Pazienteen Arreta Zerbitzua: eta ahots · kak-eta egunkarixetan eta Interneteko Filmin zerbitzuan...

19. zenbakia2014ko abenduaosatuberri

Pazienteen Arreta Zerbitzua: erabiltzaileen begi eta ahots

19#osatuberri14-12_Maquetación 1 2014-12-18 11:25 Página 1

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

sakoneanErabiltzaileen eskubideak .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6iritzia

Izaskun Urrutia Larrauri .............7bidaiak mundutik zehar

Kenya eta Tanzania • Urtzi Gorostiaga.........8-9adituak

Datu pertsonalak babesteko eskuliburua......10-11osasunez eta osasuntsu bizi

Xabier Madina ......12-13aholku medikoak

Neguan zaindu ezazu eztarria Jabier Agirre......14-15

arnasguneakJaizkibel .....16-17

urratsakEuskarazko lehen saio klinikoak ....18-19

unibertsitatetikEstitxu Garai ..........20

bizitza lanetik kanpoEsther Extremera ..........21

euskara osakidetzanAlta-txostenak euskaraz liburua...........22

denbora-pasak...........23

agendaURTARRILA

Euskadiko Medikuntza HezkuntzarenErakundearen jardunaldiak: «El papeldocente de las instituciones sani-tarias».

Urtarrilaren 23an, 15:30etik 20:30era,Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean,Barakaldon.

OTSAILA

Amagandiko Edoskitzeari buruzko Es-painiako VIII. Biltzarra: «Osasunaeraikitzen».

Otsailaren 26, 27 eta 28an, Euskalduna Jauregian, Bilbon.

29. Doctor Jose Begiristain Saria,medikuntzako ikerketa-lanetarako

Lanek euskaraz idatziak izan behar dute,jatorrizkoak eta argitaragabeak, eta 2015ekoapirilaren 30a baino lehenago helarazi behar diraGipuzkoako Sendagileen Elkargora.

OEE, Osasungoa Euskalduntzeko Erakundearen 25. Osasun Biltzarra: «Osasuna eta kirola».

Apirilaren 17 eta 18an, EHUko Jarduera Fisikoeta Kirolaren Zientzietako Fakultatean,Vitoria-Gasteizen.

Osasun Biltzarrerako komunikazioak aurkeztekoepea zabalik dago, urtarrilaren 31ra arte.


Argitaratzailea: Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: Araitz Muguruza

Aurten irakurri duzun zer liburu edo ikusitako zer film edo telesail gomendatzen diguzu?

Joan den udan Arotzaren eskuak (Al-berto Ladron) liburua irakurri nuen. Sus-pensezko eleberria da, misterioz eta in-trigaz beteta dago. Misterioak azkenorrira arte irauten du. Gomendatzen di-zuet eleberri hau, momentu atseginapasako duzue.

Jose (Arabako Osasun Mentaleko Sarea)

Ez dakit gehien gustatu zaidan liburuaden edo ez, baina Dispara, yo ya estoymuerto Julia Navarrorena oso gustura ira-kurri dut. Izan ere, pixka bat lagundu ditpalestinarren eta juduen liskarrak uler-tzen, eta liburuak errealitatetik puska ba-tzuk izango dituela pentsatu nahi dut.

Asko gustatu zaidan film bat RelatosSalvajes da. Gidoia oso originala irudituzait. Zer gertatu liteke egoera xinple etanormal batzuk muturrera eramaten dire-nean? Filmak zenbait erantzun ematenditu.

Isabel (Gipuzkoako Osasun Mentaleko Sarea)

Nire gomendioa Loreak filma ikusteada. Ikusitako azkena da eta asko gustatuzait, batez ere pentsarazi egiten duenhorietakoa delako. Hunkipena sentiara-zi dit.

Maite (Barrualde-Galdakao ESIa)

Filma: Loreak. Oso polita, desberdina.Aktoreak oso ondo. Ikusteko modukoa.

Miren Esther (Ezkerraldea-Enkarterri Eskualdea)

Joxean Sagastizabalen Nomadak kan-tari doaz liburua asko gustatu zait. Egune-rokotasunetik deskonektatzeko lagunga-rria da, eta gainera, euskara erabiltzenduen modua ederra iruditu zait. Bizimoduezberdin bat umorez azaltzen digu, baitasexualitatea, jolasak... Sorpresaz harrapa-tu ninduen kontakizunak. Irakurtzean al-garak egiteko modukoa da. Mundua da-goen bezala egonda, ezinbestekoa! Me-sanotxe gainean, lo ezaren kontrakobotika ere bada. Gabonetarako apropo-sa. Irakurri lehenbailehen!

Olaia (Gipuzkoa Eskualdea)

Aurtengo azkeneko liburuak honekdire: Manu Leginetxeren El club de losfaltos de cariño, Rosa Monteroren La ri-dícula idea de no volver a verte eta Dolo-res Redondoren El guardian invisible.

Danak gomendata lagunen bitartez.Eta filmak: Escondida, Relatos salva-

jes, Interestelar eta Loreak. Horien kriti-kak-eta egunkarixetan eta InternetekoFilmin zerbitzuan hartzen doguz, etagero, gehienetan, zineman ikusten. Ba-tzutan Filmin bitartez be ikusten doguz,bazkide gara eta zeozer ordainduta ahaldogu ikusi.

Maite (Barrualde-Galdakao ESIa)

Aurten Twist irakurri dut eta asko gus-ta jatan. Lasa eta Zabala kasuan dago oi-narrituta eta oso polita da.

Esther (Barrualde-Galdakao ESIa)

Memorias. Una biografía de Mikel La-boa irakurri dut, bere emazte izandakoMarisol Bastidak idatzitakoa.

Liburu bizia, Marisol eta Mikelen bizi-tzaz harago, testuinguru potentea es-kaintzen duena.

Carmen (Donostia Unibertsitate Ospitalea)

Liburua: Heriotzaren ataria dugu bizi-tza. Joxean Artze.

Pelikula dokumentala: Aulki hutsak.Iñaki Peña.

Joxe Ramon (Donostia Unibertsitate Ospitalea)

Paradero desconocido antzerkia ikusinuen, eta asko gustatu zitzaidan. Ondo-ren, liburua irakurri nuen (oso laburra da).El Concierto de San Ovidio irakurri dut be-rriz aurten (gaztetan irakurri nuen antzer-ki bat), eta hori ere benetan gomendaga-rria da. Euskaraz irakurri ditudan liburuakez zaizkit asko gustatu. Telesailetan Brea-king Bad izan da itzel gustatu zaidana (In-ternetetik jaitsi dut), oso ondo landutadagoelako eta ez duelako zer ikusirik he-mengo serieetako istorioekin.

Josu (Bilbo-Basurtu ESIa)

Iaz euskarazko bi film ikusi nituen.Bata, marrazki bizidunetakoa zen, Az-ken barboa, eta bestea, Baztan. Bi filme-tan kontatutakoa benetan gertatuomen zen. Ondo eginak daude.

Marta E. (Erakunde Zentrala)

Sentitzen dut nire gustuak, ni bezala,zaharrak direlako.

Shakespeare: aurten Hamlet eta Ote-lo irakurri dut. Beti aktualak, beti poesia

eta gizakiaren ezagutza, nahiz zoritxa-rrez askotan pasarte zailak izan.

Hermanos Quintero: dibertigarriak,ideologia zaharkitua badute ere.

James Oliver Curwood: abenturazkonobela giza baloreekin.

Filma: berriro ikusi dut Muerte entrelas flores (Miller’s Crossing). Thriller izu-garria eta izugarri ona.

Jose M. (Gipuzkoa Eskualdea)

Aurten Karmele Jaioren liburu zora-garria irakurri nuen. Amaren eskuak dei-tzen da eta guztiz erakargarria da. Libu-ruko istorioa ospitale batean hasten da;ama, alarguna, oso gaixorik dago,seme-alabak bere ondoan, eta, behineta berriz, bere maitearen izena aipa-tzen du. Baina izen hori ez da aitarenizena. Handik hasten da misterioa. Libu-ru hurbila eta oso bihozbera.

Carmen (Gurutzetako Unibertsitate Ospitalea)

Aurten The Brigde telesaila ikusi dot,poliziaren trama berezia dalakon, etaprotagonistaren nortasunak hain des-berdinak izankeran (bata aspergerra;bestea pasionala), nire jakingura piztu-ten dauelakon.

Momentu honetan, Homeland ikus-ten dot. Tabletera bajatu Internetetik,pendrive batera pasa, eta gero telebis-tan ikusiten dot, ahal dotenean. Hemenere nortasun bereziak protagonistare-nak (bipolarra…).

Miren (Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea)

Irakurri dudan azken liburua Fish da.Nahiz eta ez den argitalpen berria, liburuguztiek daukate bere momentua. Lagunbatek utzi zidan. Oso azkar irakurtzen da,kafetegiko arratsalde batean, baina era-ginak gehiago dirau. Gustatu zitzaidan,eta egia esan, animatzekoa da.

Estibaliz (Gurutzetako Unibertsitate Ospitalea)

Nik Loreak filma ikustea gomenda-tzen dut. Filmeko protagonistak hiruemakume eta gizon bat dira. Denak lo-tuta daude, eta lotura hori loreen bidezgauzatzen da. Filmak erakusten diguzenbat esanahi desberdin izan ahalduen lore-sorta batek egoeraren arabe-ra. Film ederra.

Marta (Donostia Unibertsitate Ospitalea)


4 osatuberri2014ko abendua

sakonean

Erabiltzaileen ahotslaguntzaileakOspitaleko erabiltzaileek eskubide batzuk dituzte, eta, horietakoren bat urratzendenean, Pazientearen eta Erabiltzailearen Arreta Zerbitzuari jakinarazi behar dioerabiltzaileak. Bertako langileak arduratuko dira egoera kudeatzeaz eta bitartekari-lanak egiteaz. Askotariko eskariak jasotzen dituzte; tartean, euskarari lotutakoak.

Z alantzak, desadostasunakedo eskariak egiteko eskume-na du Osakidetzako zerbi-

tzuen erabiltzaile orok. «Neure histo-ria klinikoa non eskatu behar dut?Nire egoera aldatu denez, zer eginbehar dut? Jaso dudan atentzioa, es-kertu egin nahi dut; nora jo behardut? Non egin ditzaket iradokizu-nak? Hitzordua aurreratzeko zeregin behar dut, nora jo? Esan didate10:00etarako etortzeko, baina ezdakit ongi nora jo behar dudan, ezbaitidate zehaztu nondik deitzen zi-daten. Sarrerako errotulua gaztela-nia hutsez dago, non egin behar dut

erreklamazioa?» Antzeko zalantzakedo jakinarazpenak igarotzen diraPEAZ Pazientearen eta Erabiltzailea-ren Arreta Zerbitzuko bulegotik. Do-nostia Unibertsitate Ospitaleko atenagusian dago, sartu eta eskuinerajota. Han egiten dute lan Isabel Bera-saluzek, Paki San Martinek, Pili Zu-biak, Nekane Eizagirrek, Irune Arto-lak, Myrian Amiamak, Cristina Oter-minek eta Arantxa Igerategik.Berasaluzek uste du erreklamazio-

ekin eta kexekin lotzen dela sarriPEAZ, baina, izatez, beste hainbat gaiizaten dituzte esku artean: «Gure la-naren zati bat baino ez da erreklama-

zioak bideratzea. Zabalagoa da gurezerbitzua, baina hitz bakar batean la-burbil daiteke: laguntza. Horixe dahemen egiten duguna, erabiltzaileeilagundu». Osakidetzako barne-egi-tura handia da, eta konplikatu sama-rra ere bai; horregatik, erabiltzaileaksarritan nora jo ez dakitela ibiltzendira Eizagirreren aburuz. «Etxera dei-tzen zaienean, ez dute jakiten zehaz-ki nondik deitu dioten. Hasieran ho-rren bila hasten dira».Kopuruei dagokienez, oso errekla-

mazio gutxi biltzen dituzte urtean,gehiago dira desadostasunak. Batezere itxarote-zerrendei buruzkoak iza-

Erabiltzaileen desadostasunak, oharrak eta iradokizunak jasotzen dituzte Donostia Unibertsitate Ospitaleko PEAZ zerbitzuan. ARAITZ MUGURUZA


sakoneanosatuberri 52014ko abendua

ten direla nabarmendu dute, kon-tsultarako edo ebakuntzarako emanzaizkien egunen ingurukoak. Alda-keta nahi duenak, beraz, PEAZekobulegora jo behar du. Han, tramiteakegiten hasten dira. Azpimarratu dutearreta pertsonalizatua izaten dela;hau da, tramiteak egiten hasi denlankideak jarraitzen du prozesu oso-an. «Tratua gertukoa eta bakarra iza-ten da; bitartekari bakarra izango duerabiltzaileak prozesu osoan; inoiz ezda eskurik esku ibiliko haren kasua»,azaldu du Zubiak.Bitartekari-lanak egiten dituzte;

medikuen eta pazienteen erdibideanizaten dira. Bi egoerak ezagutu etaentzutea da beren lana, nolabait.Zubi-lana. «Guk ez dugu hitzorduaegunez aldatzeko botererik, bainaahalmena dugu egokitu zaion egunazergatik aukeratu duten jakiteko; al-datzeko aukerarik ez balego ere, pa-zienteari arrazoi bat emateko». Gau-zak horrela, ospitaleko zirrikitu guz-tien berri daukate PEAZeko langileek.Ospitalera joaten den orok eskubi-

dea du artatua izateko. Hori da goi-burua, baina ez da eskubide bakarra;hamaika dituzte, nahiz eta askokezagutza handirik ez izan. Horiek go-goraraztea eta bermatzea ere badaPEAZeko langileen lana. Beren bule-goan nabarmenduta dauzkate, Os-pitalean zehar ere jarrita daude bestezenbait, erabiltzaileari jakinaraztekoasmoz. Orain urte batzuen aldean,askoz ere jantziago dago jendea.«Jakitun dira askoz ere informaziogehiago ematen delako, eta, horre-gatik, horiek bermatzea nahi izatendute. Urraketa dagoenean, etorriegiten dira». Intimitatea babestekoedo historia klinikoaren berri jakitekoeskubidea dira horietako bi.

Arreta euskaraz jasotzeko esku-bideaEskubideen zerrendan dago pazien-tea bere hizkuntzan tratatzea ere;

beraz, PEAZeko langileek hori bete-ko dela bermatzen dute. Urteen po-derioz, ikusi dute zerbait aldatzen aridela. Orain urte batzuk baino kon-tzienteago ikusten dituzte erabiltzai-leak. «Lehen, halako ohitura-faltabat zegoen. Hainbat adinekorentzat,esaterako, medikuarekin gaztelaniazaritu behar da, beren garaian derri-gorrean hala egin behar zutelako.Hori aldatzen ari da, zorionez, etagazteak dira euskaraz artatzeko exiji-tzen dutenak», azaldu du Eizmen-dik. Alde horretatik, jakinarazpenaksarriagoak izaten direla diote. Urta-rriletik hona, hamazazpi kasu jaso di-tuzte.Euskaraz artatua izateko eskubi-

dea medikuak urratzen badu, huraaldatzen ahalegintzen dira. Euskara-ren falta, ordea, ez dute osagileen ar-tean bakarrik antzematen. Hona Be-rasaluzek zer kontatu duen, oraindela gutxi osasun-zentro batean ger-tatua: «Kexa bat etorri zitzaigun,bozgorailuz ematen diren oharrakgaztelania hutsean ematen zituzte-lako. Guk hango arduradunekin hitzegin ondoren, irtenbidea eman dio-gu: oharra euskaraz idatzita emandiegu, bozgorailutik hitz egin beharduten hurrengo aldian mezua euska-raz nola eman jakin dezaten».Hori ikusita, langileak ere alertan

egoten dira. Zubiak dio lehen ohar-kabean pasatzen ziren hutsuneak az-karrago identifikatzen dituztela, eta,batzuetan, aurrea hartzen diote ego-erari. Euskara Donostia UnibertsitateOspitalean zer-nola dagoen galdetu-ta, askotariko erantzunak eman di-tuzte. Berasaluzek hobetzen ari delauste du; Eizagirrek, ordea, badu etsi-pen-puntu bat: «Iruditzen zaigu ho-beto gaudela, baina iristen diren ke-xak ikusita, oraindik ibilbide luzeadugula iruditzen zait». Bidean dato-zen belaunaldiengan dauka espe-rantza Igerategik. «Adinarekin zeri-kusi handia du; hala ere, euskaraz

badakite egoiliar sartzen diren as-kok, eta horiek ere euskaraz artatuakizan beharko lukete».

Historia klinikoa, euskarri digita-leanTxostenen eta historia klinikoen ko-piak ere PEAZen eskatzen dira. Era-biltzaileak eskubidea du horiek etxe-an izateko. Bilketa-lanak ere egitendituzte. Igerategik zehaztu duenez,«paziente bat ezin da joan kontsultabatera txostenen bila, askotan egingabe daudelako. Kasu horretan, gu-regana etortzen dira eta geuk lortzendiogu behar duen txostena». Urtebatzuk dira Osakidetzak probenemaitzak paperean emateari utzi zio-netik; gaur egun, euskarri digitaleanematen dituzte. Argi dago Osakide-tzak zenbat eta jantziago izan, geroeta arreta hobea emango diola era-biltzaileari, hutsuneak identifikatze-ak urrats bat aurrera egiteko aukeraematen baitu.

eskubideak• Arreta, banan-banakoa eta bereneurrikoa, begirunerik handienaz,zuzentasunez eta ulerkortasunez ja-sotzekoa.

• Itxarote-zerrenda batean jarri be-har badute, urgentzia medikoareneta itxarote-denboraren araberakolehentasunez eta irizpide zuzenez ja-rria izateko eskubidea, bai eta al-dian-aldian egon daitezkeen atzera-penei eta arrazoiei buruzko informa-zioa jasotzeko ere.

• Pazienteak arreta bere hizkuntzapropioan jasotzeko eskubidea dau-ka, EAEko hizkuntza ofizialetako batdenean.

betebeharrak• Erakunde sanitarioetako langileak,gaixoak eta euren laguntzaileak aha-lik eta begirunerik handienaz trata-tzea.



jakin berri • efemerideak

OSAKIDETZA PRESENTE EUSKO JAURLARITZARENEUSKARAREN AGENDA ESTRATEGIKOAN

Joan den udazkenean, Eusko Jaurlaritzak Euskararen Agenda Estrategikoaaurkeztu zuen; bertan jasota daude Jaurlaritza legealdi honetan euskara bizi-berritzearen alde egiten ari den eta egingo dituen ekintza eta jarduera nagu-siak. Horiek betetzea Jaurlaritza osoaren erantzukizuna da, Jaurlaritzaren sailguztiena.Agendak 13 lan-ildo, 34 ekimen eta 168 ekintza zehazten ditu –horien ar-

tean, Osakidetzaren Euskara Plana–. Neurri horien guztien ikuspegi orokorrajasotzeko eta horien jarraipena egiteko, Jarraipen Batzordea eratuko da, etaOsakidetza horko kide izango da. Horrez gain, Agendaren betetze-mailaneurtzeko, hainbat adierazle zehaztu dira Eusko Jaurlaritzaren mendeko so-zietate publikoetan euskararen presentzia ebaluatzeko. Agendaren garape-nerako kostu ekonomikoa ere zehaztuta dago; hain justu ere, 4.633.507euro aurreikusita daude Osakidetzaren Erabilera Plana garatzeko.

OSASUN ESKOLAK 2014ko ENFERMERÍA ENDESARROLLO SARIA JASO DU

Osakidetzaren Osasun Eskolak 2014ko Enfermería en Desarrollo saria irabazidu Gaixo aktiboa: berdinen arteko heziketa-eredu bat programagatik, gaixo-ek beren burua zaintzea bultzatzeari buruzko kategorian. Programaren ardu-raduna den Estíbaliz Gamboa erizainak jaso zuen saria, azaroaren 27an, Ma-drilgo CaixaForumen, Osasun Eskolaren izenean. Sari horiek SATSE erizainensindikatuak antolatzen ditu, Espainiako estatuan beren lanbidearen garape-naren alde lan egiten duten erizain, emagin eta fisioterapeuten kolektiboa-ren ekarpenak aitortzeko.

Paziente aktiboa, esanda bezala, berdinen arteko heziketa-eredu bat da,eta horrek bereizten du beste heziketa-ereduetatik. Heziketa, hain zuzen ere,gaixotasun kronikoren bat daukaten pertsonek edo zaintzaileek emateko di-seinatuta dago. Hezitzaileek rol-eredu gisa jokatzen dute, denek esperientziaeta zailtasun berdinak bizi dituztelako gaixotasunei dagokienez, ikuspuntufisiko, psikologiko eta sozialetik.

MUTUALIAK ETA OSAKIDETZAK EUSKARAREN NORMA-LIZAZIOARI BURUZKO LANKIDETZA-HITZARMENA SINA-TU ZUTEN EUSKARAREN NAZIOARTEKO EGUNEAN

Mutualia izango da Osakidetzak abiarazitako Euskaraz bai sano! kanpainariatxiki zaion lehen erakundea, eta, hortaz, Osakidetzak erabiltzen duen sin-bolo bera erabiliko du Mutualiak, langile eta zerbitzu elebidunak identifika-tzeko.Osakidetzaren II. Euskara Planean jasota dagoenez, komenigarria da inte-

res berberak edota osagarriak dituzten beste erakundeekin eta interesekotaldeekin lankidetzan aurrera egitea, euskara poliki-poliki erabat normaliza-tzeko.Hitzarmenak hiru helburu ditu: erabiltzaileei euskaraz erabiltzeko aukera

erraztea, hala nahi badute; erabiltzaileak eta profesionalak hurbiltzea, etalangileek elkarren artean euskaraz egitea.

efemerideakUrtarrilaren 3a,Antero ApaolazaAranguren jaio zenUrretxun jaio zen, 1845ean. Farma-zian lizentziatua. Liberala. Bergarakoalkate izan zen. Patxiko Txerren idatzizuen, euskara erraz eta jatorrean.

Otsailaren 6a, Enrique Areilza Arreguijaio zenBilbon jaio zen, 1860an. MedikuntzaValladoliden ikasi zuen. Eragin nabar-mena izan zuen Euskal Herriko medi-kuntzaren garapenean; funtsezko lanaegin zuen kirurgiaren, klinikaren etaprebentzio-medikuntzaren eta medi-kuntza sozialaren aurrerapenean.

Areilzak, 20 urte eskas zituela, Triano-ko meatzarien ospitaleko zuzendari-tza hartu zuen. Han jabetu zen pre-bentzioak zeukan garrantziaz, eta lan-gileen lan-baldintzak hobetzea lortuzuen, meategietako jabeei eskaerakbehin eta berriz eginez..

Otsailaren 6a,Emakumeen MutilazioGenitalarekiko ZeroTolerantziaren MunduEguna

Urtean, hiru milioi neskatilak jasatendute genitalen mutilazioa. Horrela in-dartzen dira, tradizioaren arabera, nes-ka baten edertasuna, ohorea, ezkon-tzeko aukerak, maila soziala eta kastita-tea; haatik, min ikaragarriak eragitenditu, eta odoljario luzeak, infekzioak etaugalkortasunaren galera ekar ditzake,baita heriotza ere.

Mutilaziohitzak emakumeen giza esku-bideak urratzen dituela azpimarratzendu, eta, horrenbestez, ohitura horrenaurkako nazioarteko mugimendua sus-tatzen laguntzen du. Tokiko hizkun-tzek, berriz, ablazioa erabili ohi dute;izan ere, gurasoek nekez onartuko duteeuren alabak mutilatu egiten dituztela.Horregatik, termino hori erabili ohi dakomunitateetan, jardun horrekin amai-tzeko egiten den lanean.


Izaskun Urrutia LarrauriGurutzeta Unibertsitate Ospitaleko Transplante

Koordinazioko erizaintzako laguntzailea

Bipolaritatea –Familia

osatuberri 72014ko abendua

Bipolaritatea susmatzen dan lehe-nengo egunetik apur bat kontrola-tzen hasi arte etapa desberdinak da-goz. Egoera horretan nola jokatu be-har dau hurbileko familiarrak?

Egun batean krisi larri bat aurki-tzen dau etxean, ez daki zer gerta-tzen dan. Mozkorra? Depresioa? La-neko arazoak? Zer da, ba? Lehenbai-lehen larrialdietara deitu etaospitalera doa, eta handik beste an-bulantzia batean psikiatrikora. Ezdaki zer gertatu dan egoera horreta-ra heltzeko.

Psikiatrikoko larrialdietan, medi-kuak barria eman arte, familiak ezdaki zer gertatzen dan. Diagnosti-koa: «Depresio bipolarra». Baina zerda hori?

Hortxe hasten da ibilbide barriapazientearentzat eta hurbileko per-tsonentzat.

Pazientea ospitalean geratzen da,eta senidea, beste barik, etxera buel-tatzen da. Ez daki zergatik ateak gil-tzapean dagozan, zergatik gela ba-tetik atera eta bestera sartzeko gil-tzak behar diren, edo zergatik lekubatetik bestera mugitzeko pertsonabaten (erizain laguntzailearen edobeste baten) laguntza behar dauan.Kontua da ez dakiala zelako gaixomotak eta zenbat fase dagozan ospi-tale psikiatriko batean. Tunel baltzbatean sartzen da hurbileko familia;egunak, hileak eta urteak astiro-asti-ro pasatzen dira. Astelehenetik bari-kura hiru orduko bisita dau, eta aste-buruetan goiz eta arratsaldez.

Egun guztiak ez dira bardinak.Egun batean, ospitaleratuta dagoanpertsona ez da ondo sentitzen, etaezin dau bisitarik eduki. Beste egunbatean, medikua etorri eta azalpe-nak entzun eta gero, pazientea ikusieta lur jota gelditzen da, eta arinkonturatzen da oso tunel luzean sar-tu dala, baltz-baltza dan tunelean.

Gogorra da pazientearentzat etafamiliarentzat, eta pazientearen bizi-tza kolokan egon ahal da.

Normalean, hurbileko senidea

kenduta, beste ahaideak ez dira larinplikatzen, eta hurbilekoa bakarrikgelditzen da –bikotekidea, gehiene-tan–. Gainerakoek, urrunetik ikustendabelako edo, kolokan ipintzendabe gaixotasuna, eta gainera, biko-tekidearen kontra jartzen dira, etaerruduna bihurtzen dabe. Familiako-ek medikuaren azalpenak nahi da-bez, sarritan bikotekidea baztertuz,eta berak ez daki egiten ari dan guz-tia ona ala txarra dan.

Azkenean bikotekideak prozesua-ren aldi guztiak onartzen dauz, etamedikuarekin batera, erabakiak har-tu behar dauz prozesuarekin jarrai-tzeko.

Edozein familiatan horrelako ara-zo bat dagoenean, DEPRESIO BIPO-LARRA zer dan ez dakiela, hurbilekopertsona informazio bila hasten da.Egoera eta sentimendu danak asimi-latu behar dauz, baita pazienteagazdauazan harreman barriak ere, etaorduan, aurrerakuntzak ikusten dira.Hurbileko pertsona lasaiago senti-tzen da, egoera kontrolatzen hastenda, bai familiakoakaz, bai ospitalekomediku, erizain eta erizain laguntzai-leakaz. Emaitzak ikusten hasten dira,eta tunel barruan argi batzuk ere bai.

Denbora aurrera doa eta senideak

asko ikasten dau ospitalean, bai bes-te paziente batzukandik, eta nola ez,ospitaleko pertsonalagandik. Denekikasten dabe, langileek, senideek etapazienteak, eta harremanak onerakoaldatzen dira. Hasieran, askotan, fa-miliak ez dauka portaera egokia, bai-na ospitaleko pertsonalak jakin be-har dau familiak ospitalera heltzeanez dakiela ezer, ezin dabe pentsatujakinda heltzen direnik.

Zorionez azkeneko hamarkadanpsikiatrikoaren itxura guztiz aldatuda, hainbat diru inbertitu da, bai egoi-tzetan, bai tresnetan, bai pertsonala-ren formakuntzan... Eta, krisia delaeta, espero dut murrizketarik ez iza-tea eta pixkanaka gizarteak osasunhobea edukitzea. Garrantzitsua dasistema hobetzea eta profesionalakegiten duen lana errespetatzea etabaloratzea. Egia da, bestalde, azkenbolada honetan, pertsonalak pazien-teagaz eta familiagaz duen hurbilta-suna oso ondo baloratura dagoela.

Gaixotasun kronikoa eramateagogorra da, ez da osatzen; egoeraahalik eta ondoen mantendu beharda: paziente kronikoa ulertu, kroni-kotasuna zer dan jakin, fase desber-dinak pasatu, eta beldur gabe egu-nerokoa aurrera eraman.

iritzia



bidaiak mun

dutik

zehar

Kenya eta Tanzania,turismotik bizidiren bi herrialdeAukeran, egun gutxi egon da Kenyan eta TanzanianUrtzi Gorostiaga. Hilabeteko egonaldia egiteko asmoazuen, baina beti ez dira izaten baldintza berak, etahamabost egunekin konformatu behar izan du. Egungutxirako joanik, gida baten laguntza hartu du bidaian.

Bost animalia handiak ikusi nahizituen: leopardoak, lehoiak,elefanteak, bufaloak eta erri-

nozeroak, eta esan du horiek ikuste-an «txundituta» gelditu zela. «Tele-bistatik ikusitako eszenak bertatikbertara ikusi genituen. Krokodiloakñu beltzen atzetik ehizan, eta putre-ak horien gorputz ustelduak jaten».Horrek bete dio bidaiaren alderik go-zoena; gazitik ere izan du, ordea. Gi-zarteko desberdintasunek zuzeneaneragin diote Gorostiagari. «Kontras-te handia dago lurralde horietan;hangoek ez dute ezer, baina turisten-tzat denetarik dago».Animaliek erakarrita joan arren,

hango jendearekin harremanak iza-teko desioa ere izan du. Asmoa, bai-na, ezerezean geratu zaio, ebola gai-tza gori-gorian zegoenean ibili baitahan. Beraz, ezin izan da joan hangofamilietara, aurretik beste hainbat bi-daiatan egin izan duen moduan.«Turistentzako tokietan baino ezinizan genituen egin otorduak, adibi-dez, eta horrela, oso zaila da herrial-dea bertatik bertara ezagutzea». Atentzioa eman dio tribuak nola

erabiltzen diren. Erabat turismoariemanak daudela dio. «AEBetan in-diarrekin egiten duten bezala, era-kusleihotzat dituzte tribuak. Sarreraordaindu behar da, eta gero erakus-ten dizute nolakoa den haien bizi-modua. Eurak dagoeneko ez dirahala bizi». Gida batekin joan denezgero, bidaia nahiko turistikoa egindu Gorostiagak. Izan ere, distantziahandiak daude Kenyan: NairobitikMaasaira bost ordu daude, eta ezin-bestean gidari bat hartu behar izandu.«400 kilometroko distantzia dagobatetik bestera, eta bidea oso malkar-tsua da. 4x4 ibilgailuan egin ditugubidaiak». Urte osoan izaten dituzte turistak,

eta horrek eusten dio bero herrialde-ko motorrari. Baina abeltzainen etanekazarien lurraldea ere badira Ken-

ya eta Tanzania. Batez ere kafea etaazukrea ustiatzen dituzte. Kenyarrakkolonia izateari utzi zioten arren,oraindik ere ez dira beren lurrez jabe-tu. Kolonoen oinordekoak diraoraindik lurren jabeak. Lursail erral-doiak direla dio Gorostiagak. «Ustia-tzen dituzten lurren inguruan eraiki-tzen dituzte beren etxeak, nahikokaskarrak eta halamoduz eginak.Hala ere, pozik bizi dira». Kenyarrak% 90 dira, baina % 10en agindupe-an bizi dira, Gorostiagaren arabera.Natura-erreserbak dira lurraldeko

beste zati handi bat. Hango anima-liak ezin dira ehizatu; horregatik,arrain-haztegiak daude nonahi.Hango arrainak, ordea, ez dira berta-koentzat, kanpotik etortzen direnen-tzat baizik. «Guk egoera onean zeu-den elikagaiak jan ditugu, baina han-

Nekazaritzatik bizi dira Himalaiako mendikateko bizilagunak; autobusik ezean, oinez ibiltzen dira, batetik bestera. NAIARA MORENO

URTZI GOROSTIAGADonostia Unibertsitate Ospitaleko zeladorea

Urteko oporrak bidaia luzeak egitekoaprobetxatzen ditu Urtzi Gorostiagak(Igorre, Bizkaia, 1981). Begiz jota iza-ten dituen ekintzak gauzatzen dituoporraldian. Kubara joan zenean, ber-tako jendea ezagutu nahi izan zuen,baita AEBetan ere. Etxeetan atea jo,eta ostatu har dezakeen galdetzendu, hango bizimodua behar bezalaezagutzeko. Kenyan eta Tanzanianere izan da, eta noizbait Indiara joate-arekin egiten du amets.

Safariek erakarrita joaten dira turista asko Kenyara; dokumentaletako eszenen antzekoak ikusteko asmoa izaten dute. URTZI GOROSTIAGA.


bidaiak mundutik zehar


go azoketan ere izan gara, eta bel-durgarria da hura. Alferrik galtzekobidean dagoen haragia eta arrainaizaten dute salgai». Sentsazio gazi-gozoa utzi dio horrek Gorostiagari.Gidariari eman zion bere sentsazioenberri, baina, haien arabera, kontras-te hura ez da horrenbesterainokoa.«Gaia ateratzean, beti desbidera-tzen dute erantzuna». Swahiliz eta ingelesez mintzatzen

dira Kenyan eta Tanzanian. Gorostia-garen esanetan, «harrigarria» danola menperatzen duten. Erlijio na-gusia islama izan arren, eliza katolikougari daude. Misiolari katolikoekutzitako oinordekotza da hori. Go-rostiagak herri guztietan ikusi zituenelizak. Egitura nabarmenik gabeko-ak direla dio. «Eraikin guztiak, orohar, berdinak dira han. Kanpoan pin-turaz idatzitako errotuluen bidez ja-kin daiteke zer diren, eta elizak erehorrela bereizten dira».

Kenyan, kalenjin tribukoak daude,korrikalari trebeak. Haiek bizi direningurunea kirola egiteko berezia da.Gorostiagak asko ikusi ditu.

Hotel erraldoia, irla txiroanTanzania bi lurralderen batasuna da:Tanganyika eta Zanzibar. Gorostia-gak bost egun egin ditu Zanzibarren.Gorostiagak dioenez, turistentzakoirla da Zanzibar; hori nabarmen era-kusten omen du irlaren erdian dago-en Hilton hotelak. «Gauez iritsi ginengu. Kalean ez zegoen argirik, hariketa hotelera iritsi ginen arte. Hura lu-xuzkoa izango da, baina herrialdeanez da nabaritzen haren eragina. Etxekaskarretan bizi dira hangoak». Es-pezien ibilbidea egin du Tanzanian.Hango landare eta zuhaitzetako lo-reekin sendagaiak egiten dituzte.Horiek nola zaintzen eta egiten di-tuzten ikusi du ibilbidean. Bestalde,han bertan daude Kenyako eta Tan-

zaniako medikuntzako eta ekono-miako unibertsitate-eskolak, etahara joaten dira inguruetako ikasleguztiak.

Krokodiloa platerik preziatuenaHainbat jate-mota egin daitezkeKenyan eta Tanzanian. Bereziena etagarestiena krokodiloa dela dio Go-rostiagak. Tipikoena, berriz, ganadu-haragia eta arroza; horixe jaten dutehangoek. Desberdintasunak desber-dintasun, bidaia gogoangarria egindu Gorostiagak. «Ikustekoa da dau-katen apurrarekin zein ongi bizi di-ren; zer pentsatua ematen du».

jakingarriakNola iritsi

Hegazkinez. Bilbotik aterata geldial-di bakarra eginda irits daiteke: Bilbo-Brusela, eta handik Nairobira doanhegazkinean.

Zein da garairik egokiena?

Uztailetik irailera eta abendutikotsailera. Hilabete horietan izatendute eguraldirik egonkorrena, eta bi-sitak egiteko lagungarria da hori.Erosoagoa da lehorte-garaian joateagainerako hilabeteetan baino, euri-teen garaia izaten baita.

Zer behar da bidaiatzeko?

Sukar horiaren eta hepatitisaren aur-kako txertoak hartu behar dira joanaurretik. Komeni da malariaren aur-kako pilula ere hartzea.

Txanpona

Tanzaniako eta Kenyako txelinak dirahango txanponak. Dena den, euroaketa dolarrak ere hartzen dituzte, etahangoek turistak nahi duen txanpo-nean itzultzen diote dirua.

Nola mugitu

Distantzia handiak ditu Kenyak; be-raz, bidaiaren hasieran gidari bat alo-katzea da egokiena. Hark erakutsikoditu bazterrak ondoena. Ingurunemalkartsua izaki, 4x4 ibilgailuak era-biltzen dituzte.

Samburu tribuko lagunak sua nola egiten duten erakusten. URTZI GOROSTIAGA.



aditu

ak

Datu pertsonalak babestekoeskuliburua argitaratu dute Lege organiko batek babesten ditu pazienteen datu pertsonalak, eta, lehenengoaldiz, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareak informazioa zuzen kudeatzeko liburuasortu du.

2 010ean, Osakidetzak Bizkai-ko Osasun Mentaleko Sareaizeneko zerbitzu-erakundea

sortu zuen. Zenbait ekimen ipini zi-tuen martxan, besteak beste on lineikastaro bat langileen jarduna erraz-teko, oinarrizko ezagupenak barne-ratzeko eta zenbait egoeratan nolaaritu irakasteko. Ikastarorako infor-mazio-bilketa hain zabala izan zennon lantalde arduradunak materialikesanguratsuenekin liburu bat argita-ratzea erabaki zuen: Datu pertsona-lak babesteari buruzko lege organi-koa osasun mentalaren arloan. Xe-dea da indarrean dagoen legeriaulertu eta osasun mentalaren ere-muan aplikatzea. Hala, profesiona-lek proposatutako iruzkin kritikoeta-tik abiatuta, eguneroko lanaldiandatu pertsonalekin zerikusia duteneremu guztiak jorratzen dituzte lanhonetan.Datu pertsonalen babesak sekula-

ko garrantzia hartzen du osasunmentalaren arloan. Hori dela eta,langileen jarduerak bat egin behardu indarrean dagoen legearekin(15/1999 Lege Organikoa, abendua-ren 13koa, Datu Pertsonalak Babes-teari buruzkoa). Lege hori lehenaizan da datu pertsonalak modu bere-zi, zabal eta zehatz batean arautzen.Izan ere, legediak ezartzen du nolasortu behar diren datuen fitxategiak,datuetara nor eta nola sar daitekeen,zein informazio komunika daitekeeneta zein ez, zein segurtasun neurrihartu behar diren, zein diren profe-

sionalen eta erabiltzaileen eskubide-ak eta betebeharrak eta abar. Maiz,langileek ez dakite nola jokatu unezehatzetan, eta, egoera iraultzeko,galdera orori erantzunak eman diz-kiete liburuko egileek: Leire ErkorekaAnda informatika-teknikariak, AnaFernandez Cagigas osasun mentale-ko erizain espezialistak, Enrique G.Arza sistemetako buruak, Jon Liza-rraga Sobrino psikiatra eta Ezkerral-dea eskualdeko buru klinikoak, JuanMedrano Albeniz psikiatra eta Ezke-rraldea eskualdeko zerbitzuburuak

eta Luis Pacheco Yanez psikiatra etaBilbo Eskualdeko zerbitzuburuak.«Ikastaroa sortzeko orduan, lantal-

deak dokumentazio zabala bilduzuen. Dibulgaziorako interesgarriiruditu zitzaigun, eta, informazioa ezgaltzeko, ikastarorako erabilgarriizango zen gidaliburu gisako bat ar-gitaratzea erabaki genuen», azaldudu Enrique G. Arzak. Liburua «ahaliketa atseginena» egiteko asmoz, saia-tu dira hizkera irakurterraza erabil-tzen; terminologia ulergarria aukera-tu dute, eta indarrean dauden lege-testuak egokitu egin dituzteingurune asistentzialeko berezitasu-netara. «Atalik konplexuena legeakaztertzen dituena da; arautegien tes-tuak orrazten ahalegindu gara, ahalbeste argitzen», gaineratu du LuisPachecok.Teoria eta kasu praktikoak konbi-

natzen ditu liburuak. Autoreek sen-tentzia errealak erabili dituzte, zen-bait azalpen eman eta ulergarriago-ak izan daitezen. Luis Pachecorenarabera, sententziek sorpresa-kutsubat dute. «Askotan, langileek eta pa-zienteek ez dakite zein den arau ba-tzuk ez betetzeak dakarren zigorra;artxibora sartu, eta baimenduta ezdagoen pazientearen historia klini-koa kontsultatzea, adibidez». Jazo-tako adibideak islatzen dituzte sen-tentziek, eta, horien irakurketa ari-nagoa egiteko, Jon Lizarragakbinetak sortu ditu: «On line ikastaroaegin nuenean, ohartu nintzen profe-sionalek ezjakintasunagatik hanka-


adituakosatuberri 112014ko abendua

Liburua sortu duen lan-taldea. IANIRE RENOBALES

sartzeak egiten zituztela. Bereziki ba-bestu beharreko informazioa ma-neiatzen ibiltzen gara egun osoan,eta, konturatu gabe, horiek gaizkierabiltzeak ondorio legalak ekar di-tzake. Gaiari ikuspuntu atsegin batematearren, karikaturak sartu ditu-gu».

Paperetik sareraGaur egun, teknologia berrien esku-tik, datu guztiek paperetik sareraeman dute saltoa. Luis Pachecok dio-enez, «trantsizio-epean aurkitzengara, eta informazioa euskarri digita-lean egoteak abantaila ugari ekarriditu datu pertsonalen babesari da-gokionez». Izan ere, Osakidetzakodatu-basean dena erregistratzen da:nor sartzen den, zein ordutan egitenduen eta zein kontsulta-mota egiten

dituen. «Norbaitek telefonoz deitueta kontsultara joan den senide ba-tengatik galdetzen dizu. Asmo onez,bere egoeraren berri ematen diozu,eta, beharbada, pazienteak sekretu-pean gorde nahi zuen zerbait zabal-tzen ari zara, eta, era berean, arau-ren bat urratzen», azaldu du Jon Li-zarragak. Batzuetan, langileak ezdira kontzienteak eta liburu honetanbildutako informazioak sentsibiliza-tzeko balioko du.Paperean zein sarean, badira ko-

lektibo batzuei dagokienez, erabilieta ezagutu behar diren neurri zeha-tzak. Esaterako, Osasun MentalekoSareak zerbitzu bereziak ditu 18 ur-tetik beherako pertsonentzat. «Libu-ruan horien berri ematen dugu; ho-rrexegatik, oso egokia da profesio-nalentzat. Eguneroko lanean egoera

konkretu batzuei egin behar dieguaurre, eta horiek nola kudeatu behardiren jakin behar dugu», dio EnriqueG. Arzak. Haur edo nerabe diren pa-zienteekin lan egitean, langileek eza-gupen batzuk izan behar dituzte.«Adingabeekin aritzeko, gurasoenbaimen asko behar dira; adibidez,gurasoak bananduta badaude, infor-mazioa nola ematen den eta norieman behar zaion argi izan behardute», gaineratu du Pachecok.Liburua Osakidetzako zentroetan

banatu dute jada. Enrique G. Arza-ren arabera, osasun mentalaren arlo-ko buruei eta interes berezia izan de-zakeen langile orori helarazi diotelana. Gainera, Osakidetzaren intra-netean eta webgunean ere ezarridute, edonork kontsultatu eta zalan-tzak argitzeko aukera izan dezan.



osasun

ez eta osasuntsu bizi

xabier madinanordic walking-eko alfa coach-a

Done Jakue bidea egiten ari zela atentzioa eman zioten Xabier Madinari (Hernani, Gipuzkoa,1953) makila eta guzti oinez zihoazenek. Mendira eramaten diren makilen aldean finagoak etaluzeagoak zituztela ikusi zuen, eta teknika berezi batekin eramaten zituztela. Kuxkuxean hasi, etaikusi zuen jarduera fisiko horrek bazuela izena: nordic walking fitness edo ibilketa nordikoa.Formakuntza jaso, eta Euskal Herrian kirola zabaltzen dihardu Nordic Walking elkartearen bidez .

kirol hau egiten genuenok. Irakasleizateko ikasketak jaso ditut, bai; Lo-groñon, Vallalodiden eta Bartzelonan,besteak beste. Hasieratik igarri nionetorkizuneko kirola izango zela.Zein da ibilketa nordikoarenezaugarririk nabarmenena?Batez ere, gorputzaren goiko aldeaeta beheko aldea mugitzen direla.Makilekin egiten diren mugimen-duek bizkarreko muskuluak ere mu-gitzen dituzte. Esku-uhalari esker,beti helduko dio kirolariak makilari,eta inoiz ez zaio besoa gogortuko;beraz, makilak ez dira karga batizango. Hori da mendiko makilarekinduen desberdintasuna; mendizaleanekatu egiten da, eta azkenean, mo-txilan eramaten du.Horrenbesteko mugimenduare-kin, ez dira kaloria gutxi erreko.Ehuneko finkorik ez dago, baina las-terka aritzen denak baino gehiagoerre dezake. Korrika, gorputzekomuskuluen zati bat baino ez da lan-tzen. Nik, esaterako, ordubetean,200 kaloria erretzen ditut oinez, ia400 korrika, eta 500, ibilketa nordi-koa eginez.Esku banatan eramaten dituzuemakilak, eta hala, koordinazioalantzen duzue. Zein onura dakar-tza horrek?Sistema neurologikoa lantzen du,eta hori benetan interesgarria da bu-ruko gaixotasunak dituztenentzat.

Azken urteetan hartu du indarranordic walking kirolak. Zer dela-eta gertatzen dela uste duzu?Arrazoi finkorik ez dago. Europa ipa-rraldean eta erdialdean hartu zuenindarrik handiena Euskal Herrira iritsiaurretik. Neguan eskian aritzen zire-nak hasi ziren egiten, denboraldiaamaitu ondoren sasoiari eusten la-guntzen duelako. Izan ere, eskianariko bazina bezala artikulatzen da

gorputza. Litekeena da horren eragi-nez izatea arrakasta. Euskal Herrira iri-tsi zenetik oso urte gutxi igaro dira,baina Europan 1997an hartu zuen in-darra. Sortu, hala ere, lehenago sortuzen, 1930ean.Ibilketa nordikoa zerorrek ekarriduzu Euskal Herrira, eta elkartebat ere sortu duzu. Formakuntza-ren bat jasoko zenuen, ezta?Elkartea duela lau urte sortu genuen

«Etorkizuneko kirola da»

ARAITZ MUGURUZA


osasunez eta osasuntsu biziosatuberri 132014ko abendua

Makilek gorputza zuzentzen dieteparkinsona edo esklerosia dutenei.Etengabeko mugimenduan joateak,bestalde, murriztu egiten du biho-tzeko gaixotasunak izateko arriskua.Ez dituzte izaten lasterka egiten du-tenen arriskuak. Orain dela gutxiizan dut parkinsona zeukan ikaslebat. Nik izan nezake iritzi bat, bainaeurek proba dezatela esaten diet, etazer den ikusi ondotik erabakitzendute zer egin. Nire ikasle horrek berelarruan sentitu ditu ibilketa nordiko-aren onurak, eta jarraitu egin du.Zein da ibilketa nordikoa egitendutenen profil zehatza?Paregabea da jarduera fisikoa eginohi ez dutenentzat. Baina baita kiro-lari profesionalentzat ere, beren en-trenamendua osatzeko balio baitie.Balio dezake edozein kiroletako en-trenamendua osatzeko: eskia, atle-

tismoa, futbola... Alemaniako futbo-lari profesionalek, esaterako, denbo-raldi-aurreko prestakuntzan egitendute ibilketa nordikoa. Nabarmen-tzekoa da, bestalde, ekonomikokiiraunkorra dela jarduera hau; apenasgastatzen diren dirua eta argindarra.Leku aldetik ere arazo gutxiemango ditu. Non praktikatudaiteke?Edonon. Ikastaroak, adibidez, Mira-monen eta Donostian ematen ditut.Han ibiltzeko bidegorri eta belardiluze-zabalak daude. Mendi-ingurue-tara ere jo daiteke, nahiz eta mendigaraietara joan nahi bada beste tek-nika batzuk ikasi behar diren.Euskal Herrian ba al da afiziorik?Ari da sortzen. Hiruzpalau urtean,400 pertsona baino gehiago igarodira nire ikastaroetatik. Urtetik urte-ra, goranzko joera izango du.

Zein dira makilek dituzten ezau-garriak?Esku-uhala da nabarmentzekoa. Es-kua beti leku egokian jartzen lagun-tzen du. Makilaren heldulekuak erezilborraren parean joan behar du,horren araberakoa izango da makila-ren luzera. Aluminiozkoak diragehienak, baina karbonozkoak erebadaude. Horientzako etsairik han-diena haizea da. Kar, kar, kar...Nahitaez hartu behar al dira ikas-taroak?Beste galdera batekin erantzungodizut: tenisean jokatzeko beharrez-koa al da ikastaro bat? Teknika lan-tzeko ematen ditut ikastaroak, hasi-berriak aurreratzeko aukera izan de-zan, dedikazio apur bat izan dezan.Gaizki ikasia zuzentzea zaila izatenda, eta, ikastaroen bidez, ongi ikasi-ko dute hasieratik bertatik.

laburreanMendia ala hondartza?Hondartza.

Bisitatuko zenukeen lekubat?Patagonia, Argentina.

Amets bat?Ibilketa nordikoa mundu osoanzabaltzea.

Ibilketa nordikoa egitekoleku bat?Asko ezagutu ditut, baina bataukeratzekotan, Baiona auke-ratuko nuke.

Janari bat?Kokotxak saltsan.

Edari bat?Errioxako ardoa

Bestelako afizioren bat?Naturarekin lotura duen kiroloro.

Irakurri berri duzun liburubat?Manu Marañonena, jendaurre-an hitz egiteko aholkuak ema-ten dituena.

ARAITZ MUGURUZA



aholku m

edikoak

Neguan zaindu ezazueztarriaFaringitisa eta amigdalitisa dira gaitzik usuenetakoak,ez bakarrik kanpoan hotz egiten duelako, berokuntza-sistemek eragindako giro bero eta lehorrekikokontrasteagatik baizik. Tratamendu berezirik ez dabehar izaten; bakterio batek sortzen dituenean hartubehar dira antibiotikoak.

JABIER AGIRREmedikua

flamatorioak eztarriko hanturarenkontra, antiseptikoekin egindakoaho-irakuzketak, ahoan urtzen direnpastillak mina arintzeko, eta abar.Oso kasu berezietan bakarrik —de-fentsak oso murriztuak dituzten per-tsonetan, esaterako— errezetatukodira birusen kontrako botika bere-ziak.

• Infekzio bakterianoak. Otsai-lean eta martxoan azaltzen diragehienbat, eta amigdalak inbaditzendituzten bakterioek eraginak izatendira (estreptokokoak normalean).Sintoma nagusiak sukarra, amigda-len gorritzea eta hantura (anginakesaten zaie), plaka zuriak eztarrian,eta abar: Izaten dira, batzuetan lepo-ko gongoilak handitzeraino. Sinto-mak ikusita, medikuak antibiotikobat aginduko du —penizilinaren fa-miliakoa kasu gehienetan—, etaatseden hartzeko esango digu.

• Narritatzaileak. Badira kanpo-ko eragileei oso sentiberak diren per-tsonak: faringitis bat garatu dezake-te —faringitis horiei narritadurazko-ak esaten zaie—. Edari alkoholikoak,espezie asko dauzkaten janariak edotabakoa, esate baterako, gai diragaitz horiek eragiteko, edo, aregehiago, larriagotzeko. Neguan, be-rogailua beroegi jartzeak, edo, udan,aire girotua hotzegi jartzeak ere fa-

ringitis mota hori eragin dezake. Ho-rregatik, kanpoko eragile horiekkontrolatzea lortuz gero —giroko le-hortasunaren kontra hezegailuakerabiliz, tabakoa erretzeari utziz, etaabar—, eztarriko minak berehalaarinduko dira.

Gaitz motak• Akutuak. Gertakari bakanak

izaten dira, bizkor hasi eta gutxi irau-ten dutenak, egun batzuk gehienezere. Eta sarritan errepikatu daitezke-en arren —umetan baita sei aldiz ereurte berean—, ez dira etengabekoinfekzio jarraituak izaten.

• Kronikoak. Kasu hauetan, mu-kosaren narritadura eta inflamazioaurte osoan nabarituko da eztarrian.Ohikoa da, batez ere, euren lanbide-agatik asko hitz egiten duten edoahotsa sarritan behartzen duten per-tsonen artean: irakasle, aktore edosaltzaileak, esaterako, baita oso girokargatuetan (keak edo gai kimikoakdituztenak) aritzen diren pertsonenartean. Alergikoek ere gehiagotanjasaten dituzte horrelako gaitz kroni-koak.

Nola detektatuKasurik gehienetan sintomei errepa-ratzea aski izaten da medikuarentzatinfekzioa birus batek edo bakterio

Mina irenstean, sukarra, eztula, on-doeza… oso molestia ohikoak diraurte sasoi honetan, eztarriko gaitzenbat adieraz dezaketenak —faringiti-sa edo amigdalitisa, zehatzago esa-teko—. 2 urtetik 15era bitartekohaur eta gazteak dira horrelako gai-tzak gehien jasaten dituztenak, bai-na helduen artean ere nahiko usuakizan ohi dira. Lasai, hala ere, ez baitu-te inolako tratamendurik behar iza-ten kasurik gehienetan. Bakterio ba-tek sortuak direnean, orduan, bai,beharrezkoa izango da antibiotikoakhartzea.

Gaitzik usuenakFaringitisa eta amigdalitisa dira ezta-rriari erasaten dioten infekzio arrun-tenak (faringeari eta amigdalei era-saten zaie, hurrenez hurren), bainabatzuetan, bi zona horiek aldi bereangaixotzen dira: orduan, faringoamig-dalitisaz hitz egingo dugu.

Arrazoiak• Infekzio birikoak. Azaroan eta

abenduan izaten dute bere gailurra,urte osoan ager daitezkeen arren.Antibiotikoek ez dute funtzionatzenkasu hauetan, eta, horregatik, sinto-mak arintzera bideratua dago go-mendatzen den tratamendua: anti-termikoak sukarra jaisteko, anti-in-


aholku medikoak


batek eragina den jakiteko. Hala ere,zalantzak daudenean, edo gertaka-riak maiz samar errepikatzen direne-an, bada estreptokokoaren antige-noaren detekzioaren testa deitzenden proba bizkor bat: amigdaletatiklagin bat hartzen da, eta erreaktibobaten bidez infekzioaren eragileazein den berehala jakingo du medi-kuak, ondoren tratamendu egokiajartzeko.

Amigdalak kendu: bai ala ez?Duela urte batzuk, anginak sarritanizaten zituzten umeei amigdalakerauzi edo kendu egiten zitzaizkien.Gaur egun, ordea, adituen irizpideaknabarmen aldatu dira.

EragozpenakEz da ahaztu behar amigdalak de-fentsako organo garrantzitsua dire-la, eta amigdalarik gabe birusen etabakterioen kontrako babesa txikia-goa dela. Gainera, amigdalak kenduizan dizkieten pertsona batzuek, ez-tarriko mukosaren hipertrofia delamedio, faringitis kronikoa izatendute operatu eta handik urte batzue-tara.

Noiz da gomendagarria• Amigdalen tamaina oso handia

denean, arnasketa zaildu egiten bai-tute loaldiko apnea eta oxigenazioarazoak eraginez.• Urte bakarrean medikuak diag-

nostikatutako zazpi amigdalitis jasa-nez gero, edo bost amigdalitis urteanbi urtez jarraian, edo baita hiru amig-dalitis urtean ere hiru urtez jarraian,batez ere estreptokokoek eraginakbaldin badira.• Eta, azkenik, amigdalitisak sukar

konbultsioak dakartzanean, bi txan-datan gutxienez.

Etxean zer egin dezakezu? Medikuak agindutako tratamenduajarraitzeaz gain, badira sintomak

arintzen lagunduko dizuten besteetxeko erremedio batzuk ere:

• Eztia. Eztarria leundu, mina arin-du eta eztula lasaitzen du. Esneare-kin edo infusio beroren batekin na-hastuta har daiteke.

• Beroa. Lepoan kataplasma bero-ak jartzeak ere mesede egingo dizueztarriko arazoak arintze aldera.

• Gargarak. Mesedea berehalanabarituko duzu. Ur gaziarekin egin-dakoak dira erabilienak. Nahasturaprestatzeko bota koilarakada batgatz ur-baso batera eta eragin, gatzaondo nahastu edo disolbatu arte.

• Infusioak. Hartu infusio beroak,eztiarekin, edo ezti eta limoiarekinegindako nahastura. Baina ez daite-zela beroegiak egon, horrek eztarriaare gehiago narritatuko bailizuke.

• Propolioa. Eztiaren eratorri ho-rrek mina baretzen du, eta harenekintza antiseptiko eta antibiotikoariesker, infekzioa tratatzeko ere baliodu.

• Likidoak. Oso garrantzitsua damaiz edatea, deshidratazioa saihes-teko. Uraz gain, saldak eta fruta-zu-kuak ere har daitezke. Dena den, la-ranja, limoi edo pomelo zukuak ezta-rria narrita dezaketenez, kasubakoitzean baloratu beharko da zer-nolako likidoak erabiltzea komeniden.

• Zer jan. Litekeena da apetituagaltzea. Horregatik batez ere berdu-rak, oilaskoa edo indioilarra, arraina

plantxan, pureak eta fruta gomenda-tzen dira, janari koipetsu eta pikan-teek gaitza okerragotu egiten baitu-te.

Prebentzio-neurriak Era horretako gaitzak izateko erraz-tasuna baduzu, ondo etorriko zaizki-zu aholku hauek:

• Garbitu eskuak. Eskuak dira bi-rus eta bakterioak transmititzeko bi-derik erraz eta ohikoena. Garrantzihandikoa da, beraz, egunean zehareskuak maiz garbitzea.

• Saihestu itzazu narritatzaile-ak. Tabakoak, edari alkoholikoek etaantzeko substantziek eztarri inguru-ko molestiak eragin ditzakete. Kon-tuz, beraz, holakoekin.

• Ez abusatu berogailuaz. Ho-rrek dakarren lehortasuna eta kan-poko giroarekin sortzen den kontras-tea kaltegarriak gertatzen dira zureeztarriarentzat. Etxe barruko landa-reak lehortasun hori arintzen lagundezakete.

• Babestu lepoa. Hotz handiaegiten duen egunetan estali lepoazapi batekin edo erabili bufanda. Ez-tarria bero eta babesean gordezgero, narritatzeko arrisku gutxiagoeta beraz faringitis nahiz amigdalitisgutxiago.

• Dieta osasungarria. Antioxida-tzailetan aberatsak diren jakiek (frutaeta berdura gehientsuenek) defen-tsak indartzen lagunduko dizute.

Eztarriko gaitzak ohikoak izaten dira neguan. BERRIA



arnasgun

eak

Itsasoak lurrarekin topo eginda sortu duen artelana daJaizkibel. Milioika urtez uraren higadurak sortu duenorografia. Bitxiak eta bihurriak dira harkaitzen egiturak.Horiek bisitatzeko, Arando Handiko muturretikHigerrerainoko bidea egin ahal da.

Itsasoakmarraztatu duenorografia

Jaizkibelgo orografia malkartsuaerakargune eta, aldi berean, arris-kugune da. Beraz, ibiltariari gogo-

rarazi behar zaio beharrezko duelazenbait neurri hartzea. Eguraldiareneraginez labaingarriak izan baitaitez-ke bideko hainbat zati.Pasai Donibaneko sarreran dagoen

aparkalekutik abiatu eta bertako por-tu handirantz jo behar du oinezkoak,Jaizkibelen gora abiatzeko. Bide ho-rretan, badu zer ikusi Pasai Doniba-nen; besteak beste, Arizabalo jauregiaeta Victor Hugo idazleak ostatu hartuzuen etxea. Arrantzale-etxeak ezker-

eskuin direla, itsaso alderantz jarraitubehar du, Santo Kristo Bonantzakoa-ren elizaren ondora iritsi arte. Handikgertu dago Bidasoa ibaiaren bokalekopasealekua, eta hari jarraitu beharzaio Alaburtza senadira ailegatu arte.Bidegurutze bat dago han, eta itsasar-gira daraman bidea hartu behar da.80 metro ditu, eta hura da itsasertze-ko bidearen abiapuntua. Bokalearenmuturrean, Arando Handiko puntadago, eta haren goialdean altxatzenda ekialdeko Bantxa izena duen ertzzorrotz eta malkartsua. Labar ikusga-rriak 250 metro amiltzen dira itsasora.

Gandor horretara jo beharra dago, bi-dean dauden askotariko harkaitz egi-turei behatuz. Eskuinaldeko erlaitze-tara doan bidezidorra hartu behar dagero, eta goraino igo.Itsasertzeko labarren tamaina eta

formak are eta ikusgarriagoak dira go-ra joan ahala. Beste aldean, berriz, Se-neko zuloa, Platako itsasargia eta, ho-rien atzean, Uliako mendia ikusten di-ra. Iparraldean, nola ez, Atlantikoa.Paisaia bitxia dago hor, itsaslabar mal-kartsuak gertu izanagatik, zelai zabaleta leunak daudelako goiko aldean.Garai batean bizitoki izandakoa da,hargatik. Bonazaitzako baserriarenarrastoak dira horren adibide.Itsaso zabalari begira egon ondotik,

ibilbideko unerik gogorrenari ekingodiogu, Azabaratzeko kalaraino men-di-magala mozten duten lau sakan ze-harkatu behar baitira. Errekastoen ur-jauziek zeharkatzen dituzte sakan ho-riek; beraz, komeni da itsasbehera de-nean edo erreken emaria txikia dene-an igarotzea hortik. Kaletarakozidorra, abere-bideak edo Lezorakour-eroapen zaharra hartuta egingoduzue. Ikusgarria da higadurak zer for-mak sortu dituen hareharrian: ederraketa bitxiak. Bestalde, benetan ikusga-

Jaizkibel mendiaren itsaslabarra. GORKA RUBIO / ARGAZKIPRESS



arnasguneak

rria da Azabaratzeko kalara iritsi aurre-tik igaro behar den azken erlaitza.Etzana, leuna eta erraldoia da. Bidexkabat baino ez dago hura igarotzeko, er-laitzaren zatirik estuenean.Alga-bilketarako ingurunea zen

Azabaratza. Eraikin batzuen artean,algak goratzeko erabiltzen zen txirrikabaten arrastoak daude. Handik gertudagoen pistari heldu behar diogu itsa-sertzeko bidean jarraitzeko; hori bai,lehenengo bihurgunean, handik aterabehar da, itsasertzeko zidorretik joate-ko. Arrantzale-txabolek ezkutatzen di-tuzten hiru sakan igaro behar ditugu.Azkenekoak Akarregiko pitzaduraraematen du. Zaila da horra igarotzea;beraz, onena da arrantzaleen etxetxo-aren ondotik pasatu eta bailaran barnamurgiltzea, atzera ere itsasertzeraitzultzeko. Arrakalaren sorrerarik iga-roko gara. 130 metro gora da.Tximistakurratua izeneko ebakidu-

rara iritsiko gara, laster. Ebakidura bi-txia da, eta hura gainditu beharra dagoGaztarrotz muturrera iristeko. Labarbertikala eta ikusgarria da, eta harenertzetik gora jo behar da hormaren gil-

tzarria den zirrikituaren bila. Jaitsieramalkartsua da, baina hondoan ibar batdauka, hainbat formatako harresiakinguratua, bakoitzak bere kolorea du.

Erentzingo porturaPutrekabia ere deitzen diote Gaztarro-tzi. Handik ateratzeko, hormen artekozirrikituetatik gora egin behar da. Bi-dezidorra ez da inondik ere zuzena; ai-tzitik, hormen formari estuki lotua da.Horien arabera, eskuineranzko edoezkerreranzko joera hartzen da. Hainzuzen ere, Pasaia eta Hondarribia ba-natzen dituen hormak dira. Turruiakopuntan, eskuinerantz egiten du bide-ak. Leize bat dago hantxe, maskoritxurako estalpe erraldoia duena. Han-dik barrena, Erentzingo ibarreko hor-ma dago, eta hura da ibilbidearen erdi-gunea. Bidea askoz ere lauagoa dahandik aurrera, Erentzingo erreka-bazterretik. Hemen, bigarren zatia hu-rrengo baterako utzi nahi duenak jodezake Santa Barbarako paradorera.Lerueta-ingurura igo behar da, etahandik gora jo, hurrengo pistara iritsiarte. Han, ezkerrera eginda, Pasaia etaHondarribia lotzen dituen errepiderairteten da. Hantxe dago paradorea,405 metrora, begiratoki gisa atondua.

Erentzingo baso bideaLeruetako bidegurutzean aurrera egi-nez gero, itsasertzeko bidea hartzenda. Mendi-bizkarrean behera egitenduena hartu behar da hor: bertan da-

go Erentzingo portura amiltzen denhorma. Irtenbiderik ez duela dirudi,baina badago horiz margotutako gezilauso bat. Horri jarraitu behar zaio.Tentuz egin beharreko bidea da, mal-da ez baita makala. Garai batean, hor-tik igarotzen ziren kontrabandistak.Behera iritsitakoan, egokiagoa da erai-kinen ondotik doan pista hartzea, bes-te bidearen aldean garbiagoa baita.Itsasbeheran joanez gero, aukera

dago fosilen hondartza behar bezalaikusteko. Maskor, karakol, pilota etabaloi itxura dute. Ibilbidearen aurrekozatian ikusitakoen aldean, askoz berti-kalagoak dira hemengo labarrak.Bioznar, Kantauri itsasoan gehien bar-neratzen den lurmuturra igaro ondo-ren, Xixurko eta Limaputzuko kalakzeharkatuko ditugu. Handik aurreraberehala dago Artzuko portua. Izenbereko hondartza ere badago hor,itsaso zakarrenetik ere babestuta ge-ratzen dena.Handik Higer lurmuturrera joango

gara. Pistan gora igo behar da, bidegu-rutzera iritsi arte, eta han ezkerretarajo, pinudi aldera. Hura igaro behar daHigerrera iristeko. Bertan daude zibili-zazioen arrasto nabarmenak, hala no-la kanpina, autoak, tabernak... Aurre-raxeago itsasargia eta Amuitz uharte-txoa. Hondarribira jaisteko tenorea de-la iragartzen dute aztarna horiek. Ez dagelditzeko toki desegokia, dena den,gauza interesgarri ugari ikus baitaitez-ke bertantxe.

ezaugarriak• Distantzia: 21,9 kilometro.• Ibilbide-mota: ez da zirkularra.• Desnibela: +825 / -844 metro.• Denbora: 7 ordu eta 15 minutu.• Zailtasuna: handia.• Zerbitzuak: Leruetako begirato-kia, Hondarribia eta Pasaia lotzen di-tuen errepidetik gertu. Higerreko lur-muturrean aparkalekua, tabernaketa beste hainbat zerbitzu.

Nola iritsiPasai Donibaneko sarreran dagoenaparkalekutik abiatu eta bertakoportu handirantz jo behar du oinez-koak.

GomendioakArropa eta oinetako aproposak era-man, ibilbidean gune malkartsu askodaudelako. Ibilbidea egin aurrekoegunetan egin duen eguraldiari ere ja-ramon egin.

Jaizkibelgo itsaslabarrak, Gran Kanto kokagunea, San Juan harri inguruan. BERRIA



urratsak

Euskarazko lehen saioklinikoak abiatu dituzteGurutzetako UnibertsitateOspitalean

Duela urtebete jaio zen euska-ra bultzatzeko ekimen hau.«Lehenago bazegoen noiz-

behinka biltzen zen lan-talde bat,baina urtean hirutan baino ez zirenelkartzen», azaldu du FerminLabaien zuzendari medikoak. Lehe-nengo ekimen hartan talde txikien-tzako jarduerak prestatzen zituzten,eta, eragin-esparrua zabaltzeko

asmoz, lan-talde berriak proiektuaribeste ikuspegi bat ematea erabakizuen. Hasiera batean, bi talde osatuzituzten, euskarazkoa eta gaztela-niazkoa. Baina, Labaienek bietanlaguntzen zuenez, azkenean bi tal-deak batzea erabaki zuten. Hala,ospitalean euskarazko saio klinikoakegiteko gai ziren eta prest zeudenprofesionalak bilatu, eta lanari ekin

zioten. «Eztabaidarako taldea anto-latu, zerbitzuak zelan erabili erabakieta proiektua aurrera nola ateraaztertzen hasi ginen», gaineratu du.«Borondatez hasi ginen proiektuhonetan; hilean behin, euskarazkosaio kliniko bat egiteko prest zegoe-nak egiten zuen», dio Ane JosuneGoikoetxea Agirre gaixotasun infek-ziosoetako medikuak. Egundaino,

Erietxe orotan ohikoak izaten dira medikuentzako saio klinikoak, baina, euskaraz,lehen aldiz antolatu dituzte Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean. Medikuntzakoalor askotako hamar profesionalek osatzen dute lan-taldea, eta sei saio klinikoprestatu dituzte maiatzetik abendura arte.

Maria Carmen Matthies Baraibar Etengabeko Prestakuntzako arduraduna, Fermin Labaien Beraza zuzendari medikoa, Ane Josune Goikoetxea Agirre Gaixotasun Infekziosoetako medikua eta Jon Garcia Ormaza Psikiatriako medikua. IANIRE RENOBALES


datuaEuskarazko saio klinikoen lan-taldea:• Ainara Dolado Llorente,Erradiodiag-nostikoko medikua.

• Ane Josune Goikoetxea Agirre, Gai-xotasun Infekziosoetako medikua.

• Arantza Meabe Elorza, Obstetrizia-ko eta Ginekologiako medikua.

• Edurne Omaetxebarria Legarra, Ki-rurgia Zerbitzuetako zuzendariordea.

• Fermin Labaien Beraza, zuzendarimedikoa.

• Gaizka Errazti Olartekoetxea, Kirur-gia Orokorreko eta Digestio Aparatu-ko Kirurgiako medikua.

• Irati Urionaguena, Erreumatologia-ko mediku egoilarra

• Jon Garcia Ormaza, Psikiatriako me-dikua.

• Jose Ramon Arriandiaga Bilbao, Kar-diologiako medikua.

• Maria Carmen Matthies Baraibar,Etengabeko Prestakuntzako ardura-duna.

• Sare Itziar Retolaza Lorenzo, Familiaeta Komunitateko Medikuntzako 3. urteko egoiliarra.


urratsak

nen kolektiboari ere zabaldu zitzaionhura. Saioak Euskal Herriko Uniber-tsitateko Medikuntza Fakultatekoikasleei zabaltzea aztertzen ari diraorain. «Gure asmoa da ohitura bihur-tzea euskarazko saio klinikoak. Eki-men serioak dira, eta Gurutzetakoospitalea unibertsitate-ospitalea de-nez, 400 ikasle inguru ditugu. Askokeuskaraz egin dituzte ikasketak, etagustatuko litzaiguke horien arretaere erakartzea», azaldu du zuzendarimedikoak.Jon Garcia Ormaza psikiatriako

medikuak dioenez, lanik zailena ha-sierakoa izan ohi da beti. «Martxanjarri ginenean, nire lankideek gauzabitxi gisa ikusten zituzten euskaraz-ko saio klinikoak, baina orain aukeramoduan onartu, eta saioak normal-normal ikusten dituzte». Izan ere,Ane Josune Goikoetxea Agirrek azpi-marratzen duen moduan, «ez dirasaio kliniko bereziak, euskaraz egitendirela baino ez». Gainera, gaixota-sun infekziosoetako medikuak go-gorarazi duenez, medikuek sarri ira-kurri behar izaten dituzte argitalpe-nak ingelesez, eta «edukiakgaztelaniara itzultzen diren antzera,euskarara ere itzul daitezke». Osasun-arloan euskarak pisu txikia

duela eta gutxi erabiltzen dela ustedu Fermin Labaien Beraza zuzendarimedikoak. «Oso zaila izaten da gureglosarioa ondo erabiltzea; oso hizke-ra teknikoarekin hasten bazara, jen-deak gaztelaniara jotzea eskatu ohidizu». Baina gogorarazi du gazteprofesional askok ongi menperatzenduela hizkuntza eta, ondorioz, kali-tatezko konpromisoa bultzatu behardela: «Unibertsitatetik dena jakindadatoz, eta euskara zuzen erabiltzendute. Guretzat hori pozgarria da, etahizkuntzarekiko konpromiso sako-nagoa lortzen ahalegindu behardugu». Leioako campuseko medi-kuntza-fakultatean elebitasuna bul-tzatzen ari direla aipatu du Ane Josu-

suizidioari, kardiologiari eta endo-metriosiari buruz aritu dira euskaraz,besteak beste.Euskarazko saioek nire ustez harre-

ra ona izan dutenez, 2015eko saio-programa orokorrean txertatu, etaaurten ere osasuneko profesionalen-tzako hitzaldi gehiago antolatuko di-tuzte ospitaleko areto nagusian. La-baienen arabera, euskarazko saioaksendagileentzat bakarrik direnez,«nahiko zaila» izaten da profesional-kopuru handiak biltzea. «Antzemandugu gero eta jende gehiago ager-tzen dela, eta hori oso pozgarria izanda guretzat. Azkeneko saiora, 50mediku inguru etorri ziren». Orainarte antolatutakoak medikuei begiraegin dira, lan-talde bultzatzailekopartaide ia guztiak sendagileak dire-lako. Hala ere, bioetika hizpide zueniazko azken saio klinikoak, eta erizai-

ne Goikoetxea Agirrek. «Egundaino,mediku gutxi egon dira eskolak eus-karaz ematen zituztenak. Orduan,ikasle askok Leioan dena euskarazikasten zuten hirugarren mailaraarte, eta, ospitalera helduta, bertan,euskarazko eskola gutxi hartzekoaukera zuten». Egoera hori aldatzenari da hizkuntzaren mesedetan.

2015ean, euskarazko bost saio kli-nikoAurten, hamahiru saio kliniko izangodira orotara; zortzi gaztelaniaz etabeste bost euskaraz. Maria CarmenMatthies Baraibar etengabeko pres-takuntzako arduradunak azaldu duenmoduan, lan-taldea beharrean mur-gilduta dago egun, eta hurrengo saioklinikoei forma ematen hasi dira. Lanabateratuta, hurrengo hilabeteetanizango diren saioen hedapena disei-natu dute. «Bi hizkuntzetan egingodute. Profesional guztiei deialdiak bi-dali, eta kartelak jarriko ditugu ospita-lean, interesa piztu eta informazioaahalik eta gehiena zabaltzeko». Euskara sustatzeko konpromisoa

erabatekoa izango da aurten ere.«Ikasketak euskaraz egin ez ditugu-nok, gaztelania erabili dugu lanerako.Baina badago borondatea; adibidez,euskaraz aritzeko bi ikastaro egin di-tugu. Unibertsitatetik etorri zaizkigulaguntzera, eta euskarazko termino-logia hobetzeko argibideak eman diz-kigute», gaineratu du Ane JosuneGoikoetxea Agirrek.Saio klinikoetara etortzea libre izan-

go da aurrerantzean ere, eta, hitzaldibakoitza egin ostean, parte-hartzaile-en laguntzaz, lanaren ebaluazioaegingo dute. Xede izango dira alderdipositiboak indartzea eta hobetu dai-tezkeenen berri edukitzea. Horretara-ko, saioaren gaia, iraupena, praktiko-tasuna, argitasuna eta erabilitako ma-terialak egokiak izan ote direnneurtuko dute, zerbitzu onena eskai-ni eta euskara bultzatzeko asmoz.



unibertsita

tetik

unibertsita

tetik «Egungo jarduteko

moduak euskararengutxiespena betikotzen du»

Estitxu Garaik (Gordexola, 1985)Publizitatea eta Harreman Publi-koak ikasi ditu EHUn, eta, euska-razko publizitatearen egoera az-tertu ondoren, iltzatuta geratu zi-tzaion gai hori. Duela bost urte,unibertsitatera itzuli, eta tesi batabiatzea erabaki zuen. Gogoetasakona egin ostean, ondorioztatudu gaur egungo lan-prozedurakez duela bermatzen euskarazkoiragarkien eraginkortasuna.Zure hipotesi nagusiaren arabe-ra, iragarki asko gaztelaniaz sor-tu eta euskaratu egiten dira.Saiatu naiz euskarazko iragarkienkalitatea neurtzen, eta baieztatuegin dut hipotesia. Nire tesiak hiruatal nagusi ditu. Lehenengoan, EAE-ko sei agentzi handienen barnekoprozedura aztertu dut. Horietan ikusinuen lana gaztelaniaz egiten dela;euskarara moldatzea geroko kontuadela, eta guztiek lan egiten dutelaitzultzaile-enpresekin. Nola eragiten dio horrek euska-raz egiten den lanari? Publizitatean beti jokatzen da presahandiz, eta agentzietan gaztelaniazlan egiten denez, gero ez dago tarte-rik euskarazkoari behar beste arretaeskaintzeko. Denbora-muga horitarteko, lehen itzultzaileek testuabesterik ez zuten jasotzen. Badirudi,horretan behintzat, konturatu direlaitzultzaileek testuarekin batera doa-zen gainerako elementuak ikusi be-har dituztela.Ele bitan egindako ehun kanpai-na aztertu dituzu.

estitxu garai unibertsitate-ikertzailea

Tesiaren bigarren atalean, eduki-analisirako fitxa handi bat sortunuen, publizitate-idazkeraren ikus-puntutik ezaugarri formaletan azter-tu beharreko alorrak finkatzeko etaeraldaketak aztertzeko. Besteak bes-te, baliabide erretorikoak eta argu-diatze-estrategiak ikertu ditut, eta,era berean, hizkuntza-erregistroa.Paradoxikoa bada ere, ondorioztatudut hizkuntza batetik bestera alda-tzeko arazo gehien ematen dutenbaliabideak direla, hain zuzen ere,gehien erabiltzen direnak, esatera-ko, polisemia eta esapide fosilduakbiziberritzea. Bestalde, gaztelaniatikeuskarara ekartzean, koska bat for-malago geratzen dira testuak, eta la-gunarteko hizkeran dago batez eregabezia.Zer gertatzen da kartel bateanmezua bi hizkuntzatan agertzendenean?Bati lehentasuna eman behar zaioderrigorrean, kokapenean bata edobestea nabarmendu behar delako.Horrelakoetan, iragarleek euskaralehenesten dute batik bat, eta ho-rrek erakusten du euskarari lehenta-suna eman nahi izan diotela. Bainaez dira konturatzen, gaur egungolan egiteko modua dela medio, kon-trakoa lortzen dutela: mamia gazte-laniazkoan doa eta euskarazkoaapaingarri hutsa da.Zein da publikoaren erantzuna?Tesiaren hirugarren atalean, sei kan-painaren analisia egin nuen zenbaitpertsona elebidunekin. Hasieran,euskarazko iragarkiak baino ez niz-

kien erakutsi, eta, horiek bakarrikikusita, etengabe jotzen zuten gazte-laniazko jatorrizkoa zein zen asma-tzera.Nola eragiten dio horrek euskara-ren normalizazioari?Egungo jarduteko moduak euskara-ren gutxiespena betikotzen du. Eus-kara Biziberritzeko Plan Nagusianedo Euskararen Agenda Estrategiko-an eremu-giltzarri gisa ageri da publi-zitatea. Baina, gero, jarduteko mo-duak euskara bigarren mailan uztendu, eta ez du hartzen euskara per-tsuasiorako tresna gisa. Hori da la-rriena.Eskuak burura eramaten ditugu

euskarazko hutsegite larria ikustean.Bai, baina arazoa egiturazkoa da.

Egia da guztiok gogoratzen garelasekulako hanka-sartzea duen iragar-ki horrekin, baina akatsik izan ezarren, gatza eta piperra gaztelaniaz-koak soilik eramatea, ez euskarazko-ak, bestelako hutsegite gramatikalakedo esamolde ez jatorrak baliatzeabezain larria da.

IANIRE RENOBALES


bizitza lanetik kanpoosatuberri 212014ko abendua

«Ipuinak idaztekoinspirazioa ospitaletikbertatik ateratzen dut»

Hamar urtez Osakidetzan laneanegon den honetan, pazienteekkontatutako hamaika istorio en-tzun ditu Esther Extremerak (Bil-bo, 1971). Egunero askotarikoprotagonisten pasarteak ezagu-tzeko aukera daukanez, lantokiainspirazio-iturri bihurtu zaio. Az-kenean, bizipen horietako ba-tzuk ipuin bihurtu, eta 669. loge-la liburua argitaratu du. Erizaintzako laguntzailea etaidazlea aldi berean. Nola uztartudaitezke bi ogibide hain ezber-din?Nahiz eta osasunarekin erlazionatu-tako ikasketak egin, nik idazteko be-harra sentitzen dut. Ideia bat buru-ratzen zaidan bakoitzean, hori idatziegin behar dut. Batzuetan, ohetik al-txatu eta berehala hartzen dut arka-tza. Izan ere, idazketaren bidez denaahaztu egiten dut, terapia modukobat da niretzat.Noiz idatzi zenuen lehen ipuina?Txikitatik gustatu izan zait idaztea.Irakurri nuen lehenengo liburuaOzeko aztia izan zen, eta erabatmaitemindu ninduen. Nik ere idatzinahi nuela erabaki nuen, eta, esko-lan, ikaskideentzako txantxazko oler-kiak sortzeari ekin nion. Urteak aurre-ra egin ahala, gehiago eta gehiagoidazten hasi nintzen. Ez dakit etxeanzenbat koaderno ditudan idatzita; ezdakit ezta horietan zer jartzen duenere, amaitu eta kutxa batean gorde-tzen ditudalako. Gogoan dut amona-

esther extremeraerizaintzako laguntzailea eta idazlea

ri idatzitako olerki bat; bera oso ba-rregarria da, eta zenbait metafora etafigura literario erabilita, maitasunhandiz sortu nion. Euskarazko etagaztelaniazko zenbait ipuin- eta oler-ki-lehiaketa irabazi ditut urteekin,eta, gaur egun, alabari olerkiak idaz-ten dizkiot. Zaletasun hori liburu bihurtuduzu, azkenean.Liburua berez jaio zen, aldez aurretikpentsatu gabe. Ohar batzuk bilatzenari nintzela, neure ipuin batzuk aur-kitu nituen, eta horiekin liburu batsortzea otu zitzaidan. Bizitza osoaidazten eman ostean, pentsatzen hasinintzen ez nuela ezer plazaraturik etazerbait argitaratzeko garaia zela. Nolakoak dira 669. logela liburu-ko ipuinak?Ipuinek ez dute zer ikusirik elkarrenartean. Nire familiaren istorioak, nirepentsamenduak, bizipenak eta bi-daiak hartu ditut oinarri gisa, bainabadaude asmatutako beste batzukere. Behin, Ponpeian oporretangeundela, istorio bat bururatu zitzai-dan, eta, birritan pentsatu gabe,idazten hasi nintzen.Nondik datorkizu idazteko inspi-razioa?Ipuinak idazteko inspirazioa ospita-letik bertatik ateratzen dut. Egune-ro, pazienteek gauza asko konta-tzen dizkidate, eta istorio asko en-tzuten dira. Medikuei gaixotasunensintomak edo osasun-arazoak aipa-tzen dizkiete, baina erizaintzako la-

guntzaileoi medikuari baino gauzagehiago kontatzen dizkigute; haienbizitza edo bizipenak, adibidez.Anekdota horiek ipuinak asmatzekoinspirazio dira niretzat. Hor dagokoska. Gustatuko al litzaizuke erizain-tzari edo osasunari buruz idaz-tea? Nahiago dut lanetik kanpoko gaieninguruan idaztea. Hala ere, horrekinharremana duen zerbait idazteko as-moa dut; baditut ideia batzuk bu-ruan.Zein da liburu bat idaztearen la-nik zailena?Berridaztea nekeza da niretzat. Orrizati bat hartu, eta bururatzen zaidanguztia jarraian idazten dut, bainaondoren, ideiak ordenatu egin be-har dira, eta erabili nahi duzun hitzzehatz hori bilatzea da zailena. Halaere, asko gustatzen zaizkit bu-ruhauste horiek.Lehena kalean egonda, noizkobigarren liburua?Jada amaituta daukat, eta, beharba-da, urte bukaerarako egongo daprest. Gazteentzako eleberri bat ida-tzi dut, gaztelaniaz. Hamaika ideiaditut buruan, baina lana eta zaleta-suna bateratzea da erronka.

IANIRE RENOBALES



euskara osakidetzan

Geroari aurrea hartuzAlta-txostenak euskaraz liburuaargitaratu berri dute DonostiaUnibertsitate Ospitalean. Horre-la, ahozko harremana zein ida-tzizkoa euskaraz eduki ahal izan-go dute pazienteek medikuekin.Euskararen Nazioarteko Eguneanaurkeztu zuten Donostia Unibertsita-te Ospitaleko alta-txostenak liburua,bertako areto nagusian. Bazuen ha-lako sinbolismo bat egun seinalatuhorrek, euskara baitu ardatz libu-ruak. Hor azaltzen da medikuek alta-txostenak euskaraz nola idatzi behardituzten; baina, berez, handiagoa daliburuak egiten duen ekarpena: me-dikuek berek erabaki dute liburuaegitea, azalpenak euskaraz emanahal izan ditzaten urteko beste 364egunetan. Horri berebiziko garran-tzia eman zion Jabier Agirre Gipuzko-ako Sendagileen Elkargoko medikueta itzultzaileak. Iban Basabe medi-kuaren ekimenez hasi zen liburuaidazteko prozesua, orain dela hiru ur-te, liburuaren proiektuak JoanesEtxeberri sariaren V. edizioa irabaziondoren, eta 40 laguneko taldearenelkarlanari esker argitaratu dute.Argi ikusten zuen Basabek: ohar-

tzerako egin beharko dituzte euska-raz alta-txostenak. Etorkizun hurbi-lean paziente eta erabiltzaileak erne

ikusten ditu, eta arrazoi osoarekin.«Beren eskubidea da, euskaraz jasobehar dute atentzio osoa». Ahozkoarreta, neurri batean, bermatzen arida Donostia Unibertsitate Ospitale-an, baina idatzizkoan oraindikhutsune ugari daude. Egoera alda-tzeko, medikuek esku hartu beharraikusten zuen, eta hala ekin zionproiektuari. Modurik praktikoenaaukeratu zuen: ospitaleko zerbitzue-tako medikuei eskatu zien berenalta-txostenak euskaratzeko. Libu-ruan, beraz, paziente hipotetikoenalta-txostenak daude bilduta.Aberastu egin du horrek liburua,mediku bakoitzak bere ekarpenakegin ahal izan baititu. «Medikuakongi ezagutzen du bere alorreko ter-minologia, eta badaki zein esapidekfuntziona dezakeen». Alta-txoste-nek duten beste ezaugarri nagusialaburdurak dira. Horiek liburuko atalbat osatzen dute. Itzulpenak diragehienak. Eta horretan laguntza«benetan berezia» izan dutelanabarmendu du Basabek. Agirrere-kin batera, Felix Zubia Donostia Uni-bertsitate Ospitaleko EuskaraBatzordeko presidentea eta IñakiVilloslada eta Mikel Maioz Osakide-tzako euskara-teknikariak aritu dira.Benetan eskertuta dago Basabe

haien laguntzarekin, proiektua haieiesker atera dutelako: «Gure lanarenbalioa nabarmendu dute».Agirre eta Zubia aurkezpeneanziren, eta, Agirrek azaldu duenez,hainbat esapide sortu egin beharizan dituzte, eta beste hainbat ego-kitu Euskaltzaindiaren arauetara edomedikuen erabilerara. «Badaudeesapide batzuk, gaztelaniazkomodua dagoeneko euskarara eka-rria dutenak. Itzulpena badute,baina nahiko arrotzak dira. Horrela-koetan, erabileraren alde jo dugu,eta atxiki orain arte medikuek erabiliizan dutena». Liburua eskuetanduela, nabarmendu du «mundiala»dela: «Eredu ona da». Zubiak adiera-zi du liburuari egin dakiokeen harre-rarik onena erabiltzea dela. «Euska-ra benetan lan-hizkuntza izan dadinerabili egin behar dugu, eta horreta-rako tresna ezin hobea da liburua».

«Aurrerapauso handia»Medikuek harremanak euskaraz iza-teko liburua denez, euskarak Osaki-detzan duen egoeraz ere aritu zirenagerraldian. Lucia Garate DonostiaUnibertsitate Ospitaleko Erizaintza-ko zuzendariordeak dio «aurrera-pauso handia» dela liburua, eta,nahiz eta oraindik erabiltzaileak PEAZ-era joan kexatzera, ziur dagoliburuak osasungintza euskaldun-tzen lagunduko duela. «Badakiguoraindik falta dela, baina bideangoaz». Agirreri, berriz, iruditzen zaioasko dagoela oraindik egiteko. Esa-terako, haren ustez, bateratuta egonbehar lukete Donostia UnibertsitateOspitaleko alta-txostenak liburuarengisako proiektuek, erakundetik ber-tatik abiatuta. «Donostia Unibertsi-tate Ospitalekoa atera da atzeannorbanakoak daudelako; hori erebehar da, noski; baina zergatik ez daegiten Araba, Bizkai eta Gipuzkoakoospitaleetarako balioko duen mate-riala?».

IÑAKI VILLOSLADA



denbora-pasak


Pazienteen Arreta Zerbitzua: eta ahots · kak-eta egunkarixetan eta Interneteko Filmin zerbitzuan...

Documents

Transcript of Pazienteen Arreta Zerbitzua: eta ahots · kak-eta egunkarixetan eta Interneteko Filmin zerbitzuan...