Ospitaleko arreta, etxeetaraino...da oso ona, eta bidaiatzeko edo lanera-ko hobetu beharrean nago....

18. zenbakia2014ko urriaosatuberri

Ospitaleko arreta, etxeetaraino

18#osatuberri14-10_Maquetación 1 2014-10-26 00:20 Página 1

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

sakoneanEtxeko ospitalizazioa .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6iritzia .............7

bidaiak mundutik zeharNepal • Naiara Moreno .......8-9

adituakBeatriz Martinez Riaño......10-11

osasunez eta osasuntsu biziNaroa Agirre ......12-13

aholku medikoakIktusak: nola prebenitu, nola konturatu?

Jabier Agirre......14-15arnasguneak

Izkiko Parke Naturala .....16-17urratsak

Osasun mentala eta generoaren tratamendua ....18-19unibertsitatetik

Jardunaldi zientifikoak ..........20bizitza lanetik kanpo

Julen Lopez ..........21euskara osakidetzan

Carolina Liaño...........22denbora-pasak...........23

agendaAZAROA

Zainketen Gaineko Ikerkuntzaren XVIII. Nazioarteko Topaketa

Azaroaren 11tik 14ra, Europa Biltzar eta Erakusketa Jauregian, Gasteizen.

EAEko Arreta Integratuko Jardunbide Onei Buruzko I. Jardunaldiak: «Profesionalenlankidetza kultura indartzen»

Azaroaren 26an, Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean, Barakaldon.

ABENDUA

Euskararen Eguna Donostia Unibertsitate Ospitalean

Abenduaren 1ean, 13:00etan.Mahai ingurua: «Elkarri entzunez».

Partaideak: Jose Mari Armentia, Paul Bilbao, ZigorEtxeburua, Nerea Txapartegi, Karlos Ibarguren etaIdoia Gurrutxaga.

Moderatzailea: Felix Zubia.

Abenduaren 3an, 13:00etan.Donostia Unibertsitate Ospitaleko alta-txostenenliburuaren aurkezpena.

Euskadiko Erizaintzako Laguntzaileen IV. Jardunaldiak: «Zainketak integratuz»

Abenduaren 11n eta 12an, Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean, Barakaldon.


Argitaratzailea:Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege gordailua: ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: Araitz Muguruza

Aurten zer ikastarotan emango duzu izena?

Ba nik, urtero bezala, euskal dantza-rako ikastaroan eman dut izena. Lauurte daramatzat Basauriko Agintzaridantza taldean. Asteartero, arratsalde-ko 7etatik 9ak arte euskal dantzak ikas-ten dihardut, eta herriko Dantza Ager-ketan, saioak egiten ditugu jaietan edodantzari egunetan.

Begoña (Bilbo-Basurtu ESIa)

Aurten ere, jadanik, asteartero min-tzalaguneko lagunok elkartzen jarrai-tzen dugu. Gasteizko Mintzalaguna egi-tasmoaren barruan, zenbait ekintza di-tugu, parte hartzeko eta euskarazaritzeko. Zazpi urte dira euskarak ba-tzen gaituela. Bestaldetik, lagunekin padelean ari-

tzen naiz astero, eta astean behin, padeleskoletara joaten naiz, teknika hobetze-ko.Eta bukatzeko, frantsesa ikasi nahi

nuke, zeren eta egindako azkenekobidaiek erakutsi baitidate zer garrantzi-tsua den beste hizkuntza bat ezagu-tzea. Dena den, ez dakit posible izangoden, oraindik erantzunaren zain nagoeta.

Joseba (Erakunde Zentrala)

«Hasierako asistentzia sindrome ko-ronario akutuaren susmoaren aurrean».Zergatik? Beti delako ordua holako gau-zak gogoratzeko eta eguneratzeko.Edozein momentutan sor daiteke hola-ko egoera bat, kontsultan edo kontsul-tatik kanpo, eta zirt edo zart egin beharda, azkar, eta ahalik eta zehaztasun han-dienarekin. Gainera on line da, eta, beraz, norbe-

raren erritmoan eta norberak denboraduenean egin daiteke.

Jose M. (Gipuzkoa Eskualdea)

Aurtengo udan beste kiroldegi bate-an hasi naiz. Uda osoa lanean eman be-har nuenez, eta uztaila hasi eta egural-dia nahiko kaskarra zela ikusita, pentsatunuen denbora librean kirola egitea. Kirol-degi horrek kirol asko egiteko aukeraematen dizu (spining-a, zunba, uretanegiten den aerobika, igeriketa, bizikletaeliptikoa…). Oso ordutegi zabala du; be-raz, ez daukat ez joateko aitzakiarik.

Maider (Bilbo-Basurtu ESIa)

Aurten, tantra ikastaro batean emandut izena, berriz ere; laugarren urteaizango da; izan ere, alde batetik besterakorrika eta kanpora begira bizi garagehienok, eta, ondorioz, urduri etahutsik bukatzen dugu askotan. Ikastarohorretan, meditazioa egiten dugu, etahorrek asko laguntzen dit gelditzen etabarrura begira lasaitzen. Bestalde, etakontraesana badirudi ere, korrika egiteagustatzen zait; hori bai, korrika txikian,lasai-lasai. Emakume talde bat elkartugara, eta 2015eko Behobia-Donostiajarri dugu aitzakiatzat, kontu-kontarigabiltzan bitartean trostan ibiltzeko.

Ixa (Erakunde Zentrala)

Euskara, ingelesa eta alemana ikasiondoren, aurten frantsesa ikasten hasi-ko naiz. Hizkuntzak ikastea gustatzenzait, argi dago, eskolak eta batez erezerbait baliagarria ikastearen sentsaziohori.Gorputza zaintzeko, aerobiken eman

dut izena. Kirola egitera behartzen nau,eta aldi berean ondo pasatzen dut.Ikastaro batean izena emateak joate-

ra behartzen zaitu, jendea ezagutzenduzu eta primeran pasatzen duzu.Denbora gehiago izango banu, ikas-

taro gehiagotan emango nuke izena,denbora antolatzen laguntzen baitizu.

Teresa (Arabako Unibertsitate Ospitalea)

Aurten bigarren hizkuntz eskakizune-ko birziklatze ikastaroa egingo dut lanto-kian. Euskarazko on line ikastaro bat ereegin nahi nuen, baina ez zegoen plazarikizena eman genuen guztiontzat.Horrez gain, asteartero, mintzalagun

talde batean aritzen naiz, eta larunbate-ro, nire kabuz, dantza ikastaroa egitendut udal zentro batean. Hori ere euska-raz.

Marta

(Gasteizko Erizaintzako Unibertsitate Eskola)

Nik aurten, iaz bezala, ingeleseanemango dut izena. Nire ingeles maila ezda oso ona, eta bidaiatzeko edo lanera-ko hobetu beharrean nago.

Iñaki (Eusko Jaurlaritza)

Ikastaro guztiak erakargarriak dira,baina horietatik batzuk aukeratu behar-

ko banitu, gustatuko litzaidake adimenemozionala, autoezagutza eta euskaraikastaroak egitea. Lehenengo biak,jende aurrean lan egiten dudanez, ondoetorriko litzaizkidake jendea hobetoulertzeko eta egoera larrietan beraienaurrean lasaitasunari eusteko, etaazken ikastaroa, nola ez!, nire euskarahobetzeko eta jende aurrean euskarazmintzatzeko.

Esther (Debabarreneko ESIa)

Sukaldaritza. Etxeko elikadura hobe-tzeko eta teknika barriak ezagutzeko.

Gorka (Barrualde-Galdakao ESIa)

Ba, aurten berriro, ekialdeko dantzak(sabel dantza, bollywood eta tribal dan-tza), yoga eta ingelesa egingo ditut:dantza, urte pilo bat daramadalako etamaite dudalako; yoga, nire gorputzekoeta buruko osasunerako onuragarriadelako, eta ingelesa, bidaiatzeko beha-rrezkoa delako.

Angeles (Arabako Unibertsitate Ospitalea)

Nik badaramat urte pare bat ikastaroberbera egiten. Panderoa joten ikastenari naiz, eta hau ez da urte bateko ikas-taroa.Beti izan dut gogoko musika tresna

hau, eta duela urte bi animatu nintzen.Batez ere animatu ninduena taldea izanzen, taldekideak edadez antzekoakgara, eta gure asmoa ez da bakarrikpanderoa joten ikastea, elkarrekin ego-tea da, elkarrekin jo eta elkarrekin ondopasatzea.

Maite (Barrualde-Galdakao ESIa)

Ba ni urtero joaten naiz zunba etapower ikastaroetara, eta aurten ere,izena emongo dot. Gorputza, dantzaeta tonifikazioagaz, zaindutea gustatenjatelako. Gorputza, eta burua ere bai,noski baietz! Osasuntsu bizi!!!

Miren

(Bizkaiko Osasun Mentaleko sarea)

Niri zunba egitea gustatzen zait. Joanden urtean egin nuen, eta aurten berri-ro egingo dut gimnasio batean, osodibertigarria delako eta udan hartzenditudan kiloak jaisteko balio duelako.

Maite (Bilbo-Basurtu ESIa)


4 osatuberri2014ko urria

sakonean Ospitaleratuta, baina

etxeko epeleanZenbait patologia ospitalean bezalaxe etxean ere tratadaitezkeelako abiatu zuten duela sei urte BidasokoOspitaleko Etxeko Ospitalizazioa. Pazienteek ospitalekotrataera bera jasotzen dute, bai arreta aldetik, baimaterial aldetik. Osakidetzak zerbitzua abian jarrizuenetik 30 urte bete ziren iaz.

G auza jakina da etxeanbezain ondo ez dela egotennorbanakoa. Etxeko ohea,

sofa eta giroa lehenesten du pertso-nak, etxetik kanpo izaten denean.Hutsune hori handiagoa izaten daospitalean denboraldi bat igarobehar badu. Denbora laburreanhobekuntza handia izaten duteladiote Maria Olarreaga Gabilondo etaArrate Gezala Oiarbidek. BidasokoOspitaleko Etxeko Ospitalizaziokomedikua eta erizaina dira, hurrenezhurren: «Paziente bat bisitatzendugunean, gu izaten gara kanpota-rrak; ospitalean alderantziz gerta-tzen da, eta batzuek ez dute osoongi eramaten, sentitzen dutendesorientazioa da horren adibidegarbia». 1983an jarri zuen abian Osakide-

tzak pazienteak etxean ospitalera-

tzeko aukera, eta Gurutzetako Ospi-talea izan zen lehen erietxea zerbitzuaematen; ordutik, Arabako, Bizkaikoeta Gipuzkoako eskualdeetako ospi-taleetara zabaldu da. Bidasokoa damartxan jarri den azkenetarikoa.Lau erizainek, lau medikuk eta

administrazioko langile batek osa-tzen dute Bidasoko Etxeko Ospitali-zazioko lan taldea. Eguerdietan bile-ra egin ohi dute pazientebakoitzaren egoera aztertu eta gora-beherak aldez aurretik igartzeko.Lan talde txikia denez, Osakidetzakolangileek eta pazienteek denek eza-gutzen dute elkar, eta pazienteekeskertu egiten dutela uste du Geza-lak. «Normalean, erizain eta medikubera egokituko zaizkio pazienteari,baina, aldaketaren bat izaten bada,haren ordez doana ere ezagutzendute». Gertutasun handiagoko

harremana izaten dute, beraz. «Tra-tua hobea da, guk dagoeneko eza-gutzen ditugulako, baina baita ospi-taleetan baino arreta handiagoaematen diegulako ere». Bai Olarrea-gak bai Gezalak, etxez etxe bisitakegiten hasi baino lehen, urte askoeman zituzten erietxe barruan lane-an, eta desberdintasun handiasumatzen dute biek ala biek. «Ospi-talean, paziente asko bisitatu behardira denbora tarte laburrean, etatarte hori ere ez da beti jarraian iza-ten, ezusteko ugari sortzen baitira»,esan du Olarreagak. Etxez etxedabiltzala ez, etxe bakoitzean beharbesteko denbora har baitezakete.Badute beste ezaugarri bat etxezetxeko sendagileek: ez dute lanekomantalik erabiltzen. «Txorakeriadirudi, baina jendeak, zaharrenekbatez ere, beste era batera hartzenzaitu, mantalik gabe joanda. Ez diohainbesteko errespeturik sorraraz-ten», azaldu du Gezalak.Ospitalean denboraldi bat igaro-

tzen duen pazienteak arreta psikolo-gikoa ere jaso behar duela dio Ola-rreagak: «Etxean ospitaleratzenbada, babes horren beharra ez da


sakoneanosatuberri 52014ko urria

izango hainbesterainokoa, bertatikbertara izango baititu alboan seni-tartekoak, eta ingurua ere betikoaizango du».

Zerbitzua, edonoren eskuBisitak goizez eta arratsaldez egiten di-tuzte, eta, ezustekoren bat izaten de-nean, sarriago irteten dira. Horren be-rri jasotzeko, medikuetako bat Bidaso-ko Ospitalean geratzen da, deiei eran-tzuten. Etxean ospitaleratzen den pa-zienteak bi baldintza bakarrik betebehar ditu: egun osoan zaindukoduen norbait eta telefono bat, pazien-teak okerrera eginez gero ospitaleradeitzeko. «Edonork egin ditzake zain-tzaile lanak; guk emango dizkiegu ja-rraibideak, beti. Saiatzen gara zer ger-ta daitekeen aurreikusten, eta hori ereadierazi egiten diegu. Horren ondorenzalantzak dituztela? Hor dute telefo-noa guri deitzeko», azaldu du Geza-lak. Ospitalean dagoen medikua zerbi-

tzuko arduraduna ere bada, hark har-tzen ditu erabakiak hainbat larrialdi-tan. «Izan daiteke telefonoz konpon

daitekeen zerbait; horrela ez bada, gugeu joaten gara, eta, larritasun handi-koa bada, anbulantzia bidaltzen du-gu». Pazientea etxean ospitaleratudaitekeen edo ez ere hark erabakitzendu. Etxean ere segimendua egitekoaukera baldin badago, familiak onartuegin behar duela nabarmendu du Ola-rreagak: «Borondatez hartzen dutepazientea etxean». Haurrek, gazteek, helduek eta adi-

nekoek erabiltzen dute zerbitzua, bai-na adinekoak gehiago direla nabar-mendu dute; gaixotasun kronikodu-nak dira paziente gehienak. Olarrea-gak oroitarazi du horrelako pazienteaketengabe ospitaleratzen zituztela due-la gutxi arte: «Etxean ospitaleratzekozerbitzurik ez zegoenean, behin bainogehiagotan egin behar izaten zutenegonaldi bat ospitalean. Horietako as-ko orain etxean ospitaleratzen ditugu,berek eskatuta sarritan». Transplante-ak egin ondorengo tratamendua ereetxean egin dezakete. «Era guztietakopatologien segimendua egiten du-gu». Astelehenetik igandera egitendute lan etxeko ospitalizazioan; jaie-

gunetan, goizez. Larrialdiren bat bada,betiko telefonora deitu, eta larrialdie-tako zerbitzukoek hartuko diete.

Kalera irteteko aukeraEtxean ospitaleratuta, pazientea ezdago ospitalean bezain lotuta. Osasunarazoak uzten badio, behinik behin,kalera atera daiteke-eta pazientea.«Pazienteak mugitu egin behar du,eta, etxean egonagatik, kalera irtetekogomendatzen diegu, gehiegikeriarikegin gabe», dio Gezalak. Zerbitzua abian jarri zutenetik eske-

rrak baino ez dituzte entzun Olarrea-gak eta Gezalak. «Zerbitzu honetan,alderik okerrena lehenengo bi egunakdira. Informazio asko ematen baitie-gu, izan materialen erabileraren ingu-rukoa, izan botiken ingurukoa. Bainahirugarrenerako, hartzen diote tamai-na kontuari, eta oso ongi moldatzendira», gehitu du Gezalak. Esaerak diohil edozein lekutan hilko dela norba-nakoa baina gaixotzekotan hobe delaetxean gaixotzea, eta Osakidetzarenetxeko ospitalizazioari esker, etxeanegon daiteke pazientea.

Goizetan eta arratsaldeetan egiten dituzte bisitak etxeetara; eguerdietan, berriz, bilerak. ARAITZ MUGURUZA



jakin berri • efemerideak

BOLUNTARIO EUSKALDUNAK ETA KATALANAK BEHARDITUZTE, PARKINSONAREN GAINEKO IKERKETABATERAKODonostiako Unibertsitate Ospitaleko eta Bartzelonako Clinic ospitaleko iker-tzaileak ikerketak egiten ari dira Parkinsonen gaixotasunarekin lotutako mu-tazio genetikoak dituztenekin. Horretarako, boluntario euskaldunen eta ka-talanen bila dabiltza gaixotasun horren ikerketa genetikoaren esparruan.Lehenago egindako ikerketa batzuek frogatu dutenez, Parkinsonen gaixo-

tasunarekin lotuta dago LRRK2 genearen mutazioa, eta gaixotasun horrenkasu gehiago izaten dira talde etniko eta familia jakin batzuetan, hala nolaeuskaldunetan, askenazi juduetan eta Afrikako iparraldeko berbereetan.Ikertzaileen ustez, Parkinsonen gaixotasunarekin lotutako mutazio geneti-

koak dituzten banakoak aztertzea lagungarri izan daiteke gaixotasun horrenbiomarkatzailearen inguruko azterketa bizkortzeko eta tratamendu eragin-korragoak aurkitzeko. Ezagutzen diren mutazio genetikoak gaur egun Par-kinsonen gaixotasunaren kasu guztien % 5-10 baino ez diren arren, pertsonahoriek balio handiko informazioa eman dezakete gaixotasunak pazienteguztietan dituen konplexutasunei buruz.

ABIAN DA 29. DOCTOR JOSE BEGIRISTAIN SARIA,MEDIKUNTZAKO IKERKETA LANETARAKOLanak euskaraz idatziak izan behar dute, jatorrizkoak eta argitaragabeak, eta2015eko apirilaren 30a baino lehenago helarazi behar dira DOCTOR JOSEBEGIRISTAIN Sariaren Patronatura, Gipuzkoako Sendagileen Elkargora. Epai-mahaiaren erabakia 2015eko Sendagilearen Egunean ezagutaraziko da.Patronatuak bi sari jarri ditu aurten, 2.200 eurokoa lehenengoa eta 1.100

eurokoa bigarrena, eta saritutako lanak Eusko Ikaskuntzaren webgunean ar-gitaratuko dira, Osasunaz. Cuadernos de Ciencias Médicas izeneko OsasunZientziak Sailaren koadernoan. Sariaren oinarriak ikus ditzakezue Elkargoa-ren webgunean:www.gisep.org

LUIS ROJAS MARCOS ETA MIGUEL GUTIERREZPSIKIATRAK ARTIUMEN, ETIKARI, HUMANISMOARI ETAZIENTZIEI BURUZKO ELKARRIZKETA ZIKLOARENLEHENENGO SAIOANBaikortasuna, osasuna eta gaixota-suna izan zituzten hizpide bi hizla-riok urriaren 6an Gasteizen, Uda-lak, Aldundiak, Laboral Kutxak etaArabako Unibertsitate Ospitaleaksustatutako saioan. 400 lagunetikgora bildu ziren, eta hizlariak saiatuziren zehazten zer ereduk eta arra-zoik eragin dezaketen zoriontasu-na. Adierazi zutenez, baikortasu-nak eta ezkortasunak eragin zuzena dute gure egoera fisikoan etaemozionalean; hortaz, zoriontasunean eragina duten ereduak eta arrazoiakulertuz, bizitzarekiko atxikimendua areagotu dezakegu. Hitzaldiak arrakastahandia izan zuen, eta hizlariek eta entzuleek elkarrizketa interesgarria izanzuten. www.ciclodialogos.com gunean ikusteko aukera izango da hemen-dik gutxira.

efemerideakAzaroaren 7a,Marie Curie jaio zenAsko idatzi da Marie Curie handiariburuz. Biografia asko argitaratu dira.Horien artean, nabarmentzekoa dazientzialari ospetsuaren alabak, EveCuriek, 1937an idatzi zuena. Argitara-tu zenetik sekulako arrakasta izan dubiografia horrek. Zientzia dibulgazioa-ren klasiko bihurtu zen, eta euskarazere badago, Klasikoak bilduman.

Azaroaren 19a, Komunaren MunduEguna

Ez da txantxetako kontua: gizateria-ren herenak oraindik ez dauka sanea-mendu baldintza egokirik: ez daukakomunik, eta horrek izugarrizko kal-tea dakarkie osasunean, duintasune-an eta segurtasunean, bai eta inguru-menean eta ekonomiaren eta gizarte-aren garapenean ere.Gabezia horren eraginez, egunean ia2.000 haur hiltzen dira gaixotasundiarreikoen ondorioz, eta desgaituaketa emakumeak sexu indarkeria jasa-teko arrisku handiagoan bizi dira. Es-koletan komun pribaturik ez izateaomen da neskek pubertarora iristeaneskola uzteko arrazoi nagusietakobat.Komunaren Mundu Egunaren bitar-tez, orain arteko portaerak eta politi-kak aldatu nahi dira; esate baterako,uraren kudeaketa hobetzea eta airezabaleko obramendua baztertzea.

Azaroaren 20a,Santiago Brouard hilzutenLekeition jaio zen, 1919an. Medikua,politikaria eta euskararen aldeko mili-tantea izan zen. Medikuntza Valladoli-den ikasi zuen, eta Pediatriako espezia-lizazioa Basurtuko Ospitalean. Garaihartan, Bizkaiko lehen ikastolak sortzenlagundu zuen. 1984ko azaroaren 20an,GALen soldatapeko bi hiltzailek tiroz hilzuten, kontsultan bertan.


Maider CamineroBilbo-Basurtu ESIko Prebentzioko Oinarrizko

Unitateko erizaina

Mugi zaitez!

osatuberri 72014ko urria

Uda bukatu zaharra ez den honetan,bizimodu osasuntsua eramatera bul-tzatzen gaituzten ohituretan pentsa-tu beharra dago. Uda kit-kat egitekoaparteko terapia da, urte osoko erru-tinak ahaztu eta gure energiak berrizhartzeko balio duelako; baina sarri-tan kit-kat hori luze samarra izan ohida, eta kolesterolaren parametroak,pisua, tentsio arteriala eta abar na-barmen igotzen dira. Horregatik,zuei laguntzeko, pilula magiko bataurkeztera natorkizue. Pilula horrekaipatu berri ditugun parametroekbehera egin dezaten lortuko du, baieta depresioa, gaixotasun kronikoenarriskua, glukosarekiko tolerantziaeta abarren abarra hobetzea. Pilulamagiko hori guztiontzako eskuraga-rria da gainera, eta ARIKETA FISIKOAdu izena!Ariketa fisiko erregularra pisua

kontrolatzeko edozein programarenoinarrizko partea da. Eta gure bizi es-tiloaren parte bilakatzea lortzen du-gunean, orduan ezinbestekoa izan-go da gure pisua, osasuna eta egoerafisikoa mantentzen laguntzeko.Ariketa fisikoa oso garrantzitsua

da osasunerako eta pisua galtzeko,gure eguneroko gastu energetikoa(gastatu beharreko kaloriak) areago-tzen duelako, eta hori lortu ahal iza-teko normalean baino gehiago etaazkarrago mugitu behar ditugu mus-kuluak. Bizi estilo sedentarioak, gai-nera, gure ohiko bizimodurako gai-tasuna muga dezake, eta ezintasunfisikoa eta gaitasun kronikoak ereeragiten ditu: hipertentsioa, diabete-sa, gaixotasun kardiobaskularrak…Osasunarekin zerikusia daukaten

egoera fisikoaren osagaiak 3 dira. Le-henengoa, ongizate kardiorrespira-torioaren egoera, hau da, muskulukardiakoak eta birikiek daukaten gai-tasuna, gorputzeko zelula guztietarabai oxigenoa eta bai mantenugaiakbidaltzeko. Adibidez, eskailera atalbat igo ondoren arnasestuka bagau-de, baliteke gure ongizate kardio-rrespiratorioa hobetu behar izatea.

Bigarrena, ongizate muskularrarenegoera da. Horrelaxe deritzogu egu-neroko zereginak egiteko behar du-gun erresistentzia muskularrari; adi-bidez, erosketak egiteko, pazienteakmugitzeko edota etxea garbitzeko.Eta hirugarrena, malgutasuna, hauda, eguneroko zereginak egiteko be-har dugun mugikortasuna; esate ba-terako, janztea, dutxatzea…3 ariketa fisiko mota daude: egu-

neroko bizimoduko jarduerak, plani-fikatutako ariketak eta aisialdiko jar-duerak. Eguneroko bizimoduko jar-duerak eguneroko bizimoduangehiago mugitzen laguntzen dute-nak dira; esaterako, eskaileretan ibil-

tzea igogailuan beharrean. Planifika-tutako ariketen helburua ariketa fisi-koa egitea da, eta planifikazioa eska-tzen dute; adibidez, aerobica. Eta ai-sialdiko jarduerak, azkenik,asteburuan edo gure jaiegunetanegin ditzakegun jarduerak ditugu.Horiek bakarka, familiarekin edo la-neko lagunekin egin ditzakegu, etaplanifikatu egin daitezke. Adibidez,futbol partida jokatzea, familiarekinmendira irteera bat egitea…Egunero gutxienez 30 minutu egin

beharko genuke. Maiztasuna ondo-ko irudian ikus dezakegu. Beraz, ani-matu zaitez, eta has gaitezen mu-gitzen!!

iritzia



bidaiak mun

dutik

zehar

Mendizaleen erresuma bainoaskoz gehiago daHimalaia mendikateak egin du ezagun Nepal. Hark erakartzen ditu ehunkamendizale hara, eta haiek mugitzen dute, neurri batean, herrialdearen ekonomia.Mendien itzalpean, ordea, herri eskuzabal bat dago, bertakoa edo atzerritarrabesoak zabalik hartuko duena.

Bide orria zehaztu gabe erama-teko gomendatzen du NaiaraMoreno erizainak (Gasteiz,

1987). «Nepalgo jendea oso eskuza-bala da, gehiegi agian, eta segituanematen dizute lotarako tokia edo dau-katen janari apurra. Oso abegikorrakdira». Khumbu lurraldeko eskola ba-tean jardun zuen lanean Morenok,Everestetik gertu. Arabaren tamaina-koa da. Mendian zehar daude hanetxeak: «Herrigunerik ez dago men-dian, ezta kalerik ere. Etxeak oso saka-banatuta daude, horregatik». Eskola-ra 50 bat haur joaten ziren, eta zenbai-tek ia ordubeteko bidea egiten zutenoinez, hango bide malkartsuetan ezbaitago autobusik. Haurrei ingelesaerakusteaz gain, artatu egiten zituen,eta hainbat osasun programa ere jarrizituzten abian. «Garbitasunari buruz-

koa egin genuen behin. Han ez dutekontzientzia handirik, eta horri lotuta-ko hainbat gaixotasun dauzkate». Ho-rregatik, aitortu du noiz behinka etsi-tuta sentitu zela. «Gu hemengoaz ke-xatu egiten gara, baina hangoarekinalderatuta, ederki bizi gara. Oso be-hartsuak dira; ez daukate botikarik,ezta oinarrizko materialik ere. Hemen,behintzat, badauzkagu». Etsipenaketsipen oso oroitzapen onak ditueladio. Hotz handia egiten du, altura han-

dian dagoen herrialdea baita. Men-dietan bizi diren nepaldar gehienaknekazaritzatik bizi dira. Landatzen du-tenarekin egiten dute bizimodua, osogutxi saltzen baitute. Himalaia mendi-kateak egiten du ezagun, eta hura dahandik gertu bizi direnentzako diruiturri segurua. Xerpak dira horretan

NAIARA MORENOArabako Unibertsitate Ospitaleko erizaina.

Inoiz ez zaizkio gustatu bidaia kon-bentzionalak. Nahiago du herria ber-tatik bertara ezagutu, eta bisitatzenduen herriarekin harreman zuzenaizan. Nepalen urtebete eman du, den-boraldi bat gobernuz kanpoko era-kunde batekin lanean, eta bestedenboraldi bat bidaiatzen. Hara iritsiaurretik, ordea, Vietnamen, Kubaneta Kanbodian izan zen, motxila al-dean eta koadernoa eskuan.

Nekazaritzatik bizi dira Himalaiako mendikateko bizilagunak; autobusik ezean, oinez ibiltzen dira, batetik bestera. NAIARA MORENO


bidaiak mundutik zehar


trebeak. Negozio horrengatik Everesteta Annapurna inguruak «erabat ma-sifikatuta» daudela nabarmendu duMorenok. «Annapurnako kanpamen-tu nagusira igo nintzen, eta harritutagelditu nintzen, garagardoa edo taba-koa erosteko aukera baitzegoen». Hi-malaia inguruan egiten diren besteibilbideetan ere herrixketan topatuezin diren gauzak ikusten dira. «Nireeskola Everesteko ibilbide batetik hiruordura zegoen, eta han ez zegoenezer; mendizaleen bidean, esaterako,komunak zeuden». Annapurnara egin zuen bidaia bere-

ziki gustatu zitzaion erizainari: «Egu-nak eman nituen oinez, inguruanmendiak baino ez nituela, inongokontakturik gabe, zirraragarria izanzen». Pokhara hiritik abiatu zen, etabost egunetan egin zuen bidaia.

Dal-bhat, plater tradizionalaEskolan nepalera ikasi du Morenok,eta horri esker, Nepalgo gizartean bar-neratzeko aukera izan du. Makina batdal-bhat jandakoa da –hango platertradizionala–. Arrozarekin eta diliste-

kin egiten dute. Izan ere, hango klima-ra ongien egokitzen den janaria daarroza, negua lehorra eta hotza baita;uda, berriz, euritsua eta beroa. Horre-gatik, ezin dute barazkirik edo fruituarbolarik landatu. Hainbat etnia daude Nepalen: ne-

paldarrak, madhesiak, newarrak, xer-pak, gurungak, linbuak eta taman-gak. Erlijioz, hinduak -herrialdekogehienak- edo budistak dira. Desber-dintasunak gorabehera, nahiko elkar-bizitza ona dutela uste du Morenok.«Elkar ondo hartzen dute, oro har.Nork bere jaiegunak eta ospakizunakarazorik gabe egiten ditu». Bi erlijioe-tako monasterioak bisitatu zituen:«Horietan beste aura bat zegoen. Be-netan inguru espirituala zen, bakehandikoa». Lau hiriburu nagusi ditu Nepalek:

Katmandu, Pokhara, Biratnagar etaPatan. Lehenengo bietan, 1.442.271eta 293.696 lagun bizi dira, hurrenezhurren, eta horietara egin zuen bisitaGasteizko erizainak. Katmandu ez zi-tzaion askorik gustatu. «Hiri handienada, baina baita kutsadura handiena

duen hiria ere. Txinan bezalaxe, zikin-keria handia dago. Zaborra erre egitendute, eta horrek eta industrialdeetakokeak kutsatuta dago dena». Pokha-ran, berriz, gustura ibili zen. «Askozlasaiagoa zen, baita turistikoagoa ere,handik abiatzen baitira mendi irteeraasko. Laku eder bat ere badu». Hiriguztiek duten moduan, Pokharak erebadu bigarren aldea. «Mendizaleenigarobide ez den aldean behartsuak-eta ikusten dira». Garabidean diren herrialdeetan ger-

tatzen den moduan, Nepalen ere, hiri-buruetara jotzen dute gazteek ikaste-ra eta lanera. Kezka sortzen dio horrekMorenori. «Menditik hirira medikun-tza ikastera joan dena seguruenik ezda itzuli bere herrixkara lanera, eta ho-rrek ez die aurrerabide handirik ema-ten. Ez dut etorkizun ona ikusten».Mendiak, hala ere, ez dira hutsik gera-tuko, seme-alabetako bat beti gera-tzen baita familiaren oinordekotzare-kin.

jakingarriakBidaiatzeko garairik egokiena

Irailetik azarora, eta martxotik maia-tzera. Neguan hotz handiegia egitendu; uda, berriz, oso euritsua da.

Zer behar da bidaiatzeko

Ez dago derrigorrean jarri behar dentxertorik. Komeni da botika batzukeramatea, hala nola beherakoarenaurkako edo mina kentzeko pilulak.Herrialdean sartzeko, nahitaezkoada bisa.

Txanpona

Errupia nepaldarra erabiltzen dute,Indian bezalaxe, baina Nepalgoakbeste dibisa bat du.

Nola mugitu

Hiriburuetan, taxian. Mendian, be-rriz, autobusean, baina gogoan izanbehar da puntu batetik aurrera auto-busak ezin duela bidean jarraitu. Biautobus linea daude: turistena etahangoena.

Phokara hiriburuko lakua mendizaleen atsedenleku gustukoetako bat da. NAIARA MORENO



aditu

ak

beatriz martinez riaño Lan arriskuen prebentzioko teknikaria

Ekainean, Bilbo-Basurtu ESIan egin ziren prestakuntzajardunaldietan, «Lana eta osasuna: osasunaren arloko langileokba al dugu ohitura osasungarririk?» tailerrak izan zuenarrakasta ikusita, erabaki genuen bertan parte hartu zuten bihizlari elkarrizketatzea, biak ala biak Prebentzioko OinarrizkoUnitatekoak. Lehenengo elkarrizketa, Maider Camineroriegindakoa, iraileko buletin digitalean argitaratu genuen.Honako hau duzue bigarrena.

Lan esparruko istripu asko langileeitrebakuntza egokia emanez saihes-tu daitezke. Lanpostua edozein delaere, osasun segurtasunari errepara-tzen dio Beatriz Martinez Riañok(Galdakao, 1983), Basurtuko Uni-bertsitate Ospitaleko lan arriskuenprebentzioko teknikariak.Prebentzioko Oinarrizko Unita-tean aritzen zara. Zer egiten du-zue hor?POUn prebentzioko ekintzak gara-tzen ditugu ospitalerako eta anbula-torioetarako, eta langileen osasunazaintzen dugu. Alde batetik, segur-tasun portaerak sustatzen ditugulangile guztien artean, eta, bestealde batetik, arriskuei aurrea hartze-ko neurriak sortzen ditugu. Ekintzakasko dira; besteak beste, aztertzendugu zer trebakuntza ikastaro behardiren, zer azterketa mediko egin,zer osasun aholku eman, eta lan-postuetan zer baldintza behar diren. Nola ebaluatzen dituzue egoe-rak?Geure taldea diziplina anitzetakoprofesionalok osatzen dugu; horriesker, gai gara alor asko aztertzeko.Ostiralero, bilera egiten dugu Basur-tuko Unibertsitate Ospitalean, aste-

ko gorabeherei buruz hitz egiteko.Mediku bat, segurtasun arduradu-na, lan arriskuen prebentzioko tek-nikariak eta sindikatuetako ordezka-riak elkartu ohi gara. Egoera guztiakikertu eta ebaluatzen ditugu. Gaine-ra, beharrezkoa den kasuetan, istri-pua gertatu den lekura joaten gara,egoera lekuan bertan ezagutzeko.Zein istripu izaten dira ohikoe-nak?Ezbehar gehienak uzkurdurak edokolpeak izan ohi dira, mugimendutxar bat egitean sortzen direnak. Is-tripu bat gertatzen den bakoitzean,oso beharrezkoa da guri jakinaraz-tea. Langileak jazoera horren berriematen ez badigu, guk ez dugu ara-zoa ezagutuko, eta ondorioz, ezin-go dugu, ez hari lagundu, ez neurri-rik hartu, gertaera berriz ez errepika-tzeko. Ezagutarazten dizkigutengorabehera guztiekin, urtero, argibi-de txosten bat prestatzen dugu. Ho-rretatik, ondorioak atera, eta langi-leen baldintzak hobetzen ahalegin-tzen gara.Istripuei aurrea hartzeko, noiz-behinka, simulazioak egiten di-tuzue.Bai, halaxe da. Guztiok hartu behar

dugu parte larrialdi bat dagoenean.Langile orok izan behar du oinarriz-ko prestakuntza bat. Hala, jakingodu suteren bat gertatuz gero nolajokatu, eta, aldi berean, pertsonaguztien segurtasuna bermatzenlagunduko du. Aurten, larrialdien bisimulazio egin ditugu, Txurdinagakoanbulatorioan eta Ospitaleko Escuzapabiloian. Langile guztiek informa-zioa eta trebakuntza jasotzen dutegeure larrialdietarako egitasmoan;baina, gaur egun, teknologiaberriak ere erabiltzen ditugu zenbaitproiekturi ekiteko. Horri lotuta, datorren urteanlangile guztientzako on lineikastaro bat egin nahi duzuelarrialdiei buruz.Prebentzioko Oinarrizko Unitateanetengabe ari gara hobekuntzarakolanean, eta larrialdi egoera zehatze-tan nola jokatu irakatsiko diegu online ikastaro horren bidez. Ezagu-tzak moduluetan banatuko ditugu.Esaterako, su itzalgailuak eta detek-tagailuak nola erabili behar direnirakatsiko diegu. Bestalde, abagu-nea izango dute ebakuazioak egite-ko orduan seinaleztapenari zuzenjarraitzen ikasteko ere.Nolakoa da langileei ematendiezuen trebakuntza?Langile guztientzako edo kolektibotaldeentzako ikastaroak antolatzenditugu. Adibidez, osasun hondaki-nak —serumak, sendagaiak edoorratzak— sailkatzen ikastekoa edogorabehera biologikoak saiheste-koa. Sendagai zitostatikoekin lan

«Guztiok hartu behar dugu partelarrialdi bat dagoenean»


adituakosatuberri 112014ko urria

egiten duten langileentzako ikasta-roan, esate baterako, osasuna nolazaindu eta zitostatikoren bat isurizgero nola jokatu behar duten ira-kasten dugu. Ikastaroek bi, hiru edosei ordu iraun dezakete, eta boron-datezkoa da horietan izena ematea.Iaz, 27 ekintza antolatu genituen,eta oso harrera ona izan zuten, ia500 langilek parte hartu baitzuten. Nola erabakitzen duzue zein for-mazio eman? Izan diren istripuei begira ematenditugu ikastaro asko, baina sindika-tuetatik ere proposamenak helaraz-ten dizkigute, eta horiek kontuanhartzen ditugu eskaintza sortzekoorduan. Eskaintza zabala da, etaospitaleko intranetean kontsultadaiteke. Horrez gain, geure departa-mentuari eta lanari buruzko infor-mazioa ere aurkitu daiteke bertan.Aholku interesgarriak daude, bai lanesparruan eta bai geure egunerokobizitza erabilgarriak direnak. Ospitale barruan larrialdietarakotelefono bat dago. Nola funtzio-natzen du?Zenbakia 6464 da. Ospitale barruanerasoren bat edo larrialdiren bat suer-tatzen bada, horren berri ematekotelefonoa da. Esaterako, nik pabiloibatean kea ikusten badut, telefonohorretara deitu eta protokoloa akti-batzen da. Segurtasun arduradunaketa talde profesionalak lanean hasikodira berehala; sutea badago, suhil-tzaileei deituko zaie segituan. Urteakdaramatza martxan, eta apurka-apur-ka sistema hobetzen joan gara; simu-lazioetan ere probatzen dugu harenerabilgarritasuna.Baina, batzuetan, langileek ezdituzte ongi bereizten manten-tze-lanetako parteak eta pre-bentzioko kontsultak. Zein daezberdintasuna?Adibide bat ematearren, itxaronge-lako aulkiak ondo finkatuta ezbadaude eta esertzean erortzeko

arriskua badago, mantentze-laneta-ko parte bat egin behar da, horikonpon dezaten. Baina hori ez dagure alorrekoa. Ostera, langilebatek bere lanpostuak zein arriskudakartzan jakin nahi badu, gurega-

na jo behar du. Guk azalduko dioguzein arreta neurri hartu beharkolituzkeen. Ikastaroak antolatzeazgain, garrantzitsua da langileek guezagutzea eta haiei laguntzekoprest gaudela jakitea.

IANIRE RENOBALES



osasun

ez eta osasuntsu bizi

naroa agirreAtleta

Bolada ona hartuta dabil Naroa Agirre (Donostia, 1979); berrizere nahi bezala ateratzen zaizkio jauziak. Pista irekian, 4,51metroko marka lortu zuen udaberrian Valladoliden, eta udan,Zurichen, Europako Atletismoko txapelketan parte hartu du.Sentsazio gazi-gozoa utzi dio txapelketa hark, baina horrek ezdio zapuztu aurtengo denboraldiko balorazioa. Urte «polita»izan duela dio, eta hurrengoa prestatzeko «ilusioa» piztu dio.

Europako Atletismoko Txapelke-tan aritu zara udan. Zer balora-zio egiten duzu? Kontent nago, horrelako bestelehiaketa batean egon naizelako as-paldiko partez. Ematen zuen trenagaldua nuela. Neurri batean, pena-tan ere gelditu naiz, Zurichera joanaurreko astean bizkarrean sastadabat sentitu nuelako, eta ezin izannintzen behar bezala entrenatu. Iru-ditzen zait horrek eragina izan zuela.Merezitako oporrak izango ditu-zu, orduan, ezta?Egia esan, ez dut askorik deskantsa-tu, ez. Aire zabaleko denboraldiaamaitu eta segidan erakustaldi bategin nuen Ordizian (Gipuzkoa), etaharen ondotik entrenatzen jarraitunuen, erritmo bareago batean. Izan-go da hilabete hurrengo urtea pres-tatzen ari garela.

«Atletismoarekinzerikusirik ez duenzerbait egiteko beharra izaten dut»

JON URBE / ARGAZKI PRESS


osasunez eta osasuntsu biziosatuberri 132014ko urria

Olinpiar Jokoak ere ez dira urru-ti. Horiei begira al zaude?Oraindik goiz da hortaz hitz egite-ko! Orain dela bi urte ere, hortazgaldetzen zidaten! Kar-kar. Baina,oraingoz, hurrengo denboraldiaribegiratzen diot; gauzak ongi atera-tzen diren ikusi nahi dut lehendabi-zi. Marka asko egina zara, eta faltazaizkizu oraindik. Zertarakodira?Bi zentzu dituzte markek. Batetik,minimoak dira, txapelketa handieta-rako sarbidea ematen dutenak. Iaz,4,40 metro zen Zurichera sartzekogutxienekoa. Horrek, ordea, ez duzeresan handirik; txartela da sarbi-dea. Gero, bakoitzaren markakdaude. 4,50 nuen aire zabalean, eta4,51 egin nahi nuen. 4,56 dut pistaestalian, eta 4,57 egin... Horiek nor-berak jartzen dituen helburuak dira.Alde fisikoa bezainbeste landu-ko duzu alde psikologikoa. Nolalantzen duzu?Eguneroko entrenamenduekin lan-tzen da alde psikologikoa. Jauzi egi-teko momentua lantzeko behar dirabereziki entrenamenduak. Haizehandia dagoenean nola jokatu, las-terketa luzea edo laburra egin, per-tika aldatu edo ez... Beldurrei ezbazaie aurre egiten, txapelketanatera egingo dira. Presioari nola egiten zaio aurre?Niretzat presioa ez da gauza txarbat; aitzitik, ona da, atletismoakberekin dakarrena. Beti egongo dahor.Atletismoak bizitzarako baliodigula uste al duzu?Atletismoan eta beste edozein kiro-letan ikasten diren hainbat kontu,gero, bizitza errealean aplikatzendira. Konstantzia, ahalegina, eraba-kiak... gauza asko erakusten ditu;gogortu egiten du pertsona. Gogor-tu egiten zaitu. Haurra zinela hasi omen zinennabarmentzen atletismoan. Zerk

bultzatuta egin zenuen jauziprofesionaletara?Berez etorri zen. Txikitatik praktika-tzen dudan kirola da atletismoa, eta,unibertsitate ikasketak egiten ari nin-tzela ere, horretan jarraitu nuen.Behin hura amaituta, erabaki nuenserioago hartuko nuela, eta apustuegin nuen. Bistan da ongi atera zitzaizulaapustua. Gauzak oso-oso ondo joan ziren,hasieran batez ere, eta gaur artejarraitu dut. Izan ditut garai okerra-goak, baina, oro har, orain artekosasoiari eutsi diodala uste dut, etajarraitzeko gogoz nago.Garai txarren bat izan duzuladiozu.Urte batzuk izan ditut txarrak. Batabestearen atzetik izan zen guztia:minimoak lortu nituen, eta Espainia-ko errekorra ezarri nuen, besteakbeste. Eta, Italiara joan ginengaraian, beheraldia etorri zen. VitaliPetrov ospe handiko entrenatzailea-rengana joan nintzen; ez dakit gunahastu ote ginen edo zer, baina,han nenbilela, gaizki saltatzen ibilinintzen.Pertikarekin egindako balentriekeraman zaituzte Goenkale tele-saiora. Esperientzia oso polita izan da, eta,berriz ere deituko banindute, gustu-ra joango nintzateke. Hori bai, Goen-kale-koa gauza berezi bat izan da; ezdut neure burua ikusten telebistakosaioetarako casting-ak egiten.Entrenatzen ez zaren orduetan,zer egiten duzu?Irakasle lanetan sartzen ari naiz,apurka-apurka. Behar al du kirolari profesionalbatek bere betiko izaeratik kan-poko zerbait egitea?Nire kasuan, bai, ezin dut buruanpertika bakarrik izan; bestela, erotuegingo nintzateke. Atletismoarekinzerikusirik ez duen beste zerbait egi-teko beharra izaten dut.

laburreanKalean, oinez edo autobusez?Oinez.

Oroitzapen bat?Milaka ditut! Eta irribarreegiten dut haietaz gogoratzean.

Amets bat?Domina garrantzitsu bat atletismoan. Alde pertsonalean,familia bat eratzea

Bidaiatzeko leku bat?Txoko asko ditut oraindik ezagutzeko.

Janari bat?Italiarra.

Telebista edo Internet?Zertarako aukeratu? Biak!

Bizitoki bat?Donostia.

Edari bat?Momentuari lotutakoa.

Beste kirolen bat?Tenisa.



aholku medikoak

Iktusak: nolaprebenitu, nolakonturatu? Iktusa edo buruko atakea bat-batean agertzen da, etaondorio larriak utz ditzake. Zoritxarrez, nahikoezezaguna da gizartean. Halako gertaera latz batjasateko arriskua murrizteko, garrantzi handikoa dasedentarismoa, tabakoa, gehiegizko pisua eta halakoarrisku-faktoreak bazterrera uztea.

JABIER AGIRREmedikua

Bat-batean agertzen den garunekozirkulazioaren buruko nahasmenduhorri apoplexia ere esaten zaio, bainaiktusa da izendapen arrunta. Gertaerahorri heltzeko orduan, prebentzioanjarri behar da arreta nagusia, bizimo-du estiloari oso lotua doan nahas-mendua baita. Dieta orekatua egitea,gehiegizko pisua saihestea, erretzeariuztea eta ariketa fisikoa egitea: ho-riek dira iktusa jasateko arriskua gu-txitzeko eman ditzakegun pausorikonenak.

Zergatik gertatzen da iktusa?Garuna organo konplexua da. Ener-gia-kopuru handia behar du egune-roko martxari segi eta funtzionamen-du normalari eusteko. Ordea, energiapilatu edo metatzeko gaitasunik ezduenez, oxigenoaren eta nutrienteenekarpenak etengabea izan behar dugarunean. Ekarpen hori eteten bada,segundo gutxi batzuetan besterik ezbada ere garunak ezin du beti bezalafuntzionatu, eta hortxe gertatzen diragerora ager daitezkeen ondorio larriguztiak justifikatzen dituzten endre-doak.

Iktus-motakGarunean zer-nolako lesioa gerta-tzen den, iktusa bi motatakoa izandaiteke:

• Garuneko iskemia edo iktus is-kemikoa. Iktus guztietan arruntenada —kasu guztien % 85 hartzen du—, eta garuneko odol-hodi baten buxa-

duragatik gertatzen da. Odola ezin dagaruneko zati jakin batera iritsi, etaodolik gabe geratutako zona hori le-sionatu eta hondatu egingo da. Egoe-ra ez bada berehala konpontzen, ga-runeko zona horretako ehuna hilegingo da, eta, ondorioz, garunekoinfartua gertatu dela esango dugu.

• Garuneko odoljarioa edo iktushemorragikoa. Kasu horretan, ga-runeko odol-hodi bat hautsi egitenda, eta, ondorioz, garunean isurtzenden odolak ez dio uzten garun-zatihorri behar bezala oxigenatzen. Luza-rora, iktus-mota horrek ehunen hon-damena dakar, aurrekoak bezalaxe.Iktus-mota hori ez da hain usua, bainaaurrekoa baino larriagoa izaten daondorioei begira.

Arrisku-faktoreak gutxituIkus daitekeen bezala, garuna organokonplexua da, delikatua bezain ga-rrantzitsua. Baditu bere autodefentsaedo babeserako sistemak, baina, halaere, bizi-estilo kaltegarriak nabarmenmurrizten du bizitzarako ezinbeste-koa den organo horren eraginkorta-suna. Arrisku-faktoreen artean badi-ra nekez alda daitezkeenak (adina,sexua, genetika eta familia aurreka-riak, nagusienak aipatzearren), bainabadira arreta apur batekin kontrola

daitezkeen beste batzuk ere. Ikus di-tzagun landu eta hobetzeko moduaematen diguten faktoreak:

• Egunero ibili. Intentsitate ez osogogorreko edozein kirol eraginkorraizan daiteke, baina ibiltzea da guztie-tan errazena, adin eta egoera fisikoguztietarako egokia baita. Komeni daegunean gutxienez ordu-erdi eta pau-so bizkor samarrean ibiltzea, iktusarenkontra mesederik edo onurarik lortunahi bada.

• Egin urtero osasun-proba bat.Kolesterol-maila altua, hipertentsioaeta odolean azukrea altu samar eduki-tzea, iktus bat izateko arrisku-faktoregarrantzitsuak dira. Horregatik, ezin-bestekoa da aldian behin faktore ho-riek kontrolatzea, urtean behin adibi-dez, edo medikuak gomendatutakomaiztasunarekin, bestela.

• Erretzeari utzi. Erretzaileek iktusbat izateko arrisku bikoitza dute. Taba-koa da iktusaren eta bestelako zirkula-zio-arazoen arrisku-faktore garrantzi-tsuenetako bat, gazteenen artean ba-tez ere. Erretzaile pasiboek ere proba-bilitate gehiago dituzte. Tabakoa uz-tea da, beraz, gaitza urrunmantentzeko neurri onenetako bat.Erabat erretzeari utzi eta bost urtera,iktus bat izateko arriskua bizitzan se-kula erre ez duen pertsona baten mai-


aholku medikoak


lara jaisten zaio lehen erretzailea zena-ri.

• Gehiegizko pisua saihestu. Hi-pertentsio arteriala, diabetesa eta ko-lesterola sufritzeko arrisku-faktore la-rria da obesitatea. Hiru nahasmen ho-riek oso lotuak daude istripu baskula-rrekin eta, beraz, baita iktusarekinere.

•Jan-neurri orekatua. Dietanzuntz, bitamina eta mineraletan abe-ratsak diren elikagaiak ugari sartzensaiatu behar da, iktusera daraman na-rriadura kardiobaskularra saihestekoezinbesteko mantenugai edo nu-trienteak baitira horiek. Gomendaga-rrienen artean daude fruitu lehorrak,sagarra, arrain urdina, elikagai inte-gralak, marrubiak, te berdea eta abar.Gatz eta gantz saturatuen (haragi,hestebete, opil industrial eta esnekiosoen) gehiegikeria ere baztertu eginbehar da, ahal izanez gero, behintzat.

• Estresa kontrolatu. Duela gutxiargitaratu den ikerketa batek dioe-nez, bai estres kronikoak baita antsie-tate eta depresio-egoerek ere gehituegiten dute iktusak edo istripu zere-brobaskularrak jasateko arriskua.

• Bihotza zaindu. Badira enbolia

bidezko iktusak jasateko arriskua gehi-tzen duten bihotzeko nahasmenak.Horrelakorik gerta ez dadin, tratamen-du antikoagulatzaileak ematen zaizkiegaixo horiei —Sintrom edo warfarinabotikak erabiliz—. Gaitz hori askiarrunta denez —64 urtetik gorakopertsonen ia %5ek izaten dute—,bihotzeko aldizkako probak egiteagarrantzi handikoa izan daiteke,gaitz hori ahalik eta lasterren detek-tatzeko.

•Alkoholaren kontsumoa gu-txitu. Gehiegizko alkohol-kontsu-moak presio arteriala gehitu egitendu, eta nahasmen horiek (iktusak etaantzekoak) izateko arriskua areago-tu. Ez da komeni, beraz, egunean bialkohol-unitate baino gehiago eda-tea, gizonezkoen kasuan, eta unitatebat baino gehiago, emakumeen ka-suan. Ordea, zer da alkohol-unitatebat? Ardo-baso bat, edo zerbeza bat,edo ginebra, vodka edo antzekoekinosatutako konbinatu erdi bat.

Alerta-seinaleakPertsona batek iktusen bat izanduela susmatuz gero, garrantzi han-dikoa da berehala zerbait egitea eta

medikuaren laguntza ahalik etaazkarren eskatzea. Kontuan hartubeharra dago tratamendurik eragin-korrenak hiru ordu pasatu bainolehen egin edo martxan jarri behardirela. Horregatik, iktusa detektatze-ko adi hurrengo sintomei:

• Ikusmenaren alterazioak. Bat-batean agertzen dira, begi bakarre-an edo bietan.

• Sentsibilitatearen galera. Ohi-koa da besoan azaltzea, hanka bate-an edo gorputzaren alde batean.

• Arazoak hitz egitean. Iktusaizan duenak zailtasunak eduki ditza-ke, bai hitz egiteko orduan, baitabesteek esaten dutena ulertzekoorduan ere.

• Desoreka. Egonkortasun-faltasenti dezake pertsonak, erortzerai-no.

• Buruko mina. Ageriko arrazoi-rik gabe agertzen da, pertsonahorrentzat ohikoa ez den intentsita-tearekin.

Larriagoa emakumeenganIktusa maizago agertzen da gizonez-koengan emakumeengan baino —estatistiken arabera, %30 gehia-go—, baina hilkortasuna handiagoada emakumeen artean. Egoerahorretara hurrengo arrazoiak tarte-ko hel daiteke, besteak beste.

• Pildora. Gaur egun antisorgai-luen estrogeno-edukia aski baxuaden arren, beste arrisku-faktorebatzuei gehituta —emakumea erre-tzailea izatea, 35 urtetik gorakoa,hipertentsioa, kolesterola, diabete-sa, migrainak, obesitatea eta abar—, arriskua nabarmen areagotu daite-ke.

• Menopausia. 45 urtetik 54urtera bitarteko emakumeek gazte-agoek baino bi aldiz arrisku handia-goa daukate iktus bat jasateko.Horregatik, bizitzaren aro horretanprebentzio-neurriak zorrozteakomenigarria ez, ezinbestekoa da.

Iktusa jasan duten gaixoen mugikortasuna hobetzeko, robot bat aurkeztu zuten iaz.CHEMA MOYA / EFE



arnasgun

eak

Izkiko Parke Naturalak hiritik urrundu eta naturanmurgiltzeko gonbita egiten du; mendi gailurretara igo,zuhaitzei erreparatu, animaliak deskubritu eta herritxikietan atseden hartzeko aitzakia bikaina da.

Zuhaitz arteaniparra galtzekoparke naturala

Mendiko botak jarri eta ma-kila eskuan, batzuetan,naturan galtzea eskatzen

du gorputzak. Erretiro horietako bategitekotan, Izkiko Parke Naturalakbirikak aire freskoz betetzeko aukeraematen du. Arabako Mendialdeandago, eta ibilbide oso gomendaga-rriak egin daitezke bertan. Gainera,hegaztien kantua entzun bitartean,ehunka urte dituzten zuhaitz erral-doien gerizpean etzan daiteke mendi-zalea.Gaur egun, Izkiko parke naturala in-

gurune natural babestua da. Orotara,ibiltzeko, deskubritzeko eta naturangozatzeko 9.143 hektarea ditu. Etapaisaia nabarmen aldatzen da alder-diaren arabera. Haitzarteetako hormabertikalek, zuhaitzez inguraturiko al-

dapek, mendi harritsuek eta Erdi Aro-ko herri txikiek kolorez janzten duteparkea. Inguruak oso erakargarriak dira

mendizaleentzat, askotariko zailtasu-neko ibilaldiak egin daitezkeelako.Tontorrik garaiena Kapildui da, 1.175metrorekin. Ostean, San Kristobal(1.057), Muela (1.056) eta San Justi(1.028) dira garaienak. Nahiz eta han-diena ez izan, mendiak duen itxuraga-tik, Muela da parke naturalean gehienbisitatzen dutenetakoa. Gailur harri-tsua du, eta pagadi ederrak ingurue-tan. Durruma Kanpezu herriaren ipa-rraldean dago, eta tontorretik, Araba-ko mendi ugari ikus daitezke. Gorainoigotzeko, basoan barrena, bide kare-dun eta harritsuetatik joan behar da.Baina, tontorrera gerturatu ahala,

zuhaitzak gero eta bakanagoak dira,eta inguruetara egokitutako landareugari dago. Parkearen topografiari eta orienta-

zioari esker, aparteko zuhaitzak, lan-daredi zabala eta animalia espezieanitz biltzen dira. Arbola asko tamainahandikoak dira; ehunka urte dituzte,eta enborrak oso zabalak dira. Anto-ñanako haginek bereziki erakartzendute mendizaleen arreta; izan ere, ha-mahiru metrorainokoak izan daitezke,eta enborrek bost metroko perime-troa izan dezakete. Izkiko Soila men-diaren ekialdean daude batez ere.Baina, hagin ikusgarriez haratago,

ametza da zuhaitz nagusia. Ia basoenerdia osatzen du espezie horrek. Ondobereizten da gainontzeko haritz espe-zieetatik, hostoak oso lobulatuak di-tuelako. Bigarren arbola hedatuena,ostera, pagoa da; pagadiek azaleraren%30 hartzen dute. Bestalde, ezkiaketa lizarrak ere ugariak dira.Animaliei dagokienez, parkeko har-

kaitzetan bizi diren hegaztiak nabar-mendu behar dira. Bisitariek sai arre-ak eta zuriak, arrano beltzak etabelatz handiak ikus ditzakete hormabertikaletan dituzten habietara joa-

Soilako tontorrera heltzeko azken bide-zatiak ikuspegi zoragarriak ditu. EDUARDO RENOBALES



arnasguneak

btt zentroaIzkiko Parke Naturalean, BTT zentrobat dago. Handik, hamaika ibilbidehar daitezke inguruak bizikleta gai-nean ezagutzeko.

Ibilbide gomendagarria

Korresko bideak parkeko panoramikaikusgarriak ematen ditu, eta, besteakbeste, Antoñana Erdi Aroko herria etaSoila mendia bisita daitezke.

• Irteera puntua eta helmuga: An-toñanako informazio gunea.

• Distantzia: 11,62 km.• Iraupena: 1 ordu, 30 minutu.• Zailtasuna: Zaila.• Zerbitzuak: BTT zentroan bizikle-tak eta GPSak aloka daitezke. Bestal-de, instalazioetan dutxak, jatetxea,kafetegia, golf zelaia eta aparkale-kuak daude.

• Informazio gehiago:www.btteuskadi.netwebgunean, Iz-kiko Parke Naturalean egin daitezke-en hamabost ibilbideri buruzko in-formazioa kontsulta daiteke.

ten edo baso gainean hegan. Basoe-tan, berriz, mota askotako ugaztu-nak, narrastiak, zomorroak edokarraskariak aurki daitezke. Babestu-ta dauden bertako espezieak erebadaude. Adibidez, okil ertaina ize-neko txoria. Iberiar penintsula guztiahartuta, Izkin dago txori espeziehorretako populazio handienetari-koa. Buruan, kolore gorri bizia dute,eta gorputzeko lumadia, gehienbat,zuri-beltza. Hegoetan duten orbanzuri handi batek egiten ditu bereizga-rri. Parkea bisitatzeko orduan, kome-ni da harizti zaharrei erreparatzea,gustukoa baitute horietan habiakegitea.

Aberastasun kulturalaPopulazio dentsitatea oso urria daIzkiko Parke Naturalean, eta nekaza-ritza da jarduera ia bakarra. Hala ere,aipatzekoa da bertako aberastasunartistikoa eta kulturala. Bisitatu beha-rreko tokien artean, Erdi Aroko Anto-ñana hiribildua dago. Hornillo men-diaren atzealdean, harresi batekbabesten du herria, Nafarroako erre-ge izandako Antso VI.a Jakitunaksortu zuena. Antzina, defentsarako

gotorlekua izan zen Antoñana. Zen-bait etxe harresian txertatuta eraikizituzten; leihoek hormaren begiakdirudite, etsaiak noiz agertuko zela-tari. Merezi du herrian atsedenaldiaegin eta bertako kalezulo eta pasadi-zoetan galtzea, kale estuek denboranatzera itzuliko dituzte bisitariak. Korres da bisita daitekeen beste

herri txiki bat; Soila eta Muela men-dietara igotzeko ohiko abiapuntuaizaten da mendizaleentzat. Korresenezinbestekoa da Erdi Aroko kaleaketa San Ezteberi eskainitako elizaikustea. XVI. mendean eraikia, Erre-nazimendu garaiko atea dauka,koruak, sakristiak, bataiarriak etaSantua eserita irudikatzen duen erre-taula gotiko bat. Handik gertu, parkeko beste

monumentu artistiko bat dago: Hai-tzetako Andre Mariaren baselizaerromanikoa. Tenplua haitzari atxikiaeraiki zuten. Apaingarri gutxikoa,bitxia da arku bikoitzeko leihatilagotikoa. Motxilatik ogitartekoa ateraeta txangoari amaiera emateko tokiaproposa da, ezbairik gabe. Lurreaneseri, eta denbora une batez gelditudelako sentipena ematen du.

Soilako tontorrerako bidean, pagadi bat gurutzatzen da. EDUERDO RENOBALES



urratsak

Generoa ikusaraztekobeharra, osasun mentalarenarloan

Generoaren kontzeptua osasu-naren munduan sakonagolandu behar dela azaldu dute

zenbait profesionalek Berdintasuna-ren Aldeko I. Jardunaldietan. Askodago egiteko, eta hartu beharrekoneurriak ugariak dira. Marga SaenzArabako Unibertsitate Ospitalekopsikiatra ondokoaren gidaritzapean,berdintasuna lortzeko eman behardiren urratsak utzi dituzte agerian.

Osasun zerbitzuek zeregin garran-tzitsua dute osasun mentalarekinloturiko arazoak identifikatzekoorduan. Kristina Jausoro gizarte lan-gilea da, eta Arabako UnibertsitateOspitalean aritzen da, PsikiatriakoZerbitzuan. Haren ustez, «emaku-meen osasun mentala ulertzeko,haren testuinguru soziala eta kultu-rala ezagutu behar dira nahitaez».Mahaiaren atzealdean esertzen den

andrearen egoera ulertzeko, faktoreaskori erreparatu behar die: pobre-zia, bazterkeria, diskriminazioa,genero indarkeria eta abar. Hainzuzen, genero indarkeria da ohikoe-netarikoa, eta, Jausorok dioenez,hiru modutara azal daiteke: fisikoki,sexualki eta psikologikoki. Baina, osasun zerbitzuetara gene-

ro indarkeriako kasu bat heltzendenean, prestatuta al daude langile-

Osasun mentala eta generoaren tratamendua eskutik helduta datoz. Hezkuntzak,faktore sozialek, kulturalek edo tradizioek baldintzatuko dute emakumeenongizatea eta etorkizuna. Hala, osasun zerbitzuetako profesionalak esku hartzenari dira gaian sakontzeko asmoz.



urratsak

ondorio dira». Napalen ustez, sexueraso bat izaten denean, emakume-aren identitatea zatitzen da, eta sen-timenduak adierazteko zauritzen dubere burua. «Zauri horiek eragitendieten mina errealitatearekin konek-tatzera eramaten dituzte».

Genero identitatea eraikitzenIdentitatea haurtzarotik eraiki behardela defendatu du Marga Saenz psi-kiatra ondokoak. Gaur egungo hez-kuntza sistemak umeei txikitatik era-kusten die genero bat bestearenazpian dagoela. «Neskatilak araubatzuei jarraitzera behartzen dituz-te; adibidez, gorputz atal batzukerakutsi behar ez dituztela errepika-tzen zaie behin eta berriro», dioSaenzek. Horrek ondorioak eraginditzake osasun mentalean etorkizu-nean. Herrialde garatuetako hez-kuntza sistema ere salatu du: «Hau-rrei ahulak izatea debekatzen zaie;ezin dute beldurrik izan. Pena ema-ten dit nola hezten ditugun; etorki-zunean batzuek arazo mentalakizango dituzte, eta asko emakume-ak izango dira, horiek baitira burukoosasuna lantzen duten zentroetakoerabiltzaile nagusiak». Emakume horiek zentroetatik kan-

poko laguntza behar dute sarri,beste pertsona batzuekin elkartu etaaire zabalean euren burua berresku-ratu. Paula Silva nazioarteko koope-ratzailea da, eta Radix fundazioasortu du; hor, kirola erabiltzen dutebaztertuta daudenei laguntzeko. Nazioartean ibiltzen da Silva, eta

herrialde askotan garatzen direnproiektuak ebaluatzen ditu tokikojendeari euren esperientzien berrigaldetuz. Hartzen diren neurriaknahikoa diren edo zerbait gehiagoegin daitekeen neurtzen du. «Ema-kume asko bidegabekeria sozialbaten mende bizi dira. Generoariburuzko arazoak ez dira eztabaida-tzen; emakumeak sistemaren gatibu

ak kasu horiek tratatzeko? Osakide-tzak badu protokolo bat, eta horre-lakoetan nola jokatu behar den azal-tzen du. Hala ere, Jausororenarabera, profesionalek ez dute beharbeste ezagutzen hura, eta gaiansakondu behar dela pentsatzen du:«Beharrezkoa da irizpide komunbatzuk ezartzea, ahalik eta lasterre-na; horrela, kasu bat detektatubezain pronto, guztiok jakingogenuke zer egin behar dugun etazein pauso eman behar ditugun». Genero indarkeria sufritu duten

emakumeek, batzuetan, beste motabatzuetako lesioak agertzen dituzte,norberak bere buruari egindako zau-riak. Horiek ere osasun mentalarekineta generoarekin oso erlazionatutaomen daude; honela azaldu duOlatz Napal Arabako UnibertsitateOspitaleko psikiatrak: «Norbereburuari egiten zaizkion lesioak neu-rosiaren eta psikosiaren mugandaude, eta amorruaren, izaera oldar-korraren eta ezegonkortasunaren

bihurtzen dira, eta bizirik irauterabehartzen dituzte».

Osasun mentala eta ablazioaAfrikan, Asian eta Ekialde Hurbileanemakumeei genitalak mozten diz-kiete. Munduko Osasun Erakundea-ren arabera, 28 herrialdetan egitenda ablazioa. Migrazioaren ondorioz,ebakuntza hori eginda duten500.000 emakume bizi dira Euro-pan. Askok, tradizioari jarraitzeko,alabak jaioterrira eraman, eta abla-zioa egiten diete. «Alaba horiekondorio asko sufrituko dituzte, psi-kologikoak tartean», dio MaiteAranzabal pediatrak eta Save theChildren erakundearen batzordekokideak. Faktore erlijioso, tradizional, eko-

nomiko eta estetikoez gain, «sexis-mo mozorrotua» dagoela azpima-rratu du pediatrak. «Belaunaldizbelaunaldi, sinesmen batzuk trans-mititzen dizkiete amek alabei, etaarazoa da alabek gogotik sinestendituztela». Aranzabalen ustez,herrialde garatuetan debaterako tal-deak eta tailerrak antolatu behardira praktika horiek geldiarazteko. Euren herrialdeetara alde egin

baino lehen, errebisio bat egitendiete arriskuan egon daitezkeenneskatoei. Amak paper bat sinatzerabehartzen dituzte. «Gure herrialde-an ablazioa debekatuta dagoela etahemendik alde egin baino lehen ala-bak ebakuntzarik ez zuela sinatubehar dute». Bidaietatik bueltatze-an, beste miaketa bat egiten diete.Egun, familiekin hitz egiten saiatzendira osasun zerbitzuetan. Ondoriofisiologikoei eta psikologikoei buruz-ko informazioa ematen diete, baina,pediatrak dioenez, tradizio hori osoerrotuta dago, eta pentsamoldeakaldatzea lan nekeza da. «Hala ere,osasun zerbitzuetan lanean jarraitubehar da generoaren esparruanaldaketak bultzatzeko».

IANIRE RENOBALES



unib

erts

itate

tikun

iber

tsita

tetik Jardunaldi zientifikoak

Gasteizko erizaintza eskolan: ikaskuntza aktibo-partaidetzazko aukera

tzea eta norbera zaintzea XXI. mendean(2006)• XVIII. Jardunaldiak: Gazteria eta elkar-tasuna.(2007) • XIX. Jardunaldiak: Sentiberatasunezzaintzea (2008) • XX. Jardunaldiak: Osasuna krisi ekono-miko honetan (2009) • XXI. jardunaldiak:Aldaketak zainketeneskaeran: erizainentzako erronka (2010)

Horietako batzuk etorkizunean jazodiren hainbat gertakariri aurreratuzaizkio.Bolognako hitzarmenari jarraituz,

unibertsitateak titulua berriz diseina-tzen eta berrikusten ari dira, Goi Maila-ko Hezkuntzako Europako Esparrura-ko ezarri diren arau berrien arabera.Aldaketa horren bitartez, ikaslea jarrinahi da irakaskuntza-ikaskuntza pro-zesuaren erdian, ikasketak fokalizatu-ta egresatuak izan behar lituzkeen gai-tasunetan eta ikaslearen egite-jakin-tza, ekimena eta ikaskuntza autono-moa indartuta, Dublingo deskribatzai-leek markatzen duten bezala.Jarraibide horiekin, 2011tik, Erizain-

tzako Eskolako zuzendaritza taldeak,Carmen Yarritu Fernandez eta Teresadel Hierro Ruiz andreek, jardunaldiakhobetzeko bidea jarri du. Ezagutza za-baltzeko eremuetan, sortzen eta partehartzen ikasten du ikasleak. IKASGE-LAZ KANPOKO IKASGAIA, orain arteesaten ari garen moduan.Eztabaida foro gisa egituratutako

JARDUNALDI ZIENTIFIKO bihurtu dira,eta horietan protagonista dira ikasle-ak: gaia eta leloa aukeratzen dituzte,Batzorde Antolatzaile eta Batzorde

Zientifiko modura parte hartzen dute;mahai-inguruetan moderatzaile ari-tzen dira, eta komunikazio hautatuakaurkezten dituzte.Planteamendu berri honekin, ikasle-

ari bere gaitasunen soslaia hobetzekoeskaintzen zaio aurrerapenak zabal-tzen ikasteko eremuan, komunikaziozientifikoan eta zientziaren jendaurre-ko komunikazioan.Hona, jardunaldi zientifiko horietanlandu diren leloak eta gaiak:

• XXII. Jardunaldiak: Humanismoa eta

berrikuntza (2011)

• XXIII. Jardunaldiak: Zainketa aringa-

rriak: Mitoaren eta errealitatearen artean

(2012)

• XXIV. Jardunaldiak.Hitza, isiltasuna eta

harremana osasunean (2013)

• XXV. Jardunaldiak.Erronka profesiona-

lak: Osasuna dinamizatzen XXI. mendeko

teknologiekin (2014)

Erizaintzako lanbidean, ezagutzakzabaltzea eta foro zientifikoetan partehartzea haren funtzioei atxikia den"beste" jarduera bihurtzen da; izanere, berak aurrerakuntzetan egindakoekarpenak ez lirateke ulergarriak izan-go, ikerketen emaitzak ez balituzabalduko eta garapen profesionale-an ekarpenik ez balu egingo.Ikaslearen zeregin aktiboa, ekimena

eta pentsamendu kritikoa indartukoduen metodologia aldaketa eragiteaeta ikaslea ikastetxeko jardueretansartzea dira jarduera akademikohonek lortu nahi dituen helburuak.

1989. urtetik hona, urtero egin dira,Gasteizko Erizaintza Eskolan, ArabakoErizaintzako ikasleen, irakasleen etalangileen topaketak, Kultur Jardunal-diak izenarekin, eta oso balorazio onaizan dute beti.Hasieran, VIII. aldira arte, ez zuten le-

lorik erabili, eta Erizaintzako ikasleeneta langileen topaketa-jardunalditzathartzen ziren; horietan, garai histori-ko-profesionalean interesgarri zirengaiak azaltzen ziren.Horietakoren batean, parte hartu

izan dute osasuneko eta tokiko admi-nistrazioko agintariek irekieretan etaitxieretan, edo beren ekarpenak egi-nez txostengile gisa.Hauek izan dira VII. alditik aurrera to-paketa osatu duten gaiak:

• VII. Jardunaldiak: Osasuna zaintzenkomunitatean eta GKE-etan (1995)• VIII. Jardunaldiak: Zainketa aringarriak(1996)• IX. Jardunaldiak: Erizaintza zuzendari-tza maila askotarikoetan (1997) • X. Jardunaldiak: Mende laurden zain-ketan hezten 1973-1998 (1998) • XI. Jardunaldiak: Kirola eta osasuna(1999) • XII. Jardunaldiak: Globaltasuna eta hu-manizazioa: pertsonak zaintzen (2000) • XIII. Jardunaldiak: Nerabezaroa etagaztaroa (2002) • XIV. Jardunaldiak: Emakumea eta ge-neroa (2003) • XV. Jardunaldiak:Erizaintza, bideak ire-kitzen (2004) • XVI. Jardunaldiak: Iraganaldi burutu-gabea, etorkizun mugagabea (2005) • XVII. Jardunaldiak: Ingurumena, bizi-tzeko moduak eta osasuna. Besteak zain-


bizitza lanetik kanpoosatuberri 212014ko urria

«Zaletasun honekkostaldearen besteikuspegi bat ematen dizu»

Itsasoari begira hazi da Julen Lo-pez (Bermeo, 1964). Kostaldeanbizi izanik, igeri egiten ikasizuen, «uretan jolasten». Olatuartean, teknika hobetzen joanda, eta, gaur egun, itsas zehar-kaldietan parte hartzen du. Neo-prenoa eranzten duenean, Ba-rrualde-Galdakao Erakunde Sa-nitario Integratuko euskarazerbitzuan aritzen da adminis-trari, hizkuntza normalizazio la-netan.Noiz eta nola hasi zinen itsas ze-harkaldiak egiten?Bermeokoa izanda, txikitatik izandut harreman estua itsasoarekin.Gaztetan, estiloa lantzen hasi nin-tzen, eta, neure burua txapelketetanparte hartzeko gai ikusi nuenean,prestakuntza fisikoari ekin nion.Gaitasun bereziak behar al diraitsasoan igeri egiteko?Garrantzitsuena ondo igeri egitenjakitea da, baina, zeharkaldiak luze-ak direnez, 2.000 metro bainogehiagokoak, komeni da teknikamenperatzea. Adibidez, arnasa be-soen mugimenduekin koordinatubehar da; bestela, nekatu eta ezingoduzu amaitu. Hidratazioari ere erre-paratu behar zaio; uretan gaudenez,ez gara ohartzen, baina gorputza hi-dratatu egin behar da. Udazkenean sartuta gaude, eta,laster, negua dator. Non entrena-tzen zara?Neguan, Bermeoko kiroldegiko ige-rilekuetara joaten naiz, eta luzerakegiten ditut astean hirutan. Hasie-ran, oso mantso entrenatzen naiz,eta, uda gerturatu ahala, gogorragohasten naiz, abiadura lantzeko.Maiatzean, itsasoan sartzen naiz ne-oprenoa jantzita, oraindik urarentenperatura hotza baita. Eta, udaheltzean, zeharkaldiak egiten ditut,probak amaitu arte. Orduan, hilabe-teko atsedenaldia hartzen dut oste-an entrenamenduei berriz ekiteko.

julen lopez Administraria eta igerilaria

Nolakoa da lehiaketetan partehartzea?Gogorra izan daiteke, normalean ne-oprenoa erabiltzea debekatuta dago-elako, guztiek baldintza berak eduki-tzeko. Aurten, hirutan aritu naiz. Ba-tean, Bermeotik Mundakara joannintzen itsas zabaletik; itsasontzi askoibiltzen direnez, ez da oso ohikoa ho-rrelako zeharkaldia egitea. Bestean,Lekeitioko Karraspio hondartzatik,irla ezkerretara utzi eta buelta eginnuen. Azkena Bilboko udaletxetikGuggenheim museoraino izan zen.

Zein izan da egin duzun distan-tzia luzeena?3.000 metroko proba bat izan da egindudan luzeena, baina metro gehiagoegin ditut entrenamenduetan.Eta proba gogorrena?Aurten Bilbon egindakoa, baldintzagogorrak izan zirelako. Aurreko egu-netan, euriteak egon ziren, eta uraoso zikin zebilen; adarrak, hostoaketa sastrakak zeramatzan. Gainera,ura oso hotz zegoenez, hipotermiatxiki bat izan nuen; parte hartzaile as-kori gertatu zitzaigun. Zorabiatutaatera nintzen, eta atzamarrak ez ni-tuen ondo sentitzen.Urte hauetan izango duzu konta-tzeko anekdotarik.Bermeo eta Mundaka artean entrena-tzen nenbilela, ur gainean zerbait flo-tatzen ikusi nuen. Karabela portugesamarmoka bat zen, eta korronteek ni-regana ekartzen zuten. Lortu nuenalde egitea, baina ikaratuta atera nin-tzen, oso arriskutsuak baitira. Zaletasun horrek laguntzen aldizu eguneroko lanean?Nire lana oso sedentarioa denez, he-mendik ateratzen naizenean, gorpu-tza zurrunduta edukitzen dut. Erruti-narekin apurtzeko oso egokia da ige-riketa. Gainera, guraso talde batekhaurrentzako igeriketa taldea sortugenuen iaz, eta berrogei igerilari di-tugu, nire alaba tartean. Aisialdirakooso aukera ona da igeri egitea; gai-nera, zaletasun horrek kostaldearenbeste ikuspegi bat ematen dizu.

IANIRE RENOBALES



euskara osakidetzan

«Haurrekin ez da errazaizaten aliantzaterapeutikoa lortzea, etaeuskarak lan horretanasko laguntzen dit»

Euskaraz hitz egiten hasi zenetik,pazienteekin harremana errazagoegiten duela dio Carolina Liaño psi-kiatrak (Liencres, Kantabria, 1981).Donostiako Ondarretako OsasunZentroko haur eta gazteentzakoPsikiatrian egiten du lan. Duela ur-te eta erdi hasi zen euskara ikas-ten, eta dagoeneko saiatzen da pa-zienteak euskaraz tratatzen. Pa-zienteen aldetik, berriz, ikasten ja-rraitzeko indarra jasotzen du Lia-ñok.Euskara ikasten ari zara. Zerk bul-tzatuta hasi zinen?Hizkuntzak asko gustatzen zaizkit, etaneurri batean, horrek bultzatuta hasinintzen euskara ikasten, baina EuskalHerrian bizitzen jartzeak ere eramanninduen euskara ikastera. Haurrekineta gazteekin egiten dut lan, gainera,eta, haiekin harremana izateko, beha-rrezkoa da euskara jakitea edo, gutxie-nez, ulertzea. Pazienteak erosoagosentitzen dira euskaraz ulertzen duda-la ikusten dutenean. Nondik etortzen zaizkizu paziente-ak?Donostiatik eta inguruetatik etortzendira. Beasainen, Azpeitian eta Zuma-rragan ere aritua naiz lanean, eta or-duan erabaki nuen euskara ikastea,euskaldunak baitziren artatzen nituenpazienteetako asko. Orain ere etortzenzaizkit kontsulta euskaraz egitea nahi

dutenak, baina, ordukoarekin aldera-tuta, gutxiago dira.Urte eta erdi daramazu euskaraikasten, zein helburu dituzu?Iaztik hona aurrerapauso handia emandut, lanean euskara ikasteko liberatunindutelako. Orain astean bi aldiz joa-ten naiz euskaltegira. Euskaraz hitzegiteko etorria landu nahi dut orain; el-karrizketa bat erraz eramateko gai izannahi dut, haurrekin eta gazteekin eus-karaz komunikatu. Nire lanpostuarieusteko, garrantzitsua da tituluren batateratzea, baina oraindik ez dut jarrihelburu gisa; iritsiko da hori ateratzekogaraia.Diotenez, euskara zaila da ikaste-ko…Neurri batean bai, baina ez erabat.Esaldien ordena barneratzea izan zenniretzat gauzarik zailena, gaztelania-ren ordena aldatzen delako. Horrega-tik, ikasten hasi berritan esaldi bat egi-teko asko pentsatu behar duzu. Badi-tu, ordea, gauza politak. Hitz batekesanahi asko har ditzake aurrizki edoatzizkiak jarrita, errazagoak izaten diraulertzeko.Lankide euskaldunak ere izangodituzu Ondarretako Osasun Zen-troan. Euskaraz aritzen al zarahaiekin?Saiatzen gara, baina askotan, gaztela-niara jotzen dugu. Nagusiarekin, esa-terako, euskaraz egin ohi dut; beste

lankide batzuekin ere bai, baina ez be-ti. Hasitako ohiturari eustea falta zai-gu. Ikasten ari dira beste asko; zenbai-ten euskara, gainera, nirea baino ho-bea da.Zerk motibatzen zaitu euskaraikasten jarraitzeko?Psikiatrian oso inportantea da aliantzaterapeutikoa, eta hori errazago lortzenda gaixoak bere ama hizkuntzan hitzegiten badu. Batez ere haurrekin; ho-riekin ez da erraza izaten aliantza lor-tzea, eta euskarak asko laguntzen ditlan horretan. Pazienteek, berriz, betieskertzen dute nire ahalegina; hori danire motibazioa.Nolakoak gara euskaldun zaha-rrak? Euskaldun berri bati elkarriz-keta euskaraz egiten uzten diogu,edo gaztelaniara jotzen dugu,«gaizki pasatzen» ari zaretelako-an?Era askotakoak daude. Euskaldun za-har batzuek aldatu egiten dute hizkun-tza, baina nik euskaraz hitz egiten ja-rraitzeko eskatzen diet. Hizkuntza al-datzen dutenek, beraiek nahi dutelakoaldatzen dute, ez nik esaten diedalako.Zer esango zenioke euskara ikas-ten hasi berria den bati?Aberasgarria dela eta ez dela horrenzaila. Hemengo jendeak, gainera, askobaloratzen du. Euskal Herrian gaude,eta, hemen bizi garenez, euskara jakinbehar dugu.

carolina liañopsikiatra

ARAITZ MUGURUZA



denbora-pasak


Ospitaleko arreta, etxeetaraino...da oso ona, eta bidaiatzeko edo lanera-ko hobetu beharrean nago....

Documents

Transcript of Ospitaleko arreta, etxeetaraino...da oso ona, eta bidaiatzeko edo lanera-ko hobetu beharrean nago....