PRiNOPE B Vi&NA*SUPLEMENTO MENSUAL DE LA REVISTA, DESTINADO AL FOMENTO DEL VASCUENCE

DIPUTACION FORAL DE NAVARRA Franqueo concertadaN.° clasificador 34/60

DELEGADO DIPUTADO: M. J. URMENETA Bosgarren Urtea —Pamplona— Abril. 1970. Apirilla —Iruha— 50 gn. Zenbakia. DIRECTOR: J. E. URANGA

Excma. Diputacion:Hace un lustro mas o menos te plasteaste el pro-

blema de acelerar la andadura del desarrollo paracooperar y sincronizar con la gran andadura espanola.Programas de industria, campo, caminos, educacion...Nuestro pueblo juzgara el exito de tu esfuerzo perolo que ya es cosa juzgada es que fue un esfuerzo.

Y tambien es cosa juzgada que en aquel plantea-miento de dominante economista tuviste la suficienteluz espiritual para ocuparte de lo bello y lo poetico...,que se arreglen las casas de los pueblos, que sesigan restaurando las ermitas y los monasterios y queno se nos olvide el vascuence.

Fundaste esta Revista que se dedica a los 60.000navarros que todavia rezan en vasco.

La Revista ha cumplido sus Bodas de Oro, 50 nu~meros en 50 meses. Al vascuence —tan viejo— le daIgual contar sus cosas por meses o por siglos. Podriacelebrar, si quisiera, sus Bodas de Piedra, paleo £neoliticas.

Tu sabes mejor que nadie que el vascuence entro en una lenta agonfa hace un parde milenios cuando los romanos construyeron una primera autopista de Navarra. Y enesta temporada el idioma se fue arrinconando en las montanas, en las cocinas, en losestablos. En una primaria literatura de pastores y parrocos. El «Arte de bien morir» deCardaveraz y los versos sobre un borriquillo, del koplari de Goldaraz, son dos humildesejemplos.

Y no te parecio bien, Excelencia. Por eso ordenaste hace poco otra publicacion lla-mada «Fontes linguae vasconum» dedicada a las minonas intelectuales.

Es mi deber darte cuenta de dos cosas.La Revista «Fontes» publica comunicaciones en ingles, aleman y frances y tiene

mas de 700 destinatarios en Espana y fuera de ella.Y esta nuestra Revista popular tiene 7.000 lectores en Navarra y una lista de re-

dactores navarros que te quiero presentar.Son Aldabe, Arozamena, Astiz, Ayerbe, Azpiroz, Erquicia, Diez de Ulzurrun, Goico-

echea, Gortari, Ibarrondo, Inza, Irigaray, Izeta, Lasarte, Mugica, Ochandorena, Perurena,Satrustegui, Sarobe y otros.

Te expongo respetuosamente el merito de su director efectivo Sr. Diez de Ulzurrun.Y el de un insigne colaborador, el academico Satrustegui.

Y tambien debo senalarte el merito del Vocal principal de la Seccion de Vascuence,Sr. Cortes Izal.

Creo te agradara saber que tanto los sabios como el pueblo han respondido bien atu invocacion.

Hubiera sido mal indicio ver inclinados ante el vascuence solo a linguistas germanoso sajones. jConsulta de medicos!

Y tambien malo ver solo a los pastores. jOveja muerta!Pero no ha sido asf.Tambien hay otras cosas de las que debo informar.Hemos cumplido fielmente tus ordenes. Hemos procurado inmunizar el vascuence

navarro de toda infeccion polemica. Tu lo quieres como quieres todo lo navarro tengala rafz en Maya o en Fitero.

Lo quieres —al vascuence— en fraternal convivencia con el espanol. Con el romance.Con el romance navarro del que acabas de premiar un singular trabajo.

Es mi deber informar, Excelencia, que advertimos una importante laguna en tu polf-tica de vascuence. Hay un hueco entre los sabios y los campesinos. Entre «Fontes» yesta Revista y lo que ellas significan. En este hueco estamos las gentes corrientes deartes, oficios y profesiones. Podriamos asegurar que su incorporacion a tu polftica ase-gurarfa lo deseable para el vascuence. Prestigio y pervivencia. O mejor y mas cordial;convivencia.

Para ello me permito resumir los puntos de un segundo grado en la actuacion de tuincomparable «Prfncipe de Viana».

1.° Incorporar el estudio del vascuence en los actual isimos centros de concentra-cion escolar basica que correspondan a zonas vascongadas o semivascongadas,mediante la accion oficial que estimes procedente,

2.° Lo mismo en los centros de ensenanza o formacion profesional dependientesde S. E.Establecer —bajo el patrocinio organico y moral de S. E. y a traves de las ac-tuaciones necesarias— los parvularios bilingiies (o ikastolas) en las citadas zonas.Como la capital ejerce siempre un ejemplo, patrocinar moralmente por S. E. los par-vularios bilingiies de asistencia voluntaria en Pamplona, ofreciendo tu presenciapara las legalizaciones exigibles.

En resumen; incorporar leal y cordialmente el vascuence en los escalones educativos,en la medida posible.

Sin Utopias ni timideces. Bilinguismo fraternal donde el vascuence vive. Facilidad don-de quiere renacer.

Y asf ser£ todo simpatico. Quiza el vascuence hoy sea un problema de simpatfas.^Por que" no va a ser simpatico el vascuence desde Maya a Fitero y desde Maya aAlgeciras?

Si apruebas, Excelencia, los puntos anteriores, la Secci6n de Vascuence de «Prfn-cipe de Viana» tendrfa el honor de elevarte un estudio complete

Me acuerdo de un viejo roncales. Murio hace anos. Le of decir que hablaba en«uskara» con su mujer cuando querfa que los hijos no se enterasen. jYa es triste!

Los de la Seccion de «Prfncipe de Viana» somosun poco sentimentales. Nos imaginamos un ultimomatrimonio campesino en un rincdn del Pirineo nava-rro llevandose a la fosa algo que ya no se podradesenterrar.

Se habran olvidado prejuicios y apasionamientos.Pero el vascuence navarro se hablara s6lo en una ca-tedra escandinava.

Y «azkenian konta» (el final es lo que cuenta) co-mo dice un escudo en el Valle de Salazar que conoceel Diputado Don Amadeo Marco.

Con el mayor respeto.

Aldundi Oso Agurgarria:

3.°

4.°

Bost bat urte ditu, gutxi gora behera, Espainiakojokabidearekin batera etorri nahian etorkizunaren ajo-laz kezkatzen hasi zinela. Lantegi berri eta nekazari-tzaren bultzada, bideberri eta ikaskintza zenituen go-goan. Saio honen kausitze eta ondore onez esan leza-ke nahi duena gure herriak; ezin dana ukatu saioabera da; alegina.

Ba da beste zerbait ere ezin ukatua; diru-arokolanbide hauetan ederti eta goi-mailako asmoak ezbaztartzeko argidurarik aski izan zinuela. Herritako bi-zitegiak apaindu eta egokitu, basa-elizatxoeri esku batbota, euskeraren iraupena indartu.

Oraindik euskeraz otoitz egiten duten 60.000 napa-rroko semeeri bialtzen zaien aldizkari hau sortu zi-nuen. Urrezko ezteiak bete ditu: berrogeitamar alebeste hainbeste ilabetez. Adinez betea den euskerariberdin dakio bere gauzak ilabeteka, nola ehun urtekakondatu. Bere Aitz-aroko ezteiak egin lezazke nahi balu.

Naparroko lehenbiziko errege-bidearekin batera, Erromatarrak zuten euskera bere he-riotz luzean sartu-arazi, duela mila pare bat urte. Inork baino hobeki ba dakizu. Geroztikmenditarte, sukalde ta bordetan zokoratuz joan zaigu gure izkuntza, artzai eta apez idaz-kitan. Kardaberaz-en «Ondo ileen ikasteko...» eta «Goldarazko astoaren bertsuak» ikusibesterik ez da.

Eta Berori ez zitzaion ongi iduri; horrexegatik agindu zinuen jakintsu mailako «FontesLinguae Vasconum» argitaratzea.

Nere egitekoa da Zuri bi gauza adieraztea: «Fontes» aldizkariak ingles, aleman etafrantsesez idatzitako lanak argitaratzen ditu, 700 arpidedun ba ditu Espainian eta he-mendik kanpo.

Beste herri-aldizkaritxo honek, berriz, 7.000 irakurle eta orai aipatuko dizkizudan naparidazleak sortu dizkigu: Aldabe, Arozamena, Astiz, Ayerbe, Azpiroz, Diez de Ulzurrun,Erkizia, Estornes, Goikoechea, Gortari, Ibarrondo, Inza, Irigaray, Izeta, Lasarte, Mugika,Otxandorena, Perurena, Satrustegui, Sarobe eta abar.

Begiramendu guziarekin zuzendari jator duen Diez de Ulzurrun eta lankide Satruste-gui euskaltzainaren lana ekarri nahi dizut begien aurrera.

Baita ere euskeraren sail hontako batzorde bum den Cortes Izal jaunaren merezi-mendua adierazi beharrean arkitzen naiz.

Uste dut, beraz, bai jakintsuak eta bai herriak zure deiari erantzun ona eman diotelajakitea atsegin izango zaizula. Ez zen onezkoa izango aleman eta ingeles izkuntzala-riak ikus ba zenitu bakarrik euskeraren aldera makurtzen. Sendagile zurrun burrua!

Beste aide, ez zen hobe izango artzaiak bakarrik ikustea. Ardi hila!Zorionez ez da hala.Ba dut oraindik beste esatekorik ere. Hitzez hitz bete ditugula, alegia, zure esanak.

Naparroko euskera alderdikeri pozointsu guzietatik garbitzen alegindu gera. Zuk maiteduzu, Amayurretik Fitero-ra napar kutsuko gauza guziak maite dituzun bezela.

Erderarekin anaitasun egokian nahi duzu euskera. Eta berdin Erromankerakin; sa-ritu berria duzun Ian jakingarri baten erromankera horrekin.

Nere egitekoa da euskarenganako jokabide hontan hutsune haundia ba dela, Berorriadieraztea. Jakintsuen eta nekazari arteko hutsunea. «Fontes» eta gure aldizkaritxo honenarteko zuloa. Putzuaren erdi hortan gaude gu edeti, esku-lan eta bum ekintzako hirigizonak. Hauek denak euskeraren aldera ekartzea izango litzake hoberena. Izen ona etairaupena. Edo hobeki esana, maitekiago: elkartasuna.

Hortarako zure «Principe de Viana» berdin-gabearen bigarren maila hontako asmoenberri labur laburra eman nahi dizut.

1) Euskal herri edo erdi euskaldunetako eskola batuetan, iduritzen zaizun eranofizialki euskera erakusten hastea.Berdin zure mendean dauden langintza-ikastetxetan ere.Zure zaindaritza eta babespean bi izkuntzariko ikastolak ideki.Hiriburuak duen garrantziarengatik, eta lege bideari buruz, Iruneko ikastoleri erezure babesa eman.

Hitz bietan, zinez eta bihotzez, ahal den neurrian ikaskintzako maila guzietan eus-kera sartzea.

Era hortan dena atsegin izango da. Behar ba da euskeraren gora behera gaur za-letasun kontua da. Eta zergatik ez luke Amayur-dik Fiterora, eta Amayur-dik Algeci-ras-a ongi ikusia izan behar?

Esandakoak on-hartzen ba ditu Berorrek, «Principe de Viana» zure batzordeak egin-kizun hauen agiri oso bat egin eta Zuk baimena emateko lehenik jasoko dizu.

Erronkariko zahar batekin oroitzen naiz. Duela zenbait urte hila da. Haurrak aditzeriknahi ez zuenean egiten zuela emaztearekin euskeraz, esaten zidan. Negargarri!

«Principe de Viana» batzordekoak bihotz xamurreko gizonak gera. Aunamendi aldekoedozein nekazarik lurpetik itzultzerik ez duen zerbait berekin ereman duela jakite horrekkupitzen gaitu.

Uste gaizto ta alderdikeriak ixilduko dira; bano Naparroko euskera nunbaiteko Ikas-tetxe Nagusiko jakintsuen agotan bakarrik ibiliko da.

Eta Amadeo Marco jaunak dakien Saraizu-ko orma harri batek dion bezela, «Azke-nian konta».

Begiramendurik haundienarekin.MIGUEL J. URMENETA

Iruna, 1970. Apirilak 1.

2)3)4)

MIGUEL JAVIER URMENETA

Pamplona, 1 de abril de 1970.

Las Lenguas nativas, incluidas en la EducacionPreescolar y en la General Basica

Con gran satisfaction publicamos la redaction de losarticulos correspondientes en la Ley de Educacion queactualmente se estudia en Las Cortes.

EDUCACION PREESCOLAR

Artfculo 14.—1. La educacion preescolar comprendejuegos, actividades de lenguaje, incluida en su caso lalengua nativa, expresion ritmica y plastica, observacionde la naturaleza, ejercicios logicos y prenumericos, de-sarrollo del sentido comunitario, principios religiosos yactitudes morales.

EDUCACION BASICAArtfculo 17.—1. Las areas de actividad educativa en

este nivel comprenderan: el dominio del lenguaje me-diante el estudio de la lengua nacional, el aprendizajede una lengua extranjera y el cultivo, en su caso, de lalengua nativa, los fundamentos de la cultura religiosa;el conocimiento de la realidad del mundo social y cul-tural, especialmente referido a Espana; las nociones acer-ca del mundo ffsico, mecanico y matematico; las activi-dades domesticas y cuantas otras permitan el paso al Ba-chillerato, asf como la capacitacion para actividades prac-ticas que faciliten su incorporacion a la Formacion Pro-fesional de primer grado.

2 — P R I N C I P E D E V I A N A 1970 — APIRILA

EUSKALERRIKO LEIOAOTEIZA ESKULTOREA ETA ARANTZAZU

Orioko seme denJorje Oteiza eskul-tore f a m a t u a kArantzazuko Eliza-ren aurrekalderakotailatu e t a jarriegin behar zituenarri-irudiak bere la-nak akautu eta eza-rri berriak ditu.

Bere lana ederragertatu da munduguziko ospe aundikoko ospe aundikoarriz tailu egille onbateri dagokion be-

zala. Meritu aundikoa eta zalla zan egin behar zuenlana. Arte aldetik ikusirik Oteizak bere iakite, gogo, doaieta burutasuna agertu dizkigu; beste aldetik, Ian go-gor eta astuneri buruz ere begira, ekin eta ekin as-pertu ezinez, bukaerari eman dio.

Oteizaren arte-lan hau onela da: Goian Ama Bir-gina bere semearekin kokatua Elizaren aurrekalde aun-diaren goi-goian. Andre Ama eta Semearen azpi az-pian amalau arrizko irudiak zutikan jarriak daude, batabestearen artean aide aundi luze bat utzirik.

Irudi bakoitzek iru metro luzeraz dauzka, eta pi-suz iru milla kilo. Amalau irudiak, ezkerretik eskubiraezarriak, amabi apostoluak (Judas saltzailearen ordezMatias Santua dago) eta beste biak, Pablo eta Berna-be santuak dira. Goi goian, esan dugun bezala, AmaBirgina zerura begira, bere semea ilia etzanda. Apos-toluen arrizko gorputzak ezdute ez bularrik ezta eresabelik, denak goraldeari, Andre Birginari eta Semea-ri, begiratuz.

Bi talde eskultoriko hauen artean, Oteizaren asmoeta pentsakizunak utsune aundia utzi dute, dena uts,dena pareta, geurok katolikuok bete behar dugun utsu-nea adieraziz.

Arte-lan hau oso ederra da, ikustekoa, pentsatze-ko modukoa eta nere ustez Arantzazuko Eliza berri-arentzako egokia.

Zorionak Jorge Oteitza jaunari; Ar beza nere go-resmena ere Ian hontan laguntzaile izana den KoldoAzpiazu arkiteto ikasle jauna.

EUSKERAREN BATASUNAREN AIDE

Xabier Gereno jauna euskaldun, euskaltzale eta eus-kal idazlaria da. Bilbotarra Euskera literarioaren aidezerbait egitegatik, Euskal Akademiaren bideari jarraituzeta euskera idatzi hau euskaldun guzientzako entele-garriagoa egiteko gure Bilboko semeak aleginak eginizan ditu. Hara: Euskera literario batasunaren oina-rriekin orriak argitaratu ditu, de baldez, batez ereordaindu gabean bidaltzen ditu eskatzen dizkion edozeinguzieri.

Nahi duenak, eskatu bezaio Jaun honi, zenbat orrinahi duen esanaz, zuzenbide hauetara: XABIER GE-REftO. Avenida Ejercito, 18-3.°. BILBAO.

ANTONIO MARIA LABAYEN JAUNAREN

TEATRO-LANAK

Antonio Maria Labayen Tolosakoak berrogei ta zazpiurtetan ogei ta zazpi Teatro-lanak idatzi ditu.

1922 urtean bere Trato-lanei asmenta eman zionlehenbizikoa idatzi zuelarik, eta ioan berri den 1969 ur-teko Azillaren azken egunean bere azken Teatrorakoobra (lana) Errenderiko errian gendera ezagutzenaeman zan. Ezta Ian makala Labayen jaunak egin duena!

Egia da ZERUKO ARGIA astekarian Zeleta jaunakziona: «Nor, besterik, gure artean, beste orrenbesteeginik duenik EUSKAL ANTZERKIA (TEATROA) -renzabalkunden aide? Ogei ta zazpi antzerki-lan irritsueta dramatsu berrogeita-zazpi urteen buruan! Ezta txan-txetako lana, arranapolan!».

EGUNEROKO MEZA SA1NDUAREN DONU BERRIAK

Eguneroko Mezaren soinu berriak argitaratu dira.Berdifiak dira Euskal Erri guzirako. Bilbo, Donosti etaIruneko Eliz-barrutietan zabalduak izan dira.

YON ETXAIDE EUSKAL-IDAZLAR1AREN

UBURU BERRIA: «ETXAHUNEN BERTSOAK

GIPUZKERAZ*

Donostiko Y o nEtxaide Itarte jau-na euskal izkribi-tzaile on ona dugu.Gaztetik asi zaneuskeraz idazten.Euskal Ian aunitzenartean honakoak di-ra famat u e n a k :JOANAK JOAN etaGORROTOA LEGE.Bere horaingo libu-ru berria ETXA-HUN'en BERTSOAKGIPUZKERAZ.

Zergatik ETXAHUN izen hau liburu honen izenbu-runtzat? ETXAHUN Euskalerriko bertsolaririk oneneta-tik bat zan eta Iparraldeko Euskalerriko Zuberoa ize-neko lurralde politean sortua. Urte hontan bera ilzanetik ehun urte betetzen dira eta Etxaide jaunakliburu eder hau haren oroimenez argitaratu nahi izandu. Liburuaren gaia da ETXAHUN bertsolari zenak pa-ratu zituen bildutako bertsuak. Bertsuok bi euskalmintzairetara jarriak dira, lehenengoz Zuberoko eus-keran ETXAHUNE'K berberak eratu zituen bezalaxe etaondoan Gipuzkoako izkeraz Etxaidek moldatuak eus-kaldun geienek obeki entenditu ditzaten, zergatik Zu-berotar mintzaira aunitz desberdina dalakoz (Erron-kariko euskaldun zaharrek eta Saraitzuko euskaldunakdira zuberotarrekin elkar ongi entenditzen direnak).

Euskalduna, erosi ezazu liburu hau. Eskatu zuzen-bide hauetara: YON ETXAIDE-Paseo de Colon, 33-4.°.DONOSTIA.

I K U S L E

BERTSOLARIAK ELIZONDO'NPentekostes igandean, Mayatzaren 17'anElizondo'ko Antxitoneko trinketeanArratsaldeko lau terdietan

Bertsolari festa eder bat egin beharra da.Lau bertsolari ariko dira.

MATTIN.—LapurditarraLASARTE.—NapartarraAZPILLAGA.—BizkaitarraGORROTXATEGL—Gipuzkoarra

. Festa hau Nafarroako Diputazioko: «lnstitucion Principe de Viana»'ren

Baimenarekin egiten da. .

BATIKANOKO II BATZAR NftGUSIA

Eliza gaurko munduanEzkontzako arazoak egoki antolatzeko erabakia, senar-emazte

berak artu bear dute Jainkoaren aurrean. Egin bear dutena, ez be-ren iruditura edo naierara, konzientziak agintzen diotenera moldatubear dute, konzientziak Jainkoaren legea adierazi bear die ta Jain-koaren legea Eiizak aztertzen eta erakusten duen bezela jaso beardute. Jainkoaren lege onek amorioaren esan-naia azaltzen du, gor-de ta gizonki ornitu. Orrela, Jainkoa goresten ta Xristoren santuta-suna irixten ari dira kristau ezkonduak aurrak sortzen dituztenean,neke ta Ianarekin kezkatu gabe, ta Jainko esku zabalaren baitanuste osoa jarriz. Ezkontza, aldiz, ez da aurrak izateko jarria soillik,bakarra bakarrarekin ta betiko itz emana baita, maitasuna elkarrenartean geratu, sendotu ta osotu bear du.

Orregatik aurrik ez izatea gertatuta ere, ez da urratzen ezkon-tza, elkarren lagun izateko eta batek-bestearen zarna jasotzekojarria baita ganera eta ori betiko.

Gaurko eguneko bizimoduan eta zenbait aldartetan, aur geiagoizatea, zenbait sasoietarano beintzat, oso zalla edo ez ditekenada ta olakotan maitasun leiala ta bizitzako batasunari eustea ez daerreza. Elkarrenganako zintzotasunak uts egin dezake baita aurrenonak ere; oiakotan semeen eziera eta famili berriaren jasotzekobear den kemena gal-zorian daude. Kis ontako korapilloak askatze-ko badira bide itsusietara jotzen dutenak, aurren iltzeraho ere bai,baflo Eiizak bein ta berriz erakusten du bizi berriak sortzeko Jain-koak agintzen duna ta elkar maitasuna gordetzeko era, nasketagabe, gorde ditezkela.

Biziaren jabe dan Jainkoak, bizi berriak sortzeko arrigarrizkoeskubidea eman dio gizonari, gizonki egitekotan ordea. Sortzekoune beretik bizi berria arreta osoz inguratu bear da; aurrak den-bora gabe iiortzea edo iltzea gaiztakeririk lotsagarrienak dira. Kristaunor denak ezkontzako garbitasun edo castitadea guzien ganetikbilfatu bear du, ta Elizaren semeak ez dezateke jo, Eiizak Jain-koaren legea agertzean ontzat ematen ez duen bidctik.

ARGI BILLAOrain berrogei ta zortzien bat ur-

te I^arraun-go, Alii deritzaion erriangertatua.

Jai egun batez erri ortatik urbildan ar-zulo edo arkaitzpe batekozuloa zernolakoa ote dan ikusi naiabi gizonei sartu zaiote. Ihorri deusere esan gabe joan dira.

lllunpean sartzeko argizari koz-kor bat artu dute, ta sartu dira mal-korpean. Argizaria piztu ta asi dirabarrenago sartzen. Malkope uste ba-ho aundiagoan, alako argizari lo-diak diruditen tenteka asko, goitikbera, zintzilika batzuk, eta besteaklurreraho irixten dirala arkitu di-tuzte.

Aiei begira egon dira aldi bat. Eanoraho zabaltzen dan arpe au, dio-te, ta asi dira ematen duan guziaikusi bearrean. Baino argizaria urtuzta akituz dijoa (die).

«Ba, ba, lenbait-len atera gaitezen*diote, ta asi dira malkorpetik ateranaiean. Bano, nondik sartu ziranigarritzerako, argizari koxkorra es-kuartean urtu zaiote ta... Poxpoloenbatzuk ba-zituzten bano, oiek gutxiirauten. Inondik argi izpirik etzi-tzaien ageri, gizagaxoai. Iru gau taegunez antRe ibilli sir an, goseak etaotzak galduko zituelakoan.

Artean erri osoa aien billa Men-diz, erriz ta ubalde ondoz, aien gal-dezka, arrastorik gabe. Norbaiti, az-kenean, gogoratu zaio malkor-zuloartan sartuko ote diran.

Atetik oiuka asi dira. Ta ordukozutik ezin egonez zeudenak, eskuakerdi-larrutuirik, an azaldu ziran.

Euskaldunok ere, Euskaltzaindia-rekin batera, Arantzazu-n, ango ar-kaizpen batera guziok sartu ba-ge-nituzte bezala gabiltz aspaldian.

Batasuna billatu bear ginula-taasi ginan. Ori billatzeko alako ar-gizari koxkor batzuk eman zizkigu-ten eta asi ginan... Artean giheukanargitasuna galdurik... gure artean gi-heukan batasuna ere galdurik... etaihork nora jo eztakiala gelditu geraillunbetan.

Norbaitzuen setaz besterik ez ge-rala illunbetatik ateratzen, esatera-no, iritxi gera, edo oiek berak itzalidigutela argia, uste izaterano.

Bano zorionez ezta ori izan. Illun-beta ortan ^nora jo? Nere lenda-biziko irakasle ta Euskaltzain jakin-tsuetara itzuli nituan nere begiak.

Ziran bezain jakintsuak izanik, gu-re ikas-gai oni buruz zerbait ez otezidaten esango. Berak Euskal-erriosorako ezarri zuten «.abeza»k ezote digu zerbait erakusten? Bai,ba!

Geroztik euskeraz idatziko zan gu-zia orren arabera idazteko arren!Ori eskatzean, ezagun zan Euskal-erriarentzat, eta euskerarentzat, oribano bide egokiagorik etzutela berakikusten.

Or duan «abezeda» orri begiraldibat eman nion. Eta berortan arkituditut naiz Gipuzko ta Bizkai-koj (jo), y (ogz'ya) x (ogixa); naiz Bi-dasoz arunzko h (hau, hori, hura,edo ta ii (hiriia), bizigarri dirala,bakoitza bere alder dirako. Euskal-tzaindiak ez duela oietako bat baka-rrik ukitu nai izan; edo bere bizi-lekutik beste aldetara zabaldu naiizan. Ori agirian dago

Bano Euskaltzaindi orrek; ez otezekian gure h ori Euskal-erri oso-koa izana ote zan, antzinetan, etageroztik orri begiramen geixago zorzitzaiola?

Begiraldi batzuek emazkiegun be-rak utzi zizkiguten lanari. Eta lax-ter oartu gera h ori ederki ezagu-tzen zutela; bai noiztik sortua, bainondik-nora erabillia, zein itzetaneta zergatik erabillia zan, baita noiz-tik zerabiltena zan ere

Uhlenmbeeck alemanez, euskal-fo-netikaz egindako Ian eder-ederra, La-konbe Euskaltzainak frantzeraturik,Urkixo jaunak argitara eman zuan«Revista International de Estudios

Ori ta beste asko gauza erakutsidizkidate, alakorik merezi gabe, be-ren tartean artu minuten lendabizi-ko Euskaltzainak. Guzien berriak da-torren «Euskera», Euskaltzaindiarenzenbakian azalduko zaizkitzute. Ar-gizari koxkor bat en billa ibillia nau-zute. Itxoin apur bat, mesedez!

INTZA'R DAMASO An.

1970 — APIRILA P R I N C I P E D E V I A N A — 3

P E D AGai honi buruz inguru-minguru

aunitz jende dabilla. Asko mintza-tzen da. Gaur eguneko gure kez- j *karik haundienetarikoa, hauxen du- j •gu. Normala da; besteak beste,gure nortasunaren puska haundi bathartan bai datza.

Ezi-bideak ez dira guztiak ber-din. Pedagojiarekiko funtsezko oina-rriak leku guztitan kasik igual ezar-tzen ahal ba dira ere, bestalde be-rriz, munduan gero eta gehiagonausitzen ari da, irakats-moldeakjekuan lekuko egokitu behar dire-laren ideia.

Pedagojia duela zonbeit denbora,molde ertsietara emana zen. (Etalehenagoko gauza batean gelditubaldin ba da, nonbait hor!). Ira-kasleak erraten zuenari ez zitakenihardets. Munduak erdietsirikakoaintzinamendu eta pentsaera-mol-deak, irakasleak uste eta erran gi-san onarturik gelditu behar ziren;ikasleek ez bai zuten finkatutakobidetik jalgitzeko aukerarik. Gutizgehienak abiadura hauetan ibiltze-ra beharturik zeudezin. Fermukiitsastua dagoen gauza baten kontraaritzeko, inahal izigarriak egin be-har bai dira; eta areago indibidual-ki jokatuz.

Tankera hontaz adimena ez delaaske eta aberatski ezitzen, garbiasko ikus genezake.

Beste batzuek berriz, ikasleariahalmen osoa eman behar zaiolaerraten dute. Haurrak nehundik ereez dituela traba eta bide finkaturikaurkitu behar; gauzak beraurrek na-baitzen ezitu behar dela. Irakas-leak ez liokela deusik ere erranbehar. Eta honela, diote, haurra-

J I Ai • 'I

ren nortasun osoa sortu, aberastueta benetan ezituko litzake.

Beste pedagoji-molde batzuk al-diz, erdi-bidetik doazi.

Haurra munduratzen denean, ezdator leku arotz baterat. Amekakondizionamenduko presuna berezibatzuek dakarrate. Eta 1200-garre-neko urtean munduratu zen haurra,ez da 1970-an sortzen den bezala-koa. Harek eta honek aurkitu di-tuztenak, desberdinak dira arras.

Norberak duen atzokoari so, gaureguneko aurrerapenak ezin zaizkohaur bati ukatu; milla aldiz ibilliakdiren bideak berriro ere ibilli-ara-ziz. Zientifiko lana hortan bai datza:xinpletasun batetik konplejidade ba-terat, eta hontatik besterat, eta bes-

Bilboko «Euskal Antro-polojiaren Lehen Astea»

Yoan berri den Apirillaren bi-garren astebetean Bilboko Pro-bintziko Liburutegian (Bibliote-kan) «Euskal Antropolojiaren Le-hen Astea» izan da Bilboko«Ciencias Medicas» delako Aka-demiak antolaturik Deustoko Uni-bersidadearen laguntzarekin.

•Ciencias Medicas* Akademiahonek aurten sortu zanetik be-rrogei tamar urte betetzen ditu,eta bere «Urre-eztaiak» ohorezospatzeko gauza egokia izan da«Euskal Antropolojiaren LehenAste hau» antolatzea.

Hara nola izan zen Astebetehau:

Astelena, 6 egunean: Bi izke-taldi izan ziren. Lehenengoa«Historia aurreko euskaldun gi-zona, eta gaurko egunean dueninportantziaz» gaia arturik Basa-be jauna mintzatu zen. Bigarren-goz: Gure eman dauden odol--taldeez» gaiari buruz BilbokoGoti mediku jaunak itz eginzuen.

Asteartea, 7 egunean: Bi iz-ketaldiak hauek ziren: «EuskalErriko sorginkeriari buruz» gaiazCaro Baroja jauna aritu izan zen,baita «EuskaIdunen pentsa mol-deaz» gaiari buruz Barandiaranjaunak itz egin ere.

Azteazkena, 8 egunean: Lekuo-na jauna, «Euskal poesia erri-koia eta euskal sikologia» gai-tzat arturik aritu eta «EuskaIErri kantak» gaia agertu zuenEskudero jaunak.

Osteguna, 9 egunean: «Gure

erriaren zentzu juridikoa» gaiaZelaiak agertu zigun, eta «Eus-kaldunak, beren historiaren bimomentutan» gaiari buruz besteainbeste egin zuen Aita Mafta-rikuak.

Ostirala, 10 egunean: Luis Mi-txelena jaunak «Kzkuntza eta kul-tura» gaiari buruz itz egin zueneta Lasterra jauna «Euskal Pin-toreak» gaiaz mintzo zen.

Larunbata, 11 egunean: Azke-nari eman zitzaion «Bizkaitar en-presarioa» izeneko gaiari buruz-Oriol jaunaren itzaldiarekin.

Izketaldi hauetaz ganera amai-ru komunikacioneak agertu zi-ran, eta baziran ere itzaldi gu-zien gaineko elkarizketa mamitsueta interesgarriak.

Astebete honek lagunduko dugure Euskal Erriaren gauzak, iz-kutuak eta baloreak obeki ikas-teko.

terat (mail guztiaz ongi jabetuz);eta ez, konplejidade batetik lehe-nagoko xinpletasun baterat gibela-tzea.

Haurrari, gizonok eskuratu ditu-gun zientifiko abiadura jeneralakirakatsi behar zaizko, gibelara jokaez dezan. Gizonaren aberastasuna-ri egiazki doazkion bideak irakatsibehar zaizko. Horien barrenean, hau-rrak adimen-askatasun haundieneanibilli behar du, gero eta nortzena-go joan dedin. Kalterako direnakaitzitik, gizonok daduzkagun amekaoztopo, traba, gibel-asmo, eta abar,haurraren ezitzetik kentzen ahalegin-du behar gara.

Urliak erran lezake hori zailladela, eta arrazoia du. Gizatasuna-ren aintzinatzea eta arrastakako bi-zitzatik jalji-araztea, benetan zaillada gero! Bainan zailtasun delarikagertzen, gizatasunaren benetakoezaugarria lanari egiazki emateabesterik ez da. Gizonari on beste-rik ez lekarkioke.

Bestalde, benetako pedagojia ba-ten egiteko, gizarte batek dituenameka berezitasun kontuan artu be-har dira. Pedagojiak ibillera jenera-lak baldin ba ditu, bide konkreto-tan moldatzen eta egokitzen joanbehar bai du.

Gaur hain etsipen bidean doangure pedagojiaren antolatzean, gau-za haueri ohartu behar ginake. Aha-lik eta gehien ataka baterat gara-mazkiten bidean urratzen saiatuz,eta luzera doazin molde eta atera--bideen billa joaz. Pedagoji-oina-rriak iraunkor eta sendo finkatubehar ditugu; ez gindezke bestela.

ANKO SENDOA

LESAKA-ko Ay iintamentukoagindu bat euskaraz

Joan den mendeko COLERA gaitzaren izurritea, lau aldiz agertuzen Erresuma huntan; lehena 1833 urtetik 1835 urterainokoa; geroberriz, 1853-1865 eta 1885 urteetan piztu zen. Gure izkribu hunekeztu egunaren ez eta urtearen ere markarik aipatzen, bainan le-traren tankeratik, azken urte hortakoa izanen dela uste dugu.

1833 urteko lehen elderia hura Madrilen agertu zelarik, pra-lleek urak pozoindatu zituztelako gezur sineskaitza edatu zen hiri-buruan, eta aitzaki bihurri horren karietara, hiltze eta eliza-erre-tzeak gertatu ziren, Historioak kondatzen duen bezala.

Gure izkribu hau, eginik dagoan bezala, itzez-itz argitaratzendugu, egungo ortografiara aldatua txoilik.

BANDUA'Probinziya onetan izandu dire

erriyak zenetan COLERA agertuden; honen bistan Gobernadorejaunak guziyeri ordenatu du,aitzakerik gabe, empefto aundi-yakin, kunpSirazteko ark lenagoeman dittuen ordenak; eta erri-ya honetako sanidadeko juntak,alkate jaunarekin, guziyen one-rako, kastiguen azpiyan agintzendu:

1.a Ongi garbitzeko itxiak,eyak, komunak, fregaderak, es-tratak eta itxeko atariyak, azkenako bandua eman zen multaren azpiyan.

2.a Idortzeko itxien barrenian diren zikinkariyak, naiz komunan, naizeyetan, naiz erreketan; erriko-itxian izanen da botika bat, desinfectantedeatzen zayona, eta emanen zayo debalde, biar duen guziyari.

3.a Debekatzen du saltzia fruta jenero guziya, baita ere aurtengotomatea eta piperrak, eta akontsejatzen da ez jateko berdura gordinaedo egosi gaberik.

4.a Naiz edateko naiz garbitzeko, eta naiz janariyak egosteko, agin-tzen da itturriko ura, eta ez irriyukoa, zergatik hau den agitz peligrosua.

5.a Debekatzen da saltzia urdai freskua, ogiya ongi erre gabia, etaedari on eztiren guziyek, eta enkargatzen da erriya honetako bezinoguziyari, kejarik bad in (baldin...) badute aragiyaz, beila ematteko partealkate jaunari.

6.a Agintzen da kastiguan azpiyan, familia partikular guziyeri, etapartikularki ostalariyari, kanpotarrarik etortzen bada, bi orduen barrenianalkate jaunari parte emateko.

7.a Debekatzen da arropak edo bertze edozer gauza garbitzia erri-yan pasatzen diren uretan; bakarrik garbittu ditteke labaderuetan etaitturnuzugitik (sic) betti (beiti); hau kunplitzen eztuena kastigatua iza-nenda (sic) bost pezetakin.

Azkeneko, jakin dezate (sic) Lesakarra guziyek, ordena okin (oken...)kunplimentutik akaso dependitzen duela, erriya honetan ez COLERA sar-tzia, edo naiz etorri ez ainbertze jende (yende) iltzia, ayuntamentuak,alkatiak eta sanidadeko juntak disponitturik daudez (sic) edozein sakri-fiziyo egittera erriyen onen gatik, esperatzen dute erriyak ere korres-pondittuko duela autoridadien deseyu okeri; eztela gauza gaitzarik, denakunittu eta laguntzen direnian; bino baldin bada inor ordena ok kunpli-tzen eztuenarik (sic), jakin (yakin) dezala, eztela ez empenorik ez kon-pasiyorik izanen; kastigatuko da legiaren indar guziyakin.

Bandua hau paratuko da Erriko-itxeko eta eskolako gorapietan.

Naiz euskera-joskera ezden garbienetakoa, izkribu hunek euskalarien-dako badu intresik; bereziki —a organica deituarekin agertzen diran hitzhorietan: = Probinziya onetan = ogiya ongi erre gabia = Lesakarra gu-ziyek. Ongi artua denez —itturnuzugitik— itz hori, galdetzen dugu.

Zenbait itz gaizki emanak daudela iduri zaigu: —okin (oken) — daudez— (dauden...). Kunplitzen eztuenarik-eztuenik — bear litzakela uste dut.

A. IRIGARAY

LiJburu terriafe

E U S K A L D A N T Z A KMundu guziak badaki Euskalerriko folklorea aberatsa

dela, bai egia, zenbat eta zenbat dantza mota ote dira gurezazpi probintzietan... Eskualde bakotxak baditu berendantza berexiak, beren nortasuna adierazten dutenak. He-men, Naparroan bakarrik zenbat badiren, Baztan'go «mu-til-dantzakyy, Malderreka'ko eta Lantz'ko zortzikoak, Le-saka'ko dantzak, Leitza'ko «Ingurutxoa», Lizarra'ko «La-rrain-dantzayy, Luzaideko «Bolantak», Otxagabi'ko dan-tzak, lturen eta Zubieta'ko «are-yoileaky> eta aunitz ge-hiago ere. Bertze eskualdetako dantzak ere ospe aundiadute, Zubero'ko dantza famatuak eta Gipuzkoa ta Biz-kaiko dantza paregabeak.

Orai berriki Bizkaia'n ateraia dute liburu berri bat,egilea Jose Luis Etxebarria Goiri dugu eta liburu hortanBizkai'ko dantzak aipatzen ditu. Bizkai'ko dantzak noladantzatu behar diran erraten du liburu honek eta horigarbiro txukun eta zintzo. Liburu hortan agertzen duBizkai'ko dantzen kondaira, dantza bakotxaren erran--nahia, denak garbi eta xehetasun guziekin. Liburu ho-nek arrakasta aundia izan omen du eta orai arte ez omendu inork ere horrelako Ian bikanik egin. Liburu honekdio dantza guziak beren bertsoak zituztela, batez ere dan-tzari berriei pausoak eta puntuak hobeki hartzen lagun-tzeko. Hemen erakutsiko ditut liburuak dakartzkien zen-bait bertso.

BANAKO

Lastoz egoan aite,Buruko orratzaz trangie... (Birritan)A ere egiteko eztao mutillok,Zetako ete jok andrie...? (Birritan)

BIftAKO

Dantzan daigun sonbraillu,

Mariye jaku ezkondu... (Birritan)Gure Mariyen ezteguetanArto berua jangodu... (Birritan)

LAUNAKO

Aita Joaniko, seme Periko,Zer dekok apariteko...? (Birritan)Oriyo-eza gozo-gozua,Arto beruaz jateko... (Birritan)

AITA SAN MIGEL

Aita San Migel Iyurretako,Zeru altuko lorea... (Birritan)A gure zarrak dantzan ikusita ak egiten jok barrea...! (Birritan)

Norbaitek nai balu liburu hori erosi, idatzi dezalazuzenbide hontara:

«La Editorial Vizcainay>. Particular de Costa, 10, 3.°.Bilbao.

ANZANARR1

4 — 1970 — APIRILA P R I N C I

NOR BERT TAUEREUSKE R A M ATATZA-

LE: OSPETSUARI,AGURT AGUR

Norberto Tauer adixkidia,zorretan nago zurekin.Ez diot erantzun zure itzari.Esate'izut damuakin.

Erori eta min artu nuan.Luzaro geldi egona.Eguarri eta gerozko jaitan,jetzan egoera ona!

Gero, sendatu ziranian minakgripe nindun arrapatu.Eten gabeko eztul zitalaknindun ia purrukatu.

Sastada batzuek artu ondorenaide egin zun eztulak.Altxa nizkion goruntz Jaunariesker onian besuak.

Nere onera ta osasunerapozik sartu naizenian,eskerrak zuri eman bia'izkitzutJaungoikuaren izenian.

Urte Berria asia degueta badijua aurrera.Eman diogu gure aldetikmerezia dun arrera.

Euskeraz ari zera gogotikikasten eta erakusten.Nire Maisu zeran orixe,zaitut biotzez agurtzen.

Badu Euskerak maitale on bat,gizon biotz aundikua.Norberto Tauer degu guretzatbalio askoko eredua.

Agur, ba, nire lagun ospetsuEuskeraren argitzalle.Bazera ere orain ta betieuskeldunen maitatzalle.

Geroa, laxter eskutitz bat nikzuri idatziko dizut,ta berri askoren aberats jabedenboraz jarriko zaitut.

JOAQUIN ALDABE

Oharra: Norbert Tauer Pragago fama aundiko Irakaslea da. Txeko izaneta bere sorlekuan beti bizi izan arren, euskera menderatu du poliki.

Tchekoslovakiako seme argi hau «euskaldun berri» dugu. Aunitz mai-tatzen du Euskal Erria.

BERTSOLARIAKLEIZAKO SAIOKETA. <PRINCIPE DE VIANA-

REN» BABESEAN

Apirillaren 26 egunean (azken igandean).«Principe de Viana'ko» azken zenbakian, saioketa au Apirillaren

12'an egingo zela erraiten gendun.Saioketak egingo dira:

Leizan Apirillaren 26'anBergaran Maiatzaren 3'anGernikan Maiatzaren 10'an

—oOo—Leizako saioketa «Cine ParroquiaU izeneko aretoan egingo da.Asiko da eguerdiko 12'etan eta eskuararen aide ainbertze Ian

egiten duan «Principe de Viana» alkartasunak babestuko du.

—oOo—

Agertuko diran bertsolariak:Naparruatik: Arozamena eta Madariaga.Laburditik: Mattin eta Xanpun.Gipuzkoatik: Gorrotxategi eta Lazkano.Bizkaiatik: Aspillaga eta Abel Enbeita.

—oOo—Bertsolariak zuzen eta ondo epaitzeko, probintzi bakoitzetik

epailari bat izango da.Saioketa puntutara jokatuko da eta iru ekinaldietan punturik

geiena izaten duan bertsolaria izango da TXAPELDUN.—oOo—

Egun ortan, Apirillaren 26'an, Leiza eta inguru erritako bertso-larizaleak, aspaldian izan ez duten okasione bat daukate bertsolarimultxo eder bat entzuteko.

Etortzen direnak, ez dugu uste damurik izanen dutenik...

HARIZPE

LUZAIDEKO ERRIA "BORDEL"Luzaideko erria ipar eta egoko Nafarran arteko mugan dago. Nafar guziok dakigun

bezala, edo iakin beharko genduken bezala beintzat, bereizketa (dibisione) politikarenaldetik begira bi Nafarra izaten badira ere, odolari, historian, mintzairari ikusirik biNafarrak Nafarra aundi ta nagusi bat osatzen dute, eta ban Ibanetako mendiaren ipa-rraldeko magalean Luzaideko erria kokatua da aide bateko eta besteko nafartarrak el-karturik.

Luzaideko erriak fama aundia du, dela hango dantzariez (Bolantiak), dela hango usuez(Eiza-usutegiak), dela bere festaz, etxe ta auzoaz eta baita bere euskeraz ere. Hangoeuskerak gure Ultrapuertos Merindade maitearen izkeraren kutsu eta erak guziak dauzka.

Luzaideko erriak hontaz ganera gizon aundiak atera ditu mundura, eta hauetatik bieuskerari, modu batetik edo bestetik, bere laguntza, indartasuna, eta ontasuna emandizkiote.

Bat: ENRIKE ZUBIRI GORTARI, «MANEZAUNDI» izenordez, euskal literarioaren alo-

VALCARLOS.— («BORDELIA» bordako aurrekaldian dagon arria).

Nork eztaki Luzaiden amalau etxerik zaharrenetako bat dela «Borde-Iia»? 1428'ko liburutan «Vordeu» erraiten da; eta Bordeaux Frantziko iriaundiaren izena ekartzen du burura. Konpostela'ko erromesen bide za-harra etxe bortatik zuen.

Arri marratu eder bat badu lehio-buru batean; itxuraz, borta aundie-naren bete-betekoa izan behar zuen, etxea berritzean kendua.

Nicolas Larralde eta Mari Ana Auzqui, an direnak, 1769'an ezkonduziren. Auen alaba zen Maria Josefa, «Bordel» bertsulari aipatuaren ama.Juan Echamendi zuen berez, eta 1792'an sortu zen.

Berak zionez, etzen sort-erriaz gorritzen:

Sortzez eta bataioz ni naiz luzaidarraOrok dakitena Bordel xaharra;Oraino bizi bainiz, ez dut solas txarraGorputzez erbaildu ta kunkurturik bizkarra,

galdurik indarra,eztitu sukarra,biotza ez azkarra,ez ola beharra:

Aise pasaturen dut nere bizi ondarra.

(«Ene izpirituan bazen zenbait bertsu», asten den kantukoa).

VALCARLOS.—Barrio de Ganekoleta.

GANEKOLETA nun den badakizue? Orduan, ez da deus erran beharrik.

«Ola», beherian, aundi-aundia.

«Bentta'ineko teilatua, eskuinean.

«Pramuno» eta «Beshinenea» elkarren ondotik zeru alderat iges eginnahian bezala, gainean: ala ikusi du Ganekoleta, ori egin duen langileederrak. Etzaizue polit?

1773 garren urtean ba-ziren emen burdin-labeak. «Burdineria» ere bai,etxe bat. Bernat de Burdineroen, jende izena atzeman dugu 1690'an.«Burdin erreka» orai bezala erraiten zen 1699'an.

Bana, Ganekoleta, etzen Ganekoleta 1782 urte artio:

«Anxola» zuen izena.

VALCARLOS.—Vista parcial.

LUZAIDE'ko karrika...

Apeztegia ta eliza beste t<

Pilota-plaza, ohako ttipi batnahi ez dutenen beha.

Eta beste etxe guziak ingi

Zonbat gauza ez du bururemundurat eta emen kristauen

Ortxe, xoko batean asi ziixurtzen ama on baten altzotil

Nork daki etzauzuten or Idituzu ainbeste aldiz amenster

Bizi zaizu sort-lekua:

BOLANT YANTZAK

Ez dira gaurkoak gaixo gureorduko yantzari ederrer so.

Noiztik-daniko aitatxiak ezar lezakete moda xaharreko y<

«Makilaria» lehenik, jostag

Gero «Zapurrak» beren aiz

«Zigantiak», jende aundiendituzten «zigante-peko» gaixo

«Bandelari» ta «Gorriak» b(ba-dituzte beren ezpata eta m

Ondarrekotz «Bolantak», y£

«Soinulari» oriek bertze c

nago. Gure xirula xaharra...! }eta ura zen xirula.

Gure jostetak «txilintx» eBai nan xirula galtzeaikin, «txibeti bestez behartua daila.

Nausi delaik, mutil da.

£ H W W W

A N A 1970 _ APIRILA — 5

tTSOLARI ZANAREN OROIMENEZ>an ezagutua, pintore ona Iruneko «Arteen eta Ofiziuen» Eskolako Irakaslea izan zana.lanezaundi» zana ogei mendeko Nafarroko euskal izkribitzaile onenetakoa da.Bestea: JUAN ETXAMENDI LARRALDE. «BORDEL» Izengoitiko bertsolaria. Emeretzi-

rren mendean bizi izan zan Luzaiden. Bere «BORDEL» izenordez bere izen deiturazno ezagunagoa da Euskal Errian. «BORDELIA» Luzaideko etxe baten izena da, gureaidar bertsoiariak «BORDEL» izengoitiz artu zuen etxe hontan bizi izan zelakoz.

Luzaideko erriak Enrike Zubiri zanaren oroimenez bizi izan etxeko aurrekaldian «Oroi-ri» bat jarri zuen. Horain beste ainbeste egitekotan dago «BORDEL» ohorez, BOR-LIA izeneko bizi izan zan etxeko aurrekaldian. Iruneko argin bat «oroitarria» arrilantzeni prestatzen ari da BORDELIAN jartzeko.

Erri baten seme aundiei ohorea ematea herriari berberari ematea bezalaxe da, baitai baten iakite (kultura) senalea ere.

Goresmenak Luzaideko Alkate, agintari eta erritar guziei.

am.

gehienez alfer jokatzera jin

t-Iekuak! Emen etorri zinenan sartu.

n ttipiak lenbiziko otoitzen

mk biotza hunkitu!!! Emenikeri goxoen erroak.

VALCARLOS.—Barrio de Pekotxeta. Escuela.

PEKOTXETAfko ESKOLA

Ikusten duzue ezkerreko aldean etxe xarmant ori: Pekotxetako eskola.Arri gorriz egina du aintzineko kalostra ori: ba-du «terraza».

Ganeko estaian, errelnsaren bizitegia.

Eskuineko aldean, Yacquesenia. Gain-gainean, berriz, Edarreta eta Erra-munto'inerat bideko lehen etxe a.

Orai ba-da eskola... eta aurrak, berdin, Frantzira.

Gure gauzak!!!

gure eliza xaharra ere bere

j arropa orientan! Atsegini ikus balezate.

to bizar itsusiekin.

ak. Eta zer izerdiak botatzen

aundieneko gizonak baidira,jra bereziak.prest.

gure «xirulariak» ote diran

ozuten beren sonu zaharra,

mduan: urrezko «txilintxa»,u bere mihia, eta geroztik

VALCARLOS.—Puente Internacional.

LAKET-LEKU eta Arnegy'ko zubia.

Zonbait istorio ibili dituen lekua!!!

Erraiten dute «Aduana» den lekuan etxe bat egin nahi duela Gober-niak. Elitzaike gaizki; menditako-egin etxola iduri du.

Soizue Laket-leku'in ondoan?

Zubi au, 1927'ko Agorrillaren 17'an (uda bizian), ur-estu batek errotikereman zuen.

Gero erranen dute LUZAIDE'ko errekak ez duela deusetako balio!

Eta zer arrainak ez ditu emaiten? Ori beste aide...

alrudi ta Itzak Luzaideko 1959, 60, 61 ta 62 gn. urteetako Egute-gietatik (Kalendarioetatik) artua dira)

EUSKERARIAitorren izkuntz zarranai degu zabalduMunduaren aurreanGizongi azaldubaldin gure zanetanodola badeguEuskaldunak euskerazmintzatu bear degu.

II

Lendabiziko itzaaurtxo nitzanianamaren besoetanbular barreneanitza au esan ziranizketa garbiangorde euskera semetxobiyotzen erdian.

Ill

Ez daukagu euskeralotsaz bastertzekoainbat gutxiyo berriOhazperatzekoJainkoak eman zigunEuskaldunentzakoJainko lege santurikez dela ukatzeko.

IV

Zenen izkuntza ederraeuskera guriaez det ihon topatzenbeste bat obeausai gozo dun izkuntzatxukun ta garbiabiraurikan ez duenizketa garbia.

Amatxok esan zianeriotz aurrianagur semetxo laztanlaister naiz lurpeanEuskeraz otoitz eginnere lurganeaneuskeraz nai det entzunNik zorionean.

VIAmari erantzun nionzure lur gaheanbelauniko jarritaotoitz egin nuaneuskeraz egingo detgoiz eta arratsaldeanbiyok zaudetelakobiyotzen erdian.

VIIEtsayak aurka dabiltzeuskerarengatiklen orain eta betigustiz aspalditiklurperatu nairikanantzin antzinetikbahan ez dute lortukoihongo aldetik.

VIIIEuskera galtzekoez dago beldurrikmunduan ez da sortuortako indarrikgizon jakintsu askodabiltz galdu nairikasmo txarra oyek guztiyakdirade alperrik.

IXGoratu dezagun baEuskera laztanagure amagandikikasi degunapozgarrizko izkuntzamaltatzen degunabiyotz naigabetuasendatzen dituna.

XGORA EUSKERA MAITEGORAGARR1ENAEUSKALDUNEN ARTEANMAITA GARRIENAMUNDUAN SORTUDANIKIZKUNTZ ZARRENAGORA ETA GORA BETIEUSKALD UN ETA EUSKERA

(Ondarrabiko arrantzaleiartuak)

/KBar Fidel'en museko Txapelketa

bat izandu da, eta amar pareja ari-tu ziran norgeiagoka hontan. Burru-kaldi gogorren ondoren eta amarpartidatik zortzi irabazirik M. Al-mandoz eta F. irazoki txapeldungelditu dira.

Sariak partitzeko egunean azaldunintzan muslari hoieri zorionakematera eta galde egin nionian iadenbora asko al dan musian ikasizutela, hara hemen txapeldun hoienerrespuesta. Ikusiko duzuenez mu-sian txapeldun badira ere, ezdirelaarraso gabiak bertsuetan ere.

Gazte gaztetatikan gaude baimus lana huntan asiyak,orregatikan horain gaude guofiziyu hau ongi ikasiyak.

Makina bat partida battuguaspaldin huntan iraiziaketa geiago irabazteko reJauna man zaiguzu graziyak.

ta galtzen badugu suerte txarrahori da gauza jakina.

Pareja hau txapeldun dugu taartu du sekulako fama,berak diotenez karta igualekinbeste bieri emango lana.Alzate karrikan bar FidelenAtozte nai duzunian gugana,desafio huntan barren sartzen diraIrufia aldia, Baztan ta Ultzama.

Berako Txapeldun habek diradeda oso pareja berdina,Euskal Errian bezin onak beste biizango dire, jakina.Ala ere hoien kontra txuleta bat

[irabaztenegingo genduke alegina,

Txapelketa bukatu ta egun ba-tzuen buruan izandu zuten desafiotxiki bat beste bi muslarien aur-ka, «kashuela» bat iokaturik. Txa-peldun hauek irabaztia gertatu. Be-gira zegoen batek bukatu ondorenhau da esan zuena:

Horain ere agertu diratxapeldunen arrastuak!!

eta hona hemen txapeldunen era-tzuna:

Lenago ere sarritan gaude guiana huntan usatuak,ez daude guretzat ain garestiBera erriko ostatuak,Nork pagatuko ote ditugaurko hemengo gastuak.

MUSLARI

6 .<• P R I N C I P E D E V I A N A 1970 — APIRILA

NEE BURUU PUTZUA BOTABEA'OT.. .

Irunen, Autobusetan:—Oia, Juan Martin; £ongi?—Ongi, ta ibeorre?—Ba gabilz, trikili-trakala...—^Ez da noski gaur gue erria juango?—Igarri duzu; an naukazute aurten ere.—Zerbait aithu nun, apez jaunak esan zula juan den igandeko mezan,

bano ni beti kanpoan bai nabil, tratoan eta. Guazen ba autora, ta elka-rrekin juango gaa. Binaarrin, jakinen ganean jarriko diot asunto batez.jErri guzii nastuik arkituko do, jaune!

—iZer gertatu da, bada?—Oain bi illeete, gizon bat bota zen putzura, ta...—^Erori, edo bere burua bota?—Bee buruu bota.—^Lenagotik, sumatzen zinuten asmo orrekin zebillela'—Beti ai zen esaten: —«Nee buruu putza bota beaot», eta, azkenin,

oi ein do gizaajoak. Batzuk diote, ongi ein dula. Bestik, berriz, diotepekatu ikaragarrii dela gizon batek bee buruu iltzea...

—Ta, zuri ^zer iruditzen zaizu?—Nik, bee lekun, beste amiste eingo nun.

—Pentsa beza, jaune. Gizon kaxkarra, korkotxa ta elbarrii; athe taamaik ez, berrogei urteekin mutil zarra, ta arratori'at bano pobregoa...

—iOpiziorik etzun?—Denetaa jotzen zun, bano, esaerak dion bezala, «amalau opizio ta

amabos mixeri...».—^Bakarrik bizi zen?—Bea bano arreba zarrago'atekin.—Asilo batera sartu bear zinuten...—Bi aldiz, batzarre ein ginun, ta etzun juan nai.—jNegargarria da!—^Noi ein dio kalte?—^Nori? Jainkoari, bere buruari, bere familikoai, bere erritarrai ta gi-

zadl guztiai.—Nik ez det ikusten...—Begira, Juan Martin. Norbera bere gorputzaren arduradun bada ere,

Jainkoa bakarrik da guztien jabe. Ta Jainkoak agintzen digu EZ INORILTZEA.

—Nik aithu izan det, ez dela pekatu eriotza deseatzea, bizia oso ne-kagarrii denin. _

Nai izatea, ta Jainkoari ezkatzea ere, ez da pekatu, bano orrek ezdu esan nai, bakoitza JAUN DA JABE dela bere burua iltzeko. jJainkoanmaisterrak gera denok!

—Binepin, oain ez du nekeik izango...—Ta, ibere anima? Fedea duenak badaki, pekatu mortalean iltzen

dena, infernura doaiela.—Oain, askok ez dute fedeik.—jEgi dena, egi da, naiz bateon batek ez sinistu nai! Aditu det, An-

daluziako erri batzuetan, oraindikan askok ez dutela sinisten amerika-noak i!largira eldu direnik. Oik ez sinistegatik, iez da egi izango ia bialdiz an izandu direla? Ostatura zoazenian, eskatu dezakezu nai duzuna,edo ezer eskatu gabe egon, bano eriotza ondoan, nai ta naiez, duzu: edozerua, edo infernua...

—Nei, pena geiago ematen dit bee arrebak. jGau teun, near da near,ez da etxetik ateatzen ee!

—(Gaixoa! Len gutxi laguntzen bazion anaiak, egin duan errebeske-riakin, atsegin ederra eman dio.

—Nee ustez, etzun pekatuik einen.—I Burua galduta, egingo zuelako?—jOi, baa! Autosii ein zioten, ta, diotenez, medikuk esan omen zun,

erdi erotuta zeola gizajoa. Apez jaunak ee, ezkille jo bai bano, elizekoilleortzeta ein zion, naiz askok marmariz geldithu. jEtzuten zakur batbezala lurperatu bear...!

Nolanai, negargarria da egin duena: Jainkoan legeren kontra delako,bere buruarentzat kaltegarri (benepin erotuta egin ez bazun), ta aide,erritar eta gizadi guzientzat lotsagarri.

—^Asko dee mundun, bee buruu iltzen dutenak?—Nazio batzuetan, asko, ta bestietan, gutxiago. Boladaz, moda bezala

izaten da gizonak bere burua iltzeko. Ejemplo bateko: 1870'tik 1900'rafio,Alemanian bakarrik, bere burua il zuten iiruetan eun mille gizon! Fran-tzian gutxixego, bano ez asko gutxiago. Orain ez det uste ainbeste izangodirenik. Esan dizut, moda bezala izaten dela errietan, gizonak bere buruailtzea.

—Aithu'et, Ameriketan eta, len errebolberaakin, eo sokatik zintzilikabezala, drogak artuta bee buruu iltzen dutela.

—Ala da, zoritxarrez. Fedea galdu duenak, beste munduko gauzetazsinisten ez duenak, alegin guztiak egiten ditu mundu ontan gozatzeko.Egunero periodikoak dakarte Mariuhana ta beste drogaren kontraban-doan notizien bat.

—^Jatekoak, eo eatekoak dee droga oik?—Geienak, tabakoa bezala erretzen dire. Pildoretan eta indiziotan, ere,

bai.—jOso gozoak emen dee...!

Boladaz, bai. Bano gorputzentzat oso kaltegarriak.—^Naparroano eldu da bizio zakar oi?—Jainkoari eskerrak, ez Bano bere burua iltzen dutenak, izaten dire

noizpin bein. Len, orain bano geiago, batez ere, Erribera aldian, Orainbizimodua asko obeagotu da, eta zarrak badute nolabait bizitzeko la-guntza. Len, athona zar bat, lanerako gauz ez bazen, etzuen beti aurpegialaigarri ekusten beren seme edo sunen aldetik. —««?Zuk ze ithe'ozu, on-garri piskeat besteik?» —zioten seme lotsagabeak. —«Ez deezu biar besteamiste esango» —erantzuten zien athona gizagajoak, eta, erramaltxoak ar-tuta, bere burua ithutzen zuten olibobatetik zinzilika... Olako kaso izatenziren Naparroako erri batzuetan.

—/Euskaldun errietan ere, bai?—Euskaldun errietan, athona gizagajoa etzen ainbeste «estorbo». Gure

gizon zarrak, lantegin irabazita, morroi egonduta edo, izaten zuten dimpixke bat. Gero, gure sukaldi aundietan, bazen lekua athonentzat. Anegoten ziren, kontu-kontari, aurren bat belaunen eusten, banabarra jal-kitzen, artoa txuritzen eta gaztain danbolineri erabiltzen...

—Guk binepin, asko maite ginun gue athona.—Zuek eta euskaldun guztiak. Len ola izaten bazen, orain arrazoi geia-

gorekin, Ta, noizbait, arkitzen bada seme lotsagarrien bat, athonak ezdu bere burua putzura bota bear. jJainkoari eta monjatxoai eskerrak, Na-parroan badire etxe ederrak, non zarrak eta gaixoak txukun eta gozarobizi daitezken!

A. ASTIZ ARREGI

Erreboteko jokua eta... EskuaraZalduby ixkribazaileak erran zuan:«Pilotak ohore du Eskuaf-Herrietan...Zeren den ederrena joko guzsetan...».Guk diogu:«Eta erreboteko jokua eskualdunena... denetan».Bai, «pelote basque» deitu izan arren, orok dakite

gure aintzinetik, bai erromanuek eta berdin grekakpilotan jokatu zutela.

Pilota, beraz, ez da eskualduna sortzez.Bainan erreboteko jokua bai: erreboteko jokua es-

kualduna da sortzez... izatez eta irautez.Ez da bertze erri bat munduan joko huntan ari

zandu denik.Erreboteko jokuaren hixtorioa egin nahi dutenak...

Ottarre... Chilar... Kaskoina... Ziki... Billabona'ko masn-gua... Portal... Beloki, aide bateko eta bertzeko izenoriek aurkituko dituzte.

Eta Lemoine... Goyetche... Ayestaran... Patxola...Enbil aita semeak... Recondo... Iturain, geroago.

Izen oiek dira erreboteko jokua sortu eta iraunazidiotenak lehen denboretan. Guk azkeneko pilotariakezagutu ditugu: Lemoine... Goyetche... Enbil... Ayes-taran... Eta gauz bat erran bear dugu: Eskual-Herrikoplazetan, aide bateko edo bertzeko plazetan, nun nahizanik, sekulan ez dela ESKUARA bertze mintzoriksntzun izandu pilotarien artean.

Erreboteko jokua... ESKUALDUN zen beti eta Es-kual-Herriko bazter guzietan!!

ZER GERTATZEN DA GAUR...?

Jokua bera

Pozik ikusten degu jokua bera, beinere bezin biz-kor sendo eta gogor jarraitzen duala.

Azken igande huntan, Hazpandarrak eta Pauetarrak,Hasparnen jokatu duten Txapelketarako azken partidaikusi dugu.

Partida biziki ederra izandu zen, naiz hazpandarrakaise irabazi. Kintze ikusgarriak izandu ziren, eta jo-kalari denak laudorio eta goresmenik aundienak me-rezi dituzte.

Ori ongi da eta atsegin aundienarekin gorestenditugu erreboteko jokuaren aide mermatzen diren de-nak: berdin pilotariak eta buruzagiak.

ESKUARA PLAZAN

Eskuararen aldetik ezin genezake gauza bera erran.Trixte eta penagarri da Euskual-Herriko plazetan ger-

tatzen dena: eskuara arrunt baztertua!!!Badira oraindik, zorionez, pilotari zonbeit aldizka

eskuaraz mintzo direnak, eta orain dela bi urte JeanFagoaga, Donibaneko sendagille aipatua goratzen gen-dun gogotik. Jaun hunek, bere lagunekin, kontrarioekineta jujakin... beti eskuaraz mintzo zen.

Gaur ere, naiz ez beti, hazpandarrak eskuara da-rabilkite euren artean.

Gauza bera erran genezake Zubietako pilotarienga-tik. Azken denboran aldatu ez badira, Zubietatarrakbeti eskuaraz mintzo ziren.

Bano erdaraz ari dira. Erreboteko jokua ez da geia-go eskualdun.

Geiago oraindik: «Mikrotik» argibide edo explika-zioneak emaiten dituztenak, izan dedin Billabona... Zu-bieta... Hazparne edo Donibane edo Irurita... denakari dira erderaz, naiz entzuleak amarretatik bederatzieskualdunak izan.

Penagarri benetan, eskuara nola baztertu dan ikus-tia...!!!

—oOo—Hasparneko partidaren ondotik eta sariak banatu

aintzinetik gure adixkide Darmandrai mintzatu zen pla-zan bertan.

Itz bat ere ez eskuaraz...line artan bere aita gogora gendun, Darmandrai

jauna zena.Zenbat aldiz etzen mintzatu eskuara garbian erre-

boteko jokua goratuaz, eta jokuarekin batera eskual-dunen arteko, Billabonako eta Hasparneko eskual anai-tasuna!!

Denbora aiek, eskualdun denbora aiek joanak dirabetirako...?

AZKEN ITZA

Erreboteko jokuaren zuzendariak... Eskualzaleen Bil-tzarrak... jokuakin batera, eskuara gordetzeko maita-suna eta nahitasuna dutenak, ezin lezateke zerbeitegin gure pilotarien artean eta Eskual-Herriko plaze-tan eskuarak iraun dezan...?

Eskuara ongi da liburuetan... milla aldiz obeagoeskualdun plazetan!!!

DR. HERNANDORENA

G I ADonostiko euskal - dantzari Taldea Irufian

Pasatu berri den Apirillaren bos-garrenean (lehenengo igandean)Iruneko Gayarre Teatroan goizekoamabi ta laurden gutxienetan Do-nostiko «ARGIA» delako «EuskalDantzari* Taldeak sei napar dantzaerakutsi erazi zizkigun.

Bi ez besterik beste laurak eza-gun gabeak, ezagutzekoak ziran gu-retako, eta ez guretako ez eze, bai-ta nafar sementzako guzientzakoere.

Benafarroko iiiauteri-dantza ezagu-na da gure seigarren Merindadea-ren errietan baita Luzaideko errianere. Dantza multzo bat da eta Ga-

razi Balleko errietan ezagunena ho-raindik dantzatzen diranak Inaute-rietan. Luzaideko errian Bolantakeguna ospatzen da eta orduan azal-tzen dira auzoetatik zehar eta geroerriko plazan.

Beste bost dantzak hauek ziran:Soka dantza, Iturengo errian dan-tzatzen da. Ikusgarria da benetandantza hau, Bestaberri egunean iku-si diteke. Xirolarru: dantza ez eza-guna, cornamusa batekin dantza-tzen zana aintzifiean Araba eta Na-farroan Erdiaro (Edad Media) kodenboretan. Eaurtako dantza (Eaur-ta, Jaurrieta euskeraz); Dantza ho-nek soinu zoragarria dauka. Emaz-

tekiak bakarrik dantzatzen dira. Iri-baseko Ingurutxoa. Leitzako Ingu-rutxoa ezagunena da gure artean,Iribasekoa badu bere berezitasuna,krisketaz laguntzen dantzatzen da.Imotz Balleko «esku dantza»: Gi-zon eta andreak parte artzen dutehontan eta Nafarroan oso ezagunada. Esku zartadak elkarri ematendizkiote.

«ARGIA» Taldeak erriz-erri ibil-tzen, dena aztertzen, dantza guzihauek bildu ditu, batzuetan Ian go-gorrez astinduz, beste batzuetanerrietako zaharrak billatuz, haierigaldetuz, eta haiengandik ikasiz.

Bi gauza esan behar ditugu «AR-Gl» Taldeari buruz: Bata, Euskaldantzari talde hau Euskalerrikoetanoberena dela. Bestea: Bere euskaldantzak egiazkoak dira, errikoiak,xehetasun guziekin ika siak eta pu-blikoari azalduak, bere arropakin,soinuekin, musikagailukin euskaldantzei dagozkion gauza guziekin.

Itz berexi bat Talde honen Zu-zendari dan Juan Antonio Urbelzjaunarentzat (Nafar ErroibarrekoLinzoaingo errian sortua, Irunaragero eta ondoren Donostira biziizatera joana). Lan aundia, ederra,kategori aundikoa egiten ari denainork pentsa ezduena.

Teatroa betea zagon, eta gendeakbai ongi yastatu zuela ikusi zuena.Eskuzartak ausarki artu zituzten do-nostiarrek. Denok esperantzetan gel-ditu gera urte hontako beste egunbatean Irufiean Euskal Dantzari tal-de hau berriro ikusiko dugula.

1970 — APIRILA P R I N C I P E D E V I A N A

BAZTAN

berrehun eta iru ehun arditarano di-tuztenak eta kontribuzione berri ho-rren arabera izango dira artzanakemezortzi milla pezetetarafio ordain-du beharko dituztenak. Aferak gaiz-

ki doazj eta yendea kexu. Base-rriek ustutzen ari direla... berrizere ustuko dire bai lege zorrotzhoiek nausitu ezkero. Gauzak xu-xenduko al dira? Agian bai.

«Aurten ez gara negutik atrako»,diote zenbaitzuk, eta bertze zenbai-tzuk «Goiz negu bi negu» erran xa-harrak dion bezala. Denak arran-kuretuek, denak aspertuek negu lu-ze hunekin, euri, elur eta eguralditxarrekin bortizki zanpatu gaituela.Yendeak arrankure bai baina ez ba-karrik aurtengo negu luzearekin,bai arrankure eta aundiagokoa erekontribuzioneak eta zergak aunitzigen direlakotz. Kexu dire botike-sak, kexu langileak eta kexu ne-kazariek ere. Baztan aide huntannekazariek aserre dire beren ira-bazbideak murriztu eta gastuak gora doazilekotz. Orai diote larreraateratzen dituzten beor eta bei ba-karrarendako iruetan ogei duro or-daindu behar dutela urtean eta ar-di bakarrarengatik amabi duro. Hauhola balin bada Baztan'en sekulekonahaskundea sortuko da eta neka-zariek zafraldi bizkorra hartuko du-te. Gehienak diote hori gertatu ez-kero, baserritar gehienak ardiakkendu beharko dituztela gisa hor-tan ezpaita posible irautea. Baztanaide huntan badira artalde politak

I R U N A

Aintzineko oiturari jarraituz Ara-larko Goi-aingerua Pazko ondoko as-telenean (aurten, Apirillaren 6 egu-nean) Iruna zahar ta berriari etorrizan irunseme zintzoen ongietorriaeta agurrezko musua artzeko. As-

tebete bat pasatu zuen IrunakoEtxe oficialak (Diputazionea, Aiun-tamentua, Artxapezpiku etxea, Go-biernu Etxea, eta, eta), Elizak, Prai-letegi, Monjategiak, EskoSategi, Ikas-tetxeak eta gaixo-etxeak bisitatzen.Aralarko Aingerua gorde EuskalErria!

Baserritarrak estu eta larriBa da oraintxe baztarretan argurioa ta marmarra!Martxoaren 1-tik esnearen prezioa 5,50 izango dala erabaki dute.

Baserritarrentzat diru iturri nagusiena ta askorentzat ia bakarra, es-nea da gaur.

Sal-neurri ortan salduta eutsi aal dezaioke baseman...?Ikusi dezagun:Esnea baserritarrei ordaintzen zaiona 5,50Bildu, zentralean baneatu, eta dendetara partitu ... 2,10Denzen saltzen duanaren irabazia 0,45

Azkenean, erosleeri saltzeko 8,20Beraz, baserritarrak esnea, 5,50-an eman bear du, eta gainera

gero ez dauka «buelta» aundirik.Alegia: em en esne Zentralak, Gurelesa, Kopeletxe ta abar, ba-

serritarrenak omen dira, ta, baserritarrenak Zentralaren irabaziakere. Bai, bainan 0,15 besterik ez badu irabazten Zentralak, denaosorik baserritarrei partituta ere: 5,65 da guztia.

Ikusi dezagun baserritarrei esnea zenbat kostatzen zaion: (Gi-puzkoa-ko baserririk onenetako batean ateratako kontuak dira).Bei bakoitza batez-beste 4.000 litrotan pasa zan. Nagusiaren jor-nala, orduko 25 pezta atera-ta, litro esnea 6,05 kosta zaio.

Galeran ari da saltzen. Ori baserri on batean ta 4.000 litroematen dituzten beiakin. Nola ari ote dira beste asko...?

Gainera kontuan euki, orduak kontatzen asten ba-gera, 12 or-dutik aurrera, edozein baserritarrak sartzen dituala goizetik gauera.Eta jairik ez daukala, larunbat arratsalderik gutxiago.

Esne-beiak, zakurra katearekin bezela iotzen bait-du ganaduzalea.

Aiek beren orduetan jetzi ta gobernatu egin behar dira. Ontatikdator, etxeko gizonarekin batera, andreak, semeak, alabak, aitonak,arnonak, eta, besterik balitz ark ere bai, danak Ian egitea. Azkeneanjornal bat bakarra irabazteko, eta ura alakoa.

Konpara dezagun orain baserritarraren jornala, gizarteko bestelangilleen irabaziekin:

Esate baterako, ieltsero peoi batek = orduko 45-50 pezta ira-bazten ditu, egunean 10 ordu Ian egin-da, 500 pezta dira.

Eta peoi batekin konparatu degu, ez injeniero batekin.Zer irten bide?Esnea merkeago sortu, ala diote batzuek. Europan Merka-do Komunean, esnea sobra omen dago ta emen bezin mer-ke edo merkeago. Bai, ala da, esnearen kostea jetxi eginbear da.

Bainan nola...? Dakianak esan dezala, pozik ikasiko genduke...Nola nai-ere, ori asmatzerako denboraldi bat joango da. Eta bi-tartean zer...? Millaka famili eguneroko ogirik gabe utzi? Kaleraaide egin...? Bai, eta, 40-50 urtekoak nun artuko dituzte...? Zartza-roko ordaina, 1.200-1.400 peztakoa da illeko. Orrekin nola bizi se-nar-emazteak...? «Zakua artuta eskera joan bearko degu». Ez dio-gu bateri bakarrik entzun!

Orra, baserritarren larria, estutasuna, ezina...Benetako irten bidea, guk ikusten degunez, au izan liteke:Esnea, bear-bearrezkoa da gizartearentzat. Jendea bizi liteke,Koka-Kola edo Zerbeza edan gabe. ERRI bat ez, esnerik edangabe. Baiha baserritarrak ain bearrezko dan gauz bat sortzenbadu, berari lagundu bear zaio geien.Bearrezko ez diran gauzak garestituaz eta bearrezko diranakprimatuaz.

(aZeruko Argia» asterokotik artua)

ETXARRlARANAZ

Aurreroko deian esaten ginuenguraso multzo bat Etxarrin ikasto-lak sortzeko asmotan zebillela, etaerrege ondoan hasiko zela ongi joa-ten ba zen gauza. Esan bezela ger-tatu da eta gaur ikastola eder batari zaigu lanean. Zoragarria da!Ogeita amabi haurtxo joaten diraeta denak gustora; oso gustoragainera. Ez da arritzekoa, jostetanikastea bai da.

Gogoan izan behar dute gurasoekikastola ez dela euskera ikastekobakarrik, ikas behar diren guziakeuskeraren bidez ikasteko baizik.Haurra bere nortasun osoz jantzibehar du; eta beste edozein gau-za bano lehen etxarriar dira gu-reak. Parisen jaio ba lira frantze-sarekin hasiko ziren lehenik. Betigurasoen izkuntzan.

Era guztitako esankizunak sortudira herrian. Batzuk, ikastola be-harrezkoa zala eta beste batzukezetz. Hauek diotenez, euskerakinezin gera etxetik atera. Denborakesango du arrazoia zeinek duen.Bano ez aztu gure herria euskal-duna dela; lehenik euskaldun etagero nahi den guztia. Mundua bi-de hortatik dijoa: bakoitzak bereaukatu gabe besteek dutenarekinnortasuna aberastera. Ez ginukebesteak bano gutxiago izan bear.Eskoletako haurrak

Ikastolaren arrimora beste zer-bait ere gertatu da: sei urtetatikamalau arteko 24 haur joan zitzaiz-kion anderenoari, esanaz:

—Ongi dago, ez da? Gu banozaharragoak denak ba dakite eus-keraz mintzatzen eta orai gazte-txoeri erakusten hasi zerate; etaguri zer?

EZ AIN ONGIMartxoaren asmentako egun batez erradioa entzuten ari nintzela,

bere izena aunitzen agotan dabilen euskaldun baten emaztearen itzbatzuk entzun nituen.

Galde ta galde ari zitzaion norbait. Eranzun ta eranzun emaku-mea; al zuen eran.

Al zuen eran, bai: etzizkion, bada, galderak bere itzkuntzan egi-ten, naiz galdegileak azken agurra euskeraz eman.

Erruren bat balitz solasaldi artan, norena zen nik ezdakit. Azkenitzetan agertu zuen bezala, galdera egilea euskalduna bazen, erderazbano egokiago ziren euskeraz euskal-etxe bateko sukaldean euskal-dunen arteko solasak.

Itzal, begirun ta ohore merexi du iendeak. Itzal, begirun ta ohoremerexi du bere izkuntzak.

Aje ta akatz au daukagu gutartean. Gurea errax bazterreratzendugu, bertzena berehala onartuz; gurea deus ezbalitz bezala; bertze-na beti art zer a behar turik gaudelakoan.

Makurragokoa oraindik. Gerok, gerenei, gurea ez den izkuntzansolas eginazten diegu; ta uts egiten dutenean poz artzen dugu, ekensakeskeriak gogoan ongi artuz, ta al badugu, norbaitzukin irriz ase-tzeko, an ta or barreatuz, gaizki itz egin duenaren lotsarako.

Kalte aundia dator untik, dudik gabe.Berea ez den izkuntzan aritzera behartzeakin, lotsabidean iartzen

dugu bat.Eta au bein ta berriz eginaz, bere eziakiha ta izkuntza madari-

katzera bulkatuta uzten dugu edozein.Untik dator gero, erderaz lau itz iakinezgeroz, gureak, erderaz ba-

dakitelata, erderan plantatzea, euskera noiznai aldebat utziz, sakeske-riak sakeskerien atzetik botako badituzte ere.

Gure artean dauzkagun ontasunen berri dakigunok edo iakin beharginukenok, ontasun bakoitxari bere balioa ematen bagenioke, ta gureinguru ditugunei balio au ikustarazten bagenieke, bertzerik izanen li-tezke euskeraren indar ta iraupena.

Gure iendeak Iruhara, Donostira edo bertze erri aundietara, me-dikuz, abogaduz, apezez naiz bertze iaun batzuz behartuta ioaten di-ranean, zer poza ekena billatzen dituzten oietatik norbait euskeraz da-kiena ta izkuntz ortan xalotasun osoan mintzatzen zaiena arkitzen du-tenean !

IBARRONDO

Anderenoak esan zien bera prestzegola erakusteko, bano zenbat or-dainduko zuten. Batek erantzunzion, ingles ikasteatik irurehun pe-zeta ematen zutela ilabetean beregurasoak. Hori beintzat beharko zio-tela eman. Orduan zen beste batekesan zuena:

—Nere ustez ez daukagu ezer

eman beharrik, gurea da ta beha-rrezkoa lukefe erakustea (mami as-ko dute hitz hoiek). Azken aldihontan berrogei ta amazazpi hauringuratzen dira eskola hauetara.

Aurrera Etxarriarrak! Hala balinba goaz gure herrian euskerari biziberri bat emango diogu eta ez zai-gu damutuko.

LESAKA

Bat, bi, iru, lau... jono, hori gazte mordoskada! Lesakarrak, jaiotzezedo bizitzez; lesakarrak guztiak, kinta berakoak. Ta oraindik omen dabaten bat or arkitzen ezdana!... Hori sasoia!!

Igande batez alkartu ziran gazte hok bazkari on baten inguruan. Be-relaxe soldado doaz, ta agur bat egin nahi omen zuten. Agur bat? Nori?Zeri? Etxetar ta laguneri? Ez; ezdoazi ain urruti ta nik uste, noiznahiberriro hemen ikusiko ditugula gere artean. Zeri, ba, agur? Aurtza-roari, aur urteeri, aur adinari...

Bai horixe; soldado doaz. Ta or, amasei illabete luze hoietan, orasten dira gazte hok gizon biurtzen. Soldado garaia: morroi egon beharkoordua, baita, ordean bizitzarako gauz bat bano geiago ikasten dan eguna.Batez ere, hori, gizontxo izaten; gizontxoago iokatzen; biarko egunerakolehendabiziko kontuak ateratzen.

Ogei ta geiago gazte soldado doazi gure erritik aurten; ogei ta geiagogizon aterako ote dira hoietatik? Ta, nolako gizonak? Egite haietatikezagutuko dituzute!

P R I N C I P E D E V I A N A 1970 APIRILA

A T Z E R A B E G I R A

RoNCEM&EJ', ̂ $upr,F,Mp.NTo nz LA puBueACUK* "mmchvi. DK v ia to r fciTROcmft&o £Ofc &&

Nacv RONCESVALLES"i^ r*.-ixfc»»Drt» t l f>f*>-» !<«»(»*< (.«•»>«<• M » tt»a>>w.<t<« 4»r

•>a^l »tf ^>*fntar̂ -eftp-ttuda ^wttw^

Bostgarren urtean sartu daixil ixila gure aldlzkaria. Bosturte eta berrogeitamar zen-baki. llabetetik ilabetera zu-zen egin du bere bidea euske-razko kutsua sukalde guzie-tan esnatzen. Hasieran hotzeta gero epel; batzutan beroeta, behin edo beste asarrebizia, denetatik ikusi du haindenbora gutxian.

Bost urte, gutxi dira gurebasoetako aritz-ondo zaharrengerriak loditzen ikusteko; gu-txiago, milaka urte ditueneuskeraren ondoan agertzeko;hutsa, gure mendi tontorreta-ko harri gordinen ondorako.Bost urte betetzean haur txi-kiak bakarrik arrotzen dira;ez zala inork indarrak neur-tzeko kontua bezela hartu gu-re esana. Zor bat ba ginuen:Naparroak bere izkuntza za-harrarekin zuen aspaldiko zo-rra; haur txikiak bere amaren-ganako duen maitasun zorraeta bost urte ba ditu ordain-tzen hasi ginela. Ez gera eus-kerari ohorez eta aundizki lurematera mugitu: iraupen luzebaten arnasa txertatu nahidiogu.

gauza Iruneko jaun batzukDiputazioaren izenean euskal-dun haurreri sariak banatzenhasi zirenean herritan. Menditxoko guzietan adierazi zutenbertsolariak zer gauza aundiazen euskera. Euskaldun festajatorrak egin ziren baztarre-tan. Gaur hemen eta biar han,udaberri baten argi sentia izanzen Naparroan. Argiari begiakidekitzea: ereintza.

Hamar urteren buruan herrigehienak ibiliak ziren; eta iku-si gabe geldituak eskatu egi-ten zuten. Hau da lehenbizikourrats haien merezimendurikaundiena: gura, gosea piztea.Eta gero, beste edozein itzaleuskal gauzeri kentzea.

EREINTZA

Aspaldiko Ian ixila. Duelaamabost bat urte hasi zen

BIGARREN MAILA

Nekazariak ez du bere azialurpean uzteko ereiten. Noizjaioko begira egoten da eta be-har den guzietan jorratzen. Gu-re haurrak laguntza behar zu-ten baratze belarrak bezala.Sukaldea eta eskolak dira hau-rren alorra. Auxe izan zen-bi-garren maila hontako kezka.

1966-ko otsailaren erdi alde-ra euskal herritako eskoletanordu erdi batez egunero eus-

kera erakustea erabaki zuenDiputazioak. Bere gain mai-suen saria. Altsasu, Leiza, Eli-zondo, Bera ta Lesaka, Erron-kari eta Etxarrin baliatu duteerabaki hau. Ez da beti errei-sa izan; zenbat aztapu ez zai-gu sortu! Bano eskoletan sar-tu gera.

Sukaldetako lana ez da ho-bea. Ez zakien euskeraz Ira-kurtzen gurasoak, ez bai zie-ten erakutsi; eta zer irakurri-rik ere ez zuten norbaitekematen ez ba zien. Orduansortu zen gure aldizkaria.

HASIERAK

1966. Otsailean agertu zenlehenbiziko zenbakia. Gureasmoa «Roncesvalles», naparizen zahar eta entzunarekinbataiatzea zen. 'Orreaga' ereaipatu zuen norbaitek; banobestea entzunagoa omen da.Izen-buru euskal kutsukoa egi-na ginuen; otsailekoaren au-rretik zenbaki muttu bat (nu-mero gabea) atera ere bai.Harri bitxia bezela gorderikdaukat aldizkaria jaio aurrekogutun hau. «Roncesvalles» dioorri-buruan.

Izen berriarekin aldizkaribat sortzeko baimena beharomen da. Guk lana egin nahiginuen, eta nola edo hala, len-baitlen ateratzen hasi. «Prin-cipe de Viana» aldizkaria bazuen Naparroko Diputazioaketa haren anai txikia bezelaikusi zuen egunaren argia.Amar ilabetez ez ginuen baz-

Jose Esteban Uranga JaunaNafarroan txit ezaguna dan

Don Jose Esteba Uranga jaunaekartzen dugu gaur gure erre-bistaren orrietara. Zergaitik? DonJose Esteban Nafarroko Diputa-zionearen «Principe de Viana»Elkargoaren aspaldiko sekreta-rioa izan dalakoz; Elkargo honenaita bezala izan eta izaten de-lakoz. Horain bost urte edo, Di-putazioneak Nafarroko «Patrimo-nio Artistico y Cultural» dela-koaren Zuzendari, Lehendakarieta Burua izendatu zuen eta gu-retako, Diputazionean euskera-ran aide lanean ari izaten ge-ranontzat, Don Jose Esteban gu-re Gaineko Burua bezala da.

Errebista honen goiko aldekolehenengo orrian eta «Principede Viana» izenburuaren azpianbi izenak illeoro jartzen dira:Ezker aldean «Principe de Via-na» Elkargoarekin artu-emanakizaten dituen Don Migel XabierUrmeneta jaunaren izen-deitura;eta eskuin aldean Don Jose Es-teba Uranga, Errebista honenzuzendaria esanez, zergaitik Di-putazioneak erderaz beste «Prin-cipe de Viana» errebista bat ar-gitaratzen du gure historiari, mo-numento zaharrei, eta beste ga-nerako kulturaren gauzei buruzitz egiten dituena. Horain lau ur-te baditu «Euskeran Aldeko Sai-

lla» euskal errevista hau argi-taratzen asi zala, «Principe deViana» izeneko erderazko erre-bista ren geigarri (suplementu)bezala eta hara nola Don JoseEsteban, gure euskal «Principede Viana»ren beste ixil zuzenda-ria izaten bada ere, legezko zu-zendaria da.

Zenbaki (numeru) hau berro-gei tamargarrena da, eta berro-geitamar zenbaki argitaratzeannahi izan dugu aldizkari berexibat egin batean gure eskerrakeman Uranga jaunari, baita bereirudia eta gure oroimen maite-kor bat agertzea ere. Esker au-nitz don Jose Esteban!!

tartu bere izenera itzultzekoasmoa; eta denbora hortakoaleak ilabetearen izena baka-rrik daramate, bat banaka zen-batu gabe. Amaikagarreneanhasi ginen kondatzen.

llabeteko gertakizun nagu-siak itzulpenarekin ematengenituen orduan. Lau orrial-detan ez zen toki gehiegirikizaten, eta ilabete bat aurre-tik gertatuak ikasiak ziren.Gai berexi bati lotzen hasi

I 'ki: BI APAIZ MmM^'i'.

ginen gero zenbaki bakoitzeaneta Huarte de San Juan, Prin-cipe de Viana, Manezaundi,Larreko eta beste gizon ospe-tsu batzuen izenak aizatu ditu-gu. Herriren bat edo beste ereikusi d u z u e lehenbizikoorrian; berdin lau aroak etazonbait berri aundi.

Hirugarren orriak ere ba dubere kondaira. Kanpoan ditu-gun basa-gizonak ba zuten be-ren aldizkaritxoa eta gureare-kin elkartuz bialtzea eskatuziguten. Gutxi iraundu zuenasmo berriak eta geroztikMENDIZ izenarekin sortutakoerdi orriak bertsu eta olerkizbete izan dira.

Ipar - Amefikako /arteiai "

ARTZAI EUSKALDUNAK

i t s u ft xi A K '

LOS VASCOSENEL MAR

ETORKIZUNA

Bide berriak sumatzen ditu-gu. Ikastolak idekitzeko naikotraba izaten da orai arte, etaikastola behar beharrezkoa dugure herriak. Hau dugu legezongi oinarritu behar. Principede Vianaren babesean ikasto-lak idekitzeko eguna aundiaizango da Naparroko euske-raren etorkizunerako. Askoeskatzea ote!

J. M. SATRUSTEGUI

EM immiGRAFICAS NAVASAU ERROTAZAR. 42 - PAMPLONA - D. L. NA, 319-W