1

Phật Giaacuteo vagrave Vũ Trụ Quan Lecirc Huy Trứ MSEE

tle8464953aolcom

trule9Gmailcom

December 2 2015

2

Mục Lục

Lời Noacutei Đầu 5

1 Tacircm nagravey đacircy chảy một dograveng thocirci 7

2 Sống trong an tacircm tự tại 11

3 Như khocircng magrave Coacute magrave Coacute cũng Như Khocircng 38

4 Thuở ban đầu ấy 41

5 Hiện Hữu lagrave gigrave 48

6 Thực tại lagrave gigrave 52

7 Tiểu Bộ Kinh Bāhiya Sutta 57

8 Vũ Trụ vạn phaacutep trong lỗ chacircn locircng 65

9 Vũ Trụ vagrave Nhacircn Sinh 73

10 Vũ trụ quan 74

11 Vũ Trụ chỉ lagrave một khaacutei niệm của yacute thức 81

12 Tacircm Phật Triacute Đạo 98

13 Đức Phật qua caacutei nhigraven của caacutec khoa học gia vagrave những vĩ nhacircn nổi tiếng 106

14 Caacutec Bồ Taacutet khocircng lịch sử phỏng vấn Đức Phật 113

15 Như Thị Viecircn Giaacutec 123

16 Lyacute Như Huyễn 124

17 Hạt Lacircn Hư Trần 131

18 Tương quan giữa Nguyecircn Tử vagrave Chủng Tử 137

19 Một Nguyecircn Tử trong Tiểu Vũ Trụ 141

20 Thần thocircng của khoa học 156

21 Tương đối luận 161

22 Bản lai khoa học của Phật Giaacuteo 164

23 Bản lai thiecircn văn của Phật Giaacuteo 171

24 Đức Thế Tocircn đatilde thấy vi trugraveng 177

25 Đức Phỗ Hiền Nhagrave Thiecircn Văn Vũ Trụ 181

26 Nhagrave Vũ Trụ vagrave Vật Lyacute Đức Quan Thế Acircm 186

27 Cổ nhacircn phương Đocircng đatilde thấy những tiềm Nguyecircn Tử 189

28 Tạng Quang Minh 194

29 Đốt thacircn thể cuacuteng dường chư Phật 201

30 Phật Giaacuteo chứng minh Khoa Học 209

31 Tương đồng vagrave Tương phản giữa Phật Giaacuteo vagrave Khoa Học 214

32 Phật Giaacuteo hợp nhất với Khoa Học 224

33 Ngũ Uẩn Giai Khocircng 231

34 Chiếu Kiến Vũ Trụ Giai Khocircng 236

35 Tuyệt đẹp của caacutei Chết 243

36 Caacutei Chết tuyệt vời của Đức Thế Tocircn 257

37 Tự migravenh thắp đuốc magrave đi 272

38 Đại dụng trong bagraven tay 279

Phần Phụ Lục 282

Tagravei Liệu Tham Khảo 302

3

Table of Figures

Figure 1 Vograveng Như Khocircng 6

Figure 2 Nhạn về tha 8

Figure 3 Macircy đầu socircng thắm toacutec người cuối socircng 9

Figure 4 Pine Plum and Cranes 1759 by Shen Quan (1682mdash1760) Hanging scroll ink

and colour on silk The Palace Museum Beijing 10

Figure 5 Huệ Khả vagrave Đạt Ma Sư Tổ 21

Figure 6 Bugravei Giaacuteng qua neacutet vẻ của họa sĩ Đinh Quang Tỉnh 25

Figure 7 Georges LemaicirctrePhoto courtesy of AIP Emilio Segr Visual Archives Dorothy

Davis Locanthi Collection 44

Figure 8 Đức Phật vagrave Bāhiya 58

Figure 9 Một di tiacutech của Phật Giaacuteo 62

Figure 10 Phật A Di Đagrave 64

Figure 11 Sự trugraveng hợp ngẫu nghiecircn đầy lyacute thuacute giữa vũ trụ vagrave cơ thể con người 74

Figure 12 Bồ Taacutet Long Thụ cugraveng với 84 vị Ma Ha Tất Đạt 79

Figure 13 Tagore amp Einstein tại Đức năm 1930 107

Figure 14 Latilde Động Tacircn 126

Figure 15 Baacutet Tiecircn Quaacute Hải 127

Figure 16 Lướt Soacuteng trong biển yacute thức của vũ trụ 134

Figure 17 Nguyecircn tử Hydrogen chỉ coacute 1 proton vagrave 1 electron 139

Figure 18 Nguyecircn tử Helium coacute 2 proton 2 neutron vagrave 2 electron 139

Figure 19 Hạt Proton trong nhacircn nguyecircn tử cấu tạo bởi 2 quark up +1 quark down 140

Figure 20 Size của Atom Nucleus Proton (Neutron) Quark and Electron 140

Figure 21 Nguyecircn tử Uranium 235 141

Figure 22 Biểu đồ phản ứng phacircn hạch Uranium 235 Trong biểu đồ hạt nhacircn U235 bị

phacircn ratilde thagravenh U236 Kripton vagrave Barium 141

Figure 23 Image credit Jerry Lodriguss 2009 of httpwwwastropixcom 142

Figure 24 Ở trong một nguyecircn tử 143

Figure 25 Lượng tử trong cơ thể chuacuteng sinh J Roche at Ohio University 144

Figure 26 Những gigrave tạo ra Dave Ed Uthman MD 145

Figure 27 Siecircu higravenh ảnh Superb Wallpapers via httpwwwdesktoplemmingcom 146

Figure 28 Lịch sử của một atom Lawrence Berkeley National Lab UC Berkeley US

Dept of Energy 146

Figure 29 Đagraven hồi vigrave nhiệt độ Gauss Centre for Supercomputing (GCS) Sabine Houmlfler-

Thierfeldt 147

Figure 30 Những phản ứng nguyecircn tử Pearson Education Inc 2011 148

Figure 31 Taacutei tổng hợp trước vagrave sau khi nhiệt độ nguội dần James N Imamura of

University of Oregon 149

Figure 32 Ngocirci sao đầu tiecircn NASAJPL-Caltech 149

Figure 33 Định tinh khổng lồ NASA ESA and F Paresce R OrsquoConnell and the WFC3

Committee 150

Figure 34 Nguyecircn tử mất acircm điện tử Nicolle Rager Fuller NSF 150

Figure 35 X-ray NASACXCCaltechSKulkarni et al Optical

NASASTScIUIUCYHChu amp RWilliams et al IR NASAJPL-CaltechRGehrz et al

151

4

Figure 36 Tony Hallas of httpwwwastrophotocom 151

Figure 37 Image credit NASA 152

Figure 38 Image credit 2009 Zappa via httpmacroworldscom 152

Figure 39 Image credit Anna of httpmtkilimonjaroblogspotcom 153

Figure 40 Những moacuten ăn khoaacutei khẩu 153

Figure 41 Tế bagraveo maacuteu Mohamed Zakzouk 154

Figure 42 Nguyecircn tử thay đổi liecircn tục trong cơ thể chuacuteng ta Youngester of

httptechnicalstudiesyoungestercom 156

Figure 43 Giaacuteo Sư Richard P Feynman 160

Figure 44 ESO the Visible MultiObject Spectrograph (VIMOS) at the VLT 161

Figure 45 Traacutei đất quay chung quanh Mặt Trời 173

Figure 46 Vũ Trụ với xum la vạn tượng 175

Figure 47 Big bang dưới con mắt của Phật Nhatilden 177

Figure 48 Phổ Hiền Fugen jap Darstellung aus dem Shokoku-ji in Kyoto (Edo-Periode)

181

Figure 49 Quan Acircm Bồ Taacutet 186

Figure 50 Ma Ni chacircu vương 197

Figure 51 Kim cương bất hoại xaacutec của một nhagrave sư ở trong bức tượng Phật qua X-ray 208

Figure 52 Tất cả do Tacircm tạo 219

Figure 53 Albert Einstein (1879-1955) viết về Phật Giaacuteo 227

Figure 54 Sơ Đồ Ngũ Uẩn Phaacutep Minh Hoa dựa vagraveo bagravei Ngũ Uẩn của Lecirc Sỹ Minh Tugraveng

235

Figure 55 Traacutei Đất với những vệ tinh nhacircn tạo quay chung quanh như mocirc higravenh nguyecircn tử

237

Figure 56 Stephen Hawking lyacute thuyết gia lừng danh về vật lyacute của Anh Quốc 239

Figure 57 Đức Phật tịch diệt (tranh Nhật Bản thế kỷ XVI) 257

Figure 58 Di tiacutech A Tigrave Đạt Ma bằng tiếng Phạn (Ấn Độ thế kỷ thứ II) 273

Figure 59 Kinh Đại Baacutet Niết Bagraven bằng tiếng Haacuten triều đại nhagrave Tugravey (581-618) 274

Figure 60 Đagraven gatildey tai tracircu 276

Figure 61 Bồ Taacutet Einstein 278

5

Lời Noacutei Đầu

Đức Phật lịch sử tuyecircn bố trecircn internet rằng Như Lai khocircng tranh luận với đời chỉ coacute

đời tranh luận với Như Lai magrave thocirci Những gigrave người triacute chấp nhận Như Lai chấp

nhận

Sư Triệu Chacircu mang baacutet gậy dạo khắp caacutec tugraveng lacircm vagrave tự khuyecircn migravenh như sau

七歲童兒勝我者我即問伊百歲老翁不及我者我即教他Trẻ con bảy tuổi hơn

ta thigrave ta hỏi noacute ocircng giagrave trăm tuổi chẳng bằng ta thigrave ta dạy va

Muốn khảo saacutet vũ trụ hiện hữu thigrave trước nhất phải biết rotilde chiacutenh migravenh hiểu rotilde người

chuacuteng sinh vagrave vạn vật rồi mới coacute thể nghiecircn cứu tới vũ trụ quan Thế necircn điều thực tiển

trước nhất cho nhacircn sinh lagrave quay trở về chiacutenh migravenh để biết migravenh lagrave ai từ đacircu tới đang

lagravem gigrave vagrave sẽ đi đacircu Đacircy lagrave những thao thức nan giải của nhacircn sinh từ lograveng tham sanh

huacutey tử hay đuacuteng ra từ tập quaacuten Tham Sacircn Si magrave ra tuy những thắc mắc vấn nạn nagravey higravenh

như nan giải nhưng khocircng phải lagrave khocircng coacute cacircu trả lời thiacutech đaacuteng vagrave phương caacutech giải

quyết hữu hiệu Muốn tigravem ra giải phaacutep giải thoaacutet chuacuteng ta phải coacute đầu oacutec cởi mở tiến bộ

biết loại trừ vocirc minh che lấp sự thật của vạn hữu bằng caacutech xử dụng phương phaacutep thực

tiển của khoa học lẫn tacircm sinh lyacute học cugraveng với hiện tượng luận thật tướng luận duyecircn

khởi luận vagrave đạo phaacutep chứng nghiệm tacircm lyacute vagrave siecircu higravenh học của Đức Phật Thiacutech Ca

Tocirci thường hay noacutei vagrave luocircn luocircn noacutei triết lyacute Phật Giaacuteo magrave tocirci trigravenh bagravey chỉ lagrave một

phương tiện nhacircn sinh quan ai biết đọc tiếng Việt đều coacute thể đọc chứ khocircng nhất thiết

phải lagrave Phật Tử Tuy nhiecircn đọc magrave hiểu hay khocircng hiểu hiểu caacutech khaacutec hiểu cao hơn

nữa đồng yacute hay khocircng đồng yacute thigrave cũng chẳng liecircn quan lẫn nhằm nhograve gigrave đến tocirci Vigrave tocirci

cũng như bạn cugraveng lagrave khaacutech quaacute giang nhờ người chegraveo đograve Phật Phaacutep độ qua socircng để tới

lsquobờ becircn tecircrsquo (bờ becircn kia) chỉ một lần thocirci khi bạn đatilde qua lsquobờ becircn tecircrsquo (bờ becircn kia) rồi thigrave

khocircng coacute chuyện trở lại lsquobờ becircn tecircrsquo (bờ becircn kia) nữa Trang Tử noacutei ldquoBecircn nagraveyrdquo cũng lagrave

ldquoBecircn kiardquo ldquoBecircn kiardquo cũng lagrave ldquoBecircn nagraveyrdquo Cốt tuỷ điacutech thực của đạo lagrave khi ldquobecircn nagraveyrdquo

ldquobecircn kiardquo khocircng cograven macircu thuẫn nữa Chỉ caacutei cốt tuỷ nagravey như một caacutei trục lagrave tacircm điểm

của vograveng trograven vagrave trả lời mọi thay đổi khocircng ngừng Noacute khocircng phải khối vuocircng để phacircn

biệt becircn nagravey becircn kia magrave higravenh cầu khocircng bờ bến Khocircng phải higravenh học phẳng 2 chiều

ngang dọc nhưng magrave higravenh cầu cong 4 chiều khocircng gian lẫn thời gian

6

Figure 1 Vograveng Như Khocircng

Taacutec giả của cuốn saacutech nổi tiếng Đạo của Vật Lyacute (The Tao of Physics) Vật Lyacute Gia Fritjof

Capra hỏi một nhagrave hiền triết Ấn Độ rằng nếu ocircng theo học Đạo với Ngagravei thigrave ocircng coacute phải

từ bỏ sự nghiệp nghiecircn cứu khoa học khocircng Nhagrave hiền triết trả lời một caacutech đơn giản

Trước hết ocircng phải lagrave con người thật sự trước khi lagrave một nhagrave chuyecircn mocircn Coacute nghĩa

điều tiecircn quyết lagrave phải thagravenh nhacircn trước khi thagravenh thacircn trong bất cứ latildenh vực chuyecircn mocircn

nagraveo ngay cả học Đạo Giaacuteo lyacute nhagrave Phật bao gồm cả tinh thần tacircm linh vagrave những phương

phaacutep khoa học thực tiễn nhất để giuacutep nhacircn loại lẫn caacute nhacircn tigravem lại được sự an lạc hạnh

phuacutec vagrave tự do trong cuộc đời lẫn trecircn thế giới bằng caacutech hợp thocircng hagravei hogravea với vũ trụ magrave

trong đoacute yếu tố chấp ngatilde tham sacircn si khocircng phải lagrave động lực chỉ đạo chi phối con người

nữa

Theo Thiền Sư Nguyệt Khecirc (kiến taacutenh tịch năm 1965 tại Hồng Kocircng) Triết lyacute vũ trụ

gồm 4 lớp khaacutec biệt Duy vật duy tacircm tacircm vật hợp một vagrave phi tacircm phi vật Lyacute luận kiến

lập của bagravei nagravey chỉ coacute thể diễn đạt đến cảnh giới Tacircm vật hợp một đối với cảnh giới

phi tacircm phi vật chẳng thể diễn đạt bằng lời noacutei văn tự cần phải y theo phương phaacutep tu

trigrave mới coacute thể tự nghiệm chứng Hogravea Thượng Duy Lực noacutei ldquoNếu muốn đạt đến cảnh giới

phi tacircm phi vật nhất định phải điacutech thacircn tu chứng mới đượcrdquo Caacutei phi tacircm vật nagravey đatilde

được kinh Phật diễn tả vagrave tocirci đatilde tư nghị trong saacutech Vocirc Tự Kinh kiến được kinh khocircng

chữ lagrave giaacutec ngộ phi tacircm phi vật

Trong bagravei Yacute Nghĩa Caacutei Chết Theo Quan Điểm Phật Giaacuteo phần Quan điểm chung của

Phật Giaacuteo về sự sống vagrave caacutei chết Hoang Phong viết lsquoSự Thậtrsquo [the Truth thực tại] do

Đấng Giaacutec Ngộ necircu lecircn liecircn quan đến thế giới vật chất vagrave cả phi vật chất bao hagravem tất cả

mọi latildenh vực hiểu biết của con người từ khoa học triết học cho đến đạo đức vagrave cả sự vận

hagravenh sacircu kiacuten của tacircm thức nơi mỗi caacute thể Nếu suy xeacutet thật kỹ thigrave chuacuteng ta cũng sẽ thấy

rằng tuy Sự Thật [thực tại] đoacute liecircn quan đến bản chất của toagraven thể vũ trụ thế nhưng

Đấng Giaacutec Ngộ magrave người ta cograven gọi lagrave Đức Phật chỉ nhấn mạnh đến những khiacutea cạnh

thật thiết thực lagrave những khổ đau magrave con người tự gacircy ra cho migravenh vagrave caacutec phương phaacutep

giuacutep họ tự giải thoaacutet khỏi những khổ đau đoacute Nếu nhigraven hai khiacutea cạnh ấy của Đạo Phaacutep

qua nhatilden quan của con người thuộc thời đại chuacuteng ta ngagravey nay thigrave sẽ thấy rằng cả hai

khiacutea cạnh đều thuộc vagraveo latildenh vực tacircm lyacute học (psychology) với yacute nghĩa thật bao quaacutet

của ngagravenh học nagravey Nếu nhigraven theo một goacutec cạnh thu hẹp vagrave thực dụng hơn nữa thigrave đấy lagrave

một ngagravenh y học gọi lagrave tacircm lyacute trị liệu (psychotherapy) nếu nhigraven theo một goacutec cạnh mở

rộng vagrave sacircu sắc hơn thigrave đấy lagrave một sự khaacutem phaacute kỳ diệu thuộc latildenh vực tacircm linh (spiritual

exploration) Thế nhưng mặc dugrave sự khaacutem phaacute thuộc latildenh vực tacircm linh ấy coacute siecircu việt đến

đacircu đi nữa thigrave Phật Giaacuteo nhất định cũng khocircng phải lagrave một tocircn giaacuteo mang tiacutenh caacutech thần

biacute diệu kỳ (a mystical mysticism) Niết Bagraven hay cứu caacutenh tối thượng của việc tu tập

7

trong Phật Giaacuteo khocircng coacute gigrave huyền biacute nhưng chỉ đơn thuần lagrave một thể dạng tacircm thức đang

hiển hiện trong triacute của mỗi chuacuteng ta tất nhiecircn lagrave với điều kiện thể dạng tacircm thần ấy đatilde

loại bỏ được cảm tiacutenh kiecircu căng của caacutei Ngatilde vagrave những thứ xuacutec cảm lsquonhất tacircm bấn loạnrsquo

phaacutet sinh từ caacutei tocirci ấy

Đạo Phaacutep (Dharma) do Đức Phật thuyết giảng khocircng phải lagrave những lời mặc khải của thần

linh cũng khocircng nhất thiết lagrave những lời giaacuteo huấn đạo đức của một đại hiền nhacircn magrave

đuacuteng hơn lagrave một khaacutem phaacute viecircn diệu của một Đấng Giaacutec Ngộ về lsquoSự Thậtrsquo (the truth

chacircn lyacute) của vũ trụ

Đạo Giaacutec Ngộ thagravenh tựu lagrave do biết tận dụng vagrave kiacutech thiacutech sự phaacutet triển tột cugraveng của Triacute

Tuệ vagrave Tacircm Thức để đạt tới Chacircn Lyacute Từ thực tại đoacute magrave nhacircn sinh coacute thể giải thiacutech vũ

trụ thế giới con người chuacuteng sanh vagrave những hiện tượng huyền biacute kỳ diệu của cuộc sống

trong thế gian nầy Vũ trụ lagrave ta Ta lagrave vũ trụ Vocirc lượng vật lagrave một một lagrave vocirc lượng Vũ

trụ sống động phức tạp như chuacuteng sinh nhưng nếu chuacuteng ta coacute thể hagravei hogravea hợp nhất với

vũ trụ thigrave vũ trụ sẽ cho ta vocirc lượng phaacutep Necircn hiểu caacutei ranh giới giữa vocirc minh vagrave giaacutec

ngộ giữa tỉnh vagrave điecircn giữa lư hỏa thuần thanh vagrave tẩu hỏa nhập ma chỉ như lagrave một sợi toacutec

khoacute thể minh giaacutec được bởi nhục nhatilden

Nguyện cuacuteng dường kinh tạng thơ hoa

Trải tam thế mộng một togravea sắc hương

Kiếp sau lagravem chim trong sương

Về bay hoacutea độ mười phương trời vagraveng

(Phạm Thiecircn Thư)

Tocirci đatilde khả lậu vagrave cố mạo muội tư nghị caacutei bất khả tư nghigrave thay vigrave im lặng tư nghi Tocirci

cũng xin cuacuteng dường thập phương hồi hướng cocircng đức của bagravei nagravey cho tất cả chuacuteng sinh

1 Tacircm nagravey đacircy chảy một dograveng thocirci

Tacircm nagravey đacircy chảy một dograveng thocirci Trecircn đầu macircy bay dưới bến socircng thẫm hagravenh giả ấy

xuống toacutec để lại cuối socircng Gioacute Đocircng hiu hắt becircn Socircng hagravenh giả một khi quaacute giang

khocircng quay lại Giả từ thế gian vocirc thường tự migravenh thắp đuốt triacute tuệ đi vagraveo hang nuacutei nơi

bờ becircn kia để nhập niết bagraven khocircng cograven nuối tiếc cố ngoaacutei lại mong tigravem ra người chegraveo đograve

lẫn con thuyền Baacutet Nhatilde đatilde đưa migravenh sang ngang để mong đaacuteo bĩ ngạn

Cuacuteng dường Thập phương

Vocirc lượng Phaacutep

8

Nước đi từ thủa bao giờ

Dograveng xuocirci người đứng trecircn bờ ngoacute xuocirci

Chừng đacircu dưới bến hoa tươi

Buộc thuyền xưa đatilde coacute người ngoacute socircng

(Động Hoa Vagraveng Phạm Thiecircn Thư)

Mượn chỉ đưa diều lecircn khỏi gioacute

Buocircng thuyền luacutec khaacutech đatilde sang socircng

(Vocirc Danh)

Soacuteng về xoacutea dấu chacircn khocircng

Bỗng dưng thuyền đatilde becircn dograveng chacircn như

(Sakya TTh)

Trong khoảng khắc đoacute hagravenh giả giaacutec ngộ được yacute lsquoMười con nhạn trắng về tha Như Lai

sở trụ trecircn tagrave aacuteo nacircursquo

Figure 2 Nhạn về tha

Vigrave khi

Socircng [Tacircm] nagravey chảy một dograveng thocirci

Macircy đầu socircng thẫm toacutec người cuối socircng

Mười con nhạn trắng về tha

Như Lai thường trụ trecircn tagrave aacuteo xuacircn

Vagraveo hang nuacutei nhập niết bagraven

Tinh anh nở đoacutea hoa vagraveng cửa khe

Sư lecircn choacutet đỉnh rừng thiền

Trong tim chợt thắp một viền tagrave dương

Ngoacuten tay nở nụ đagraveo hương

Cầm nghiecircng tịnh độ một phương diệu vời

Lecircn non ngắt đoacutea hoa nagravey

Soi nghiecircng đaacutey suối boacuteng ai nhạt nhogravea

Nom hoagravei chẳng rotilde lagrave ta

9

Tắm xong khoaacutec aacuteo haacutet ca về lagraveng

Mai sau thiacute chủ nagraveo nghe

Tigravem lecircn xin hỏi một begrave macircy xanh

Trần gian chagraveo cotildei mộng nagravey

Socircng Ngacircn tigravem một bến ngoagravei hoacutea duyecircn

(Động Hoa Vagraveng Phạm Thiecircn Thư)

Figure 3 Macircy đầu socircng thắm toacutec người cuối socircng

Ngựa xưa qua ải sương nagravey

Cograven nghe nhạn lạc kecircu hoagravei batildei socircng

Nước xuocirci gờn gợn macircy hồng

Tiếng ca lạnh thấu hoagraveng hocircn giục đograve

(Động Hoa Vagraveng Phạm Thiecircn Thư)

Phạm Thiecircn Thư đatilde mở ra một trang sử mới cho nền văn học Phật Giaacuteo Việt Nam trong

việc thi hoacutea kinh Phật vagrave mang giaacuteo nghĩa giải thoaacutet vagraveo thi ca dacircn tộc Mỗi khi nghe lời

thơ Đạo Ca ngacircm Đoạn trường vocirc thanh vagrave đọc Kinh Ngọc Kinh Thơ Kinh Hiền của

thi sĩ họ Phạm người ta như thể khocircng cograven phacircn biệt nổi biecircn giới giữa Đạo vagrave Đời magrave

dường như bị huacutet vagraveo một dograveng sinh lực khocircng gian vocirc tận dung hogravea mọi tư tưởng nhacircn

sinh Phải chăng đoacute lagrave neacutet đặc thugrave của Phật giaacuteo Việt Nam đatilde hơn một lần choacutei saacuteng qua

triều đại Lyacute Trần (Triacutech lời giới thiệu của Thượng tọa Thiacutech Tacircm Giaacutec trong Hội hoa

đagravem ndash NXB Văn nghệ 2006)

Baacutec Sĩ Đỗ Hồng Ngọc thuật lại qua tacircm sự với thi sĩ Phạm Thiecircn Thư noacutei ocircng thi hoacutea

Kinh Kim Cang trong 4 ngagravey 10 bagravei Đạo Ca ocircng chỉ viết trong 2 ngagravey tập trường thi

Động Hoa Vagraveng cũng chỉ 7 ngagravey liền động buacutet lagrave xonghellip

Rồi Hagravenh Giả sẽ tigravem một bến Ngacircn Hagrave trong vũ trụ để magrave hoacutea duyecircn đẹp như chuyện

Tống Biệt của Tản Đagrave Nước chảy huecirc trocirci Caacutei hạc bay lecircn vuacutet tận trời Trời đất từ đacircy

xa caacutech matildei Cửa động Đầu non Đường lối cũ Ngagraven năm thơ thẩn boacuteng trăng chơi

(Tản Đagrave tugraveng văn 1972) Quaacute tuyệt vời Vừa latildeng mạn vừa bi traacuteng vừa triacute dũng như

Dịch Thuỷ Ca Phong tiecircu tiecircu hề Dịch thuỷ hagraven Traacuteng sĩ nhất khứ hề bất phục hoagraven

10

(易水歌 風蕭蕭兮易水寒 壯士一去兮不復還) Hay Lộ tograveng kim dạ bạch

Nguyệt thị cố hương minh

Figure 4 Pine Plum and Cranes 1759 by Shen Quan (1682mdash1760) Hanging scroll ink and colour on

silk The Palace Museum Beijing

Như ngogravei buacutet cograven phoacuteng tuacuteng của Thi Sĩ vagrave Tu Sĩ Phạm Thiecircn Thư

Mugravea xuacircn mặc laacute trecircn ngagraven

Mugravea thu mặc chuacute bướm vagraveng tương tư

Động Nam Hoa coacute Thiền sư

Đổi kinh lấy rượu tacircm hư uống tragraven

(Phạm Thiecircn Thư)

Nhagrave thơ Phạm Thiecircn Thư từng lagrave một tu sĩ Phật giaacuteo từ năm 1964 ndash 1973 với phaacutep danh

Thiacutech Tuệ Khocircng Trong 9 năm ở chugravea ocircng đatilde tiếp cận tư tưởng nhagrave Phật vagrave kinh Phật

đatilde thấm đẫm trong caacutec saacuteng taacutec của ocircng Coacute thể noacutei giữa đạo vagrave đời đatilde hogravea trộn vagraveo vị tu

sĩ - nhagrave thơ Phạm Thiecircn Thư Chiacutenh vigrave đạo vagrave đời cugraveng tồn tại trong một con người necircn

nhagrave thơ đatilde hoagraven tục để tiếp tục tu tại gia cho đến hocircm nay Ở tuổi thất thập cổ lai hy

dường như nhagrave thơ Phạm Thiecircn Thư đang ldquohoagraven đồngrdquo Ocircng hồn nhiecircn trong nụ cười

trong suy nghĩ vagrave caacutech noacutei chuyện Mọi việc từng trải qua trong đời Phạm Thiecircn Thư

nhớ nhớ quecircn quecircn Nếu coacute người quen nagraveo ngồi nhắc lại ocircng sẽ ldquoagrave agrave nhớ rồirdquo Trong

cuộc sống những caacutei hữu higravenh như thacircn thể lẫn những điều vocirc higravenh như triacute nhớ rồi cũng

thagravenh hư khocircng Nhagrave thơ Phạm Thiecircn Thư vẫn tu thiền giữa chốn lao xao trong quaacuten cagrave

phecirc Hoa Vagraveng của migravenh ở cư xaacute Bắc Hải Sagravei Gograven lograveng ocircng nhẹ nhagraveng như cacircu thơ Macircy

đatilde qua cầu (Nhagrave thơ Phạm Thiecircn Thư Thi hoacutea kinh Phật Lacircm Diecircu Ca)

Mặc kệ yacute taacutec giả Tocirci chỉ kệ tacircm yacute tocirci mugravea xuacircn mặc kệ laacute trecircn ngagraven Mugravea thu mặc kệ

bướm vagraveng tương tư Chỉ coacute Ta ở động Nam Hoa mặc kệ kinh đổi rượu Tacircm Hư uống

cagraven

11

Tocirci thấy bầu trời xanh

Vagrave những đaacutem macircy trắng

Trời saacuteng chuacutec lagravenh

Đecircm tối thiecircng liecircng

Vagrave tocirci tự nghĩ

Thế giới đẹp tuyệt vời

(Lecirc Huy Trứ dịch)

I see skies of blue

And clouds of white

The bright blessed day

The dark sacred night

And I think to myself

What a wonderful world

(What A Wonderful World Louis Amstrong)

Trong Đạo Phật vagrave Khoa Học Phần giới thiệu Giaacuteo Sư B Alan Wallace học giả Phật

Giaacuteo Tacircy Tạng noacutei ldquoTrong số nhiều lĩnh vực coacute tương giao thi vị giữa Đạo Phật vagrave khoa

học hiển nhiecircn khocircng coacute điều gigrave cốt lotildei hơn vấn đề bản chất của tacircm vagrave khả năng chuyển

hoacutea tacircm theo hướng tiacutech cựcrdquo

Như vậy Chơn tacircm lagrave đầu nguồn của mọi vấn đề cũng lagrave caacutei cuối cugraveng của vograveng đi vagrave

đến trong toagraven bộ triết thuyết Đạo Phật gồm cả Nhacircn Sinh Quan vagrave Vũ Trụ Quan Chơn

Tacircm bao gồm tất cả Phaacutep Thế gian vagrave Xuất Thế gian (Phật Học Phổ Thocircng VI-VII trang

138-139 Thiacutech Thiện Hoa)

2 Sống trong an tacircm tự tại

Phật Giaacuteo Thiền Tocircng chủ trương bất khả tư nghị ngocircn từ khocircng bao giờ noacutei lecircn được

thực tại cuối cugraveng Trang Tử noacutei ldquonếu coacute ai hỏi về Đạo vagrave coacute ai trả lời thigrave người nagravey

khocircng hiểu người kiardquo Thế nhưng kinh nghiệm Thiền coacute thể trao truyền từ thầy qua trograve

vagrave thực tế noacute đatilde xảy ra qua bao nhiecircu thế kỷ bằng nhiều phương thức khaacutec nhau Thiền

được mocirc tả bằng bốn cacircu kệ như sau của Dr Suzuki

Giaacuteo ngoại biệt truyền Bất lập văn tự

Chỉ thẳng tacircm người Thấy taacutenh thagravenh Phật

Hay như những bagravei thơ dưới đacircy của caacutec Thiền Sư Việt Nam

Giaacuteo Ngoại

Giaacuteo ngoại necircn biệt truyền

Lacircu xa Phật Tổ sacircu

Nếu người cầu phacircn biệt

Aacutenh nắng tigravem khoacutei macircy

12

(Giaacuteo ngoại khả biệt truyền

Hy di Tổ Phật uyecircn

Nhược nhacircn dục biện điacutech

Dương diệm miacutech cầu yecircn)

Thiền Sư Minh Triacute ( - 1196)

(Bản dịch HT Thanh Từ)

BIgraveNH Chữ lagrave chữ vagrave Thiền lagrave Thiền Chữ khocircng thể chở được caacutei khocircng chữ cho necircn

Thiền được truyền ngoagravei kinh điển Bạn coacute thể đưa hiện thực vagraveo chữ khocircng [khocircng] Dugrave

vậy bạn vẫn cần tới [phương tiện] kinh điển bởi vigrave bạn cần ngoacuten tay chỉ vagraveo mặt trăng

Hệt như bạn nghe tiếng chim hoacutet vagrave bạn tigravem caacutech ghi lại tất cả tiếng hoacutet vagraveo trong chữ

bạn biết ngay lagrave coacute nhiều thứ [acircm thanh] bị bỏ rơi ngoagravei chữ nghĩa Khi bạn đi bộ trong

rừng vagrave nghe tiếng chim hoacutet chung quanh bạn coacute cảm nhận rằng bạn đang nghe tacircm bạn

đang vang vọng [khocircng] (Bản dịch HT Thanh Từ)

Thiền Sư Việt Nam Hương Hải đatilde trả lời lsquovocirc yacute vocirc tacircmrsquo cho những cacircu hỏi lsquovocirc duyecircnrsquo

trong đoản luận trecircn

Swallow Flying

Nhạn bay trecircn khocircng

Boacuteng chigravem đaacutey nước

Nhạn khocircng yacute để dấu

Nước khocircng tacircm lưu boacuteng

(Nhạn quaacute trường khocircng

Ảnh trầm hagraven thủy

Nhạn vocirc di tiacutech chi yacute

Thủy vocirc lưu ảnh chi tacircm)

Hương Hải

(Bản dịch HT Thanh Từ)

Si Độn

Thu về maacutet mẻ thiacutech trong lograveng

Taacutem đấu tagravei cao haacutet thong dong

Cửa thiền những thẹn người si độn

Biết lấy cacircu gigrave để truyền tacircm

(Thu lai lương khiacute sảng hung khacircm

Baacutet đấu tagravei cao đối nguyệt ngacircm

Kham tiếu thiền gia si độn khaacutech

Vi hagrave tương ngữ dĩ truyền tacircm)

13

Thiền Sư Tịnh Giới ( - 1207)

(Bản dịch HT Thanh Từ)

Noacutei như nhạc sĩ Trịnh Cocircng Sơn ldquophải biết sống hết migravenh trong mỗi saacutet na của hiện tại

Coacute thể vigrave một tuổi trẻ đatilde coacute cơ duyecircn đi qua những cổng nhagrave Phật necircn trong vocirc thức becircn

cạnh những di sản văn hoaacute Đocircng Tacircy goacutep nhặt được cograven coacute lời kinh kệ vocirc tigravenh nằm ở

đấyrdquo Đa số chuacuteng ta trưởng thagravenh tự tigravem hiểu về Đạo Phật cũng vigrave những nhacircn duyecircn

tigravenh cờ của những lời kinh kệ đoacute từ cha mẹ ocircng bagrave magrave ra Ta thấy nhạc của Trịnh Cocircng

Sơn bagraveng bạc yacute thiền với những Hạt bụi nagraveo hoaacute kiếp thacircn tocirci để một mai tocirci trở về caacutet

bụi Ocirci caacutet bụi tuyệt vời Cuộc trần gian một kiếp rong chơihellip Đường chạy vograveng quanh

một vograveng tiều tuỵ Khocircng coacute đacircu em nagravey khocircng coacute caacutei chết đầu tiecircn Trăm năm ở trọ

ngagraven năm con caacute ở trọ trong khe nước hiền Tocirci vui chơi giữa đời biết đacircu nguồn cội Tocirci

lagrave ai magrave yecircu quaacute đời nagravey Vagrave như chiacutenh nhạc sĩ thừa nhận lagrave cảm hứng bagravei haacutet ldquoSoacuteng về

đacircu từ cacircu kệ Gateacute gate paragateacute

Nhạc sĩ Trịnh Cocircng Sơn noacutei tiếp ldquoTừ mỗi caacutei ăn uống đi đứng nằm ngồi Khocircng lagravem

cocircng việc nagravey magrave nghĩ đến cocircng việc khaacutec Với tocirci đoacute cũng lagrave Thiền lagrave một caacutech sống

điacutech thực Tocirci vẫn tiếp tục thực tập caacutech sống như thế hagraveng ngagraveyrdquo Chuacuteng ta necircn hiểu lagrave

cơ thể ngũ uẩn của chuacuteng ta được cấu tạo với khả năng độc diễn (serial) ndash lagravem một việc

một luacutec chứ khocircng coacute thể lagravem nhiều việc một luacutec (multi-tasks) Đang lagravem việc nagravey magrave

tacircm yacute mơ mộng chuyện khaacutec vẫn lagrave quaacute trigravenh nối tiếp (serial processing) Toacutem lại tacircm

thức trocirci theo một chiều từ caacutei suy nghĩ nagravey tới caacutei suy nghĩ khaacutec khocircng bao giờ ngừng

chảy Tuy nhiecircn Trịnh Cocircng Sơn noacutei lsquoKhocircng lagravem cocircng việc nagravey magrave nghĩ đến cocircng việc

khaacutec Với tocirci đoacute cũng lagrave Thiềnrsquo higravenh như coacute nghĩa lagrave cố tigravenh hay cố yacute để cho tacircm viecircn yacute

matilde đầu oacutec đầy tưởng tượng saacuteng tạo cũng lagrave thiền

Theo Thi Sĩ Phạm Thiecircn Thư Thiền lagrave xoacutea bỏ caacutei tocirci xoacutea bỏ caacutei ngatilde xoacutea bỏ sự chiếm

hữu Thơ thiền noacutei lecircn những vẻ đẹp của sự tự do Vẻ đẹp trong thơ thiền khocircng khơi gợi

lecircn tư tưởng chiếm hữu Noacute chỉ gợi lecircn vẻ đẹp của cuộc sống cần phải được nacircng niu vagrave

bảo vệ

Thiền lagrave đời sống hagraveng ngagravey lagrave tacircm bigravenh thường như Matilde Tổ noacutei Caacutec Tổ chuacute tacircm đến

bản thacircn tĩnh tịnh tỉnh giaacutec ngay trong những cocircng việc hagraveng ngagravey Quaacuten niệm tacircm thức

vagrave luocircn giữ được tịnh tacircm trong từng khoảng khắc dugrave trong luacutec đang lagravem bất cứ điều gigrave

cũng sẻ đột nhiecircn kiến tiacutenh đi đến giaacutec ngộ luacutec nhacircn duyecircn viecircn matilden

Sống đời sống giản dị hagraveng ngagravey với một bản tiacutenh hồn nhiecircn chất phaacutec mộc mạc Thoạt

nghe qua thật rotilde ragraveng vagrave đơn giản như nhiều điều dạy khaacutec trong Thiền nhưng thực ra đacircy

lagrave một cocircng việc luyện tập tacircm thacircn yacute rất khoacute khăn Tigravem lại sự hồn nhiecircn chacircn thực của

bản lai diện mục phải trải một quaacute trigravenh tập luyện thử thaacutech với một cocircng phu tu luyện

tacircm linh đầy triacute tuệ vững chải Thiền lagrave taacutei luyện tập taacutei xử dụng luồn tam muội chacircn khiacute

thiecircn nhiecircn latildeng quecircn ở trong mọi chuacuteng ta

Khaacutec với kẻ phagravem phu sống hagraveng ngagravey cho chiacutenh migravenh với bản tiacutenh trời sanh cố hửu

lsquonhacircn chi sơ tiacutenh bổn thiện hay bổn aacutecrsquo Theo tocirci hiểu sống đời sống tự tại cho migravenh lagrave

14

khocircng sống trong tiacutenh bổn thiện lẫn bổn aacutec magrave chỉ thở để sống cograven thở cograven sống Sống

cho migravenh cograven chưa biết sống lagravem sao lagravem sao coacute thể bao đồng sống cho người khaacutec

Quaacuten chiếu được sự vocirc thường như hơi thở đoacute Sơ Tổ Truacutec Lacircm coacute lagravem bagravei kệ

ldquoThacircn như hơi thở ra vagraveo mũi

Đời giống macircy trocirci đỉnh nuacutei xa

Tiếng quyecircn từng chập vầng trăng saacuteng

Đacircu phải tầm thường qua một xuacircnrdquo

Khương Tăng Hội ở thế kỷ thứ 3 sau Tacircy Lịch được biết như lagrave vị khai tổ của Phật Giaacuteo

Việt Nam quaacuten niệm hơi thở

Thở

Hơi thở ra hơi thở vagraveo tự hiểu

Hơi thở ra hơi thở vagraveo tự biết

Đương luacutec ấy lagrave hiểu về sau lagrave biết

Hiểu lagrave hiểu hơi thở dagravei ngắn

Biết lagrave biết hơi thở sinh diệt thocirc tế chậm nhanh

Khương Tăng Hội

(Bản dịch TT Triacute Siecircu Lecirc Mạnh Thaacutet)

Cograven thở lagrave cograven sống cho migravenh cograven những chuyện thế gian lagravem tới đacircu hay tới đoacute khocircng

coacute chuyện gigrave coacute thể lagravem xong được cả khocircng thể lagravem sớm nghĩ sớm khocircng lagravem xong

kiếp nagravey thigrave kiếp tới lagravem tiếp khocircng necircn nuối tiếc bận tacircm dugrave ngagravey mai migravenh sẽ ra đi như

những người du hagravenh trong vũ trụ (time travellers) Caacutei tuyệt diệu lagrave khocircng coacute sự việc gigrave

trecircn đời nagravey phải hoagraven toagraven lagravem xong cả Chuacuteng ta khocircng thăm viếng thế gian nagravey để

lagravem xong những cocircng việc tạm bợ đoacute Sống với chiacutenh migravenh lagrave sống vocirc ngatilde sống ngay

trong caacutei vocirc thuỷ vocirc chung vocirc sanh vocirc diệt của Phật Phaacutep Cograven thở cograven sống hết thở hết

sống Sống hay khocircng sống rồi thigrave noacute cũng qua đi

Quaacuten chiếu như vậy để biết rotilde trecircn thế gian nagravey khocircng coacute chuyện gigrave coacute thể lagravem xong

được cả khocircng coacute caacutei gigrave để lagravem xong vagrave cũng khocircng coacute caacutei gigrave phải lagravem xong Lagravem xong

rồi thigrave cograven gigrave nữa để lagravem

Ngoại trừ tự thacircn Giaacutec Ngộ vagrave chứng đạt Niết Bagraven vagrave như Đức Thế Tocircn đatilde từng tuyecircn

bố

ldquoViệc sinh tử đatilde hết

Phạm hạnh đatilde lập thagravenh

Điều đaacuteng lagravem lagravem xong

Khocircng cograven taacutei sanh nữardquo

Phải chăng sống ở trecircn đời được goacutei gheacutem toagraven bộ trong tinh thần Đạo Thiền Truacutec Lacircm

của Phật Hoagraveng Trần Nhacircn Tocircng vagrave đatilde được quy tụ trong bagravei kệ

15

Cư trần lạc đạo thả tuỳ duyecircn

Cơ tắc xan hề khốn tắc miecircn

Gia trung hữu bảo hưu tầm mịch

ETHối cảnh vocirc tacircm mạc vấn Thiền

Tạm dịch

Sống ở trecircn đời theo với hoagraven cảnh magrave vui với đạo

ETHoacutei thigrave ăn mệt thigrave ngủ

Của baacuteu sẵn trong nhagrave khỏi tigravem kiếm

ETHứng trước cảnh vật magrave vocirc tacircm thigrave khocircng phải hỏi Thiền lagrave gigrave

(Trần Nhacircn Tocircng)

Trong bagravei Tigravem hiểu bagravei thơ thiền của Phật Hoagraveng Trần Nhacircn Tocircng Hagrave Thuacutec Minh viết

ldquoDuyecircnrdquo tiếng Phạn gọi lagrave Pratyaya Pali gọi lagrave Paccaya coacute nghĩa lagrave điều kiện Saacutech

Trung luận ghi ldquochuacuteng duyecircn hợprdquo (caacutec điều kiện hội đủ) ldquoTuỳ duyecircnrdquo tiếng Phạn gọi lagrave

Yatha-Pratyaya nghĩa lagrave thuận theo với biến đổi của hoagraven cảnh (điều kiện) Saacutech ETHại

Thừa Khởi Tiacuten Luận giải thiacutech ldquoChacircn Như rdquo coacute hai nghĩa nghĩa thứ nhất cũng giống

như Duy Thức Luận Chacircn Như lagrave chacircn lyacute tối cao Trecircn đời nagravey khocircng thể coacute caacutei gigrave tồn

tại độc lập tự noacute được mọi thứ đều do duyecircn khởi magrave thagravenh cho necircn tất cả lagrave ldquokhocircngrdquo

Nghĩa thứ hai ngoagravei chacircn lyacute tối cao ra Chacircn Như cograven lagrave biểu hiện của tacircm vừa ở trạng

thaacutei tịnh vừa ở trạng thaacutei động động-tịnh như một (động-tịnh nhất như) cho necircn gọi lagrave

Tacircm Chacircn Như Chacircn Như vừa coacute tiacutenh khaacutech thể vừa coacute tiacutenh chủ thể Noacutei caacutech khaacutec

Chacircn Như vừa bất biến vừa tuỳ duyecircn Cho necircn Trần Nhacircn Tocircng vừa theo với đời (tuỳ

duyecircn) nhưng khocircng bị đời locirci cuốn (bất biến)

ldquoSống ở trecircn đời theo với hoagraven cảnh magrave vui với đạordquo lagrave thuận dograveng đời magrave an nhiecircn với

đạo thay vigrave tu hagravenh lagrave đi ngược dograveng đời

ldquoETHoacutei thigrave ăn mệt thigrave ngủrdquo mới vội nghe qua tưởng chừng quaacute dễ nhưng thực ra người đời

lao vagraveo cảnh bon chen vigrave miếng cơm manh aacuteo cho necircn ăn khocircng ngon hay đoacutei vigrave khocircng

được ăn mệt khocircng được ngủ hay ngủ khocircng yecircn giấc lagrave chuyện thường tigravenh Mấy ai đatilde

thực hiện được điều tưởng chừng quaacute dễ dagraveng đoacute

Như đatilde thấy Phật Phaacutep khocircng coacute gigrave huyền biacute phức tạp cả Thế nhưng chacircn yacute của hai

chữ ldquobigravenh thườngrdquo coi vậy magrave khocircng dễ nắm Cần phải học hỏi (tu) mới giaacutec ngộ (chứng)

được caacutei chacircn lyacute bigravenh thường giản dị đoacute

Chỉ vị phacircn minh cực

Phiecircn lệnh sở đắc trigrave

Tảo tri đăng thị hỏa

Phạn thục dĩ đa thigrave

只 為 分 明 極

翻 令 所 得 遲

早 知 燈 是 火

16

飯 熟 已 多 時

(Muốn phacircn chia ragravenh rẽ

Thu lượm mới chậm rigrave

Nếu biết đegraven lagrave lửa

Cơm đatilde chiacuten từ khuya)

Yacute noacutei lửa của caacutei đegraven migravenh cầm trong tay để đi kiếm lửa cũng đatilde lagrave lửa rồi Việc gigrave tigravem

kiếm đacircu xa nữa cho mất thời giờ (cơm chiacuten đatilde lacircu)

Tương tự ldquoCủa baacuteu sẵn trong nhagrave khỏi tigravem kiếmrdquo ETHagraven Kinh ghi ldquoAn tacircm kiến tiacutenh

thagravenh Phậtrdquo Thiền Tocircng cho rằng Phật Taacutenh coacute sẵn nơi con người cho necircn khocircng cần tigravem

ở đacircu xa Saacutech Truyền Tacircm Phaacutep Yếu ghi ldquoTổ sư Tacircy lai trực chỉ nhacircn tacircm kiến tiacutenh

thagravenh Phật bất tại ngocircn thuyếtrdquo (Đạt Ma Tổ Sư từ becircn Tacircy đến chỉ thẳng cho con người

rằng Phật Tiacutenh tại tacircm chứ khocircng phảỉ ở lời noacutei)

ldquoETHối cảnh vocirc tacircmrdquo đoacute lagrave yacute nghĩa từ Kinh Kim Cương ldquoƯng vocirc sở trụ nhi sinh kỳ tacircmrdquo

(Khocircng sở trụ thigrave kỳ tacircm sẻ sinh ra) Lục tổ Huệ Năng sở dĩ giaacutec ngộ lagrave do cacircu nagravey

Ngoại cảnh thay đổi khocircng bận tacircm ngược lại với lsquongười buồn cảnh coacute vui đacircu bao giờrsquo

Trong bagravei Buổi chiều nắng Hạ đọc thơ Tuệ Sỹ Phạm Cocircng Thiện viết Tocirci khocircng thể lagravem

việc phecirc bigravenh thơ tocirci chỉ muốn cho Thơ của Tuệ Sỹ tự hiện diện từ chiacutenh nơi tự taacutenh của

Thi Ca khocircng cần sự can thiệp trực tiếp hay giaacuten tiếp của một caacutei gigrave khaacutec becircn ngoagravei như

chiacutenh Tuệ Sỹ đatilde tự noacutei trong hai cacircu đầu một bagravei thơ chữ Haacuten do Tuệ Sỹ lagravem

Tự tacircm tự cảnh tự thagravenh chương

Tự đối bi hoan diệc tự thưởng

(Taacutec Thi Sự)

vagrave Thi Sĩ Vacircn Nguyecircn đatilde dịch

Cocirc độc cảnh tacircm thơ tự xuất

Tự ngắm buồn vui tự thưởng thức

hay dịch saacutet nghĩa

Từ lograveng migravenh tự cảnh vật tự thagravenh chương cuacute

Tự đối mặt với những buồn vui rồi tự migravenh thưởng thức

Thay vigrave chương cuacute như Vacircn Nguyecircn đatilde dịch saacutet nghĩa tocirci [Phạm Cocircng Thiện] muốn

dịch thoaacutet trugraveng khơi lagrave chương khuacutec Nhưng Vacircn Nguyecircn đatilde tagravei tigravenh chuyển lagrave Thơ

Tự Xuất

ldquoETHứng trước cảnh vật magrave vocirc tacircm thigrave khocircng phải hỏi Thiền lagrave gigraverdquo Ngộ được những điều

nagravey rồi thigrave cần gigrave hỏi tới caacutei phương tiện Thiền nữa

Đối với Phật Giaacuteo khocircng coacute gigrave coacute một bản chất thực ngatilde tất cả chỉ tồn tại trong caacutei giả

danh Những giả danh tướng chỉ lagrave một tập họp của những yếu tố tacircm sinh lyacute sanh ra vagrave

17

tiecircu diệt từng phuacutet từng saacutetna qua nhiều kiếp sống quay cuồng trong luacircn hồi sinh tử

Traacutei với những gigrave Bagrave La Mocircn khẳng định rằng lagrave caacutei tự ngatilde (linh hồn soul) được hiểu

như lagrave một thực thể vĩnh viễn bất diệt (immortal) Phật giaacuteo noacutei rằng caacutei tự ngatilde khocircng

tồn tại bất cứ nơi đacircu vigrave khocircng coacute ngatilde vagrave khocircng coacute gigrave thuộc về ngatilde (ngatilde sở) Hiểu tới

trigravenh độ nagravey thigrave hiểu được thực danh Khocircng sống khocircng chết

Những cacircu chuyện Thiền Trước khi học Thiền thigrave nuacutei lagrave nuacutei socircng lagrave socircng trong luacutec học

Thiền thigrave nuacutei hết lagrave nuacutei socircng hết lagrave socircng nhưng sau khi giaacutec ngộ thigrave nuacutei lại lagrave nuacutei socircng

lại lagrave socircng Trước khi học Phật tocirci khocircng biết Phật Giaacuteo lagrave caacutei chi chi trong khi học Phật

tocirci biết tất cả caacutei chi chi của Phật Giaacuteo sau khi học Phật tocirci khocircng biết caacutei chi chi lagrave Phật

Giaacuteo Hay nước biết non Locirc socircng Triết Giang khi chưa đến đoacute luống mơ magraven đến rồi

chỉ thấy khocircng gigrave cả nước biết non Locirc socircng Triết Giang Vậy thiền lagrave gigrave Thiền lagrave

thiền Thiền quaacuten theo tỷ lệ ngược từ 100 năm 36500 ngagravey - mỗi năm mỗi tuần mỗi

giờ mỗi phuacutet mỗi saacutetna đều lagrave thiền nhưng sau khi chết thigrave coacute thể khocircng cần thiền nữa

Mục điacutech của thiền lagrave an caacutei tacircm viecircn yacute matilde trước cograven giaacutec ngộ tự noacute giaacutec ngộ khocircng necircn

bận tacircm thaacutei quaacute magrave động tacircm Dograveng tacircm thức trocirci qua từng saacutet na Thiền lagrave bắt kịp caacutei

ldquokhoảng khắc nhất niệm penseacutee instantaneacuteerdquo đoacute

Như Thiền Sư Nhật Ryokan khocircng hề lagrave một xuất gia ẩn sĩ Ocircng hay rời am xuống lagraveng

để chơi đugravea với trẻ con thăm bạn uống sakeacute với nocircng dacircn Ocircng khocircng bao giờ thuyết

phaacutep vigrave ocircng lagrave hiện thacircn của phaacutep hiện phaacutep lạc truacute luocircn hograve hẹn với hiện tại Ocircng đatilde

nhập thế với phaacutep một caacutech hồn nhiecircn tự tại khocircng băn khoăn tương tự như Bugravei Giaacuteng

Cuồng Bồ taacutet lẫn thi sĩ kỳ dị ngao du tự tại ngagravey thaacuteng tỉnh điecircn dugrave khocircng iacutet lần hoagravei

nghi về caacutei tocirci giữa cuộc đời Nhagrave nghiecircn cứu Bugravei Văn Nam Sơn noacutei Viết đocirci lời hay

nhiều lời về Bugravei Giaacuteng khocircng bằng đọc Bugravei Giaacuteng Đọc Bugravei Giaacuteng khocircng bằng giao du

với Bugravei Giaacuteng Giao du với Bugravei Giaacuteng khocircng bằng sống như Bugravei Giaacuteng Magrave sống như

Bugravei Giaacuteng thigrave thật vui magrave thật khoacute vậy Sống điecircn tự nhiecircn như Bugravei Giaacuteng khoacute cho

chuacuteng ta sống hơn Bugravei Giaacuteng sống tự nhiecircn điecircn

Hỏi người người ở quecirc đacircu

Hỏi tocirci tocirci chẳng biết tocirci chốn nagraveo

(Bugravei Giaacuteng)

Dugrave chỉ yecircu ngọn nến sắp tagraven biết migravenh bạc toacutec vigrave trong rừng khuya becircn bếp lạnh đợi gioacute

sang canh cũng lagrave tinh thần Thiền sống hết migravenh với từng saacutetna của hiện tại

Ai biết migravenh toacutec trắng

Vigrave yecircu ngọn nến tagraven

Rừng khuya becircn bếp lạnh

Ngồi đợi gioacute sang canh

Đếm toacutec bạc tuổi đời chưa đủ

Bụi đường dagravei goacutet mỏi đi quanh

Giờ ngoacute lại bốn vaacutech tường ủ rũ

Suối rừng xa ngược nước xuocirci ngagraven

18

(Thượng Tọa Tuệ Sỹ)

Lương Y Votilde Hagrave viết ldquoNoacutei một caacutech đơn giản thiền lagrave những phương phaacutep giuacutep higravenh

thagravenh thoacutei quen tập trung tư tưởng để lagravem đuacuteng cocircng việc magrave chuacuteng ta muốn lagravem vagrave đang

lagravem Đặc biệt thiền giuacutep điều chỉnh lại tigravenh trạng mất cacircn bằng giữa hưng phấn vagrave ức chế

của hệ thần kinh do quaacute trigravenh sinh hoạt vagrave lagravem việc căng thẳng gacircy rardquo (Ngồi Thiền để

nacircng cao hiệu quả cocircng taacutec vagrave tăng cường sức khỏe Votilde Hagrave)

lsquoSư Ocircngrsquo Lagraveng Mai Thiacutech Nhất Hạnh viết ldquoNgồi thiền trước hết lagrave để khocircng phải lagravem gigrave

hết vagrave để được buocircng thư Khi nắm vững nghệ thuật theo dotildei hơi thở vagrave mỉm cười thigrave

cagraveng ngồi thiền cagraveng thấy thiacutech thuacute Rồi nhờ năng lượng của niệm vagrave định ta sẽ bắt đầu

quaacuten chiếu sacircu sắc vagraveo thacircn thể tacircm thức vagrave hoagraven cảnh Khi thấy mọi sự mọi việc một

caacutech rotilde ragraveng ta coacute thể traacutenh được rất nhiều lầm lỗi Ta sẽ coacute cơ hội lagravem những việc necircn

lagravem để đem lại an lạc hạnh phuacutec cho ta vagrave những người ta thương Đoacute lagrave lợi iacutech của ngồi

thiềnrdquo (Ngồi Thiền Thiacutech Nhất Hạnh) Noacutei thigrave dễ nhưng lagravem sao lsquota thiền magrave đem lại an

lạc hạnh phuacutec cho ta vagrave những người ta thươngrsquo thigrave coacute vẻ hơi trừu tượng xa vời

Thơ hay thiền lagrave phải sống với từng saacutet na trong hiện tại Lyacute Bạch ngủ say giật migravenh thức

dậy hỏi bacircng quơ Taacute vấn thử hagrave nhật (Hocircm nay lagrave hocircm nagraveo nhỉ) Thi sĩ ghiền rượu đatilde

đaacutenh mất thời gian giữa lograveng cuộc sống chỉ muốn say khocircng muốn tỉnh Thơ Lyacute Bạch vigrave

thế mang acircm hưởng diệu dụng của caacutei KHOcircNGtỉnh magrave buacutet phaacutep của họ Lyacute đạt đến chỗ

tacircm vocirc lượng xả rượu

Trong Thơ thiền - Thiền tiacutenh trong thơ vagrave sự ngộ nhận Nguyecircn Cẩn so saacutenh ldquoHệt như

khi đọc Kinh Kim Cang người ta coacute cảm giaacutec Phật noacutei tới đacircu phủ nhận tới đoacute khocircng

cograven một cacircu một chữ nagraveo để baacutem viacuteu [sở trụ] Như Lyacute Bạch haacutet ca ngacircm xong bagravei thơ

nagraveo xeacute luocircn bagravei thơ đoacute (Khuacutec tận dĩ vong tigravenh) Neacutem buacutet đi quecircn hết mới thagravenh thi sĩ

Ngacircm xong migravenh quecircn hết khocircng thơ khocircng lời khocircng tacircm khocircng cảnh khocircng người

khocircng ta khocircng cả caacutei khocircngrdquo Rồi thigrave say nhảy ugravem xuống socircng ocircm trăng magrave chết đuối

Lyacute Bạch chỉ lagrave một tecircn thi sĩ cuồng vocirc tiacutech sự hửu nghề nhưng thất nghiệp chả thấy thơ

say nagravey giuacutep được gigrave cho migravenh cho người Khocircng hiểu sao coacute người lại phong cho một

tecircn nghiện rượu lagrave thaacutenh thơ lại cograven hồ đồ viacute thơ Lyacute Bạch đầy thiền tiacutenh như Kinh Kim

Cang

Theo Thiacutech Phước An thi sĩ vagrave tu sĩ Phạm Thiecircn Thư đatilde coacute luacutec bị giằng co giữa caacutei đẹp

vocirc hạn vagrave hữu hạn của thơ vagrave đạo thật ra thơ vagrave đạo như cam với taacuteo khocircng thể trộn lẫn

được nhưng ldquodường như caacutei đẹp nagraveo cũng cần thiết cả vigrave nếu chuacuteng ta khocircng thấy được

caacutei đẹp trong cotildei thế hữu hạn nagravey thigrave sẽ chẳng bao giờ ta thấy được giaacute trị của caacutei đẹp

thiecircn thu vĩnh cửu cảrdquo Nhưng cũng vigrave tu đạo lsquođocirci tacircyrsquo nghĩa lagrave đocirci ngatilde riecircng tacircy (tư)

như vậy magrave Phạm Thiecircn Thư khocircng tu được phải hoagraven tục Coacute thể ngay luacutec đầu trong

gian đoạn lịch sử đoacute thi sĩ khoaacutet aacuteo tu sĩ khocircng phải lagrave lyacute do thật sự muốn đi tu

Chuacuteng ta hơi lạc qua chủ đề khaacutec lạm bagraven về thơ thiền vagrave thiền tiacutenh trong thơ cũng chỉ

lagrave

Đi vagraveo giữa cuộc thi phi

Nửa tam bagravenh với nửa nghi vấn về

19

(Bugravei Giaacuteng)

Để rồi cuối cugraveng cũng chỉ lagrave

Que diecircm que lửa que lời

Cotildei trăm năm cũng một lời ba que

(Bugravei Giaacuteng)

Thocirci thigrave hatildey từ bi hagravei hogravea magrave lượng tigravenh tha thứ cho nhau vigrave ngocircn ngữ giới hạn noacutei cho

cugraveng thigrave yacute lực vẫn bất tograveng tacircm thức trước những điều bất khả tư nghigrave của bản lai diện

mục

Trần gian trecircn đất dưới trời

Một lời lagrave một khocircng lời noacutei ra

(Bugravei Giaacuteng)

Thiền gốc từ Phật Giaacuteo thiền được thực tập phổ thocircng trecircn thế giới khocircng phacircn biệt tocircn

giaacuteo tiacuten ngưỡng Thiền chuacute tacircm tiacutenh hồn nhiecircn chacircn thực tương tự như Latildeo Giaacuteo đoacute lagrave yacute

thức của tự tiacutenh để tự nhận thức rằng giaacutec ngộ chỉ lagrave taacutei ngộ với quaacute trigravenh sẵn coacute từ

nguyecircn thủy Trả lời cacircu hỏi về Phật Tiacutenh nagravey coacute thiền sư noacutei lsquonhư cỡi tracircu tigravem tracircursquo

hay lsquotrong nhagrave coacute baacuteu thocirci tigravem kiếmrsquo Thuacute thật tocirci cũng lập lại những gigrave tocirci học loacutem

được như con keacutet chứ cũng chưa biết thiền lagrave caacutei chi chi nữa nhưng dugrave coacute chi chi thigrave cũng

chi chi với thiền một chuyến thử xem Bạn cứ thử trước rồi tocirci sẽ thử sau

Như thị ngatilde văn tocirci đọc được trecircn saacutech vỡ Thường thiền sư noacutei rất iacutet vigrave thiền khocircng lắm

lời Lắm lời thigrave động tacircm khoacute trở thagravenh Thiền Sư Thầy dugraveng ngocircn từ chỉ để hướng dẫn

trograve từ bỏ tư duy trừu tượng magrave quay về thực tại cụ thể Như vậy từ trước đến nay chuacuteng

ta luocircn tư duy trừu tượng keacutem thực tế Tuy nhiecircn lời giải cho cocircng aacuten nagravey đogravei hỏi một

thời gian lacircu dagravei của một sự tập trung cao độ noacute dẫn đến tri kiến chứng ngộ bất ngờ luacutec

nhacircn duyecircn đatilde chiacuten muồi Một vị thiền sư kinh nghiệm sẽ biết bao giờ thigrave mocircn đệ migravenh

sắp sửa đốn ngộ để xuất chiecircu lsquoaacutem toaacutenrsquo đaacutenh một hegraveo hay heacutet một tiếng như một cuacute sốc

bất thần để lsquođaacutenh ngatildersquo thiền sinh tiecircu diecircu cotildei Satori Caacutei sốc nhanh nhất lagrave muacutea kiếm

giữa trận tiền một lagrave sống để kiến taacutenh hay tiecircu diecircu cực lạc cũng kiến taacutenh luocircn

Khocircng Một Lời

Thacircn tacircm liễu ngộ mắt tuệ mở

Biến hoacutea linh thocircng bagravey tướng baacuteu

Đi đứng ngồi nằm riecircng vững vagraveng

Hoacutea thacircn ứng hiện đacircu tiacutenh được

Mặc dầu đầy dẫy cả hư khocircng

Xem ra nagraveo thấy coacute tướng gigrave

Thế gian khocircng coacute vật để saacutenh

Thường hiện linh quang saacuteng khắp nơi

Luocircn luocircn diễn noacutei khocircng nghĩ bagraven

Khocircng coacute một lời cho thỏa đaacuteng

20

(Liễu ngộ thacircn tacircm khai tuệ nhatilden

Biến hoacutea linh thocircng hiện bảo tướng

Hagravenh trụ tọa ngọa độc traacutec nhiecircn

Ứng hiện hoacutea thacircn bất khả lượng

Tuy nhiecircn sung tắc biến hư khocircng

Quan lai bất kiến như hữu tướng

Thế gian vocirc vật khả tỷ huống

Trường hiện linh quang minh latildeng latildeng

Thường thời diễn thuyết bất tư nghigrave

Vocirc đắc nhất ngocircn dĩ vi đaacuteng)

Thiền Sư Việt Nam Nguyện Học ( - 1174)

(Bản dịch HT Thanh Từ)

Theo saacutech thiền luận Phật Giaacuteo Tocircng Tagraveo Động chủ trương tiệm ngộ traacutenh những cuacute sốc

của Lacircm Tế vagrave nhắm đến sự chiacutenh chắn tacircm linh của thiền sinh Họ chủ trương tọa thiền

vagrave lagravem cocircng việc thường thức hagraveng ngagravey lagrave hai dạng của thiền định

Cả Tocircng Tagraveo Động vagrave Lacircm Tế đều chuacute trọng pheacutep tọa thiền đogravei hỏi aacutep dụng nhiều giờ

mỗi ngagravey trong caacutec thiền viện Ngồi vagrave thở theo đuacuteng caacutech lagrave điều đầu tiecircn magrave thiền sinh

phải học trong pheacutep thiền định quaacuten nagravey Trong Tagraveo Động Tocircng xem đoacute lagrave phương tiện

đưa đến sự chiacuten muồi nội tacircm vagrave sự phaacutet triển hướng đến kinh nghiệm Satori Cograven Lacircm

Tế Tocircng thigrave tọa thiền nhằm chuẩn bị một tacircm thức trực giaacutec cho cocircng aacuten Hơn thế nữa

tọa thiền được xem lagrave chứng thực của Phật Tiacutenh trong đoacute thacircn vagrave tacircm đatilde biến thagravenh một

thể hợp nhất Tacircm Khiacute Thần đạt tới lư hoả thuần thanh

Đạt Ma diện biacutech tham thiền Nhị Tổ Huệ Khả cứ đứng matildei trong tuyết Tự chặt rụng

caacutenh tay migravenh vagrave noacutei Tacircm đệ tử hatildey cograven bất an Xin thầy giuacutep cho được yecircn

Đạt Ma mới bảo Được đem caacutei tacircm đến đacircy cho ta Ta sẽ vigrave ngươi giuacutep cho noacute được yecircn

Nhị Tổ Huệ Khả trả lời Thưa đatilde cố tigravem khắp mọi nơi nhưng chẳng thấy caacutei tacircm của

migravenh ở đacircu cả

Đạt Ma đaacutep Như thế ta đatilde lagravem cho tacircm ngươi yecircn xong rồi đấy

Huệ Khả đatilde dugraveng Tacircm đi tigravem Tacircm

21

Figure 5 Huệ Khả vagrave Đạt Ma Sư Tổ

Lược dịch lời bagraven của Giaacuteo sư Akizuki Ryocircmin Tổ sư Đạt Ma chiacuten năm trời quay vagraveo

vaacutech tọa thiền Luacutec đatilde về giagrave ocircng mới từ becircn Thiecircn Truacutec xa xocirci đến Trung Quốc để tigravem

người coacute đủ căn cơ magrave truyền đạo phaacutep Coacute luacutec Thần Quang sau nagravey sẽ lagrave Nhị Tổ Huệ

Khả đứng chờ trong tuyết magrave Đạt Ma vẫn khocircng thegravem quay lại Cho đến khi người học

trograve kiecircn quyết đi tigravem lẽ đạo đến nổi tự chặt cả tay migravenh thigrave ocircng mới chịu quay lại đối đaacutep

về caacutei Tacircm

Cacircu trả lời của Nhị Tổ nguyecircn văn Mịch tacircm liễu bất khẳ đắc Dịch thử ldquoĐatilde tigravem caacutei

Tacircm xong nhưng hoagraven toagraven khocircng lấy đượcrdquo ldquoLiễu bấtrdquo ở đacircy coacute nghĩa lagrave ldquorồi magrave

khocircngrdquo ldquorốt cục khocircngrdquo Thacircu lượm một chữ ldquoliễurdquo nagravey Thần Quang đatilde tinh tiến để

đủ sức thấy được sự an tacircm điều magrave từ bao lacircu nay ocircng vẫn chờ đợi Caacutec bậc tiền bối ở

nước ta đatilde coacute người giải thiacutech như vậy

Ngoagravei ra ldquobất khả đắcrdquo dịch ldquokhocircng lấy đượcrdquo hagravem yacute ldquokhocircng nắm bắt được với tiacutenh caacutech

một đối tượngrdquo Caacutei gọi lagrave Tacircm khi ở tư thế chủ thể thigrave taacutec động rồi chiacutenh noacute lại maacutey

động để thử trở thagravenh caacutei noacute muốn lagrave cho necircn khocircng thể nagraveo coi như một khaacutech thể để

nắm bắt Cho necircn phải noacutei rằng đặc tiacutenh ldquokhocircng thể nắm bắt đượcrdquo (bất khả đắc) chẳng

qua lagrave bản chất của Tacircm magrave thocirci Cụm từ nagravey về sau sẽ được Phật giaacuteo Đại Thừa cocirc đọng

lại trong một chữ thocirci đoacute lagrave chữ ldquoKhocircngrdquo noacute đồng nghĩa với ldquophi thực thểrdquo ldquovocirc tự tiacutenhrdquo

vagrave được xem như lagrave thực tướng của ldquochacircn nhưrdquo

Nhị Tổ bộc bạch ldquoTacircm đệ tử chưa yecircnrdquo vagrave ocircng ldquomuốn Tacircm được yecircnrdquo đi cầu sự an tacircm

Đạt Ma mới đogravei đưa cho migravenh xem ldquoCaacutei Tacircm chưa được yecircnrdquo đoacute Dĩ nhiecircn đagraveo đacircu ra

một caacutei Tacircm như thế Coacute lẽ luacutec đoacute phải lagrave luacutec phải nỗ lực ldquolagravem yecircnrdquo ldquocaacutei Tacircm chưa được

yecircnrdquo đoacute

Thế nhưng việc ldquothử lagravem sao cho Tacircm migravenh yecircnrdquo tự thể đatilde ldquolagravem cho Tacircm migravenh bất anrdquo

chứ khocircng coacute gigrave khaacutec Nỗ lực ldquođừng lagravem động Tacircmrdquo ngược lại đatilde lagrave nguyecircn nhacircn ldquođộng

caacutei Tacircmrdquo Noacutei caacutech khaacutec noacute giống như dugraveng maacuteu để rửa vết maacuteu Cho dugrave vệt maacuteu trước

coacute sạch nhưng vẫn bị ố vigrave vệt maacuteu sau

Tuy hatildey cograven coacute thể giải quyết bằng caacutech nhắm vagraveo mục điacutech nagraveo đoacute đề ra một lyacute tưởng

rồi tigravem caacutech thực hiện lyacute tưởng đoacute Ấy lagrave một phương saacutech coacute tiacutenh caacutech lyacute tưởng chủ

nghĩa nhưng noacute lại đi ngược với con đường tu hagravenh của nhagrave Phật Muốn coacute ldquoan tacircmrdquo

22

muốn coacute ldquobất động tacircmrdquo muốn coacute ldquovocirc tacircmrdquo ư Tất cả tự thể lagrave những lầm lẫn Chỉ đến

khi noacutei lecircn được cacircu ldquoĐatilde cố tigravem khắp mọi nơi nhưng chẳng thấy caacutei tacircm của migravenh ở đacircu

cảrdquo Nhị Tổ mới tự nhiecircn đạt đến cảnh địa của sự vocirc tacircm chacircn thực hay đạt caacutei đạo gọi lagrave

ldquobất nghĩ chi đạordquo (khocircng mocirc phỏng khocircng nhắm tới magrave thagravenh tựu) Luacutec ấy cả đại sư

lẫn nhị tổ đều coacute cugraveng một tacircm cảnh ldquodiệu tacircmrdquo hay ldquotacircm vocirc tacircmrdquo như nhau Khocircng cograven

cần ngocircn ngữ hay văn tự để thuyết minh tacircm của cả hai đatilde hợp thagravenh một Đồng kiacutenh

tương đối trung tacircm vocirc ảnh tượng (Đặt hai caacutei kiacutenh đối xứng với nhau ở giữa sẽ khocircng

coacute higravenh ảnh) Cacircu noacutei cuối cugraveng của đại sư (Ta đatilde lagravem cho tacircm ngươi yecircn xong rồi đấy)

coacute nghĩa lagrave ldquoTacircm cảnh ấy đấyrdquo Đuacuteng noacute rồirdquo vagrave chứng minh được việc caacutec thầy thiền

đatilde ldquodĩ tacircm truyền tacircmrdquo cho học trograve như thế nagraveo

Một vị tăng đến thưa với Sư Triệu ChacirculdquoCon mới tới thiền viện xin thầy chỉ giaacuteo cho

conrdquo Triệu Chacircu hỏi ldquoĂn cơm chưardquo Tăng đaacutep ldquoDạ ăn rồirdquo Triệu Chacircu noacutei ldquoThigrave rửa

baacutet đirdquo Baacutet-đa-la chỉ vật chứa đựng Nay noacutei chung chỉ thực khiacute như cheacuten baacutet Nguyecircn

văn tiếng Phạn lagrave patra Vị tăng nagravey dugraveng thacircn đi kiếm thacircn

Triệu Chacircu Tograveng Thẩm (zh zhagraveozhōu coacutengshěn chao-chou tsung-shen 趙州從諗 ja

jōshū jūshin) 778-897 lagrave một vị Thiền Sư Trung Quốc Cuộc đời Triệu Chacircu cho thấy

điều magrave caacutec Thiền Sư hay nhấn mạnh rằng kiến tiacutenh chỉ lagrave bước đầu của việc tu học

thiền Triệu Chacircu đatilde kiến tiacutenh từ năm 18 tuổi nhưng sau đoacute cograven học Thiền 40 năm với

Sư Nam Tuyền

Mầu nhiệm thay biacute ẩn thay Bồ Đề Đạt Ma tugravey tacircm magrave dụng tacircm vagrave Triệu Chacircu tugravey thacircn

magrave dụng thacircn để truyền caacutei đạo bất khả thuyết Tacircm nagraveo để điểm tacircm tacircm đacircu để magrave an

tacircm Ta đi kiếm củi ta đi muacutec nước Nấu cơm ăn rồi rửa baacutet Đoacutei thigrave ăn mệt thigrave nghỉ

khỏe thigrave thiền Luacutec khocircng cograven phacircn biệt tacircm thacircn hagravenh giả an nhiecircn tự tại trong dograveng đời

ngược xuocirci khocircng xa rời tự taacutenh dạo chơi caacutec cotildei magrave vẫn ở trong chaacutenh định

Lược dịch lời bagraven của Giaacuteo sư Akizuki Ryocircmin Mỗi buổi saacuteng ở đạo tragraveng thường dọn

chaacuteo Yacute ocircng thầy hỏi học trograve Ngươi đatilde ăn uống xong xuocirci chưa Khi người học trograve chacircn

thực trả lời lagrave ăn đatilde xong ocircng thầy dạy phải đem baacutet ăn magrave rửa sạch đi

Cocircng aacuten chỉ ngắn coacute chừng đoacute Thế nhưng noacute chan chứa thiền vị muacutec matildei khocircng hết đấy

Trước lograveng cầu đạo của người học trograve mới nhập mocircn cacircu hỏi của ocircng thầy giống như

mũi tecircn bắn ra Tựa như con sư tử khi vồ lấy một chuacute thỏ nhỏ phải dốc toagraven lực người tu

thiền dugrave đứng trước bất kỳ cacircu hỏi nagraveo của kẻ nhập mocircn cũng khocircng thể coi nhẹ

Thường họ phải tận lực đem toagraven thacircn toagraven linh ra để trả lời để coacute một taacutec dụng toagraven thể

Thiền phong của thiền sư Triệu Chacircu lagrave ldquokhẩu thần bigrave thượng phoacuteng quangrdquo (phoacuteng aacutenh

saacuteng từ trecircn da thịt mocirci miệng) ocircng khocircng đem hegraveo gậy đaacutenh đập hay quaacutet thaacuteo dữ dội

như caacutec vị tocircn sư khaacutec magrave chỉ dugraveng lời lẽ trong saacuteng trong đoacute coacute thiền vị uyển chuyển vagrave

thiền cơ beacuten nhọn vừa noacutei lecircn được sự thật vừa để người ta tự do tigravem hiểu Cho necircn

người đời mới phecirc bigravenh ocircng coacute caacutei lưỡi khocircng xương

23

Chuocircng vagrave chum higravenh thức từa tựa nhưng thực tế khaacutec nhau xa Kết hợp noacute ngay lagrave nguy

lắm Tuy nhiecircn kết luận ở đacircy khocircng coacute mục điacutech đaacutenh giaacute khaacutech quan xem sự hiểu biết

của người học trograve nagravey lagrave đuacuteng hay sai magrave chỉ lagrave lời nhắc nhỡ chuacuteng ta những người đọc

cocircng aacuten rằng chớ necircn xem cocircng aacuten lagrave vấn đề đặt ra cho người xưa magrave phải xem noacute như

vấn đề hiện tại trước mắt (chỉ kim tức kim) Như vậy nhận thức đuacuteng đắn hay sai lầm

(chacircn ngụy) của chiacutenh chuacuteng ta mới lagrave điều cần chuacute yacute

Cocircng aacuten muốn noacutei Phật phaacutep vốn đatilde coacute trong những chuyện cơm nước bigravenh thường mỗi

ngagravey (nhật thường tragrave phạn sự) Do đoacute nhagrave thiền chủ trương việc ăn cơm rửa baacutet tức lagrave

sinh hoạt hagraveng ngagravey của migravenh đatilde coacute đạo trong ấy rồi Matilde Tổ cũng từng dạy ldquoBigravenh

thường tacircm thị đạordquo

Chuyện khaacutec coacute người đến hỏi thiền sư Triệu Chacircu Kẻ đatilde ngộ rồi thigrave cograven phải lagravem gigrave

Sư mới trả lời Người như thế cần tu tập nhiều hơn nữa

Tăng hỏi Như thầy magrave cograven phải tu hagravenh sao

Triệu Chacircu đaacutep Trước y khiết phạn (Ăn cơm mặc aacuteo)

Tăng mới bảo Ăn cơm mặc aacuteo lagrave chuyện thường tigravenh Thế thigrave caacutech tu hagravenh magrave thầy dạy

lagrave gigrave cơ ạ

Trước anh học trograve đần độn đến mức nagravey Triệu Chacircu bắt buộc phải noacutei Nagravey nhagrave ngươi

Xem thử mỗi ngagravey ta lagravem những gigrave nagraveo

Theo Docircgen (Tăng Đạo Nguyecircn) đoacute lagrave ldquoBản chứng diệu turdquo Đoacute cũng lagrave ldquoUy nghi tức

phật phaacutep Taacutec phaacutep thị tocircn chỉrdquo

Thiền sư Lacircm Tế thigrave noacutei Chỉ cần sống bigravenh thường vocirc sự đi ỉa đi đaacutei mặc aacuteo ăn cơm

khi mệt nằm nghỉ Kẻ ngu ngốc sẽ cười ta nhưng người triacute cho ta lagrave hiểu biết

Lại kể thecircm chuyện coacute ocircng tăng giới luật đến hỏi đạo Thiền Sư Đại Chacircu Thầy tu thiền

coacute dugraveng cocircng phu khocircng

- Thưa coacute ạ

- Những cocircng phu nagraveo

24

- Khi đoacutei tocirci ăn Khi mệt tocirci ngủ

- Những chuyện đoacute ai magrave chẳng lagravem Như vậy coacute thể noacutei cocircng phu của thầy với của

chuacuteng tocirci cũng chỉ lagrave một thứ thocirci

- Người thường dugrave coacute ăn cơm thực ra chưa chắc đatilde ăn Lyacute do lagrave khi đang ăn họ lo lắng

nghĩ ngợi lung tung Ngủ cũng vậy Matildei tiacutenh trăm mưu ngagraven kế hết mộng đến mị Do đoacute

lagravem sao coacute thể giống y caacutech ăn caacutech ngủ của tocirci được

Saacutech coacute chữ ldquoTri Kiến Giảirdquo Đoacute lagrave phương phaacutep đuacuteng đắn để đọc cocircng aacuten Nếu chỉ dugraveng

caacutei đầu (tri) để coacute thể noacutei ldquoHiểu rồirdquo thigrave chacircn lyacute chưa đến với migravenh (thể đắc) Kết cuộc

nếu muốn cugraveng noacute hogravea nhập lagravem một phải coacute caacutei ldquokiến giải chacircn chiacutenhrdquo bởi vigrave becircn cạnh

noacute cograven coacute một kiến giải khaacutec nhưng sai lệch gọi lagrave ldquotagrave kiếnrdquo nữa

Chuyecircn tacircm vagraveo ldquosinh hoạt thiềnrdquo hay ldquovocirc sự thiềnrdquo magrave khocircng cần tu hagravenh gigrave khaacutec sẽ đưa

đến cảnh ldquogọi chuocircng lagrave chumrdquo Ấy lagrave caacutei khoacute Noacutei lagrave noacutei vậy chứ rời ra khỏi chuyện

bigravenh thường ăn cơm mặc aacuteo chẳng thấy Thiền đạo Phật phaacutep nằm ở đacircu cả

Theo Wikipedia Cơ duyecircn ngộ đạo của Sư được ghi trong Triệu Chacircu Chacircn Tế Thiền sư

ngữ lục (zh 趙州真際禪師語錄) 師問南泉如何是道泉云平常心是道師云

還可趣向不泉云擬即乖師云不擬爭知是道泉云道不屬知不知知是妄

覺不知是無記若真達不疑之道猶如太虗廓然蕩豁豈可強是非也師於言

下頓悟玄旨心如朗月

Sư Triệu Chacircu hỏi Thiền Sư Nam Tuyền Thế nagraveo lagrave Đạo

Nam Tuyền đaacutep Tacircm bigravenh thường lagrave Đạo

Sư hỏi Coacute thể hướng đến được khocircng

Nam Tuyền đaacutep Nghĩ tigravem đến lagrave traacutei

Sư lại hỏi Chẳng nghĩ suy thigrave lagravem sao biết Đạo

Nam Tuyền đaacutep Đạo chẳng thuộc về hiểu biết hay khocircng hiểu biết Biết lagrave vọng giaacutec

(khaacutei niệm) khocircng biết lagrave vocirc kyacute (vocirc minh) Nếu thật đạt Đạo thigrave khocircng cograven nghi ngờ

[Đạo] như hư khocircng thecircnh thang rộng ratildei đacircu thể cưỡng noacutei lagrave phải lagrave quấy

Sư nhacircn nghe lời nagravey lập tức ngộ được huyền chỉ tacircm sư saacuteng như trăng trograven

Sư ngộ đạo sau đi thụ giới tại Tung Nhạc Thụ giới xong Sư lại đến Nam Tuyền vagrave lưu

lại đacircy 40 năm Coacute nhiều phaacutep thoại giữa Sư Triệu Chacircu vagrave Sư Nam Tuyền được ghi lại

trong thời gian nagravey

Hogravea Thượng Tế Điecircn nửa thực nửa hư lagrave higravenh ảnh sống động của một người đạt đạo

thanh thản vacircn du đacircy đoacute tugravey duyecircn hoacutea độ chuacuteng sanh

25

Người bảo Ngagravei điecircn Ngagravei chẳng điecircn

Đoacutei đến thigrave ăn mệt ngủ liền

Hoacutea độ chuacuteng sanh phiền natildeo dứt

Đường trần thanh thản bước thần tiecircn

Việt Nam cũng coacute một Bồ Taacutet điecircn đoacute lagrave Bugravei Giaacuteng

Ocircng điecircn từ bữa hocircm qua

Tới hocircm nay nữa gọi lagrave ba hocircm

Thanh thiecircn về dự hội đagravem

Thagravenh thacircn thiecircn hạ muocircn vagraven mai sau

Ocircng điecircn từ một lần đầu

Tới lần đuocirci đứt ruột rầu rĩ đau

Tuyệt mugrave biển cạn socircng sacircu

Bụi hồng tản maacutec trước sau bacircy giờ

(Ocircng điecircn)

Ocircng Điecircn Bugravei Giaacuteng đatilde tự viết về migravenh như sau Noacute điecircn Vacircng nhưng điecircn một caacutech

vui vẻ Bạ đacircu gọi đoacute lagrave mẫu thacircn baacutet ngaacutet của con Người ta bảo rằng noacute khocircng điecircn Coacute

kẻ bảo rằng noacute giả vờ điecircn Muốn biết noacute điecircn hay khocircng điecircn hay giả vờ điecircn thigrave trước

hết phải đaacutep vagraveo cacircu hỏi Sao gọi lagrave điecircn Nhưng magrave Nhưng magrave đoacute lagrave một cacircu hỏi chưa

hề coacute một lời giải đaacutep dưới gầm trời vagrave suốt xưa nay vậy

Nỗi buồn nỗi khổ đời xưa

Nỗi sung sướng đến moacutec mưa bất ngờ

Đời xưa đất đaacute đều đờ đẫn điecircn

Đời nagravey đất đaacute cằn khocirc

Điecircn duỗi dọc điecircn ngửa nghiecircng

Điecircn lagrave hạnh phuacutec thần tiecircn ở đời

Điecircn rồi rốt cuộc hỡi ocirci

Cũng đagravenh chấm dứt ligravea đời hết điecircn

(Dzaacutech)

Figure 6 Bugravei Giaacuteng qua neacutet vẻ của họa sĩ Đinh Quang Tỉnh

Higravenh ảnh của Bugravei Giaacuteng đứng trong dograveng đời trocirci chảy trecircn vỉa đường Sagravei Gograven sau 1975

coacute thể được diễn tả qua yacute bagravei haacutet lsquoMugravea Đocircng của anhrsquo của Nhạc Sĩ Trần Thiện Thanh

26

Ocircng chỉ lagrave một người điecircn trong vườn hoa trần thế Ocircng chỉ lagrave người say becircn đường magrave

ta nhigraven thấy Ta đi đi người điecircn khocircng biết nhớ vagrave người say khocircng biết buồn

Tiecircn hay Điecircn Phải chăng Điecircn lagrave một caacutech hagravenh Thiền của Bugravei Giaacuteng Vagrave Điecircn cũng lagrave

caacutech neacute traacutenh đối diện với thực tại thực tại thời chiến tranh Việt Nam trước vagrave sau 1975

vagrave thời hậu chiến sau 1975 Ta khocircng thấy Bugravei Giaacuteng bagravey tỏ bất cứ chiacutenh kiến nagraveo về

thực tại đoacute trong thơ văn của ocircng Thực tại ocircng ta điecircn thật sự

Hoagravei Nam Tử noacutei Cứ theo trật tự tự nhiecircn cứ trocirci theo dograveng của Đạo Caacutech hagravenh động

nagravey được triết lyacute Latildeo Giaacuteo gọi lagrave vocirc vi một từ coacute nguyecircn nghĩa lagrave khocircng lagravem gigrave vagrave được

Joseph Needham dịch lagrave khocircng coacute hagravenh động gigrave ngược lại với tự nhiecircn Ocircng cho rằng

dịch như thế mới đuacuteng vagrave triacutech lời Trang Tử Vocirc vi khocircng coacute nghĩa khocircng lagravem gigrave vagrave cacircm

lặng Tất cả đều phải lagravem lagravem caacutei thiecircn nhiecircn lagravem lagravem cho thiecircn nhiecircn vui lograveng

Saacutech của Trang Tử chứa đầy chủ trương của Latildeo Giaacuteo coi nhẹ vai trograve của lyacute luận vagrave thảo

luận Con choacute sủa hay chưa phải lagrave con choacute tốt người noacutei hay chưa chắc lagrave người hiền

Hay một khi biện luận lagrave chỉ thấy được phiến diện Caacutei biết lớn nhất cũng chưa chắc biết

caacutei lyacute luận chẳng lagravem cho con người minh triết hơn Chacircn nhacircn quyết định chống lại hai

phương phaacutep đoacute

Theo tocirci con choacute khocircng biết sủa chắc chắn lagrave con choacute ăn hại người noacutei dỡ chắc chắn lagrave

người keacutem tagravei Cho necircn thagrave biện luận để triacute thức học hỏi vagrave nghe thấy được một chuacutet

phiến diện cograven hơn lagrave im lặng để lagravem con người hoagraven hảo khocircng khocircng bao giờ sai lầm

chưa bao giờ ngu xuẫn lần nagraveo Những caacutei biết triacute tuệ vagrave lyacute luận minh triết trecircn của cổ

nhacircn chỉ aacutep dụng cho thaacutenh nhacircn bồ taacutet với nhau chứ khocircng giải thiacutech được cho phagravem

phu Cograven với phagravem phu thigrave cagraveng sủa lớn cagraveng biện luận hay cagraveng thagravenh cocircng lớn được

nhiều người tocircn phục nể sợ Coacute thể vigrave vậy magrave hơn mấy trăm năm nay chuacuteng ta khocircng

thấy một triết gia mới nagraveo xuất hiện trecircn thế giới vigrave khocircng ai viacute dụ như Trang Tử ngagravey

xưa Con lsquochoacute tốtrsquo con lsquongười hiềnrsquo khocircng liecircn quan gigrave đến lsquonoacutei hayrsquo lsquosủa hayrsquo cả Chỉ

coacute Trang Tử lsquohay sủa hay noacuteirsquo

Sư Triệu Chacircu thượng đường dạy chuacuteng (Ngũ Đăng Hội Nguyecircn tiết Triệu Chacircu Tograveng

Thẩm Thiền sư)「金佛不度爐木佛不度火泥佛不度水真佛內裡坐菩提涅槃

真如佛性盡是貼體衣服亦名煩惱實際理地甚麼處著一心不生萬法無咎

汝但究理坐看三二十年若不會截取老僧頭去夢幻空華徒勞把捉心若不

異萬法一如既不從外得更拘執作麼如羊相似亂拾物安向口裡老僧見藥

山和尚道『有人問著但教合取狗口』老僧亦教合取狗口取我是垢不取我

是淨一似獵狗專欲得物喫佛法在甚麼處千人萬人盡是覓佛漢子於中覓一箇

道人無若與空王為弟子莫教心病最難醫未有世界早有此性世界壞時此

性不壞一從見老僧後更不是別人祇是箇主人公這箇更向外覓作麼正恁麼

時莫轉頭換腦若轉頭換腦即失卻也」僧問「承師有言世界壞時此性

不壞如何是此性」師曰「四大五陰」曰「此猶是壞底如何是此性」

師曰「四大五陰」

27

Việt dịch Phật vagraveng khocircng qua được lograve đuacutec Phật gỗ khocircng qua được lửa Phật đất khocircng

qua được nước Chacircn Phật ngồi becircn trong Bồ-đề Niết-bagraven Chacircn như Phật tiacutenh đều lagrave y

phục đắp vagraveo thacircn cũng gọi lagrave phiền natildeo lagravem sao tigravem được lyacute địa chacircn thật đacircy Nhất

tacircm bất sinh vạn phaacutep khocircng lỗi Ngươi cứ nghiecircn cứu lyacute nagravey ngồi quaacuten xeacutet hai ba mươi

năm nếu chẳng hội thigrave hatildey chặt đầu Latildeo tăng Mộng huyễn khocircng hoa nắm giữ chuacuteng

chỉ chuốc nhọc Nếu khocircng dị biệt tacircm thigrave vạn phaacutet nhất như Đatilde chẳng từ ngoagravei được

thigrave cacircu chấp lagravem gigrave Giống y như con decirc thứ gigrave cũng moacutet veacutet đưa vagraveo mồm nhai Latildeo

tăng đacircy thấy Hoagrave thượng Dược Sơn noacutei Nếu coacute người hỏi ta chỉ noacutei lagrave lsquongậm miệng

choacutersquo Latildeo tăng cũng dạy lsquongậm miệng choacutersquo Chấp ngatilde thigrave nhơ khocircng chấp ngatilde thigrave sạch

giống như con choacute săn luocircn tigravem kiếm vật để ăn Phật phaacutep chỗ nagraveo Ngagraven người muocircn

người đều lagrave kẻ tigravem Phật magrave tigravem một đạo nhacircn trong những người ấy cũng khocircng coacute

Nếu lagravem đệ tử của Khocircng vương thigrave chớ noacutei tacircm bệnh khoacute trị Khi chưa coacute thế giới tiacutenh

nagravey đatilde coacute khi thế giới hoại tiacutenh nagravey chẳng hoại Xem Latildeo tăng đacircy Ta sau cũng chẳng

khaacutec vagrave đoacute chiacutenh lagrave ocircng chủ nhacircn Caacutei đoacute ngay đacircy hướng ngoagravei tigravem caacutei gigrave Khi ấy chớ

quay đầu đi vagrave moi oacutec Nếu quay đầu đi vagrave moi oacutec thigrave đaacutenh mất ngay

ldquoCocircng aacuten nagravey của ngagravei Triệu Chacircu chỉ coacute thể khai ngộ cho những ai đatilde từng thấy nghe tỏ

rotilde vọng tưởng đatilde từng - như kinh Baacutet Nhatilde dạy - thấy như thực tướng của ngũ uẩn vagrave sinh

diệt của ngũ uẩnhellip Cocircng aacuten coacute taacutec dụng theo caacutech magrave ngagravei DTSuzuki noacutei Bảo rằng quaacute

trigravenh giaacutec ngộ lagrave đốn nghĩa lagrave coacute một cuacute nhảy vọt (hellip) Cuacute nhảy vọt về mặt luận lyacute lagrave tiến

trigravenh lyacute luận thocircng thường khựng lại một caacutech đột ngột (hellip) Tiến trigravenh nagravey giaacuten đoạn đột

ngột vagrave đồng thời bất khả tư nghigrave đoacute lagrave kiến taacutenhrdquo (Vocirc Niệm dịch giả Thuần Bạch)

Con Choacute Giết Chết Triệu Chacircu Thiền sư Sugraveng Sơn vagrave nhiều mocircn sinh khaacutec đatilde từng được

mời đến nhagrave của một thiền sinh tại miền quecirc ecircm ả thanh bigravenh Chủ nhagrave coacute một con choacute

lớn hầu như noacute thường nhigraven ra ngoagravei cửa vẫy đuocirci mừng hoặc sủa bất cứ luacutec nagraveo nếu coacute

ai đoacute đến gần nhagrave Vagraveo buổi tối sau khi dugraveng bữa xong mọi người nghỉ ngơi quanh lograve

sưởi con choacute đến ngồi becircn cạnh ngagravei Sugraveng Sơn Sư vuốt ve con choacute vagrave noacutei Ta coacute một

cacircu hỏi cho con magrave tất cả caacutec thiền sinh khocircng thể trả lời được Đức Phật noacutei rằng tất cả

chuacuteng sanh đều coacute Phật taacutenh Nhưng khi coacute người hỏi con choacute coacute Phật taacutenh khocircng thigrave

Đại Thiền Sư Triệu Chacircu noacutei Khocircng Vigrave vậy ta hỏi con con coacute Phật taacutenh khocircng Con

choacute cất tiếng sủaGacircu Gacircu Gacircu Sugraveng Sơn noacutei Con tốt hơn so với Thiền sư Triệu

Chacircu (Triacutech Muốn Tỏ Ngộ Lagrave Một Sai Lầm Lớn Thiền sư Sugraveng Sơn Khai Thị Anh ngữ

Thiacutech Giaacutec Nguyecircn chuyển tiếng Việt Con Choacute Giết Chết Triệu Chacircu)

Tuy nhiecircn theo tagravei liệu khaacutec của Thiền Sư Trung Hoa tập 1 coacute một vị tăng đến hỏi Thiền

Sư Triệu Chacircu ldquoBạch Hogravea thượng con choacute coacute Phật taacutenh hay khocircngrdquo Thiền Sư Triệu

Chacircu trả lời ldquoCoacuterdquo Vị Tăng hỏi ldquoTại sao con choacute coacute Phật taacutenh magrave lại chui vagraveo đatildey da

như thếrdquo Thiền Sư Triệu Chacircu noacutei ldquoVigrave biết magrave cố phạmrdquo

Khi nagraveo cocircng aacuten chưa trở thagravenh vấn đề của chiacutenh migravenh kết cục noacute chỉ lagrave chuyện học đogravei

bắt chước nghi aacuten của người khaacutec Tự yacute thức được vấn đề một caacutech nghiecircm chỉnh mới lagrave

chuyện trọng đại cho chiacutenh migravenh Tiền nhacircn noacutei ldquoKẻ đại nghi ắt sẽ đại ngộrdquo lagrave vigrave cớ ấy

Nhacircn đacircy noacutei về một chữ Vocirc (khocircng) của thiền sư Triệu Chacircu nếu đọc trong Triệu Chacircu

Lục rotilde ragraveng lagrave thiền sư đatilde trả lời ldquokhocircngrdquo (Vocirc) để đối lại với ldquocoacuterdquo (Hữu) magrave thocirci

28

Nguyecircn điển cheacutep thế nagravey Coacute người học thiền hỏi Con choacute cũng coacute Phật tiacutenh chứ

Sư đaacutep Khocircng đacircu

Người học thiền Trecircn từ chư Phật dưới tới con kiến ai ai cũng coacute Phật tiacutenh cớ sao con

choacute lại khocircng

Sư Vigrave noacute [cũng như chuacuteng sinh THL] cograven vướng caacutei nghiệp (những vọng tưởng phiền

natildeo như tiacutech dục tăng aacutei)

Chữ Vocirc về sau của Triệu Chacircu (Triệu Chacircu Vocirc tự) thagravenh ra khocircng phải lagrave caacutei Vocirc đối ứng

với Hữu (hữu-vocirc-vocirc hay tương-đối-vocirc) như trong cacircu chuyện trecircn Cắt mất phần sau lời

đối đaacutep của nguyecircn điển trong cocircng aacuten noacute được hiểu lagrave caacutei Vocirc tuyệt đối (tuyệt-đối-vocirc)

Cocircng aacuten nagravey coacute mục điacutech giuacutep cho bản thacircn người tu hagravenh thể nghiệm được ldquocaacutei Vocirc của

phương Đocircngrdquo Noacute khocircng phải lagrave caacutei Vocirc của đời Đường thời đại Triệu Chacircu magrave lagrave caacutei

Vocirc của đời Tống đến sau tức thời đại Ngũ Tổ Phaacutep Diễn Chiacutenh vagraveo khoảng thời gian

đoacute higravenh thức gọi lagrave ldquococircng aacuten thiềnrdquo (khaacuten thoại thiền) mới được thagravenh lập vững vagraveng

cho necircn cocircng aacuten về sau cograven được gọi lagrave những ldquoaacutem hiệu mật lệnhrdquo dưới trướng Ngũ Tổ

(Trong 48 Tắc Trong Vocirc Mocircn Quan bản của tham học tigrave khưu Di Diễn Tocircn Thiệu Tắc

số 1 Con choacute của Triệu Chacircu [Triệu Chacircu Cẩu Tử] 趙州狗子)

Những điều tam sao thất nghĩa trecircn cho thấy Thiền Sư Sugraveng Sơn cũng coacute lẽ hơi coacute vẻ

hơi sugraveng sugraveng yacute đấy Thế nagraveo đi nữa thigrave cũng tội nghiệp cho kiếp lagravem choacute cứ bị con

người luocircn đổ tiếng oan lagrave biết magrave vẫn cố phạm lagravem choacute Thật ra lagravem choacute cograven coacute nghĩa

hơn nhiều người Magrave mấy ocircng thiền sư nagravey chắc đatilde lagravem choacute mấy đời rồi biết choacute coacute

những vọng tưởng phiền natildeo như tiacutech dục tăng aacutei mới trả lời được dugravem cho choacute

Cẩu tử Phật tiacutenh

Toagraven đề chiacutenh lệnh

Tagravei thiệp hữu vocirc

Taacuteng thacircn thất mệnh

狗 子 佛 性

全 提 正 令

才 涉 有 無

喪 身 失 命

(Phật tiacutenh của choacute

Đề tagravei chiacutenh đaacuteng

Mới bagraven coacute khocircng

Đatilde toi thacircn mạng)

Chuyện Thiền ngụ ngocircn Tắc số 2 Chồn hoang của Baacutech Trượng (Baacutech Trượng datilde hồ)

Truyện coacute cheacutep trong Baacutech Trượng Ngữ Lục vagrave Ngũ Đăng Hội Nguyecircn quyển 3 chương

Baacutech Trượng Đại Triacute 百丈野狐

Bản tắc Cứ mỗi khi hogravea thượng Baacutech Trượng (Tức Baacutech Trượng Hoagravei Hải [720749 ndash

814] thiền sư đời Đường người nhận phaacutep tự của Matilde Tổ Đạo Nhất (709-788) đatilde đặt ra

29

Baacutech Trượng Thanh Qui để qui định higravenh thức sinh hoạt của thiền viện Ngoagravei ra coacute để

lại Baacutech Trượng Hoagravei Hải Thiền Sư Quảng Lục vagrave Baacutech Trượng Sơn Đại Triacute Thiền sư

Ngữ Lục Truyện về ocircng cheacutep trong Toagraven Đường Văn Tổ Đường Tập Cảnh Đức Truyền

Đăng Lục Ngũ Đăng Hội Nguyecircn) thuyết phaacutep thường coacute một latildeo giagrave đi sau tăng chuacuteng

đến nghe Khi caacutec thiền sinh ruacutet lui latildeo cũng bước ra theo Thế rồi một hocircm latildeo bỗng

khocircng lui magrave naacuten lại giảng đường

Luacutec đoacute Baacutech Trượng mới hỏi

-Người đứng trước mặt ta ocircng lagrave ai vậy

Latildeo giagrave thưa Tocirci khocircng phải loagravei người Thời xa xưa thời Phật Ca Diếp (Tiếng Pali lagrave

Kassapa Buddha Phật đứng hagraveng thứ saacuteu trong bảy vị cổ Phật Thời Phật Ca Diếp yacute noacutei

đatilde lacircu lắm trước khi Phật Thiacutech Ca cograven chưa ra đời theo kinh Trường A Hagravem) tocirci đatilde trụ

trigrave ở nuacutei nagravey Một hocircm đệ tử coacute người hỏi rằng người tu hagravenh đạo Phật đến chỗ cao diệu

vẫn cograven coacute thể sa vagraveo vograveng nhacircn quả (Phạn ngữ lagrave hetu-phala Lyacute nhacircn quả ứng baacuteo thiện

nhacircn thiện quả aacutec nhacircn aacutec quả) khổ đau hay khocircng Tocirci mới trả lời lagrave khocircng người như

thế khocircng sa vagraveo vograveng nhacircn quả Vigrave noacutei vậy magrave suốt một thời gian dagravei tocirci sa vagraveo suacutec sinh

đạo bị đọa lagravem thacircn chồn hoang cho đến nay đatilde trải qua năm trăm kiếp Vậy xin thầy

ban cho tocirci một cacircu trả lời đuacuteng để tocirci coacute thể thoaacutet ra khỏi kiếp chồn

Noacutei xong latildeo đặt lại cacircu hỏi cho Baacutech Trượng Thế thigrave người tu hagravenh đạo Phật đến chỗ

cao diệu vẫn cograven coacute thể sa vagraveo vograveng nhacircn quả khổ đau hay sao

Hogravea thượng mới trả lời Khocircng mecirc muội nhacircn quả

Luacutec đoacute latildeo giagrave chợt đại ngộ vaacutei lạy hogravea thượng Baacutech Trượng vagrave noacutei Như thế thigrave tocirci đatilde

thoaacutet được kiếp chồn Xaacutec của tocirci bỏ lại nằm ở sau nuacutei Xin thầy hatildey lấy lễ chư tăng magrave

chocircn cất cho

Bigravenh xướng Vocirc Mocircn noacutei rằng Bảo lagrave ldquoKhocircng sa vagraveo vograveng nhacircn quảrdquo thigrave bị đọa lagravem

chồn hoang cograven noacutei ldquoKhocircng mecirc muội nhacircn quảrdquo lại thoaacutet được kiếp chồn hay sao Nếu

coacute con mắt thứ ba (Nguyecircn văn ldquonhất chiacutech nhatildenrdquo [một con mắt] giuacutep ta nhigraven thấy chacircn

lyacute Con mắt thứ ba ngoagravei hai nhục nhatilden [của người trần mắt thịt] Coacute thể hiểu như trực

giaacutec) magrave nhigraven thấu suốt điểm quan trọng nagravey thigrave mới biết latildeo giagrave ở trong nuacutei Baacutech

Trượng kia đatilde được sống sung sướng thảnh thơi suốt ngagraven vạn năm chứ coacute gigrave đacircu

Hogravea thượng begraven lệnh cho tăng giữ chức duy na (người giữ kỷ cương Đacircy chỉ nhacircn vật coacute

nhiệm vụ trocircng coi chư tăng trong chugravea) thocircng tin (nguyecircn văn ldquobạch chugravey caacuteo chuacutengrdquo

tức dugraveng chagravey đaacutenh vagraveo motilde lớn để thocircng tin) cho chuacuteng tăng tụ họp baacuteo rằng sau giờ

cơm trưa sẽ lagravem lễ chocircn cất một tăng sĩ vừa mới mất Mọi người ngạc nhiecircn xocircn xao

ldquoChuacuteng ta mạnh khỏe như thế nagravey ở Niết Bagraven Đường (cograven gọi lagrave Diecircn Thọ Đường nới

tăng sĩ coacute bệnh đến chữa trị nghỉ ngơi) chẳng ai nằm bệnh cả sao lại bảo thếrdquo Cơm

nước xong hogravea thượng hướng dẫn mọi người ra một caacutei hang đaacute phiacutea sau nuacutei dugraveng

trượng khều ra được xaacutec chết một con chồn hoang Begraven hỏa taacuteng ngay Đến chiều hogravea

30

thượng Baacutech Trượng tề chỉnh uy nghi bước lecircn bục giảng thuật lại mọi sự xảy ra trong

ngagravey cho chuacuteng tăng

Đại đệ tử lagrave Hoagraveng Baacute (tức Hoagraveng Baacute Hy Vận Khocircng rotilde năm sinh năm mất chỉ biết ocircng

lagrave một đại thiền sư đời Đường đatilde nhận phaacutep tự của Baacutech Trượng Hoagravei Hải Coacute để lại

ngữ lục ldquoTruyền Tacircm Phaacutep Yếurdquo Tiểu truyện của ocircng thấy cheacutep trong Tổ Đường Lục

Cảnh Đức Truyền Đăng Lục vagrave Tống Cao Tăng Truyện) nhacircn đoacute mới hỏi Ngagravey xưa latildeo

giagrave vigrave trả lời sai một cacircu hỏi magrave bị đọa lagravem thacircn chồn hoang suốt năm trăm kiếp nếu latildeo

ta trả lời đuacuteng thigrave liệu latildeo sẽ trở thagravenh gigrave ạ

-Ngươi tới đacircy Ta sẽ vigrave latildeo giagrave trả lời cho

Hoagraveng Baacute begraven tiến saacutet đến becircn Baacutech Trượng bất thần đưa tay taacutet vagraveo mặt thầy để chứng

tỏ migravenh hiểu thế nagraveo lagrave caacutei tacircm vocirc phacircn biệt Hay coacute thể ocircng ta biết thầy migravenh đatilde thấy

xaacutec chồn từ trước nhưng tự bịa ra caacutei chuyện phương tiện ngụ ngocircn nagravey để truyền phaacutep

Hogravea thượng begraven vỗ tay cười noacutei Ta tưởng racircu của latildeo Hồ magraveu đỏ Chẳng degrave ở đacircy lại coacute

latildeo Hồ racircu đỏ thật

Hồ cograven lagrave dacircn tộc vugraveng Trung Aacute Người Trung Hoa aacutem chỉ Phật hay Sư Tổ Đạt Ma đều

lagrave người ngoại quốc man di rợ Hồ quỷ toacutec đỏ Cacircu noacutei ldquoTương vị hồ tu xiacutech caacutenh hữu

xiacutech tu hồrdquo trong nguyecircn văn lagrave một thagravenh ngữ coacute yacute khen ngợi ldquoChỉ coacute người đồng điệu

tri kỷ mới hiểu nhaurdquo

Lược dịch lời bagraven của Giaacuteo sư Akizuki Ryocircmin Chắc hogravea thượng Baacutech Trượng khi dạo

nuacutei đatilde tigravem thấy xaacutec chồn hoang Từ đoacute ocircng mới dựng necircn ldquokịch bảnrdquo nagravey Coacute thể gọi latildeo

giagrave trong caacutei xaacutec chồn hoang lagrave một ldquomột hogravea thượng Baacutech Trượng đời trướcrdquo (tiền Baacutech

Trượng) magrave chuyện về ocircng ấy coacute thật khocircng thigrave khocircng thagravenh vấn đề Bởi vigrave vừa mới đạt

đến chỗ ldquobất lạc nhacircn quảrdquo (kẻ đatilde ngộ đạo rồi khocircng rơi vagraveo sự chi phối của luật nhacircn

quả) nhagrave tu hagravenh lại sa xuống caacutei hố sai lầm của ldquosự giaacutec ngộ về caacutei gọi lagrave bigravenh đẳng

(đản khocircng)rdquo vigrave đinh ninh migravenh lagrave nhacircn vật cao cường nhất trong nuacutei Đoacute mới lagrave vấn đề

của ocircng ta Yacute nghĩa của thiền kiểu chồn hoang (datilde hồ thiền) lagrave thế đấy

Con người ta vừa mới thoaacutet ra sự ragraveng buộc của caacutei tacircm ldquophacircn biệtrdquo vagrave thu nhận vagraveo lograveng

thế giới vocirc cugraveng rộng lớn của ldquobigravenh đẳngrdquo khocircng nhiều thời iacutet coacute luacutec say sưa vigrave caacutei tacircm

cảnh migravenh vừa tiếp thu được necircn coacute khuynh hướng trở thagravenh một ldquoma vương gacircy trở ngại

cho việc tu thiềnrdquo (thiền thiecircn ma)Ngay cả thiền sư Hakuin (Đại thiền sư Nhật Bản phaacutei

Lacircm Tế sống vagraveo giữa thời Edo Hakuin Eikaku [Bạch Ẩn Huệ Hạc 1685-1768] lagrave một

tăng sĩ du hagravenh coacute cocircng phục hưng mocircn phaacutei của migravenh Giỏi về thiền họa vagrave để lại nhiều

trước taacutec) năm 24 tuổi khi giaacutec ngộ được về chữ Vocirc cũng coacute thaacutei độ ngạo mạn về trigravenh

độ của migravenh Đến khi gặp Shocircju Rocircjin (Chiacutenh Thụ Latildeo Nhacircn) chỉ bảo mới phản tỉnh về

sự sai lầm đoacute

Theo lời bigravenh của hogravea thượng Vocirc Mocircn khocircng thể giải thiacutech ldquobất lạc nhacircn quảrdquo lagrave sai hay

ldquobất muội nhacircn quảrdquo lagrave đuacuteng được Dugraveng ldquocon mắt thứ bardquo magrave hiểu thigrave mới thấy ocircng

Baacutech Trượng đời trước đatilde sống năm trăm kiếp hạnh phuacutec trong thacircn xaacutec chồn hoang của

31

migravenh Vigrave một lờildquobất lạcrdquo mắc phải sai lầm thagravenh chồn hoang Nhưng trả lời ldquobất muộirdquo

để thoaacutet kiếp chồn lại lagrave caacutei sai lầm thứ hai Chồn magrave cứ vui sống kiếp chồn khocircng thegravem

thuồng chi khaacutec lagrave đaacuteng gọi lagrave Phật rồi Người magrave khocircng thỏa matilden sống lagravem người luocircn

luocircn đi tigravem những gigrave đacircu đacircu thigrave đaacuteng gọi lagrave chồn vậy

Thagravenh ra ở chỗ nagraveo cũng lagrave trong vograveng nhacircn quả luacutec nagraveo cũng phải theo luật nhacircn quả

Bậc đại tu hagravenh khocircng phải tigravem kiếm gigrave ở becircn ngoagravei Như Suzuki Daisetsu (dugraveng chữ

ldquotrửu quăngrdquo (khoanh cugravei chỏ) coacute cheacutep trong thiecircn Tập Nhi saacutech Luận Ngữ) noacutei phải ldquotự

khoagravenh tay migravenh lagravem chỗ gối đầu cho migravenhrdquo vui với caacutei migravenh coacute Ở trong sự ldquobigravenh đẳngrdquo

(chacircn khocircng vocirc tướng) phải coacute sự ldquodị biệtrdquo[] (chacircn khocircng diệu hữu) Caacutei ldquobigravenh đẳng sai

lầmrdquo (aacutec bigravenh đẳng) do khocircng biết coacute sự dị biệt ấy gọi lagrave ldquothiền kiểu chồn hoangrdquo (datilde hồ

thiền) vậy ( Lời dịch giả Tocirckyocirc ngagravey 24 thaacuteng 2 năm 2009 Nguyễn Nam Tracircn tưởng

chừng như macircu thuẫn nhưng thiết nghĩ caacutei tacircm khocircng phacircn biệt cần dẹp bỏ vagrave sự dị biệt

luacutec nagraveo cũng tagraveng ẩn trong bigravenh đẳng lagrave hai khaacutei niệm thuộc hai phạm trugrave khaacutec nhau)

Tương tự coacute một nữ Phật Tử hỏi Thiền Sư Sugraveng Sơn Người nữ coacute thể tu thagravenh Phật

được khocircng Sư Sugraveng Sơn trả lời Khocircng

Trong Ngũ Đăng Hội Nguyecircn ghi coacute một bagrave giagrave đến hỏi Thiền Sư Triệu Chacircu

- Bạch Hogravea thượng con thấy thacircn người nữ khổ quaacute bị chướng ngại khoacute tu xin Hogravea

Thượng chỉ cho con caacutech tu lagravem sao để kiếp sau con thagravenh thacircn namrdquo

Hogravea thượng noacutei Khocircng cần phải đợi đến kiếp sau đến trước chaacutenh điện tocirci sẽ chuyển

cho bagrave

Khi bagrave giagrave đatilde đứng trước chaacutenh điện Thiền Sư Triệu Chacircu đaacutenh ba tiếng chuocircng rồi noacutei

- Nếu bagrave muốn chuyển thagravenh thacircn nam bagrave phải nghe lời tocirci phaacutet nguyện lực như thế

nagravey lsquoCon phaacutet nguyện cho tất cả mọi người đều sanh lecircn cotildei trời cograven con thigrave trầm luacircn

dưới hỏa ngụcrsquo

Bagrave giagrave sợ hatildei cho rằng lời phaacutet nguyện nagravey khocircng liecircn quan gigrave đến việc bagrave muốn chuyển

sang thacircn nam để dễ tu hagravenh Hogravea thượng luacutec nagravey mới khai thị

- Đoacute mới chiacutenh lagrave chuyển thacircn nam

Trần Thaacutei Tocircng (1218 - 1277) đatilde giải thiacutech vấn đề phacircn biệt nam nữ nagravey trong Phổ

Thuyết Sắc Thacircn tựa đề Gấp Tu Nhược thị taacutec gia cụ nhatilden trực tu tảo cấp hồi quan

Phiecircn thacircn khiecircu xuất tử sinh khogravea đagraven chỉ liệt khai acircn aacutei votildeng Tuacuteng nhĩ nam tuacuteng nhĩ

nữ tổng thị kham tu nhậm cừ triacute nhậm cừ ngu tận giai hữu phận Nhược vị đạt Phật tacircm

tổ yacute thả tiecircn bằng trigrave giới niệm kinh cập Phật diệc phi Tổ diệc phi tắc giới hagrave trigrave kinh hagrave

niệm

32

Cư huyễn sắc diệc danh chacircn sắc xử phagravem thacircn datilde thị phaacutep thacircn phaacute lục tặc vi lục thần

thocircng du baacutet khổ taacutec baacutet tự tại Tuy ngocircn nhậm ma nhi nhacircn nhacircn kyacute nhập giaacute sắc thacircn lyacute

khứ datilde thị nan nan

Hogravea Thượng Thanh Từ dịch Nếu người taacutec gia đủ mắt cần phải sớm gấp hồi quang

chuyển thacircn nhảy khỏi vograveng sanh tử khoảng khảy tay cắt đứt lưới aacutei acircn Dugrave lagrave nam hay

nữ thảy đều tu được dẫu rằng triacute hay ngu trọn đều coacute phần Nếu chưa đạt được Phật tacircm

Tổ yacute hatildey trước nương trigrave giới tụng kinh Đến luacutec Phật cũng chẳng phải Tổ cũng chẳng

phải thigrave giới gigrave trigrave kinh nagraveo tụng

Nơi sắc huyễn cũng lagrave chacircn sắc ở thacircn phagravem cũng lagrave thacircn Phật Phaacute saacuteu thức lagravem saacuteu

thần thocircng dạo taacutem khổ (Taacutem khổ lagrave sanh latildeo bệnh tử cầu chẳng được thương yecircu

chia ligravea oaacuten thugrave chung hội thacircn năm ấm hưng thịnh) thagravenh taacutem tự tại (Taacutem tự tại Một

thacircn hiện nhiều thacircn như số vi trần - Thacircn nhiều như vi trần ở khắp caacutec cotildei Phật - Thacircn

lớn của Phật đến caacutec thế giới - Phật hiện vocirc số thacircn - saacuteu căn hỗ dụng - Phật đạt tất cả

phaacutep vẫn như khocircng được - Phật thuyết phaacutep tự tại) Tuy noacutei thế ấy magrave mỗi người vagraveo

trong sắc thacircn rồi bỏ đoacute thật khoacute thay

Trong Phổ Khuyến Phaacutet Bồ Đề Tacircm tựa đề Saacutech Tấn (Encouraging) Trần Thaacutei Tocircng

giảng tiếp Hoặc coacute người vugravei đầu trong ăn uống qua mất một đời Hoặc coacute người trecircn

đường tu hagravenh lầm lẫn magrave khocircng thức tỉnh Đacircu biết taacutenh giaacutec Bồ-đề mỗi mỗi viecircn

thagravenh nagraveo hay căn lagravenh Baacutet Nhatilde người người đầy đủ Chớ luận đại ẩn tiểu ẩn thocirci phacircn

tại gia xuất gia Chẳng cuộc người tăng kẻ tục chỉ cốt nhận được bản tacircm Vốn khocircng coacute

nam nữ đacircu cần chấp tướng Người chưa rotilde dối chia tam giaacuteo liễu được rồi đồng ngộ

nhất tacircm Nếu hay phản chiếu hồi quang đều được kiến taacutenh thagravenh Phật

Hoặc hữu mai đầu khiết phạn nhi khocircng quaacute nhất sinh hoặc hữu thaacutec lộ tu hagravenh nhi bất

tỉnh giaacute yacute Khởi thức Bồ Đề giaacutec tiacutenh caacute caacute viecircn thagravenh tranh tri baacutet nhatilde thiện căn nhacircn

nhacircn cụ tuacutec Mạc vấn đại ẩn tiểu ẩn hưu biệt tại gia xuất gia Bất cacircu tăng tục nhi chỉ yếu

biện tacircm bản vocirc nam nữ hagrave tu trước tướng Vị minh nhacircn vọng phacircn tam giaacuteo liễu đắc

để đồng ngộ nhất tacircm Nhược năng phản chiếu hồi quang giai đắc kiến taacutenh thagravenh Phật

Lecircn cỏi trời hay đọa địa ngục mắc mớ gigrave tới đực hay caacutei Coacute thể trograve chơi tocircn giaacuteo do

những người nam đặt ra để chạy trốn người nữ cho necircn họ khocircng muốn người nữ chạy

theo chơi cugraveng niacuteu keacuteo quậy phaacute Nếu khocircng coacute người oan gia nữ thigrave người nam cần gigrave

xuất gia tu hagravenh Higravenh như theo sư Tagraveu vagrave sư Đại Hagraven lẫn những tocircn giaacuteo khaacutec thigrave tecircn

nam nagraveo cũng đại trượng phu cao thượng hơn người nữ Vocirc minh khổ đau đacircu kỳ thị

nam nữ

Nữ lưu anh kiệt cũng đầy triacute tuệ

ETHocirci magravey lagrave phượng cất cao

ETHocirci mocirci chiacuten ửng khoeacute đagraveo rừng mơ

Tiếng nagraveng vỡ bạc thagravenh thơ

Tụng dograveng kinh tuệ trecircn tờ khoacutei macircy

33

Ta về rũ aacuteo macircy trocirci

Gối trăng đaacutenh giấc becircn đồi dạ lan

Rằng xưa coacute [Ả] từ quan

Lecircn non tigravem động hoa vagraveng ngủ say

Em từ rửa mặt chacircn như

Nghiecircng soi hạt nước mời hư khocircng về

Thacircu hương hiện kiacutenh bồ đề

Phấn son chigravem lắng hạt mecirc luacircn hồi

Cagravenh sen laacute chĩu sương trong

Aacuteo ni xaacutem vạt trời hong buồn về

Tay nagraveo nghiecircng noacuten thơ che

Tay nagraveo lần chuỗi bồ đề xanh xao

Nến khuya lửa hắt hiu vagraveng

Trang kinh laacutec đaacutec đocirci hagraveng nhạn sa

Yacute nagraveo hoacutea hiện ngagraven hoa

Chữ nagraveo cẩn nguyệt trecircn tagrave aacuteo ni

Ni về kheacutep cửa chugravea tu

Sớm mai mở cổng queacutet thu vườn hồng

Thu vương ngọn chổi đocirci bocircng

Thoảng dacircng hương lạ bướm vograveng caacutenh duyecircn

Dỗ non suối giọng thầm thigrave

ETHộ tam thế mộng xaacute gigrave voacutec hoa

Ni cocirc hiện giữa ta bagrave

Buacutep tay hồng ngọc nacircng tagrave aacuteo trăng

Khơi trầm thơm tụng kinh hiền

Maacuteu xuacircn mạch lạnh trong miền xương da

Vườn chugravea coacute nụ hagravem ca

Sương khuya phaacutep bảo trăng tagrave vocirc mocircn

Chuocircng ngacircn chiều lặng trầm tư

Tiếng lơi đẫm hạt thiecircn thư bềnh bồng

ETHiệu về tay giấu chugravem bocircng

Goacutet chacircn đất phật trổ hồng hằng sa

Boacuteng trăng tịch mặc hiecircn nhagrave

Thagravenh đagraven nẩy hạt tỳ bagrave quyện hương

Gioacute thu từ độ tha phương

Về trecircn hốc gỗ becircn đường lặng im

(Động Hoa Vagraveng Phạm Thiecircn Thư)

34

Thiền Sư Y Sơn ( - 1213 ) luận về Bigravenh Đẳng Caacutec ngươi necircn biết Như Lai thagravenh đẳng

Chaacutenh Giaacutec đối tất cả nghĩa khocircng cograven chỗ nagraveo quaacuten saacutet đối với phaacutep bigravenh đẳng khocircng

coacute nghi hoặc khocircng tacircm khocircng tướng khocircng đi khocircng dừng khocircng lường khocircng ngằn

xa ligravea hai becircn trụ ở trung đạo vượt ngoagravei tất cả văn tự [Ngoagravei tiacutenh nam nữ acircm dương

Bất nhất bất nhị THL]

Hogravea Thượng Thanh Từ bigravenh luận Nhiều thập niecircn về trước tocirci hỏi bổn sư của tocirci lagrave

Thầy Tịch Chiếu về giới của Thiền gia Vị sư giagrave nagravey trả lời rằng chỉ coacute một giới cần giữ

trong tacircm hatildey thấy taacutenh bigravenh đẳng của vạn phaacutep [vạn vật THL]

Đại Đức Thiacutech Khế Định hỏi ldquoCacircu chuyện nagravey tưởng như rất đơn giản nhưng quyacute Phật

Tử thử ngẫm nghĩ lại [bigravenh đẳng] đại trượng phu lagrave gigraverdquo Đại Đức Thiacutech Khế Định đatilde

giảng giải vagrave định nghĩa về chữ đại trượng phu nagravey nhưng tocirci cảm thấy khocircng hoagraven toagraven

đuacuteng như bigravenh đẳng lyacute Theo tocirci đại trượng phu chỉ dagravenh riecircng để gọi người nam nhacircn

chỉ đuacuteng một nữa như đa số điều muốn tưởng lagrave như vậy Đại trượng phu lagrave người coacute

tiecircn kiến tham vọng lớn người daacutem lagravem đại sự phi thường vigrave việc lớn bất chấp phương

tiện khocircng nhất thiết nam nữ - Hai Bagrave Trưng lagrave đại trượng phu Bagrave Triệu Votilde Tắc Thiecircn

lagrave đại trượng phu vagrave rất nhiều nam nhacircn lịch sử đại trượng phu anh hugraveng hagraveo kiệt khocircng

kể hết Tocirci vagrave bạn cũng coacute thể lagrave đại trượng phu trong tacircm tưởng

Cograven những người coacute một tacircm hồn bao dung cao thượng coacute nguyện lực lớn mạnh muốn

cho tất cả mọi người đều được sung sướng an ổn cograven migravenh sẵn sagraveng gaacutenh chịu những nỗi

đau khổ của chuacuteng sinh khocircng hẳn lagrave bật đại trượng phu magrave chỉ lagrave bật đại giaacutec ngộ đại từ

bi hay đại thaacutenh nhacircn Những vị thaacutenh nhacircn nầy khocircng được phacircn hạng lagrave đại trượng

phu như người Trung Hoa định nghĩa đoacute lagrave Vocirc độc bất trượng phu Những bật đại giaacutec

ngộ như Phật chư Bồ taacutet vagrave caacutec bật hiền triết thaacutenh nhacircn khocircng bao giờ lagravem được những

điều lsquođộc aacutecrsquo phi thường đoacute

Đatilde lagrave Phật lagrave Bồ Taacutet thigrave đacircu cograven phacircn biệt nam nữ hay đại trượng phu nữa Nhất lagrave

trong thời đại văn minh của y khoa học hiện đại thigrave chuyễn nữ thagravenh nam nam thagravenh nữ

baacuten nữ baacuten nam coacute khoacute khăn gigrave chỉ cần coacute tiền lagrave mua được như yacute Magrave tocirci khocircng hiểu

nổi lagrave muốn chuyển nữ qua nam coacute gigrave bảo đatildem lagrave đở khổ hơn hay dễ tu giaacutec ngộ hơn

Trecircn đời nagravey thiếu gigrave những thằng đực cograven ngu đần keacutem triacute tuệ hegraven hạ hơn mấy con caacutei

Hơn nữa đacircu coacute phải bất cứ thằng nam nagraveo cũng ngu xuẩn muốn tacircm nguyện thật lograveng

lagravem lsquođại trượng phu Tagraveursquo theo điều kiện của Thiền Sư Triệu Chacircu lsquoChịu phaacutet nguyện

cho tất cả mọi người đều sanh lecircn cotildei trời cograven migravenh thigrave trầm luacircn dưới hỏa ngụcrsquo Noacutei thigrave

ai cũng noacutei được nhưng mấy ai lagravem được Thay vigrave đa số chuacuteng noacute điều cầu ngược lại

Khi nghegraveo khổ khoacute khăn thigrave đa số đều cầu trời cầu Phật cho con truacuteng số độc đắc để con

giuacutep đở anh em bagrave con vagrave cocirc baacutecrdquo Điều cầu xin của quacircn tử khocircn lagrave Cầu trời cầu Phật

cho con truacuteng số để con hưởng trước đatilde Cograven giuacutep người sẽ tiacutenh sau vigrave noacute khocircng ở trong

điều kiện của cầu khẩn lagrave phải giuacutep bất cứ ai sau khi được truacuteng số độc đắc

Trong Chỉ Nguyệt Lục coacute ghi một hocircm bagrave Yecircm Ma La Nữ đến hỏi Bồ Taacutet Văn Thugrave Sư

Lợi ldquoChuacuteng sanh biết sacircn lagrave khổ biết phiền natildeo lagrave khổ biết con đường luacircn hồi sinh tử

lagrave khổ magrave sao vẫn đi vagraveordquo Bồ Taacutet Văn Thugrave Sư Lợi noacutei ldquoBiết nhưng caacutei biết đoacute cograven rất

yếurdquo Rất yếu Tức lagrave vigrave nghiệp lực yếu necircn bị những lượn soacuteng của dograveng tacircm thức locirci

35

keacuteo đọa đagravey vagraveo cỏi luacircn hồi Những lượn soacuteng nghịch duyecircn khổ đau đoacute nếu quyacute Phật

tử chiếu kiến vagraveo mới thấy tuy nghịch duyecircn khốn khổ thật nhưng bản chất noacute vocirc thường

khocircng tự taacutenh Caacutei gigrave thấy được bản chất vocirc thường khocircng tự taacutenh đoacute Hiểu được vagrave

sống được với noacute tự dưng migravenh [coacute matildenh lực THL] vượt thoaacutet ra được nghịch duyecircn đoacute

(Trong bagravei Hatildey luocircn quaacuten niệm về caacutei chết trong cuộc sống đời thường Đại Đức Thiacutech

Khế Định giảng Tại Chugravea Phật Đạo (Đức) năm 2009)

Thiền Sư Sugraveng Sơn thế danh lagrave Lyacute Đức Nhacircn sanh ngagravey 04 Thaacuteng 7 năm 1927 tại lagraveng

Sun-Cheon phiacutea Bắc thủ phủ Bigravenh Nhưỡng bacircy giờ lagrave Bắc Triều Tiecircn Cha ocircng lagrave một

kỹ sư Cocircng Chaacutenh vagrave mẹ lagrave người nội trợ đatildem đang Cả hai sugraveng đạo Hội Thaacutenh Tin

Lagravenh Trưởng latildeo (Presbyterians) Dĩ nhiecircn thuở nhỏ ocircng cũng sugraveng đạo Tin Lagravenh nhưng

vigrave hoagraven cảnh lịch sử của Đại Hagraven thời đoacute vagrave nhacircn duyecircn nghiệp quả đưa ocircng đến với Phật

Phaacutep vagrave trở thagravenh thiền sư nổi danh

Muốn Tỏ Ngộ Lagrave Một Sai Lầm Lớn Thiền sư Sugraveng Sơn Khai Thị về Sự Sai Lầm của

Lục Tổ Những năm trước đacircy luacutec cograven sanh tiền Thiền sư Sugraveng Sơn vagrave một số mocircn sinh

của ocircng đatilde đến thăm Trung Quốc chiecircm baacutei những ngocirci chugravea danh tiếng vagrave những thaacutenh

tiacutech gắn liền với lịch sử Thiền Tocircng nước nagravey Họ gặp caacutec tu sĩ Phật giaacuteo vagrave những vị

thầy dạy Thiền tất cả chagraveo đoacuten đoagraven một caacutech nồng nhiệt

Nơi đầu tiecircn đoagraven đến viếng lagrave chugravea Lục Thaacutep (Liu Rocircng) tại Quảng Chacircu vagrave kế lagrave một

ngocirci chugravea Lacircm Tế coacute gần 1400 tuổi Thiền sư Sugraveng Sơn vagrave caacutec mocircn sinh của ocircng đatilde được

tham dự một ldquotuardquo du lịch qua những ngocirci chugravea cổ vagrave caacutec đại thaacutep bởi vị truacute trigrave hướng

dẫn Đoacute lagrave Đại sư Sul Bong người đatilde giới thiệu caacutec kiến truacutec khaacutec nhau vagrave một số dự aacuten

được sửa chữa phục hồi vigrave đatilde bị đập phaacute bởi Hồng Vệ Binh đưa đến tổn thất lịch sử vagrave

suy đồi văn hoacutea Trung Hoa trong cuộc Caacutech mạng Văn hoacutea vagrave Trăm Hoa Đua Nỡ cuồng

tiacuten của Cộng Sản Tagraveu Cuối cugraveng họ đến hội trường Lục Tổ đoagraven rất vinh dự được tới

đacircy vigrave noacute tạo necircn một ấn tượng thật sacircu sắc

Họ đatilde thảo luận becircn trong hội trường trecircn tường coacute treo lecircn bagravei thơ nổi tiếng của đức Lục

tổ viết bằng chữ Haacuten trong một caacutei khung gỗ Với tất cả những mocircn sinh của caacutec trường

phaacutei Thiền bagravei thơ nagravey coacute tầm quan trọng rất lớn trong việc thagravenh lập truyền thống Thiền

Tocircng tại Trung Quốc Nhưng đối với caacutec nhagrave sư Trung Hoa đặc biệt bagravei thơ nagravey được

coi như một sự tocircn kiacutenh thiecircng liecircng noacutei về bản thể tuyệt đối của Tổ Sư Thiền

Khi thầy truacute trigrave chugravea Liu Rong Thiền sư Sugraveng Sơn vagrave những mocircn sinh của migravenh nhigraven vagraveo

bagravei thơ treo trecircn tường tại hội trường Lục Tổ Sugraveng Sơn noacutei

ndashVới bagravei thơ nagravey Lư Cư Sĩ Huệ Năng đatilde được cocircng nhận vagrave trở thagravenh vị Tổ Sư Thiền

đời thứ 6 Nhưng coacute một sai lầm trong bagravei thơ nagravey Bạn lagrave người truacute trigrave ngocirci chugravea bạn coacute

nhigraven thấy sai lầm của đức Lục Tổ khocircng

Thật lagrave một cuacute sốc bất ngờ thầy trụ trigrave chỉ tay vagraveo bagravei thơ hỏi ldquoSai lầm của đức Lục tổ ư

Tocirci khocircng thể tưởng tượng nỗi Vagraveo dograveng nagraveordquo

36

ndashKhocircng khocircng Sugraveng Sơn trả lời Khocircng phải caacutec dograveng chữ nagravey mdash caacutec dograveng kệ đều

chiacutenh xaacutec Caacutec mẫu tự đều chiacutenh xaacutec Nhưng yacute nghĩa bagravei kệ nagravey lagrave một sai lầm lớn Nếu

noacutei ldquoXưa nay khocircng một vật tức đatilde lagrave một sai lầm lớn Bởi vigrave nếu bạn thực sự tin rằng

ldquoXưa nay khocircng một vật tức lagrave ldquoBản thể khocircng coacute gigraverdquo thậm chiacute khocircng thể viết hoặc noacutei

Như vậy đatilde tạo ra một caacutei gigrave rồi Đoacute lagrave sai lầm đầu tiecircn

Ngoagravei ra đức Lục Tổ đatilde tạo ra ba hạt bụi mdash Thứ nhất bụi ldquoXưa nay khocircng một vậtrdquo

Thứ hai bụi Bồ Đềrdquo vagrave Thứ ba bụi ldquogương saacuteng chẳng phải đagravei Vigrave vậy lagravem thế nagraveo

ngagravei coacute thể noacutei trong dograveng kệ cuối cugraveng Chỗ nagraveo cograven diacutenh bụi Đatilde coacute nhiều rất nhiều

bụi trong bagravei thơ nagravey Thật lagrave macircu thuẫn Vigrave vậy toagraven bộ bagravei thơ nagravey lagrave một sai lầm lớn

Sau đoacute Thiền sư Sugraveng Sơn nhigraven vagraveo thầy truacute trigrave người coacute đocirci mắt vẫn mở rộng tỏ vẻ

ngạc nhiecircn Thiền sư hỏi

ndashLagravem thế nagraveo bạn coacute thể chỉnh sửa lại bagravei thơ nagravey

Thầy trụ trigrave trả lời

ndashVacircng khi Lục tổ đatilde viết Xưa nay khocircng một vật tức lagrave ngagravei đatilde đề cập đến cụm từ

trong Kinh Kim Cang Tất cả higravenh tướng đều hư dối khocircng thật Nếu bạn thấy caacutec phaacutep

sanh khởi cũng như lagrave hoại diệt bạn coacute thể thấy được chacircn taacutenh (Như lai) Đoacute lagrave những

gigrave Lục Tổ muốn tỏ bagravey

Thiền sư Sugraveng Sơn noacutei

ndashVacircng đoacute lagrave nguyecircn tắc của Taacutenh Khocircng Thầy thủ tọa Thần Tuacute đatilde viết về Sắc tức lagrave

khocircng Khocircng tức lagrave sắcrdquo Bagravei thơ của Lục Tổ cho thấy khocircng Sắc khocircng Khocircng Noacutei

caacutech khaacutec thầy thủ tọa bị diacutenh mắc với sự vocirc thường của ngocircn từ hiện tượng trong khi

Lục Tổ bị diacutenh mắc với taacutenh Khocircng Tất cả đều coacute yacute nghĩa mdash Tuệ giaacutec Tuy nhiecircn Chacircn

thật ngữ lagrave Sắc tức Sắc Khocircng tức Khocircng Bạn coacute thể đaacutenh ngatilde bagravei thơ của Lục Tổ từ

quan điểm bất nhị của Sắc tức Sắc Khocircng tức Khocircngrdquo được chăng

Sư trụ trigrave noacutei

ndashỒ trecircn thực tế mở miệng đatilde lagrave một sai lầm rồi

Thiền sư hỏi

ndashVậy thigrave lagravem thế nagraveo bạn coacute thể mở miệng ngay cả khi noacutei điều đoacute

Thầy trụ trigrave lấy hai bagraven tay bịt miệng migravenh lại rồi noacutei

ndashỒ vacircng Tocirci đatilde tạo ra một sai lầm

(Muốn Tỏ Ngộ Lagrave Một Sai Lầm Lớn Thiền sư Sugraveng Sơn Khai Thị Thiacutech Giaacutec Nguyecircn

chuyển tiếng Việt Sự Sai Lầm của Lục Tổ)

37

Trecircn Thư Viện Hoa Sen website Trong yacute kiến bạn đọc coacute những tư nghị rất hấp dẫn vagrave

đầy thuacute vị

Tuệ Thiền (Lecirc Baacute Bocircn) Lắng nghe những noacutei năng trong tacircm (tacircm ngocircn) thầm ngộ được

yacute căn (chủ thể của tacircm ngocircn vọng tưởng) thigrave Chacircn tacircm (tức Tacircm thấy biết-vocirc ngocircn vocirc

niệm) hiện tiền Tri huyễn tức li li huyễn tức giaacutec (Kinh Viecircn Giaacutec)

Bagravei kệ của Lục Tổ mang nội hagravem ldquovocirc tướng vocirc niệm vocirc trụrdquo trong Phaacutep Bảo Đagraven Kinh

cũng lagrave nội hagravem ldquokhocircng vocirc tướng vocirc taacutecrdquo trong kinh Phật Noacutei theo ngocircn từ của kinh

Lăng Nghiecircm lagrave ldquoSinh diệt diệt dĩ tịch diệt hiện tiềnrdquo-(Sinh diệt đều diệt tịch diệt hiện

tiền)

Bill Ocircng nagravey vui negrave Lục tổ phaacute Thần Tuacute cograven ổng phaacute Lục tổ

Lecirc Huy Trứ Lục tổ phaacute Thần Tuacute Thiền sư Sugraveng Sơn hậu bối phaacute Lục Tổ nhưng lại lọt

vagraveo vograveng Thần Tuacute ndash vigrave coacute 3 giọt bụi necircn phải thường lau chugravei cho đến khi bụi lagrave bụi

gương lagrave gương Bụi khocircng lagrave gương gương khocircng lagrave bụi thigrave cũng lagrave khocircng sai khocircng

đuacuteng Khocircng bất nhất lẫn bất nhị Thật ra Lục Tổ lsquoKhocircngrsquo để lại lsquoKhocircngrsquo hạt bụi nagraveo vigrave

Ngagravei lsquoKhocircngrsquo viết bagravei thơ đoacute Tocirci suy đoaacuten Lục Tổ đatilde tiecircn đoaacuten trước sẽ coacute kẽ hậu sinh

muốn lagravem khả uacutey như gagraven tăng Sugraveng Sơn muốn phaacute Tổ necircn Ngagravei nhờ người khaacutec viết

dugravem nhờ họ để bụi kệ trecircn tường

Bật thaacutenh nhacircn giaacutec ngộ coacute phong thaacutei phi thường đoacute Họ khocircng lagravem magrave khocircng phải

khocircng lagravem Vocirc vi nhi vocirc bất vi Tương tự như yacute của Bugravei Giaacuteng viết về Thiền Sư Tuệ Sỹ

trong lsquoĐi vagraveo cotildei thơ Tuệ Sỹrsquo ldquoNgười thi sĩ xuất chuacuteng xuất thần thường coacute phong thaacutei

khaacutec thường đoacute Họ noacutei tất iacutet magrave noacutei rất nhiều Họ noacutei rất nhiều magrave chung quy hồ như

chẳng thấy gigrave hết Họ noacutei cho họ magrave như noacutei hết cho mọi người Noacutei cho mọi người magrave

cơ hồ chẳng bận tacircm gigrave tới chuyện thiecircn hạ nghe hay chẳng nghe Nỗi vui nỗi buồn của

họ dường như chẳng phi giống lối vui buồn của chuacuteng ta Do đoacute chuacuteng ta traacutech moacutec họ

một caacutech lệch lạc hết cả (par manque de justice interne)rdquo

Lục Tổ đatilde khocircng lagravem gigrave ngược với tự nhiecircn Khi khocircng lagravem những gigrave ngược với tự nhiecircn

hay noacutei như Needham đừng ngược đường đi của sự vật thigrave người ta hogravea hợp với đạo vagrave

hagravenh động mang lại thagravenh quả Lời Latildeo Tử ldquoKhoacute vagrave Dễ cugraveng thagravenh Cao vagrave Thấp cugraveng

chiều Giọng vagrave Tiếng cugraveng họa Trước vagrave Sau cugraveng theordquo Đoacute lagrave yacute nghĩa cacircu noacutei xem ra

biacute hiểm của Latildeo Tử ldquokhocircng lagravem magrave khocircng coacute gigrave lagrave khocircng lagravem (vocirc vi nhi vocirc bất vi) Cặp

đối cực acircm dương khocircng phải chỉ lagrave nguyecircn lyacute nền tảng của toagraven bộ văn hoacutea Trung Hoa

Khổng Giaacuteo coacute tiacutenh suy luận nam tiacutenh hoạt động vagrave tỏ lộ Latildeo Giaacuteo ngược lại nhấn

mạnh tiacutenh chất trực giaacutec nữ tiacutenh huyền vi vagrave mềm mỏng của acircm nhu Latildeo Tử noacutei

ldquoĐừng biết rằng migravenh biết đoacute lagrave hayrdquo vagrave ldquoThaacutenh nhacircn lagravem magrave khocircng hagravenh động dạy magrave

khocircng dugraveng lờirdquo Latildeo Giaacuteo cho rằng khi trở lại tiacutenh acircm tiacutenh mềm yếu của tự tiacutenh con

người thigrave dễ sống một cuộc đời hogravea hợp với Đạo hơn Cứu caacutenh đoacute được Trang Tử noacutei rotilde

nhất khi mocirc tả về một thiecircn đường Latildeo Giaacuteo ldquoTrước khi sự hỗn loạn xảy ra người thời

xưa coacute một sự yecircn tĩnh sự yecircn tĩnh của toagraven thế giới Thời đoacute Acircm vagrave Dương cograven hogravea

hợp vagrave tĩnh lặng sự tĩnh lặng vagrave vận động điều hogravea nhau khocircng chướng ngại bốn mugravea

đuacuteng giờ giấc tuyệt khocircng một vật xảy ra khocircng đuacuteng thời tuyệt khocircng sinh linh nagraveo

38

chết trước thời hạn Thời đoacute con người coacute đủ khả năng hiểu biết mọi việc nhưng họ

khocircng hề sử dụng đến khả năng đoacute Đoacute lagrave điều magrave ta gọi lagrave lsquonhất thể tuyệt đốirsquo Thời đoacute

khocircng coacute hagravenh động gigrave cả tất cả chỉ lagrave sự biểu hiện liecircn tục của tiacutenh hồn nhiecircnrdquo Đoacute lagrave

thời của khocircng vocirc minh khi đatilde coacute đủ khả năng hiểu biết mọi việc thigrave cần sử dụng đến

khả năng gigrave nữa để hiểu biết mọi việc Khi đatilde lagrave Phật thigrave cần phaacutep gigrave nữa để thagravenh Phật

3 Như khocircng magrave Coacute magrave Coacute cũng Như Khocircng

Tocirci xin Phật Giaacuteo hoacutea lời của Krauss Vũ trụ từ đacircu ra Trước đoacute lagrave gigrave Vagrave cuối cugraveng tại

sao thagrave Coacute cograven hơn Khocircng Khocircng phải coacute thể Coacute từ Khocircng ra Coacute sẽ luocircn luocircn từ

Khocircng magrave Coacute ldquoWhere did the universe come from What was there before it What will

the future bring And finally why is there something rather than nothing Not only can

something arise from nothing something will always arise from nothingrdquo (A Universe

from Nothing Why There Is Something Rather than Nothing Atria Books physicist

Lawrence Krauss)

Tacircm lagrave Lograveng Như Khocircng cũng Như Coacute Lograveng lagrave Tacircm Như Coacute cũng Như Khocircng Lograveng lagrave

Tacircm higravenh như đacircu cũng Như Khocircng coacute Tacircm lagrave Lograveng higravenh như đacircu cũng Như coacute Khocircng

Giaacutec rồi thigrave chợt bừng lecircn như lửa saacuteng Ngộ rồi thigrave lagrave một tiếng seacutet hư khocircng

(Phỏng theo bản nhạc Tigravenh Coacute Như Khocircng của Nhạc Sĩ Trần Thiện Thanh Tigravenh lagrave tigravenh

nhiều khi khocircng magrave coacute Tigravenh lagrave tigravenh nhiều luacutec coacute như khocircngTigravenh lagrave tigravenh nhiều nơi đacircu

cũng coacute Tigravenh lagrave tigravenh dugrave coacute cũng như khocircngRồi thigrave chợt bừng lecircn như lửa noacuteng Rồi thigrave

lagrave một tiếng seacutet thinh khocircng)

Sư lecircn choacutet đỉnh rừng thiền

Trong tim chợt thắp một rừng tagrave dương

(Phạm Thiecircn Thư)

William James noacutei Tacircm thức thocircng thường tỉnh taacuteo của chuacuteng ta tacircm thức suy luận

như chuacuteng ta gọi tecircn chỉ lagrave một dạng đặc biệt của tacircm thức trong luacutec xung quanh đoacute

chỉ caacutech một tấm magraven mỏng [vocirc minh THL] coacute nhiều dạng của tacircm thức hoagraven toagraven

khaacutec đang sẵn sagraveng [tư duy THL]

Quaacute trigravenh tri giaacutec lagrave một quaacute trigravenh duyecircn sanh giữa vật thể (trần) hệ thống giaacutec quan

(căn) vagrave yacute thức (thức) Nhacircn duyecircn sanh lagrave do những nguyecircn nhacircn (nhacircn) vagrave những điều

kiện duyecircn khỡi (conditions) hoagraven cảnh (sở tại) Thiếu một nguyecircn nhacircn hay một điều

kiện trecircn kết quả tri giaacutec sẽ hoagraven toagraven khaacutec biệt đi Yacute thức (mind) gắn liền với thacircn thể

(body) vagrave giaacutec quan necircn những giới hạn của giaacutec quan cũng lagrave những giới hạn của yacute thức

Như đatilde noacutei chuacuteng ta diễn dịch thế giới vũ trụ bằng một loại ngocircn ngữ lấy thacircn thể vocirc

thường lagravem chuẩn để tứ cuacute nhị nguyecircn Ngay cả caacutei tocirci cũng lagrave một kyacute ức Tất cả caacutec tế

bagraveo trong thacircn thể chuacuteng sinh lẫn con người đều thay đổi mới từng phuacutet tất cả đều đatilde

ldquoluacircn hồi taacutei sanhrdquo khocircng cograven coacute thacircn thể của tocirci thaacuteng trước Tacircm thức con người trocirci

theo một chiều với những yacute tưởng chợt đến rồi vụt đi vocirc thường thay đổi từng saacutetna Noacutei

chung magraveu sắc acircm thanh hương vị cảm xuacutec yacute thức hellip đều lagrave những quy trigravenh tri giaacutec

do hệ thống giaacutec quan vagrave tacircm triacute thực thi từ những quaacute trigravenh tiến hoacutea của lượng tử magrave ra

39

Chuacuteng chỉ coacute thực coacute yacute nghĩa từ sự diễn dịch của hệ thống ngũ uẩn của riecircng mỗi caacute

nhacircn Thế giới như chuacuteng ta thấy lagrave một quaacute trigravenh diễn dịch hay lagrave một quaacute trigravenh tưởng

tượng của yacute thức về sự vật vagrave sự việc chứ khocircng phải chiacutenh lagrave sự vật hay sự việc ấy

Chuacuteng ta sống trong tưởng tượng của ngũ uẩn của chiacutenh mỗi caacute nhacircn magrave đatilde lagrave tưởng

tượng thigrave chỉ tương đối hoặc hoagraven toagraven lagrave ảo tưởng chứ khocircng hẳn lagrave thực tại Triacute tưởng

tượng lagrave moacuten quagrave saacuteng tạo tuyệt vời của nhacircn sinh Tất cả văn minh kiến thức khoa học

cũng từ tưởng tượng magrave tạo thagravenh magrave hiện hửu trecircn đời Tất cả từ Tacircm tưởng

Coacute thể caacutec chiều tưởng tượng của dạng yacute thức nagravey khocircng hẳn lagrave những chiều trong

thuyết đặc biệt tương đối [hẹp] (Special Theory of Relativity) của Einstein trong đoacute caacutec

chuyển động tương đối với vận tốc khocircng thay đổi nhưng điều nổi bật lagrave nhờ tưởng

tượng của khoa học đatilde đưa chuacuteng ta đến gần một khaacutei niệm về khocircng gian vagrave thời gian

tương đối gần giống với những khaacutei niệm của Phật Giaacuteo Trong thiền định thigrave hagravenh giả

đạt tới một điểm magrave sự khaacutec biệt giữa người quan saacutet hoagraven toagraven tiecircu tan nơi đoacute chủ thể

vagrave khaacutech thể thống nhất lagravem một trong một toagraven thể bất khả phacircn Dường như họ đatilde đạt

được một dạng yacute thức phi thường trong đoacute họ chuyển hoacutea được thế giới ba chiều vagrave

chứng thực được một thực tại bốn chiều hay chiều cao hơn Thế necircn Sri Aurobindo

mới noacutei về một ldquothay đổi tinh tế noacute cho pheacutep thấy bộ mặt trong dạng thức của một

chiều thứ tưrdquo Stephen Hawing cograven noacutei đến khocircng gian thứ 11st

Lyacute thuyết về sự cong của khocircng thời gian được gọi lagrave Thuyết Tương Đối Tổng Quaacutet

[Suy Rộng] (General Theory of Relativity) của Einstein trong đoacute bao gồm caacutec chuyển

động khocircng đều vagrave ảnh hưởng của trọng trường (gravity) Thuyết Tương Đối Tổng Quaacutet

khaacute phức tạp nhưng thuyết nagravey đatilde giuacutep caacutec khoa học gia tiecircn đoaacuten chiacutenh xaacutec về nguồn

gốc vũ trụ vagrave cho pheacutep caacutec khoa học gia tiacutenh ngược thời gian trở lại thời điểm của Big

Bang Thuyết tương đối Tổng Quaacutet đatilde thay đổi hoagraven toagraven quan niệm nguồn gốc của vũ

trụ Một vũ trụ tĩnh coacute thể tồn tại matildei matildei hoặc coacute thể được tạo ra với higravenh dạng hiện

nay của noacute tại một thời điểm nagraveo đoacute trong quaacute khứ Khoa học gia suy luận nếu bacircy giờ

caacutec thiecircn hagrave đang rời xa nhau với tốc độ rất nhanh điều đoacute coacute nghĩa lagrave trong quaacute khứ

chuacuteng đatilde từng rất gần nhau Họ kết luận khoảng 147 tỷ năm trước đacircy những thiecircn hagrave

nagravey đatilde từng gom lại với nhau với một độ neacuten rất vĩ đại đến độ bất động Trạng thaacutei neacuten

đặc thagravenh một khối vi trần nagravey được một linh mục Cocircng Giaacuteo tecircn lagrave Georges Lemaitre

người đầu tiecircn nghiecircn cứu về nguồn gốc của vụ trụ gọi lagrave ldquonguyecircn tử nguyecircn thủyrdquo magrave

ngagravey nay chuacuteng ta gọi lagrave big bang Bacircy giờ thuyết tương đối khocircng cograven đuacuteng tại thời

điểm vụ nổ lớn vigrave khocircng tương hợp được với lyacute thuyết lượng tử một tư tưởng caacutech

mạng khoa học vagraveo thời điểm đầu thế kỷ 20th bắt đầu từ Max Plank 1900 ở Berlin

khaacutem phaacute ra rằng bức xạ phaacutet ra từ caacutec vật thể noacuteng đỏ coacute thể được giải thiacutech nếu aacutenh

saacuteng chỉ coacute thể được phaacutet ra hoặc bị hấp thụ theo những lượng rời rạc được gọi lagrave caacutec

lượng tử (quanta) Đacircy lagrave một trời suy luận tigravem togravei nghiecircn cứu tiacutenh toaacuten thử nghiệm

của khoa học chuacuteng ta hatildey tạm chấp nhận nguồn gốc của vũ trụ khởi đầu lagrave tương đối

lsquonhư vậyrsquo đi cho đến khi khoa học tigravem ra những lyacute thuyết tương đối mới lạ hơn như lịch

sử đatilde luocircn luocircn tương đối chứng minh vagrave tương đối lập đi lập lại lagrave khoa học luocircn luocircn

tương đối đổi yacute Khoa học cograven đổi yacute lagrave cograven saacuteng tạo khoa học cố chấp khocircng đổi yacute nữa

lagrave khoa học đatilde đi vagraveo ngotilde chết

40

Ngược lại Phật Giaacuteo khocircng chấp nhận coacute điểm khởi đầu nguyecircn thủy của vũ trụ magrave

quan niệm vũ trụ vocirc thủy vocirc chung Khaacutec với khoa học quan niệm nagravey của Phật Giaacuteo

chưa cần phải xeacutet lại hay đổi yacute thường xuyecircn như khoa học Thuyết Tương Đối trong

Phật Giaacuteo tổng quaacutet viecircn diệu hơn với quan niệm mọi sự vật trecircn thế gian chỉ lagrave như

điện như ảo tương đối tạm bợ vocirc thường vagrave luocircn biến đổi Tự noacute đatilde đổi yacute đổi dạng

thay higravenh trong saacutetna Điều nagravey coacute nghĩa lagrave higravenh sắc vagrave tiacutenh chất của vạn vật luocircn luocircn

biến đổi tugravey theo nhacircn duyecircn cảnh giới trong đoacute sự vật thể hiện Trong Phật Giaacuteo vagrave Vũ

Trụ Giaacuteo Sư Trần Chung Ngọc viết Noacutei một caacutech giản dị thigrave tương đối coacute nghĩa lagrave

ldquothấy vậy magrave khocircng phải vậyrdquo bởi lẽ tugravey theo quan điểm vagrave vị thế quan saacutet của mỗi

người (hệ thống qui chiếu riecircng) higravenh sắc vagrave tiacutenh chất của một vật coacute thể khaacutec nhau

Ngoagravei ra tiacutenh tương đối trong Phật Giaacuteo cograven thấy rotilde trong luật ldquovocirc thườngrdquo Tiacutenh tương

đối trong Phật Giaacuteo khocircng coacute gigrave lagrave lạ vigrave ldquoVạn phaacutep duy tacircm tạordquo magrave tacircm của mỗi người

mỗi khaacutec mỗi người coacute một nghiệp riecircng vagrave sống trong một cảnh giới riecircng [cho necircn

tạo ra nghiệp quả nhacircn duyecircn riecircng biệt Tương tự như Phaacutep vocirc vi THL] Trong khi đoacute

thuyết Tương Đối Đặc Biệt (Hẹp) mocirc tả sự thể hiện khaacutec nhau của caacutec thực thể vật chất

tugravey theo quan điểm của quan saacutet viecircn (đuacuteng ra lagrave tugravey theo trạng thaacutei di chuyển tương đối

giữa caacutec quan saacutet viecircn) nhưng đồng thời thuyết nagravey cũng định nghĩa sự bất biến (khocircng

thay đổi) hay tiacutenh tuyệt đối của caacutec thực thể vật chất [Tương tự như Phaacutep hửu vi THL]

Astrophysicist George F R Ellis cho biết lagrave nhiều nhagrave thiecircn văn học đatilde dấu diếm lagrave họ

đatilde chọn mẫu vũ trụ căn cứ trecircn quan điểm vagrave vị thế quan saacutet của mỗi người (hệ thống

qui chiếu riecircng Frames of Reference) đều nagravey chứng tỏ lagrave kết quả quan saacutet vagrave kết luận

sẽ tương đối khaacutec nhau tuy khocircng dễ gigrave chứng minh lagrave họ khocircng đuacuteng Nhagrave Vật Lyacute

Học Robert Gentry Nobel laureate Dr Hannes Alfveacuten Giaacuteo Sư Geoffrey Burbidge Dr

Halton Arp vagrave nhagrave thiecircn văn nổi tiếng của Anh Quốc Sir Fred Hoyle cũng đồng yacute với

nhận xeacutet lsquongười mugrave sờ voirsquo nagravey với vagravei khẻ hở đầy nghi vấn trong thuyết big bang

Tuy nhiecircn trong khuocircn khổ hệ thống qui chiếu của khoa học thigrave hai kết quả của hai

thuyết tương đối trecircn lại hoagraven toagraven phugrave hợp với nhau nghĩa lagrave trong sự tương đối thay

đổi coacute sự khocircng tuyệt đối đổi thay Đacircy chiacutenh lagrave một điểm sacircu sắc trong thuyết tương

đối hẹp của Einstein Dĩ nhiecircn quan niệm về caacutei ldquomột tuyệt đối nhất thể bất nhịrdquo

trong Phật Giaacuteo hiển nhiecircn lagrave thacircm diệu viecircn giaacutec khocircng bị giới hạn phacircn biệt nhị

nguyecircn như caacutei tuyệt đối tương đối của khoa học

Trong thuyết Tương Đối tất cả những kết quả nagravey đều coacute thể chứng minh bằng toaacuten

học vagrave đặt song song với một số quan niệm trong Phật Giaacuteo để chuacuteng ta coacute thể quaacuten

chiếu dễ dagraveng Đối với một quan saacutet viecircn đứng yecircn thigrave Kiacutech thước của một vật đang di

chuyển sẽ cagraveng thu nhỏ hay ngắn lại nếu vận tốc di chuyển của vật đoacute cagraveng tăng vagrave vật

đoacute sẽ biến mất dưới con mắt của quan saacutet viecircn khi vận tốc đạt tới vận tốc của aacutenh saacuteng

trong chacircn khocircng Trong Phật Giaacuteo quan niệm mang nuacutei Tu Di đặt trecircn đầu một sợi

locircng magrave nuacutei khocircng hề thu nhỏ lại cũng như đầu sợi locircng khocircng cần phải nở rộng ra

khocircng phải hoagraven toagraven lagrave một quan niệm hoang đường khocircng tưởng nếu chuacuteng ta yacute thức

được rotilde tiacutenh tương đối du hagravenh của khocircng gian lượng tử Đoacute cũng lagrave yacute nghĩa trong

kinh khocircng tăng khocircng giảm khocircng thecircm khocircng bớt vagrave sắc bất thị khocircng khocircng bất

thị sắc Khoa học mới khaacutem phaacute ra tổng số của energy của tất cả vật chất trong vũ trụ

triệt tiecircu với con số zero Nhưng chỉ những khoa học gia nagraveo coacute đọc một chuacutet về Phật

41

Giaacuteo mới biết con số zero (0) đoacute khocircng phải lagrave 0 magrave lagrave Ɵ (Khocircng emptiness) Thocircng

minh hơn nữa họ cograven biết cacircn đo kiacutech thước vagrave trọng lượng của vũ trụ hiện hữu nhưng

họ đatilde đo kết quả sai vigrave họ vẫn chưa ngộ được chữ Khocircng trong Đạo Phật

In the article Whats the Total Energy In the Universe by Natalie Wolchover

ldquoConsidering the amount of energy packed in the nucleus of a single uranium atom or

the energy that has been continuously radiating from the sun for billions of years or the

fact that there are 1080 particles in the observable universe it seems that the total energy

in the universe must be an inconceivably vast quantity But its not its probably zero

Light matter and antimatter are what physicists call positive energy And yes theres

a lot of it (though no one is sure quite how much) Most physicists think however that

there is an equal amount of negative energy stored in the gravitational attraction that

exists between all the positive-energy particles The positive exactly balances the

negative so ultimately there is no energy in the universe at allrdquo

4 Thuở ban đầu ấy

Thuở ban đầu khoacute quecircn ấy được Thiền Sư Chacircn Nguyecircn diễn tả trong saacutech Thiền Tocircng

Bản Hạnh

Thuở xưa trời đất chưa sanh

Cha mẹ chưa coacute thật migravenh Chacircn Khocircng

Chẳng coacute tướng mạo higravenh dung

Tịch quang phổ chiếu viecircn đồng thaacutei hư

Thiền Sư Chacircn Nguyecircn họ Nguyễn tecircn Nghiecircm tự lagrave Đigravenh Lacircn người lagraveng Tiền Liệt

huyện Thanh Hagrave tỉnh Hải Dương Ocircng sinh năm 1647 nhacircn đọc sự tiacutech Thiền Sư Huyền

Quang dograveng Truacutec Lacircm Yecircn Tử ngagravei thấy cổ nhacircn ngagravey xưa dọc ngang lừng lẫy magrave cograven

chaacuten sự cocircng danh nữa migravenh lagrave học trograve Cacircu nagravey taacutec động matildenh liệt vagraveo nội tacircm của

Nguyễn Nghiecircm necircn ocircng quyết dứt bỏ tất cả vagrave đi xuất gia năm 19 tuổi

Khoa học gia khocircng bao giờ ngừng tigravem togravei nghiecircn cứu khaacutem phaacute để thỏa matilden nhu cầu

đogravei hỏi của chuacuteng sinh Với kiến thức thocircng thaacutei triacute tưởng tượng phong phuacute cugraveng tiacutenh tograve

mograve luocircn tigravem togravei những điều mới lạ lẫn thiacutech thuacute khaacutem phaacute vagrave phaacutet minh khocircng ngừng của

những khối oacutec thocircng minh vĩ đại nagravey magrave nhacircn loại mới coacute những tiện nghi văn minh ngagravey

hocircm nay Khoa học khocircng những đaacutep ứng được những văn minh vật chất nhưng cũng

giuacutep iacutech rất nhiều trecircn phương diện tacircm lyacute của nhacircn loại Khocircng phải khoa học phủ nhận

hay khocircng chuacute trọng đến vấn đề tacircm linh huyền biacute nhưng vigrave những điều nagravey khocircng logic

vagrave khoacute coacute thể chứng minh được theo tinh thần khoa học Trecircn phương diện khoa học

huyền biacute Phật Giaacuteo lagrave giải đaacutep ổn thỏa cho nhu cầu chuacuteng sinh

Caacutec định lyacute mới đacircy do Steven Hawking vagrave Roger Penrose chứng minh cho thấy rằng vũ

trụ phải coacute điểm bắt đầu nhưng họ cũng thuacute nhận lagrave vũ trụ khocircng cho biết nhiều thocircng tin

về bản chất của sự khởi đầu đoacute Hay noacutei trắng ra lagrave Steven Hawking vagrave Roger Penrose

khocircng biết gigrave hơn thay vigrave vũ trụ khocircng cho họ biết về noacute Họ noacutei vũ trụ bắt đầu bằng

42

một vụ nổ lớn từ một điểm magrave ở đoacute toagraven bộ vũ trụ vagrave tất cả mọi thứ trong đoacute bị neacuten vagraveo

một điểm coacute mật độ vocirc hạn Tại điểm nagravey thuyết tương đối tổng quaacutet của Einstein khocircng

cograven đuacuteng do đoacute khocircng thể dugraveng noacute để tiecircn đoaacuten vũ trụ bắt đầu như thế nagraveo Những nhận

xeacutet nagravey khocircng coacute gigrave mới lạ ai cũng biết rồi Điểm sai lầm đầy sacircn si (ignorance and

Aversion) của Penrose vagrave Hawking bắt nguồn từ mớ kiến thức tập tục vagrave suy luận vocirc

minh của khoa học nhưng khocircng biết sao những lyacute luận dựa trecircn thuần lyacute thuyết của họ

lại được đa số cocircng nhận lagrave định lyacute Đa số định lyacute khoa học nhacircn văn luocircn thay đổi nay

đuacuteng mai sai Họ chứng minh thuyết tương đối tổng quaacutet của Einstein lagrave khocircng đuacuteng căn

cứ trecircn căn bản sai lầm của nhất thể tuyệt đối Dugraveng caacutei thuyết tương đối đi tigravem caacutei lyacute

tuyệt đối lagrave điều sacircn si keacutem triacute tuệ như đi tigravem sừng thỏ locircng rugravea mograve trăng đaacutey nước Caacutei

lsquothuở ban đầu ấyrsquo lagrave caacutei gigrave trước khi big bang đatilde được tocircn giaacuteo vagrave nhiều người tranh luận

với một rừng saacutech vở khocircng phải lagrave đề tagravei mới lạ Khoa học cho đoacute lagrave cacircu hỏi lagrave vocirc

nghĩa Phật Giaacuteo gọi lagrave vocirc sanh vocirc diệt vocirc thủy vocirc chung Khocircng thể nghĩ bagraven qua giới

hạn ngocircn ngữ nhưng phải qua tuệ nhatilden của giaacutec ngộ

Penrose vagrave Hawking vigrave khocircng thể biết gigrave hơn ngoagravei caacutei kiến thức khoa học lyacute thuyết đầy

đầu oacutec toaacuten học thocircng thaacutei với nhiều saacuteng kiến tưởng tượng necircn họ đổ thừa cho thuyết

tương đối của Einstein lagrave sai vigrave họ lsquokhocircng thể dugraveng noacute để tiecircn đoaacuten vũ trụ bắt đầu như thế

nagraveorsquo Đi tigravem lsquocaacutei điểm ban đầu ấyrsquo khocircng ra rồi đổ thừa Einstein sai lầm lagrave ngạo mạn

(arrogant) với những tiền nhacircn Necircn nhớ những khoa học gia tiền bối đatilde dugraveng thuyết

tương đối của Einstein để chứng minh thuyết big bang chứ Einstein khocircng phải lagrave cha đẻ

của thuyết big bang

Caacutei cocircng aacuten nagravey khocircng coacute gigrave phức tạp để magrave bagraven luận với một rừng saacutech vỡ từ trước đến

nay nhưng chỉ cần một niệm triacute tuệ lagrave kiến giaacutec Đơn giản caacutei bagravei luận Phật Giaacuteo vagrave

khoa học nagravey cũng khocircng cần phải dagravei giograveng văn tự hơn 304 trang [169958 words

617569 characters (no spaces) 786652 characters (with spaces) 3448 paragraphs and

12236 lines] magrave chỉ ngắn gọn trong lsquomột niệm triacute tuệrsquo lagrave thocircng suốt cả vũ trụ quan Như

Thi Sĩ Phạm Thiecircn Thư lsquođơn giảnrsquo trong Động Hoa Vagraveng lsquoThocirci thigrave thocirci nheacute coacute ngần ấy

thocircirsquo

Tuy nhiecircn con người khocircng muốn chấp nhận sự suy nghĩ đơn giản như vậy Vậy thigrave lagrave

caacutei vụ nỗ lớn hay Big Bang nagravey nguyecircn thủy từ đacircu ra Caacutei gigrave nổ ai nổ Cacircu hỏi vừa đặt

ra lagrave đatilde khocircng đuacuteng rồi vigrave danh từ Big Bang khocircng coacute cha đẻ chiacutenh thức Tất cả bắt đầu

vagraveo năm 1917 khi Einstein từ thuyết tương đối tổng quaacutet khai triển một mocirc higravenh vũ trụ

kiacuten bất động vigrave phi thời gian Năm 1924 Alexandre Friedmann một người Nga đề xuất

mocirc higravenh vũ trụ đang bagravenh trướng vagrave xaacutec định rằng thuyết tương đối thừa nhận cả hai giả

thuyết trecircn Tocirci xin gọi chủ thuyết vũ trụ vừa co vừa giản (vừa giản nở vừa thu hẹp

close and open) lagrave thuyết ba phải Phật Giaacuteo gọi lagrave lyacute trung đạo Thoạt nghe qua thigrave ba

phải thật nhưng thực tại theo tocirci noacute lagrave như vậy vigrave tocirci cảm thấy noacute như vậy Bất khả tư

nghị

Chuacuteng ta hatildey cứ tạm chấp nhận cha đẻ của Thuyết Big Bang lagrave Linh Mục Cocircng Giaacuteo vagrave

nhagrave thiecircn văn người Bỉ (Georges Lemaicirctre [1894-1966] Belgian cosmologist Catholic

priest and father of the Big Bang theory) Theo tagravei liệu tin tức năm 1931 coacute một tu viện

trưởng người Bỉ lagrave Georges Lemaitre lsquotưởng tượngrsquo rằng vũ trụ higravenh thagravenh từ một hạt duy

43

nhất tức từ sự nổ bừng của một nguyecircn tử nguyecircn thủy Lyacute luận của Lemaitre vừa coacute

tiacutenh caacutech lượng tử vừa coacute tiacutenh caacutech nhiệt động lực [tam muội chacircn hỏa] nếu người ta

tiacutenh đến entropi (noacutei chung khocircng coacute trật tự) thigrave trạng thaacutei ban đầu của vũ trụ phải lagrave một

trạng thaacutei trật tự tối đa khi vũ trụ bị thu hẹp thagravenh một phần tử duy nhất

Cacircu văn Linh Mục Cocircng Giaacuteo vagrave nhagrave thiecircn văn người Bỉ Georges Lemaicirctre lsquotưởng

tượngrsquo Caacutei thuật chuyện nagravey cho biết người viết lẫn khoa học vẫn cograven rất vocirc minh Tocirci

khocircng tin Georges Lemaitre lsquotưởng tượngrsquo magrave Ngagravei đatilde giaacutec ngộ vagrave chiếu kiến được vũ

trụ giai khocircng

Quan niệm Big Bang vừa từ đoacute xuất hiện Nhưng danh từ Big Bang chỉ ra đời vagraveo năm

1950 sau khi noacute được một trong caacutec người cocircng kiacutech noacute xử dụng trong một buổi phaacutet

thanh trecircn radio Anh quốc nhagrave thiecircn văn Fred Hoyle Sau đoacute lagrave một rừng saacutech vở toaacuten

học của những bộ oacutec vĩ đại nhất trong lịch sử nhacircn loại đatilde chứng minh thecircm về thuyết big

bang nagravey như lagrave một định lyacute gần như chacircn lyacute Tuy nhiecircn lịch sử đatilde chứng minh lagrave khoa

học luocircn luocircn đổi mới vagrave caacutec khoa học gia luocircn luocircn thay đổi định lyacute dugrave định lyacute được

định nghĩa như lagrave luocircn luocircn xatildey ra như thị tri kiến Định lyacute lagrave chacircn lyacute khocircng bao giờ sai

nhưng định nghĩa của định lyacute thigrave luocircn luocircn thay đổi cho necircn noacute luocircn luocircn đuacuteng chỉ thỉnh

thoảng sai vigrave chiacutenh thượng đế cograven chơi xuacutec xắc cầu mong vagraveo may rũi nữa huống hồ gigrave

con người chuacuteng ta Toacutem lại định lyacute lagrave chacircn lyacute được tuyệt đối xacircy dựng lecircn để magrave tương

đối triệt hạ xuống Phật Giaacuteo hoacutea một tiacute định lyacute lagrave chacircn lyacute khocircng viecircn trograven magrave meacuteo moacute

qua ngũ uẩn vocirc minh ngu muội của những người mugrave sờ chacircn lyacute Theo Baacutet Nhatilde Tacircm

Kinh Meacuteo moacute khocircng lagrave meacuteo moacute Cho necircn noacute lagrave meacuteo moacute Cagraveng boacutep cagraveng meacuteo Cagraveng moacute

cagraveng meacuteo Đoacute lagrave chacircn lyacute rốt raacuteo

Năm 1965 hai nhagrave thiecircn văn Arno Penzias vagrave Robert Wilson tigravenh cờ khaacutem phaacute ra một tia

vũ trụ đến từ caacutec vigrave sao Hiện tượng nagravey khẳng định giả thuyết Big Bang vagrave đatilde caacutem dỗ

lẫn khuyến khiacutech hagraveng trăm nhagrave vũ trụ luận tạo ra những giả thuyết mới Đề tagravei tranh catildei

chiacutenh của họ vẫn lagrave lực hấp dẫn cơ sở của thuyết tương đối vẫn cograven chotildei lại một caacutech

mạnh mẽ thuyết lượng tử Caacutec lyacute thuyết gia đatilde tigravem caacutech hogravea giải Sự suy luận của họ

dầu đẹp đẽ hợp lyacute đến đacircu cũng chỉ lagrave giả thuyết khocircng thể kiểm chứng được như trong

caacutec maacutey gia tốc hạt nhacircn hiện nay

Caacutec quan saacutet vagrave trắc nghiệm gần đacircy đatilde đaacutenh đổ nhiều mocirc higravenh vũ trụ hiện hagravenh Nhưng

vấn đề tuổi vũ trụ vagrave khối lượng vật chất bị mất trong vụ nổ Big Bang vẫn lagrave những đề tagravei

tranh luận socirci nổi giữa caacutec khoa học gia

Patrick Petitjean nhagrave thiecircn văn học tại Viện thiecircn văn vật lyacute Paris noacutei Caacutec mocirc higravenh vũ

trụ bắt đầu rạn nứt khắp mọi chỗ Chuacuteng tocirci khocircng cograven biết rotilde migravenh đang ở đacircu Oliver

Lefegravebre nhagrave thiecircn văn học của Đagravei thiecircn văn Paris-Meudon tiếp lời Dần dần caacutec quan

saacutet điều chỉnh lại caacutec mocirc higravenh Chuacuteng tocirci chứng kiến sự caacuteo chung của thời kỳ người ta

coacute thể đề ra những lyacute thuyết đầy hoang đường magrave khocircng bị một quan saacutet nagraveo hạn chế

Sự thực thigrave sau hơn 3 năm khi kiacutenh thiecircn văn khocircng gian Hubble được sửa chữa vagrave từ khi

sử dụng kiếng thiecircn văn Keck coacute đường kiacutenh 10 meacutet ở Hawaii thigrave caacutec lyacute thuyết vũ trụ dần

dần bị lay chuyển baacuteo trước giai đoạn higravenh thagravenh caacutec mocirc higravenh vũ trụ mới

44

Con người như con caacute sống vigrave nước dựa vagraveo thuyết big bang như lagrave một giải đaacutep cho

những khoắc khoải của tacircm tư chuacuteng ta từ đacircu phọt ra đacircy chứ chưa hoagraven toagraven thỏa matilden

vẫn bacircng khoacircng lagrave migravenh đang lagravem caacutei quaacutei gigrave ở đacircy vagrave lo lắng chết đi về đacircu Nhacircn loại

luocircn xacircy nhagrave trecircn caacutet như datilde tragraveng xe caacutet biển Đocircng nếu một ngagravey nagraveo đoacute khoa học

chứng minh thuyết big bang sai lầm thigrave chuacuteng ta cũng cugraveng nhau sụp đỗ rồi lại cugraveng nhau

đi tigravem một caacutei phao cứu mạng khaacutec để baacutem trụ vagraveo magrave tạm sống trong hy vọng

Trong năm 2003 Nhagrave Vật Lyacute Robert Gentry đề nghị một thay thế hấp dẫn cho lyacute thuyết

căn bản big bang một giải đaacutep thay thế rằng cũng như những bằng chứng liệt kecirc ở trecircn

Tiến Sĩ Gentry tuyecircn bố lagrave mẫu higravenh cổ điển big bang được tigravem trecircn một mocirc higravenh sai

lầm của mẫu higravenh của Friedmann-lemaitre về bagravenh trướng khocircng-thời gian ocircng ta cho

rằng noacute khocircng phugrave hợp với những dữ kiện thực nghiệm Thay vigrave ocircng chọn để lagravem tiecircu

chuẩn cho higravenh mẫu của ocircng ta trecircn mocirc higravenh khocircng-thời gian của Einstein rằng ocircng ta

tuyecircn bố lagrave lsquothiecircn văn thocircng thaacutei Rosettarsquo Gentry đatilde từng xuất bản vagravei bagravei phaacutet biểu về

những gigrave ocircng ta cho rằng rất lagrave nghiecircm trọng trong sai lầm của thuyết big bang cổ điển

Những khoa học gia nổi danh khaacutec như Nobel laureate Dr Hannes Alfveacuten Professor

Geoffrey Burbidge Dr Halton Arp and the renowned British astronomer Sir Fred

Hoyle cũng đồng yacute với những nhận định về thuyết big bang xưa nagravey trecircn đagravei phaacutet thanh

BBC 1950

In 2003 Physicist Robert Gentry proposed an attractive alternative to the standard

theory an alternative which also accounts for the evidences listed above Dr Gentry

claims that the standard Big Bang model is founded upon a faulty paradigm (the

Friedmann-lemaitre expanding-spacetime paradigm) which he claims is inconsistent

with the empirical data He chooses instead to base his model on Einsteins static-

spacetime paradigm which he claims is the genuine cosmic Rosetta Gentry has

published several papers outlining what he considers to be serious flaws in the standard

Big Bang model Other high-profile dissenters include Nobel laureate Dr Hannes

Alfveacuten Professor Geoffrey Burbidge Dr Halton Arp and the renowned British

astronomer Sir Fred Hoyle who is accredited with first coining the term the Big Bang

during a BBC radio broadcast in 1950 (How Special Relativity Works Section 2

Special Relativity John Zavisa)

Figure 7 Georges LemaicirctrePhoto courtesy of AIP Emilio Segr Visual Archives Dorothy Davis

Locanthi Collection

Cho đến bacircy giờ dugrave văn minh vượt bực khoa học gia ngay cả như Stephen Hawking

người được xem lagrave nhagrave khoa học thocircng thaacutei nổi tiếng trecircn thế giới vẫn chưa hoagraven toagraven

hiểu rotilde nguồn gốc của vũ trụ hiển nhiecircn vigrave noacute nằm ngoagravei phạm vi của khoa học nhacircn văn

45

Người ta noacutei Hawking coacute thể nhigraven tới 11 chiều khocircng gian tocirci chưa nhigraven thấy được một

chiều nagraveo cả nhưng theo tocirci suy đoaacuten thigrave vũ trụ coacute tới 23 chiều khocircng biết Đức Thế Tocircn

thấy tới mấy chiều Trong 7 tỉ người hiện nay số người thấy được trecircn 4 chiều chỉ đếm

được trecircn ngoacuten tay Thấy được trecircn 4 chiều lagrave đatilde dugraveng trecircn 6 của natildeo bộ coacute được ngũ

thocircng rồi trecircn đường xuyecircn qua vật chất để du hagravenh trong vũ trụ Những tư nghị trong

bagravei nagravey đocirci khi coacute vẻ khoa học giả tưởng lẫn huyền biacute tacircm linh đogravei hỏi chuacutet đầu oacutec tưởng

tượng vagrave necircn để tacircm triacute rong chơi nơi những cotildei ta bagrave mong gotilde cửa Chacircn Như thigrave mới

thấy được thực tại thấp thoaacuteng Caacutec nhagrave khoa học coacute thể khocircng hagravei lograveng chứ khocircng phải

khocircng đồng yacute với những nhận định trecircn vigrave đa số họ khocircng coacute đọc kinh Phật cứ vọng

ngoại đi tigravem caacutei vocirc sanh khocircng coacute khởi đầu caacutei nhất điểm vocirc thủy vocirc chung caacutei vocirc lượng

nhacircn quả vagrave duyecircn khởi lịch sử đoacute

Triết lyacute Đạo Phật khocircng sở trụ vagraveo những lyacute thuyết khoa học trecircn necircn khocircng cần những

caacutei phao cứu mạng mới để baacutem viacuteu Những tư nghi tư nghị của khoa học chung quanh

thuyết big bang về lyacute nhất thể (singularity) Hư Khocircng big bang trong từng saacutetna nhiều

thế giới nhiều vũ trụ ảo vũ trụ vocirc sanh khocircng bugraveng nổ magrave co datilden đatilde được tocirci đề cập

diễn tả ngay cả chứng minh bằng toaacuten học trong bagravei Vocirc Tự Kinh vagrave Logic of Quantum

Negation magrave tocirci đatilde viết trước đacircy trecircn internet tưởng khocircng cần phải nhắc lại ở đacircy

Nhagrave khoa học vĩ đại Stephen Hawking đatilde vocirc tigravenh gần như ngộ được caacutei lyacute đoacute nhưng rồi

ocircng ta bị lyacute triacute vagrave kiến thức vocirc minh che đi triacute tuệ trong cuốn Vũ trụ trong vỏ hạt trang

80 Hawking viết vũ trụ nhiều lịch sử ldquoVigrave vũ trụ cứ gieo xuacutec xắc hoagravei để xem caacutei gigrave sẽ

xảy ra necircn vũ trụ khocircng coacute một lịch sử duy nhất như người ta coacute thể nghĩ Thay vagraveo đoacute

vũ trụ coacute tất cả caacutec lịch sử khả dĩ mỗi một lịch sử coacute một xaacutec xuất của riecircng noacute Vũ trụ

coacute thể coacute một thứ giống như vật chất được gọi lagrave ldquonăng lượng chacircn khocircngrdquo (vacuum

energy) năng lượng chacircn khocircng hiện diện ngay cả trong khocircng gian trống rỗng Từ

phương trigravenh nổi tiếng của Einstein E=mc2 năng lượng chacircn khocircng nagravey coacute một khối

lượng [tam muội chacircn hoả]rdquo

Theo tocirci nghĩ lsquoở rigravea của vũ trụrsquo becircn bờ biecircn giới hay ngoagravei chacircn khocircng nagravey cograven coacute vũ trụ

khaacutec magrave ngagravey nay khoa học đatilde noacutei đến nhiều vũ trụ (multiverses) với vocirc lượng lịch sử

Những giải thiacutech nhị nguyecircn dagravei dograveng trecircn về chủ thể quan saacutet vagrave vật thể bị quan saacutet lsquođể

coacute một vũ trụ giống như chuacuteng ta đang quan saacutetrsquo được Phật Giaacuteo diễn tả ngắn gọn lagrave lsquovạn

vật từ tacircm tạorsquo Chuacuteng ta muốn quan saacutet một vũ trụ ảo giống như chuacuteng ta muốn thấy noacute

như vậy ndash như thị tri kiến theo yacute tacircm tạo ra - chứ khocircng phải thực tại như vậy Tocirci xin

định nghĩa Lịch sử lagrave meacuteo moacute meacuteo moacute lagrave lịch sử Đoacute lagrave lịch sử thực tại

Thi Sĩ cuồng Bugravei Giaacuteng định nghĩa thực tại lịch sử

Sử lịch sai trang

Chạy quagraveng

Lagrave lịch sửhellip

(Laacute Hoa Cồn - Bugravei Giaacuteng)

Sau đacircy lagrave những nhận định của caacutec triacute thức khaacutec về vũ trụ tương tự như đatilde được diễn tả

trong kinh Phật hay chứng thấy được trong thiền định yoga khiacute cocircng magrave tocirci bị noacute aacutem

46

ảnh trong tacircm cho đến khi tigravenh cờ vigrave nhacircn duyecircn tigravem ra được những tagravei liệu tri kỷ tri bỉ

nagravey trecircn internet Thật ra tocirci khocircng bao giờ đi tigravem noacute nhưng noacute tigravem đến tocirci để bắt tocirci san

sẻ cugraveng với những người coacute thiện duyecircn với Phật Phaacutep

Thuyết nỗ lớn (big bang) - những sai lầm phổ thocircng

Coacute rất nhiều sai lầm bao quanh thuyết big bang Cho thiacute dụ chuacuteng ta coacute khuynh hướng

tưởng tượng một bugraveng nổ cực lớn Những chuyecircn gia tuy nhiecircn noacutei rằng khocircng coacute vụ

bugraveng nổ đatilde coacute một giatilden nở keacuteo dagravei liecircn tục Thay vigrave tưởng tượng một quả bong boacuteng xigrave

hơi tưởng tượng một quả bong boacuteng phồng hơi một điểm cực vi của bong boacuteng nở rộng

ra bằng kiacutech thước của vũ trụ hiện nay của chuacuteng ta

Một điều sai lầm khaacutec rằng lagrave chuacuteng ta coacute khuynh hướng tưởng tượng điểm nhất thể

như lagrave một traacutei banh lữa nhỏ xuất hiện đacircu đoacute trong khocircng gian Thể theo những nhagrave

chuyecircn mocircn tuy nhiecircn khocircng gian đatilde khocircng hiện hữu trước big bang Trỡ lại những

thập niecircn 60 70 luacutec magrave con người lần đầu tiecircn dạo bướt trecircn mặt trăng 3 nhagrave thiecircn văn

vật lyacute hoacutea siecircu higravenh học (astrophysicists) Steven Hawking George Ellis and Roger

Penrose chuacute tacircm đến thuyết tương đối aacutem chỉ đến thời gian Trong 1968 vagrave 1970 họ

phaacutet hagravenh những nghiecircn cứu magrave trong đoacute họ khoaacuteng đại thuyết tương đối phổ thocircng suy

rộng của Einstein gồm cả đo lường của thời gian vagrave khocircng gian Theo tiacutenh toaacuten của họ

thời gian vagrave khocircng gian đatilde coacute điểm giới hạn bắt đầu nối tiếp với nguyecircn thủy của vật

chất vagrave năng lượng Nhất thể đatilde khocircng xuất hiện trong khocircng gian thay vigrave khocircng gian

bắt đầu tận trong nhất thể Trước điểm nhất thể khocircng coacute hiện hữu khocircng khocircng gian

thời gian vật chất hay năng lượng ndash lagrave khocircng zero Vậy thigrave caacutei nhất thể đoacute vagrave trong

caacutei gigrave magrave nhất nguyecircn xuất hiện nếu khocircng trong khocircng gian Chuacuteng ta khocircng biết

được Chuacuteng ta khocircng biết được noacute từ đacircu đến tại sao noacute ở đacircy hay ngay cả noacute ở đacircu

Tất cả magrave chuacuteng ta thật sự biết được rằng chuacuteng ta ở trong của noacute vagrave tại một luacutec noacute lẫn

chuacuteng ta đatilde khocircng hiện hữu

Tocirci xin dugraveng triết lyacute Phật Giaacuteo giải thiacutech những cocircng aacuten khoa học ở trecircn vũ trụ giản

(dản) nở như thế nagraveo đatilde được diễn tả trong bagravei nagravey rồi qua phương phaacutep thiền định

Nếu chuacuteng ta chấp nhận thuyết big bang như lagrave một điểm mốc của vũ trụ hiện hữu thigrave

trước caacutei nhất thể tuyệt đối đoacute lagrave hư khocircng chacircn như trống rổng emptiness chứ khocircng

hoagraven toagraven Nothing (zero) Điểm nhất thể lagrave tri kiến phật lograveng Bồ đề vocirc sanh vocirc diệt vocirc

thỉ vocirc chung magrave khoa học khocircng bao giờ đạt tới vagrave thấy được bằng nhục nhatilden vagrave dụng

cụ đo lường của khoa học Muốn kiến được caacutei bản lai diện mục của nhất nguyecircn phải

bugraveng nổ đại ngộ mới mở được Phật Nhatilden thấy noacute như huyễn như mộng như điện như

ảo Caacutei tri kiến phật tacircm bồ đề điểm nhất nguyecircn bất nhị đoacute noacute khocircng ở trong ta

khocircng ở ngoagravei ta nhưng chuacuteng ta lẫn vũ trụ ở trong noacute

Big Bang Theory - Common Misconceptions

There are many misconceptions surrounding the Big Bang theory For example we tend

to imagine a giant explosion Experts however say that there was no explosion there

was (and continues to be) an expansion Rather than imagining a balloon popping and

47

releasing its contents imagine a balloon expanding an infinitesimally small balloon

expanding to the size of our current universe

Another misconception is that we tend to image the singularity as a little fireball

appearing somewhere in space According to the many experts however space didnt

exist prior to the Big Bang Back in the late 60s and early 70s when men first walked

upon the moon three British astrophysicists Steven Hawking George Ellis and Roger

Penrose turned their attention to the Theory of Relativity and its implications regarding

our notions of time In 1968 and 1970 they published papers in which they extended

Einsteins Theory of General Relativity to include measurements of time and space

According to their calculations time and space had a finite beginning that corresponded

to the origin of matter and energy The singularity didnt appear in space rather space

began inside of the singularity Prior to the singularity nothing existed not space time

matter or energy - nothing So where and in what did the singularity appear if not in

space We dont know We dont know where it came from why its here or even where

it is All we really know is that we are inside of it and at one time it didnt exist and

neither did we

Thuyết Big Bang - Tiền đề

Thuyết nổ lớn của vũ trụ lagrave một nỗ lực để giải thiacutech caacutei gigrave đatilde xảy ra tại điểm bắt đầu của

vũ trụ chuacuteng ta Những khaacutem phaacute trong thiecircn văn học vagrave vật lyacute đatilde cho thấy ngoagravei nghi

ngờ hợp lyacute rằng vũ trụ của chuacuteng ta trecircn thực tế đatilde coacute điểm khởi đầu (vũ trụ coacute thủy coacute

chung) Khocircng coacute gigrave trước caacutei thời điểm đoacute trong thời gian vagrave sau khi đoacute thigrave coacute vạn vật

ndash vũ trụ của chuacuteng ta Thuyết big bang lagrave một nổ lực để giải thiacutech caacutei gigrave đatilde xảy trong

luacutec vagrave sau thời điểm đoacute

Theo những bagraven luận dưới đacircy thigrave khoa học vagrave đa số chuacuteng ta vẫn cograven tư nghị nhị

nguyecircn chưa dứt khoaacutet giữa tiền vagrave hậu big bang Vũ trụ Coacute từ Khocircng magrave Coacute Đạo

Phật giải thiacutech những thắc mắc nagravey rất rỏ ragraveng vagrave hợp lyacute

Big Bang Theory - The Premise

The Big Bang theory is an effort to explain what happened at the very beginning of our

universe Discoveries in astronomy and physics have shown beyond a reasonable doubt

that our universe did in fact have a beginning Prior to that moment there was nothing

during and after that moment there was something our universe The big bang theory is

an effort to explain what happened during and after that moment

Big Bang Theory - Evidence for the Theory

What are the major evidences which support the Big Bang theory Caacutei gigrave lagrave bằng

chứng cụ thể để củng cố thuyết big bang

bull First of all we are reasonably certain that the universe had a beginning

48

Trước hết chuacuteng ta lyacute luận khẳng định rằng vũ trụ coacute điểm khởi đầu nhưng bất khả tư

nghigrave về điểm khởi đầu của khởi đầu Vũ trụ từ Khocircng ra Coacute được tạo ra bởi Tacircm Tacircm

lagrave Tri Kiến Phật Lograveng Bồ Đề lagrave Nhất Nguyecircn hay bất nhị Tacircm tuy lagrave lsquocaacuteirsquo saacuteng tạo

nhưng lsquonoacutersquo khocircng phải lagrave thượng đế Tacircm tạo ra sinh trụ hoại diệt của vũ trụ magrave khoa

học cocircng nhận luật vũ trụ đoacute Hay noacutei rotilde hơn Tacircm lagrave vũ trụ vagrave Tacircm tự tạo ra vũ trụ

bull Second galaxies appear to be moving away from us at speeds proportional to their

distance This is called Hubbles Law named after Edwin Hubble (1889-1953) who

discovered this phenomenon in 1929 This observation supports the expansion of the

universe and suggests that the universe was once compacted

Điều thứ hai Những thiecircn hagrave thấy higravenh như rời xa chuacuteng ta với một tốc độ tương đương

với khoảng caacutech của chuacuteng noacute Caacutei nagravey gọi lagrave hiệu ứng doppler tương đối (Relativistic

Doppler Effect) hay Hubbles Law được đặt tecircn của Edwin Hubble (1889-1953)

người khaacutem phaacute caacutei hiện tượng nagravey 1929 Caacutei quan saacutet nagravey hỗ trợ sự giản nở của vũ

trụ vagrave đề nghị rằng vũ trụ đatilde coacute một thời dồn eacutep lại khocircng coacute trống khocircng Như tocirci đatilde

trigravenh bagravey caacutei giản nở trong từng saacutena của vũ trụ từ vĩ cho đến vi từ vi đến vĩ hay chi tiếc

hơn lagrave vũ trụ bị huacutet bởi chacircn khocircng (tương tự như black hole) rồi giản ra từ một vũ trụ

khaacutec liecircn miecircn bất tuyệt với những bướt tiệm ngộ (big bang nhỏ) cho đến những đốn

ngộ (bugraveng nổ lớn)

bull Third if the universe was initially very very hot as the Big Bang suggests we should

be able to find some remnant of this heat In 1965 Radioastronomers Arno Penzias and

Robert Wilson discovered a 2725 degree Kelvin (-454765 degree Fahrenheit -270425

degree Celsius) Cosmic Microwave Background radiation (CMB) which pervades the

observable universe This is thought to be the remnant which scientists were looking for

Penzias and Wilson shared in the 1978 Nobel Prize for Physics for their discovery

Thứ 3 nếu vũ trụ ban đầu đatilde rất rất noacuteng như big bang khởi xướng chuacuteng ta coacute thể tigravem

ra vagravei tagraven tiacutech của nhiệt Trong 1965 Radioastronomers Arno Penzias vagrave Robert

Wilson khaacutem phaacute rằng 2725 degree Kelvin (-454765 degree Fahrenheit -270425

degree Celsius) Cosmic Microwave Background radiation (CMB) xacircm nhập vũ trụ quan

Đacircy lagrave những tư tưởng vị lai rằng tagraven dư magrave caacutec khoa học gia đatilde tigravem kiếm Penzias and

Wilson cugraveng chia nhau giải Nobel 1978 về vật lyacute cho những khaacutem phaacute của chung của

họ

bull Finally the abundance of the light elements Hydrogen and Helium found in the

observable universe are thought to support the Big Bang model of origins

Cuối cugraveng sự phong phuacute của lsquophacircn tử aacutenh saacutengrsquo Hydrogen vagrave Helium đatilde tigravem thấy trong

vũ trụ quan lagrave những tư duy yểm trợ cho đồ aacuten nguyecircn thủy của big bang Phật Giaacuteo

gọi những hoa đốm nagravey như điện như ảo

5 Hiện Hữu lagrave gigrave

49

Trong cuốn giaacuteo thuyết về linh hồn của Phật Giaacuteo Soul theory of the Buddhist Giaacuteo Sư

Stcherbatsky ghi nhận rằng Khi ETHức Phật gọi chủ thuyết về một caacutei ngatilde thường hằng lagrave

một chủ thuyết cuồng si rotilde ragraveng lagrave Ngagravei đang chống lại một chủ thuyết đatilde được thagravenh

lập Bất cứ khi nagraveo trong caacutec bagravei giảng của Ngagravei Ngagravei đều noacutei về vocirc ngatilde hoặc thacircn kiến

- chấp vagraveo xaacutec thacircn hiện hữu - (Satkagraveyadrsti) (When Buddha calls the doctrine of an

eternal self a doctrine of fools it is clear that he is fighting against an established

doctrine Whenever in his sermons he comes to speak about Soullessness or Wrong

personalism)

Trong taacutec phẩm Quan điểm cơ bản của Phật Giaacuteo The Basic Conception of Buddhism

Giaacuteo Sư V Bhattacharya sau quaacute trigravenh nghiecircn cứu về học thuyết Vocirc Ngatilde (Non-self) đatilde

kết luận rằng Qua nhiều caacutech khaacutec nhau sự hiện hữu về một caacutei ngatilde vĩnh hằng (hay

agravetman) như được cocircng nhận bởi những hệ thống triết học khaacutec đatilde bị ETHức Phật khước từ

một caacutech hoagraven toagraven bằng caacutech đoạn trừ chiacutenh caacutei căn rễ của tham aacutei nơi magrave caacutei ngatilde vĩnh

hằng ngự trị (Thus and in various other ways the existence of a permanent Self or agravetman

as accepted in other systems was utterly denied by The Buddha thereby pulling down

the very foundation of desire where it can rest)

Descartes chủ trương trong vũ trụ chỉ coacute hai bản chất một lagrave higravenh tướng (eacutetendues) hai lagrave

yacute thức tư duy (pensentes) Lagrave giữa vũ trụ quan coacute hai miền duy lyacute higravenh tướng thuộc về

khocircng gian vagrave thời gian vagrave miền thứ hai lagrave yacute thức thuộc tinh thần vagrave vật thể Giữa hai

miền nagravey khocircng thể gặp nhau Do đoacute phaacutet sinh tư duy hoagravei nghi chigravem vagraveo tư duy hiện

hữu Hiện hữu của chỉ định lsquotocircirsquo chắc chắn khi tư duy đến lsquopenseacutethinkrsquo giữa hữu thể vagrave

vật thể Vậy tocirci lagrave một hiện vật coacute yacute thức (consciousness) rotilde ragraveng thời đoacute lagrave chacircn lyacute minh

bạch lsquoJe pense donc je suisrsquo Vigrave sao ndashDo từ hiện hữu đi đocirci với yacute thức Jean-Paul Sartre

lại nhigraven khaacutec hơn về hiện hữu tư duy ocircng cho rằng thực thể hữu hạn khocircng thể lagrave một vật

thể duy nhất vừa lagrave khaacutec nhau theo cugraveng một quan điểm Theo những triết gia đi trước

thigrave hữu thể lagrave bắt nguồn từ hai nguyecircn lyacute lsquobất khả phacircn lyrsquo magrave tạo necircn hữu thể hiện hữu

ecirctre existence lagrave yếu tiacutenh lagrave một xaacutec định cho noacute lagrave caacutei nagravey magrave khocircng phải caacutei kia (Thấy

gigrave trong taacutec phẩm Hiện Hữu vagrave Hư Khocircng của Jean-Paul Sartre Votilde Cocircng Liecircm)

Trong bagravei Yacute niệm về Hiện hữu Thiacutech Tacircm Thiện viết ldquoSự hữu (bhagraveva) hay hiện hữu

(process of becoming) chỉ coacute thể được cảm nhận khi nagraveo noacute xuất hiện như lagrave một đối

tượng trước một chủ thể nghĩa lagrave noacute xuất hiện trong sự phacircn biệt vagrave tương quan giữa chủ

thể nhận thức (pudgala) vagrave đối tượng được nhận thức (dharma) Nếu khocircng như thế sẽ

khocircng coacute bất kỳ một sự hữu nagraveo higravenh thagravenh vagrave tồn tại bởi một tecircn gọi hay lagravem đối cho

nhận thức Dẫu rằng trong thế giới của sự vật hiện tượng tacircm (lyacute) khocircng phải lagrave vật (lyacute)

bởi lẽ tacircm vốn thoaacutet ly mọi ảnh tượng của vật nhưng đối với sự vật hiện tượng hay mỗi

hiện hữu noacute khocircng thể hiện hagravenh magrave khocircng coacute tacircm vật vagrave tacircm thực chất lagrave hai mặt của

một sự hữu Vagrave đacircy lagrave tiến trigravenh hiện hữu magrave caacutec hệ thống triết học thường gọi lagrave mối

quan hệ giữa tổng thể phổ quaacutet (universal) vagrave đơn vị đặc thugrave (particular) hay giữa thực

thể vagrave thuộc tiacutenh của noacute (substance - attribute) vv Từ những chi tiết trecircn cho thấy rằng

sẽ khocircng coacute một sự hữu nagraveo dugrave lagrave yacute niệm hay vật chất coacute thể hiện hagravenh một caacutech độc lập

phacircn ly magrave traacutei lại chacircn lyacute của noacute (sự hữu) lagrave bất khả phacircn ly nếu khocircng như thế mọi

cơ cấu triết học vagrave tocircn giaacuteo của nhacircn loại sẽ như lacircu đagravei xacircy trecircn batildei caacutet Tất cả caacutec danh

50

từ như duy vật duy tacircm duy linh duy thực vv sẽ khocircng coacute yacute nghĩa nếu noacute chỉ được

hiểu như lagrave chiacutenh noacute - tức lagrave duy vật thigrave khocircng duy tacircm vagrave ngược lạirdquo

Những cacircu hỏi như Thế giới coacute vĩnh hằng hay khocircng hoặc vừa vĩnh hằng vagrave vừa khocircng

vĩnh hằng ETHức Như Lai coacute tồn tại sau khi nhập diệt hay khocircng hoặc vừa tồn tại hoặc

vừa khocircng tồn tại (Whether the world is eternal or not or both or neither Whether

The Tathagagraveta exists after death or does not or both or neither ) đều lagrave vấn nạn của

luận lyacute thuộc hệ tư tưởng nhị nguyecircn (dualism) vagrave cố nhiecircn sẽ khocircng bao giờ kết thuacutec

đoacute những cacircu hỏi lơ lửng

Trong kinh Tương Ưng (Samyutta - Nikagraveya) ghi lại một giai thoại rằng Một thời vua

Pasenadi (Ba-tư-nặc) yết kiến Tỳ Kheo Ni Khemagrave tại Teranavathu giữa thagravenh Sagravevatthi

vagrave Sagraveketa ocircng đatilde đặt bốn cacircu hỏi như sau

1- Như Lai coacute tồn tại sau khi chết

2- Như Lai khocircng tồn tại sau khi chết

3- Như Lai coacute tồn tại vagrave khocircng tồn tại sau khi chết

4- Như Lai khocircng tồn tại vagrave khocircng khocircng tồn tại sau khi chết

Tỳ Kheo Ni Khemagrave trả lời Thế Tocircn khocircng trả lời bốn cacircu hỏi trecircn Sau đoacute điacutech thacircn

vua Pasenadi yết kiến ETHức Thế Tocircn vagrave đặt lại bốn cacircu hỏi trecircn Thế Tocircn im lặng

Trong một dịp khaacutec Tocircn Giả Mahagravekotthika (ETHại-kiều-thi-na) lại hỏi Trưởng latildeo Sagraveriputta

(Xaacute Lợi Phất) vagrave Trưởng latildeo trả lời rằng Thế Tocircn khocircng trả lời bốn cacircu hỏi trecircn lagrave vigrave nếu

trả lời lagrave rơi vagraveo chấp thủ sắc thọ tưởng hagravenh vagrave thức Do đoacute Thế Tocircn đatilde im lặng

Rồi lại một dịp khaacutec Trưởng Latildeo Sagraveriputta đặt lại bốn cacircu hỏi trecircn với tocircn giả

Mahakotthika vagrave Tocircn Giả trả lời rằng Thế Tocircn khocircng trả lời vagrave việc đoacute được giải thiacutech

như sau

- Những vấn nạn như thế chỉ coacute đối với người chưa đoạn trừ tham aacutei vagrave chấp thủ đối với

sắc thọ tưởng hagravenh vagrave thức

- Những vấn nạn như thế chỉ coacute đối với người chưa đoạn trừ aacutei lạc Hữu aacutei lạc Thủ aacutei lạc

Aacutei

Cugraveng với trường hợp trecircn một dịp khaacutec Ngoại Đạo Sĩ Vacchagotta (Bagrave-sa-cugrave-đa) đatilde đặt

mười vấn nạn siecircu higravenh với Thế Tocircn rằng Thế giới lagrave thường Vocirc thường Lagrave hữu biecircn

Lagrave vocirc biecircn Sinh mạng thacircn thể lagrave một hay lagrave khaacutec Vừa lagrave một vừa lagrave khaacutec Như Lai coacute

tồn tại sau khi chết Như Lai coacute tồn tại vagrave khocircng tồn tại sau khi chết Như Lai khocircng tồn

tại vagrave khocircng khocircng tồn tại sau khi chết

Thế Tocircn đatilde khocircng trả lời mười vấn nạn nagravey vagrave cắt nghĩa rằng ldquoVigrave Như Lai quaacuten sắc

khocircng phải lagrave tự ngatilde hay tự ngatilde khocircng phải coacute sắc hay coacute sắc khocircng ở trong tự ngatilde hay

tự ngatilde khocircng ở trong sắcrdquo Tương tự như vậy đối với thọ tưởng hagravenh vagrave thức

51

Thiacutech Tacircm Thiện viết ldquoThocircng qua caacutec vấn nạn trecircn vagrave lời dạy của Đức Thế Tocircn rotilde ragraveng

sự im lặng của Ngagravei đatilde biểu thị một thế giới tacircm xả ly vagrave vocirc niệm tức lagrave khocircng cograven chấp

thủ về sự hiện hữu của caacutec phaacutep (năm uẩn) hay hiện tượng giới lagrave hữu hay phi hữu lagrave

thường hay đoạn lagrave sinh hay diệt lagrave một hay khaacutec Những vấn nạn về hữu vocirc sinh diệt

thường đoạn khứ lai - thực chất chuacuteng lagrave hiện thacircn của tư duy hữu ngatilde vagrave như thế lấy

caacutei hữu hay vocirc để hỏi về caacutei đatilde siecircu việt hữu vocirc - tức thế giới nhị nguyecircn (the world of

dualism) thigrave khocircng thể được ETHiều đoacute như caacute dưới nước lại đặt vấn nạn hồ nghi về sự

sống trecircn đất liền

Từ đacircy rotilde ragraveng lagrave khi con người đặt vấn nạn về caacutec vấn đề siecircu higravenh thực chất khocircng

phải họ muốn vươn lecircn một tầm cao của thực tại magrave lagrave do bị kẹt vagraveo thacircn kiến hay ngatilde

kiến của chiacutenh caacutei xaacutec thacircn của họ đang đầy ắp dục vọng muốn tigravem kiếm một sự thường

hằng một linh hồn bất tử Sự khaacutet vọng thống thiết đoacute một mặt muốn tigravem kiếm chacircn lyacute

vagrave hạnh phuacutec vĩnh hằng mặt khaacutec do bị thiecircu đốt bởi dục vọng vagrave bởi chiacutenh sự lang

thang đi tigravem caacutei chacircn lyacute hatildeo huyền necircn khocircng thể đi vagraveo thực tại - một thực tại đang vận

hagravenh bất tuyệt ngay trong đương niệm hiện tiền ETHiều trớ trecircu đoacute xuất hiện vagrave vacircy bủa

con người chỉ vigrave họ đang đuổi bắt caacutei boacuteng mờ ảo ảnh của một caacutei ngatilde - linh hồn khocircng

thật Noacute chiacutenh lagrave hồn ma aacutei dục luacutec ẩn luacutec hiện trong boacuteng đecircm của trần thế mocircng

lung ảo vọngrdquo (Triacutech Vấn đề cơ bản của triết học Thiacutech Tacircm Thiện)

Trong kinh Majjhima Nikagraveya (Trung Bộ) ETHức Phật dạy Tugravey thuộc vagraveo dầu vagrave tim đegraven

magrave ngọn lửa của đegraven bugraveng chaacutey noacute khocircng phải sinh ra từ trong caacutei nagravey cũng khocircng phải

từ trong caacutei khaacutec vagrave cũng khocircng coacute một (nguyecircn động lực) nagraveo trong chiacutenh noacute hiện

tượng giới cũng vậy noacute khocircng hề coacute caacutei gigrave (thường tại) trong chiacutenh noacute Tất cả hiện hữu lagrave

khocircng thực coacute chuacuteng lagrave giả danh chỉ coacute Niết Bagraven lagrave chacircn lyacute tuyệt đối (Depending on the

oil and wick does the light of the lamp burn it is neither in the one nor in the other nor

anything in itself phenomena are likewise nothing in themselves All-things are unreal

they are deceptions Nibhagravena is the only truth) (Majjh N III P 145 Dialogue 140)

Duyecircn khởi hiện hữu lagrave tiền đề để đi vagraveo Taacutenh Khocircng Dưới đocirci mắt tuệ giaacutec của ETHức

Phật mọi hiện hữu khocircng thể được xem lagrave coacute hay khocircng magrave hiện hữu lagrave hiện hữu của

Duyecircn khởi (pacticcasamuppagraveda hay original dependence) Đacircy cũng chiacutenh lagrave yacute nghĩa

Duyecircn khởi được triển khai trong Trung Quaacuten Luận bởi ngagravei Nagravegagraverjuna

Bất sanh diệc bất diệt

Bất nhất diệc bất dị

Bất thường diệc bất đoạn

Bất khứ diệc bất lai

Nghĩa

Khocircng phải sinh cũng khocircng phải diệt

Khocircng phải một cũng khocircng phải khaacutec

Khocircng phải thường cũng khocircng phải đoạn

Khocircng phải đi cũng khocircng phải đến

52

Luận chứng về Duyecircn khởi hiện hữu của ngagravei Nagravegagraverjuna dựa vagraveo bốn luận cứ - coacute khocircng

cũng coacute cũng khocircng vagrave chẳng phải coacute cũng chẳng phải khocircng Luận cứ nagravey được diễn

đạt như sau

Chuacuteng nhacircn duyecircn sinh phaacutep

Ngatilde thuyết tức thị khocircng

Diệc vi thị giả danh

Diệc thị Trung đạo nghĩa

Nghĩa

Caacutec phaacutep do nhacircn duyecircn sinh khởi

Necircn tocirci noacutei lagrave khocircng thật coacute

Coacute cũng chỉ lagrave giả danh thocirci

ETHoacute cũng lagrave yacute nghĩa Trung đạo

ETHồng thời becircn cạnh bốn luận cứ nagravey ngagravei Nagravegagraverjuna qua Trung Quaacuten (Madhyamika) đatilde

đặc biệt nhấn mạnh đến con đường truyền giaacuteo của Đức Phật đoacute lagrave con đường dung hogravea

giữa Tục Đế (Samuriti-satya) vagrave Chacircn Đế (Paramartha-satya) hay cograven gọi lagrave Trung Đạo

(Majjhimagrave-patipadagrave)

Tất cả những cocircng aacuten ở trecircn thật ra Đức Thế Tocircn đatilde giảng giải rất ragraveng rọt cho những

thiện triacute thức vagrave caacutec mocircn đệ của Ngagravei trong 45 năm rồi chỉ coacute những kẻ ngoại đạo chưa

học Phật mới u mecirc chất vấn Ngagravei với những cacircu hỏi vocirc minh như vậy thocirci Đức Thế

Tocircn im lặng (noble silence) cũng vigrave lẽ đoacute Ngagravei đatilde chứng minh caacutei Khocircng của Vocirc Ngatilde

qua thaacutei độ im lặng Im lặng cũng lagrave một caacutech trả lời

Khocircng gian hiện hữu tương quan mật thiết với thời gian thực tại khocircng thể taacutech lập riecircng

biệt Khi hiểu được thực tiacutenh của thực tại thigrave quaacuten triệt được thực tiacutenh của hiện hữu Tư

duy con người đatilde gắn kết thực tại với sự sống hiện hữu Thực tại được nhigraven nhận qua sự

tồn tại vagrave hoại diệt của hiện hữu Thực tại lagrave sự hiện hữu từ đoacute caacutei Ngatilde vagrave vạn vật được

tạo ra Thực tại lagrave dograveng chảy cuốn tocirci đi nhưng tocirci lagrave dograveng chảy đoacute thực tại lagrave ngọn lửa

tam muội thiecircu đốt tocirci nhưng tocirci chiacutenh lagrave tạng quang minh ấy Vấn đề mấu chốt lagrave khaacutei

niệm triết học bất khả phacircn giữa thực tại của thời gian vagrave bản chất tồn tại của khocircng gian

Trecircn đacircy chỉ lagrave những phaacutet họa khaacutei quaacutet của sự hiện hữu (coacute existence) Hiển nhiecircn

bản chất của hiện hữu lagrave lyacute duyecircn khởi Hiện hữu vốn lagrave giaacuteo lyacute đặc thugrave của Phật Giaacuteo vagrave

đatilde xuyecircn thocircng qua cả hai hệ thống Nam Tocircng vagrave Bắc Tạng được xem như lagrave tiền đề để

tigravem hiểu mối tương quan thực tại giữa Tứ Diệu Đế vagrave 12 Nhacircn Duyecircn Hiện hữu khocircng

khaacutec thực tại Thực tại khocircng khaacutec hiện hữu Hiện hữu trong khocircng gian vocirc thường

trong thời gian Đoacute lagrave vocirc ngatilde tướng của thực tại

6 Thực tại lagrave gigrave

53

Theo Phật Giaacuteo tacircm tư duy (Tacircm phan như vệ tinh quả đất định tinh mặt trời vagrave vocirc

lượng thiecircn hagrave) coacute thể sinh ra trong khocircng gian thời gian nhưng linh ảnh tacircm (Lograveng Bồ

Đề vũ trụ) vượt thời gian khocircng gian Như đatilde noacutei ở trecircn trong Thuyết Tương Đối Tổng

Quaacutet Suy Rộng của Einstein khocircng-thời gian vagrave vũ trụ khocircng tồn tại độc lập với nhau

Govinda cũng noacutei ldquoLinh ảnh nằm trong một khocircng gian nhiều chiều hơn vagrave vigrave thế noacute phi

thời gianrdquo Khocircng-thời gian của vật lyacute tương đối cũng lagrave một khocircng gian phi thời gian coacute

chiều cao hơn trong đoacute mọi phản ứng đều liecircn hệ với nhau nhưng mối tương quan

khocircng coacute tiacutenh nhacircn quả Sự tương taacutec caacutec hạt (particles) chỉ coacute thể lyacute giải trong khaacutei

niệm nguyecircn nhacircn- kết quả ghi trecircn biểu đồ khocircng gian - thời gian vagrave được đọc theo

nguyecircn tắc chỉ định thiacute dụ từ dưới lecircn trecircn từ traacutei qua phải Nhưng một khi những dữ

kiện nagravey được quan niệm trong một cấu truacutec bốn chiều khocircng coacute một hướng thời gian

nhất định thigrave khocircng coacute caacutei trước caacutei sau vagrave vigrave thế khocircng coacute nguyecircn nhacircn vagrave hậu quả

(nhacircn quả) để tư nghị

Trong caacutec bagravei thuyết giảng Upanishad Nơi coacute nhị nguyecircn lagrave nơi coacute một caacutei thấy một

caacutei khaacutec một caacutei ngửi một caacutei khaacutec một caacutei nếm vị một caacutei khaacutechellip Nhưng nơi magrave tất

cả đatilde trở về tự tiacutenh của noacute thigrave caacutei gigrave thấy vagrave caacutei gigrave bị thấy Caacutei gigrave ngửi vagrave caacutei gigrave bị ngửi

Caacutei gigrave nếm vagrave caacutei gigrave bị nếm Caacutei gigrave cảm nhận Tất cả từ tacircm tưởng lời của Heraclitus

ldquoCaacutei lạnh sẽ noacuteng dần lecircn caacutei noacuteng nguội đi caacutei ướt khocirc dần caacutei khocirc thagravenh ướtrdquo Saacutech

Biacutech Nham Lục noacutei ldquoTất cả cagraven khocircn đại địa chỉ lagrave caacutei chiacutenh migravenh Lạnh thigrave khắp trời

đất lạnh Noacuteng thigrave khắp trời đất noacutenghelliprdquo

Trang Tử noacutei Mối liecircn hệ của tocirci với thacircn vagrave caacutec phần tử của thacircn đatilde tan biến Giaacutec

quan của tocirci đatilde bị dẹp bỏ Tocirci cứ để cho thacircn tacircm đi ngao du tocirci thagravenh một với caacutei đại

khối xuyecircn suốt Tocirci gọi noacute lagrave an tọa vagrave quecircn mọi chuyện Đoacute lagrave sự nắm bắt cuối cugraveng

sự nhất thể mọi sự Theo trigravenh bagravey của caacutec nhagrave đạo học thigrave ta đạt tới noacute trong dạng một

tacircm thức trong đoacute caacute thể con người đatilde tan vagraveo một nhất thể vocirc phacircn biệt bỏ lại đằng sau

thế giới của cảm thọ vagrave nội dung của ldquovật thểrdquo

Trong Đạo của Vật Lyacute Fritjof Capra viết Trong khoa học khi nghiecircn cứu những mocirc

higravenh của vật lyacute hạ nguyecircn tử được thấy chuacuteng luocircn luocircn phaacutet biểu bằng nhiều caacutech

khaacutec nhau dẫn đến một kiến giải duy nhất đoacute lagrave caacutec thagravenh phần vật chất vagrave những hiện

tượng tham gia tất cả đều nằm trong một mối liecircn hệ với nhau vagrave phụ thuộc lẫn nhau

chuacuteng khocircng thể được xem lagrave đơn vị độc lập magrave lagrave thagravenh phần bất khả phacircn của một

caacutei toagraven thể Trước hết tocirci xin trở lại sự phacircn biệt giữa cơ cấu toaacuten học của một lyacute

thuyết vagrave caacutech lyacute giải bằng ngocircn từ của noacute Cơ cấu toaacuten học của thuyết lượng tử đatilde

được nhiều thiacute nghiệm khẳng định vagrave được thừa nhận lagrave nhất quaacuten vagrave chiacutenh xaacutec để mocirc

tả tất cả caacutec hiện tượng nguyecircn tử Thế nhưng caacutech lyacute giải bằng lsquongocircn từ ngữrsquo của noacute

tức lagrave yacute nghĩa triết học của thuyết lượng tử lại chưa coacute một cơ sở vững chắc Thực tế lagrave

nhagrave vật lyacute suốt hơn bốn mươi năm qua chưa đưa ra được một mocirc higravenh triết lyacute rotilde rệt về

noacute Chuacuteng chỉ lagrave sự lyacute tưởng hoacutea trecircn thực tiển thigrave chuacuteng coacute iacutech nhưng khocircng coacute yacute

nghĩa điacutech thực

Tất nhiecircn nền vật lyacute hiện đại lagravem việc trong khuocircn khổ hoagraven toagraven khaacutec vagrave khocircng thể đi

xa như thế trong việc chứng thực tiacutenh nhất thể của mọi sự Nhưng trong vật lyacute nguyecircn

tử noacute đatilde đi một bước dagravei về hướng của thế giới quan phương Đocircng

54

Trong vật lyacute lượng tử Niels Bohr noacutei ldquoCaacutec hạt vật chất độc lập chỉ coacute trong sự trừu

tượng tiacutenh chất của chuacuteng chỉ coacute thể định nghĩa vagrave quan saacutet trong tương taacutec với caacutec hệ

thống khaacutecrdquo Những cacircu sau đacircy của David Bohm một trong những người chống lại

trường phaacutei Copenhagen khẳng định hugraveng hồn thực tế nagravey Ta phải tiến đến khaacutei niệm

của một caacutei toagraven thể bất khả phacircn noacute phủ nhận yacute niệm cổ điển chuyecircn nghiệp phacircn tiacutech

thế giới ra những thagravenh phần độc lập vagrave caacutech lyhellip Ta quaacute bảo vệ quan điểm cũ về

những hạt cơ bản cho noacute lagrave thực tại điacutech thực của thế giới vagrave mọi hệ thống chỉ lagrave dạng

higravenh khaacutec nhau chứa đựng những hạt đoacute Đuacuteng hơn thực tại cơ bản lagrave mối liecircn hệ

lượng tử khocircng caacutech ly được của một caacutei toagraven thể vagrave những thagravenh phần tương đối độc

lập chỉ lagrave những dạng đặc biệt nằm trong thể chung đoacute

Thực tại chacircn khocircng coacute thể hiểu đại khaacutei Tạng Luận tư nghị về triết lyacute nhacircn sinh

quan vagrave xum la vạn tượng trong vũ trụ Chi tiếc hơn Tạng Luận đưa ra caacutec caacutech luận

giải vagrave phacircn tiacutech caacutec hiện tượng trecircn phương diện vũ trụ học triết học siecircu higravenh học

tacircm lyacute học nhận thức học vv nhằm giuacutep chuacuteng ta coacute chuacutet khaacutei niệm về bản chất của

vũ trụ vagrave con người Toacutem lại chủ điacutech của Tạng Luận lagrave mang lại cho chuacuteng ta một triacute

tuệ hiểu biết sacircu sắc tinh khiết vagrave cao siecircu nhất vượt lecircn trecircn những sự nhận thức vocirc

minh bị chi phối bởi bản năng phagravem tục giới hạn vận hagravenh quy ước vagrave nhị nguyecircn của

tacircm thức

Trong Sự Phaacutet Triển Của Đại Thừa Tiết IV A Lại Da Duyecircn Khởi Luận ldquoThuyết Thật

Tướng của hai ngagravei Matilde Minh vagrave Long Thọ thể hiện nghĩa Chacircn Khocircng của Như Lai

Tạng Qua đến thời đại Phaacutep Tướng Học hai ngagravei Vocirc Trước vagrave Thế Thacircn lại thuyết

minh Như Lai Tạng bằng nghĩa [thực tại] chacircn như diệu hữu

Từ trước hagraveng Tiểu Thừa chỉ thagravenh lập coacute saacuteu thức lagrave Nhatilden Nhĩ Tỷ Thiệt Thacircn vagrave Yacute

Thức Song saacuteu thức lagrave những tacircm lyacute sanh diệt vocirc thường Như năm thức trước chỉ do

sự kiacutech thiacutech của ngoại giới magrave tả tượng vagraveo nội tacircm Chuacuteng khocircng coacute những taacutec dụng

tinh thần như so saacutenh suy luận hoặc truy niệm cảnh quaacute khứ Coacute đủ những taacutec dụng ấy

vagrave chiếm được địa vị trọng yếu duy coacute thức thứ saacuteu magrave thocirci Nhưng yacute thức cũng lagrave một

thứ tacircm lyacute coacute giaacuten đoạn một chiều (serial) niệm trước đatilde qua niệm sau mới đến chứ

khocircng phải nhiều niệm đến cugraveng một luacutec Cơ thể chuacuteng ta được cấu tạo bởi ngũ uẩn với

tương quan một chiều chuacuteng ta chỉ coacute khả năng thực thi một chiều chứ khocircng coacute thể

xử lyacute đa dạng vagrave khi chuacuteng ta chết rồi thigrave yacute thức đoacute cũng tiecircu tan Nếu khocircng tiecircu tan

thế thigrave caacutei gigrave duy trigrave nghiệp lực lagravem cho noacute khocircng giaacuten đoạn sau khi chuacuteng ta chết Ta

thấy nhiều người giảng thuyết về vấn đề nagravey rồi Nghe để lagrave nghe như vậy thocirci chứ

lsquothực tạirsquo coacute biết coacute thấy voi ở đacircu magrave mograve

Lyacute do trecircn lagrave nguyecircn nhacircn thagravenh lập ra A Lại Da Thức của phaacutei Đại Thừa A Lại Da coacute

nghĩa Hagravem Tagraveng Thức hoặc Chủng Tử Thức lagrave một tacircm thể chứa đựng tất cả chủng tử

của vạn hữu lagravem cội gốc duy trigrave vagrave mở mang ra hiện tượng giới coacute đủ ngagraven higravenh muocircn

trạng bao la Saacuteng lập ra thuyết A Lại Da Duyecircn Khởi lagrave giaacuteo phaacutei Phaacutep Tướng cũng

gọi giaacuteo phaacutei Duy Thức Ngoagravei saacuteu thức của Tiểu Thừa phaacutei nầy lập thecircm hai thức nữa

Mạt Na (Magravena) thứ bảy vagrave A Lại Da (Alaya) thứ taacutem Mạt Na coacute nghĩa Chấp ngatilde một

tacircm lyacute lầm nhận caacutei ta (ngatilde) lagrave thực tại coacute thật

55

Theo nhagrave Duy Thức nếu noacutei Chacircn Như lagravem duyecircn khởi cho vạn hữu lagrave khocircng hợp lyacute

Bởi Chacircn Như thigrave bigravenh đẳng đồng nhất magrave vạn hữu thigrave muocircn higravenh sai biệt Vậy căn

nguyecircn phaacutet khởi caacutec hiện tượng muocircn vagraven sai biệt ấy tất phải do muocircn vagraven chủng tử

sai biệt Nơi chứa đựng caacutec chủng lượng tử nầy lagrave thức A Lại Da vagrave A Lại Da lagravem nhacircn

duyecircn phaacutet khởi caacutec phaacutep necircn gọi lagrave A Lại Da Duyecircn Khởi Chiacutenh thức A Lại Da nầy

cũng do nhacircn duyecircn magrave thagravenh Từ vocirc số kiếp đến giờ do nghiệp nhacircn lagravenh dữ huacircn tập

noacute vẫn luocircn luocircn sanh khởi khocircng giaacuten đoạn chứa đựng tất cả mọi chủng tử vagrave coacute khả

năng vocirc hạn để phaacutet hiện ra hữu tigravenh giới vagrave khiacute thế giới A Lại Da coacute hai Chuacuteng sanh

A Lại Da Thức vagrave Như Lai A Lại Da Thức A Lại Da của chuacuteng sanh coacute tiacutenh lsquocaacutech

biệtrsquo A Lại Da của Như Lai coacute tiacutenh lsquocaacutech đồngrsquo A Lại Da của chuacuteng sanh vocirc thủy hữu

chung A Lại Da của Như Lai vocirc thủy vocirc chung A Lại Da của chuacuteng-sanh thuộc Biến

Kế Chấp Taacutenh A Lại Da của Như Lai thuộc Viecircn Thagravenh Thật Taacutenh

Duy Thức Tocircng lập ra ba taacutenh Biến Kế Chấp Y Tha Khởi vagrave Viecircn Thagravenh Thật Y Tha

Khởi lagrave caacutec phaacutep do nhacircn duyecircn sanh khởi đứng địa vị trung tacircm Trecircn Y Tha Khởi magrave

lầm nhận coacute khocircng đoạn thường sanh diệt quay cuồng theo hiện tượng lagrave Biến Kế

Chấp Trecircn Y Tha Khởi magrave tiecircu diệt những quan niệm ấy lagrave Viecircn Thagravenh Thật Trong A

Lại Da Thức của chuacuteng ta chứa đủ chủng tử mecirc vagrave ngộ

Toacutem lại thuyết A Lại Da Duyecircn Khởi đứng về mặt diệu hữu magrave thuyết minh Như Lai

Tạng Thể tướng A Lại Da nầy lagravem nhacircn duyecircn cho nhau sanh khởi vocirc cugraveng trong vocirc

thường ẩn lyacute chacircn thường trong sanh diệt ẩn lyacute phi sanh diệt mecirc cugraveng ngộ chỉ bởi nơi

người magrave thocirci Cho necircn lời văn trong bagravei tựa Kinh Lăng Giagrave noacutei ldquoTacircm khocircng rời thức

hằng niết bagraven nơi sự diệt sanh thức chẳng ligravea tacircm uổng sống chất trong vograveng thường

trụrdquo lagrave chỉ cho yacute nghĩa nầy vậy

Theo truyền thống thigrave Tạng Luận bắt đầu được higravenh thagravenh từ thời kỳ Đức Phật cograven tại

thế vagrave Ma Ha Ca Diếp đatilde lập lại trước khi kết thuacutec Đại Hội kết tập Đạo Phaacutep lần thứ

nhất thế nhưng nếu căn cứ vagraveo văn phong vagrave caacutec caacutech lập luận thigrave Tạng Luận chỉ coacute

thể được trước taacutec rất muộn về sau nagravey magrave thocirci Điều nagravey thật hiển nhiecircn vagrave cũng đatilde

được chứng minh trecircn thực tế caacutec bagravei bigravenh giải trong Tạng Luận lagrave do nhiều vị đại sư

trước taacutec vagrave caacutec Tạng Luận do caacutec học phaacutei khaacutec nhau đưa ra cũng khocircng hoagraven toagraven

thống nhất Đacircy lagrave chuyện lịch sử điều may mắn cho chuacuteng sinh lagrave nhờ tiền nhacircn đatilde cố

sức duy trigrave nhờ vagraveo văn minh của khoa học hiện đại vagrave nhất lagrave nhờ internet với sự đoacuteng

goacutep tiacutech cực của nhacircn loại trecircn thế giới magrave chuacuteng ta coacute được những tagravei liệu Phật Phaacutep

quyacute giaacute để tham khảo học hỏi vagrave tư nghị nhưng dugrave coacute học từ nhiều kiếp cũng khocircng

học hết nỗi

Trong Đạo của Vật Lyacute của Fritjof Capra Tiến Sĩ Nguyễn Tường Baacutech viết trong phần

Lời Người Dịch Đặc trưng của nền vật lyacute hiện đại trong thế kỷ 20th lagrave sự tigravem kiếm

nguồn gốc khởi thủy của vật chất cố tigravem ra những hạt cơ bản cuối cugraveng tạo necircn

nguyecircn tử Thế nhưng khi đến caacutenh cửa cuối cugraveng mở ra để thấy bộ mặt thật của vật

chất nhagrave vật lyacute phaacutet hiện vật chất higravenh như khocircng phải do những hạt cứng chắc tạo

thagravenh nữa magrave noacute chỉ lagrave dạng xuất hiện của một thực tại khaacutec Vigrave thế magrave vật chất mang

những tiacutenh chất hầu như đối nghịch nhau noacute vừa liecircn tục vừa phi liecircn tục vừa hữu hiện

56

vừa phi hữu hiện dạng xuất hiện của noacute tugravey theo caacutech quan saacutet của con người Những

tiacutenh chất lạ lugraveng đoacute đưa ngagravenh vật lyacute vagraveo thẳng cửa ngotilde của triết học nền vật lyacute hiện đại

vừa thống nhất vagrave lyacute giải nhiều khaacutei niệm cơ bản của triết học vừa đề ra những cacircu hỏi

lớn của loagravei người magrave caacutec nhagrave đạo học từ xưa tổng kết Vagrave kỳ lạ thay những phaacutet hiện

hiện nay của nền vật lyacute hiện đại khocircng khaacutec bao nhiecircu so với những kết luận của caacutec

thaacutenh nhacircn ngagravey xưa (Cuốn saacutech lagrave bản dịch Việt Ngữ của The Tao of Physics [Đạo

của vật lyacute] của taacutec giả Fritjof Capra bản in lần thứ ba do Flamingo xuất bản năm 1982

dịch giả Nguyễn Tường Baacutech)

Trong Thế Giới Quan Phật Giaacuteo Cư Sĩ Truyền Bigravenh diễn tả rất trung thực ldquoPhật giaacuteo

thật ra khocircng coacute thế giới quan bởi vigrave đatilde noacutei thế giới lagrave khocircng coacute thật chỉ lagrave do chuacuteng

sinh vọng tưởng thigrave lagravem gigrave coacute thế giới quan Vậy noacutei thế giới quan lagrave noacutei theo vọng

tưởng của chuacuteng sinh mục điacutech lagrave để phaacute chấp thật chứ khocircng phải để mocirc tả chacircn lyacute

Noacutei ldquothế giới quan Phật giaacuteordquo tức lagrave đatilde noacutei khocircng hoagraven toagraven đuacuteng sự thật khocircng đuacuteng

thực tướng của vấn đề vigrave ldquođộng niệm tức quairdquo (动念即乖 coacute động niệm tức khởi lecircn yacute

tưởng thigrave khocircng cograven đuacuteng với thực tế nữa) Cũng giống như Phật Giaacuteo thường noacutei

phagravem caacutei gigrave coacute thể dugraveng lời noacutei ngocircn ngữ để diễn tả thigrave đều khocircng coacute nghĩa thậtrdquo

Tiacutenh chất vagrave sự hiện hữu của tất cả vật thể trong vũ trụ xuất phaacutet từ những phản ứng

(reactions) vagrave mối tương quan của nhacircn duyecircn magrave ra Tự noacute khocircng coacute gigrave cả từ khocircng ra

coacute rồi từ coacute trở về khocircng Cho necircn nếu chuacuteng ta hiểu rotilde thực tại Nhacircn lẫn Phaacutep đều

như huyễn vocirc tự taacutenh vocirc sắc tướng thigrave khocircng cograven bị quay cuồng mecirc chấp theo xum la

vạn tượng Luacutec đoacute tacircm thức sẽ bigravenh yecircn an tịnh phiền natildeo sẽ được tiecircu diệt đưa đến

giải thoaacutet khỏi khổ đau rồi từ đoacute lần lần sẽ sanh ra giaacutec ngộ Vậy thực tại từ mecirc đến

ngộ thực ra rất đơn giản chỉ lagrave sự thay đổi quan niệm của tacircm yacute thức

Do đoacute mục điacutech đầu tiecircn trong truyền thống Phật Giaacuteo lagrave điều chỉnh lại đầu oacutec cho

đuacuteng với mục điacutech thực tại bằng caacutech thiền quaacuten vagrave tĩnh lặng Từ Sanskrit của thiền

quaacuten lagrave Samadhi coacute nghĩa sự thăng bằng tacircm linh Noacute noacutei đến trạng thaacutei trong đoacute con

người chứng thực được sự nhất thể với vũ trụ Khi giaacutec ngộ vagrave hội nhập caacutei biết vagrave thấy

của Phật (Khai Thị Ngộ Nhập Phật tri kiến) thể nhập được tacircm thanh tịnh thigrave Bồ Taacutet

chứng được tacircm bất nhị của Phaacutep Giới vagrave chữ Khocircng của vũ trụ đạt ngộ tri kiến Phật

viecircn matilden

Thực tại lagrave một rừng 84000 kinh điển vagrave saacutech vỡ thảo luận của khoa học hiện đại toacutem

lại họ đatilde nhất triacute về những gigrave Phật Giaacuteo đatilde định nghĩa từ ngagraven xưa đoacute lagrave Vocirc thường

(impermanent) thay đổi (uncertainty) vocirc sở (non-locality) vocirc trụ (no-space) tiacutenh linh

(virtual intelligent)với những lối giải thiacutech logic khoa học dể hiểu vagrave thiacutech hợp hơn

cho kiến thức vagrave suy tư của chuacuteng ta bacircy giờ

Dễ hiểu thiacutech hợp hơn chứ chưa chắc lagrave đuacuteng với thực tại theo tocirci dugraveng kiến thức tiacutech

lũy dựa trecircn dụng cụ đo lường của ngũ uẩn để khaacutem phaacute thực tại vagrave dugraveng ngocircn ngữ diễn

tả thực tại lagrave đatilde sai rồi Cagraveng noacutei cagraveng sai cagraveng sai cagraveng viết cagraveng viết cagraveng sai Dĩ

nhiecircn độc giả vagrave những khaacuten thiacutenh giả cagraveng nghe cagraveng đọc cagraveng thấy cagraveng khocircng biết

thực tại lagrave caacutei quaacutei gigrave nữa vigrave noacute cứ lsquosai trang chạy quagravengrsquo

57

Vigrave bản thể lagrave một thực tại tuyệt đối necircn thực tại tuyệt đối luocircn luocircn lagrave bất khả thuyết

nhưng ngay bản chất giới hạn của ngocircn ngữ biểu tượng cũng lagrave bất khả thuyết cho necircn

coacute một sự tương ứng giữa tiến trigravenh biểu tượng vagrave tiến trigravenh bản thể thực tại chuacuteng khocircng

những khocircng đaacutenh mất tinh thể của ngocircn ngữ magrave cograven mang lại cho ngocircn ngữ một giaacute trị

như lagrave một con đường đi đến tuyệt đối của bản thể qua giả danh Coacute nghĩa lagrave noacutei nghĩa

như vậy chứ khocircng phải nghĩa như vậy Nghe như vậy chứ khocircng phải acircm thanh như vậy

Thấy như vậy chứ khocircng phải giống như vậy Như vậy cho necircn thấy như vậy dường như

thực tại lagrave như vậy Đoacute lagrave như thị tri kiến thực tại

Cho necircn theo tocirci thực tại lagrave khocircng phải con khỉ khocirc gigrave cả Con khỉ khocirc gigrave cả khocircng phải

lagrave thực tại Đoacute lagrave thực tại

7 Tiểu Bộ Kinh Bāhiya Sutta

Necircn biết được nghe Đức Phật điacutech thacircn thuyết phaacutep lagrave một nhacircn duyecircn hy hữu một

cocircng đức vocirc lượng vagrave may mắn hatilden hữu trong đời Những lời chuacuteng ta nghe kể lại ở

đacircy hay được thuyết phaacutep từ những người keacutem triacute tuệ vagrave đạo đức cho dugrave coacute lập lại chiacutenh

xaacutec từng lời từng chữ từ kim khẫu của Đức Thế Tocircn vẫn khocircng coacute đủ hấp lực matildenh lực

vagrave cocircng lực sư tử hống để giaacutec ngộ nổi cho người nghe Tuy nhiecircn khi đọc nghe được

những lời vagraveng ngọc của Đức Thế Tocircn dugrave qua bất cứ một phương tiện nagraveo cũng như lagrave

những hạt nhacircn giaacutec ngộ được cấy vagraveo trong yacute thức của chuacuteng ta chờ nhacircn duyecircn chiacuten

muồi để đơm hoa kết quả Phật taacutenh Qua kinh nghiệm riecircng tư một lagrave dừng lại ở đacircy

đừng đọc tiếp nữa hay nếu vẫn cograven bản tiacutenh hiếu kỳ đọc tiếp thigrave những triết lyacute Phật Đagrave

nagravey noacute sẽ thấm nhuần vagraveo tacircm thức của quyacute vị khocircng dễ dagraveng gọt rửa vigrave khi magrave triacute tuệ

đatilde mở mang rồi thigrave khoacute magrave trở lại vocirc minh Nếu khocircng muốn đaacutenh mất boacuteng tối vocirc

minh thigrave đừng tigravem đến gần aacutenh saacuteng quang minh của triacute tuệ Nếu khocircng muốn lsquodiệtrsquo

tham sacircn si thigrave đừng đi tigravem vocirc ngatilde Nếu khocircng muốn an tacircm kiến taacutenh thigrave đừng đi tigravem

giaacutec ngộ giải thoaacutet luacircn hồi khổ đau Khocircng muốn biết nhacircn sinh quan vagrave vũ trụ quan

thigrave đừng học hỏi kiến thức từ khoa học vagrave khai mở triacute tuệ từ Phật Phaacutep Nếu khocircng

muốn biết Khocircng thigrave đừng đi tigravem Coacute Nếu khocircng muốn biết bất nhị thigrave đừng tigravem hiểu

nhị nguyecircn Nếu khocircng muốn vocirc thường thigrave đừng đi tigravem hữu thường Nếu khocircng muốn

tri kiến Phật thigrave đừng tu học Phật Cograven nếu vẫn cố chấp tigravem hiểu thigrave sẽ bị qua bờ becircn

kia luacutec nagraveo khocircng hay biết Magrave khi đatilde qua bờ becircn kia rồi thigrave khocircng thể trở lại bờ becircn

kia vigrave khocircng coacute bờ becircn kia để trở lại

Một trong những tiecircu biểu tuyệt vời lagrave bagravei kinh trong Tiểu Bộ Kinh Bāhiya Sutta Luacutec

ấy đức Phật rời khỏi tịnh xaacute Kỳ Viecircn (Jetavana) đi trigrave bigravenh khất thực tại Xaacute Vệ

(Sāvatthi) thigrave coacute một vị Bagrave La Mocircn đatilde giagrave tecircn lagrave Bāhiya Dāraciriva đi tigravem kiếm Đức

Thế Tocircn để hỏi phaacutep Khi ấy đức Phật đang ocircm baacutet đi vagraveo giữa caacutec xoacutem nhagrave thigrave

Bāhiya Dāraciriva đến gần becircn cuacutei đầu xuống chacircn ngagravei cầu phaacutep

58

Figure 8 Đức Phật vagrave Bāhiya

Đức Phật đatilde từ chối lần thứ hai lần thứ ba viện cớ đang trigrave bigravenh khất thực nhưng sau đoacute

ngagravei đatilde thuyết ngắn gọn tinh yếu của giaacuteo lyacute thoaacutet khổ như sau

ldquoVậy nagravey Bāhiya Ocircng cần phải học tập như sau Trong caacutei thấy sẽ chỉ lagrave caacutei thấy

Trong caacutei nghe sẽ chỉ lagrave caacutei nghe Trong caacutei thọ tưởng sẽ chỉ lagrave caacutei thọ tưởng Trong

caacutei thức tri sẽ chỉ lagrave caacutei thức tri

Như vậy nagravey Bāhiya Nếu trong caacutei thấy sẽ chỉ lagrave caacutei thấy trong caacutei nghe sẽ chỉ lagrave caacutei

nghe trong caacutei thọ tưởng sẽ chỉ lagrave caacutei thọ tưởng trong caacutei thức tri sẽ chỉ lagrave caacutei thức tri

ndash thigrave khocircng coacute ocircng ở trong ấy ocircng khocircng lagrave chỗ ấy Do vậy nagravey Bāhiya Ocircng khocircng lagrave

đời nagravey ocircng khocircng lagrave đời sau ocircng khocircng lagrave đời chặng giữa Như vậy lagrave đoạn tận khổ

đaurdquo Nhờ lời thuyết phaacutep toacutem tắt nagravey của Thế Tocircn tacircm của Bāhiya Dāruciriya được

giải thoaacutet khỏi caacutec lậu hoặc khocircng coacute chấp thủ

Dĩ nhiecircn sau khi thuyết phaacutep cho Bāhiya Đức Phật bướt đi vagravei bướt vagrave ngagravei đatilde bảo caacutec

đệ tử của migravenh chuẩn bị trỡ lại để an taacuteng cho Dāruciriya vigrave ocircng ta ngay sau khi được

nghe Phaacutep magrave giaacutec ngộ thigrave bị một con bograve điecircn huacutec chết Đức Thế Tocircn đatilde biết trước lagrave

Dāruciriya phải bướt qua cửa tử để thoaacutet ra ngoagravei vograveng luacircn hồi Cho necircn khi ocircng ta ra

đường gặp Phật cầu Phaacutep Đức Thế Tocircn từ chối 3 lần cho đến khi ocircng ta cầu khẩn vigrave đời

vocirc thường sống chết khocircn lường khocircng biết migravenh lẫn Phật coacute cograven sống đến ngagravey mai

để được nghe phaacutep lẫn truyền phaacutep cho necircn nhất tacircm phải cầu Phaacutep ngay luacutec gặp Phật

Caacutei chết của Dāruciriya đuacuteng với linh tiacutenh lẫn yacute nguyện của ocircng ta khi cầu khẩn 3 lần

xin Phật cho Phaacutep vigrave sợ rằng cả Phật lẫn ocircng ta coacute thể tịch diệt khocircng biết luacutec nagraveo để coacute

dịp khaacutec được cho phaacutep vagrave nhận phaacutep Coacute thể Dāruciriya đatilde tới số hay đocirci khi ra ngotilde

gặp Phật cũng khocircng phải hoagraven toagraven may mắn được phuacutec thọ như chuacuteng ta mong ước

Tocirci xin mạo muội vọng ngocircn diễn giải thecircm Đức Phật cograven coacute ẩn yacute lsquotrong caacutei thọ mạng

tưởng sẽ chỉ lagrave caacutei thọ mạng tưởngrsquo thigrave khi ocircng bị bograve lsquobạngrsquo khocircng coacute ocircng sở trong ấy

ocircng khocircng trụ chỗ ấy Ocircng khocircng chết đời nagravey ocircng khocircng chết đời sau ocircng khocircng chết

đời chặng giữa Như vậy lagrave đoạn tận khổ đau sau khi bị bograve điecircn lsquochẹtrsquo chết Con bograve vigrave

điecircn lsquotrong caacutei thọ huacutec tưởng sẻ chỉ lagrave caacutei thọ huacutecrsquo vigrave khi noacute huacutec khocircng coacute noacute ở trong

ấy noacute khocircng lagrave chỗ ấy Noacute khocircng huacutec chết ai đời nagravey noacute khocircng huacutec chết ai đời sau noacute

khocircng huacutec chết ai chặng giữa Noacute chỉ lagrave phương tiện như con begrave đưa ocircng ta qua bờ tử

59

tới bến giải thoaacutet đoạn tận khổ đau Khocircng coacute người bị huacutec kẻ huacutec khocircng coacute kẻ giết

người bị giết Noacute khocircng cograven coacute tiacutenh chất nội tại nữa magrave coacute thể thay đổi bởi tương giaacutec

giữa chủ thể vagrave vật thể Tất cả chẳng qua cũng vigrave nghiệp quả vagrave nhacircn duyecircn đến đi xatildey

ra như thị tri kiến vậy thocirci Ngược lại ocircng khocircng sống đời nagravey ocircng khocircng sống đời sau

ocircng khocircng sống đời chặng giữa cho necircn những điều trecircn trong caacutei thọ mạng tưởng sẽ

khocircng coacute caacutei thọ mạng tưởng vigrave ocircng khocircng bị bograve lsquobạngrsquo khocircng coacute ocircng sở sống trong ấy

ocircng khocircng sống trụ chỗ ấy

Noacutei theo lập trường Đệ Nhất Nghĩa Đế của Bồ Taacutet Long Thụ thigrave chủ quan khaacutech quan

quan hệ nhận thức tất cả đều chỉ lagrave ldquokhocircngrdquo magrave thocirci Lập trường của chiacutenh Long Thụ

quyết khocircng nhất định ở thuyết khocircng Chiacutenh caacutei khocircng cũng lagrave khocircng rồi vậy thigrave lại

trở về caacutei thế giới vũ trụ giả danh (Prajnapti) để diệu hữu hoacutea noacute Trong Trung Luận đatilde

coacute một bagravei tụng noacutei rotilde yacute ấy ldquoCaacutec phaacutep do nhacircn duyecircn sinh tocirci noacutei đoacute lagrave khocircng cũng

gọi lagrave giả danh magrave cũng lagrave nghĩa ldquoTrung Đạordquo Nghĩa lagrave giữa khoảng KHOcircNG vagrave

HỮU triển khai một thế giới thực tướng Trung Đạo (Chương Ba Đại Thừa Phật Giaacuteo

Đến Thời Đại Long Thụ - Tiết Thứ 3 Phật Giaacuteo Quan Vagrave Long Thụ Thiacutech Quảng Độ)

Một bagravei tụng trong Trung Luận để thuyết minh caacutei ldquokhocircng đirdquo trong thuyết Baacutet Bất ở

trecircn

ldquoĐi rồi khocircng coacute đi Chưa đi cũng khocircng coacute caacutei đi Ngoagravei caacutei đi rồi vagrave chưa đi Thigrave khi

đi cũng khocircng coacute caacutei đirdquo

Tocirci xin phoacuteng taacutec lại để cho hợp với chủ đề trecircn

ldquoChết rồi khocircng coacute Chết Chưa Chết cũng khocircng coacute caacutei Chết Ngoagravei caacutei Chết rồi vagrave

chưa Chết Thigrave khi Chết cũng khocircng coacute caacutei Chếtrdquo

ldquoSống rồi khocircng coacute Sống Chưa Sống cũng khocircng coacute caacutei Sống Ngoagravei caacutei Sống rồi vagrave

chưa Sống Thigrave khi Sống cũng khocircng coacute caacutei Sốngrdquo

ldquoĐau khổ rồi khocircng coacute Khổ đau nữa Cograven chưa Đau khổ khocircng coacute biết Khổ đau Ngoagravei

caacutei Đau khổ rồi vagrave chưa Khổ đau thigrave khi Đau khổ cũng như chưa Khổ đau vậyrdquo

Khocircng coacute bản ngatilde của người ta vagrave vật ở trong ấy khocircng coacute vật thể lẫn chủ thể khi một

cảm thọ đau khổ thigrave chỉ lagrave một cảm thọ đau khổ chứ khocircng coacute caacutei gọi lagrave ldquotocirci đau khổrdquo ở

trong đoacute Nếu coacute người hỏi tocirci Anh coacute đau khổ khocircng Tocirci sẽ trả lời Cơ thể ngũ uẩn

của tocirci cảm thấy khổ đau Thay vigrave trả lời Tocirci lsquocoacutersquo (to have) đau khổ Tương tự Are

you suffering My body is Trong phim Ma Trận (Matrix) Hollywood vagrave người Mỹ đatilde

biết nguyecircn lyacute nagravey từ lacircu Cho necircn trong thời đại văn minh điện tử nagravey khocircng cograven

nhiều caacutech biệt giữa yacute tưởng của Đocircng lẫn Tacircy Khocircng cograven phacircn biệt Đocircng Tacircy Nam

Bắc trecircn quan niệm sống như hồi xưa nữa

Trở lại vấn đề trecircn nếu trong caacutei thấy sẽ chỉ lagrave caacutei thấy trong caacutei nghe sẽ chỉ lagrave caacutei

nghe trong caacutei thọ tưởng sẽ chỉ lagrave caacutei thọ tưởng trong caacutei tri thức sẽ chỉ lagrave caacutei thức tri ndash

thigrave khocircng coacute Ta (Ngatilde) ở trong ấy Ta khocircng lagrave chỗ ấy Khocircng coacute bản ngatilde của Ta ở trong

ấy viacute dụ khi một cảm thọ đau thigrave chỉ lagrave một cảm thọ đau chứ khocircng coacute caacutei gọi lagrave ldquotocirci

60

đaurdquo ở trong đoacute Do vậy nagravey Ngatilde Ta khocircng lagrave đời nagravey Ta khocircng lagrave đời sau Ta khocircng lagrave

đời chặng giữa của đời nagravey vagrave đời sau lẫn đời nagravey vagrave đời trước

Giống như dograveng tacircm thức khocircng đến khocircng đi trong Phật Giaacuteo thuyết tương đối noacutei rằng

sự trocirci của thời gian với một quaacute khứ đatilde qua vagrave một tương lai cograven chưa tới chỉ lagrave ảo giaacutec

vigrave tương lai quaacute khứ vagrave hiện tại tất cả phụ thuộc vagraveo chuyển động tương đối của yacute thức

Thời gian khocircng trocirci noacute đơn giản chỉ tồn tại cocirc đọng vagrave cuộn lại ở đoacute magrave thocirci

Giaacutec ngộ được thực tại như vậy thigrave sẽ đoạn tận khổ đau Vậy nagravey Ngatilde Ta cần phải học

tập như sau Trong caacutei thấy sẽ chỉ lagrave caacutei thấy Trong caacutei nghe sẽ chỉ lagrave caacutei nghe Trong

caacutei thọ tưởng sẽ chỉ lagrave caacutei thọ tưởng Trong caacutei xuacutec giaacutec sẽ chỉ lagrave caacutei xuacutec giaacutec Trong

caacutei thức tri sẽ chỉ lagrave caacutei thức tri

Khocircng coacute bản ngatilde thực tại của Ta ở trong ấy để magrave Tocirci thấy Tocirci nghe Tocirci thọ Tocirci xuacutec

Tocirci thức magrave nhục thể của Tocirci tưởng như lagrave Tocirci thấy thực tưởng như lagrave Tocirci nghe thực

tưởng như lagrave Tocirci thọ thực tưởng như lagrave Tocirci xuacutec thực tưởng như lagrave Tocirci thức thực

Dugraveng Tứ Đoạn Luận Tất cả đều thật tại khocircng thật tại cả hai thật tại vagrave cả khocircng thật

tại khocircng phải khocircng thật tại cũng khocircng phải thật tại

Cacircu luận giải dưới đacircy necircu lecircn bản chất của một hiện tượng bằng caacutech dựa vagraveo pheacutep tứ

đoạn luận đatilde noacutei lecircn một sự quaacuten thấy khocircng nhất thiết biệt đatildei hay thiecircn vị sở trụ vagraveo

một nơi chốn nagraveo cả (Trung Quaacuten) - tức lagrave vượt lecircn trecircn cả hai vị thế đối nghịch nhị

nguyecircn Trung Quaacuten Luận Tụng của Long Thụ khaacute khuacutec chiết vagrave cocirc đọng khocircng phải

dễ hiểu vagrave nhất lagrave dịch thuật ra những ngocircn ngữ khaacutec

Trong Tập Trung Quaacuten Luận Tụng (Madhyamaka-karikas) lagrave tập luận giải chủ yếu vagrave

độc đaacuteo nhất của Long Thụ Trong tập luận nagravey coacute một cacircu (tiết 158) coacute thể xem lagrave

tiecircu biểu nhất phản ảnh học thuyết Trung Quaacuten được Học Giả vagrave Triết Gia Phật Giaacuteo

Guy Bugault dịch

Tout est bien comme il semble rien comme il semble Agrave la fois comme il semble et

non comme il semble Ni lun ni lautre Tel est lenseignement progressif (anuśāsana)

des Bouddha (Stances du Milieu par excellence Guy Bugault Gallimard Paris 2002)

Tocirci liều lĩnh dịch từ tiếng Phaacutep ra tiếng Huế Tất cả lagrave tốt giống như rứa khocircng phải

giống như rứa Coacute lần giống như rứa vagrave khocircng giống như rứa Khocircng phải như ri cũng

khocircng phải như rứa Đoacute lagrave thuyết tuần tự nhi tiến của Phật

Cacircu tiết 158 trecircn của Tập Trung Quaacuten Luận Tụng được Guy Bugault dịch sang tiếng

Phaacutep khaacute văn chương vagrave triết lyacute tuy nhiecircn cacircu dịch dưới đacircy của Thiền Sư vagrave Triết Gia

Phật Giaacuteo Stephen Batchelor dịch từ tiếng Tacircy Tạng sang tiếng Anh đơn giản vagrave dễ hiểu

hơn

Everything is real not real both real and not real neither not real nor real this is the

teaching of the Buddha (Verses from the Center Stephen Batchelor Sarpham College

2000)

61

Tocirci xin dịch saacutet nghĩa như sau Tất cả đều thật khocircng thật cả hai thật vagrave cả khocircng thật

khocircng phải khocircng thật cũng khocircng phải thật đacircy lagrave lối dạy của Phật

Hay tất cả đều thật đều laacuteo cả hai thật vagrave laacuteo cả hai khocircng phải laacuteo cũng khocircng phải

thật đacircy lagrave lối dạy kỳ cục của Phật

Mong những lời diễn giải từ những bagravei thuyết phaacutep đơn giản của Đức Phật vagrave luận lyacute tư

nghị của Luận Sư Long Thụ trecircn đacircy lagravem cho tacircm của Ta được giaacutec ngộ giải thoaacutet khỏi

caacutec lậu hoặc vagrave khocircng coacute chấp thủ nữa

Đại để như thuyết thực tại (realism) thuyết thật tướng lagrave một lối lyacute luận noacutei rotilde thực thể

của vũ trụ Thực tại thuộc về trực quan tiacutenh vagrave tacircm linh giới khocircng thể dugraveng ngocircn ngữ

con người magrave diễn tả thực tại được Phật Giaacuteo gọi lagrave bất khả tư nghigrave khocircng thể bagraven luận

Tuy nhiecircn chuacuteng ta coacute thể dugraveng những tỷ dụ tương tợ để higravenh dung noacute

Trước mắt chuacuteng ta xưa nay caacutec đối tượng trong vũ trụ vẫn hiện bagravey ngagraven higravenh muocircn

trạng xum la vạn tượng vậy tại sao ngagravei Long Thọ dugraveng thuyết ldquobaacutet bấtrdquo bất sanh bất

diệt bất thường bất đoạn bất nhất bất dị bất lai bất khứ để phủ nhận vũ trụ vạn vật

Bởi theo quan niệm của thế gian thigrave caacutec phaacutep coacute sanh coacute diệt coacute thường coacute đoạn coacute một

coacute khaacutec coacute lại coacute đi quan niệm nầy thuộc về lối mecirc chấp vocirc minh sở trụ trecircn giả tướng

Để phaacute quan niệm ấy vagrave chỉ rotilde Thật Tướng Trung ETHạo ngagravei Long Thọ dugraveng taacutem thứ

khocircng lagrave khocircng sanh khocircng diệt khocircng thường khocircng đoạn khocircng một khocircng khaacutec

khocircng lại khocircng đi Thế thigrave sự phủ nhận trecircn chỉ coacute tiacutenh caacutech baacutec phaacute quan niệm chấp

tướng chớ khocircng phải thật phủ nhận caacutec tướng bởi hằng sa muocircn phaacutep lagrave diệu thể bồ đề

Đacircy lagrave lối dugraveng Khocircng mocircn đi vagraveo Thật Tướng

Trung Quaacuten Luận noacutei

Caacutec phaacutep nhacircn duyecircn sanh

Ta noacutei tức lagrave khocircng

Đoacute chiacutenh lagrave Giả Danh

Cũng lagrave nghĩa Trung ETHạo

Bagravei kệ nầy thuyết minh bởi caacutec phaacutep do nhacircn duyecircn sanh ra necircn noacute lagrave khocircng giả vagrave

chiacutenh lagrave Trung ETHạo Thật tướng Để hiểu nghĩa nầy rotilde ragraveng hơn ta hatildey quay sang phacircn

tiacutech kỷ cagraveng về đạo lyacute ldquoBaacutet bấtrdquo

Trong Sự Phaacutet Triển Của Đại Thừa Tiết II Chư Phaacutep Thật Tướng Luận Caacutec phaacutep đatilde do

nhacircn duyecircn hogravea hợp magrave sanh necircn chỉ lagrave giả huyễn chớ khocircng phải thật coacute nếu quả thật

coacute tất ưng khocircng đợi nhacircn duyecircn mới sanh Vigrave nghĩa khocircng phải thật sanh necircn gọi lagrave

ldquobất sanhrdquo Khi thế lực nhacircn duyecircn suy tagraven tất cả caacutec phaacutep phải diệt nhưng trước kia đatilde

khocircng sanh thigrave nay đacircu thật coacute diệt vigrave thế necircn gọi lagrave ldquobất diệtrdquo Caacutec phaacutep do nhacircn duyecircn

magrave coacute sanh trưởng đổi thay necircn gọi lagrave ldquobất thườngrdquo Vạn hữu trước coacute sau khocircng gọi lagrave

đoạn nay đatilde khocircng thật coacute necircn cũng chẳng coacute chi lagrave đoạn Đacircy lagrave nghĩa ldquobất đoạnrdquo Caacutec

phaacutep sanh khởi trước sau chẳng giống nhau như mộng với thực khocircng phải lagrave một đoacute lagrave

62

nghĩa ldquobất nhấtrdquo Nhưng nếu quả mộng với thực khocircng phải lagrave một thigrave mộng khocircng ưng

sanh thực magrave phải sanh caacutei khaacutec nay vẫn thấy sanh thực necircn gọi lagrave ldquobất dịrdquo Vạn hữu đatilde

như huyễn thigrave sự đến đi dường như trong mộng khocircng coacute thiết thật necircn gọi lagrave ldquobất lai

bất khứrdquo

Đại Triacute Độ Luận noacutei ldquoTrong Phật Phaacutep coacute nhị đế lagrave thế đế vagrave đệ nhất nghĩa đế Vigrave thế đế

necircn Như Lai noacutei coacute chuacuteng sanh vigrave đệ nhất nghĩa đế necircn lại bảo chuacuteng sanh khocircng thật

coacuterdquo Trung Quaacuten Luận cũng noacutei ldquoChư Phật y theo nhị đế magrave thuyết phaacutep cho chuacuteng sanh

đoacute lagrave thế tục đế vagrave đệ nhất nghĩa đế Nếu người nagraveo khocircng biết magrave phacircn biệt nhị đế tất

khocircng thể hiểu nghĩa chacircn thật của đạo phaacutep nhiệm mầurdquo Căn cứ hai đoạn trecircn ta thấy

thế đế hay đệ nhất nghĩa đế đều lagrave phaacutep giả lập để đối trị bệnh mecirc muội của chuacuteng sanh

nếu chấp một trong hai phương diện thigrave khocircng lagravem sao hiểu được Phật Phaacutep Như thacircn

thể của chuacuteng ta lagrave do nghiệp quả cugraveng ngũ uẩn lẫn nhacircn duyecircn hợp thagravenh nếu bảo đoacute lagrave

thật coacute hay thật khocircng đều lagrave quan niệm trecircn mecirc chấp Cho necircn chư Phật khocircng rời caacutec

phaacutep magrave noacutei thật tướng khocircng động thật tướng magrave lập caacutec phaacutep Vigrave thế nhị đế tuy hai

magrave chẳng phải hai chỉ vigrave phagravem phu lầm diệu hữu lagrave vọng hữu Nhị thừa mecirc chacircn khocircng

lagravem thiecircn khocircng necircn mới dugraveng phương tiện để đối trị vậy thocirci

Như trecircn hai đạo lyacute baacutet bất vagrave nhị đế lagrave tư tưởng căn bản của Chư Phaacutep Thật Tướng

Luận Thật tướng nầy như trước đatilde noacutei chỉ cugraveng thiacute dụ tương tợ để ngộ nhập tuyệt

khocircng thể dugraveng lời noacutei cugraveng ngocircn ngữ văn tự miecircu tả được Cho necircn Duy Thức Tocircng gọi

lagrave ldquoPhế thuyecircn đagravem chỉrdquo Tam Luận Tocircng gọi lagrave ldquoNgocircn vong lự tuyệtrdquo Thiecircn Thai Tocircng

gọi lagrave ldquoBaacutech phi cacircu khiển tứ cuacute giai lyrdquo Thiền Tocircng gọi lagrave ldquo Bất lập văn tựrdquo Hoa

Nghiecircm Tocircng gọi lagrave ldquoQuả phần bất khả thuyếtrdquo Chacircn Ngocircn Tocircng gọi lagrave ldquoXuất quaacute ngocircn

ngữ đạordquo Tịnh Độ Tocircng gọi lagrave ldquoBất khả xưng bất khả thuyết bất khả tư nghịrdquo Đoacute lagrave

Thật Tướng của Vocirc Tướng

Trong Sự Phaacutet Triển Của Đại Thừa Tiết III Caacutec Luận Sư Thuộc Hệ Thống Thật Tướng

Luận Cuối thế kỷ thứ V cũng ở Nam Ấn coacute Luận Sư Thanh Biện (Bhagravevaviveka ndash Tigravenh

Biện) tạo ra bộ Chưởng Tracircn Luận vagrave Baacutet Nhatilde Đăng Luận Luận sư cố dung hogravea Khocircng

Thuyết của Long Thọ với Duy Thức Học vagrave đề xướng tục đế lagrave phaacutep nhacircn duyecircn thể

khocircng Chacircn Đế lagrave phaacutep taacutenh thường truacute Thế lagrave thuyết Vocirc Tướng Giai Khocircng của Bồ

Taacutet Long Thọ đến giai đoạn nầy đatilde coacute hơi chuyển biến Đối với thuyết Y Tha Khởi của

Duy Thức thuộc Hữu Tocircng luận sư giải thiacutech lagrave nhacircn duyecircn khocircng phaacutep Lyacute luận nầy đatilde

gacircy thagravenh cuộc tranh biện rất hấp dẫn bất phacircn thắng bại của hai Tocircng Khocircng vagrave Hữu

Tocircng

Figure 9 Một di tiacutech của Phật Giaacuteo

Theo tocirci ngũ uẩn (thấy nghe thọ xuacutec thức) được dugraveng trong phạm vi hạn hẹp của

nhacircn chủng vagrave sinh học chứ khocircng thể aacutep dụng hoagraven toagraven vagrave hữu hiệu cho vạn vật suacutec

vật vagrave nhất lagrave vũ trụ học Khi muốn học hỏi nghiecircn cứu vũ trụ vagrave vạn vật thay vigrave dugraveng

63

ngũ uẩn để so saacutenh vagrave phacircn tiacutech tốt hơn lagrave necircn đơn giản hoacutea ra hai loại đoacute lagrave Danh vagrave

Sắc cho dễ hiểu Sắc (vật chất nhục thể form matter) lagrave sắc thacircn vật lyacute vagrave Danh (linh

hồn tacircm lyacute psyche mind consciousness awareness) được gọi chung lagrave của phần tacircm

vagrave tacircm sở gồm coacute thọ tưởng hagravenh vagrave thức Khi noacutei đến vũ trụ vagrave vạn vật thigrave khocircng coacute

caacutei ngatilde caacutei tocirci vị kỷ ngay cả nhacircn loại cũng quaacute nhỏ beacute để coacute thể tigravem thấy dễ dagraveng trong

vũ trụ vocirc biecircn để magrave đaacuteng tư nghị

Caacutec nhagrave vật lyacute nguyecircn tử hiện đại cũng rất kinh ngạc vagrave thaacuten phục về khả năng triacute tuệ của

tri kiến Phật thấy được hạt nhacircn magrave Đức Phật đatilde noacutei trong Kinh Baacutet Nhatilde Ba La Mật Đa

Sắc chẳng khaacutec Khocircng Khocircng chẳng khaacutec Sắc Sắc bất dị Khocircng Khocircng bất dị Sắc

Sắc tức thị Khocircng Khocircng tức thị Sắc Đoạn kinh nagravey đatilde được nhagrave baacutec học Niels Bohr

(1885-1962 giải Nobel vật lyacute) lagravem saacuteng tỏ vigrave aacutenh saacuteng khocircng lagrave Hạt (particle) vagrave cũng

chẳng lagrave Soacuteng (wave) magrave noacute vừa lagrave Hạt vừa lagrave Soacuteng cả hai thứ bổ tuacutec cho nhau noacute vừa

Coacute vừa Khocircng vocirc sở vocirc trụ

Tuy nhiecircn muốn thấy rotilde (tuệ) biết rotilde (tri) caacutei ngũ uẩndanh-sắc nagravey như thế nagraveo thigrave ta

phải trigrave hiểu chiacutenh xaacutec vagrave rốt raacuteo ngữ nghĩa của cacircu lsquoChiếu kiến ngũ uẩn giai khocircngrsquo

trong Baacutet Nhatilde Ba La Mật Đa Tacircm Kinh Vigrave khi soi chiếu thacircm sacircu vagrave thấy thacircm diệu

được 5 uẩn nầy đều lagrave khocircng thigrave sẽ lsquođộ nhất thiết khổ aacutechrsquo chấm dứt tất cả mọi khổ aacutech

cho chuacuteng sinh nhất lagrave con người

Tương tự như Bāhiya Sutta trecircn trong chủ đề Ngũ Uẩn Giai Khocircng Minh Đức Triều

Tacircm Ảnh viết ldquoTừ bagravei kinh Baacutet Nhatilde Ba La Mật Đa Quaacuten-Tự-Tại Bồ-Taacutet hagravenh thacircm Baacutet

Nhatilde Ba La Mật Đa thời chiếu kiến ngũ-uẩn giai khocircng độ nhất thiết khổ aacutech Bagravei Baacutet

Nhatilde Tacircm Kinh quan trọng nhất lagrave ở đoạn kinh văn ấy cograven phần cograven lại chỉ lagrave sự phủ định

triệt để của taacutenh khocircng phaacute bỏ mọi chế định ước lệ của caacutec phạm trugrave khaacutei niệm Đầu

tiecircn lagrave Quaacuten Tự Tại Bồ Taacutet magrave ai cũng hiểu lagrave Bồ Taacutet Quaacuten Tự Tại (tecircn gọi khaacutec của Bồ

Taacutet Quaacuten Thế Acircm) nhưng tocirci vagrave vagravei học giả lại hiểu khaacutec Bồ Taacutet chữ Nam phạn lagrave

Bodhisatta satta lagrave hữu tigravenh lagrave chuacuteng sanh bodhi lagrave giaacutec hay triacute tuệ Vậy coacute thể coacute hai

nghĩa một chuacuteng sanh coacute triacute tuệ hai lagrave hữu tigravenh giaacutec Nếu dịch lagrave giaacutec hữu tigravenh lại mang

nghĩa khaacutec lagrave giaacutec ngộ cho chuacuteng sanh Quaacuten lagrave nhigraven ngắm soi chiếu quaacuten chiếu Tự tại

lagrave ở ngay bacircy giờ đacircy thacircn tacircm của migravenh đacircy Vậy nghĩa cả nhoacutem từ ldquoQuaacuten tự tại bồ taacutetrdquo

coacute nghĩa lagrave Chuacuteng sanh coacute triacute tuệ soi chiếu trọn vẹn thacircn tacircm của migravenh ngay bacircy giờ

đacircyrdquo

Đacircy lagrave điểm rất đặc thugrave giữa Phật Giaacuteo vagrave caacutec tocircn giaacuteo khaacutec Đạo Phật đogravei hỏi ta phải

nghi thấy hiểu biết trước khi thực hagravenh quaacuten tự tại Ngược lại caacutec tocircn giaacuteo khaacutec bắt

buộc phải tin tưởng nghe theo vagrave cấm nghi ngờ trước rồi sẽ thấy hiểu vagrave biết sau Magrave

lsquothấy hiểu biếtrsquo trước hay sau caacutei gigrave Theo Phật Giaacuteo điều kiện tiecircn quyết để coacute thể

lsquochiếu kiến ngũ uẩn giai khocircngrsquo lagrave giaacutec ngộ hết vocirc minh chứ khocircng thể tin tưởng mugrave

quaacuteng vagraveo kinh điển magrave kiến được Cho dugrave coacute tin đọc vagrave tụng cacircu lsquochiếu kiến ngũ uẩn

giai khocircngrsquo cả ngagraven lần cũng khocircng thể nagraveo lsquothấy hiểu vagrave biết saursquo được Điều nagravey cho

biết dugrave khoa học trong tương lai coacute thể cho chuacuteng ta thấy được lsquochiếu kiến ngũ uẩn giai

khocircngrsquo thigrave chuacuteng ta cũng khocircng thể lsquođộ nhất thiết khổ aacutechrsquo được Đức Thế Tocircn dạy

chuacuteng ta 84000 phaacutep mocircn giải thoaacutet vấn nạn nagravey rồi khocircng coacute con đường tắt nagraveo ngắn

hơn nữa

64

Quaacuten Tự Tại Bồ Taacutet lagrave Quaacuten Thế Acircm Bồ Taacutet vagrave cũng lagrave Tự Taacutenh hay Bản Lai Diện Mục

sẵn coacute của chuacuteng ta Tự Taacutenh tức lagrave Quaacuten Thế Acircm Bồ Taacutet Quaacuten Tự Tại Bồ Taacutet tức lagrave tự

quaacuten Tacircm Phật Bất Sinh kiến lại chiacutenh mặt mũi nguyecircn ủy Bản Lai Diện Mục Phật

Taacutenh của migravenh Đơn giản Bồ Taacutet lagrave chuacuteng sinh chuacuteng sanh lagrave Bồ Taacutet

Tương tự A Di Đagrave khocircng phải lagrave ai xa lạ chiacutenh lagrave bản tacircm của mỗi người Danh từ

phiecircn acircm A Di Đagrave (zh 阿彌陀) coacute gốc từ hai chữ trong tiếng Phạn lagrave amitābha vagrave

amitāyus Amitābha dịch nghĩa lagrave vocirc lượng quang ndash aacutenh saacuteng vocirc lượng amitāyus coacute

nghĩa lagrave vocirc lượng thọ ndash thọ mệnh vocirc lượng Cũng như caacutec chư Phật vagrave những Bồ Taacutet

khaacutec A Di Đagrave được thế gian higravenh tượng hoacutea thagravenh vị Phật của thế giới Tacircy Phương Cực

Lạc nơi chỉ coacute vui magrave khocircng coacute khổ A Di Đagrave chiacutenh lagrave bản Tacircm bản Tacircm chiacutenh lagrave A Di

Đagrave Tacircm lagrave Phật Phật lagrave Tacircm

Figure 10 Phật A Di Đagrave

Một vị Phật vagrave mỗi vị Bồ Taacutet được những học giả tiền nhacircn hệ thống hoacutea rất khoa học

như lagrave những toa thuốc những tecircn thuốc vị thuốc với 84000 phương caacutech trị liệu để

chữa trị tacircm bệnh của mỗi caacute nhacircn tugravey luacutec tugravey thời tugravey nơi tugravey chốn tugravey duyecircn tugravey phận

để magrave bắt mạch kecirc thuốc vagrave dạy caacutech dugraveng thuốc

Khảo saacutet tiếp theo lagrave lsquohagravenh thacircm Baacutet Nhatilde Ba La Mật Đarsquo trong Ngũ Uẩn Giai Khocircng

Minh Đức Triều Tacircm Ảnh viết Hagravenh lagrave thực hagravenh cograven chữ thacircm nguyecircn văn chữ

phạn lagrave gaṃbhirā coacute nghĩa lagrave sacircu thẳm sacircu xa vậy gaṃbhirā pantildentildeāpāramitā (pāḷi) lagrave

thực hagravenh triacute tuệ sacircu mầu của bờ kia Vậy cả đoạn như sau Chuacuteng sanh coacute triacute tuệ

quaacuten chiếu thacircn tacircm ngay bacircy giờ đacircy luacutec sử dụng triacute tuệ Phật sacircu mầu của bờ kia soi

thấy năm uẩn đều lagrave khocircng necircn chấm dứt (vượt qua) tất thảy mọi khổ aacutech Đến đacircy

vấn đề tụ lại nơi lsquonăm uẩn đều lagrave khocircngrsquo

Hagravenh thacircm (Gaṃbhirā Hindi word गभीर) coacute nhiều người dịch lagrave thực hagravenh thacircm sacircu

(depth) Yacute tuy gần đuacuteng như vậy nhưng khocircng phải hoagraven toagraven đuacuteng yacute như vậy Theo tocirci

caacutei mấu chốt lagrave biết sử dụng vagrave thực hagravenh viecircn diệu triacute tuệ Phật đầy thacircm sacircu nhiệm

mầu của bờ kia mới kiến được caacutei bản lai diện mục của lsquongũ uẩn giai khocircngrsquo Muốn

chiếu kiến ngũ uẫn giai khocircng thigrave phải giaacutec ngộ kiến taacutenh thagravenh Phật vagrave vượt qua bờ

becircn kia trước đatilde lsquoGATE GATE PARA GATE PARASAM GATE BODHI SVAHArsquo

Going going going on beyond always going on beyond always becoming Buddha

65

Luacutec đoacute sẽ ldquoHoa khai kiến Phật ngộ vocirc sanhrdquo Hoa khai kiến Phật tức lagrave Minh Tacircm Kiến

Taacutenh vagrave Ngộ Vocirc Sanh nghĩa lagrave khocircng cograven sinh khocircng cograven diệt tức lagrave chứng được Vocirc

Sanh phaacutep nhẫn Đoacute mới chiacutenh lagrave mục điacutech của trước mong thagravenh Phật sau cứu độ

chuacuteng sinh

From Wikipedia the free encyclopedia In Mahayana Buddhism bodhisattva is the

Sanskrit term for a being with bodhi (enlightenment) A bodhisattva is anyone who

motivated by great compassion has generated bodhicitta which is a spontaneous wish

to attain buddhahood for the benefit of all sentient beings A bodhisattva is one of the

four sublime states a human can achieve in life (the others being an arhat buddha or

pratyekabuddha)

8 Vũ Trụ vạn phaacutep trong lỗ chacircn locircng

Theo quan điểm của nhiều taacutec giả thigrave tư tưởng Phật Giaacuteo đatilde đạt đỉnh cao trong phaacutei Hoa

Nghiecircm tư tưởng đoacute đặt nền tảng trong kinh cugraveng tecircn Kinh nagravey được xem lagrave trung tacircm

của giaacuteo lyacute Đại Thừa vagrave được thiền sư Giaacuteo Sư Suzuki taacuten tụng bằng nhiều lời nhiệt

thagravenh sau đacircy Tocircng Hoa Nghiecircm thực sự lagrave tổng kết tất cả tư tưởng Phật Giaacuteo cảm thọ

Phật Giaacuteo vagrave chứng nghiệm Phật Giaacuteo Theo Dr Suzuki chưa coacute kinh saacutech tocircn giaacuteo

nagraveo trecircn thế giới đạt gần được tiacutenh siecircu việt về mặt chủ trương chiều sacircu của cảm thọ

vagrave trigravenh bagravey traacutec tuyệt như bộ kinh nagravey Noacute lagrave suối nguồn bất tận của mọi đời sống

khocircng một đầu oacutec mở mang của bất tocircn giaacuteo nagraveo khi đatilde tigravem đến noacute về lại magrave cograven khao

khaacutet hay chỉ thỏa matilden một phần

Triacutech lời tựa của Hogravea Thượng Thiacutech Đức Niệm ở đầu mỗi cuốn trong bộ Kinh Hoa

Nghiecircm do Thiacutech Triacute Tịnh dịch ldquoKinh Hoa Nghiecircm lagrave bộ Kinh Đại Thừa lagrave vua trong

caacutec Kinh với nội dung siecircu việt tuyệt luacircn hugraveng vĩ traacuteng lệ nguy nga thể hiện Phaacutep

thacircn tư tưởng vagrave tacircm nguyện của Phậtrdquo

Tiến Sĩ Nguyễn Tường Baacutech chuacute thiacutech Tư tưởng Hoa Nghiecircm quan niệm tất cả từ Một

magrave ra vagrave mọi hiện tượng chẳng qua lagrave dạng xuất hiện của caacutei Một đoacute Đoacute lagrave caacutec hiện

tượng của phaacutep giới chuacuteng xuất hiện đồng thời Dạng tĩnh của thực tại lagrave Khocircng (Lyacute)

dạng động lagrave Sự Lyacute vagrave Sự tương taacutec qua lại magrave sinh ra vạn vật

Hoa Nghiecircm Tocircng xem mọi sự trong thế gian được bao gồm vagraveo bốn loại (Tứ phaacutep giới)

vagrave saacuteu dạng xuất hiện (Lục tướng) Tứ phaacutep giới Sự phaacutep giới Lyacute phaacutep giới Lyacute sự vocirc

ngại phaacutep giới Sự sự vocirc ngại phaacutep giới Lục tướng lagrave saacuteu mối liecircn hệ giữa caacutei toagraven thể vagrave

66

caacutei riecircng biệt trecircn ba mặt Thể Tướng Dụng tổng tướng biệt tướng đồng tướng dị tướng

thagravenh tướng hoại tướng

Theo Wikipedia Kinh Đại Phương Quảng Phật Hoa Nghiecircm (zh 大方廣佛華嚴經 sa

buddhāvataṃsaka-mahāvaipulyasūtra ja daihō kōbutsu kegonkyō) thường được gọi tắt

lagrave Kinh Hoa Nghiecircm (sa avataṃsakasūtra hoặc gaṇḍavyūha) lagrave một bộ Kinh Đại Thừa

lập giaacuteo lyacute căn bản của Hoa Nghiecircm Tocircng Kinh nhấn mạnh đến tiacutenh vocirc ngại của mọi

hiện tượng vagrave chủ trương rằng tacircm con người chiacutenh lagrave vũ trụ vagrave đồng thể với tacircm Phật

Quan điểm nagravey của Đại Thừa hay được Thiền tocircng nhấn mạnh vagrave vigrave thế kinh nagravey cũng

thường được tocircng nagravey nhắc đến

Hogravea Thượng Thiacutech Đức Niệm viết tiếp ldquoTư tưởng Hoa Nghiecircm trigravenh bagravey vạn phaacutep do

tacircm sanh Tacircm lagrave thực thể của vạn phaacutep Tacircm vọng thigrave vạn phaacutep hoạt hiện sai biệt higravenh

higravenh sắc sắc trugraveng trugraveng duyecircn khởi caacutei nagravey coacute caacutei kia coacute vagrave ngược lại như lưới đế

chacircu Tacircm chơn thigrave phaacutep giới taacutenh với tacircm lagrave một vạn vật đồng nhất thểtrong Kinh

Hoa Nghiecircm đức Phật chỉ cho chuacuteng sanh thấu rotilde cội nguồn của xum la vạn tượng do

mecirc thức vọng tưởng nghiệp duyecircn higravenh thagravenh caacutec phaacutep hiện hagravenh trong vũ trụ lagrave huyễn

hoacutea như hoa trong gương như trăng dưới nước Tất cả vạn phaacutep trong phaacutep giới đều từ

tacircm sanh Tacircm trugravem khắp cả phaacutep giới Tất cả vạn hữu vũ trụ coacute thể nằm gọn trong hạt

cải Hạt cải coacute thể thacircu nhiếp tất cả vũ trụ vạn phaacutep Thể taacutenh của tacircm nhiếp thacircu tất cả

Tất cả lagrave một một lagrave tất cả

Trong lsquoVũ Trụ Trong Một Nguyecircn Tửrsquo Nguyecircn taacutec The Universe in a Single Atom

của Đức Đạt Lai Lạt Ma Dịch Việt Lagraveng Đậu Votilde Quang Nhacircn Lời Mở Đầu của Giaacuteo

Sư Tiến Sĩ B Alan Wallace viết tựa giới thiệu ldquoMặc dugrave được xem như lagrave một tocircn giaacuteo

thigrave Phật Giaacuteo vẫn lagrave một trong caacutec truyền thống tri kiến vĩ đại nhất của thế giới được

dựa trecircn cơ sở về trải nghiệm vagrave lập luận hơn lagrave việc tin tưởng khocircng điều kiện vagraveo thần

quyền Trong nhiều thế kỷ đạo Phật đatilde đối thoại với caacutec truyền thống khaacutec ở chacircu Aacute

như lagrave Ấn Giaacuteo Khổng Giaacuteo vagrave Latildeo Giaacuteo đoacute lagrave caacutec truyền thống vốn coacute caacutec luận điểm

riecircng về thực tại Nhưng đến kỷ nguyecircn mới nagravey thigrave sự thống trị lại thuộc về khoa học

hiện đại vốn lagrave một hệ thống truy cứu vagrave tri kiến về thế giới tự nhiecircn một caacutech coacute lập

luận cho necircn nếu muốn duy trigrave vị thế sẵn coacute như lagrave một truyền thống thực nghiệm vagrave

tập luận truy cứu nghiecircm cẩn thigrave Phật Giaacuteo phải đối mặt với khoa học

Đacircy chiacutenh lagrave điều magrave Đức Dalai Lama (Đạt Lai Lạt Ma) thực hiện qua taacutec phẩm Vũ Trụ

Trong Một Nguyecircn Tử Trong khi quyển saacutech mở ra với lời tự thuật caacute nhacircn về việc

sớm chạm traacuten với khoa học tức lagrave việc Ngagravei tiến hagravenh thảo luận về mối quan hệ giữa

Phật Giaacuteo với vật lyacute hiện đại cũng như lagrave với vũ trụ học sinh học caacutec khoa học về tư

tưởng vagrave đạo đức thigrave chuacuteng ta tigravem thấy được ở Ngagravei một tacircm triacute saacuteng choacutei trong cocircng

việc khi vật lộn với hầu hết caacutec nan đề thuacutec baacutech magrave loagravei người đang đối mặt ngagravey nayrdquo

Khoa học vật lyacute bacircy giờ đatilde thấy vũ trụ lagrave một mạng lưới (web) với những liecircn quan vật

chất vagrave tacircm linh (virtual intelligence) rối răm chằng chịt (entanglement mess) magrave caacutec

phần tử chỉ được định nghĩa trong mối tương quan với caacutei toagraven thể Thế giới vũ trụ

quan nagravey của vật lyacute nguyecircn tử được một Lạt MaTantra lagrave Lama Anagarika Govinda toacutem

tắt rất hay như sau

67

Người Phật tử khocircng tin coacute sẵn một thế giới becircn ngoagravei độc lập vagrave hiện hữu taacutech biệt magrave

anh ta tự gắn migravenh vagraveo những năng lực của thế giới đoacute Đối với anh ta thế giới becircn

ngoagravei vagrave thế giới becircn trong chỉ lagrave hai mặt của một mạng lưới duy nhất trong đoacute những

sợi chỉ của caacutec năng lực của caacutec biến cố của caacutec dạng tacircm thức của caacutec dạng vật thể

chuacuteng được dệt chằng chịt thagravenh một mạng lưới khocircng sao gỡ nổi gồm vocirc số những

mối liecircn hệ taacutec động lẫn nhau

Theo David Bohm Thuyết Tương Đối quan trọng hơn nữa cơ học nguyecircn lượng

[quantum mechanics] lagrave một ngagravenh của vật lyacute coacute đối tượng khảo saacutet lagrave sự di chuyển của

những lượng nhất định [quanta] của vật chất trong thế giới vi mocirc thiacute dụ như điện tử

hoặc caacutec hạt nhỏ căn bản khaacutec Cũng cần phải noacutei thecircm lagrave caacutec hạt nhỏ nagravey khi thigrave thể

hiện dưới dạng vật chất riecircng biệt Khi thigrave thể hiện dưới dạng soacuteng (wave) truyền liecircn

tục Những hạt nhỏ nagravey coacute cugraveng luacutec hai tiacutenh chất hạt (particle) vagrave soacuteng đưa đến đề nghị

rằng người ta khocircng thể phacircn tiacutech thế giới thagravenh những phần riecircng biệt vagrave độc lập Hơn

nữa mỗi phần coacute vẻ như bằng caacutech nagraveo đoacute liecircn hệ tới mọi phần khaacutec chứa đựng lẫn

nhau hoặc bao hagravem nhau

Taacutec giả cuốn The Tao of Physics Fritjof Capra viết Thuyết nguyecircn lượng bắt buộc

chuacuteng ta phải quan niệm vũ trụ như lagrave một mạng liecircn hệ phức tạp giữa caacutec phần của một

tổng thể chứ khocircng phải lagrave một tập hợp caacutec vật thể riecircng biệt Mọi hạt nhỏ đều bao gồm

caacutec hạt khaacutec một caacutech tự hợp vagrave theo nghĩa nagravey coacute thể noacutei chuacuteng chứa đựng lẫn nhau

Trong thuyết nagravey điểm cần nhấn mạnh lagrave sự tương taacutec (interaction) hay tương thocircng

(interpenetration) của mọi hạt nhỏ

Cố Giaacuteo Sư Trần Chung Ngọc viết ldquoNếu chuacuteng ta quen thuộc với kinh điển Phật Giaacuteo

nhất lagrave Kinh Hoa Nghiecircm thigrave chuacuteng ta sẽ thấy rằng những quan niệm của Bohm vagrave

Capra đatilde chậm mất hơn 25 thế kỷ Hơn nữa Bohm vagrave Capra chỉ thấy được tiacutenh tương

thocircng trong thế giới caacutec hạt vật chất nhỏ nhoi một phạm vi vocirc cugraveng nhỏ của vật lyacute vagrave

vũ trụ chứ chưa thấy được tiacutenh tương thocircng trong bốn Phaacutep Giới như trong Phật Giaacuteo

tương thocircng trong thế giới caacutec ldquonguyecircn lyacuterdquo (Lyacute Vocirc Ngại Phaacutep Giới) thế giới caacutec ldquovậtrdquo

(Sự Vocirc Ngại Phaacutep Giới) vagrave tương thocircng giữa caacutec ldquonguyecircn lyacute vagrave vậtrdquo (Lyacute Sự Vocirc Ngại

Phaacutep Giới) vagrave ldquogiữa caacutec vậtrdquo (Sự Sự Vocirc Ngại Phaacutep Giới) Trecircn đacircy tocirci khocircng coacute yacute định

so saacutenh một số quan niệm trong bộ mocircn vật lyacute hiện đại (modern physics) với một số

quan niệm trong Phật Giaacuteo magrave một số taacutec giả Tacircy phương như Fritjof Capra Gary

Zukav Michael Talbot vv đatilde cho lagrave coacute sự tương đồng trong những taacutec phẩm Đạo Của

Vật Lyacute (The Tao of Physics) Điệu Vũ Của Caacutec Thầy Vật-Lyacute (The Dancing of Wu-Li

Masters) vagrave Huyền Nhiệm học vagrave Vật-Lyacute Hiện Đại (Mysticism and the New Physics)

của họ Tocirci cũng khocircng coacute yacute định dugraveng khoa học để ldquochứng minh lời Kinh xưardquo như

một vị ldquoThiacutech Tửrdquo đatilde viết trước đacircy Tocirci nghĩ rằng Kinh Phật chỉ coacute thể chứng nghiệm

vagraveo bản thacircn chứ khocircng thể chứng minh cho người khaacutec được Chứng minh lagrave tự buộc

migravenh vagraveo trong ldquotrograve chơirdquo của một số quy luật Người ta coacute thể mượn khoa học để lagravem

saacuteng tỏ trecircn một phương diện nagraveo đoacute một số quan niệm trong Phật Giaacuteo nhưng caacutech

hiểu thuần triacute thức nagravey nếu khocircng dugraveng được thigrave quả lagrave vocirc iacutech vigrave trong Phật Giaacuteo hiểu

coacute nghĩa lagrave hội nhập giaacuteo lyacute Phật Giaacuteo trong đời sống hagraveng ngagravey Vigrave sự hiểu biết của tocirci

68

về Phật Giaacuteo cũng như về Khoa Học đều rất giới hạn necircn tocirci xin tự hạn trong chủ đề

lsquoTiacutenh Chất Tương Đối Của Mọi Sự Vật Trong Phật Giaacuteo vagrave Trong Khoa Họcrsquo rdquo

Kinh Hoa Nghiecircm lagrave một trong những bộ kinh xuất sắc của caacutec thiecircn tagravei tocircn giaacuteo Ấn Độ

được caacutec nhagrave luận sư Trung Hoa vagrave Nhật phiecircn dịch vagrave lyacute giải vagrave kết quả lagrave sự hiện diện

của triết lyacute Hoa Nghiecircm tại Việt Nam Trung Hoa vagrave Nhật Bản theo Suzuki lagrave ldquođỉnh

cao của tư tưởng Phật giaacuteo tư tưởng đatilde được phaacutet triển tại miền Viễn Đocircng trong hai

ngagraven năm trở lại đacircyrdquo

Nội dung trung tacircm của Hoa Nghiecircm lagrave sự nhất thể vagrave mối quan hệ nội tại của mọi sự

vagrave mọi biến cố một quan niệm khocircng chỉ lagrave cốt tuỷ của thế giới quan phương Đocircng magrave

cograven lagrave một trong những yếu tố chủ chốt của thế giới quan ngagravenh vật lyacute hiện đại Do đoacute

người ta sẽ thấy Kinh Hoa Nghiecircm bộ kinh tocircng giaacuteo cổ nagravey cống hiến những mối

tương đồng nổi bật nhất với caacutec mocirc higravenh vagrave lyacute thuyết của vật lyacute hiện đại

Mẫu chuyện Thiền Hạt cải chứa nuacutei Tu Di Lyacute Bột lagrave thứ sử tỉnh Giang Chacircu triều nhagrave

Đường becircn Tagraveu Coacute lần ocircng hỏi đạo với Thiền sư Triacute Thường rằng Trong kinh Phật coacute

noacutei lsquoNuacutei Tu-di chứa hạt cải hay cải đựng nuacutei Tu-dirsquo con thấy cacircu kinh nagravey khoacute hiểu vagrave

kỳ biacute quaacute Hạt cải beacute tiacute lagravem sao coacute thể chứa đựng được nuacutei Tu Di to lớn thế kia Đuacuteng lagrave

noacutei quaacute khocircng hiểu được lẽ thường phải chăng lagrave lừa dối người đời

Thiền sư Triacute Thường nghe hỏi vậy thigrave mỉm cười từ tốn hỏi lại Lyacute Bột Ta nghe người ta

noacutei ocircng đọc hơn cả vạn quyển saacutech việc ấy coacute thiệt khocircng

Đương nhiecircn rồi Đương nhiecircn rồi Con đọc hơn cả vạn quyển saacutech ấy chứ - Lyacute Bột

được một phen đắc yacute

Vậy chứ cả vạn quyển saacutech ocircng đọc bacircy giờ để ở đacircu

Lyacute Bột đưa tay chỉ vagraveo đầu migravenh noacutei Để trong nagravey

Thiền sư Triacute Thường chậm ratildei noacutei

Kỳ lạ thật Ta xem caacutei đầu của ocircng chỉ lớn hơn traacutei dừa chuacutet xiacuteu thocirci vậy magrave sao coacute thể

chứa đựng được cả vạn quyển saacutech Vậy coacute phải ocircng cũng lừa dối thiecircn hạ chăng

Lyacute Bột nghe vậy trong đầu như coacute tiếng nổ lớn ngay đoacute ocircng hoaacutet nhiecircn đại ngộ

Tất cả caacutec phaacutep coacute khi được noacutei đến trecircn mặt hiện tượng (sự) coacute khi được giải thiacutech từ

mặt bản thể (lyacute) Cần phải biết rằng mọi việc trong vũ trụ nhacircn sinh trong sự đều coacute lyacute

trong lyacute đều coacute sự Nuacutei Tu Di magrave chứa hạt cải thigrave đoacute lagrave sự hạt cải magrave chứa đựng nuacutei Tu

Di đoacute lagrave lyacute Những ai coacute khả năng thocircng hiểu rotilde ragraveng lyacute ndash sự vocirc ngại thigrave người đoacute hiểu

rotilde mọi phaacutep viecircn dung Nếu vũ trụ lagrave ảo thigrave đặt vũ trụ trong một hạt vi phacircn tiềm nguyecircn

tử (subatomic particle) coacute gigrave lagrave hoang tưởng vagrave khi hạt vi phacircn tiềm nguyecircn tử lagrave ảo thigrave

đặt hạt ảo vagrave vũ trụ đại dụng trong bagraven tay coacute gigrave lagrave vọng ngocircn noacutei khocircng thật Tuy khoa

học biết đo lường lượng tử nhưng tiếc rằng khoa học đatilde cố gắng cacircn đo vũ trụ nhưng

chưa biết nguyecircn lyacute cacircn đo vũ trụ theo kiểu triacute tuệ nagravey thay vigrave khoa học dugraveng kiến thức

toaacuten học suy nghiệm kiacutech thước vagrave sức nặng của vũ trụ vĩ mocirc magrave vẫn khocircng đo lường

chiacutenh xaacutec được

69

Thật vậy một lỗ chacircn locircng chứa cả vũ trụ đầy sum la vạn tượng của Phaacutep taacutenh căn

nghiệp thanh tịnh Chuacuteng ta hatildey đọc đoạn sau đacircy trong Phẩm Nhập Phaacutep Giới lời của

nữ nhacircn Thiacutech Ca Cugrave Ba giảng một phaacutep mocircn giải thoaacutet cho Thiện Tagravei Đồng Tử

Nagravey Thiện Nam Tử Ta quaacuten thacircn của Bồ Taacutet nơi mỗi lỗ chacircn locircng mỗi niệm thấy

vocirc lượng vocirc biecircn thế giới rộng lớn những sự an trụ trang nghiecircm higravenh trạng những

nuacutei đất macircy danh hiệu Phật xuất thế những đạo tragraveng chuacuteng hội diễn thuyết những

khế kinh những sự quaacuten đatildenh caacutec thừa những phương tiện những thanh tịnh

Lại mỗi niệm nơi mỗi lỗ chacircn locircng của Bồ Taacutet thường thấy vocirc biecircn phật hải những sự

ngồi đạo tragraveng những thần biến thuyết phaacutep thuyết kinh hằng khocircng giaacuten đoạn

Lại nơi mỗi lỗ chacircn locircng của Bồ Taacutet thấy vocirc biecircn chuacuteng sanh hải những trụ xứ higravenh

mạo taacutec nghiệp căn taacutenh

Ngay cả Xaacute Lợi Phất đệ tử đệ nhất thocircng thaacutei của Phật cũng chưa hiểu nổi lẫn ngộ tới

chacircn lyacute ở dưới đacircy thigrave mong gigrave hiểu được caacutei chacircn lyacute tối thượng ở trecircn

Sau khi cugraveng caacutec sư huynh đệ tới nhagrave thăm bệnh Duy Ma Cật vagrave nghe giảng kinh Xaacute

Lợi Phất hồ nghi chất vấn Duy Ma Cật ldquoCư sĩ thật lagrave việc chưa từng coacute Như caacutei thất

nhỏ nagravey magrave coacute thể chứa đựng caacutec togravea sư tử cao rộng Ở thagravenh Tỳ-da-ly lại khocircng coacute chi

trở ngại Lại caacutec thocircn xoacutem thagravenh ấp trong cotildei Diecircm-phugrave-đề cugraveng caacutec cung điện của chư

thiecircn long vương quỷ thần trong bốn cotildei thiecircn hạ cũng khocircng bị sự dồn eacutep chật chộirdquo

Duy Ma Cật trả lời ldquoDạ thưa ngagravei Xaacute Lợi Phất Chư Phật vagrave chư Bồ Taacutet coacute một phaacutep

mocircn giải thoaacutet gọi lagrave lsquokhocircng thể nghĩ bagravenrsquo Thigrave ra cograven coacute một phương thuốc ldquophaacutep mocircn

giải thoaacutet khocircng thể nghĩ bagravenrdquo thứ taacutem vạn bốn ngagraven lẽ một nagravey magrave Baacutec Sĩ Đỗ Hồng

Ngọc lsquomới tigravem rarsquo của chư Phật vagrave chư Bồ Taacutet magrave bacircy giờ mới coacute phương tiện để

truyền thocircng trecircn internet sau 2600 năm chưa ai để yacute tới

Đại Ca Diếp hiểu khaacute hơn Xaacute Lợi Phất Nếu những ai tin vagrave hiểu phaacutep mocircn giải thoaacutet

Bất khả tư nghị nagravey thigrave tất cả chuacuteng ma khocircng lagravem gigrave được migravenhrdquo

Duy Ma Cật khiecircm nhường thưa với ngagravei Ca Diếp Dĩ nhiecircn rồi chẳng những chuacuteng

ma khocircng lagravem gigrave được migravenh magrave cograven trở thagravenh ldquothị giảrdquo của migravenh nữa Tuy nhiecircn Nhacircn

giả trong vocirc lượng vocirc số thế giới mười phương những người lagravem Ma Vương đa số lagrave

những Bồ Taacutet trụ ở pheacutep giải thoaacutet Khocircng thể nghĩ bagraven Vigrave dugraveng sức phương tiện để

giaacuteo hoacutea chuacuteng sinh necircn caacutec ngagravei hiện lagravem Ma Vương để thử thaacutech chuacuteng sinh

Duy Ma Cật giải thiacutech tiếp ldquoNếu một vị Bồ Taacutet trụ ở phaacutep mocircn giải thoaacutet gọi lagrave khocircng

thể nghĩ bagraven ấy thigrave coacute thể đem nuacutei Tu Di cao lớn magrave đặt vagraveo trong một hạt cải nhưng

khocircng coacute becircn nagraveo thecircm hoặc becircn nagraveo bớt Tướng trạng nuacutei chuacutea Tu Di vẫn y nguyecircn

như cũrdquo Tocirci xin giải thiacutech thecircm lsquophaacutep mocircn giải thoaacutet gọi lagrave khocircng thể nghĩ bagraven ấyrsquo

chiacutenh lagrave phaacutep mocircn như thị Vagrave lsquođem nuacutei Tu Di cao lớn magrave đặt vagraveo trong một hạt cải

nhưng khocircng coacute becircn nagraveo thecircm hoặc becircn nagraveo bớtrsquo coacute nghĩa lagrave Nuacutei Tu Di khocircng cần phải

biến dạng co nhỏ lại hơn hạt cải hay hạt cải khocircng phải nở ra lớn hơn nuacutei Tu Di để sở

70

để trụ trong ngoagravei Tư tưởng nagravey sẽ được trigravenh bagravey vagrave giải thiacutech rất logic vagrave khoa học

trong bagravei nagravey Thiacute dụ hiện tượng Nhật Thực Nguyệt Thực mặt trăng nuốt mặt trời to

lớn hơn migravenh Hay như ngagravey xưa những nhagrave ảo thuật An Nam ta biễu diễn dẫn tracircu

chui qua ống tre cho Vua Batildeo Đại xem ở Ngọ Mocircn Quan Huế Dĩ nhiecircn những nhagrave

ảo thuật thần thocircng nagravey chỉ lagravem mờ thecircm con mắt vocirc minh của vua quan khacircm sứ Tacircy

quan khaacutech vagrave dacircn chuacuteng trong luacutec lagravem ảo thuật đoacute chứ khocircng mị mắt kẽ triacute tuệ được

Nuacutei Tu Di lagrave tecircn của một ngọn nuacutei trong truyền thuyết thần thoại cổ Ấn Độ cograven gọi lagrave

Tu Di Lacircu Mạn Đagrave La Theo quan niệm Phật Giaacuteo nuacutei Tu Di lagrave vua của caacutec ngọn nuacutei

lagrave trung tacircm của thế giới lagrave vũ trụ quan của Phật Giaacuteo Theo Wikipedia Mạn-đagrave-la

(dịch acircm theo tiếng Trung 曼陀羅 gốc tiếng Phạn 梵語मणडल maṇḍala मड tinh

tuacutey + ल chứa đựng) lagrave một higravenh vẻ biểu thị vũ trụ trong caacutei nhigraven của một bậc giaacutec

ngộ Trong tiếng Phạn mandala coacute nghĩa lagrave một trung tacircm (la) đatilde được taacutech riecircng ra

hay được trang điểm (mand) Coacute thể coi Mạn-đagrave-la lagrave một đồ higravenh vũ trụ thu nhỏ

Mandala dịch nghĩa theo chữ Haacuten lagrave luacircn viecircn cụ tuacutec (輪圓具足) nghĩa lagrave vograveng

trograven đầy đủ Theo yacute nghĩa thực tiễn thigrave Mạn đagrave la lagrave đagraven tragraveng để hagravenh giả bagravey caacutec lễ vật

hay phaacutep khiacute cho nghi thức hagravenh lễ cầu nguyện tu luyện Caacutec tiacuten đồ Ấn giaacuteo Phật

giaacuteo sử dụng Mạn Đagrave La như một phaacutep khiacute tạo linh ảnh cograven đối với caacutec tiacuten đồ Đại

Thừa Kim Cương Thừa thigrave Mạn Đagrave La lagrave một mocirc higravenh về vũ trụ hoagraven hảo trong đoacute coacute

một hay nhiều vị thần ngự trị

Trong Khocircng thể nghĩ bagraven (Bất khả tư nghigrave) Baacutec Sĩ Đỗ Hồng Ngọc giải thiacutech Nuacutei Tu

Di tướng trạng cao to cỡ nagraveo thigrave cũng chỉ lagrave một ldquophaacuteprdquo hạt cải tướng trạng nhỏ beacute thế

nagraveo thigrave cũng lagrave một ldquophaacuteprdquohellip magrave ldquochư phaacutep Khocircng tướng bất sanh bất diệt bất tăng

bất giảmhellip Necircn Tu Di vagrave hạt cải cũng đều lagrave khocircng Thực tướng vocirc tướng caacutei nuacutei kia

caacutei hạt cải nọ chẳng qua lagrave chuacutet ldquodiệu hữurdquo bagravey ra cho đẹp cuộc đời thocirci Khocircng thấy

caacutei đẹp đoacute thigrave thật đaacuteng tiếc magrave baacutem chấp lấy caacutei tướng giả hợp đoacute cũng thật đaacuteng tiếc

Noacute diệu hữu đoacute magrave vốn lagrave chacircn khocircng Noacute chacircn khocircng đoacute magravehellip vốn lagrave diệu hữu Sắc

tức thị khocircng Khocircng tức thị sắc Thấy được vậy lagrave Bồ Taacutet coacute được phaacutep mocircn giải thoaacutet

bất khả tư nghigrave Lyacute đatilde vocirc ngại thigrave Sự vocirc ngại Sự đatilde vocirc ngại thigrave Lyacute cũng vocirc ngại Lyacute lyacute

Sự sự đều vocirc ngại thigrave ldquotacircm vocirc quaacutei ngại vocirc hữu khủng bố viễn ly điecircn đatildeo mộng

tưởnghelliprdquo

Bồ Taacutet trụ ở Pheacutep giải thoaacutet khocircng thể nghĩ bagraven coacute thể biến tất cả acircm thanh trong thế

giới mười phương thagravenh tiếng của Phật diễn ra những tiếng vocirc thường khổ khocircng vocirc

ngatilde Một tiếng chuocircng tiếng motilde một tiếng chim kecircu tiếng ngoacutei vỡ laacute truacutec reo tiếng

soacuteng vỗ độc thủ vỗ tay một tiếng sư tử rốnghellip đatilde noacutei lecircn tất cả caacutec phaacutep Phật

Thế cho necircn khi Đức Phật thagravenh đạo đatilde noacutei Như Lai thigrave traacutei với vọng trần hiệp với

Chơn Tacircm thường trụ bất sanh bất diệt biến khắp cả phaacutep giới cho necircn ta mới được tự

tại vocirc ngại Như Lai ở trong một hiện ra vocirc lượng vocirc lượng hiệp lagravem một trong nhỏ

hiện lớn trong lớn hiện nhỏ khocircng rời nơi đạo tragraveng magrave hiện khắp cả mười phương thế

giới Thacircn Như Lai bao trugravem mười phương hư khocircng vocirc tận Trecircn đầu một mảy locircng

hiện ra caacutec cotildei nước ngồi trong hạt bụi magrave chuyển đại phaacutep luacircn Vigrave ta diệt hết vọng

trần necircn mới được như vậy (Phỏng theo Kinh Lăng Nghiecircm PHPT khoacutea VI VII trang

132-133)

71

Đoạn trecircn với pheacutep tắc thần thocircng huyền biacute hơi khoacute hiểu vagrave khocircng dễ gigrave tưởng tượng

nổi Nhưng thật ra Đức Phật muốn noacutei về caacutei bản thể của Chơn Tacircm coacute những đặc điểm

mầu nhiệm như thế đoacute Con người vigrave vocirc minh magrave đatilde từ bỏ bản thể mầu nhiệm ấy để đi

vagraveo vograveng luacircn hồi sanh tử khổ đau Con người tu hagravenh đạt được đạo quả thigrave sẽ trở về

với Chơn Tacircm thường trụ bất sanh bất diệt biến khắp cả phaacutep giới vigrave coacute thacircn tự tại vocirc

ngại khocircng coacute gigrave ngăn cản vướng mắc Tacircm thức hogravea vagraveo viecircn dung với hư khocircng Vigrave

khocircng coacute thacircn xaacutec necircn khocircng bị kiềm hatildem gograve boacute trong thacircn xaacutec hay noacutei theo Duy Thức

lagrave caacutei tuacutei- A Lại Da Thức đatilde bị phaacute vỡ vagrave tacircm thức rộng khắp theo cugraveng hư khocircng

trong cảnh Đại Viecircn Cảnh Triacute Tacircm thức lagrave tạng minh quang tam muội cugraveng đốt trong

vũ trụ với vocirc lượng minh quang khaacutec ở trong một hiện ra vocirc lượng vocirc lượng hiệp lại

lagravem nhất thể quang tạng Vagrave tại sao lại lagrave trong nhỏ hiện lớn trong lớn hiện nhỏ hay

trecircn đầu một mảy locircng hiện ra caacutec cotildei nước ngồi trong hạt bụi magrave chuyển đại phaacutep

luacircn Điều nầy trong kinh điển coacute cacircu bất khả tư nghigrave hay khocircng thể nghĩ bagraven

nhưng ở vagraveo thời đại hiện nay với những kỹ thuật chuacuteng ta coacute thể dễ hiểu một phần nagraveo

vũ trụ ở trong TV trong caacutei phograveng gia đigravenh tụ họp (family room) hagraveng ngagravey xem TV

hay coi phim ảnh về Traacutei Đất Thaacutei Dương Hệ dải Ngacircn Hagrave rồi cảnh vũ trụ với nhiều

higravenh daacuteng caacutec Thiecircn Hagrave khaacutec được TV hay cineacute thu higravenh cho higravenh xa dần xa nhiều vagrave

nhiều nữa Như chuacuteng ta chuacuteng sinh của Thaacutei Dương Hệ đang ngồi becircn ngoagravei giống

như chư Phật đang dugraveng Phật nhatilden quan saacutet toagraven cảnh trong caacutec cotildei khaacutec vậy Vagrave khi

trecircn magraven ảnh chiếu caacutec Thiecircn Hagrave ấy được thu toacutem lại trong một bong boacuteng higravenh cầu vagrave

boacuteng cầu đoacute nhỏ dần nhỏ dần thagravenh một chấm điểm rồi biến mất trecircn magraven ảnh điều ấy

giống như Đức Phật thu nhỏ đi toagraven thể thế giới cugraveng migravenh đi vagraveo ngồi trong hạt bụi vi

trần với đầy đủ caacutec cotildei nước vagrave trong đoacute Đức Phật đang hagravenh đạo Chuyển đại phaacutep

luacircn Tại sao như thế Vigrave Đức Phật đatilde được thacircn tự tại vocirc ngại hogravea cugraveng hư khocircng

vocirc tận cho necircn khocircng rời nơi đạo tragraveng magrave hiện khắp cả mười phương thế giới Thacircn

ta bao trugravem mười phương hư khocircng vocirc tận Đoacute lagrave sự mầu nhiệm hay sự thagravenh đạt của

người tu hagravenh đạt được đạo Vocirc Thượng Bồ Đề Vigrave ta diệt hết vọng trần necircn mới được

như vậy Những điều nagravey cagraveng dể chứng minh hơn trong vograveng vagravei năm nữa khi magrave

quantum 3-D holographic TV quantum computer được tung ra thị trường chuacuteng ta sẽ ở

trong những trograve chơi games đoacute như thật chứ khocircng phải ở ngoagravei quan saacutet nữa

Đocircng Phương nhigraven vận hagravenh vagrave biến dịch lagrave tự tiacutenh nội tại của mọi vật Trương Taacutei noacutei

về trời ldquoTất cả vật quay trograven chuacuteng đều coacute lực tự nhiecircn nội tại sự vận hagravenh của chuacuteng

khocircng phải từ becircn ngoagravei taacutec động vagraveordquo vagrave trong Kinh Dịch ta đọc thấy ldquoNguyecircn lyacute của

tự nhiecircn khocircng xem lực nằm ngoagravei vật magrave chuacuteng biểu hiện sự hogravea hợp của sự vận động

nội tại của chuacutengrdquo

Thế giới hạ nguyecircn tử trong thế kỷ 20th đatilde phaacutet hiện tiacutenh chất động nội tại của vật chất

Cho thấy thagravenh phần của nguyecircn tử caacutec hạt đều lagrave những cơ cấu động chuacuteng khocircng

hiện hữu như những đơn vị độc lập magrave lagrave phần tử khocircng taacutech rời của một thể thống

nhất với nhiều mối phản ứng tương quan Kết quả vật lyacute hiện đại dường như đatilde xaacutec

định lời noacutei của nhagrave đạo học Trung Hoa Trương Taacutei Khi đatilde rotilde caacutei Khocircng to lớn chứa

đầy Khiacute Thigrave ai nấy đều biết khocircng coacute caacutei ldquokhocircng coacute gigraverdquo

Tocirci coacute thể bị giam trong một vỏ hạt

72

Vagrave tự coi migravenh lagrave vua của khocircng gian vocirc tận

Shakespeare Hamlet hồi 2 cảnh 2

Nguyecircn văn

ldquoI could be bounded in a nutshell

And count myself a king of infinitive spacerdquo

Tương tự như những tư nghị ở trecircn cuốn saacutech Vũ trụ trong vỏ hạt dẻ (The Universe in a

Nutshell) viết bởi Stephen Hawking về chủ đề vật lyacute lyacute thuyết Saacutech giải thiacutech nhiều vấn

đề liecircn quan tới caacutec nghiecircn cứu của caacutec giaacuteo sư toaacuten học Lucas trong quaacute khứ tỉ như

Thuyết khocircng đầy đủ của Goumldel vagrave magraveng P (một phần của thuyết siecircu dacircy trong vật lyacute

lượng tử) Hawking cũng mocirc tả về lịch sử higravenh thagravenh vagrave caacutec nguyecircn lyacute của vật lyacute hiện

đại Ocircng dẫn dắt người đọc đến những sự kiện xảy ra đằng sau những most intellectual

tales khi ocircng cố gắng kết hợp thuyết tương đối rộng của Einstein vagrave caacutec yacute tưởng của

Richard Feynman về đa lịch sử thagravenh một thuyết thống nhất hoagraven chỉnh mocirc tả mọi thứ

xảy ra trong vũ trụ

Vũ trụ trong vỏ hạt dẻ lagrave taacutec phẩm đoạt Giải Aventis dagravenh cho saacutech khoa học năm 2002

vagrave đatilde baacuten được hơn 10 triệu ấn bản trecircn thế giới Noacute thường được xem lagrave phần tiếp theo

của taacutec phẩm nổi tiếng Lược Sử Thời Gian (A Brief History of Time) được ấn hagravenh năm

1988

Theo tocirci tất cả 84000 cuốn kinh Phật Giaacuteo (chỉ về số lượng tượng trưng) lagrave vua của tất

cả caacutec kinh điển hay diễn tatilde một caacutech khaacutec khocircng coacute cuốn kinh Phật Giaacuteo nagraveo lagrave vua

của cuốn kinh Phật Giaacuteo nagraveo cả Tất cả Phật Phaacutep kinh điển như những toa thuốc tuy

bất đồng cacircn lượng vagrave loại thuốc những chỉ chữa đồng một bệnh đau khổ từ gốc vocirc

minh magrave ra Thực ra Đạo Phật khocircng chủ trương chữa triệu chứng đau khổ magrave chữa

tận gốc bệnh vocirc minh Vigrave chuacuteng sinh tuy đồng bản tiacutenh của bệnh vocirc minh nhưng căn

tiacutenh đau khổ thigrave bất đồng cho necircn mới coacute caacutei Pharmacy với 84000 loại thuốc trụ sinh

cugraveng với caacutech dugraveng lẫn những phương thuốc nặng nhẹ để trị liệu cho chuacuteng sinh bất kể

vua dacircn sang hegraven ngu dốt hay triacute thức magrave tugravey vagraveo căn tiacutenh vagrave bệnh tacircm lyacute của mỗi caacute

nhacircn để gia giảm phacircn lượng

Đocirci lời trecircn đatilde toacutem tắt phần nagraveo những tinh tuacutey thacircm diệu của kinh điển Đại Thừa vagrave

đặc biệt lagrave Kinh Hoa Nghiecircm Theo tocirci caacutei mấu chốt của sự đời lagrave ở tacircm vọng động

sinh ra sum la vạn tượng chứ tacircm chơn thigrave vocirc sinh khocircng coacute sinh ra để magrave nghị luận

Cho necircn tacircm động sinh ra vạn vật lagrave một tuyệt đại nhacircn duyecircn đại may mắn cho chuacuteng

sinh trong vũ trụ Chỉ coacute caacutei đau khổ lagrave cần giải thoaacutet dugrave rằng cố tigravenh chữa caacutei ngọn của

vocirc minh lagrave thậm đại vocirc minh nhưng con người muốn chữa ngọn giữ gốc tham sacircn si

cho vui khổ với đời như cố lấy lsquovi hạt Ngatilde chứa nuacutei Vocirc minhrsquo

Tocirci xin toacutem lược đơn giản cho dễ hiểu hơn Khỏi cần phải lo lấy hạt Ngatilde cực vi để chứa

đựng vũ trụ cực đại vigrave vũ trụ vocirc minh đatilde sẵn coacute trong hạt Ngatilde phagravem phu Caacutei Ngatilde giatilden

nở lớn tới vocirc cực bao trugravem mười phương hư khocircng vocirc tận chỉ cần nổi cơn sacircn lagrave thấy

ngay Cho necircn khocircng cần phải quan tacircm lagrave thiecircn thượng thiecircn hạ coacute đặt lọt nổi vagraveo trong

73

caacutei duy ngatilde độc tocircn hay khocircng Ngagravey nagraveo chuacuteng ta quaacuten được hạt lượng tử Ngatilde hạt Ngatilde

Hư Trần cực vi đoacute vừa ở trong vũ trụ vocirc minh vagrave cũng vừa coacute thể ngồi trong hạt bụi Ngatilde

vocirc vi đoacute để chuyển đại phaacutep luacircn thần thocircng magrave khocircng bị ngăn ngại thigrave sẽ quaacuten được vũ

trụ giai khocircng hết vocirc minh magrave độ nhất thiết khổ aacutech khocircng cần thiết nữa khi đatilde giaacutec ngộ

9 Vũ Trụ vagrave Nhacircn Sinh

Đức Phật đatilde noacutei đến taacutenh khocircng của tacircm thức magrave chuacuteng ta thường hiểu qua từ ngữ lsquotacircm

khocircngrsquo chiacutenh vigrave bổn taacutenh lsquohư khocircngrsquo đoacute magrave chuacuteng sanh khi thagravenh Phật mới nương lsquoHư

Vocircrsquo để coacute thacircn giatilden ra vocirc cực bao trugravem hư khocircng vocirc tận hoặc coacute thacircn thu nhỏ xuống cực

vi để ngồi trong hạt lượng tử Lacircn Hư Trần magrave chuyển đại phaacutep luacircn

Khoa học ngagravey nay đatilde tigravenh cờ tigravem ra những cấu truacutec vagrave higravenh thể trong cơ thể của chuacuteng ta

rất lagrave tương tự như kiến truacutec vagrave higravenh thể giống hệt như những vật thể vagrave cấu truacutec của

thiecircn hagrave trong vũ trụ xa Thaacutei Dương Hệ cả tỷ năm aacutenh saacuteng Tiền nhacircn đatilde noacutei về tiểu vũ

trụ trong đại vũ trụ (cagraven khocircn) nagravey từ lacircu Cho necircn hướng vagraveo nội tacircm quaacuten tự tại lagrave coacute

thể thấy cả vũ trụ trong ta khocircng cần phải chế ra phi thuyền du hagravenh trong khocircng gian để

tigravem kiếm đacircu xa Đatilde tự coacute của baacuteu vocirc tận trong đời cograven mong ngoại cầu gigrave nữa

ldquoInside our body we can find structures and features that look strikingly like celestial

bodies - millions of light years away

The universe is just as alive and complex as we are that when we can harmonize with the

universe and when youre clear about what it is you want the universe will provide

abundantly for us Were made of the same stuff as the rest of the universe and this just

shows how close we resemble the cosmosrdquo

Khoa học cũng cho chuacuteng ta thấy được những tương đồng giữa cơ thể (tế bagraveo natildeo cấu

tạo của những tế bagraveo trong cơ thể vacircn thể của con ngươi) của chuacuteng ta với những higravenh

dạng cấu truacutec của vũ trụ Hay noacutei một caacutech khaacutec từ hơn 2600 năm về trước Đức Thế

Tocircn đatilde thấy qua thiền định vagrave ngộ ra những gigrave magrave khoa học hiện đại với đầy cocircng phu

nghiecircn cứu thiacute nghiệm đo đạt vagrave taacutei khaacutem phaacute ra Phật Giaacuteo diễn tatilde những đại cocircng

phu với thagravenh quả khaacutem phaacute vĩ đại của khoa học qua 5 chữ ngắn gọn Tất cả từ tacircm

tạo

74

Figure 11 Sự trugraveng hợp ngẫu nghiecircn đầy lyacute thuacute giữa vũ trụ vagrave cơ thể con người

Như ngagravei Huyền Sa Sư Bị thường noacutei Tam thiecircn đại thiecircn thế giới lagrave một phổ nhatilden của

Sa-mocircnrdquo Phổ lagrave khắp Nhatilden lagrave con mắt tức lagrave con mắt thấy khắp nơi

10 Vũ trụ quan

Tuy vũ trụ quan thấp thoaacuteng đoacute đacircy trong kinh điển của Đại Thừa nhưng Đức Thế Tocircn

chưa lsquotrực tiếprsquo giải thiacutech mạch lạc cho chuacuteng sinh những luận lyacute huyền diệu của vũ trụ

nagravey vigrave coacute thể noacute khocircng cần thiết cho nhacircn sinh magrave chỉ cần thiết cho caacutec bật Bồ Taacutet muốn

độ chuacuteng sinh bằng caacutech lsquoquaacuten tự tạirsquo để chỉ thấy tới lsquokiến ngũ uẩn giai khocircngrsquo magrave lsquođộ

nhất thiết khổ aacutechrsquo Cho necircn Đức Thế Tocircn im lặng khocircng trả lời trực tiếp những vấn đề

nagravey 2600 năm về trước Những điều bất khả lậu đoacute chỉ dugraveng để đagravem luận suocircng vigrave noacute bất

khả tư nghị bởi ngocircn ngữ cố tranh catildei cũng chỉ vọng ngocircn vocirc iacutech khocircng đi đến đacircu

Ngược lại khi đạt được giaacutec ngộ kiến được những điều nagravey rồi thigrave cũng khocircng coacute gigrave để

magrave tư nghi (nổi nghi ngờ riecircng tư) để hỏi nữa

Tổ Matilde Minh (Asvaghosa) luận sư Đại Thừa ấn Độ sống giữa thế kỷ 1st 2nd Cocircng

Nguyecircn noacutei Nếu vọng tacircm sinh khởi thigrave caacutec [vũ trụ THL] phaacutep đều sinh khởi Vọng

tacircm diệt đi thigrave caacutec phaacutep [vũ trụ] đều diệt

75

Tương tự nhagrave Baacutec Học Stephen Hawking cho rằng coacute sự saacuteng tạo [hiện tượng THL]

nhưng khocircng coacute ai saacuteng tạo [chủ thể] cả Phật Giaacuteo coacute cugraveng một quan niệm tương tự

lsquokhocircng coacute saacuteng tạo chủ thể vagrave saacuteng tạo đối tượngrsquo của vũ trụ quan vagrave vạn vật Tuy Phật

Giaacuteo phủ nhận đấng saacuteng tạo tuyệt đối nhưng cocircng nhận tất cả tương đối từ Tacircm tạo

Ngoagravei thuyết nhacircn quả vagrave lyacute duyecircn khởi của vũ trụ cograven coacute thecircm thuyết Vocirc Ngatilde vocirc vi

lượng tử rất khoacute hiểu để tư nghị cho những ai mới học Phật cũng như những ai đang vagrave

đatilde học Phật nhưng chưa hiểu rotilde Phật Phaacutep Triết Lyacute Như Thị của vũ trụ quan nagravey rất khoacute

hiểu cho nhiều người nhưng noacute đatilde bắt đầu được cocircng nhận vagrave hoan nghecircnh bởi Đocircng lẫn

Tacircy Phương qua nhịp cầu triết lyacute vagrave khoa học luận lyacute đưa duyecircn

Trong Chacircn Khocircng Diệu Hữu cố Tiến Sĩ Nguyễn Tường Baacutech viết ldquoChacircn khocircng Diệu

hữu lagrave một chigravea khoacutea để hiểu nhận thức luận về bản thể vagrave hiện tượng của Phật Giaacuteo Vigrave

mọi hiện tượng xuất phaacutet từ ldquoKhocircngrdquo necircn noacute khocircng coacute một bản chất trường tồn vagrave riecircng

biệt đoacute lagrave thuyết Vocirc Ngatilde Chỉ coacute Ngũ Uẩn đang vận hagravenh [trong vũ trụ] khocircng coacute người

vận hagravenh chuacutengrdquo

Hawking chứng minh vũ trụ xuất phaacutet từ caacutei ldquoKhocircngrdquo ocircng baacutec bỏ sự cần thiết của một

Thượng Đế nhưng chắc chắn caacutei ldquoKhocircngrdquo magrave ocircng ta hiểu khocircng phải lagrave caacutei Khocircng triacute tuệ

của Phật Giaacuteo Hơn nữa Hawking khocircng phải lagrave người đầu tiecircn trong lịch sử đatilde lsquobaacutec bỏ

sự cần thiết của một Thượng Đếrsquo nhacircn tạo

Tiến Sĩ Nguyễn Tường Baacutech viết tiếp ldquoLagrave một nhagrave vật lyacute ocircng [Hawking] khoacute coacute thể

biết hơn [những điều magrave Phật Giaacuteo đatilde biết hơn ocircng vagrave trước ocircng ta cả 25 thế kỷ THL]

Thế nhưng lại đến phiecircn ta kinh ngạc về khoa học vật lyacute Dugrave [những khoa học gia] tự hạn

chế migravenh trong lĩnh vực vật chất vật lyacute [ngagravey nay] đatilde đi đến tận cugraveng biecircn giới của vật

chất gotilde cửa ngagravenh bản thể học vagrave gần như chạm đến ldquochacircn lyacute tuyệt đốirdquo của đạo Phật Vị

triacute của Hawking lagravem ta nghĩ đến Luận Sư Long Thọ cả hai vị đều cho rằng ldquoKhocircngrdquo lagrave

nguồn gốc của muocircn vật nhưng cả hai đến từ hai chacircn trời khaacutec nhau Phật vagrave caacutec vị Tổ

Phật Giaacuteo biết ldquoKhocircngrdquo lagrave gigrave bằng trực quan nhưng khocircng miecircu tả nhận biết của migravenh

Tiacutenh Khocircng thuộc về một lĩnh vực magrave ngocircn ngữ khocircng diễn bagravey được Cũng như thế

trong vật lyacute lượng tử người ta thấy ngocircn ngữ vagrave caacutech suy luận thocircng thường khocircng cograven

thiacutech hợp Giữa Phật Giaacuteo vagrave khoa học sự trugraveng hợp rất lớn magrave sự khaacutec biệt cũng rất

lớnrdquo

Long Thọ Bồ Taacutet (zh 龍樹 sa nāgārjuna) vị Tổ thứ 14th của Thiền Tocircng Ấn Độ coacute viết

cả một bộ saacutech Trung Quaacuten Luận để giảng giải chữ Khocircng nagravey Nhưng caacutech diễn giải

của ngagravei Long Thọ với lyacute luận rất trừu tượng necircn khoacute higravenh dung bởi vigrave thời đoacute khoa học

chưa được phaacutet triển như bacircy giờ vagrave coacute thể caacutei thocircng thaacutei của tiền nhacircn thời đoacute khaacutec xa

với kiến thức văn minh của đa số chuacuteng ta bacircy giờ Chẳng hạn Ngagravei đatilde noacutei rằng ldquoTacircm

như hư khocircng vocirc sở hữurdquo (Tacircm như trống khocircng khocircng coacute chủ) đến bacircy giờ cũng iacutet ai

hiểu nổi lagrave caacutei chi chi dugrave coacute cả rừng saacutech vở vagrave nhiều người thuyết giảng về Tacircm Hư

Khocircng Vocirc Ngatilde nagravey Theo caacutei nhigraven Phật Giaacuteo thigrave hạt quark hay neutrino (khocircng thể độc

lập tồn tại magrave phải dựa vagraveo nhacircn duyecircn nghiệp quả cause amp effect and causal

conditions) vagrave hạt electron (khocircng thể xaacutec định dứt khoaacutet bất định xứ khocircng sở non-

locality) chỉ lagrave hoa đốm trong hư khocircng khocircng coacute thật chỉ vigrave nhất niệm vocirc minh magrave thấy

76

coacute nhacircn duyecircn kết hợp để xuất hiện nguyecircn tử vật chất vagrave từ đoacute cấu thagravenh ngacircn hagrave tinh tuacute

sơn hagrave đại địa xum la vạn vật con người chuacuteng sinh khaacutec Đoacute chỉ lagrave cảm giaacutec đồng bộ

của mắt tai mũi lưỡi thacircn yacute chứ thực ra khocircng coacute gigrave cả Vigrave vậy mới coacute cacircu tổng kết

trong taacutec phẩm Thagravenh Duy Thức Luận magrave ngagravei Huyền Trang đatilde dịch từ taacutec phẩm của

ngagravei Hộ Phaacutep (Dharmapagravela) ldquoTam giới duy tacircm vạn phaacutep duy thứcrdquo Vigrave khocircng thấy vagrave

hiểu được chacircn lyacute nagravey necircn con người sống trong hiện tượng giam hatildem (confinement)

vĩnh viễn khocircng bao giờ taacutech rời ra được mecirc muội Phật Giaacuteo gọi hiện tượng giam hatildem

đoacute lagrave Tacircm cố chấp hay cograven gọi lagrave Trước Tưởng sau khi đatilde khởi nhất niệm vocirc minh Vigrave

nhất niệm vocirc minh necircn mới thấy coacute lượng tử vagrave vũ trụ vạn vật Điều nagravey đatilde được giải

thiacutech tường tận qua bagravei giảng Thập Nhị Nhacircn Duyecircn của Phật Giaacuteo Đức Phật thấy rằng

tất cả sơn hagrave đại địa vạn vật con người đều chỉ lagrave nhacircn duyecircn kết hợp coacute điều kiện từ caacutei

khocircng trống rỗng caacutei hư khocircng vocirc sở hữu khocircng phải lagrave thật tại tuyệt đối Chỉ coacute caacutei bản

tacircm bất nhị bất biến bất sinh bất diệt vocirc ngatilde vocirc lượng tuyệt đối vocirc phacircn biệt khocircng

macircu thuẫn mới điacutech thực lagrave Bồ Đề Tacircm tất cả chuacuteng sinh đều coacute chung một tacircm đoacute Vigrave

thế Ngagravei noacutei rằng tất cả chuacuteng sinh đều lagrave Phật đatilde thagravenh (chứ khocircng phải sẽ thagravenh) bởi vigrave

caacutei bản tacircm đoacute đatilde sẵn coacute trước khi vũ trụ được thagravenh lập chỉ cần buocircng bỏ caacutei tacircm nhỏ

hẹp mecirc muội chấp trước (khocircng phải lagrave migravenh thật) để hogravea nhập vagraveo caacutei tacircm vocirc lượng

quang vocirc lượng thọ của A Di Đagrave caacutei đoacute cograven gọi lagrave Niết Bagraven (涅槃 sa nirvāṇa) tức lagrave bất

sinh bất diệt hay lagrave khocircng cograven sinh diệt (diệt tận 滅盡) Kinh Phật cograven noacutei rằng Tacircm lagrave

vocirc lượng vocirc biecircn khocircng bị hạn chế bởi khocircng gian thời gian vigrave vậy necircn Tacircm coacute khả năng

tự giải thoaacutet bằng caacutech phaacute vỡ hiện tượng giam hatildem Hay thực ra Tacircm vocirc sở vocirc trụ

Tacircm Khocircng vượt khocircng gian lẫn thời gian Năng lượng vocirc biecircn của Tacircm đi xuyecircn qua

vật chất noacute cograven dư sức taacutech rời caacutec hạt quarks vagrave Neutrinos của vật chất khiến vật chất

biến mất trở lại với caacutei Khocircng vốn lagrave Tacircm như hư khocircng vocirc sở hữu Tu hagravenh theo Phật

Đagrave ngộ đạo lagrave ngộ caacutei quaacutei dị khocircng higravenh dung đoacute ldquoTacircm như hư khocircng vocirc sở hữurdquo

chiacutenh lagrave thực tướng vocirc tướng của vũ trụ vạn vật đoacute vậy

Einstein viết thư cho gia đigravenh Besso noacutei rằng dugrave Besso chết trước ocircng ta điều đoacute khocircng

quan trọng ldquoĐối với những Vật Lyacute Gia như chuacuteng ta tin sự phacircn biệt giữa quaacute khứ hiện

tại vagrave tương lai chỉ lagrave ảo tưởng dugrave một lần thuyết phục Sau Einstein lagrave Richard

Feynman người đatilde tigravem ra phương thức hữu hiệu để giải thiacutech quantum mechanics được

biết qua lsquoTổng Cộng trecircn Lịch sửrsquo (Sum over Histories) trong vũ trụ lagrave con số khocircng

(zero)rdquo Theo tocirci đại khaacutei tất cả vi mocirc vĩ mocirc luocircn cả thời gian lẫn energy tổng cọng triệt

tiecircu bằng con số Khocircng

ldquoEinstein wrote a letter to Bessos family saying that although Besso had preceded him in

death it was of no consequence for us physicists believe the separation between past

present and future is only an illusion although a convincing one Einstein was followed

in history by the colorful and brilliant Richard Feynman Feynman developed the most

effective and explanatory interpretation of quantum mechanics that had yet been

developed known today as Sum over Histories For example for a particle moving from

point A to B we imagine the particle traveling every possible path curved paths

oscillating paths squiggly paths even backward in time and forward in time paths Each

path has an amplitude and when summed the vast majority of all these amplitudes add up

to zerordquo

77

Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14th đương thời đatilde tigravem ra giải phaacutep bằng caacutech dugraveng Vật Lyacute

Lượng Tử (Quantum Physics) Cơ Học Lượng Tử (Quantum Mechanics) Thiecircn Văn

(cosmology) Yacute Thức (Consciousness) vagrave Di Truyền Học (genetics) để khaacutem phaacute ra

những chủ đề tương quan về taacutenh Khocircng của Phật Giaacuteo với khoa học (The Universe in a

Single Atom is a book by Tenzin Gyatso the 14th Dalai Lama and published in 2006 by

Broadway Books In this book Dalai Lama engages in several scientific areas He

explores the topics of quantum physics cosmology consciousness and genetics in

relation to Buddhism)

Tocirci xin bổ tuacutec về những so saacutenh ở trecircn của cố Tiến Sĩ Nguyễn Tường Baacutech thứ nhất lsquoSự

trugraveng hợp rất lớn magrave sự khaacutec biệt cũng rất lớnrsquo lagrave 2600 năm giữa triacute tuệ quang minh Phật

Giaacuteo vagrave kiến thức khoa học hiện đại vagrave khoảng caacutech khaacutec biệt nagravey cograven coacute thể sacircu rộng vagrave

keacuteo dagravei thecircm theo thời gian Thứ đến lagrave kiến thức của nhagrave Baacutec Học Stephen Hawking

khocircng thể so saacutenh được với triacute tuệ của Luận Sư Long Thụ hay trecircn bất cứ latildenh vực nagraveo

So saacutenh như vậy cũng như lagrave so saacutenh đaacutem laacute kiến thức trong tay với rừng laacute triacute tuệ trecircn

nuacutei thẵm hay như aacutenh saacuteng của đom đoacutem trecircn ngọn đồi với Thaacutei Sơn Bắc Đẩu hay một

cacircy đuốc khoa học gia với Quang Minh Tam Muội Bồ Taacutet Necircn nhớ Hawking chỉ lagrave một

nhagrave baacutec học khoa học lyacute thuyết thuần tuacutey nổi tiếng hiện đại của Anh Quốc chứ chưa phải

lagrave nhất thế giới hay nhất thế kỷ Những khaacutem phaacute lsquotrecircn trờirsquo khocircng biết đacircu magrave kiểm

chứng của Hawking chỉ hấp dẫn tạm thời trecircn lyacute thuyết nhưng chưa thực tiển vagrave lợi iacutech

cho nhacircn loại Hawking hay thay đổi yacute với những khaacutem phaacute khoa học của migravenh vigrave như

đa số caacutec khoa học gia khaacutec ocircng ta bị vọng tacircm lừa dối tưởng luacutec nagraveo cũng coacute thể tắm

trong cugraveng một dograveng socircng Tocirci đồng yacute lagrave khoa học lsquođatilde đi đến tận cugraveng biecircn giới của vật

chất gotilde cửa ngagravenh bản thể học vagrave gần như chạm đến ldquochacircn lyacute tuyệt đốirdquo của đạo Phậtrsquo

Nhưng nếu muốn gotilde cửa Khocircng (vocirc mocircn quan của Phật Giaacuteo) thigrave phải hiểu yacute nghĩa của

Baacutet Bất phải vượt ra ngoagravei vograveng nhị nguyecircn mới ngộ được Chacircn Khocircng Diệu Hữu của

Vũ Trụ Quan

Theo nhận xeacutet của những học giả Tacircy Phương thigrave Ngagravei Long Thụ (Long Thọ Nagravegagraverjuna)

quả lagrave một nhagrave tư tưởng lyacute thuyết gia đại triết gia về logic học vagrave triết học siecircu higravenh đatilde

mở ra cho Phật Giaacuteo một kỷ nguyecircn mới Chuacuteng ta cũng cần nhấn mạnh ngay đến một

điều vocirc cugraveng chủ yếu lagrave Long Thụ khocircng hề saacuteng chế thecircm bất cứ một khaacutei niệm mới

mẻ nagraveo becircn ngoagravei Giaacuteo Huấn (Anuśāsana the Bengali word অনশাসন) của Đức Phật

magrave chỉ đagraveo sacircu triển khai vagrave giải thiacutech thecircm một số caacutec khiacutea cạnh vocirc cugraveng sacircu sắc vagrave

khuacutec triết trong Giaacuteo Huấn của Ngagravei magrave thocirci Thật vậy dugrave Giaacuteo Huấn của Đức Phật

luocircn thiết thực ngắn gọn vagrave dễ hiểu nhằm phugrave hợp với những con người thuộc thời đại

của Ngagravei thế nhưng becircn trong luocircn hagravem chứa những khaacutei niệm khoa học triết học tacircm

lyacute học với những chiều sacircu khiến nhiều học giả triết gia vagrave khoa học gia Tacircy Phương

ngagravey nay phải kinh ngạc lẫn thaacuten phục Những nhận định tương tự về Phật Giaacuteo đatilde được

nhiều học giả Tacircy Phương vagrave caacutec bật thiện tri thức cocircng nhận vagrave noacutei đến như lagrave một

khẳng định đầy tự tin về tinh thần triết lyacute đầy triacute tuệ logic vagrave khoa học của Phật Giaacuteo qua

vagravei dẫn chứng kiecircm nhường ở trecircn đacircy

Theo sử saacutech ghi lại Ngagravei Long Thọ (Long Thụ Nagravegagraverjuna) lagrave người xứ Tỳ Đạt Bagrave

(Vidharbha coacute chỗ gọi Bối Liệp Nhĩ - Berar) ở Nam Ấn thuộc dograveng Bagrave La Mocircn ra đời

78

vagraveo khoảng 700 năm sau Phật diệt độ Ngagravei coacute biệt danh Long Matildenh hoặc Long Thắng

bẩm taacutenh kỳ ngộ triacute huệ sacircu xa xem nghe một lần lagrave nhớ tất cả khocircng cần phải hỏi lại

Luacutec thiếu thời ngagravei đatilde [lagrave một học giả vagrave khoa học gia] tinh thocircng caacutec Kinh Điển Phệ ETHagrave

cugraveng những mocircn thiecircn văn địa lyacute y học toaacuten số vagrave nhiều học thuật khaacutec Nhưng caacutec

mocircn học đoacute khocircng lagravem cho tự tacircm được thỏa matilden necircn ngagravei quyết chiacute xuất gia tigravem đạo lyacute

cao siecircu trong Phật Giaacuteo Luacutec đầu ngagravei học về giaacuteo lyacute Tiểu Thừa sau lại nghiecircn cứu sang

Phật Giaacuteo Đại Thừa Tương truyền rằng sau khi xuất gia trong vograveng ba thaacuteng ngagravei đatilde đọc

hết ba phaacutep tạng muốn tigravem kinh khaacutec magrave khocircng được Nhacircn khi du hagravenh đến Tuyết Sơn

ngagravei gặp một vị tỳ khưu truyền dạy cho caacutec Kinh Điển Đại Thừa Thầy của ngagravei tục gọi

Tuyết Sơn Latildeo Tỳ Khưu chiacutenh lagrave Tocircn Giả La Hầu La Bạt Đagrave La (cugraveng với đệ tử ngagravei Đề

Bagrave tecircn đồng magrave người khaacutec) Khi đatilde thocircng hiểu giaacuteo lyacute thacircm huyền vigrave chiacute nguyện hoằng

phaacutep ngagravei đi du hoacutea caacutec nơi dugraveng tagravei biện luận hagraveng phục ngoại đạo vagrave lập thagravenh hệ

thống Đại Thừa Phật Học Địa điểm hoạt động của ngagravei coacute rất nhiều nơi những chỗ trung

tacircm truyền baacute lagrave nước Kiều Taacutet La (Kosala) Vị quốc vương ở bản xứ vigrave mến đức độ của

ngagravei necircn phaacutet tacircm quy y Phật Giaacuteo vagrave kiến tạo một đại tịnh xaacute ở Hắc Long Sơn

(Bhragravemaragiti) để cho ngagravei trụ trigrave Tương truyền ngagravei đatilde dugraveng thần thocircng đi xuống long

cung trong ba thaacuteng đọc thuộc hết lược bản Kinh Hoa Nghiecircm gồm mười vạn bagravei kệ

Sau Long Thọ Bồ Taacutet lại đến thiết thaacutep ở Nam Thiecircn Truacutec được Kim Cang Taacutet Đỏa Bồ

Taacutet truyền thọ cho Kinh Đại Nhựt necircn tinh thocircng cả Trigrave Minh Tạng Vigrave thế người đời gọi

ngagravei lagrave bậc xướng đạo cả hai giaacuteo phaacutep Hiển vagrave Mật Về cocircng trigravenh hoằng dương Phật

Phaacutep ngagravei được xem như ETHức Thiacutech Ca taacutei hiện

Trecircn latildenh vực trứ thuật Long Thọ Bồ Taacutet đatilde soạn ra nhiều bộ luận Tựu trung caacutec bộ

như Trung Quaacuten Luận Đại Triacute Độ Luận Thập Trụ Tỳ Bagrave Sa Luận lagrave được lưu hagravenh

hơn cả Giaacuteo nghĩa của ngagravei đề xướng tuy nhiều nhưng hiển trứ hơn cả lagrave thuyết Baacutet Bất

Trung Đạo vagrave thuyết Vatildeng Sanh Ngagravei Long Thụ đưa ra một học thuyết gọi lagrave

Madhymaka coacute nghĩa lagrave Con Đường ở Giữa Haacuten dịch rất chiacutenh xaacutec lagrave Trung Quaacuten

(Zhōng-guān中觀) chữ quaacuten coacute nghĩa lagrave sự quaacuten thấy Trong Chương I Quaacuten Nhacircn

Duyecircn Baacutet Bất Trung Đạo lagrave bất sanh bất diệt bất thường bất đoạn bất nhất bất dị bất

lai bất khứ Trung Đạo đacircy khocircng phải yacute nghĩa trung gian giữa sự coacute khocircng sanh diệt

đoạn thường magrave lagrave yacute nghĩa vượt ra ngoagravei vograveng tương đối sai biệt khẳng định cực đoan

để hiển lộ thể Chacircn Khocircng Diệu Hữu

Cograven thuyết Vatildeng Sanh như nơi phẩm Dị Hagravenh trong luận Thập Trụ Tỳ Bagrave Sa Long Thọ

Bồ Taacutet đatilde noacutei ldquoTừ địa vị phagravem phu cho đến ngocirci vị Vocirc Thượng Chaacutenh Giaacutec coacute hai

đường lối tu tập - Nan Hagravenh Đạo vagrave Dị Hagravenh Đạo Nan Hagravenh Đạo lagrave dụng cocircng khắc khổ

tu trigrave chẳng tiếc thacircn mạng ngagravey đecircm tinh tấn magrave được bất thối chuyển Dị Hagravenh Đạo lagrave

dugraveng phương tiện niệm danh hiệu chư Phật magrave được bất thối chuyển mau lẹ dễ dagraveng

Nan Hagravenh Đạo thuộc về tự lực Dị Hagravenh Đạo kiecircm cả tự lực vagrave tha lựcrdquo Trong Dị Hagravenh

Đạo ngagravei lại thiecircn trọng về phần niệm thaacutenh hiệu Phật A Di Đagrave Hai lập thuyết do ngagravei

đề xướng đatilde ứng hợp với lời huyền kyacute của Đức Phật trong Kinh Lăng Giagrave

ldquoSau xứ Nam Thiecircn Truacutec

Coacute danh đức Tỳ khưu

Tocircn hiệu lagrave Long Thọ

Hay phaacute hữu vocirc tocircng

79

Tuyecircn dương phaacutep Đại Thừa

Trong thế gian hiển ngatilde

Được Sơ hoan hỷ địa

Sanh về cotildei Cực Lạcrdquo

(httpniemphatnetLuanphathoctinhyeuthien1_12htm)

Figure 12 Bồ Taacutet Long Thụ cugraveng với 84 vị Ma Ha Tất Đạt

Higravenh Trecircn Bồ Taacutet Long Thụ cugraveng với 84 vị Maha Tất Đạt (Mahasiddha lagrave những người

tu hagravenh coacute những khả năng phi thường vagrave siecircu phagravem) Bồ Taacutet Long Thụ luocircn được biểu

trưng bởi một nhagrave sư trung niecircn tức lagrave một người tu hagravenh cograven trẻ magrave đatilde đắc đạo vagrave cũng

lagrave nhacircn vật duy nhất sau Đức Phật được biểu trưng với một caacutei bướu triacute tuệ trecircn đỉnh đầu

Trong caacutec buổi thuyết giảng Đức Đạt Lai Lạt Ma thường cho biết Long Thụ lagrave một nhagrave

sư Phật Giaacuteo quan trọng thứ hai sau Đức Phật

Long Thụ lagrave vị luận sư đầu tiecircn sử dụng tiếng Phạn trong caacutec trước taacutec vocirc cugraveng phong

phuacute của ocircng đatilde diễn đạt hoagraven toagraven mới mẽ với những luận lyacute rất sacircu sắc về giaacuteo huấn

của Đức Phật Đối với Đại Thừa Phật Giaacuteo Long Thụ lagrave người mang sứ mạng hoằng

Phaacutep do Đức Phật giao phoacute với mục điacutech giải thiacutech những gigrave thật thacircm sacircu trong giaacuteo

huấn của Ngagravei nhằm thiacutech ứng với những sự đogravei hỏi của một thế giới tacircn tiến hơn Tư

tưởng của Long Thụ lagrave một tư tưởng mới giuacutep duy trigrave ngọn đuốc Đạo Phaacutep hầu soi đường

cho những chuacuteng sinh hơn 700 năm sau thời đại của Đức Phật Thế nhưng cũng thật đại

nhacircn duyecircn hết sức lạ lugraveng dường như ngọn đuốc ấy vẫn khocircng ngừng rực saacuteng soi

đường cho cả chuacuteng ta hocircm nay vagrave sẽ được tiếp tục lsquotruyền đăng tục diệmrsquo soi saacuteng nhacircn

loại trong tương lai

ldquoTương truyền ngagravei [Long Thụ] đatilde dugraveng thần thocircng đi xuống long cung trong ba thaacuteng

đọc thuộc hết lược bản kinh Hoa Nghiecircm gồm mười vạn bagravei kệrdquo Bacircy giờ chuacuteng ta thần

thocircng hơn Ngagravei chỉ cần 2 giacircy lagrave download Kinh Hoa Nghiecircm từ Google khỏi phải lặn