapitalista dominado e en funcióndun capitalismo, específico no seu desenvolvemento(capitalismo colonial), ambos os dous caracterizadoresdunha realidade nacional dentro do Estado Español.Aínda perta do 60% da poboación activa galega sontraballadores por conta propia, traballando na agriculturafundamentalmente, e tamén na pesca de baixura, comoartesáns ou nos servicios. Este sector vese cada vez máisafectado por unha agresión directa do capital monopolis-

99

. ;

¡ ,;! !, :

¡i!Idt¡Id

H

"

Page 49: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

1I

; :: !

;

barata prá emigración, espropiaclon do escedenteeconómico' ou o seu destrago no interior, sintomáticosdunha estructura productiva caracterizada pala esporta­ción de productos que non completan o seu ciclo detransformación no país, sempre en beneficio do E.I.E. edo imperialismo europeo e occidental. Nembargantes, anivel. oficial esta situación dependente, subordinada,colonial, interprétase en términos de que esiste unhadistancia temporal na evolución económica de Galiciarespecto do Estado. Esta distancia salvaríase esclusiva­mente, asegún algunh,as alternativas, concentrando ohábitat e a poboación, e industrializando sin máis. Non sediscute pra nada por qué causas e con qué intencións sebenefician os procesos concentrativos (políticas dePolos, asentamentos, concentracións escolares,supresións de fairas 'Iocáis e comarcáis ... ) e industriali­zantes (proiectos de elevados costes saciáis, desarticu­lados co resto da economía, intensivos en capital, como aproiectada central nuclear de Xove), nun país caracterí­zado pola dispersión a todos os nivéis e polo gran peso daagricultura. Noutras alternativas, chégase a afirmar queo crecimento económico do Estado Español, consideradoglobalmente, elim·in.ará os desequilibrios por sí mesmo,recomendación esplícita do Banco Mundial en 1.961 noseu "Informe sobre a economía española", naturalmen­te seguida con toda fidelidade.

Esiste, ademáis, un acelerado proceso dedesposesión dos nasos medios de producción e dasnosas fontes de riqueza, polo capitalismo colonial, ocapitalismo de Estado -INI-, e algunhas multinacionáis,como está a ocurrir coa alarmante espoliación mineira,apenas encetada. Tamén prodúcese a absorción deempresas galegas por capital do Estado Español, e dabanca "rexional" pola gran banca española. Mesmo a

101i

I

\o : 1

ta, en connivencia coa política económica do Goberno,que o vai insertando progresivamente nos mecanismoscomerciáis, financieiros "e crediticios, do capitalismo.

Por outra banda, o sector moderno da industria,ru ín c'ua ntitativa'mente, intensivo en ca pita I ennumerosos casos, sin pulo dabondo pra ab'sofber amande obra do propio país, evidencia o destrago do escedenteec·oíi6mi.co xenerado en Galicia. Esta industria abrangueúnicamente as prin~eiras fases -dos ciclos productivos(celulosas, refinado de petróleo, esportación de enerxía),ou, ~os casoS dá construcción naval e do automóvil, soioos últimos. Ademáis, non hai articulación entre estaindustria' e ,8 agri~ultura"-'a(i'país(feble desenrolo daS'indlJ"stria~ alimentarias; 'a-üs-e-néia dun sector productorde bens de equipo prá agricultura, etc). Inda enriba, apequena e mediana industria nacionáis va'nse arriJinan-,~_o-·_-si Í1 se-ré-ri-""'s upi anta da s por o La tr as modern as¿i'uto··xeneradas. En definitiva';~ s'oio "un'h'a'*parte"¡:iiduciaa'do' valor' final 'dos productos do primeiro tipo de industriaqueda en Galicia. O segundo tipo representa un sectormarxinal e en crisis. A consecuencia social de todo odeva ndito é que non ~e·si"sfa uñha --'clas'e obrei ra'cuañtifátivaiñe-ñie'lórte'e ~d'es'eonvóltá~o'e~stáiidó"'ademáis

fmtemente cónce'ñtrada'~'-pó'r'-"sectores'- (co'nstrucClón,mefarúrxica'~oe -anmentación), con dOlis ri'úcleos espaGiáissignificativos: Ferrol-As Pontes 'e .' máis Vigo-bisba'rra.L1ñlía graOnde parté'do pr~oTe'fa7iado galegotral)alla~en

p~s~jb~~i.º_i·~n_~se~.p,~esas,manté~~.ose,en.moitoscasos, como propietario persoal no campo. traballadorpor ._~c.o.nt~ ._ .. Rf9P.i,a. Esta é a figura do proletariado~~~,s~cJQr..<iª_~~§~.Q~r_~I!.a:!i~!~~~,!:!,o..,qqe~c'fañespecialmente salarios fDoi por debaixo da media estatal.

"""'-A-~"t"ü-ñcior;oaiidadeglobal da economía galega, no :contesto do Estado Español, é a de servir de man de obra .'/

100

Page 50: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

~.

única escepción relevante neste terreo (sin que eso sirvapra xustificar os seus compromisos ca gran capitalespanol, ben demostrados 80 langa da súa esistencia), oBanco Pastor, rumoréase que vai ser absorbido por un'dos máis importantes grupos bancarios do Estado, entanto que Fenosa, principal empresa do grupo, é, napráctica, unhasucursal- de Iberduero. O pollco e ruincapitalismo autóctono estáse esfarelando, comodemostran, sobar de todo, as empresas conserveirastradicionáis, unha parte do sector pesqueiro, ospequenos asteleiros, actividades vinculadas á madeira,

. e, en xeneral, pequenas e mediana's empresas,particularmente vulnerables á crisis económica edesprovistas de calquera apoio' cara a súa posiblereconversión. .

En conclusión, a política económica do EstadoEspaf\ol incide na economia galega de tal maneira quecumpla a súa función subordinada e colonial. Eisl odemostra a poHtica, agraria' (montes comunáis, SSA,politica de precios agrícolas, 'etc), a política pesqueira(poHticacrediticia irracional e antisocial, Plan Marisquei­ro, roubo das praias, esplotación irracional da's rras efalta de coidado das mesmas, sistema de comercializa­ción 'de peixe, convenios internacionáis d-e pesca, etc.).Inda enriba, a empresa pública non actúa en Galiciacunha visión de conxunto da nosa economía. Astano,Barreras e Alvarez, pertenecen ao INI porque houbo que"s.ocializar as pardas"; Bazán e a Fábrica de Armasresponden á lóxica' dos intereses militares; a .EmpresaNacional de Celulosas e PetroJiber teñen grandes costessociáis, ademáis de non completaren todo o procesoproductivo no país; Frigsa sir'l'e de recollida de ma·teriaprima, carne, en condicións abusivas pra os labregos;Sodiga é pura demagoxia; a Calvo Sotelo está eiquíporque non lIe queda outro remedio. A todo esto habería

102

que engadir o sistema impositivo que perxudicaclaramente ao pafs, ~ a polftica de gasto público,fo~temente centralizado, subsidiario da empresa privadae Incapaz de acometer as inversi6ns básicas pra o nasodesenvolvemento. Tamé.n a polftica' financieira ecrediticia determina, dunha maneira fundamental, asalda d~ escedente económico do naso pafs. Véxanse,por exemplo, as normas prás Caixas de Aforro, a prácticada Banca privada e, inda máis sintomático, a propia dasEntidades Oficiales de Crédito. Hastra a polfti·caarancelaria artellóuse, polo xeneral, en perxuicio daeconomfa galega. A polftica de transportes e comunica­cións sirve pra perpetuar a invertebración do país e asubordinación de Galicia á metrópoli. Nos casos en quese lexisl6u especfficamente pra Galicia, ffxose demagó­xicamente, pero sin que' 'as consecuencias fora'ndiferentes ás de costume, cando non contraproducentes.Inscrfbense n'este contesto a, polftica de Polos deDesarrollo, a Gran Area de Expansi6!1 Industrial deGalicia -delimit~da con criterios caciquiles, sin maior

- fundamento económico-, o Plan Galicia de Educación,o oficialmente fenecido Plan de Ordenación Territorial, odiscutible Plan de Accesos, a irritante concesión daAutopista do. Atlántico...

Todo este entramado de polftica económica reforzaa esplotación ca,pitalista das clases populares, polo quese pode falar dunha superesplotación dos nasosobreiros, labregos e marif'\eiros, na medida en que sonclases populares dunha realidade colollial. Velahf como,asegún o INE, o "equipamento familiar" en Galiciaapenas rebasa a mitade do equipamento medio a niveí deEstado. Como xa dixemos, a loita de clases toma, enGalicia, unha forma nacional, porque a realidadesocioeconómica eisf ten que esixilo. O estado daeducación e da medicina, o grado de esplotación da nasa

'103

1IHti

11H

'1,i

Page 51: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

clase obreira, os mínimos de seguridade e hixiene notraballo (van contados xa 26 martas en accidenteslaboráis, soja no complexo de As Pontes), os moi baixosnivéis de ingreso por traballador no agro en relación caresto do Estado Español (menos do 40%, asegún datos doBanco de Bilbao, referidos ao 1.975),' a emigración·sangrante... non son máis que datos empíricos da nasaespecificidade. Esiste un dato ben sintomático: a tasa deactividade (relación entre a poboación activa e apoboación total) é moito maior en Galicia que no EstadoEspañol, ou seña, traballan proporcionalmente moitosmáis vellos e nenas (47% frente'a 37%).

A, economía galega caracterízase, entón, por undesartlculame'ntohipertrófico, tanto a n'ivel espacia',como sectorial, pala falta' de armonía e coherencia a

.todos· os niv.é.1s. Polo tanto, pro~úcese ~ri tipo~"d~cre'cemento cJ,J..í.as. consecuencias son perpetuar ocaráéier"'''colonial e dependente, a reproducción dosUbdesenrolo. A nivel económico, Galicia é im ááia típicado capitalismo colonial. Esta opreslóñ' económíéa é' abásica e determinante da opresión nacional, a que fai.9~' e.~G~.Li.~ia, otérmino nación estéña'cangado duncontido de clase específico. .,. . .-- '"" ..

104

111.3. A opresión política.Dende o século XV pódese falar de opresión

política de Galicia pola" monarquía imperialista de basecastelán-andaluza, cando prácticamente queda sininstitucións propias de goberno e sometida, pra todo Úpode cárregas e pra ningún dereito, a Castela. Noné, polotanto, unha relación comparable á artellada pala mesmaépoca histórica, máis ou menos, con Navarra e conCatalunya. Hai que falar de dominio do Estado colonialespañol dende finales do século XVIII, coincidindo coaformación do Estado burocrático e centralizado, cones'tructura capitalista, no que Galicia cumplirá, cadaintre máis definidamente, unha función colonial. ¡; apartir de entón cando haj que falar de "españolismo" enon de "castelanismo". Mesmamente o concepto ",,-, "político de ser un cidadán español empeza a esistir apartir desta época. A opresión política, polo tanto,iníciase con actos de forza, pero cada vez faráse conmétodos májs estructuráis e de funcionamento dosistema.

Co desenvolvemento do capitalismo, o tipo deburguesía que vai xermolando en Galicia é de orixenestranxeiro, no que toca ao comercio e aos incipientes

105

Page 52: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

,~,

núcleos industriáis (cataláns. bascos, maragatos). Outraten a súa orixem na fidalguía que se vai integrando comopequena-burguesía burocrática, vencell~da ao ap~re~lo

administrativo do Estado Español centralizado e unitariO,clase que vai dar moitos exemplares á po~rtica española.eás institucións coercitivas como o Exérclto ou a Guardia·Civil. Logo, pódese decir que non esiste burguesíanacional autoxenerada que teña a súa base nas finanzas,no comercio ou na industria, cuantitativamenterelevante e cunha mínima coherencia de clase.Nembargantes, foi sempre moi importante a pequenaburguesía burocrática de base vi lega, abogados,militares, cregos, etc., que precisamente se fixeroncunha grande parte das terras cando a Desamortizacióneclesiástica, dándoas en aforp aos labregos, establecen­do un sistema de propiedade meramente rentista. Estacomposición tan feblemente burguesa fai que en Galicianon se poda falar de burguesía nacional, sinón de

, burguesía intermediaria, porque actúa co~~ correa .detransmisión das pautas políticas e do dominiO exercldopola burguesía que usurpa o poder no Estado Espa~ol.

Esta burguesía nace, poís, int~~rada na, mecá,nl.cabürguesa española e ao seu servIcIo. De ahl que VIVlrasempre tan de costas ao país, política e culturalmentefalando, inda que fora un peón fundamental pra exercer odominio sobre o pobo galego. Todos estes sectoresburgueses foron sempre aliados propi~ios p~a articular afunción colonial de Galicia, son os aliados Internos quedesenvolve e necesita todo o tinglado colonial. ,Hoxeco-!!'o onte, o cacig.IJ.~!!,_o_~<?!.'....~~áis_q~e.~ r_~~~!!~}~~'daiñcrustª~j9.[Ld~tste!? se~~9!..e.~ .r.lº-J)par~.J.I.<J ~u ~~,C!~!.ICO eiri"sthucionaI dun Estado que necesita e reproduce unsxeñaár'mes'-e~vrxH~i"il'te'sácservicio do status políticodOrñináiité'¡n:amblo dasfarangullas de poder especul~rcoa"miseria '8 coa discriminación. É un fenómeno típicor .-.

106

dos Estados burocráticos, centralizados no seufuncionamento, diante dunha poboación non integradanin social, nin económica, nin políticamente nasinstitucións oficiáis. Eisr funcionaron sempre asinstitucións oficiáis pra o mundo labrego, as Diputacións,os Gobernos Civfs, etc. Namentras, as institucións eformas de vida autóctonas van esmorecendo oumantéñense vivas pola forza da necesidade popular epola pervivencia das estructuras económicas e sociáisprecapitalistas, ao marxen e ignoradas pola superestruc­tura xurfdico-administrativa oficial (a parroquia, o dereitoconsuetudinario frente ao Código Civil, a Lei de Augas, aLei de Montes...).

Galicia, dentro do sistema do capitalismo colonialque paoece, foi sempre acéfala políticamente, carecél;Jde Estado propio, dunha clase social, na época doasceñso dabiJrguesfa, necesitada da súa 'creación, oucon forza dabondo pra dar pulo a reivindicaciónsnaCionalistas dende a perspectiva burguesa ou pequeno­burguesa. O movemento nacionalista tivo, dende ocomenzo, unha clara intencionalidade popular.

Galicia non foi máis que un anaco de España que oElE estructuróu administrativamente como lIe veu engana. Dividíuna en catro provincias que ademáis nonabranguen a totalidade do territorio histórico da nosanación. Coas demarcacións eclesiásticas ocurre omesmo: a diócesis leonesa de Astorga abrangue unhaparte de Galicia. Nembargantes, curiosamente, adaptá­ronse militarmente: sempre houbo un Capitán Generalde Galicia. A acefalia política agudiz6use e perpetuóuseco feito, cada intre máis progresivo, de contar Galicia conpouco peso económico e demográfico dentro do Estado,aspectos estes que o sistema parlamentario unitaristacontribúe a manter, pois, inda na situación máis óptima,

107

~-,i

¡ :

¡ ,i i1"1','-1

1

1

:;

'1

j

I:1tII1~ !

Page 53: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

os galegos somos unha minoría electoral dentro do.Estado Español.

Unha realidade económica e política como a queestamos a esbozar, cunha función tan claramente

.colonial dentro do Estado Español, padece socialmenteunha ideoloxía dominante, cuio denominador comúnconsiste en co'nsiderar a realidilde p'ropia como residual,réspecto da realidade maior en que está inmersá~ Nóscasos de maiar sofistificación, a ideoloxía dominanteadquire posturas compensatorias, ideáis, consistentesen pretestar que se persigue a solución dos problemasreáis do país, pero cunha práctica totalmente homologa­ble coa que se realiza a nivel de Estado, a nivel daunídade maior á que se está sobordinado. A ideoloxíadominante é, poís, sempre a ideoloxía da unidade a todosos nivéis: unidade territorial, unidade política, unidadepopular ou de clase, coa que se quere invalidar anecesaria e inescusable autoorganización, dende todosos puntos de vista, que lIe compre ao noso pobo, comorealidade económica, social, política e cultural oprimida.Lóxicamente, as organizacións de ámeto estatalxustifícanse a sí mesmas e diante do pobo en nome deque os intereses de clase e os enemigos son soio un,acusando ás organizacións nacionáis de divisionistas edebilitadoras. No caso da esquerda, arguméntasedemagóxicamente coa identidade de ouxetivos e cointernacionalismo proletario, esquecendo que onacionalismo popular non separa sinón que unematerialmente, debilitando ao enemigo com(m dunhamaneir~ real, polo que é unha garantía de verdadeirasolidaridade internacionalista. No caso das dereitas,arguméntase en nome de que hai realidades intanxibles,que é ir contra natura discutilas. En calquera caso, aideoloxía dominante, unitarista e antinacional, abstracta

108

e antimaterialista, cínicamente moralista, é o productotípico do capitalismo na fase imperialista, fase na que sereforza a súa estructura de dominación, pero tamén naque se encirra todo tipo de reivindicación anti­imperialista .

A·falacia de que "la unión hace la fuerza" está enque, dentro dunha estructura unitaria e imperialista, nonfai máis que reforzar e sacralizar o que esiste. A claveestá en quén se debe unir, por qué ouxetivos e cóntra dequén. Ao prantexarmos estas preguntas, a tesisunitarista e abstracta, de calquera caste, dogma, oucreencia que se queira, amósase en toda a súa febleza,idealismo e engaño. Precisamente, a ideoloxía dominan­te, xenerada pola práctica política da burguesíamonopolista española, reforzada pola estructura doEstado Unitario, apuntalada pola función aparentementeespontánea que cada nación cumple dentro dela,consolidada polas organizacións políticas de ámetoestatal, incapaces de axeitaren a súa práctica ásnecesidades populares das nacións dominadas,constitúen o aue se denomina españolismo.

O españolismo, en Galicia, amósase baixodiversas formas. Baixo a forma dun feixismo, representa­tivo do españolismo tradicional, que afirma a concienciade sermos españois. e se enrabexa diante de calqueraatentado contra da "unidad de la patria", e que mesmo ",pode considerar un peligro a defensa da língoa e culturado país. Ofeixismo, adubiado, convírtese na tecnocracia,s8.Qura de que o problema galego amáñase conmodernizamos a calquera precio e aspiráremos a unhahomologación imitativa, coste o que coste. Si atecnocracia se quere xustificar moralmente, cllbrese deliberalismo polítrco, de careta respetuosa pra todas aspeculiaridades dende a modernidade capitalista e

109

: ¡. I, I

I¡'i.

1:1I'J1,

Page 54: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

europea. Si se tenta facer política de esquerdas, pra asiñ'~ú;as~-~Iexit¡mada moralmente na perspectiva dunmundo cada vez mellor, recúrrese a un marxismoxenérico e libresco, que do' problema nacional soiorecolle o ámeto específico da cultura, do peculiar,limitadamente. G.ale9uízase formalmente pero nonconsinte a interpretací6n cofúirenie'mente-:'má"rxista dan-acI6-n-:'no"-pT8no-ecoñÓmico e político, eisí como asc-óñseCüendas'que prá práctica dela sederivan. Este tipode gale1iüiz8éiórié a que, por oportunismo, por mellorcombater ao antiimperialismo, pode ser asumida portodos os grupos españolistas. No fondo de todos, está a r.unidadedo. Estado, a concepción de que, ao cabo, oproblema galego é un problema de modernización, o :complexo dos colonizados que'se autocolonizan partindo.1,sempre, nos seus análisis e nas súas perspectivas, deiheludir a causa .real do seu atraso, a visión da realidade "naéional atomlzada'e locallsta; en consecuencia, a falta'dunha práctica política nacional, capaz de interrelacio­na"[cfniVel or.ganizativo co ideolóxico-político, económicoe cultural. Trátase de grupos miméticos, sucursalistas,nos que o problema nacional acada, como máximo, unsinxelo valor simbólico e metafórico, de maneira queacaba sempre por estar diluido e ser utilizado comoespellismo ou argumentación secundaria que adubía elexitima. O españolismo caracterizóuse sempre por nonter estratexia montada pra un país colonial como Galicia,convertindo () se~ galeguismo nunha cuestión deoportunismo, de mera táctica política, sempre compati­ble e mesmo complemen!aria das tácticas madrileñas.

,Na práctica cotidián, a contradicción política entre

nacionalismo e españolismo é unha evidencia. Na épocafeixista, a esquerda españolista utilizaba todo tipo derecursos que foran útiles, esclusivamente, pra argallar

110

unha democracia española e burguesa. En nome desto,montóu todos os seus dispositivos e intentóu ignorar ehostilizar todo o que fora máis lonxe. A esquerdaespañolista prantexóu, sempre tamén, que o problemaestaba na correlación dereitas-esquerdas, correlacióncuio sentido, nun país como o noso, non se pode definirnos términos en que se define no Estado Español,porque, en ambos os dous casos, coinciden tácticamentetodos os grupos sucursalistas do matiz Que seña, noouxetivo común de combater ao MNPG. Eisí acontece nomundo labrego, eisí acontece nos medios de comunica­ción, eisí acontece na maniobra autonomista, eisíaco.ntece coas alternativas sindicáis pra o mundoobreiro, e eisí acontece na permisividade que o espectroconstitucional está disposto a tolerar. Efectivamente, a191~!LQQL.unha democracia formal ten "ün se'ñiido moiqiferente nas nacións colonizadas verbo das que non o~~.rl~ ...Cando se trata dunha democracia moi represiva,controlada, os seus aspectos caricaturescos aparecenmáis evidentes nas situacións coloniáis, nas que asconcomitancias declaradas entre a esquerda e a dereitaespañolista, no tocante ao problema nacional, descubreno reformismo e o acordo filosófico de fondo na cuestióncrucial de que Galicia non deixe de ser un paíscolonizado. Este é o sentido dos últimos acontecimentospolíticos que se deron en Galicia respecto da alternativaautonómica. A esquerda españolista actuóu de ""'­comparsa lexitimadora da maniobra neocolonial, eisícomo das declaracións de ilicitude, por parte do Goberno,das forzas que integran o BNPG que, como a organiza­ción patriótica Pueblo Canario Unido doutra (;olonia doactual EE, non deron o seu consenso á farsa autonómica.

Hai dous síntomas moi importantes do caráctercolonial e do papel intermediario Que teñen, en Galicia,

111

¡i

,1,1

i¡,¡'1:¡¡¡

~f

,.1

If,1

JI, 1! i

;i

Page 55: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

·,1

)

as institucións vinculadas aos sectores da denominadaburguesía galega. O primeiro é o marcado carácteroficialista das institucións que operan en Galici~, indaaquelas que teñen un ar autóctono, chámense RealAcademia Gallega, Instituto de la Lengua Gallega,Sodiga, Universidad de Santiago... O seu carácter é dócil,su·miso, inoperante e colaboracionista, sempre de costasá·realidade viva do país. O outro síntoma ilustrativo é a

. grande cantidade de políticos "galegos" que 'dimos aoEstado unitario~ Unha grande parte das clases mediasgalegas tivo, como única saída, a súa integración naburocracia do Estado, integr'ación que levaba consi~o

unha desgaleguizac¡'ón que, nos casos de promoci~n

polftic~ in.di,vi,qu~l, chegóu a ser integra~. O mesmoorixen e proceso de desgalegui:zación, e a consecución.u Iterior de postos bu rocrática me nte im porta ntes,connotóu ,a moitos políticos galegos españolizados con

, dous rasgos típicos: seren maleables, estaren sempre aoservicio do que mande, e tamén seren reaccionarios,esto é, furibundamente escépticos, individualistas edefensores do statu qua. Este tipo de actitude servíu praracionalizar dúas opin ións ~córitradictorias, pero ambasas·'dúas' colá'flTali'stas respectó' dos galegos. A ,primeiréi, a.Cte- que o noso problema é un problema d~ cultura e d.eult'raindividualismo. Os galegos que valen medran, peronOÍ1"'s'e-lembrañ-ci'a' súa patria. A segunda, a de que osgale905 somos un pobo de car-cas e" reaccionarios,eiícla~vadós na"ignorancia e o atraso, e que, gracias aunh~i--esPe·c~ia'l raposería, chegamos a gobernar España.Ha'stra, dende a esquerda, afirmóuse que as característi­cas do·xeneral Franco teñen a súa orixen en determinan­tes típicas do pobo galego (véxase "Francisco Franco,historia de un mesianismo", de Luis Ramírez, RuedoIbérico, 1.964). Mal saben todas estas teorías que é típicodas colonias, integradas en Estados imperialistas moi

112

burocratizados, a producción de políticos pro-imperialis­tas rabiosos defensores da "unidad de la patria", porautoxenreira, por promoción marxinal respecto da propiarealidade, e por identjficación mimética cbs gruposdominantes. Este fai tamén o caso do corso Napoleón, noestado francés,' por no citar o exemplo máis recente deDe Gaulle: dé orixen bretón.

113

;1

Page 56: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

~I

111.4. A opresión culturalA opresión cultural acostuma a identificarse coa

opresión lingüística, identificación esquemática peronon totalmente falsa. Si analizamos a situación da língoagalega, observaremos que é moi sintomática da opresiónque a nivel económico e político está a sofrir o naso país,opresión Que se evidencia nunha institución social comoa língoa, no uso -que- se fai dela, no desuso que se xenera,nas actitudes frente á mesma. Porque en definitivadetrás da língoa está toda a práctica social que o pobo vaiacumulando.

Esta práctica social interpretóu ao longo dosséculos a realidade dunha maneira específica, confor­mando o que se chama a língoa galega, língoa que,prácticamente dende a crisis do feudalismo, non seguíu.unha evolución normal, típica doutras língoas deculturas románicas. Esta a80rmalidade ten nun principioun orixen claramente político (dominación de Galiciapor Castela), anormalidade que se reforza social e eco­nómicarnente pola introdución e despegue duncapitalismo non autoxenerado que fará que a língoagalega esteña dominada políticamente (non é oficial)e económica e socialmente (vaise relegando a serlíngoa das clases populares), xa que a promoción

115

1

. ¡i

. -'

Page 57: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

IJ

social ou a integración no Estado burocrático faise.renegando dos valores propios. Este tipo de dominio,xenerado e reforzado nos tres nivéis anteriores, de­nomínase diglosia colonial e tradúcese nunha complexasituación lingüística na que o comporta mento das'persoas está determinado polo ambente, polo interlo­cutor, polo tipo de temas, pola edade, polo sexo. Pero,no fondo, todo se esplica polo dominio social dunhaIíngoa sobre doutra e pola terrible autoxenreira que.todas as clases saciáis sinten respecto da súa reali­dade.

No caso das clases populares, esta autoxenreiradebilita ~ súa conciencia de clase, colectivamentefalando, como no caso da ,burguesía esfarela a súacoherencia e a súa capacidade de resposta organizada.Uns sectores, intentan deixar de ser coma son ou ocultaros síntomas estemos que os poidan denunciar. Outros,renegan a distancia dos seus oríxenes; outros nón mirande ónde proceden; outros tópanse tranquilos na súasituación de asimilados. En definitiva, todos estamosnun conflicto que nos con':rte en neuróticos -mentrasn~!] percuramos unha integración no"grúpo orixina¡'¡o~En último término, a Iíngoa no seu estado evidencia ca'l éo estado da nosa comunidade política. Os españolismosincrustados no vocabulario son proba da falta deinstitucións políticas, científicas, educativas, relixiosas,propias. A falta de normativización total evidencia a -faltade poder político-e as dificultades pra manter unhaactitude ponderada, capaz de mixtu.-ar diversasnecesidades sociáis e diversas prácticas lingüísticas declase dentro da Iíngoa oprimida. Sempre, o principalobstáculo é, de todas maneiras, a restauración pública esocial do idioma que se topa con traumas sicolóxicosimportantes, coa necesidade dun esforzo militante, nun

116

pri ncipio, porque soamente a práctica será capaz de facerrecuar os usos que usurpóu o español, eisí como taménserá soio a práctica, integrada nlln conocemento cabalda realidade galega, a que será capaz de restaurar ovocabulario non xeneralizado, o vocabulario específicode determinadas realidades naturáis (vexetación,animáis, mundo físico en xeneral. .. ), práctica que salvarátodo o salvable, poñendo en relación eficaz a todas asclases traballadoras do campo e da cidade, e que serácapaz de integrar todo o vocabulario técnico e científiconovo que faga falta.

A diglosia soamente se racha na medida en quenon hai compartimentos estancos pra o galego, en quenon hai ghettos pra o noso idioma, pra o que fan faltadispósicións políticas, pero tamén medidas sociáis de .ph:tnificación que conduzan a todos os individuos aintegra~se na institución lingüística colectiva, queconsideramos propia da nasa comunidade. Ouxetivo pracuia consecución fai falta un proceso, pero que ten queser encetado nunha perspectiva moi clara, que nonconsagre nin lexitime pra nada a situación actual,aparentemente bilingüe.

Xa que o noso problema lingüístico ten unhasclaras causas socioeconómicas e políticas, non se podefacer del un problema persoal, individual, de dereitosformáis, sinón que debe ser encarado como un problema',colectivo, social, de cambios reáis. Debemos, poís, derefugar e, no seu caso, ultrapasar toda caste de políticascooficialistas, qlle intentan consagrar a situación actuale non solucionar o conflicto que esiste na nosasociedade: o asoballamento da Iíngoa propia de nós, osgalegos, asoballamento conectado con outros de diversaíndole. Xa que logo, frente ás propostas de cooficialidade,que responde a un cambio de táctica asimilativa do

117

,1-,~ i

Page 58: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

galego polo español, ternos que.defender a oficialidade,do no~o idioma, esto é, medidas concretas pra a súarestauración pública e privada, pra o recobramento dosusos perdidos; en definitiva, loitar consecuentemente,ao través dun proceso delimitado, polo unilingüismo so-~cial na Ií.ngoa propi"a. Ningunha sociedade pode ser hete­roxénea cultural e lingüísticamente de maneira indefini­da. No conflicto hai que Se definir abertamente por unhadas dúas posibilidades: asimilación pola língoa allea ou anormalización da língoa propia. A normalización~lg~i!_i.'?~~_~~rlyertir.og.a!~_g.9__!LU.n.jdi_o.rñiCñeéésado,co,npráctica social detrás, única maneira de reavivalo darlles~~~~~-=~~fJJ~J~r-coprocésp,' digfósico'... -,;...._.,' . '

Soio na medida en que o noso pobo teña unhapráctica social e poHtica' autoxenerada, ao servicio dos

,seus intereses, se convertirá o galego no idiomacolectivo, útil e necesario no noso país. Nestes intres, ogalego vai recuperando o terreo perdido, inda que señamoi de vagariño, na medida en que os ouxetivos deunilingüismo social están clarificados. Esta práctica é aque fai agrandar o corsé en que a b~rguesía intermedia­ria, fidel sumisa do Estado colonial, quera conipri.mir aopars. As posibles polrticasde cooficialidade, que podanvir por calquera vía autono.mista, non darán r-esposta aosanceios populares, en tanto que non poidan serconfundidos, amosaránse ineficaces, como noutrasmoitas nacións dominadas do mundo (Quebec, Gales, oexemplo xa citado de Irlanda r etc.), porque c:entíficamen­te son inviables e contrarias á normalización. Ocooficialismo é, agora mesmo, xa violado por todosaqueles que, de verdade, queren que a nasa língoaperdure necesariamente, materialmente, non como unpendello pra se adubiar de cando en vez ou facer

118

paternalismo, en vía asimilacionista, cos fillos doslabregos.

A cultura galega pódese decir que ten unha Hneade evolución propia, si~ atrancos, prácticamente hastra o 'século XV, porque se combinan a cultura popular e máisa erudita, a nacional e a estranxeira, reforzándose ealimentándose mutuamente. pende o século XV, a líneaerudita, oficial, ins'titucional da cultura falla por completoen Galicia, convertíndose, a este nivel, nunha sucursalmimética e provincián da cultura castelán, primeiro, eda IIespañola, máis tarde. Precisamente, a cultura galega vai :1

quedando como cultura tradicional e anticuada frente á ~importada que aparece como moderna e ouxeto de nmímesi.s. Este tipo de imposición cultural agudiz6use ;I~dende o século XIX deica os nasos días, sobar de todo no :foldore e no canto, nas pautas de comportamento social ;e nas institucións. :

h' °éartde, .especialmente a arqfuitectura, ao tnáis que :1

c ega a elxarse conn'otar e in luir por 'certos rasgos :1galegos, como no caso de todo o naso barroco,' Icaracterizado por unha influencia da natureza e mesmo ~

por un naturalismo realista (a escultura} que o fai Isingular na península. De todas manei'ras, sempre é a Iadaptación tardía do arte que se fai en Castela eAndalucía. Os sistemas de cultivo, máis vinculados ás 1características dunha sociedade precapitalista, subsisti- '", '1ron, adoptando novas formas, na medida en que o ~dominio e influencia do sistema capitalista é maior. A ¡

estructuración e evolución do hábitat está senda moicondicionada polos efectos do capitalismo colonial(zonas camiño da desertización, vilas estancadas,cidades de crecemento cuantioso e desordenado, etc.). Ofolclore e máis a música popular mantéñense adultera-dos, sin forza social dabondo, sin recreación erudita e

119

Page 59: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

':¡ ~ .

Ji

culta, baixo a avalancha de música e bailes españóis oude orixen anglosaxón.

. A cultura popular, polo tanto, o mesmo que atécnica, están estancadas ou en proceso de esmorece­mento. O único campo en que realmente houbo unharecuperación, foi no da literatura, *, xa que constituíu unfactor decisivo da toma de conciencia nacional, base dapropaganda reivindicativa prenacionalista. Ao ter quefacer uso da Iíngoa, a literatura ten que tomar partido,individual, social e políticamente, poís se He presentaunha escolleita. Históricamente, a escolle ita do galegosignificóu a recuperación, a restauración da nosaliteratura, campo artí.stico culto anticolonial porescelencia. Cumplíu eisí a función de ser preludio daconciencia nacional no século XIX, de ser eco daspreocupacións nacionalistas no primeiro tercio do séculoXX, e única mente hoxe está, n un certo sector,claramente desvinculada da problemática sociopolíticado país, pesie a que empregue formalmente a súa língoa.En todo caso, a literatura galega é aquela que,empregando o galego, observa a nosa realidade social epersoal dende dentro do contesto, ben seña cunha visiónoptimista, ben cunha visión anguriada e desolada. Nestesenso, é significativo que Galicia non dera ningúnescritor de importancia en Iíngoa española que vivira amaior parte da súa vida no noso país.

*. O mesmp cabe decir. COIl todas as salvedades. da pintura. que. dendefms do século XIX. amosou un certo achegamento á realidatla física esocial do pais, chegando a compromisos e actitudes nacionalistas. noprimeiro tercio do século XX. E lóxico que os artes menoscondicionados económicamente señan os máis capaces de rachar coproceso asimilativo.

120

En fin, o SQotidoda. cultura nacionalgalega é .uncontido fonda mente popular, cunha perspectivaantHmperialista e de clase, pola mesma función eagresións asimilativas que sofre a cotío. Cultura nacionale cultura. popular constitúen en Galicia a alternativafrente á cultura imperial españolista. A cultura nacionalgalega, polo tanto, é a única que, con toda a súa cativez efebleza, responde a un proceso xenerado dentro do nosopaís, en función de conocelo e conocerse mellor a símesmo e, polo tanto, cunha perspecti'la de futuro. Toda aS~!!~!~ .estranxeira. progresista del;>ELser. conoc~e'asimilada en función do noso contesto e das nosasñ-eéésidádes.

Un dos instrumentos importantes que utilizóu oEstado pra espallar a cultura imperial españolista ereforzar o proceso asimilativo e mimético, foi a escola. Osseus contidos non estuveron nin están articulados ennome da realidade social, económica, política ou culturaldo noso pobo, e os ouxetivos que persigue non son os daintegración crítica dos nenos na súa propia realidade.Móvese na ideoloxía unitarista española, en función damecánica das necesidades do cap,tal monopolista, coairtención de esborrar a nosa conciencia e reforzar todasas actitudes asimilistas, axeitando as tácticas a cadaintre. A escola que, en todos os sistemas capitalistas, seutiliza pra reforzar a ideoloxía dominante burguesa, é, en "-.Galicia, reforzadora do proceso colonial. A Iíngoa na quese desenvolve, os valores políticos e moráis, a realidaderepresentada, as apreciacións culturáis, son aquelas queinteresan ao Estado Español.

O proceso de colonización está reforzado, a nivelinformativo e sicolóxico, polo tanto con gran pulomanipulador, polos medios de comunicación social, xade propiedade estatal, xa privados. Unhas veces pola súa

121

Page 60: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

¡,¡.<.,.

propia mecánica de funciona mento, outras por manifes­ta intencionalidade, vehiculan unha información eunhas actitudes que ignoran sempre ou minimizan eterxiversan, no mellor dos casos, a problemática e osmovementos sociáis galegos, contribuindo poderosa­mente a consolidar as correntes de opinión, as forzaspoHticás e sindicáis, os xuicios críticos, as manifesta­cións- culturáis, estatalistas. Nos últimos dous anos,coincidindo co proceso democratizador reformista, estepapel ténse agudizado, especialmente dentro da propiaGalicia, pra cumplir mellor a función, sobre todo dentrodas camadas sociáis vilegas, de sectorizar, hostilizar,ridiculizar ou ocultar o combate anticolonial. O sector,

. moi vinculado á burguesía intermediaria e á esquerdaespañolista, especialmente na prensa, foi e éfundamen­tal pra garantir unha certa estabilidade da democraciaburguesa en Galicia. Compre nOn esquecer que a prensachega, ademáis, cun certo'p"i"estixio adquirido, debido' 80seu papeí critico, interésado, na agonía do fascism.o.

Non é de estrañar que, nun entramado culturalcomo o que vivimos, nun entramado económico como odescrito, nunha situación de dominio político destascaractedsticas, as actitudes ideolóxicas, "espontáneas",no pobo, señan claramente autocolonizadorás. Asversións populares de que Galicia é probe por natureza,("soios non podemos vivir"), de que os galegos somosruíns e sin conciencia de colectividade, de que somosespaf'\óis, reforzan o escepticismo, a. resignación, típicosdt{ pobos-·coIOnizados. HoxeñCiiá, hai correntes neocolo­niáis máis compensatorias, que eluden o enfrentamentoca Estado e·olonial con prantexamentos como os de Quesomo~ gal8gos e españóis a un tempo, de que Galicia érica pero necesita axuda, de que todo o problema estribaem rematar co caciquismo, etc.

122

111.5. Alternativas políticas.A poUtica autonomis~a foi .sempr~ unh~ proposta

das clases medias, contraria á Ind~pendencl~ real danación asoballada. De todas as manelras, a función destaproposta varióu no caso galego co paso do te~po,Efectivamente, o autonomismo, que sem~r~ co~slstenunha medida descentralizadora no administrativo epoHtico respetando os aspectos fundamentáis do Estadounitari~, tif'\a, na época da Repúbl!ca, ~al ~,co~o eranconcedidos os estatutos, unha malOr significación quehoxe. Entón, a realidade económica do E~tado burguésunitario era máis feble, porque o protagonismo que se,lIedeixaba ás clases medias, á pequena burguesía, Viña.resultando moito maior, ao tempo que o grado, dedependencia estructural de Galicia era menor.. Pr,ec~~­mente, a dereita españolista d~ época da Repubhca víaque a simple institucionaliza~lón dunh,a Asamblea ~eGalicia era un peligro potencial prá unldade da patria,que podía xenerar un tipo de práctica política cent~ado nopaís e un tipo de reivindicacións ~ue non estaba dlspo~taa tolerar. Nembargantes, a derelt~ de hoxe, coas suassucursáis galegas, ten cambeado de táctica e consta~adoque, tal como se ofrecen as alternativas autonómicas,

123

Page 61: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

.~' r"

,1

.\I .)

lti

responden únicamente á necesidade de descentraliza­ción administrativa dun Estado fortemente burocratizadoe centralizado. Saben que abonda xa co xogo sofisticadodo sistema económico pra garantizar que·todo siga iguale, ademáis, constatan que é a integración formal da'burguesía intermediaria galega en órganos de "gober­no", ao servicio do Estado colonial. Eisí, os "gobernos"autónomos serán pararraios do Estado colonial, voceiroslexitimados do mesmo, e os seus' servos fideles,dispostos a garantizar que a política colonial aparezacomo xenerada esclusivamente entre galegos. Nonesquece, cousa moi importante, que significa unhaposibilidade de neutralizar ao MNPG, podéndose decir,neste senso, que a alternativa autonómica é unha cesiónante reivindicacións moi popularizadas, que non teñenevidentemente solución cunha alternativa deste tipo,pero coas que se pode xogar demagóxicamente.Indubidablemente, ningún estatuto de autonomíacontempla a soberanía do pobo galego sobre os seusmedios de producción, sobre o creto e máis sobre as súasfontes de riqueza naturáis. Ningún estatutojJeautonomía prevee tampouco a igualdade xurídico-formalcos órganos de goberno do Estado unitario; o Gobernoespañol pode tomar, si o considera oportuno, a medida dedisolución dos organismos autónomos. Calqueraconflicto entre éstes e a administración ou o Gobernocentral dirímeo un órgano xudicial do Estado unitario.

Non en balde, unha das terxiversacións máiscorrente que empregan os autonomistas de "esquer­das", conscentes do engaño que propoñen, e cheos demala (conciencia, é aquela que constste en falar deautogoberno en vez de autonomía, identificación a todasluces falsa, xa que a autonomía é actuar por delegación eelaborar propostas a entidades superiores, pra que elas

124

decidan. e planifiquen. Nestas condicións, os estatutos,alter~atlvas de rexionalización do Estado, nas circuns­tancias de dominio do capital imperialista, nonrepresentan endexamáis un paso adiante realista caraao autogoberno. Significan un cambeo formal un novomarco constitucional, un novo marco administ~ativo,aoque no~ se lIe pode dar o parabén recurrindo aoprag.matlsmo. A correlación de forzas, que tanto seesgrime. como causa da aceptación pragmática daa~terna.tlva a~~onómica, é sempre un problema dedialéctica polltlca. P~r eso, diante da maniobra quer~presenta o. au.tonomlsmo, a actitude non pode estar nasua potenCiaCión e robustecemento sinón no seudesenmascaramento como alternativa neocolonial. Nonse pode esquecer que, na nosa situación a alianzaautonómica significa o pacto de todos contra ~inguén ousí, ~ellor dito, contra alguén: contra o Moveme'ntoNacional-Popular Galego.

A ali.anza da dereita e a esquerda españolistas é ocontuberniO entre os lacaios ex-feixistas e o sucursalis­mo esqu~rdoso. Non entre unha suposta burguesíade~ocrátlca e.a esquerda, frente á reacción. Non esiste,P?IS, base SOCial pra o autonomismo. No fondo non sedlsc.ute a colonización do país, sinon que se prom'ocionanprolec~o.s económicos e sociáis consistentes naImpOSICión dun formalismo democrático burgués, "­español, que actuará como neocolonial nun país como onoso.

Ca~do o españolismo de esquerdas esquece ademagoxl.a momentánea e fai poHtica real, afirmasemp.r~ Sin rubor que, por exemplo, a preautonomía é atranSICión ,cara un estatuto de autonomía definitivo, prao que hal que esperar ao marco constitucional queestablezan as Cámaras Parlamentarias do Estado

125

Page 62: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

Espaf'\ol, marco cuia definición queda totalmente aomarxen do noso pobo ou de calquera poHtica centrada enGalicia. Os datos empíricos e a realidade de todos os díasdemóstranos que os partidos españolistas de esquerdas,con representación parlamentaria, non están nin s~quer

. por que o sistema do Estado Español seña potencialmen­te federal, pois nunca fixeron unha moción en tal sentidono Parlamento.

Pra todo o esquerdismo españolista o dereito deautodeterminación é un dereito puramente formal cuncontido típicamente liberal. Neste dereito contempla­dase a posibilidade de que unha nación votaralibremente todas as alternativas que se lIe ofreceran: adependencia estrema, a autonomía, o federalismo, aseparación total. .. Que trunfe quen máis votos teña. Esto,naturalmente, en abstracto, como imaxen ideal e praxustificarse; Desta maneira, non están contra ninguénna_ t,eoría, .p.~"··ná···prá·cticá'ñ-e~fál1"'odereito' ¿feaLÍ.todete.rmi~ªción como derelto reaC"material,'qÜe sedesenvolve nun proceso ideolóxico, poHtico e organizaÚ­vo,· cunha traiectoria determinada en relación cuns'oy.x~tivos moi precisos. ~ decir, na práctica ig'noran' odereiio-'''de~auToaéter'min'ación do nd~o pobo. Bensintomático en quen, nembargantes, é capaz de decirque a autonomía significp un paso no proceso deautodeterminación. Deste ,\eito, os pasos precisos e aspautas a seguir pra chegáremos algún día a autodeter­minamos, ocúltanse, xustificándose a política neocolo­nial como un adianto nun proceso de máislongo alcance,suposta e idealmente. O idealismo esquerdista,"ultrarevolucionario", purista e democratista, tenrepresentación nun sector ideolóxico e político do nosopaís que defende o establecemento dunha AsambleaConstituinte e que o pobo vote libremente o que quere. O

126

realismo e pragmatismo autonomista, como alternativapra manter o Estado unitario e democrático burgués, tenrepresentación nos grupos hexemónicos da esquerdaespañolista, que, no seu delirio pro-imperialista, chegana fa lar de dereito á autonomía a empregar o concepto de"rexionalidade". O resto da esquerda españolista, enversión seudoleninista e "maoista", non son máis quecans de palleiro da corrente hexemónica. Os estremosgaleguistas do españolismo están polo federalismo enabstracto, polo nirvana confusionista do federalismoeuropeista, co trauma autoxestionario de non quererenprantexar o grave problema do Estado Español e o dereitodo pobo galego a ter un Estado propio. En últimdinstancia, todos coinciden no tristeiro espectáculo depromoción e amparo dun réximen preautonómico ¡;JO

que, en circunstancias ridículas, póñenlle a chata de quenon me deixa un lugarciño á súa sombra, do que ningúndiscute as facultades que con leva, e que, a este paso, foia mellor operación ucedista-apista, lexitimada, non envan e fundamentalmente, pola grupuscular e numerosí­sima caterva de siglas cuia práctica poHtica foi sempre ade fortalecer o bendito confusionismo. .--_... _...

O españolismo, sabe que o autonomismo é a armamáis eficaz que se pode empregar hoxe contra onacionalismo. Convertido eñ maniobra rexionalizante,relativízase incluso o sentido que poidera ter a súa cesión "­ás nacións oprimidas polo Estado Español. Sirve,ademáis, pra desviar a atención das clases populares dasrexións subdesenvolvidas de España cara unhamascarada e cortiña de fume qU(;, inda enriba, osreafirme na tesis de que todos somos españóis, oudaquela outra de que o problema de España é unproblema de rexións probes e ricas e non da loita declases, das súas formas, e da estructura unitaria e

127

1I\

~,,

Page 63: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

colonial do Estado. Matínese no significado de frasescomo "Castilla y León por su liberación", no sentido deconceder a autonomía a rexións como La Mancha eMurcia... l,'"

As forzas nacional-p.2l!ulare_s..,g9.IJ..Creté!!lP....Q~reito

de autoaetermlñacron-a-a nacíaií _gaJ~-99--.l._..'l~st~. ,tr'.tr~.hISf6FiCO:-na-sEJases"'COhsfifücionáls da Nación Galega, enas 'Medidas Económicas, Sociáis e CulturáTs:ambas ascrnas-conxuntOdemédiOas'fñíñimas' pái" qüe, sin quedesal)arezá·..·o-Eátádo Espa~ól, esteña'ga!~n~¡~.a .?sobera!!-r~~ñ~$9.· potio, ú~~as .r_el.~clQ.Q.~.._~D,_pJª-.':"(? deigmITCface con outras nacións do Estad~.~, xa que logo, oremateaa'luñciú'n colonial'que cumplimos'dentro del.Representan,-pais:--ünhá'-altefríaiivá' dé-PaCto Federa 1,basada nos S-eguint~.$_Qrif}ci.l?j9_~. En primeiro lugar,dereito do pobo galego a autogobernarse, a co.ntar cun ,Gql5e/n9 'pfóp¡P~-Eri segundo lugar, ést.á..6Iecim.i.en.to d~nproceso cqn.§Jjtuin~e a nivel da nosa nación" sininterferencias de ningunha iristáilcia estaÜiL'En ferceirolüiiá¡';' ¡.~~~~ 6 1?~~.r1cil?io ~~_~()li~é3,ri.dad~ internacional,de tal manelra que se respeten os nosos Intereses e que~~.Q$~ cedamos naquelo que, sin ser sustancial, poidamanter incluso unha unidade formal, ao mesmo tempoqü"ea' coórdinaciÓñ"-ño-'campa "económico, político ecultural. Todo o devandito, acompañado dunha política alevar a cabo polo Goberno Galego, que se basaría nosseguintes ouxetivos: a) dominio dos nosos recursosfinancieiros (Banca Privada, Caixas de Aforro, etc.); b)naci'onalizaéión dos medios de producción hoxe en mansdos-mo-nopolíOs edas empresas propiedade do Estadoespañol;' c) reforma agraria e pesqueira, utilizandoaxeitadamente as nosas riquezas no mar e no campo; d)industrialización racional do país; e) planificaciónaxeitada pr~.c_~brir as necesidades da nosa vida social e

128

, .11 !

¡

cultural: ensino, sanidade, urbanismo, normalizaciónlinguistica. Todas estas medidas encamiñadas a milloraras condicións de traballo e de vida das clases populares,e a rematar coa emigración,

Esta é a alternativa do BNPG (Bloqúe Nacional­Popular Galego) que reune os requisitos mínimos erealistas, fundamentáis e necesarios, prá clarificaciónpolítica e e.rá_~i~.~~I,~<!~~~_,~~n,h_~ G~I.ic!a descol~.ni~~d_a.Efectiva mente, a aIternatlva das Bases racha aestructura unitaria do Estado Español, ten un clarocontido de clase antimonopolista, contemplando asMediqas Económicas que as acompañan.

Xa que logo, esta alternativa susténtase nasoberañía real do pobo' galego, na libertade real deescoller o seu propio destiñó, sin deixar de concretiza lo Inurt'proiectÓ defendible hoxe, con realismo revoluciona­rio, e' tEmdo en conta as circunstancias ouxetivas domarco estatal en que nos movemos. Non invali~!3, cª.raofuturo, nembargantes, ningún tipo de saraáiridependen- ,tista tamén a nivel formal. Significa a plasmación dasarelas populares xeneralizadas nunha alternativapolítica coherente.

A alternativa do MNPG é, pois, unha alternativaanticolonial, basada nos intereses das clases popularesgalegas frente á alternativa autonomista, que é unhaalternativa neocolonial que beneficia á burguesíamonopolista e á burguesía intermediaria galega. A súadefensa e actuación organizada baixo estes presupostosmínimos é a única garantía de non se limitar a facerpolítica testimonial, desfacedora de toda dialécticapolítica, conciliacionista e colaboraCionista co Estadocolonial, típica do unitarismo infantil e irresponsable, eda concepción da política como prestidixitación, O MNPG

129

1!!

Page 64: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

./'111.6. Galicia no Estado Español e máis en.1/.. Europa \~ . I

A dinámica política nas diversas, nacións do Estado IEspai'\ol é diferente, Polo tanto, inda contando as clases ¡

populares cun enemigo común, a estratexia e a táctica ¡!das revolucións no Estado Espai'\ol non pode ser amesma. Chegar á revolución en Galicia non significa remparellanrCbntidó, ó proceso e os ouxetivos co resto do

, E~~~ª9:~~ós non estamos pólaseparáción 'mec'anica'daRevolución Galega respecto da revolución no' resto doEstado, inda que pensamos que poden chegar aacontecer cambeos en nacións, hoxe integradas noEstado Espai'\ol, sin que forzosamente tei'\an quep~oducirse en todas, Somos conscentes de. que. pra que "haxa un cambeo revolucionario na estructura socioeco­nómica de .Galicia e na función que cumple no EstadoEspai'\ol, se esixe que non se mire nin se practique a nosapropia realidade en función residual. secundaria,subordinada ou compensatoria. Esta é a única maneira ea única garantía de que unha revolución a nivel do EstadoEspai'\ol se vexa na obriga de atender e respetar asreivindicacións nacional-populares galegas, A práctica.

'claramente reformista e unitarista. da esquerda

131

'~"'~. ~

t''-'l

:1j

fj

~I".,",;

.~.~ ,.;

m

"

.~

1

\' "

.::.

pensa que a autodeterminación nacional efectiva deGálicia" p6de'~chegar,' sin' a constltüd6ri dun Estadoí'ñtfependeftlEfgálego, pero forzosamente respetando as~berañía:~ao':hoso pobo. Esto é, a autodeterminaciónnacional de Galicia pode materializarse nun Estado.supranacional de tipo federal, que tería que partir, comomínimo, dos presupostos devanditos. O MNPG nondesbota a esistencia dun Estadoindepen'dente galego,fi.to~.ofra dt! f~n.do da que temos que partir en. pxi.rícipio.Agora ben, non debe esquecerse que a independenciafQrmal tarD,~,l)pode a.co.chaLs.91u9¡ºQ§~2lon!.á~s, poloque o que interesa é o grado de independencia real, desóJjeranía" efectiva que conleva, ñáúJralmente, unspresupostOsIrrenunciables de soberanía institucional. IQüe"Gálicia'seTñtegré óurion'encalqüer'átipo de'Estad'o '(supráñiiCTó'narvai"estar'moT'condlció'naao' poló proéesopólíticoq'u~f$e-abraho rest~..d.,as na~t~!),~~P..~.nLnsYJi;lJeS. OMNPG estará disposto, si os intereses do noso pobo se

.respetan, a establecer o tipo de relacións que artellen unEstado supranacional. N~~~~~-ª!TIo_~ª-sobe@!1ía,poi?independencia nacionat pero non entendida nun sensoa_~sJYaao,-síñon'p'recisada"tác'iTca'm'erúee-n'crrcünstan­cias de-hJgar: tempoE!.,RºJ.!!~. Compreter"ñú5¡presente,como esúinios á ver, que a independencia nacional nonsignifica vivir aillados nin a autarquía económica, sinón asoberanía real, institucionalizada, do noso pobo sobre osseus medios de producción, sobre os seus, recursosnaturáis, pra poder acadar unha situación políticaprogresista e untias relacións internacionáis igualita­rias.

130

,;' n ',' ., '/, . I I ' ,,: "., ~. f.. ,

Page 65: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

españolista, hoxe na oposición, vaise agudizar con éstano poder. O problema, er todo caso, estásempre en que,en Galicia:-'naxa unha forza popular organizada,constante' dos ouxetivos que persigue edisposta a xogaras táétiCas-rñáis oportunas e as alianzas necesarias práconsecución do fin da función colonial dentro do EstadoEspañol. ,

Hai, pois, unhas condicións mínimas imprescindi­bles pra que as forzas anticoloniáis admitan unhainserción nunha instancia supranacional a nivel doEsféi(J()ESpa~é{ Estas condicións son a ruptura doEstado unita.r.ioe, consecuentemente, é> estableceméntode-rexTmenes progresistas nas diversas nacións que oiñtegran. É unha evidencia que, na actual situación, nonse-dan-as rTleilores condicións, nin siquer potenCiáis, praesTé-'li j:1()"-de-al rañzas"x-e'ne¡'-a 1izad a5'~'O'" MNP(J ési lerieiádO:' riéHcu lizado 'e ígno-rado'''p-ola esq ue rdaespañola e españolista, que fai política unitarista e pro­imperialista, e propugna o mero reformismo social. A súapostura, ben recente, diante do problema canario é todaunha evidencia, Inda emiba, participa, entusiasta, darexionalización, como medida antinacionaHsta, ecolabora activamente cos monopolios á superación dascrisis e dificultades do capitalismo español, como amosao recén firmado Pacto de la Moncloa.

O pobo galego, único dep-o~i~-ªri.Q_C!é!.~9.b~r.ªD.íª.(jeGali~!¿¡~~.bulradoe ardraxa'do, ao tempo Que a alternativasolidaria e' internacionalista dun pacto entre pobosceibes en pé de igualdade, é desouvida polas forzaspolítiCas' reformisí:as que máis claman pola unidade e ounitarismo, pra xustificaren a súa práctica antipopular,intervencionista, afogadora e hostilizadora das saídasrevolucionarias e anticoloniáis.

132

En definitiva, a consecuclon de rexímenesnacional-populares, en cada naci6n do Estado, non estáigualmente ao seu alcance, e o proceso polftico, no seuaspecto máis desestabilizador, vai estar máis nasnaci6ns colonizadas que nas outras. Mesmo o funciona­mento da democracia burguesa é xa diferente e condistinto consenso social en cada unha delas. Aviolentación e represión da vida polftica, xenerada encada nación do Estado, tampouco é a mesma. N6s, nesteintre, pensamos que a tarefa imediata é a hífffiañdadeCOñ' todos os movemeiítos naéional-populares dapenhlsula, a coordinación das nó'sas loitas ea axuda

'mutua e fraternal, peró, en definitiva, a RevoluciónGálega é a mellor contribución que podemos facer aosdemáis pobos do Estado Espai'\ol. A nosa posición diantedé' POrtugal sempre estará marcada polo feito de ser anosa continuidade xeográfica, a nosa continuidadecultural e lingüística, e a nosa posibilidade imediata deagrandar os intercambeos econ6micos, Políticamente,,un, Portugal integrado nunha' alternativa 'ce nadónsibéricas confederadas sería sempre unha garantíacontra a poHtica espai'\olizante en todos os campos davida.

N6s estamos en contra da integrªc.l6n. no MercadoComún, xa que aumenta'ira a nosa dependencia e, portanto, reforzaría a fundón colonial de Galicia. O Mercado"Común é un producto dos monopolios. Políticamente é,pois, unha alternativa imperialista. Económicamente, vaiafortalar o desenvolvemento industrial do cuadrantenordeste da península (incluido Madr¡d) frente ao reste.En todo caso, non vai ser Galicia, inda por riba, a quenegocie a súa entrada. Frente ao Mercado Común dosmonopolios, a única saída é apoiar todas as loitasantiimperialistas en Europa, que conduzan ao socialis-

13~

¡

'1Ii

Page 66: .PROBLEMATICA NACIONAL COLONIALISMO.. libro Problematica... · O colonialismo na Europa Occidental ItI. O problema galego . 111.1. A caracterización nacional de Galicia: a teoría

¡I

j:]

lI

." ..•..-...

mo, á liberación das nacións asoballadas e colonizadas,u..!i!.co pr'éSüPOSló que.,9ªjJ!DJirª-, n_o.,s(t~.-º.r.ªdJnha Europalonxe dos chOViñiSmos e esplotación que hoxe'exercenos grañdés'Es"tádos' europeos.--·'· ." .' " ",'.. ~ -"',., ,

Compre proclamar a enemiga cara os bloquesmilitares imperialistas, cOlJ1o aotAN, e a simpatía polacausa dos pobos en loita-'po'la-s(ja'lib'eraCión nacional,coñfra-olmperialismo'e'o"coloniallsmo:' Nas'te'-sanso,toaosos'pobos'do Estado Es.p~ñÓI eásúa representaCiónpolítl'ca"m'á,sx'ewñulñádeben estar contra'á pfésencia dasbasesmilitarés ianquis no seu territorio. "

134