1

PLATON EZAGUTU HAUTAPROBAKO

TESTUTIK ABIATUTA

http://search.creativecommons.org/

“−A zer-nolako irudi bitxia eta preso bitxiak erakusten dizkiguzun!

−Gu bezalakoak dira.”

Platon: Politeia. VII. liburua

“Gatibu bat zara, Neo. Gainontzekoak bezalaxe, preso sortu zinen. Sortu zinen kartzela

usaintzerik ez duzu, ez dastatu, ezta ukitu ere. Kartzela bat zure buruarentzat.”

Wachowski anaiak: The Matrix

“Edertasuna egia da, egia edertasuna da: horixe da dakigun guztia eta jakin beharreko

guztia horixe da.”

John Keats: Oda kutxa greko bati

Platonen testuaren azterketa eta didaktikalizazioa. Egilea: Josu Delgado

2

AURKIBIDEA

0. Sarrera...............................................................................................................3

1. Platon: Politeia.................................................................................................5

2. Atalez atal.........................................................................................................7

2.1. Alegoriaren zergatia........................................................................................................7

2.2. Haitzuloaren aurkezpena.................................................................................................8

2.3. Presoak...........................................................................................................................10

2.4. Preso bat askatzea, eta gora igotzea...............................................................................12

2.5. Askatutako presoaren itzulera haitzulora.......................................................................16

2.6. Alegoriaren azalpena......................................................................................................19

2.7. Mundu adigarriaz jabetu direnen zailtasuna mundu sentigarrian aritzeko.....................21

2.8. Heziketaren zeregina: izatea atzematera bultzatu arima.................................................23

2.9. Heziketak, umetan ezarriz gero, indar izugarria du .......................................................25

2.10. Agintarigaiak onenen artean aukeratuko dira hezteko asmotan, eta ondoren,

egokituko zaien erantzukizuna bete beharko dute .........................................................27

2.11. Agintariek beren zeregina beteko dute erantzukizunak bultzatuta, eta ez

botere-nahiak ..................................................................................................................30

2.12. Politeiaren VI. eta XII. bitarteko atalak .......................................................................32

2.13. Matematika-jakintzek izatea atzematen laguntzen badigute ere, ez da aski:

prozesua dialektikaren bitartez burutuko da ...................................................................35

2.14. Matematika ez da sentigarritik guztiz askatzen, eta bere hipotesiak ez dira

egiaztatzen ......................................................................................................................37

2.15. Dialektika ezagutzatzat hartuko dugu, eta matematika, berriz,

pentsamendutzat ................ ............................................................................................40

2.16. Dialektika jakintza gorena da, metodo arrazionala eta argudiozkoa, izatearen

zerizana atzemateko sentigarria denari heltzen ez diona…………….……….………...42

3. Bibliografia........................................................................................................45

3

0. SARRERA

Dakigunez, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako 2. Batxilergoko ikasleek, horrela hautatuz gero,

Filosofia ikasgaia gainditu behar izaten dute unibertsitaterako hautaproban. Azterketa

horretarako, ikasleek Platonen filosofia, besteak beste, ezagutzen dutela erakutsi behar dute.

Platonen Politeiaren VII. liburutik zazpi atal irakurri eta landu behar izaten dituzte; I.etik

V.era bitarte, XIII.a eta XIV.a, hain zuzen.

Hori guztia kontuan hartuta, lantxo honen bidez, alde batetik, ikasleei testuaren irakurketa

errazten eta arintzen saiatuko gara; bestetik, testuaren irakurketa eta lanketa Platonen

filosofiarekin uztartzea da gure asmoa, hau da, testuaren irakurketak eraman gaitzala teoria

ezagutzera. Horrela, gure ustez, eskolen dinamikari, denborari, ikasleen arretari… etekin

handiagoa ateratzen ahal diegu. Argi dago irakaslearen azalpenak eta gaian sakontzea

ezinbestekoak izango direla; ez dugu, inondik ere, haiek ordezkatzeko asmorik, lan osagarria

egitea baizik. Hau da, testuak iradoki digun hainbat hari-mutur aurkeztuko dugu guk;

hemendik zein handik tiratzea edo hari-mutur berria agertzea irakaslearen esku dago.

Lehenengo eta behin, testua hamabost zatitan bereizi dugu, berezko atalen gainetik. Zatikatze

horrekin testua ulergarriago bihurtu nahi izan dugu, irakurri ondoko azalpena zati bakoitzeko

gaiari lotuz. Guztira hamasei dira zatiak; tartean —12.ean hain zuzen— Politeiaren VI.

ataletik XII.era bitarteko edukiaz arituko gara, landu beharreko testuaren ikuspegi zabalagoa

edukitzearren.

Zati bakoitzaren garapen didaktikoa irakasleak egingo du; lan honetan, denbora aldetiko

murrizketa dela eta, ez dugu gauzatzerik izan. Hartara, ariketen zein lan proposamenen

bilduma norberak egin beharko ditu.

Zalantza egin dugu zer itzulpen erabili iruzkinak egiteko. Hasiera batean, J.G. Etxebarriak*¹

egindakoa hartzea pentsatu genuen, bertsio hori baita Euskal Herriko Unibertsitateak

ofizialtzat hartzen duena hautaprobarako. Gero, testu hori gurera bere horretan ekartzerik ez

zegoela erabaki genuen, zuzentasunaren, egokitasunaren zein ulergarritasunaren aldetiko argi-

itzalak zirela eta. Azkenik, Ibaizabal argitaletxeak*² kaleratutako itzulpenaz baliatu gara..

4

Hautaprobarako, oraindik ere, erabiltzen den Politeiaren itzulpenaren gorabeheren inguruan,

bi hitz esan beharra dagoela uste dugu:

Gramatikalki batzuetan okerra den, edo hutsegiteak dituen edo ulertzeko iluna den

testu bat irakaskuntzaren esparruan onartzerik ez dago, gure uste apalean, are gutxiago

goi-mailako ikasketekin eta instituzio publikoekin lotuta agertzen denean.

Onartuz gero, horrek dakartzan ondorioez jabetu beharra dagoela uste dugu:

o Ikasleak testura eta testuaren edukira ekarri beharrean, uxatu egiten ditugu;

filosofiara hurbildu nahi ditugu, eta euskarri nagusiak, testuak, ordea, urrundu

egiten ditu. Gure erronka, berriz, ikasleei hausnarketaren esparrua zein

komunikazioarena erakargarri egitea da, eta horrek ez du irakasgaia arin

hartzea esan nahi.

o Ikasleek ezintasuna beren buruari leporatzen ahal diote: horrek

motibaziorik eza besterik ez du ekartzen, gure irudiko. Gaur egungo

pedagogia-irizpideek, zer esanik ez, oso bestelako bidea erakusten digute.

o Ikasleek ezintasuna hizkuntzari berari leporatzea, euskara barne-egiturazko

gaitz batek jota balego bezala. Filosofia-irakasleok dakigun bezala, nahiko

ohikoa izaten da gure artean ikasleei gaztelaniazko alea irakurtzeko esatea,

euskarazkoa ulertu ezean azken finean, guk geuk ulertzen ez duguna besteek

ez ulertzea ulertzekoa da. Jarrera hori, gainera, ikasleek ikasteko hartu duten

hizkuntza-hautuarekin ez dator bat, eta euskara, atzera berriz, gaztelaniaren

menpeko egiten du.

Beraz, landu beharreko testuen inguruan, arreta eskatzeko ez dira falta arrazoi

pedagogikoak, hizkuntza aldetikoak edo sen onaren aldetikoak. Oso argudio sendoak

beharko lirateke kontrakoa zuritzeko, gure ustez. Eta zuritu ezean, zabarkeria da

litekeen erantzun bakarra.

*¹Etxebarria, J.G., Politeia, VII, 1991, UPV/EHUk argitaratua

*² Aurrekoetxea, M.; Villar, M.L.; Olarra, A.:

Antzinako filosofia: Platon, Ibaizabal, Zaragoza, 2010.

5

1. PLATON: POLITEIA

Liburu honek Platonen pentsamenduaren berri ematen digu modu osoan eta sistematikoan.

Politeia terminoak polisaren erregimena edo gobernua adierazten du, eta baita estatuaren

eraketa politikoa ere.

Hamar liburuk osatzen dute Politeia; I. liburua izan ezik, gainerako bederatziak Sirakusatik

lehenengo aldiz etorri ondoren idatzi zituela ematen du, K.a. 387. urtetik aurrera, alegia.

Sirakusarako bigarren bidaiaren aurretik bukatu zituen, K.a. 375ean baino lehen, hain zuzen

ere. Uste da I. liburua askoz lehenago idatzi zuela.

Platonek estatu ideala deskribatu nahi du, hau da, estatuak nolakoa beharko lukeen denok

bizimodu zoriontsu eta zuzena izateko. Horren arabera, estatu idealak Ongiaren,

Zuzentasunaren eta Edertasunaren betiereko ideiak guztiz egiten ditu bere. Gainera, edozein

estatu enpirikok irudikatu beharko luke eredu hori.

Platonen asmoaz jabetzeko, ezinbestekoa zaigu gogoan izatea Atenasen izan ziren gora-

behera politikoak: Espartaren garaipena, Atenasko barne desegituraketa, Hogeita hamarren

agintaldi bortitza eta Sokratesen hilketa ekarri zuen demokraziaren aldeko matxinada. Gauzak

horrela, Platonek honako ondorio hau atera zuen: edozein estatu dago ustel neurri jakin

batean.

Politeiaren VII. liburuan, agintariek jasoko duten heziketaz ari zaigu Platon. Gobernuaren

ardura izango dutenak zaintzaile onenen artean aukeratu behar dira. Haien heziketaren

helburua ideiak atzematea da; Ongiaren Ideia gorenera iritsi behar dute prozesua burutzeko.

Dialektika dugu tresna prozesu horretan, eta jakintza-esparru horrek bakarrik hartaratzen ahal

gaitu. Dialektika landu baino lehen, gobernarigaiak matematika landu behar du; prestatze-aldi

hori ezinbestekoa da, ondoren modu egokian arituko bada.

VII. liburuan bi pertsonaia agertzen zaizkigu: Sokratesek Platonen ikusmoldea dakarkigu (ez

dugu Sokrates historikoarekin nahasi behar, inolaz ere); Glaukon, Platonen anaia, Sokratesek

dioena ulertzean baldar samar agertzen zaigu oso maiz, eta behin eta berriro derrigortzen du

azalpenak argiago ematera.

6

Heziketa eta heziketarik eza dugu VII. liburuak hasieran aurkezten digun gaia. Ondoren,

haitzuloko mitoa dakar. Alegoria horrek filosofoaren heziketa-bidea adierazten du; gizaki

gehienak bizi diren iritzi-egoeratik ezagutza-egoerarako urratsa. Platonek, liburu horretan

barrena, filosofoaren heziketa zertan den zehaztuko digu, zer jakintza-esparru landu beharko

duen eta baita, behin heziketa-prozesua burututa, zer erantzukizun izango duen filosofo-

gobernariak ere.

Hemezortzi atalek osatzen dute VII. liburua, eta horietatik guk zazpi irakurri beharko ditugu:

lehendabiziko hiru atalak haitzuloko mitoaren ingurukoak dira. IV. eta V. ataletan, heziketaz

eta politikaz jarduten du. VI.ean eta VII.ean, filosofoaren heziketarako beharrezkoak diren

irakasgaiak aukeratzeko irizpideak ezartzen dira. VIII.etik XII.era bitarte, matematikaren bost

jakintza-esparruen berri ematen digu. XIII.ean eta XIV.ean, dialektikaz mintzo da. XV.ean,

berriz, filosofoa izateko behar den jatorrizko izaeraz. Azken hiru ataletan, heziketa-

prozesuaren aldiak agertzen dira.

7

2. ATALEZ ATAL

2.1. Alegoriaren zergatia

“I. -Ondoren -esan nuen- irudika ezazu gure giza izaera, heziera eta

hezierarik ezaren arabera.”

Aurreko pasarte horren bitartez, Platonek ondoren kontatuko digun Haitzuloko mito ezaguna

aurkezten digu. Alegoria horren bitartez, hau da, fikzio horren bitartez, gizakiok egiaren

ezagutzaren aurrean zer tokitan gauden erakutsi nahi digu Platonek, gure jakintasunari edo

ezjakintasunari dagokionez, alegia.

Haitzulokoa mitoa da, beraz. Giza arrazoia hegan egiten hasia zen garaian, inoizko

filosoforik handienetako batek hara non mitoak sortu edo moldatzen dituen bere doktrinaren

berri emateko. Haurtzain grekoek umeei ipuin bat kontatzen zietenean, mito hitza erabiltzen

zuten. Paradoxikoa dirudien arren, mito baten erabilerak helburu jakin bat behar du arrazoia

urratzeko: mitoak, intuitiboki, arrazoiaren muga gainditzen du, eta ikusmolde berri bat dakar.

Gorgias lanetik aurrera hasi zen Platon mitoari balioa ematen; ordutik aurrera, maiz erabili

zuen, eta garrantzia eman zion. Hegeli mito platonikoa eragozpena iruditu zitzaion

pentsamenduaren garapenerako, logosaren heldutasun eza. Heideggerren jarraitzaileen

arabera, ordea, logosak atzeman ezin duena mitoak laguntzen du azaltzen, logosak izatea

atzematen baitu, baina ez bizitza.

Esan beharra dago, Platonen mitoa ez dela logosa ezagutzen ez zuen mito bera, filosofia baino

lehenagokoa, alegia. Platonen mitoak argia bilatzen du logosaren bitartez, eta logosak

osagarritasuna aurkitzen du mitoan. Beraz, Platonen mitoak logosa aberasten du, eta

logosak mitoari bere irudimenezko alderdia kentzen dio, agerian utzirik mitoaren intuizio-

ahalmena.

8

2. 2. Haitzuloaren aurkezpena

“-Kontu egizu, bada, sarrera luzea duen lurpeko bizileku bat, argitara zabalik

dagoena. Bertan gizakiak umetatik bizi dira, zangoetatik eta lepotik lotuta.

Halatan, geldirik daude, aurrerantz besterik begiratu ezin dutelarik, lokarriek ez

baitiote burua jiratzen uzten. Haien atzealdean, urrutitik sute baten argitasuna atzematen da, eta gorago, sutearen eta atxilotuen artean, bide gora bat. Bidean

barrena, ohartu beharko duzu hesia eraiki dela, titiriteroak ikusleengandik

bereizteko jarri ohi denaren antzekoa, zeinen gainetik txotxongiloak agertzen

baitituzte.

-Badakusat -esan zuen.

-Oraingo honetan, hesiaren altuera gainetik irudika itzazu denetariko tresneria daramatzaten gizon-emakumeak, eta giza zein abere estatuak harrizkoak,

zurezkoak, denetarikoak gainditzen dituztenak. Eta pentsatzekoa denez,

eramaileon arteko batzuk hizketan joango dira eta beste batzuk isilean.”

Haitzulo baten berri ematen digu Platonek, beraz. Haitzuloa lurraren azpiko ilunpean dago;

sarrera aldea, berriz, eguzki-argitan dago. Horren arabera, malda irudikatzen ahal dugu kanpo

aldetik beheko zokoraino. Bukaerako hormaren parean gizon batzuk lotuta daude txikitatik,

eta aurrera besterik ezin dute begiratu. Haien atzean, txotxongilo moduko batzuk mugitzen

dituzte harresi baten gainetik. Atzerago, sua piztuta dago.

Lehenengo eta behin, bi esparru bereizten dira garbi kontakizun horretan: haitzulotik

kanpokoa eta haitzuloa bera. Haitzuloan, su batek argitzen du barrena; pentsatzekoa da,

kanpoko argia eguzkiak eragindakoa dela.

Bi esparruren arteko bereizketa horrek Platonen ikusmolde ontologikora eramaten gaitu; hau

da, zer dago, —zer existitzen da—, galdera nola erantzun adierazi nahi digu Platonek. Bi

errealitate daude: bata —argitsua, garbia, ederra, errealitate-maila handikoa—

kanpoaldean, mundu adigarria deituko duguna; bestea, berriz, —iluna, nahasia, eskasa,

errealitate-maila txikikoa— haitzuloaren barruan, mundu sentigarria esango dioguna.

Lotutako gizonak azken horretaz baino ez dira jabetzen, ez dute haitzulo batean daudenik ere

sumatzen, antza. Gizon horiek gu gara. Zerk lotzen gaitu? Zer dira gure kateak? Errealitatea

guk uste dugun bezalakoa dela sinestera bultzatzen gaituen hori guztia: esan izan zaiguna,

9

erakutsi digutena, zentzumenek ematen diguten informazioa, gure usteak eta ohiturak,

kolokan jartzen ez dugun eta ustezko ulermena sorrarazten digun eraikina, hain zuzen.

Zer ikusten dute gizon horiek? Platonek hurrengo pasartean argituko digun moduan, baldintza

horietan, zerbait ikustekotan, beren itzalak eta haien aurrean islatzen diren txotxongilo edo

gauza horien itzalak ikusi ahal izango dituzte, ez besterik. Ontologiaz ari garela, itzalen

errealitate-maila eskasa baino eskasagoa dela pentsatzekoa da.

Izatearen bi alderdiak bereizteak Heraklitoren eta Parmenidesen arteko antitesia

gainditzea dakar. Heraklitoren betiereko jariatzeak ezaugarritzen du izate sentigarria;

Parmenidesen aldaezintasunak, berriz, izate adigarria.

Parmenidesen egiaren bidea berrartzen du Platonek: intuizio sentigarriak ez du balio

benetako izatea atzemateko, adimen-intuizioak baizik; aurpegiko begiek ez dute balio,

espirituaren begiek baizik. Hartara, mundu fisikoaren ikuskizuna okerra da, irudipenezkoa,

engainagarria. Mundu fisiko horretaz gain, bada adigarria den beste bat: egiarena, izatearena,

errealitate hutsena.

Horrenbestez, izatea atzemateko metodoa adimen-intuizioa denez, pentsamendua, arrazoia

bera, dugu filosofatzeko tresna. Hori ere Parmenidesen ekarpena da, izatea eta pentsamendua

parekatzen baititu. Metafisikaren arazoetan barrena pentsamenduak gidatuko gaitu, benetako

izatea aurkitu arte.

Dialektikaren erabileran ere Parmenides eta haren eskola ditugu aitzindari. Dialektikari

buruz aurrerago arituko bagara ere, esan dezagun, aldez aurretik, dialektika eztabaidatzeko

artea dela, argudioak zorroztuz, tesiak kontrajarriz.

10

2.3. Presoak

“-Bai arraroa zuk deskribatutako irudia eta atxiloak -esan zuen.

-Gu bezalakoak -esan nuen-. Lehenengo eta behin, uste al duzu han egon direnek,

beren buruez edo beren kideez, aurrez aurre dute leizean suak islatzen dituen

itzalak izan ezik, besterik ikusten dutela?

-Nola -esan zuen- bizitza osoan zehar buruari mugitu barik eusten beharturik egon

badira?

-Eta daramatzaten objektuez, ez al da berdin gertatuko?

-Zer besterik ikusiko dute, bada?

-Eta elkarrekin hitz egiteko aukera balute, ez al duzu uste hizketaldia aurretik

igarotzen diren itzalei atxikiko litzaiekeela?

-Jakina.

-Eta presondegi hartan, atxilotuen atzetik dabilen norbait mintzo den bakoitzean,

atzetik oihartzunik baletor, igaroz doan itzala mintzo dela ez al diote iritziko?

-Bai horixe, ala Zeus! -esan zuen.

-Beraz, dudarik ez da -esan nuen-. Horrelakoek gauzen itzalak benetakotzat

hartuko dituzte.

-Besterik ezin da izan -esan zuen.”

Lotuta gaituen horrek dakarrena hartzen dugu guk egiatzat, presoek itzalak errealitate

bakartzat hartzen dituzten bezala. Hauxe da errealitatea zorigaitzeko presoen ustetan: era

askotako itzalak, elkarrekin hitz egiten dutenak; ez dago beste deus hori baino.

Nolanahi ere, itzalak beste zerbaitenak dira, txotxongiloenak izan, zein presoenak beraienak.

Horixe dugu bereizketa berri bat, oraingo honetan haitzuloaren barruan egindakoa. Maila

txikiko errealitate ilun horretan, bereizi beharra daukagu gauzen eta itzalen artean, mundu

sentigarriko objektu naturalen eta izaki natural horien kopien artean (artelanak, besteak

beste), alegia.

11

Ontologiak planteatzen digun galdera ari gara erantzuten, poliki-poliki. Zer dago? —zer

existitzen da?— Bi esparru, bi mundu, nolabait esatearren, fisikoa bakarra baita. Mundu bat

adigarria da, adimenaren bitartez atzematen ahal dugulako, haitzulotik kanpo. Besteari, berriz,

sentigarria deitzen diogu, zentzumenek ematen baitigute haren berri, haitzulokoa.

Itsasoarekin lotutako terminologian, Grezian, bigarren bidaldia deitzen zitzaion arraun hutsez

egiten zenari, behin haizea baretuta, haize-oihalek balio ez zutenean. Platonek berak esan

zuen bigarren bidaldiari ekin behar izan ziola eta, errealitatea azaltzeko zergatiko fisiko eta

mekanikoak bilatu beharrean, zergatiko adigarrien bila abiatu zen: izate adigarriaren bila,

alegia.

Lehenengo bidaldia, beraz, filosofo naturalisten haizeak eraman zuen; filosofo presokratikoek

aipatu zituzten zergatikoak fisikoak zein mekanikoak izan ziren. Platonek agertu zuen

planteamendua berria zen guztiz, ordea: tankera horretako zergatikoak benetako zergatikoak

al dira? Ez al dira beste goragoko zergatiko batzuen menpe egongo? Fisikoa zein mekanikoa

denaren zergatikoa ez al da izango fisikoa edo mekanikoa ez dena?

Zerbait zergatik den ederra jakin nahi badugu, izan ditzakeen osagai fisikoei heltzen diegu:

kolorea, proportzioa, irudia… Baina, horiek ez ote dute, bada, maila goragoko zergatiko bat,

haien bitartez gauza enpirikoak eder egiten dituena? Zergatiko nagusi hori adigarri hutsa dela

adierazten du Platonek.

Beste adibide bat: Sokrates kartzelan dago, ezarriko dioten kondenaren zain. Zergatik dago

Sokrates kartzelan? Zergatiko natural eta mekanikoei soilik erreparatzen badiegu, erantzunak

ez gaitu aseko. Sokrates kartzelara eraman duena bere gorputza izan da: bere hankak —

mugimenduaren eragileak—, hezurrez, nerbioz, giharrez eta artikulazioz osatuak. Begi-

bistakoa da hori ez dela Sokrates kartzelan egotearen benetako zergatikoa. Sokrates kartzelan

dago goi-mailako zergatiko batek eraginda; zergatiko hori balio morala da: Atenasko legeak

eta epaileen ebazpena onartu zituen, hura baitzen, Sokratesen ustez, egin beharrekoa. Hori

dela eta, hankak mugitu eta kartzelara joan.

Platonen bigarren bidaldiak izatearen bi alderdi erakusten ditu: fenomenikoa eta

ikusgarria, bata; metafenomenikoa eta adigarri hutsa, bestea. Horixe dugu metafisikaren

aurkikuntza Mendebaldean.

12

2.4. Preso bat askatzea, eta gora igotzea

“-Kontu egiozu, bada -esan nuen- zer gertatuko litzateke kateetatik askatu, beren

zentzugabekeriaz osatu eta giza izaeraren arabera, jarraian azaldu bezala arituko

balira? Haietariko bat edo beste lokarrietatik askatu, bat-batean zutitu, lepoa

jiratu, eta argitara begiratzera behartuko balitz, hau guzti hau egindakoan min

hartuko balu, eta argi distiragatik lehen begiztatzen zituen itzalei oraingoan

begiratzerik ez balu, zer erantzungo luke norbaitek esango bailo lehengoak

alferreko itzalak zirela, eta oraingo honetan benetakoetatik askoz hurbilago

dagoela? Bestetik, iragan diren objektuak zer diren galdetuko balitzaie, ez al duzu

uste aho hete hortz egongo litzatekeela, eta lehen ikusten zituenak oraingoak

baino egiazkoagoak direla erantzungo lukeela?

-Askoz ere egiazkoagoak -esan zuen.

II. -Eta argiari berari begiratzera behartuko banu, ez al duzu uste begietan min

hartuta alde egingo lukeela, erraz ikus ditzakeen objektuetara itzultzearren,

honakoak zehatzagoak direlako ustetan?

-Hala da -esan zuen.

-Eta nor edo nork handik indarrez eramango balu -esan nuen- malda gogor eta

latz hartatik gora behartuz, arrastaka eguzki argiraino heldu arte utzi barik, ez al

deritzozu narraz eramanez gero atsekabetuko litzatekeela, eta behin argitaraino

helduz gero, begiak argitan blai dituelarik, ez al duzu uste egiazko gauzetatik bat

berari ere begiratu ezinean egongo litzatekeela?

-Horixe bai, oraingoz bederen, ezindurik legoke.

-Ene ustez, ohitu egin beharko luke, goialdeko gauzak ikustera ailegatu ahal

izateko. Erraz modura ikusiko lituzkeen lehenengoak itzalak lirateke; ostean,

uretan islatutako giza irudiak eta gainerako objektuenak. Ondoren, zerukoak eta

zerua bera, ilargiaren zein izarren argitan gauez errazago begiztatuko lituzke,

eguzkia eta ingurukoak baino hobeki.

-Jakina.

-Eta azkenik, nire ustetan, eguzkia bera den bezalaxe ikustatzeko moduan legoke,

ez, ordea, uretan nahiz beste inon islatutako eguzkiaren írudia.

-Hala beharko luke izan -esan zuen.

-Ostean, eguzkiari dagokionez, ebatziko luke bera dela urtaroak eta urteak egiten

dituena, mundu ikusgarria arautzen duena, bai eta beraiek begiztatzen duten

ororen egilea ere.

-Bistan da -esan nuen- pentsamendu horietara helduko litzatekeela.

13

-Eta zer? Bere aurreko gelaz gogoratzean, baita hango zientziaz eta garai bateko

espetxe kideez ere, ez al duzu uste zoriontsutaz hartuko lukeela bere burua aldatu

izanagatik eta haietaz errukituko litzatekeela?

-Jakina.

-Lehen begira zituzten itzaletatik zeintzuk atzetik, zeintzuk aurretik igarotzen ziren beste inork baino zorrotzago eta hobeki barrundaturik, gertatuko dena igartzeko

gai direnentzat sariak edota ohoreak baleude, uste al duzu omenduen bekaizkoa

izango dutela, ala, Homerorí gertatu bezala, ez al lukete bortitzago opatuko

«nekazaria izanik beste gizon txiro batentzat lanean jardun» eta jasan ahala

jasan, lehengo duda-mudako bizimodura itzuli baino?

-Hala uste dut nik -esan zuen- alegia, beste edozein biziera hasierakoa baino

nahiago duela.”

Haitzuloaren ikuskizuna behin agertuta, hipotesi bat planteatzen du Platonek: zer gertatuko

litzateke preso bat askatuko balitz, eta inguruan daukana begiratzera derrigortuko balute?

Badirudi, orduan ikusiko lukeena nahasia irudituko litzaiokeela; are gehiago, lehen ikusten

zuena hartuko luke egiatzat, argiagoa izaki haren ustez, baldar eta itsu sumatuko bailuke bere

burua ikuskizun berriaren aurrean.

Egiaren bidearen laztasuna erakutsi nahi digu hipotesi horrek. Arrunt zaila egiten zaigu

betidanik ontzat hartu izan dugun hori guztia kolokan jartzea; erosoa egiten zaigu

ezjakintasunean bizitzen segitzea, ahalegin handia eskatzen baitu begirada berriak. Kateetatik

askatzeko eta itzalak ez direnei begiratzeko laguntza beharko genuke, gainera. Horixe da

hezitzailearen zeregina: gu askatu, lagundu gure adimenari etekina ateratzen, errealitatearen

gaineko begirada osoa izan dadila. Heziketaren laguntzari esker burutu behar dugu

egiaren bidea.

Aurreko atalean ikusi dugu nola Platonek bereizi dituen objektu sentigarrien artean fisikoak

direnak eta haien irudiak direnak; batzuk zein besteak argiari esker ikusten ditugu, eguzkiari

esker azken finean. Honezkero, sumatu dugu Platon hierarkizazio moduko bat egiten ari dela:

zenbat eta handiagoa izan argitasuna, orduan eta handiagoa errealitate-maila.

Beraz, Platonek bide zail bat proposatzen digu; zaila, argitasunak itsutu egingo gaituelako

behin baino gehiagotan, eta horrek zalantza egitera eramango gaitu; zaila, bidea latza eta

gogorra delako gorako malda horretan; zaila, bidea burutzea ez delako aski izango, hurrengo

14

pasartean agertuko digun bezala. Eta bidean barrena, metaforak erabiliz, Platonek izate-maila

desberdinen berri eman digu, preso ohiak ahaleginaren ahaleginaz atzeman dituenak.

Izate-maila gorena Ongiaren Ideia da, haitzulotik kanpoko mundua argitzen duen eguzkia.

Ongia ideia nagusia da, errealitate-maila handiena du, eta gainerako ideien zein mundu

sentigarriaren gauzen zergatikoa ere bada. Printzipio absolutua da, eta ez da deusen

menpekoa; izate-sortzailea da, eta ideiak ezagutzeko moduko egiten ditu eta adimena

ezagutzeko gai. Behin horraino iritsita, askatutako presoa zoriontsu sentituko da, haitzuloan

geratuko direnekin errukituko da eta ez du nahi izango, inondik ere, lehengo tokira itzuli.

Politeiaren VI. liburuaren bukaera aldean, Platonek konparazio bat erabiltzen du erakusteko

izakien errealitate-mailen eta izaki horiei buruzko ezagutza-mailen arteko egokitasuna,

ontologiaren eta epistemologiaren artekoa, alegia.

Marraren similaren bitartez, lau errealitate-mailen berri ematen digu, errealitate-maila txikitik

handira doan eskala baten arabera. Hasteko, mundu sentigarriaren baitako irudiak, batetik;

izaki naturalak zein gauza artifizialak, bestetik. Segitzeko, mundu adigarriari dagozkion

matematika-objektuak, alde batetik, eta ideiak, beste aldetik. Irakurri berri dugun pasartean,

goialdekoak deitzen die ideiei, zeruan daudenak, azken finean. Horiek atzeman baino lehen,

gure arrazoiak matematika-objektuez jabetu beharko luke, zientzia matematikoek laguntzen

baitigute adigarria denarekin aritzen, nahiz eta beren ezagutza-objektua guztiz adigarria ez

izan oraindik. Gogoratu Platonen Akademiaren sarreran idatzita zegoena: ez dadila sar

geometra ez dena.

Esan bezala, marraren similak lau ezagutza-mailak ere erakusten dizkigu, aurreko izate-

mailekin egokitzen direnak. Hemen, argitasun- edo egia-mailaren araberakoa da eskala:

irudimena —eikasia— eta sinesmena —pistis—, iritziari —doxari— dagozkionak,

lehendabizi; pentsamendua —dianoia— eta adimena —noesis—, ezagutza zientifikoaren

—epistemeren— baitakoak, bigarrenik. Irudimena gure iritziek zein ikusmolde okerrek

osatzen dute. Sinesmena naturari buruzko ikerketa da, fisikoa, eta jakintza teknikoa.

Pentsamendua edo tarteko ezagutza matematika-jakintzek osatzen dute: aritmetika, geometria

laua, bolumenen geometria, astronomia eta harmonia. Soilik zientzia dialektikoa edo filosofia

da gai ideien atzemate hutsa lortzeko.

15

Beraz, errealitate- eta ezagutza-mailen artean bada egokitasuna: zenbat eta errealagoa izan

izaki bat, orduan eta argiagoa eta benetakoagoa izango dugu berari buruzko ezagutza.

Ideienganako pausoz pausoko igoeran, gure arimak izatearen maila guztiak gainditu behar

ditu, irudietatik ideietaraino, tarteko mailetatik igarota —objektu fisikoak eta objektu

matematikoak—.

Ezagutzaren prozesu hori anamnesia da, Platonen esanetan. Anamnesia zera da: oroitzeko

modu bat, gure arimaren baitan betidanik egon dena azaleratzea. Menon lanean,

anamnesiaren doktrina alderdi mitikoaren eta alderdi dialektikoaren arabera enuntziatzen du.

Alderdi mitiko-erlijiosotik, arima hilezkorra dela eta berpizten dela jakinarazten digu Platonek

(pitagorikoen eragina); horrenbestez, arimak errealitate osoa ikusi eta ezagutu du, eta egia

bere baitatik atera behar du.

Alderdi dialektikotik, Platonek esperimentu maieutiko bat egiten du: Sokrates aritzen zen

moduan, geometriaz deus ez dakien esklabo bati galderak egiten dizkio, eta esklaboa

geometria-problema zail bat ebazteko gai da. Esklaboak berak aurkitzen du ebazpena, bere

baitatik ateratzen du, bere arimatik; gogoratu egiten du, azken finean.

Fedonen anamnesiaren alde arrazoitzen du Platonek. Zentzumenei esker, gauza karratuak,

zirkularrak, elkarren berdinak, handiagoak zein txikiagoak badirela ikusten dugu. Baina

esperientziaren datu horiek ez dute bat egiten haiei buruz ditugun nozioekin. Mundu

sentigarrian ez dago guztiz karratua edo guztiz zirkularra den deus ere; ez dago horrelako

perfekziorik. Bada, beraz, esperientziaren datuen eta gure nozioen artean egokitzapen eza

moduko bat; nozioek badute zerbait gehigarria esperientzia-datuek ez dutena. Plus horrek,

kanpotik etortzerik ez duenez, gure baitatik etorria behar du nahitaez.

Zentzumenen bidezko ezagutzak ez dira perfektuak. Datu horiek kontuan hartuta, gure

adimena bere baitan biltzen da, eta hortxe aurkitzen ditu ezagutza perfektuak, jatorriz bereak

balira bezala: oroitu egiten ditu. Ideien oroipen hori Mendebaldeko apriorizkoaren

aurkikuntzatzat jo izan da: gizakiak ezagutza huts-garbiak ditu, esperientziarekin loturarik ez

dutenak.

16

2.5. Askatutako presoaren itzulera haitzulora

“ -Kontu egiozu orain honako honi -esan nuen-: berriro behera bueltatzekotan,

lehengo lekura itzuliko balitz, begiak ez al litzaizkio itsutuko, eguzki argiari bat-

batean alde egindakoan bezala?

-Bai horixe-esan zuen.

-Eta beti kateaturik egon direnekin, itzalak ozta-ozta begiztatzen dituenak,

ohitzeko aldi luzea behar baitu, berriro mintzatu beharra balu, eta han goian

egonik, begiak makaldurik dakartzala ikusita, barrukoek ez al liokete barre egingo,

eta hara gora igotzea ez duela merezi esango? Eta inor askatzen eta igoarazten

saiatuko balitz, hari oratzeko ahalbidea izanez gero, ez al lukete erailko?

-Noski -esan zuen.”

Zer gertatuko litzateke errealitate osoa ezagutu duen presoa lehengo tokira itzuliko balitz?

Hemen ere, begiak itsutu egingo litzaizkioke. Errealitate osoa ezagutzen duen presoa oraingo

itzalen edo kopien ikuskizun horretara nekez ohituko litzateke. Kanpoko argitasuna burutik

ezin kendurik ibiliko litzateke, eta ezinean ibiliko litzateke iritzi-egoera berrian.

Beste presoek, itzuli dena modu horretan ikusita, ez dute nahi izango halako ibilbiderik egin.

Are okerrago, askatutako presoa haiek askatzen saiatuko balitz, kanpokoa ezagutzen ez duten

horiek ibilbidea burutu duena hil ere egingo lukete.

Haitzuloko mitoaren interpretazioak hainbat esanahi du. Esanahietako bat ikusmolde

politikoarekin lotua dago, irakurri berri dugun moduan. Askatutako presoaren itzulerak

helburu argia du: preso ohi horrek bere lehengo kideak askatu beharko ditu, egiaren gozamena

ez du beretzat gordeko eta besteen zoriontasuna ere bilatuko du. Hori ez da jarrerarik

errazena; berak, noski, nahiago luke egiaren jainkozko kontenplazioan gelditu, iritziaren

mailan, berriro, giza kontuetan nahasi beharrean baino.

Haitzulo barrura itzultzen den preso hori filosofo-politikaria da, agintearen ardura hartuta

komunitate guztiaren ongia bilatuko duena; bere ezagutza denen onerako erabiliko du, ez

baititu agintea eta boterea maite, eta horiek zerbitzu gisa erabiliko ditu ongia zabaltzeko.

Ardura politikoa hartu beharko du, horrenbestez, bere gain egia ezagutu duenak. Platonen

arabera, ezagutzak ezinbestean dakar jokabide zuzena, eta ezinezkoa da egia ezagututa zuzen

ez jokatzea. Maisuarengandik jaso zuen moralari buruzko ikuspegi hori, bai harek irakatsita,

17

baita portaeraz erakutsita ere. Filosofo-politikariak bere burua arriskuan jarri behar badu ere,

jarriko du, jarrera horrek zentzuz hornitzen baitu bere bizitza. Sokratesek halaxe egin zuen.

Platonek miretsi egiten zuen bere maisua; horregatik aurreko aipamena, eta horregatik

irakurtzen ari garen testuan Sokratesen ahotik hitz egiten du Platonek. Hori ohikoa izan zen

Platonen lanetan; Sokrates protagonista izan zen gehienetan, batekin edo batzuekin

eztabaidan. Irakurlea bera ere elkarrizketaren partaide egiten du Platonek askotan,

maieutikaren bidez hari egokituko baitzaio ezbaian jarritako hainbat arazoren irtenbidea

bilatzea.

Platonek elkarrizketa sokratikoa bere idazkietara eraman nahi izan zuen: etengabeko

galdeketa, zalantzaren akuilua, egiara bultzatzen duten bat-bateko aldaketak, bilaketa berriak

apailatzen dituzten hausturak. Horrela sortu zen elkarrizketa modu hori; literatura generoa

bilakatu zen, eta askok erabiliko zuten geroago.

Hala eta guztiz ere, Platonek ez zuen dena idatzi nahi izan, eta ez zuen sistematizatu nahi izan

idazteko modukoa zena. Errealitate goren eta azkenen inguruan, Ongiari buruz izeneko

ikasketak landu omen zituen Akademian; haiei buruz aritzeko elkarrizketa bizia eta jardute

dialektikoa ezinbestekotzat jo zituen. Hartara, elkarrizketa idatziek arrazoitze-maila jaso

batera eramango bagintuzte ere, ahozko doktrinek maila gorena ekarriko lukete. Goi-mailako

doktrina horiei buruz dakiguna beste solaskide batzuen bitartez iritsi zaigu.

Sokratesen eragina handia da Platonengan: nabaria da teoria moralean, heziketan edo

metodoan eta baita egiaren eta balio moralen ikusmolde absolutistan ere. Sokratesek

bilatzen dituen definizioak edo kontzeptuak, Platonek ideia bihurtzen ditu. Etimologikoki

ideia hitza, eidos, idein —ikusi— aditzetik dator; ideia, beraz, ikustea da, adimen-intuizioa

hain zuzen. Horrek berak erakusten du ideiek benetako izatea dutela, ez direla kontzeptu

hutsak. Parmenidesen izateak zituen ezaugarriak izango ditu ideia bakoitzak.

Sokratesek alderdi moralari geometren metodoa ezartzen dio. Geometrek objektuen

askotariko modu sentigarriak murrizten dituzte zenbait oinarrizko iruditara; ondoren, irudi

horiek —hirukiak, karratuak, zirkuluak... — azaldu egiten dituzte, definitu egiten dituzte. Era

berean, alderdi moralaren ekintza eta jokabideak murrizten ditu Sokratesek zenbait modu

18

zehatzetara, zenbait bertutetara: zuzentasuna, neurritasuna, ausardia, elkartasuna..., besteak

beste. Ondoren, adimen-intuizioaren bidez zer den haietariko bakoitza argitu beharko da.

Gizartearen ongizatea aurkitzea zen filosofiaren helburua, Sokratesen arabera, eta morala

ikasteko eta irakasteko modukoa izatea komenigarria zen; horretarako behar zituen bertute

horien kontzeptu perfektuak. Parmenidesen izatearen ezugarriak ezartzen dizkio Platonek

Sokratesen kontzeptuari; esan bezala, ideiak ez dira kontzeptu hutsak, errealitate-maila gorena

baizik. Are gehiago, errealitate bakarra, ikusten eta ukitzen ditugun gauzak itzal galkorrak

besterik ez baitira; badira eta ez dira, eta direna ideietan duten parte hartzearen araberakoa da.

Parmenidesen izate adigarriak eta logosa bilatzearen metodo sokratikoak uztartuta

Platonen ideien teoria ekarriko dute.

19

2.6. Alegoriaren azalpena

“III. Izan ere -esan nuen- honako irudi hau bere osotasunean aplikatu beharra

dago, Glaukon adiskidea, lehenago esandakoari. Begiz ikusgarria den eremua

presondegiarekin alderatu behar da, eta bertako suaren argia eguzki indarrarekin.

Gora igotzea eta horko gauzak atzematea, mundu ulergarrirainoko arimaren igoerarekin alderatzen baduzu, nire iritzikoa izango zara, zuk ezagutu nahi duzun

eran, nahiz eta Jainkoak soilik dakien egiazkoa den.

Azkenik, bada, hona hemen ene iritzia. Ulergarriaren munduan atzematen den

azkena ongiaren ideia da, nekez atzeman ere. Behin susmatuz gero, gauzetan den

alderdi zuzen eta eder guztien zergatia dela ebatzi behar da; beste aldetik, mundu

ikusgarrian argia eta argiaren emailea sortu dituen eran, mundu ulergarrian egiaren eta ezagumenaren sortzailea dugu ongia, eta berau atzeman behar du

bizitza pribatuan zein publikoan zentzunez jokatu nahi duenak.

-Ni ere zure iritzikoa nauzu -esan zuen- ulertu ahal dudan neurrian.”

Honezkero, argi geratu da mundu sentigarria edo ikusgarria haitzuloak sinbolizatzen duela,

eta hango suaren argia gure eguzkiaren indarra dela. Kanporako igoera arimaren igoera da, eta

kanpoko mundua matematika-objektuen eta ideien mundu adigarria. Mundu edo esparru

horretan, ideiak matematika-objektuen gainetik daude nolabait, hau da, esan izan dugun

moduan, bada haien artean hierarkizazio gisako bat. Gailurra Ongiaren Ideia da, mitoak

eguzkiarekin parekatzen duena.

Ongiaren ideiak hiru funtzio betetzen ditu. Alde batetik, funtzio ontologikoa, 2.4. atalean

aipatu bezala. Ongiaren Ideia errealitate-maila gorena da, eta baden gainerako guztiaren

zergatikoa. Ideia guztiek Ongiaren Ideian hartzen dute parte, eta objektu sentigarriek ideietan.

Ontologiaren eta epistemologiaren arteko egokitasunaz mintzatu gara; Ongiaren Ideia

gainerakoen zergatikoa baldin bada, orduan haien adigarritasunaren zergatikoa ere izango da.

Honako hau da Ongiaren Ideiaren funtzio epistemologikoa: ideiak adigarriak eta

arrazionalak dira, Ongiaren Ideian parte hartzen dutelako. Eguzkiaren argiak mundu

sentigarriko objektuak ikusgarri egiten dituen bezala, Ongiaren Ideiak adigarri eta ezagutzeko

moduko egiten ditu ideiak.

Testu zatiak dioen moduan, norberaren esparruan zein esparru publikoan behar den bezala

jarduteko, Ongiaren Ideia atzeman beharra dago; hori dugu funtzio etikoa eta politikoa,

Ongiaren Ideia etika eta politikaren oinarria baita. Ongiaren Ideia atzeman duenak benetako

20

ongia zertan den jakingo du: gizakiek zoriontasuna deitzen duten hura. Jakintsu horrek zer

dagoen ongi eta zer gaizki bereizi ahal izango du mundu sentigarrian, eta jokabide zuzena

izango du. Era berean, agintari onak Ongia bere baitan ezagutu beharko du estatuari zer

komeni zaion ebazteko, eta noski, horren arabera gobernatzeko.

Beraz, Ongiaren Ideia gauzatzea da garrantzitsuena; Sokratesen interes morala agertzen zaigu

bete-betean: munduko estatuak izan daitezela ahalik eta hoberenak, egoki daitezela ahalik eta

gehien Ongira. Hori dela eta, Platonek bere filosofia, hau da, bere metafisika, bere ontologia,

estatuari buruzko teoria politikoaren aldera zuzentzen du, mundu sentigarrian diren gauza

guztien artean estatua baita, bereziki, Ongiarekin bat egin behar duena. Platonen elkarrizketa

luzeenek —gure Politeia eta Legeak— estatu idealaren eraketak nolakoa behar duen aztertzen

dute.

21

2.7. Mundu adigarriaz jabetu direnen zailtasuna mundu sentigarrian

aritzeko.

“-Izan ere -esan nuen- hurrengo honetan ere arrazoia eman iezadazu: horretaratu

direnek giza kontuetan nahastu nahi ez izatea ez da harritzekoa, osterantzean beren arimek goian egon nahi dute, ene iritziz zentzuduna baita lehen

aipatutakoarekin alderatuz gero.

-Zentzuduna da, bai horixe -esan zuen.

-Eta zer? Oraindik gaizki ikusi eta inguruko ilunpetara nahikoa ohituta egon gabe,

epaitegietan edo beste edozein lekutan horrelakorik sekula atzeman ez dutenekin

bidezkoaren itzalei buruz eztabaidatzera behartuta balego, zuretzat, harritzekoa al da -esan nuen- jainkotiar izakien ikuskizunetik giza huskerien ikuskizunera

igarotzean inor baldar eta barregarri agertzea?

-Ez da ez, inor harritzekoa -esan zuen.

-Beraz, zentzudunak gogoratu beharko du, bi erara eta bi ziogatik lausotu ohi

direla begiak: argitik ilunpera eta ilunpetik argitara igarotzean. Behin pentsatuz

gero arimari ere gauza bera gertatzen zaiola, norbait nahas-mahasean dagoela

igarri eta ikuskarien muinari erreparatzen ez dakiela ikusiz gero, ez dio arinkeriaz barrerik egingo, eta bai pentsatuko bizitza argitsuago batetik etorririk, ohiturarik

ezak itsututa ote dagoen, ala jakinezatik argi indartsuago batera etorrita

gehiegizko argiak itsuturik dagoenentz. Halatan, lehenari zorioneko iritziko, eta

bigarrenari errukia izango diogu, eta bigarren honetaz barre egin nahiko balu,

argitasunetik etorritakoaz baino irrigarriagoa litzateke bere barre-algara.

-Diozuna oso da zentzunezkoa -esan zuen.”

Ideiak ezagutzera iritsi direnek ez dute nahi izango giza kontuetan nahasi. Azken finean,

betierekotasunaren eta egiaren gozamena izan dutenek mundu ilun, aldakor, galkor eta

inperfektu honen txikikeriatan aritzeko gogorik ez edukitzea normala da. Gainera, jaitsitakoan

ez dute beren burua iritziei buruz jarduteko gai ikusiko, nahasita egongo baitira argitatik

ilunperako pausoan, eta ingurukoen ezjakintasuna eta ulertezintasuna jasan beharko dituzte.

Ikusitakoaren arabera, nahaste horiek bi egoera desberdinetan gertatzen ahal dira: ezagutzaren

aldera goazela, batetik, eta ezagutzatik iritziaren mailara itzultzen garela, bestetik. Bata zein

bestea egiarako bidean edo egiaren ezarpenaren bidean egotearen erakusgarri dira, eta bata

zein bestea eredugarriak iritzi hutsaren itzaletan segitzen dutenentzako.

Irakurri dugun azkeneko pasarte horren bitartez, Platonek argitzen digu gure 2.5. ataleko

testu-zatia. Hartan, mitoak erakusten duen ikusmolde politikoaz aritu gara. Esan dugun

moduan, haitzuloko mitoak beste zenbait esanahi ere baditu.

22

Honezkero, Platonen ikusmolde ontologikoa eta epistemologikoa ere ezagutzen ditugu, nola

errealitate- eta ezagutza-mailak elkarri egokitzen zaizkion. Bada aszetiko, mistiko edo

teologikoa deitzen ahal dugun laugarren alderdi bat: gu geu egiten gaituenari, gugan

hilezkorra denari, gure arimari dago lotua. Arimak zentzumenen mundu materialetik askatu

beharra dauka, eta sorburu duen mundu adigarrira itzuli, igo behar du. Arimak materiaren

iluntasunetik benetako izatearen argitasunera igaro behar du, eta hor ikuskizun jainkotiarraz

gozatu.

Bizi-irrikak, Erosak, ikuskizun horretara bultzatzen du; Erosak hegoak jartzen ditu ariman,

sentigarriaz gaindiko horretara igo dadin. Azken finean, sentigarriaren eta sentigarriaz

gaindikoaren arteko indar bitartekaria da maitasuna; edertasunean zehar mailaz maila

eramaten gaitu Edertasunaren Ideiaraino, Ongiaren Ideiaraino, biek bat egiten baitute. Erotika,

honenbestez, absoluturako bide alogikoa da.

Maitasuna edertasun- eta ontasun-gosea da. Edertasuna, ontasuna, jakituria, zoriontasuna eta

hilezkortasuna irrikatzea da benetako maitasuna. Maitasunaren bide askok eramaten du

hainbat ontasun-mailatara, ona dena behin betiko eduki nahi izatea baita edozein maitasun

modu.

Maitaleak bide guztiak azkeneraino urratzen jakin behar du, ikuste gorena lortzeraino,

Edertasuna bere baitan atzemateraino. Gure artean maitasuntzat hartzen duguna benetako

maitasun horren zati ñimiño bat besterik ez da, maitasunaren eskalan beheko maila. Horixe

dugu maitasun fisikoa, gorputz ederraz jabetu nahi izatea, alegia; gorputz ederrean beste

gorputz bat sortzea da helburua. Maitasun fisiko horrek berak badakar hilezkortasun- eta

betierekotasun-nahia, sorkari hilkorrean bada ere.

Goragoko maila batean, arimari dagokionez emankorrak direnak daude: maitale horien hazia

espirituaren esparruan hazten da, eta gora doan eskalan honako hauek ditugu: arimen

maitaleak, arteen maitaleak, zuzentasunaren eta legeen maitaleak eta baita zientzia hutsen

maitaleak ere.

Maitasunaren eskalan azkena, noski, Edertasuna bere baitan dugu. Maitasun platonikoa

absolutuaren nostalgia da; metaenpirikorako tentsio transzendentea. Jainkoen ondora,

gure jatorrira, itzultzera bultzatzen gaituen indarra da maitasuna.

23

2.8. Heziketaren zeregina: izatea atzematera bultzatu arima.

“IV. -Beharrezkoa da, beraz -esan nuen- aurrekoa egia izatekotan, guk honela

iriztea: hez¡era ez da batzuek erakutsi nahi duten bezalakoa. Dioten legez, nik

uste, jakituria ematen diote jakituririk ez duen arimari, begi itsuan ikusmena

ipintzen duten bezala.

-Halaxe da, haiek dioten legez -esan zuen.

-Oraingo gorabehera honek erakusten digu -esan nuen- nork bere ariman duen

ahalmenak, ikasteko ahalbideak, alegia, jaio diren gauzakietatik alde egin behar

duela, arima oso-osorik delarik, begia ilunpetik argitara gorputz osoarekin batera

itzuli den moduan, harik eta izatea, bai eta izatearen alderdirik distiratsuena ere,

ongia kasurako, atzemateko gai izatera ailegatu arte, begia ilunpetik argitara bihurtzeko, ezta?

-Bai hala da.

-Hortaz -esan nuen- heziera honelakoa da: adimena aldatu eta zuzentzeko biderik

errazena eta eraginkorrena bilatzeko trebezia, ez, bada, ikusmena ezartzeko,

baizik eta ikusmenaz hornituta izanik, behar den lekurantz biratzeko eta

begiratzeko.”

Sofistek nola ulertzen duten heziketa kritikatzen du Platonek; sofisten arabera, heziketa

dakienak ez dakienari ezagutza-edukiak ematea da, hezten ari denaren ariman horrelako

edukiak txertatuko balira bezala. Ikuspegi horretatik, ikaslea hartzaile hutsa da, ez du deus

jartzen bere aldetik, hartu baizik ez du egiten. Haren jarrera ezagutza-prozesuan guztiz

pasiboa da.

Platonek, berriz, erakutsi nahi digu heziketak prozesu dinamikoa behar duela izan.

Heziketaren bitartez, hezitzaileak jakin behar du ikaslearen arima bideratzen norabide

egokian, gizakiaren arimak bai baitauka ezagutzeko berezko gaitasuna. Gaitasun horrek

estimulazio eta orientazio egokia behar ditu, egia ikasleak berak aurkitzeko. Azken finean,

gogoan hartu nola egia gure baitan dagoen, eta nola gure arimak oroitu egin behar duen

(geometriaz ez zekien esklaboaren adibidea).

Esan bezala, Platonek dio ezagutzeko gaitasuna berezko zaiola gizakiari bakoitzak baduela

bere baitan indar hau..., eta arimaren alderdi arrazionalean dagoela. Baina, heziketak ez du

soilik arimaren alderdi arrazionalean eragiten, beste bi alderdiak ere (suminkorra eta

24

grinatsua) bultzatu behar ditu, heziketak ezagutza bilatzeaz gain, bertutea ere jomuga baitu.

Heziketa, beraz, prozesu etiko-morala ere bada.

Heziketak ikaslearen berezko adimen-gaitasunak piztuko ditu, eta adimena zuzenduko du

kontzeptuzkoaren, materiala ez denaren eta betierekoa denaren aldera; horrela, arima

sentigarria denetik urrunduko da. Prozesu horren protagonista nagusia hezten ari dena izango

da, hezitzailea izan beharrean.

Aurreko atalean aritu gara Haitzuloko mitoak dituen interpretazio-esanahiei buruz; heziketa

horien guztien eragilea da. Heziketak izatea ezagutzen laguntzen digu; heziketak benetako

zientzia jartzen du gure esku; heziketak askatzen eta jainkotzen laguntzen digu; heziketak ona

dena egiten laguntzen digu, eta baita komunitatearekiko dagokigun erantzukizuna betetzen

ere.

Behin eta berriro ari gara arimaren igoera, askapena, aipatzen. Bereizte horrek arimaren eta

gorputzaren arteko erlazioa argitzea eskatzen du. Bi elementu horien arteko dualismoak

aurkari egiten ditu arima eta gorputza. Ideien eta objektuen arteko dualismoan, berriz, ez dago

aurkaritzarik: ideiak gauzen benetako zergatikoa dira.

Sokratesen ustez, gorputza arimaren egoitza da, eta arimari esker da badena. Platonek, berriz,

gorputza arimaren kartzelatzat eta hilobitzat jotzen du, arimaren nolabaiteko zigor-tokia.

Ikusmolde hori orfismoaren alderdi erlijiosoak eragina dela ematen du, dualismoa aurkaritza

bihurtzen duena.

Bi munduen arteko errealitatea bada ere, arimak mundu adigarrirako joera du, mundu horretan

izan baita lehenago. Beraz, arima hilezkorra eta ez-materiala da, gu geu egiten gaituena, eta

ezagutzea du funtzio nagusia. Giza arimak esentzia aldaezin eta betierekoak ezagutzen ahal

ditu; horretarako, ezinbestekoa da, arimak ere ezaugarri horiek edukitzea. Horrek erakusten

digu, hain zuzen ere, arimaren hilezkortasuna.

Platonek hainbat mito erabiltzen du, gorputza hil ondoren, arimaren etorkizuna nolakoa

izango den azaltzeko. Mito eskatologikoen helburua, lehenago aipatu bezala, hauxe da:

logosaren bidez agertzerik ez dagoen egia urrunak agertzea. Metenpsikosiaren doktrinaren

arabera, arima gorputzez gorputz joaten da, eta hainbat bizitza-forma hartzen du.

25

2.9. Heziketak, umetan ezarriz gero, indar izugarria du

“-Hala dirudi -esan zuen.

-Eta gainerako ahalmenak, arimarenak, baliteke gorputzezkoen tankerakoak

izatea, zeren hasieran egon ez arren, ariketaz eta ohituraz geroago sortuak izan

baitaitezke; ezagumenari dagokionak, aldiz, jainkozkoago dirudi bere indarra egundo galtzen ez duelako, on eta mesedegarri edo txar eta kaltegarri suertatuz,

nola eramaten den. Ez al zara ohartu bihozgabeko eta burutsuek zein zorrotz

jokatzen duten, eta zein argi burutzen duten egin nahi dutena, ez baitute ikusmen

ahulik, azken batean gaiztakerien eskupean dagoelarik, zenbat eta burutsuago

orduan eta handiagoak izango dira arimak egingo dituen bihurrikeriak.

-Ohartu ez naiz, ba -esan zuen

-Bada-esan nuen-sabelkoikeria eta abarreko gurariak, berunezko bolak bezala

arimaren begirada beherantz bihurturik dutenak txikitatik kimatu edo ebaki izan

balira, halako atseginetatik arima askatuta, egiarantz begira egon balitz, barruan

diren gizon-emakumeen beraien arimak argiago ikusiko luke, oraingo honetan

ikusten duena begiratu beharrean.

-Zentzunezkoa da -esan zuen.”

Gizakiok berezko dugun ezagutzeko gaitasunak, erabilera nolakoa den, ondorio onak zein

txarrak ekartzen ahal dizkigu. Batzuek, beren grinek bultzatuta, gaitasun hori modu okerrean

erabiltzen dute, eta mundu sentigarrian bilatzen dute, ustez, komeni zaiena. Nahaste hori dela

eta, zenbat eta bizkorragoak izan, orduan eta gaitz handiagoak eragingo dituzte.

Baina, gizaki horiexek komenigarria dena, egiazkoa, non dagoen jakiteko txikitatik nora

begiratu ikasi balute, orduan hasiko ziratekeen beren arima materiazkotik askatzen,

gorputzaren nahietatik urruntzen, kateen estekak hausten. Garaiz bideratutako heziketari

esker, behin begirada zuzenduta, lagun horiek jakintsuak eta zuzenak izango lirateke.

Gizakiaren ontasun gorena zoriontasunarekin parekatzen du Platonek. Gizakia arrazionala eta

morala da, eta bere nortasuna horren arabera eraiki behar du, arima zuzen gidaturik eta bizitza

orekatua izanik. Gizakiaren ongia arimaren aukera da, eta soilik bertutetsua dena izango

da ona eta zoriontsua.

Bizitza onak ez du guztiz gogamenezkoa izan behar, ez eta nahi sentigarriei guztiz lotua ere.

Nahia asebetetzen duten plazerak onargarriak dira, baldin eta eragin txarrik ez badute eta

26

neurritasunez gozatzen bada haietaz. Horrenbestez, giza bizitza ona izango da sentimen

atsegina eta adimen-jarduera proportzio egokian biltzen diren heinean.

Azken finean, bizitza ona edukitzeko ez da erabat baztertu behar mundu sentigarria

ezaugarritzen duen materia galkorra, mundu hori adigarria denaren kopia eskas bat besterik ez

dela jakinez gero. Ezagutzari egokituko zaio plazeren artean hautaketa egokia egitea.

Platonek, Sokratesek bezala, bertutea eta ezagutza lotzen ditu. Inork ez du gaizkia aukeratzen

jakinaren gainean egonda; gaizkia egiten duenak ontzat hartzen du txarra dena; beraz, oker

dabil. Bertute mota guztiek onaren eta txarraren ezagutza adierazten dute, eta horregatik

zuhurtziaren bertutean bat egiten dute. Zuhurtziaren bertutea gizakiarentzat benetan ona dena

ezagutzea da, eta hori ikasterik bada. Ontasunak absolutua eta aldaezina behar du izan, bestela

ezin ezagutzaren objektua izan. Filosofoak soilik ezagutzen ahal du ziurtasunez zertan den

gizakiaren ongia.

27

2.10. Agintarigaiak onenen artean aukeratuko dira hezteko asmotan, eta

ondoren, egokituko zaien erantzukizuna bete beharko dute.

“-Eta zer? -esan nuen- esandakoaren arabera, ez al da zentzunezkoa pentsatzea

heziera gabeak, egiatik aldenduak, ez direla inoiz egokiak izango hiria gobernatzeko, ez eta azkenera arte ikasten dihardutenak ere? Batzuek, bakarrean

edo taldean, beren jokabidea hara bideratzeko, bizitzan jakineko helbururik ez

dutelako, eta bestetsuek zorionekoen irletan daudelakoan, ez baitute horretan

(politikan) jardungo.

-Eg¡a da -esan zuen.

-Hortaz, gure zeregina da -esan nuen- hiri sortzaileona alegia, onentsuenak ¡kasketa hauetara bultzatzea, lehen esan baitugu bikaina dela, eta ongia ikus

dezaten eta aipatutako igoera hura egin; behin ¡gota, ikusmenaz gozatuz, bere

eskuetan jartzen dena ez zaie onartuko.

-Eta zer ote da?

-Han goian geratu -esan nuen- eta berriro behera atxilotuengana joan nahi ez

izatea, ez eta beraien lankide eta ohorekide izateko nahia ere ez zaie eskura

jarriko, ohoreak gutxi zein asko balio izanik ere.

-Orduan, bada -esan zuen- kalte egingo al diegu, eta bizitza txarragoa emango,

hobeto bizitzeko aukera izanik?”

“V. -Adiskide maitea, berriro ahaztu duzu -esan nuen- legeari ez zaiola

interesatzen egundoko zoriontasunaz gozatzen duen gizatalderik egotea;

osterantzean, hiri osoan zoriona zabaltzen ahaleginduko da, eta konbentzituta edo

behartuta hirikideen artean bizik¡detasuna ere sartzen, bakoitzak taldearen

mesedetan eman ditzakeen laguntzak emanaraziz. Legeak berak tankerako gizon-

emakumeak hezten ditu, ez baina, norberak nahi duen eran jarduteko, baiz¡k eta

estatuaren batasuna lortzeko asmotan.

-Bai hala da -esan zuen- ahaztuta nuen.

-Kontu egizu -esan nuen- gure artean dauden filosofoe¡ ez diegula kalterik egingo,

ordea, hitz zentzuzkoak erabiliz behartuko ditugu besteen ardura eta zaintza har

dezaten. Beste hirietan dauden beren gisako hirik¡deak hiriko zereginetan parte

hartu ez ¡zana ulertzeko da, nor bere kasa hezten baita, eta bere hez¡era inori zor

ez dionak ez du ezer ordaindu beharrik. Horrez gainera, adieraziko diegu guk sortu

ditugula, beren onerako eta gainerako hirikideen onerako, erlauntzetan bezala,

buruzagiak eta erregeak izan daitezen, beste hirietakoak baino hobeki heziak,

filosofia eta politika batera jar dezaten. Izan ere, banan-banan zuen k¡deen

bizilekura jaitsi eta ilunetan ikusten ohitu behar duzue. Behin ohituz gero,

28

barrukoek baino mila aldiz hobeto ikusi eta ezagutuko duzue irudi bakoitza zer

den, zuzena, ongia eta ederra egiatan ezagutu ba¡tituzue. Hau honela, gure hiria

egunaren argitan biziko da, eta ez ametsetan, gaur egun gehienak bizi diren

moduan, huskeriak direla eta ez direla, edota agintea lortzearren on handia bai-

litzan, borrokan elkarrekin ari dira eta. Ene ustetan, egia, aldiz, honakoa da:

agintari izango direnak agintea eskuratzeko grinan ez dauden hirietan bizierarik

onena izango dute, beste ¡non baino istilu gutxiagorekin, eta bestelako agintariak

dituen hir¡an bestela gertatuko da.

-Ezin uka -esan zuen.”

Lehenago esan dugun bezala, heziketak benetako ezagutza aurkitzen lagundu behar digu,

zuzenak eta zoriontsuak izaten laguntzearekin batera; jakituria, ontasuna, zoriontasuna eta

arimaren askatzea edo garbitzea parekatzen dira adigarria denerako igoera horretan. Platonen

hiri idealean, bada beste kualitate bat agintaritza hartuko dutenei eskatu beharrik ere izango ez

zaiena: erantzukizuna.

Hiria gobernatzeko beharrezko baldintza egiaren bilaketan zuzen jardutea da, alde batetik; hiri

ideala ezin izango du gobernatu ongia mundu sentigarrian bilatzen duenak, ikusi dugun bezala

balizko gobernari horrek ontzat hartuko lukeelako horrela ez dena. Beste aldetik, ez da aski

egiaren urraketan bukaeraraino iristea ere, ez da aski benetako ezagutzaz jabetzea, soilik

norberaren zoriontasunerako balio behar badu; Ongiaren Ideiaren atzemateraino iritsi den

ikasleak, benetako ontasunaz jabetu denak, ulertuko du ez dela aski ikuskizun horren

gozamena norberarentzat gordetzea: zoriontasuna zabaldu beharra dago denontzako hiririk

onena eraiki nahi bada.

Irakurri berri dugun pasartean, hiri idealak behar duen legeari eta zuzentasunari buruzko

ikusmoldea ere agertzen zaigu. Hiriaren helburua hiritar guztien zoriontasuna lortzea izango

da, hori baita hiriaren lege orokorra. Gizaki zoriontsua gizaki zuzena den bezala, hiri

zoriontsua izango da hiri zuzena. Norbanakoaren alderdian, arimaren zatien arteko

harmonia behar den bezala, hiriaren esparruan, gizarte-mailen arteko harmonia behar

da zoriontasuna eta zuzentasuna gauzatuko badira. Platonen planteamenduak denon

ongizatea lehenesten du norberarenaren aurrean.

Hiri platondarraren filosofoak, jakintsuak, zorretan egongo dira hiriarekin; hiriak hezi ditu,

hiriak egin ditu jakintsu, eta horregatik, hain zuzen, haiek ulertuko dute zer ardura dagokien.

Gizon-emakume horiek gai izango dira, beste inor baino hobeto, zer ekintza den egokia eta

zer ez erabakitzeko, zer komeni den une bakoitzean edo nola konpondu edozein auzi;

29

hasieran, egiaren argitasunak itsututa badaude ere, poliki-poliki mundu sentigarriko edozein

aferari heldu ahal izango diote absolutua ezagutu dutelako, kopien jatorrizkoa, alegia.

Agerikoa denez, gobernari horiek ez dira agintea hartzeko irrikaz egongo; hori bera, agindu-

nahia dela eta, gatazkarik ez egotearen bermea da. Filosofo-gobernariek badakite hiriak behar

dituela, haietariko bakoitzak hiria behar duen bezala. Hiriak premia materialen horniketaz

arduratzen diren gizabanakoak behar ditu, elikagaien, jantzien edo etxebizitzen ekoizpenaz

arduratuko direnak. Hiriak zaintzaz eta babesaz arduratuko diren gizabanakoak behar ditu,

kanpoko erasoei zein barneko balizko matxinadei aurre egingo dietenak. Era berean, hiriak

agintzen dakiten gizabanakoak behar ditu. Besteentzat nork bere burua eskainiko du, denon

zoriontasuna lortze aldera.

Hori dena hobeto ulertzeko, komeni da gogoratzea grekoen artean ohikoak ziren zenbait

ikusmolde. Batetik, gizabanako eta hiritar kontzeptuak banaezinak ziren: gizakiak,

gizakia bazen, hiria behar zuen; Aristotelesen esanetan, gizakia animalia politikoa zen, eta

hiritik kanpo zegoenak jainkoa edo piztia behar zuen izan. Horrekin lotuta, hiri-estatua balio

moralen testuingurua zen, eta azken finean, gizarte modu posible bakarra.

Bestetik, gizakiaren benetako izatetzat haren arima hartzen zuten; Sokratesek gizakia bere

arima dela dio, horixe baita beste edozein gauzatatik gizakia bereizten duena. Hartara, arima

gure arrazoia da, gure pentsatze-jardueraren eta gure jarduera etikoaren egoitza, ni kontzientea

hain zuzen.

Azkenik, grekoek filosofia gauza guztien arrazoi gorenen ezagutzatzat hartzen zuten,

filosofia ezagutza osoa zen; jakintzari dagokionez, filosofiak dena hartzen zuen, eta hortik

kanpo ez zegoen besterik.

Horregatik guztiagatik, filosofoaren artea eta politikaren benetako artea bat datoz: arima

zaindu, eta ahalik eta bertutetsuen bihurtu. Filosofia eta politika, beraz, gauza bera dira; hiri

ideala eraikitzeko ezinbestekoa da politikaria filosofoa izatea edo filosofoa politikaria.

Zuzentasunaren eta ongiaren balio gorena izango du oinarri estatu horrek.

30

2.11. Agintariek beren zeregina beteko dute erantzukizunak bultzatuta, eta

ez botere-nahiak.

“-Uste al duzu hau entzunik, ikasleek ez dutela gure esana beteko eta txandaka

dagokien auzolanari uko egingo diotela, ide¡a hutsen alorrean elkarrekin

bizitzearren denborarik gehiena?

-Ezinezkoa da -esan zuen- gizon-emakume zuzenak izanik, gauza zuzenak

aginduko dizkiegu eta. Hala ere, haietariko bakoitzak ezin ukatutzat hartuko du

gobernua, hirietan han-hemenka agintea izan ohi dutenek ez bezala.

-Bai ba -esan nuen-. Agintea izango duteneei gobernar¡arena baino bizimodu

hoberik eskaintzeko parada baduzu, baliteke zuk ongi gobernaturiko hiria izatea,

benetako aberatsek gobernatutako hiri bakarra izango baita, ez urretan aberatsa,

zoriontsu izateko oparo aberastu behar denaz baizik: biz¡kera on eta

zentzunezkoa. Politikan jardungo duten ondasunzaleak etek¡nak harrapatuko

dituztelako ustetan politika zereginetara badatoz, ez da ezer onik. Agintea

borroka-toki bihurtzen denean, borrokaldiak beraiek eta beraien hiria hondatuko

ditu.

-Bai horixe -esan zuen.

-Benetako filosofoaz aparte, ezagutzen al duzu zeregin politikoa gutxiesten duen

beste inor?

-Ez, ala Zeus! -esan zuen.

-Ez da komeni gobernu lanetara zuzentzea agintea gutiziatuz, bestela, aginte

egarri direnak elkarren aurka borrokatuko dira.

-Zelan ez?

-Nortzuk behartuko ditugu hir¡aren zaintza bere gain hartzera, Estatuaren

aginteraz ¡kasienak izateaz gainera, beste ohore batzuk merezi eta politikoarena

baino b¡zimodu hobea daramatenak izan ezik?

-Beste inor ere ez -esan zuen.

[…]”

2.10. pasartean, zergatik izan behar duten filosofoek aginduko dutenak hasi gara irakurtzen.

Alde batetik, esan dugu hiriarekin zorretan daudela. Beste aldetik, haiek direla jantzienak egia

atzemateko. Horretaz gain, 2.11.ean, Platonek esaten digu agintea hartuko dutela eginbeharra

dela ulertzen dutelako; jakintsuak direlako, aberastasun materialak gutxiesten dituztelako eta

benetako bizimodu zoriontsua aurkitu dutelako filosofiari esker.

31

Filosofoa hiriaren aginteaz arduratuko da behar den bakoitzean. Hori hiriarekiko

erantzukizunak bultzatuta egingo du, eta ez ohoreak edo aberastasunak bultzatuta. Ongia bere

baitan ikusi izanak gizakiaren eta estatuaren ongia zer den jakitera eramango du, zer den

benetako zoriontasunaren iturria.

Gizaki gehienek zoriontasuna itzalekin nahasten dute, hau da, ondasun materialekin.

Filosofoak, berriz, norberaren ongiaren inguruko ikuste argia du: egia bilatzen duen bizimodu

zuzena da gizakiaren benetako zoriontasunaren iturria. Nolanahi ere, filosofoak, behar izanez

gero, bere zoriontasun beteari uko egingo dio, zoriontasunak, izatekotan, guztiena behar

duelako izan.

Hiri idealean ezarriko den zuzentasun perfektuak bermatuko du komunitatearen zoriontasuna.

Zuzentasuna bertuteen arteko harmonia da: hiritar bakoitzak eta gizarte-maila bakoitzak

dagozkien funtzioak ahalik eta hobekien betetzen dituztenean. Azken finean, estatua gure

arimaren zabaltzea da.

Zuzentasun kontzeptu hori izaeraren araberakoa da: bakoitzak egin behar du dagokiona,

hiritarrek eta gizarte-mailek hirian, eta arimaren zatiek ariman. Kanpoaldean zuzentasuna

egongo da, baldin eta barrualdean bada; hiritar bakoitzaren arimaren harmoniak hiriarena

ekarriko du.

Politeiaren IX. liburuaren bukaera aldean, Platonek esaten du ez duela horrenbeste axola hiri

ideala baden edo izan daitekeen; aski da bakoitza hiri horren legeen arabera bizitzearekin,

ongiaren eta zuzentasunaren legeen arabera, alegia. Horrek esan nahi du Platonen hiria

kanpoko errealitatean baino gehiago gizakiaren baitan gauzatu behar dela, arima dela hiriaren

kokaleku nagusia.

32

2.12. Politeiaren VI. eta XII. bitarteko atalak

Orain arte, Politeiaren VII. liburuaren lehendabiziko bost atalak landu ditugu; jarraian, V.etik

XIII.era joango gara, tartean, Politeiaren zazpi atal utzita. Uste dugu hutsune horri buruzko

deskribapen arin bat egitea merezi duela, ikuspuntu osoago bat edukitzeko.

VI. eta VII. ataletan, heziketak bilatzen duen helburua lortzeko zer ikasgai den egokiena

erakutsi nahi digu Platonek. VI. atalean, zertan den heziketa kontzeptua ekartzen digu gogora.

Ondoren, zenbait ikasgai baztertzen dira ezarritako irizpidea ez dutelako betetzen: gimnastika,

musika eta eskulanak. Atalaren bukaera aldean, aritmetika proposatzen da, argitu gabe,

oraindik, baldintza nagusia betetzen duen ala ez.

Kontuan izan behar dugu, Platon filosofo edo agintarigaien heziketaz ari zaigula. Eskulanak

lehendabiziko gizarte sailekoen ardura izango dira, eta horretarako ez da heziketarik behar,

praktikaren bitartez ikasten baita materiarekin aritzen. Gimnastika eta musika, berriz,

zaintzaileek ikasiko dituzte, heziketa gimnastiko-musikalaren helburua ausardiaren eta

sendotasunaren iturri den arimaren alderdia indartzea baita.

VII. atalean, Sokratesek Glaukoni argi utzi nahi dio egiten ari diren bilaketaren helburua

zerizanaren aldera eramango duten ikasgaiak aurkitzea dela. Hori dela eta, sentipenaren bi

objektu mota bereizten dituzte; adimena bultzatzen dutenak, batetik, eta bultzatzen ez

dutenak, bestetik. Badirudi, zenbait sentipen nahasgarri suertatzen direla, eta hain zuzen

horregatik, adimenaren pizgarri izaten direla. Nola izan daiteke zerbait handia eta txikia aldi

berean? Nola izan daiteke zerbait den hori eta, aldi berean, aurkakoa? Horrelako sentipenek

adimena estimulatzen dute, eta arima derrigortzen dute zerizanaren inguruan galdetzera: zer

da handia bere baitan? Harridurak bultzatzen du arima kontzeptuzkoaren, abstraktuaren eta

betierekoaren aldera.

Matematika-jakintzek sentipenaren objektu horiek abiapuntutzat hartuta, arima

objektu adigarrietara goratzen dute; filosofoaren heziketaren lehendabiziko aldian bost

ikasgai matematikoak landuko dira. Horietaz aritzen da Platon VIII. eta XII. bitarteko

ataletan.

33

Bost atal horietan matematika-jakintza horien objektuaren eta metodoaren berri ematen digu:

VIII.ean, aritmetika, IX.ean, geometria laua, X.ean, bolumenen geometria eta astronomia,

XI.ean, astronomia berriz eta XII.ean harmonia edo musikaren teoria.

Jakintza horiek banan-banan aztertuta, haien erabilgarritasuna erakutsi nahi du arima

sentigarritik urruntzeko eta norabide egokian kokatzeko. Matematikaren objektuak —marra,

puntua, hirukia, zenbakiak...— ez dira ikusgarriak berez, adigarriak baizik. Hori dela eta,

badituzte ideien zenbait ezaugarri, ontologikoki beheragokoak badira ere. Matematikaren

objektuak betierekoak, aldaezinak, ez materialak, kontzeptuzkoak eta adigarriak dira.

Oso garrantzitsua da bost matematika-jakintzak modu egokian lantzea: mundu sentigarrian

duten aplikazioa eta zentzumenak alde batera utzita, adimenaren eta arrazoiketaren bitartez

landu behar dira jakintza-matematikoak.

34

2.13. Matematika-jakintzek izatea atzematen laguntzen badigute ere, ez da

aski: prozesua dialektikaren bitartez burutuko da.

“XIII. -Uste dudanez -esan nuen- a¡patutako jakintza hauek guztiak ikasiaz,

denen artean dauden barneko lotura orokorrak aztertzeko asmoa baldin badugu,

bilatzen dugun xedeari lotuta guztiz onuratsua litzateke, bestela hutsala.

-Zure iritzikoa nauzu -esan zuen- hala ere, bai luze eta neketsua eskatzen duzun

lana, Sokrates.

-Ez al dakizu hauek guzt¡ hauek egiatan ikasi beharreko doinuaren preludioa

besterik ez direla?

Jakintza hauetako ad¡tuak honezkero ez dira dialekt¡koak.

-Ez, ala Zeus! -esan zuen- topo egin ditudan gutxi batzuk izan ezik.

-Orduan, bada -esan nuen- jakingarri bakoitzaren zentzuaz galderarik zein

erantzunik emateko gauza ez dena, zure iritziz, jakin beharrekoaz ezer jakingo al

du?

-Ez dut uste -esan zuen.

-Horregatik, Glaukon -esan nuen- ez al da berau dialektikak gauzatzen duen

doinua? Honako jakintza hau, beren-beregi adimenezkoa den arren, beg¡ek¡n

aldera dezakegu, arestian esan bezala, lehenik eta beh¡n animaliak atzematen

ditu, eta poliki-poliki izarrak, azkenik eguzk¡a atzeman arte. Hori horrela,

zentzumenak batere erabili gabe, arrazoimenaz baliaturik gauzen bere ba¡tangoa

azaltzeko, ong¡a bere horretan zer den argitu arte, ek¡naren ek¡nez horretaratzen

denean, ulermenezko alorraren azkenera heldu da.

-Bai horixe -esan zuen.

-Eta zer? Honako bida¡a hau ez al da dialektika deritzozuna?

-Baiki.

-Kateetatik askaturik -esan nuen- itzaletatik itxurazko irudietara eta sutera

bihurtzea, ba¡ta ha¡tzulotik eguzk¡ak argitutako lekura bihurtzea ere, adierazi

ditugun ikasketen eraginpean daude. Hara ailegatzean, bere begiak ahulak direnez

gero, hasieran ezin die animaliei, ez landareei, ez eguzkiari begiratu, hori dela eta,

uraren azalean islatutako irudiak eta itzalak atzeman behar ditu lehenik; irudiok

benetako objektuenak dira, ha¡tzuloan ziren itxurazko irudiak ez bezala.

Adierazitako z¡entzia multzoak eragin bera sortzen du, arimaren alderdirik onena

bultzatzen baitu izakirik onena ezagut dezan; lehengo adibidearekin alderatuz

gero, gorputzaren atal bikaina materiazko mundu ¡kusgarrian dagoenik argitsuena

ikustera igoerazten duen moduan.”

35

Preludioaren eta doinuaren metaforaren bitartez, Platonek matematika-jakintzak

ezinbestekoak direla adierazten digu, baina, hala ere, ez direla aski. Jakintza horiek sarrera

dira, adigarrira iristeko beharrezkoa da haiek lantzea, baina doinua bestelakoa da. Doinua

dialektika da, eta dialektikak adimen hutsez jardutea eskatzen du.

Platonek, berriz ere, haitzuloaren mitoari heltzen dio erakusteko zer bide den dialektikari

esker urratzen dena, eta zer bide den matematikari helduta urratzen dena. Dialektikak

ezagutza-prozesua burutuko du, azkeneraino eramango du, arima Ongiaren Ideia atzematera

bultzatuz, begiak eguzkia bera ikusteraino iritsi ziren bezala. Esan beharra dago, ikusiko

dugunez, prozesu osoari ere, hasieratik bukaeraraino, dialektika esaten ahal zaiola.

Matematikak haitzulotik kanpoko izakiak eta eguzkia ikusi ahal izateko prestatuko ditu

agintarigaiak; izaki horien islak eta itzalak ikusiko dituzte aipatutako bost jakintzei esker,

eguzkiak argitzen duen esparruan. Arimak, beraz, dialektikan aritu baino lehen

arrazoiketa abstraktuan eta kontzeptuzkoan aritu behar du, errealitate adigarri,

ikusezin eta betierekoen esparruan.

Matematika lantzeak arima sentigarritik urrunduko du, bere objektua adigarria baita ideien

modura. Pentsamendu abstraktua erabiltzen laguntzen du, eta horrela adimena prestatzen du

ideien ezagutza lortzeko hurrengo mailan; haren funtzioa propedeutikoa izaki, matematikak

filosofoa jakintza gorenera eramango du, dialektikara, alegia.

Matematikaren objektuen definizioei erreparatuz gero, definizio horiek abstraktuak direla

ikusiko dugu. Ez dugu lerro bat fisikoki ikusterik dimentsio bakarreko puntu hurrenkera

infinitu gisa; espazio eta denbora aldetik mugarik ez izanda ere, egindako marrak, luzera

izateaz gain, zabalera ere edukiko luke, nahitaez. Nola ikusi matematikarien puntua

hedadurarik ere ez badauka? Gauza bera gertatzen da hirukiak edo zirkunferentziak materialki

egin nahi izanez gero; hurbildu besterik ez gara egingo haien definizioetara, haien izatera

azken finean.

Matematikaren objektuak ikusmenaren bitartez harrapatzerik ez dago; adimenaren bitartez

soilik atzeman ahal dira. Platonen arabera, objektu horiek izan badira; badute berezko

existentzia giza adimenetik kanpo, ez dira matematikarien asmakizun hutsak. Baina, noski,

haien izatea ez da esparru fisiko eta ikusgarrian gauzatzen, kontzeptuzkoan, abstraktuan,

36

adigarrian baizik. Matematikariak aurkitu egiten ditu objektu horiek eta haien propietateak;

ondorioz, matematikaren objektu asko aurkitzeke egon liteke.

Nolanahi ere, matematika-errealitateak ontologikoki azpian daude. Batetik, ideiak kopiatu edo

imitatu egiten dituzte, zirkulu adigarriak Zirkularitatearen Ideia kopiatu edo imitatu egiten

duen moduan. Bestetik, matematikaren objektuak askotarikoak izaten dira ideiak ez bezala;

zirkulu adigarri asko badira, baina Zirkularitatearen Ideia bakarra da.

37

2.14. Matematika ez da sentigarritik guztiz askatzen, eta bere

hipotesiak ez dira egiaztatzen.

“-Nire aldetik -esan zuen- ados nago. Hala eta guztiz ere, onartzea uko egitea

bezain nekosoa izango zait. Honakook hurrengoetan ere sarri hizpide izango

ditugunez gero, orain esan bezalakoa dela demagun, eta, preludioa aztertu dugun

eran doinua ¡kertzeari ekingo diogu. Esaiguzu, bada, dialektikaren mamia zein

den, zenbat mota bereizten den, bai eta zeintzuk urrapide ere dituen. Behin bide

hauetatik bertaratuz gero, gure bida¡a bukatutzat eman eta azkenik atseden hartu

ahal izango dugula dirudi.

-Nolanah¡ ere, ez zara n¡ri jarraitzeko gauza izango, Glaukon maitea -esan nuen-

nire aldet¡k on beharrez jokatzen dudan arren. Hala, ez itxurazkoa, eg¡azko ongia baizik, bere horretan somatu egingo zenuke, nik atzematen dudan ikuspegitik

begiraturikoa behinik behin. Honelakoa edo bestelako ongia izango den ezbaian

sartzea ez du merezi; haatik onartzekoa da ongia izan badela eta ezagutu

beharrekoa, ezta?

-Nola ez?

-Prestakizun gisa landutako ikasketetan trebe denak dialektikaren bidez soilik soma dezake ongia, eta beste bide batetik ezin.

-Eta hori onartzea ere merezi du -esan zuen.

-Hona hemen inork ukatuko ez duena: dialektika bide bakarra da izate bakoitzaren

zerizana sistematikoki barrundatzeko. Beste ezagutza gehienak, aldiz, gizakien

iritzi eta gogoen gainean sortuak dira, sorketaz eta ekoizpenaz aritzen dira, edo

gauza materialak zaintzeaz arduratzen dira. Gainerakoak, hala nola geometria eta

jarraikoak, izatearen alderdiren bat antzematen duten horiek, itzartuta ezin antzematurik, izatearekin amets egiten dute, bitarteko hipotesiak oso-osorik alde

batera uzten ez dituzten arte. Batetik ezagutzaren abiapuntua zalantzagarria

denean, eta bestetik bai ondorioa bai bitartekoa ezezagunak direnean, halako

argudiaketak nolatan deituko ditugu zientzia?

-Inola ere ez -esan zuen.”

Ezagutza-mailak eta haiei dagozkien errealitateak aipatzen dizkigu Platonek berriro pasarte

horretan. Dialektika jartzen du gainerako jakintzen edo ustezko jakintzen ondoan, eta

matematikaren gabezia nabarmentzen du.

Matematika-objektuak lantzean, matematikariak irudi sentigarriak erabiltzen ditu

ikerkuntzan lagungarri izan dakizkion. Objektu horiek, esan bezala, adigarriak badira ere,

erabilitako irudiak ez dira hala, materialak izaki kopia inperfektuak behar baitute izan; beraz,

matematikariak ez du sentigarritik guztiz askatzea lortzen, eta filosofoak edo dialektikoak, bai

38

ordea. Hori dela eta, geometriak eta gainerakoek izatearekin amets egiten dute, batetik,

ustelkorrarekiko loturari eusten diotelako, eta bestetik, betierekoa, ideiak, atzemateraino ez

direlako iristen.

Zergatik ez dute ideiak atzematerik? Batetik, ezagutzaren abiapuntua zalantzagarria denean,

eta bestetik, bai ondorioa, bai bitartekoa ezezagunak direnean, halako argudiaketak nolatan

deituko ditugu zientzia? Gabezia hori matematikaren metodoari dagokio, beraz.

Matematikariaren abiapuntua egiaztatu gabeko hipotesiak dira, hau da, axiomak.

Axiomak ontzat hartzen dira justifikaziorik gabe, eta haietan oinarrituta, arrazoiketa

deduktiboen bitartez, ondorioak edo teoremak ateratzen dira. Ondorio horiei ezagutza

deitzerik ez dago, egiaztatu gabeko hipotesietan oinarritzen baitira.

Metodo dialektikoak, berriz, hipotesietan oinarritzen bada ere, ez ditu haiek hartzen

demostraziorik behar ez duten egiatzat. Dialektikaren hipotesiak suposizioak dira, mailak,

alegia. Maila horietara igota, arima ideia baten ezagutzatik beste batenera joango da, eta

horrela, Ongiaren Ideiaren ezagutzaraino.

Ideiak atzemateko hainbat kontzepturen zerizana definitu beharko da. Kontzeptu jakin bat zer

den definitu behar bada, hasierako hipotesi bat eraiki beharko da. Hipotesi horri kritika

zorrotza ezarriko zaio arrazoiketen eta gezurtatzeen bidez. Horrela, hipotesi horren

kontraesanak agerian geratuko dira, eta baztertua izango da. Nolanahi ere, hipotesi horrekin

egindakoa ez da alferrikakoa izan; oraingoan, lehenagokoa kontuan hartuta, beste hipotesi

berri bat eraikiko da, aurrekoa baino hobea, zalantzarik gabe. Bigarren hipotesi horri,

hasierakoari bezala, alderdi ahulak bilatuko zaizkio kritika arrazionalaren bitartez, eta

hutsunerik izanez gero, bigarren hori ere baztertu egingo da. Hirugarren hipotesia

formulatzeko maila gisa erabiliko da bigarrena, eta horrela aritu beharko da kontraesankorra

ez den hipotesi bat eratu arte, edozein kritikari eta gezurtatzeri eutsi beharko diona. Orduan

lortuko da kontzeptu horren zerizana, ideia horren atzematea, eta hortik aurrera, ideiaz ideia,

Ongiaren Ideiarainoko igoera, igoera dialektikoa, hain zuzen.

Horrexegatik dira mailak bezalakoak dialektikaren hipotesiak, behin erabilita alde batera

uzten direlako, ezagutza gorena erdiesteko igo behar direlako, urratsez urrats hara eramaten

gaituztelako.

39

Platonen dialektikak eusten die Sokratesen maieutikaren oinarrizko elementuei. Filosofiaren

metodoa iritzi baten —ez batzuen— kontrajartzea da; iritzi bat eta bere kritika. Kritika

baieztapenen eta ezeztapenen bidean zehar egiten da, elkarrizketan hain zuzen; hortik datorkio

dialektika izena.

Bi une bereizten ahal dugu ikusitako prozesu dialektikoan: ideiaren intuizioa, lehenengoa;

ideiaren intuizioa argitzeko ahalegin kritikoa, bigarrena. Lehenengoa, misterioaren aurreko

miresmenari dagokio, jakin-minari; bigarrena, ideia bera ikusteko ahaleginari, ahalik eta

gehien hurbiltzeari, bat-egite osoa, atzemate perfektua, alegia, ez baita posible.

Laburbilduz, dialektika adimen-intuizioan oinarritutako atzematea da; mundu idealaren,

haren egituraren eta ideia bakoitzak egitura horretan duen tokiaren atzematea. Hortxe

dago eskuragarri zaigun egia, atzemate horretan hain zuzen.

40

2.15. Dialektika ezagutzatzat hartuko dugu, eta matematika, berriz,

pentsamendutzat.

“XIV -Hipotesiak bertan behera utzita, dialektika jatorrizko iturburura abiatzen da

sendo, eta arimaren begia basatzatik poliki-poliki azaleratu eta igoarazi egingo du gorantz, arestian aipatutako ikasketak bitarteko dituelarik. Ohituraz aipatu

ikasketei ezagutza izena jarri diegun arren, beste izen bat beharko lukete izan,

ustea baino argiagoa, eta ezagutza baino ilunagoa denari ezartzeko modukoa.

Aurreko batean, pentsamendua edo arrazoizko ezagutza izena erabili izan dugu.

Hala eta guztiz ere, izena dela kausa ez genuke eztabaidarik sortu beharko, gurea

bezalako aparteko ikergaia aurrean dugularik.

-Ez horretan -esan zuen.

-Nahikoa da -esan zuen- aurrean bezalaxe, lehen atalari ezaguntza (zientzia) izena

jarriko diogu; bigarrenari pentsamendua; hirugarrenari susmoa eta irudimena

laugarrenari. Azken bi atalek ustea delakoa osotzen dute, eta lehenengo biek

adimena. Ustea sorketari lotzen zaio, eta adimena zerizanari.

-Hau honela, zerizana sorketarekin elkartzen da adimena ustearekin elkartzen den

eran. Bai ustearen atala, bai adimenarena bitan banatzeko arrazoia, nahiz eta honetako analogia asmatu izana alde batera utziko ditugu, Glaukon, orain arte bai-

no luzeago ezbaian gal ez gaitezen.

-Nire aldetik -esan zuen- ulertzen ditudan neurrian behinik behin, honako

kontuekin ere ados nago zurekin.”

Matematikak lagundu egiten du arima sentigarritik askatzen, baina, kontuan hartuta soilik

dialektikak eraman ahal izango duela arima arrazionala bere jatorrizko tokira, modu egokian

izendatzea komeni da. Ezagutzatzat hartu izan den arren, matematikak hura baino beheragoko

zerbait behar du, batetik. Bestetik, iritzia baino goragoko zerbait. Beraz, ez episteme edo

ezagutza hutsa ez eta doxa edo iritzi arrunta ere, jakintza horiei dianoia edo pentsamendua

deituko zaie.

Hartara, episteme zientzia dialektikorako edo filosofiarako erabiliko da hertsiki. Edozein

modutan, lehenago aipatu dugu prozesu osoa ere hartu izan duela Platonek dialektikatzat.

Beraz, dialektika terminoak hainbat esanahi hartu izan ditu Platonen pentsamenduan, baina

beti elkarren arteko lotura izaten dutenak:

Gehienetan, dialektika ideien eta beren arteko erlazioen zientzia izaten da. Horren arabera,

dialektika irakasgai nagusia eta azkena da filosofo gobernariaren heziketan.

41

Bestetik, Platonek zenbaitetan metodoari berari ere dialektika deitzen dio; ideiei buruzko

jakintza gorenaz jabetzeko bideari, hain zuzen, arrazoi hutsean oinarritzen dena.

Elkarrizketaren artea ere dialektika da. Horren bitartez, zerbaiten definizioa bilatzen da,

modu egokian galdetuz eta erantzunez. Batzuen artekoa izan daiteke elkarrizketa edo

norberak bere buruarekin egindakoa.

Batzuetan, Platonek dialektika terminoari oso esanahi zabala ematen dio, dialektika

arrazoitzearen artetzat hartuaz. Horren arabera, dialektikaren erabilera zuzena eta ez zuzena

izan daiteke. Egia aurkitzea helburu duenean erabilera zuzena da; jolastea edo nahastea bada

helburua, erabilera okerra da, zalantzarik gabe, eta, orduan, dialektika erretorika edo eristika

bihurtzen da.

Azkenik, dialektikaren bi norabideak ditugu, aldi berean diskurtsiboa eta intuitiboa den

prozedura baten bitartez: gorako dialektika eta beherako dialektika. Gorako dialektika

mundu sentigarritik abiatzen da, eta adimenari esker, ideietaraino igotzen da, ideiaz

ideia Ongiaren Ideiaraino. Beherako dialektikak aurkako bidea egiten du, orokorretik

zehatzera —Ongiaren Ideiatik polisaren ongira eta hiritarraren ongira—; gorakoan lortu den

ezagutza alderdi sentigarrian ezartzea bilatzen du, Ongia bere baitan ezagutzen duenak ongiari

dagozkion kasu zehatz guztiak ezagutuko baititu.

42

2.16. Dialektika jakintza gorena da, metodo arrazionala eta argudiozkoa,

izatearen zerizana atzemateko sentigarria denari heltzen ez diona.

“-Gauza bakoitzaren izateaz ohartzen denari dialektiko deitzen al diozu? Bere

baitarako edo bes te inon izatea adierazteko ezindurik dagoenak ez du ezagutzarik lortu.

-Bai ba -erantzun zuen.

-Ongiarekin gauza bera gertatzen da. Arrazoimenaz baliaturik ongia zer den

zehaztu eta bereizteko gauza ez denaz, eta kritika guztien gainetik igaro, eta

eragozpenak argudio sendo batez zanpatuz, borrokaldian bezala ausardi handiz

aurrera egiteko gauza ere ez denaz, ez al duzu esaten ez ongia bere senean, ez inongo gauza onik ezagutzen ez duenik? Ongiaren irudiren bat atzematen badu,

ustearen bidetik lortuko du, eta ez ezagutzarenetik. Horrez gainera, bizitza

honetan zehar igarotzean, amets besterik ez du egiten, harik eta Hadesera jaitsita

lozorrotik esnatu arte.

-Bai, ala Zeus!, ozenki esango dítut gauza horiek guztiak.

-Bada, orain hitzez hezten dituzun ikasleen ardura egiatan bazenu, ez zenieke

hiriaren agintea emango, ez eta kezka handiko kontuetan eskuramenik ere, zentzunezkoak ez balira.

-Ezin uka -esan zuen.

-Izan ere, galderak eta erantzunak ematen irakasten duenarekin buru-belarri

jarduteko aginduko al zenieke?

-Bai horixe-esan zuen.

-Ez al duzu uste -esan nuen- dialektika gainontzeko ikasketen erpinean dugula, eta bera baino gorago jartzeko gisan ez dagoela ezer, ikasketen inguruko koska

bukatutzat dugularik?

-Bai hala uste dut nik ere bai -esan zuen.

[…]”

Izatearen zerizana atzemateko metodo dialektikoa erabili beharko da, bestela ez da izango

iritziaren maila gainditzerik. Hori horrela, agintarigaiek nahita nahiezkoa izango dute

dialektikan adituak izatea, polisaren gidaritzaren ardura hartuko badute. Dialektika irakasgai

behinena da, eta zeregin garrantzitsuena dutenak izate gorena ezagutzera eramango ditu.

43

Argi dago, beraz, metodo dialektikoaren nondik-norakoa: metodo hori argudiozkoa eta

arrazionala da, eta galdera-erantzunetan, argudio-kontrargudioetan, oinarritua;

sentigarria dena alde batera utzita, izatearen ezagutzara eramaten du.

Dialektikak beste esanahi bat ere badu, agertu ez duguna; dialektika itzultze edo konbertsio

gisa ulertzea ere badago. Esanahi horren arabera, dialektika sentigarriaren kateetatik eta

morrontzatik askatzea da, bilakaeratik izaterako itzultzea, Ongi Gorenerako iniziazioa.

Sokratesen ustez, gizakiaren betebehar morala arimaren zaintza da. Platonek arimaren

zaintzari kutsu mistikoa ematen dio, eta arimaren garbitze bihurtzen du. Ezagutzak eta

zientziak garbitzera bultzatzen dute arima, adigarriaren ezagutzak eta arimaren garbitzeak bat

egiten baitute: arima garbitzea adigarri hutsarekin eta izpirituzkoarekin bat egitea da, arimak

bere modukoa den horretarako joera baitu.

Bat-egite platonikoa ahalegin katartiko gisakoa da, ezagutzarako mailaz mailako igoera, eta ez

ikuspen estatiko eta alogiko bat. Arimak ezagutuz zaintzen, garbitzen eta itzultzen du bere

burua; horixe da benetako bertutea.

Gure lanketa honetan zehar, Platonen hainbat alderdi agertu izan zaigu, eta baliteke, guztiz bat

ez datozela iruditzea zenbaitetan: nola interpretatu Platon?, zer tokitara eraman nahi gaitu?;

zeri eman garrantzia?: alderdi metafisikoari?, etiko-politikoari?; zeinek hitz egiten du haren

ahotan?: politikariak?, mistikoak?, matematikariak?

Mendebaldeko historian barrena, Platonek miresmen handia sortu izan du, eta haren

filosofiaren alderdi bat edo beste nabarmendu izan da garaiaren arabera. Platonen ondoko

Akademian, ideien teoriari eta ezagutzari eman zitzaien garrantzia bereziki; alderdi

metafisikoari eta gnoseologikoari, beraz. Neoplatonismoak jainkozkoarenganako gogo bizia,

hau da, alderdi erlijiosoa eta mistikoa, nabarmendu zuen. Gure garaian, berriz, platonismoaren

mamia etikarekin, politikarekin eta hezkuntza-jarduerarekin lotu izan da, lehenago bazter

utzia zena. Azken hamarkadetan, ahoz zabaldu ziren irakaspenak —Platonek idatzi nahi ez

zituenak— bihurtu dira aztergai nagusi.

Esan genezake Platonen benetako filosofia alderdi horiek guztiek osatzen dutela; aipatu

ditugun hasierako hiru alderdiak —metafisikoa, mistikoa eta politikoa— etengabe agertzen

44

dira, batzuetan batak edo besteak garrantzia hartzen duela, ikuspegi desberdinetatik begiratu

beharko bagenu bezala. Beste aldetik, ahozkotasun dialektikoak hari guztiak biltzen ditu.

Platonek ez zuen ongi taxututako eta antolatutako filosofia-sistema osorik egin; haren

pentsamendua arazo berriak agertu ahala garatzen zen. Hori horrela, batzuetan hainbat

alderditan sakondu beharko zuen, eta bestetan egokitzapen zein aldaketaren bat edo beste egin

beharko zuen. Nolanahi dela ere, emaitza hortxe dugu, eta horren erakusgai hauxe: hogeita sei

menderen ondoren, harrapatu egiten gaitu bera irakurtzeak.

45

BIBLIOGRAFIA

AGIRRE, J.; ARRIETA URTIZBEREA, A.; GALPARSORO J.I.; MIGURA, F.;

URIBARRI ZENEKORTA, I.: Filosofiaren historia, Elkar, Donostia, 2008.

COPLESTON, F.: Historia de la filosofía, 1: Grecia y Roma, Ariel, Barcelona, 1994.

CORNFORD, F.M.: Antes y después de Sócrates, Ariel, Barcelona, 1980.

FILOSOFO PRESOKRATIKOAK: Filosofo presokratikoak, Klasikoak, Bilbo, 2004.

GARCIA MORENTE, M.: Lecciones preliminares de filosofía, Encuentro, Madrid,

2000.

GRUBE, G.M.A.: El pensamiento de Platón, Gredos, Madrid, 1979.

JAEGER, W.: Paideia, Fondo de Cultura Económica, México, 1985.

MARTINEZ MARZOA, F.: Historia de la filosofía I, Istmo, Madrid, 1994.

PLATON: Eutifron, Eutidemo eta Gorgias, Klasikoak, Bilbo, 2000.

PLATON: Fedon, Menon, Kratilo eta Fedro, Klasikoak, Bilbo, 2000.

PLATON: Ion, Jakin, Donostia, 2001.

PLATON: La República, Alianza, Madrid, 1995.

PLATON: Politeia, Klasikoak, Bilbo, 1993.

PLATON: Sokratesen defentsa, Jakin, Donostia, 1999.

REALE, G.; ANTISERI, D.: Historia del pensamiento filosófico y científico, I:

Antigüedad y Edad Media, Herder, Barcelona, 1995.

ROSER MARTINEZ, C.: Platón: “Libro VII” de La República, Diálogo, Valencia,

2001.