os 80 moda en galicia. singularidades

109
1

description

moda gallega de los 80

Transcript of os 80 moda en galicia. singularidades

Page 1: os 80 moda en galicia. singularidades

1

Page 2: os 80 moda en galicia. singularidades

2

EXPOSICIÓN

OrganizanPazo da Cultura de PontevedraGrupo de investigación DX7

ProducePazo da Cultura Concellaría de Cultura do Concello de Pontevedra

ComisariadoSilvia García & Cristina Varela Casal

Comite asesorRoman Padín, Nuria Carballo, Lola Dopico, Charo Froján, Alfredo Olmedo

CoordinaciónPilar PortelaRocío Gómez Juncal

Deseño de montaxe Nuria Carballo S.L.

SegurosCorreduría de Seguros Lariño, S.L.Allianz Compañía de Seguros e Reaseguros, S.A.

TransporteSeurProducciones Hidra, S.L.

ComunicaciónGabinete de Comunicación del Pazo da Cultura Blanca Piñeiro Torres

Maniquies cedidos por Atrezzo Barcelona Marcelo Vilá

CONCELLO DE PONTEVEDRA

AlcaldeMiguel Anxo Fernández Lores

Concelleira de CulturaLola Dopico Aneiros

Directora-Xerente do Organismo Autónomo Pazo de Congresos e ExposiciónsPilar Portela Vázquez

CATÁLOGO

TextosFernando FrancoSilvia GarcíaRoman PadínCristina Varela Casal

FotografíaJavier Herranz

Deseño e maquetación Dedominiopublico.com

Traducións Interlingua

Impresión Gráficas Sogal

Maniquies cedidos por Yudigar e Roberto Verino

PrestadoresAELG, Gene Cabaleiro, CGAC (Centro Galego de Arte Contemporanea), Paloma Cabello, Luis Carballo, Adolfo Domínguez, Luis Fortes, María Freire, Purificación García, Hemeroteca do Museo de Pontevedra, Margarida Ledo Andión, Isabel Mastache, Manolo Moldes, María Moreira, Beatriz Mosquera, Olga Ríos, Chicha Solla, Antonio Pernas, Roberto Verino, Teresa Ramallal

INTERFACE WIKIMAP“Wikimap Galicia Culture” proxecto de investigación financiado pola Consellería de Innovación e Industria da Xunta de GaliciaIndustria Plan INCITE: 2006/09

Alberto Valverde, Fernando Suárez, Ana Seoane yMarta Fariña

Vídeo coas entrevistas da exposiciónGrabacións. Fernando Suarez Cabeza, Fran MiguensEdición e montaxe vídeo. Cristian Gradin

D.L.: PO 514-2009ISBN.:

Page 3: os 80 moda en galicia. singularidades

3

Page 4: os 80 moda en galicia. singularidades

4

AGRADECEMENTOS

Gene Cabaleiro, Margarida Ledo Andión, Manolo Moldes, Maribel Ledo, CGAC, Mercedes Fortes, Luis Fortes, Andrea Moreira, Maria Moreira, Isabel Lorenzo Novoa, Purificación García, Rosanna Agrelo, Santiago Lameiro, Teresa Ramallal, Adolfo Domínguez, Roberto Verino, Fernando Franco, Javier Cañás, Kina Fernandez, Patricia Soto e Fran Soto (La Canalla), Roman Padín, Luis Carballo, Nuria Carballo, Olga Ríos, Chicha Solla, Marcos Dopico, Rocío Gómez Juncal, Cesareo Sánchez Asociación Escritores en Lingúa Galega AELG, Paloma Cabello, Isabel Mastache, Javier Herranz, Charo Froján, Alfredo Olmedo, Xavier Moreda, Lucía García, Yudigar Galicia, Deputación de Pontevedra, Fran Miguens, Fernando Franco, perifericos.org (tamara, carlos, jose), caixanova, Xosé Manuel Feijoo- grupo Caramelo, Paco (pazo da Cultura de Pontevedra), Blanca Piñeiro Torres, Javier Moreda, CRTVG. Atrezzo Barcelona, Marcelo Vilá

Page 5: os 80 moda en galicia. singularidades

5

Page 6: os 80 moda en galicia. singularidades

6

Page 7: os 80 moda en galicia. singularidades

7

ORGULLO GALEGO

É un pracer presentar unha exposición sobre a moda galega dos anos 80, que é tanto como dicir dun dos expoñentes culturais máis sobranceiros da galiza contemporánea. É unha mostra sobre nós mesmos, sobre a nosa capacidade creativa colectiva, porque a roupa non é máis que unha extensión, máis ou menos consciente, da nosa propia personalidade, un instrumento que utilizamos para expresarnos, como os acenos ou a linguaxe verbal.

Eso foi a explosión da moda galega dos anos 80, da man do grupo Galicia Moda, un rotundo éxito de marca que falaba de orixe, de personalidade propia, de autoafirmación, en definitiva, de orgullo nacional.

Máis alá dos compoñentes inmateriais e culturais do feito estético relacionado coa moda, o auxe da Moda Galega tivo o seu reflexo económico nun dinámico e expansivo sector produtivo que veu convertirse, nas últimas décadas do século pasado, nun dos fundamentos da economía industrial galega.

Foi un proceso que abranguía deseño, produción e comercialización do producto, xenerado darredor dun intelixente foco de riqueza integral que deu un gran impulso de prosperidade a moitas familias e moitas comarcas do noso país, tan necesitado desa conxunción máxica entre creatividade, tecnoloxía, produción e promoción, un feliz pasaporte para a conquista de mercados a creación de riqueza social.

Pero non podemos esquecer que hoxe por hoxe, moitas das empresas que xeneraron estes deseños fóron víctimas da situación económica tan cruelmente competitiva que vimos padecendo.

A deslocalización da produción que impoñen os mercados globalizados, a constante redución de custos derivados da economía a gran escala obrigada polas novas formas de venta, trouxeron numerosos episodios críticos que fóron minorando a pegada da industria textil galega. É quizaves o momento de facer votos por un novo momento dourado das perspectivas económicas deste gran sector industrial e comercial, e, de paso, por qué non, sintámonos orgullosos da potencia incónica deste símbolo nacional que foi e sigue sendo a moda galega.

Pontevedra é escenario de importantes momentos e estruturas que dan hoxe novas perspectivas á moda galega. Desde iniciativas como Pontus Véteris ou o punteiro desfile Debut, ata institucións tan importantes como a Escola de Deseño e Moda de Galiza, Esdemga, da nosa Universidade, a capital é un ponto de referencia para as empresas do sector, unha sinerxia que aínda ten moitas grandes misións que abordar.

Quero expresar o agradecemento da cidadanía de Pontevedra a todas as entidades e persoas que cederon material para esta mostra, así como aos creadores que deixaron parte da súa esencia persoal nas pezas exhibidas. Todas elas creadas nunha das etapas máis prósperas e productivas da cultura e a economía deste país. Só podemos manter viva a esperanza de que volvan tempos dourados para o sector económico da moda galega.

Miguel Fernández Lores. Alcalde de Ponetevdra

Page 8: os 80 moda en galicia. singularidades

8

Page 9: os 80 moda en galicia. singularidades

9

O TEMPORECONSTRUÍDO. A EXPOSICIÓN “OS 80 MODA EN GALICIA.SINGULARIDADES”Silvia García González

Esta exposición constrúese como acontecemento, dispositivo ou artefacto; tamén como máquina de mostrar obxectos, lonxe do estante continuo de documentos organizados de forma cronolóxica.

A exposición sobre a moda da década dos 80 do século XXrecolle os distintos fíos do fenómeno da moda neses anos e as súas implicacións sociais: a armazón industrial, os apoios institucionais, a creatividade individual, o espírito do tempo e a herdanza de todo o proceso.

Tratamos de amosar o traballo realizado nun período que resultou fundamental para o desenvolvemento do sector en Galicia e que afectou de forma decisiva a outros ámbitos sociais e culturais.

A década dos 80 resultou clave, entre outras cousas, porque a estrutura das fábricas téxtiles e dos pequenos obradoiros familiares deu paso á industria da moda. Este proceso de reconversión conseguiuse artellar mediante un movemento colectivo que xurdiu na procura do intanxible: o deseño como valor engadido. Xa a comezos dos 80 Adolfo Domínguez apostara pola imaxe de marca reforzada polo lema: La arruga es bella, pero baixo o paraugas común de «Galicia Moda», unha iniciativa de Luis Carballo que incluía unha ambiciosa revista e desfiles en Galicia, Barcelona ou París, o colectivo logrou exportar unha imaxe de marca consolidada: Galicia, País de Moda.

Os feitos máis relevantes que tiveron lugar no ámbito da industria xurdiron nun contexto de euforia económica e de explosión cultural que en España coincidiu coas ansias de liberdade que estiveran afogadas polo franquismo.

Page 10: os 80 moda en galicia. singularidades

10

A exposición, a Interface, O wikimap

Fomos capaces de reconstruír o espírito dun tempo que aínda non foi esquecido? Reconstruímolo mediante as entrevistas, os documentos, as pezas de roupa e a cronoloxía.

Poucas pezas sobreviviron ao cambio de ciclo; resultaron ser fráxiles ao paso do tempo. Fráxiles, porque pode máis a falta de espazo que a melancolía, na realidade empresarial de moitas fábricas e na realidade dos armarios en pisos cada vez máis pequenos. Nalgúns casos dependemos das persoas que as gardaron, de forma individual e sen teren relación directa coa industria; noutros casos foron os deseñadores e deseñadoras os que, con inmensa xenerosidade, buscaron no faiado e nos almacéns.

Non se gardou moita roupa dos 80, e iso revela que a moda aínda non acadou a consideración de arte para a maioría da sociedade; quizais algunhas pezas de alta costura, pero a realidade do deseño industrial e da produción en serie non acadou o status do que debe ser conservado.

As circunstancias da xénese desta exposición fixeron que o proxecto nacera para amosar os resultados dunha investigación previa que levou a cabo Cristina Varela e que tivo como consecuencia a tese doutoral: Moda y Arte. Desplazamientos, contagios e interacciones: El contexto local gallego transversalizado por el contexto internacional. 1980-2008.

Este proxecto inscríbese nas liñas de investigación do grupo DX7 Tracker Laboratorio visual da Universidade de Vigo. Un dos obxetivos do grupo é buscar unha vía que sirva para ofrecer os resultados das investigacións que teñen lugar no ámbito universitario ó conxunto da sociedade. Foi necesario crear unha interface multimedia específica, o Wiki- Map Galicia Culture construida para divulgar os movementos creativos emerxentes nos anos 80 en Galicia: a videocreación, a moda, a fotografía e as artes escénicas. Xerada a partir do material documental que reuniron os investigadores do grupo DX7 en base a un ambicioso proxecto para mapear as prácticas artísticas e culturais que se produciron fóra dos ambientes canónicos das artes plásticas. En Galicia localízase específicamente nos anos

80 un cambio de patróns e de novos xeitos de mirar que propiciaron novas prácticas e un novo espazo para o deseño e as artes visuais. A interface constrúese mediante unha base de datos en liña, con diverso material documental que inclúe numerosas entrevistas cos protagonistas do momento. Esta plataforma multimedia permite que o acceso ó material se prolongue máis alá que o evento puntual que supón esta exposición, e ten unha vontade de nutrir de material de primeira mán a futuras investigacións, para un mellor achegamento a esta década de emerxencia creativa en Galicia.

A organización da exposición artellouse ao redor do dispositivo documental: As revistas de Galicia Moda e Tintimán, as fotografías da época, os manequíns da tenda de Gene Cabaleiro en París, os dossieres de prensa, os vídeos dos desfiles, o documental sobre a movida viguesa realizado por Periféricos, as entrevistas cos protagonistas e o wikimap.

As pezas de roupa resultan imprescindibles para facernos unha idea das distintas liñas que propuxo o deseño da época. E cremos que é interesante que se vexa a audacia e capacidade de experimentación, por iso na exposición podemos atopar algún prototipo que non se chegou a comercializar, como un pantalón de rafia de cores de Gene Cabaleiro. De feito, Gene conta que algunhas fábricas producían tecidos especificamente para el, xa que as súas pezas eran radicalmente diferentes ao resto das pezas masculinas que se vían nos desfiles de Galicia Moda e se vendían en California e París para estrelas do cine e da canción. El e mais María Moreira colaboraron no vestiario dalgunhas películas de Almodóvar que aínda representan o espírito dos oitenta.

Para pechar a exposición queriamos mostrar nun apartado específico a herdanza desa época, e pensamos que o vídeo da artista Alicia Framis Secret Strike, producido polo Centro Galego de Arte Contemporánea, no que se fai un percorrido pola fábrica de Inditex en Arteixo, era unha peza clave para facer patente o éxito da industria téxtil galega en todo o mundo. A videoproxección de Alicia Framis achéganos a fábrica, a empresa, permitíndonos ser un espectador silencioso que observa o movemento conxelado de todos os traballadores, dende os que a dirixen ata os

Page 11: os 80 moda en galicia. singularidades

11

que forman parte da cadea de produción, en canto vemos pasar as pezas polas cintas transportadoras.

Tratamos de combinar a orde cronolóxica coa disposición das pezas, de maneira que se poida ver o traballo agrupado dos deseñadores, porque deste xeito se pode apreciar o distinto labor coa materia prima, buscando texturas innovadoras cos tecidos tecnolóxicos, ou recuperando a textura das fibras naturais do liño e o algodón.

A exposición como dispositivo funciona na medida en que o espectador se recoñece nesa experiencia, e sabiamos que algunhas persoas ían recoñecerse nas vivencias desa época, pero tamén queriamos que as novas xeracións puidesen aprender das vías creativas que se tomaron naquel momento, dende a experimentación máis escenográfica de Luis Fortes ou Gene Cabaleiro ata as recuperacións das texturas naturais nas pezas de Adolfo Domínguez, Roberto Verino ou Florentino.

Porque non esquecemos que en Pontevedra estudan os alumnos de Estudos Superiores de Deseño Téxtil e Moda de Galiza e de Belas Artes ou Publicidade, e para todos eles resulta moi enriquecedor poder reconstruír un tempo en certo modo heroico en que todo parecía posible.

Dende a nosa mirada actual coidamos que a moda dos anos 80 do pasado século é un exemplo do que os emprendedores máis creativos poden achegar á sociedade, e coa exposición Moda dos 80 Singularidades pretendemos recordar e promover de novo ese espírito creativo e experimental que é preciso recuperar para que Galicia poida posicionarse de novo como referente da creación de moda nacional e internacional.

(..) coa exposición pretendemos recordar e promover de novo ese espírito creativo e experimental que é preciso recuperar para que Galicia poida posicionarse de novo como referente da creación de moda nacional e internacional(...)

Page 12: os 80 moda en galicia. singularidades

12

Page 13: os 80 moda en galicia. singularidades

13

Page 14: os 80 moda en galicia. singularidades

14

Page 15: os 80 moda en galicia. singularidades

15

Page 16: os 80 moda en galicia. singularidades

16

Page 17: os 80 moda en galicia. singularidades

17

Page 18: os 80 moda en galicia. singularidades

18

Page 19: os 80 moda en galicia. singularidades

19

Page 20: os 80 moda en galicia. singularidades

20

Page 21: os 80 moda en galicia. singularidades

21

Page 22: os 80 moda en galicia. singularidades

22

Page 23: os 80 moda en galicia. singularidades

23

Page 24: os 80 moda en galicia. singularidades

24

Anos de tolemia aqueles 80 para os que traballamos na fronte (non á fronte) desa nova batalla que se abría para Galicia, coa moda como obxecto de conquista.

Pensa un, que, sen deixar o xornalismo, formou parte, por unha banda, do equipo de Luis Carballo —encargado de artellar todo ese proceso—, e por outra, da imaxe dunha María Moreira, daquela na crista da onda, e, coma se pouco fóra, do suplemento semanal de moda do FARO (1983-87), «Pasarela», xunto con Amalia María Gallego, como puido sobrevivir a tan acelerada sucesión de acontecementos. Na sede viguesa de Galicia Moda non se paraba, porque alí residía o cerebro do proxecto, e todas as accións e o brazo organizador e executor destas alá onde se levasen, ben fose en Galicia, en España ou no estranxeiro. Creativos deseñando a identidade visual ou a produción gráfica de marcas galegas, fotógrafos facendo sesións das coleccións galegas de cada temporada coas mellores modelos do momento, a elaboración desa revista Galicia Moda coas súas máis de 300 páxinas...

Era como a sucesión de ondas que se propagan cando unha pedra cae á auga: dende os talleres de confección ata os actos que se xeraban na rúa ao abeiro da moda, os premios que se daban aquí e acolá, a asistencia a desfiles, a atención a xornalistas chegados de todas as partes para auscultar o fenómeno...

Nese contexto volcánico naceu, por exemplo, o citado suplemento de Faro de Vigo, «Pasarela». Cando saíu en 1983 como caderniño semanal de FARO, non existían precedentes en España —polo menos que se soubese— dunha ousadía como era publicar nun xornal diario, cada luns, 12 páxinas de moda, deseño, fotografía... Durou catro anos e contaba con colaboradores nacionais da categoría de Lola Gavarrón e Paco Mansilla, ou de Xavier Domingo na sección de cociña.Dende a presentación do número 0 da revista Galicia Moda, vimos nacer o novo sector téxtil en Galicia, ou como saían, con Laura García Lorca, as primeiras maquetas de Vogue España. Defendemos, coa nosa presenza como «Pasarela» nas I Xornadas da Moda Española celebradas na Magdalena de Santander, o «Made in Galicia», aplaudimos a Montesinos na Praza de Touros das Ventas, apoiamos a María Moreira en Cibeles, pasamos a noite en vela con Gene Cabaleiro, observando como preparaba o seu espectáculo en Gaudí... O diario de a bordo sería abraiante.

Sigamos a facer memoria sobre a marcha.

Os oitenta foron uns anos intensos, onde uns ou outros tanto podiamos conseguir fila entre as cadeiras de prensa nos desfiles parisienses de Jean Paul Gaultier, xunta ás directoras de Harpers ou Vanity Fair, como sufrir a tensión de presentar nesa capital francesa, baixo a dirección de Luis Carballo, un desfile cos nosos deseñadores. Neses anos podiámonos sorprender cos flashes dos xaponeses no desfile que Adolfo Domínguez organizou no Bubú, ou compartir risas entre bastidores con Carlos Lozano, Paola Dominguín ou cunha, daquela descoñecida, Esther Cañadas. Anos que nos permitiron estar presentes nos primeiros pasos de José Toledo como modelo, coa ría de Vigo como fondo, conversar cunha principiante Isabel Gemio nun programa dende o Obradoiro,

OS 80 DA MODA GALEGA: VIDA DE INTERIORESFernando Franco

Page 25: os 80 moda en galicia. singularidades

25

observar a Valeria Mazza e a Claudia Schiffer na súa primeira visita a Galicia, ser testemuñas do desembarque español de Carolina Herrera da man de Mundo Novias...

Traballábase moito (en Galicia había deseñadores forxados no taller, non intelectuais do deseño), dentro dun frenesí social que levaba aos nosos creadores e á súa xente por Madrid, Barcelona, París, Florencia, Milán, Colonia, Nova York, Londres... correndo polas terminais dos aeroportos na procura do avión que estaban a piques de perder. As idas a Madrid ou Barcelona, coincidindo coa presentación das coleccións cada temporada, nutríanse con días que comezaban moi de mañá, recibindo xente, e remataban moi tarde pola noite, facendo honor a esa outra parte festiva e social que impón a moda: as ceas nas mecas da cociña das capitais, os cócteles do solpor no Ritz ou no Palace, as festas de deseñadores nos lugares de moda nocturnos...

A viguesa María Moreira, por exemplo, alugaba a suite real do Palace e os cuartos lindeiros para o seu equipo cando presentaba as súas coleccións, e polas noites podíase ver nelas, tomando unha copa, a Massiel, Almodóvar... aínda que á primeira hora da mañá podía aparecer unha Lucía Bosé para ver as coleccións antes de que chegasen os clientes.

En Galicia, por suposto, a efervescencia non tiña medida. Os desfiles «Luada» que se facían no Teatro Caixanova reunían en Vigo (algunha vez fíxose na Coruña) o máis selecto do «modeleo» e da comunicación da moda, no só española. Mais esa era a parte visible dun iceberg que chegaba moi abaixo e impregnaba a sociedade, o comercio, a hostalería...

Demasiadas lembranzas para facer memoria apresurada.

Era como la sucesión de ondas que se propagan cuando una piedra cae al agua: desde los talleres de confección hasta los actos que se generaban en la calle al calor de la moda (...)

Page 26: os 80 moda en galicia. singularidades

26

Page 27: os 80 moda en galicia. singularidades

27

A ERA DAS ESPECTATIVAS ILIMITADAS. ENTORNO Á MODA DOS ANOS OITENTA E O SEU CONTEXTO GALEGORoman Padín Otero

Coa década dos anos oitenta chegaron novos ámbitos do cambio político, exteriorizándose en democracia, as durante anos embrionarias condutas sociais pola liberdade e atopando ubicuidade para novas formas de expresión artística que mesturaban as rúas coa academia. Daquela, como na época das vangardas, inaugurouse unha era na que todo parecía posible. Votar anque chovera, vivir en salvaxe compaña, non mirar ós ollos da xente, escribir Madriz con V de Vigo, facer da arruga algo fermoso, ser Atlántico e confiar en que os tempos tampouco eran tan malos para á lírica. Recordemos de esa década algúns antecedentes e grandes momentos axiais do contexto sociocultural e as súas conexións co fenómeno da moda e o deseño.

Ancora. Aínda

Antes do referendo autonomista convocado baixo a alentadora e certamente rural frase Anque chova vota, no Nadal de 1980, vivíase en Galicia, unha época de voluntariosos movementos no claroscuro da tolerancia e a prohibición. Uns anos nos que tanto en España como en Galicia, se coñecían as novidades Europeas como algo de lonxe. A música

de cantautor servía de medio de protesta. A cultura estaba no cineclube, no grupo folclórico con amigos, na correspondencia con xentes na diáspora, e en todos eses eidos, había grandes desexos de acadar liberdade.

Daquela, mesmo o aspecto da mocidade tiña unha dose de madurez, as xentes na franxa de idade dos recen casados parecía maiores que na actualidade. A maquillaxe máis pesada, os traxes chaqueta formais, as gafas de pasta grandes, os peiteados con cardado para eles e elas. Creaban un aspecto máis maduro, mesmo se pode opinar que a propia contención social e os medos culturais provocaban aspectos e condutas apoiados na icona da tradición.Daquela, había figuríns nos que viñan os patróns cos que facer vestidos nas costureiras. E elas mesmas debullaban como facer un abrigo ou unha saia que aparecía nun filme ou nunha revista. As herdanzas levaban implícitas as prendas de roupa, sobre todo abrigos. E cando se viaxaba era frecuente traer tecidos para ser logo confeccionados polas modistas. Canto ós homes, había xastres en tódolos pobos quen facían prendas á medida. Había claro está, roupa de listo para levar. Empresas como Regojo, facían téxtil en camisería e pantalóns, aínda que compre

Page 28: os 80 moda en galicia. singularidades

28

recordar que neses derradeiros anos setenta ós que nos referimos, era mesmo necesario convencer ó cliente de que mercara un pantalón listo para levar, pois non se acreditaba que puidera sentar ben.

Os anos setenta en Galicia escoitaban o Adios ríos, adios fontes na voz de Amancio Prada. Era un tempo no que se transformaban sectores produtivos como o propio do téxtil, o alimentario e o agro. Uns anos nos que se falaba algo de arquitectura, con César Portela. Nos que Sargadelos era o único eido no que se falaba de industria e arte. Nos que a programación cultural xiraba entorno ós proxectos creados polas caixas de aforros galegas, dende as edicións dos Negros de Castelao, até os concertos primeiros dos cuartetos de corda nas sedes sociais traídos dende agrupacións musicais sen nome. Un tempo no que se discutía sobre a necesidade da autopista e se facían negocios nos aeroportos. Había roupa de domingos e para viaxar en avión púñase roupa elegante. As mulleres necesitaban de autorización marital para case todo e os homes case que nunca empurraban carriños con nenos.

Así que ese era o contexto previo á década prodixiosa dos anos oitenta no século XX en Galicia, un tempo no que Mina cantaba Ancora, ancora, ancora, cun maquillaxe pesado, peiteado de lavar e marcar, plataformas e traxe de noite en punto de seda con gran escote halter.

E la nave va. O barco segue

A liberdade trouxo a posibilidade das viaxes. E os antigos empregados das empresas téxtiles transformadas por mor dos tempos, as novas xeracións das empresas familiares medias, os novos profesionais da publicidade, comezan a mirar cara a Italia e Francia para facer o xogo das esferas e seguir a rotación e a translación dos tempos, incorporando a Galicia ó novo mundo do deseño.

Dende a época das monarquías absolutistas, Francia ten asentado o seu sistema do luxo e no inicio dos anos oitenta segue a ser actor principal na escena da moda cos deseñadores de luxo no prêt à porter. Italia, mantén neses anos unha preponderancia comercial e conceptual do made in Italy. Até os anos oitenta o termo “disegno”, aparecía utilizado primordialmente para referir aquilo que se debuxaba. O termo, acadou expansión sobre todo cos traballos no estilo internacional post bauhausiano de autores como Mies van der Rohe ou os Eames. No contexto italiano os deseños de Carlo Scarpa e Achille Castiglioni, entre outros, abren o camiño cara o establecemento do universo deseñado que caracterizará o fin de século dende os anos oitenta.

As creacións artísticas máis puristas inflúen ós modistos italianos da época e tamén ós franceses. E todos eles mesturan nos traballos conceptos tomados da arquitectura e da plástica. O deseño en primeiro termo e o todo vale posmoderno despois, inspiran o modo de vida e as creacións neses anos nos que todo busca ser subliñado como novo e sorprendente. Unha época de cousas nunca vistas antes, never seen before.

Os axentes creativos galegos que coñecen a escena internacional, perciben a importancia da clientela masculina en moda italiana, e tamén dan conta da notoriedade da moda francesa feminina, e toman a senda dos deseños puristas na

Page 29: os 80 moda en galicia. singularidades

29

moda de época. As cores pedra, os tecidos naturais como o liño e os cortes severos definen a moda, tamén en Galicia.

Daquela os nomes comerciais italianízanse ou se fan afrancesados, Florentino, Cortemans, Fedini, Danieli, Giorgio Sappini, son nomes comerciais de empresas galegas que comunican un aire italianizante, referente de estilo e calidade.

A escena plástica renuncia ás abstraccións de décadas pasadas e incorpora a figuración expresionista como estilo imperante. Figuras como Francisco Leiro e Antón Lamazares, son os artistas co novo discurso neses anos. A música post punk, comparte escena co techno e á nova ola, que conta en Galicia con grupos como Golpes Bajos, Os resentidos, Siniestro Total, Semen Up. Son os anos da movida, onde a cultura do club e a academia mestúranse para crear un mundo novo cheo de cor, liberdade sexual e moda singularizada.

O aspecto da mocidade troca, e é frecuente ver xentes con traxes que levan grandes ombreiras, escotes e solapas asimétricas, pantalóns baggy, peiteados de cor vermello, xoias xeométricas, e uns looks que cabalgan entre o clochard ou aparencia de pobre, e a deconstrución da silueta a base de novas proporcións arquitectónicas.

A celebración deste mundo posmoderno no que estamos rodeados de deseño e da moda como símbolos dun novo confort e nova liberdade, ten eco nos medios de comunicación. E no contexto internacional revistas como L´Uomo, Interview de Andy Warhol, Domus, recollen e

divulgan a nova era do deseño, onde mercado e fabricación atopan conexión na creatividade. No contexto español, revistas como Ymoda, La luna de Madriz,

El europeo, Ardy, recollen a escena para os lectores nacionais. En Galicia o fenómeno acadou ubicuidade co grupo Galicia Moda e a publicación homónima, e tamén co fanzine Tintimán, que recollían as progresións da industria do deseño en Galicia e a escena cultural máis alternativa.

Nese lustro primeiro dos anos oitenta, Fellini, estrea o filme E la nave va, unha reflexión cómica sobre o camiño de Europa. Nese camiño están tamén Galicia e España, que no ano oitenta e seis incorpórase á Comunidade Europea, abrindo as portas ó contexto internacional de xeito definitivo.

La arruga es bella. The bigger the better

Fronte as categorizacións puristas do deseño herdeiro dos racionalismos, aparece o grupo italiano Memphis, bastión do deseño provocador e atentatorio contra o bo gusto burgués. Ettore Sottsass, ó fronte do movemento, propón novos mobles de formas ás veces incomodas e cores planas de fortes contrastes. O purismo da arquitectura branca impelida por Richard Meier, entre outros, deixa paso a un novo xogo de formas onde por exemplo arquitectos como Mario Botta ou Michael Graves, serven de referentes.

(...) escribir Madriz con V de Vigo, facer da arruga algo fermoso, ser Atlántico e confiar en que os tempos tampouco eran tan malos para a lírica (...)

Page 30: os 80 moda en galicia. singularidades

30

Esa nova forma estética rozando os límites do bo gusto, arranca no inicio dos anos oitenta e alcanza grande difusión no segundo lustro da década. Fronte a uns anos dominados conceptualmente polos rigores grises dos deseñadores xaponeses asentados en París, e polos clásicos do look achitectural deconstructed da escena Milanesa, xurde a resposta colorista e bottom up de Memphis e as súas postremeiras estéticas, onde prima a labiríntica realidade da rúa.

A escena graffiteira con Keith Haring como referente serve de identidade estética a unha época na que a bonanza económica permite preocuparse moito da imaxe e da linguaxe de masas nun sistema publicitario que toma cada vez máis presenza. A estética da rúa dos graffitis, ten préstamos do tribal e os estampados tribais aparecen na moda. Tamén o aspecto a semellanza das estrelas do pop adquire notoriedade, pois dende o ano oitenta e un, a cultura da música para ver, cos videoclips e a MTV, domina a escena cotiá.

Nese contexto xurde o etnicismo sofisticado de Christian Lacroix, inspirado no sur de Francia e España, que causa grande conmoción acadando as portadas de tódolos xornais do mundo baixo o titular color is back. Madonna, leva ó extremo a estética de roupa interior de Jean Paul Gaultier. E o propio deseñador galo conmociona a estética masculina, creando saias para cabaleiro. Ademais a cultura do pelotazo alcanza o seu cénit, e series como Dinastía, son referente do estilo sofisticado no segundo lustro dos oitenta. Como explicaba a deseñadora de xoias, Paloma Picasso, o seu leitmotiv na época era the bigger the better, canto máis grande mellor. Nesa cultura da aparencia, non soamente se inicia a aplicación da sexualidade na publicidade, coas campañas de Calvin Klein e Gianni Versace, se non que tamén novos centros sociais como Miami, serven de referente dun novo xeito de vida hedonista.

No contexto galego da moda, os cambios son asemade grandes. Deseñadores como Gene Cabaleiro, segue coa vangarda e crea roupas coloristas con estampados étnicos e saias para cabaleiro. Florentino, Unicén, Caramelo, seguen unha liña de roupa para cabaleiro con aires mozos, dentro dun estilo italianizante. E canto á roupa para dona, o cosmopolitismo de Roberto Verinno (daquela aínda con dúas n), o couture estilo de Chicha Solla, cos seus xastres inspirados no traxe de gaiteiro, e os visóns de cores eléctricos asinados por Olga Ríos, pisan con forza na moda de España e alén fronteiras.

Por que se a década se iniciaba coas visitas ó estranxeiro dos fabricantes galegos para tomar nota das novidades. Chega a década ó seu fin cos deseñadores galegos abrindo tendas no estranxeiro. Entre elas a tenda de Gene Cabaleiro na Galerie Vivienne de París. E a tenda de Adolfo Domínguez, cerca da Place des Victoires. E as primeiras tendas Zara fora de España.

Nunha década, pasouse de estar reconvertendo un sector de camisería e roupa a medida a ter unha rede de deseñadores con sistemas de fabricación e modos de distribución propios. Algunhas desas empresas non seguiron adiante, e outras son arestora as que dominan eidos concretos do complexo mundo da moda no século XXI. O que non cabe dúbida e

O deseño en primeiro termo e o todo vale posmoderno despois, inspiran o modo de vida e as creacións (...) unha época de cousas nunca vistas antes, never seen before.

Page 31: os 80 moda en galicia. singularidades

31

que todos eles foron xentes do seu tempo, visionarios que loitaron por levar adiante proxectos que crearon país. Postos de traballo, marca galega, cultura internacional, interactuación creativa e interdisciplinariedade, xurdiron do fenómeno da moda en Galicia na época das expectativas ilimitadas. Chamada así, por que se pensaba que o mercado podía todo. Non foi realmente así, pero estivo ben mentres durou.

O colorismo das películas de Almodovar, abren e pechan a década. Mujeres al borde de un ataque de nervios, subliña a influencia cultural no estranxeiro dende España. E a eterna vixencia da frase la arruga es bella, mantíñase en París, cando quen firma estas liñas, paseaba por le Marais alá polo decembro do ano 1989, co pelo cortado con formas triangulares, levando un traxe de ollo de perdiz con corte romboidal, pantalóns de estilo chinés, camisa desestruturada de escote chimenea, e zapatos sen cortes atados por gomas. Daquela ó ser preguntado pola firma do traxe, cuestionaron. ¿é Yohji Yamamoto ou Adolfo Domínguez? Adolfo..bien sûr, respondín eu! A moda está na rúa onde se pode ver e ser visto, e dende os anos oitenta unha páxina desa moda mundial escrébese dende Galicia.

Page 32: os 80 moda en galicia. singularidades

32

Page 33: os 80 moda en galicia. singularidades

33

Roberto Verino

Chaqueta pata de galo de la Blusa de seda natural estampadaPantalón de napa negraCedido por Roberto Verino

1982

Page 34: os 80 moda en galicia. singularidades

34

Luis Fortes

Conxunto “Barbabarbyrielago” brocado verde e rosaCedido por Luis Fortes

1983

Page 35: os 80 moda en galicia. singularidades

35

Luis Fortes

Conxunto lenda brocado adamascado pantalón saténCedido por Luis Fortes

1983

Page 36: os 80 moda en galicia. singularidades

36

Luis Fortes

Conxunto “Office”Chaqueta e saia tricot azul Cedido por Luis Fortes

1983

Page 37: os 80 moda en galicia. singularidades

37

Roberto Verino

Vestido camisero liño con bandas verticais brancas e semitransparentesCinturón liñoCedido por Roberto Verino

1983

Page 38: os 80 moda en galicia. singularidades

38

Roberto Verino

Xersei de canalé “o través” de la e viscosaTop en chenilla de viscosa e algodónSaia de dobre crepé de laCinturon de pelCedido por Roberto Verino

1984

Page 39: os 80 moda en galicia. singularidades

39

Adolfo Domínguez

Vestido Tweed Harris marrón con manga xaponesaCedido por Margarida Ledo Andión

1984

Page 40: os 80 moda en galicia. singularidades

40

Toypes

Cazadora e saia de coiro negroblusa estampadaCedida por Beatriz González Mosquera e María del Pilar Iglesias Souto

1984

Page 41: os 80 moda en galicia. singularidades

41

María Moreira e Estrella G.

Xersei e capa jacquard intarsia cores Cedida por María Moreira1984

Estrella GSaia azul coiro Cedida por Margarida Ledo Andión1987

Page 42: os 80 moda en galicia. singularidades

42

Chicha Solla

Vestido lamé abullonado efecto cloqué metalizadoCedido por Chicha Solla

1984

Page 43: os 80 moda en galicia. singularidades

43

María Moreira

Vestido Jacquard xeométrico branco/negro Cedido por María Moreira

1985

Page 44: os 80 moda en galicia. singularidades

44

Florentino

Traxe de liño azul con camisa Cedido por Manuel Moldes

1985

Page 45: os 80 moda en galicia. singularidades

45

Roberto Verino

Blusa jacquard liño sobresaia jacquard liño pantalón viscosaCedido por Roberto Verino

1985

Page 46: os 80 moda en galicia. singularidades

46

Roberto Verino

Traxe de chaqueta cruzada de algodón e liñoCedido por Roberto Verino

1985

Page 47: os 80 moda en galicia. singularidades

47

María Moreira

Chaqueta jacquard xeométrico verde/azul/gris/negro Cedido por Maria Moreira

1985-86

Page 48: os 80 moda en galicia. singularidades

48

María Moreira

Maxi xersei jacquard cadea gris cru Cedido por Maria Moreira

1985-86

Page 49: os 80 moda en galicia. singularidades

49

Gene Cabaleiro

Prototipo pantalón rafia e chaqueta seda Cedido por Gene Cabaleiro

1986

Page 50: os 80 moda en galicia. singularidades

50

Adolfo Domínguez

Vestido camisero en tecnoseda con saia cor violetaCedido por Adolfo Domínguez

1986

Page 51: os 80 moda en galicia. singularidades

51

Adolfo Domínguez

Vestido en dúas pezasmanga xaponesacinturón de coiro e saia en tecnoseda Cedido por Adolfo Domínguez

1986

Page 52: os 80 moda en galicia. singularidades

52

Luís Fortes

Vestido de punto branco Cedido por Margarida Ledo Andión

1986

Page 53: os 80 moda en galicia. singularidades

53

Teresa Ramallal

Vestido de coiro negro (napa)Cedido por Teresa Ramallal

1986

Page 54: os 80 moda en galicia. singularidades

54

Kina Fernández

Casaca de Otomán e adamascadoSaia pantalón, gofraxe crúaCedido por Kina Fernández

1986

Page 55: os 80 moda en galicia. singularidades

55

Gene Cabaleiro

Traxe liño laranxa Cedido por Gene Cabaleiro

1987

Page 56: os 80 moda en galicia. singularidades

56

Antonio Pernas

“Piacenza supercashmere” la e caxemiraCedido por Maria Freire e Antonio Pernas

1987

Page 57: os 80 moda en galicia. singularidades

57

Caramelo

Gardapó negro acabado tecnolóxicoColección privada

1987

Page 58: os 80 moda en galicia. singularidades

58

Teresa Ramallal

Vestido Canalé, tecido en fío de rafia cor tella chapas plateadasCedido por Teresa Ramallal

1987

Page 59: os 80 moda en galicia. singularidades

59

Estrella G.

Traxe chaqueta de ante marrónCedido por Margarida Ledo Andión

1987-88

Page 60: os 80 moda en galicia. singularidades

60

Olga Ríos

Abrigo raposo degradé granate Cedido por Olga Rios

1987-89

Page 61: os 80 moda en galicia. singularidades

61

Purificación García

Conxunto de top e saia de seda tie dye Cedido por Purificación García

1988

Page 62: os 80 moda en galicia. singularidades

62

Purificación García

Conxunto saia plisada e top de plumas Cedido por Purificación García

1989

Page 63: os 80 moda en galicia. singularidades

63

Gene Cabaleiro

Xersei punto pantalón fíos negroscamisa op-artCedido por Gene Cabaleiro

1989

Page 64: os 80 moda en galicia. singularidades

64

Teresa Ramallal

Xersei de fío acrílico e lápantalon de lá, acrílico e licraCedido por Teresa Ramallal

1987

Page 65: os 80 moda en galicia. singularidades

65

Page 66: os 80 moda en galicia. singularidades

66

Page 67: os 80 moda en galicia. singularidades

67

OS 80.MODA EN GALICIACristina Varela Casal

Se pomos a nosa mirada nos 80, no contexto galego, ou mesmo se nos referimos ao ámbito español, máis amplo, situámonos ante un proceso de integración da moda na cultura ou de reconversión da moda cara á súa integración no territorio do cultural. Un proceso que principia en España coa desaparición do franquismo e que provoca un antes e un despois na industria téxtil que se reinventa en moda e que se ve inmersa no territorio da cultura.

A moda como fenómeno creativo

Non é que ata aquel momento non existise unha relación entre moda e cultura, senón que non había unha clara conciencia do encadeamento destes dous espazos/realidades, nin un cuestionamento de cómo expor a relación creatividade/empresariado, cómo pór en relación os factores da moda (empresa), o contexto cultural e a identidade do suxeito creador (deseñador)1. Entre o que podía ser a moda dos 70 e o que son os procesos actuais hai unha dimensión fundamental, a expansión: a presenza no ámbito privado e nos medios de comunicación, a democratización da moda, intimamente ligada no noso país ao proceso de secularización da cultura e á inserción no territorio da moda de

1 Hernández, Francesc. Moda y creatividad artística en A.A.V.V. Moda y diseño: un desafío cultural. Reflexiones sobre el fenómeno de la moda desde la perspectiva de las ciencias sociales, la filosofía y el arte. UIMP. Santander: agosto 1987, p. 355.

fenómenos como “Galicia Moda” ou “Zara”2, que invaden o territorio do cotián deixando de ser un fenómeno illado e soportado por unha minoría para se expandiren ao territorio de “o cultural”. Está claro que, previamente a este proceso de liberación, desatado co fin da ditadura franquista, existía moda no contexto español; quizais sería máis exacto utilizar o plural “modas”, pero estas estaban circunscritas ao ámbito da indumentaria, e dende logo eran menos conscientes da súa capacidade de vehículo e instrumento de creación e transmisión cultural.

2 A marca insignia do grupo Inditex ofrece roupa de tendencia a un prezo razoable. A verdadeira revolución que impulsou esta marca é o fenómeno da democratización da moda, un concepto que traspasou fronteiras ata contar con 3.500 tendas en todo o mundo. As súas orixes remóntanse a 1963, ano en que o fundador do grupo, Amancio Ortega, empeza a súa andaina empresarial. Uns anos máis tarde, en 1975, abre as súas portas a primeira tenda Zara na Coruña, cun modelo empresarial innovador que combina moda con negocio e deseño con industria, adaptándose á realidade do mercado. O éxito do modelo de negocio de Zara supuxo un antes e un despois na historia da moda, posto que lles soubo dar resposta case inmediata aos gustos detectados no mercado, ofrecendo moda a bo prezo. Por esta razón o presidente de Inditex está considerado como un dos máximos responsables do proceso de democratización da moda, tanto en España coma no estranxeiro. En Inditex saben o que o cliente busxca e son capaces de deseñar, producir e distribuír unha colección a calquera parte do mundo en quince días.A.A.V.V. Diseñadores y marcas/ perfiles y colecciones. Zara [en liña]. [citado en marzo do 2009]. Dispoñible na World Wide Webhttp://www.fashionfromspain.com/icex/cda/controller/pageGen/0,3346,1559872_5539612_5563983_245281_0,00.html.

Page 68: os 80 moda en galicia. singularidades

68

O cambio político desencadea nos 80 unha revolución social e cultural. É ineludible, dende logo, o paso pola “Movida Madrileña”, sobre todo para reflectir como funciona o espírito deste novo período que contempla o espazo da cidade non como contedor, senón como parte activa do ámbito creativo. «O modo de entender a cidade como lugar no que se producen encontros e intercambios de persoas, circulación de información, valores, desexos, aparece reflectido na preocupación de moitos artistas, que buscan á hora de intervir, non ocupar o espazo urbano senón crear un acontecemento (...) hai que propiciar un espazo para o encontro, a casualidade e o intercambio de información (...)»3. Na periferia xurdía asemade un proceso equiparable, a Movida Viguesa; mesmo máis sobresaliente, se consideramos os atrancos de traballar dende os contornos. Non obviemos que «Madrid se escribe con V de Vigo».

A Movida Viguesa

En decembro de 1981, tras os pasos de “Rompente” (grupo de creación poética e literaria), e cun accidente de tráfico como punto de partida, Julián Hernández, Antón Reixa, e Teo Cardalda, dan no colexio Salesianos o seu primeiro concerto. Acaba de nacer Siniestro Total. Ese primeiro paso na carreira da mítica banda resultou ser tamén un momento fundamental no xurdimento dun movemento socio-cultural que se había de etiquetar como “Movida Viguesa”. Por unha banda, o cambio de década e a fin da ditadura inauguraron unha nova perspectiva de apertura: a cultura do lecer e do descontrol, que deu paso a unha efervescencia que se materializou en traballos de orde multidisciplinar, nos que había un evidente contaxio entre os distintos eidos da cultura. Doutra banda, a convivencia de artes plásticas, música, videocreación, fotografía, moda... era territorio fértil para establecer Vigo como centro da movida. Siniestro total, Golpes Bajos, Os Resentidos, Aerolíneas Federales e Semen Up foron os máis visibles dunha inmensa poboación de grupos que invadían polas noites o Satchmo ou o Kremlin, os locais da movida onde os poetas de Rompente, os artistas plásticos de Atlántica, os músicos, os creadores multidisciplinares, os deseñadores de Galicia Moda, os “esteticien” da movida (Javier Moreda e Mara Costas), xornalistas como Fernando Franco ou Pilar Comesaña, e xente da “movida” en xeral, se reunían. Asumiuse unha imaxe punki e un estilismo que se inspiraba na estética dos barrios londinienses e nos ídolos musicais de referencia da “Movida Madrileña”, como Alaska y los Pegamoides ou Almodóvar e McNamara. Mara Costas habíase converter na perruqueira de referencia en Vigo, o cal non é en absoluto intranscendente. Entre ela e mais Javier Moreda construíron a pauta de estilismo daquela «efervescencia oitenteira». Este último, Javier Moreda, inaugurou nos oitenta Crica, un salón de peiteado/sala de exposicións. Un dos

3 García González, Silvia. A cidade Eventual: Diagramas e narrativas visuais. «Tese doutoral», dirixida por Teresa Pajares Vales e Dolores Dopico Aneiros. Facultade de Belas Artes de Pontevedra. Dpto. de Debuxo. Marzo 2009, p. 65.

Page 69: os 80 moda en galicia. singularidades

69

primeiros proxectos híbridos que daría pé á apertura de varias tendas de moda/galerías como Rasgo (un proxecto de Fran Soto, actualmente socio da firma La canalla).

Eran proxectos a medio camiño entre a industria e a produción cultural, coma a tenda de Pedro Novo, “Hora Lógica”, ou a primeira tenda en España de roupa de segunda man, “Achofkló”. Javier Moreda foi tamén quen concibiu e creou a revista “Tintimán” en 1984, da que chegarían a publicarse cinco números. “Tintimán” era unha revista cultural e moi experimental na que participaba todo tipo de xente. Era algo totalmente novo e experimental4. Unha das súas calidades máis salientables era o formato tipo tabloide (A3), así como os seus acabados moi coidados e unha acoutada liña editorial de estrutura compositiva moi clara, papeis de excelente calidade, que fuxían do habitual ultrabrillo do cuché, e unha importante presenza da ilustración, ata aquela relegada ás publicacións periódicas pola fotografía. Para o seu primeiro número fixeron unha tirada de 10.000 exemplares, que se venderon a 300 pesetas, sen que cubrise en todo caso o prezo de custo dun produto de tan coidadas calidades. O nome da revista corresponde a unha palabra de argot, inventada nun barrio de Vigo. (“Collerlle o tintimán” a algo é collerlle “o tranganillo”.) Moda, deseño, música, pintura,

4 Rivero, Marta. «Los gurús de la Movida…25 años después». Estela, revista dominical de El Faro de Vigo. Setembro do 2006, n.º 225, p.

arquitectura e creación en xeral, ademais dunhas páxinas dedicadas ao cómic, conformaban esta publicación que tiña como vocación principal o eclecticismo e a mestizaxe. É tamén a primeira revista en Galicia que contempla dende o punto de vista estético a inclusión publicitaria. A revista era bilingüe (castelán, galego). O proxecto de “Tintimán” pódese equiparar, pola súa calidade, visibilidade e importancia, a revistas moi coñecidas da época como “Madriz” ou “La Luna”, que nese momento se publicaban na capital española. “A Movida” foi un momento moi cosmopolita, pero á vez moi enraizado na cidade de Vigo, que levou durante moitos anos o seu nome como emblema. Houbo quen se rebelaba contra a denominación “Movida” por considerala como algo demasiado frívolo para definir un contexto artístico-cultural. Pero se cadra o maior erro foi non aproveitar o momento de pulsión e intensa actividade para xerar unha industria cultural propia. O que se iniciou como un movemento de masas acabou sendo unha marca de identidade que a política institucional utilizou para a súa propia promoción. Para moitos esa institucionalización foi o principio do final da movida, que perdía así parte da súa razón de ser.

(...) Galicia podíase transformar en referente da moda, tal como sucedeu con París, Barcelona ou Milán. (...)Confiaba en que as novas xeracións —fillos, netos— tomasen a remuda do traballo que eles comezaran e acadasen ese obxectivo. (...)

Page 70: os 80 moda en galicia. singularidades

70

Moda Galega É difícil falar dunha especificidade de caracteres que distingan unhas sociedades doutras no ámbito da creación contemporánea. No entanto, é comprensible dende o punto de vista estratéxico-comercial o feito de que acuñar unha marca de identidade nacional, “Moda de España”, “Moda Galega”, podía beneficiar a industria. A denominación “Moda Galega” debe ser considerada sobre todo como espazo referencial de traballo, como elemento aglutinador, iso si, definido pola identidade dun país coas súas tradicións específicas e co seu imaxinario común, o que dalgún xeito axuda a xerar a idea de proxecto común, de identidades concluíntes; de obxectivos, comportamentos, formas de actuación e imaxinario visual compartido, capaces de axuntar proxectos e ideoloxías comúns, coas súas diversas materializacións. A idea que o publicista Luís Carballo lanza (e que xorde dun informe5 que un grupo de empresarios da confección lle encarga á súa axencia situada en Vigo, Luís Carballo Publicidad, en 1982, sobre as posibilidades de desenvolvemento deste sector afectado por unha grave crise) é a de elaborar un ideario de “País Moda”, á maneira dos manifestos de acción da arte de vangarda. Corresponde á necesidade de xerar un espazo de deseño e produción compartido, e unha, ata entón inexistente, imaxe de unidade, coherente e cohesionada, de cara a unha mellor e máis sólida visibilidade dos proxectos, tanto no mercado interno coma nos exteriores.

Luís Carballo. Ideólogo e xestor O pai de Galicia Moda Luís Carballo é un creador de conceptos e ideas, visionario e innovador. Creou a súa axencia de publicidade en 1959; dende ela traballaba para clientes de Galicia e dende ela comezou a implantar programas de Identidade visual, Identidade Corporativa e Campañas de publicidade, construíndo a imaxe destas empresas no ámbito nacional. Consciente da necesidade das empresas galegas de crecer e evolucionar, especialízase en detectar oportunidades de mercado ata desenvolver completos programas de marketing que inclúen a creación de produtos, marcas e mesmo novos sistemas de distribución. Froito desta etapa, que comparte profesionalmente coa súa muller, Julia Taboada, son , por exemplo, a creación de moitas das marcas máis sólidas e recoñecidas do noso país, para as que realizou traballos de marketing e comunicación en todo o mundo: Adolfo Domínguez, Galicia Moda, Banco Pastor, Barclays Bank, Caixa Xeral de Depósitos, Mondariz-Vichy Catalán, Telefónica, Coren, Pescanova, ou Xacobeo 93, entre outras.

5 Carballo, Luís. Galicia 7 años de moda. Galicia Moda. Autoeditado, sen publicar.

Page 71: os 80 moda en galicia. singularidades

71

Luís Carballo desenvolveu a súa actividade como docente impartindo cursos e numerosas conferencias en distintas universidades e empresas públicas e privadas. Estudou a carreira de comercio e realizou varios cursos de especialización en marketing e publicidade. É fotógrafo e actualmente dedícase a escribir e a viaxar. A súa actividade investigadora está enfocada ao estudo dos movementos sociais e económicos. A súa formación académica foi paralela ao desenvolvemento da súa actividade profesional, que comezou formalmente aos 18 anos no Banco Pastor, ocupando diversos cargos de responsabilidade nesta entidade. Naceu en Xinzo de Limia (Ourense) o 23 de novembro de 1938. A incursión de Luís Carballo no eido da moda vén de man da familia Domínguez e, sobre todo, dun dos fillos destes, Adolfo, co que ideou o famoso slogan «la arruga es bella»6:«(...) levabámoslle a publicidade a unha tenda que tiña o seu pai e a súa familia que era El Faro (...) Facían pantalóns. Máis tarde

6 Co tempo, este mesmo slogan será o que os enfronte e o que provoque a ruptura da relación contractual entre ambos, porque «[...] ocorre o de sempre, esas parvadas dos celos [...] púñase nervioso Adolfo, porque todo, todo, todo, era del; ou sexa, que ti cortas, ti deseñas, ti coses, ti fas a publicidade, ti fotografías [...] pero cómo unha axencia, un negocio, vai dicir que unha cousa que lle vendeu a un cliente é feita por el. Non, home. Haille que dar o mérito ao cliente en todo. É que é lóxico; ademais pagouno e é del. Pero aí veu a leria».

fixéronse chaquetas e, máis tarde, chegou a facerse todo o que fai Adolfo (...) e debeu de gustarlle o deseño dos anuncios e entrou por alí (...).»

O proxecto máis visible e, sen dúbida, con maior repercusión dos abordados por Luís Carballo é a creación/conceptualización de Galicia Moda. Falar de Luís Carballo é falar dunha implicación que ás veces excede con moito o profesional. É falar do mecenas do proxecto, que nace como unha iniciativa privada e individual «a base de empeñarse cos bancos», co claro obxectivo de distinguir o produto galego con efecto inmediato a partir de tres alicerces fundamentais: diferenciación, imaxe e institución. Apoiándose no deseño e no prezo7. Pero como? Era un proxecto complexo; o perfil das empresas estaba moi afianzado na produción e non había relación nin contaxio algún co exterior, nin antecedentes de proxectos semellantes abordados con anterioridade.

Galicia Moda xorde na década do 80, cando a «movida» está en pleno apoxeo. Multitude de factores sociais, económicos, culturais e políticos, que están eclosionando neses momentos, son partícipes do seu nacemento. O sector téxtil está en crise e trázase un Plan de Reconversión por parte do Ministerio de Industria para paliar os seus efectos. Por mor disto, moitas fábricas vense obrigadas a botar o peche e gran

7 Así o fixo Zara, malia que «non é o máis aconsellable. Pero, en ocasións, funciona». É o caso dos chineses, que actualmente están copando os mercados e «non é ningunha broma; vannos invadir dende dentro. Van ser os capitalistas do país».

cantidade de traballadores son despedidos ou traballan dende as súas casas. O tecido industrial galego desmémbrase:«(...) eramos conscientes de que, en pouco tempo, España se ía converter, se se lle dedicaba diñeiro, como moito, nun país taller. O que é hoxe, ou o que foi máis tarde, Taiwan, a propia Hungría, Romanía, China... Non nos enganemos, a reconversión téxtil en España sabiamos o que significaba. Botar á xente á rúa e, se pode ser, sen pagarlle un duro. E así fixéronse folgas e saíu a xente á rúa e, efectivamente, pechábanse moitas empresas».

Fábricas como a de Regojo ou Dresslo van á bancarrota8. Carballo pretende facer cambiar a mentalidade dos empresarios, o seu concepto de deseño e implantar o que el deu en chamar País Moda. Así fáillelo saber ás empresas de téxtil:«(...) o que estades facendo vaivos levar á ruína. Hai que cambiar. Hai que vestir ao home dos pés á cabeza, non facer camisas e ser “camiseiros”, nin “pantaloneiros”. Imos ser deseñadores. Acabáronse os termos como mostrario, acabáronse os nomes de creacións tal... A partir de agora isto é unha colección, non é un mostrario, e vós sodes deseñadores (...)».

8 Regojo era unha das empresas meirandes e máis estables do panorama empresarial galego. Co seu deseño de camisa denominada ‘Dalí’ dá o golpe. Carballo defínea como «unha camisa branca, co colo normal madrileño» e refírese ao seu creador como “un fenómeno, pero non se preocupaba, non lle afectaba para nada a moda». No caso de Dreslo, con casa central en Porriño, «preocúpase máis polo deseño».

Page 72: os 80 moda en galicia. singularidades

72

E é que, en Galicia, o sector téxtil non tiña a tradición que avalaba a outras comunidades. A partir dos peches de empresas comezan a proliferar os talleres privados e o traballo somerxido en casas particulares, sen infraestrutura nin medios materiais nin técnicos.

O único valor engadido é a alta calidade da manufactura. Catro características fundamentais marcan esta etapa galega: Primeira: que as empresas, xa rexistradas, traballaban como subcontratas doutras marcas. Xa que logo: «era moi pouco o que fabricaban co seu nome (...) Fabricábase co nome que esixía o comprador (...)». É o caso de Stylmark, por exemplo.Segunda: todas elas elixen para as súas segundas marcas nomes «moi suxestivos», por seren máis europeizados. Nomes coma Peter Murray, D´Aquino, Pressman, etc.Terceira: a negativa da maioría de empresas da agrupación á creación de tendas propias que Carballo propón nun momento determinado. Posiblemente pola falta de confianza dos uns cos outros. Así asegura Luís Carballo: «(...) cando eu lles falei por primeira vez de que había que montar tendas propias por pouco me matan e me botan a patadas, algo horroroso (...) Entre eles considerábanse competencia, no canto de estar unidos».A súa idea era crear unha tenda piloto de Galicia Moda en Vigo9 para lle dar caché á marca, pondo á fronte a unha persoa formada «que lles compre a todos os deseñadores porque el sabe o que se vai vender». E cuarta: a escasa formación dos «profesionais» que se dedican ao mundo da moda. Neste sentido, tamén Carballo tenta inaugurar unha escola de deseño en Galicia na que se inclúan todas as etapas de produción, incluso o desenvolvemento da faceta empresarial. Pero non o logra: «(...) estabamos pensando en comprar máquinas e formar xente para que saia de aí formada para facer as distintas fases do deseño, dende a costura ata rematar a peza, e ser empresario incluso (...)».

O mesmo acontece con outros sectores, coma o da imaxe. É o caso da revista Galicia Moda, ao que se lle dedica un apartado, pero con outro atranco engadido. E é que non existen profesionais en ningún dos ámbitos necesarios para a súa realización. En palabras do propio Luís:«(...) non tiñamos nin modelos profesionais, nin fotógrafos profesionais da moda ».

Tocante aos referentes, Luís Carballo incide no tema do «Atlantismo»10: «Atlantismo» é sinónimo de moda atlántica, de «traxe ben feito». Ten que ver con

9 De feito, teñen a oportunidade de mercar entre todos o edificio de Alfredo Romero, na rúa Príncipe.

10 Algúns estudosos afirman que se poderían establecer dúas liñas creativas dentro do movemento: O «Atlantismo», de liñas sobrias e depuradas, traballadas con materiais de orixe natural en gamas de cor suaves, no que poderiamos encadrar proxectos coma os de Florentino e Caramelo, e unha segunda liña máis relacionada coa estética da movida «oitenteira», na que se sitúan proxectos coma o de María Moreira, Gene Cabaleiro ou Kina Fernández. Carballo non concorda con esta clasificación, senón que «Niso só hai unha diferenza, que é a particularidade de cada deseñador en canto ao deseño e ao valor que lle botaba, como Gene, que lle botou moito valor (...) Era o Versace de aquí (...)».

Page 73: os 80 moda en galicia. singularidades

73

pór a atención nos novos aires que veñen de Europa e que se toman como referencia. En principio apunta cara a Londres —cómpre ter en conta que da capital británica chegaban as mellores teas e a confección máis exacta e exhaustiva—, pero acaba por ampliarse a outras partes do mundo, sobre todo a Francia e Italia, onde Armani ou Versace son as principais iconas referenciais:«Armani era un escaparatista, viña doutra familia cun pouco máis de clase (...) e Armani buscaba a elegancia. Versace sería o segundo. Non buscaba a elegancia. Versace era o home do “show”, da festa, de chamar a atención (...) as súas pezas dicíano (...). Cando nós chegamos por primeira vez a Italia quedamos pampos».

Á parte de Londres ou Italia, dos que xa se fixo mención en apartados anteriores, cabe destacar a influencia de Xapón e de deseñadores como Yamamoto, Kenzo ou Miyake, iconas da modernidade nos desfiles de París. Doutra banda, recóllese a pegada do Grupo Atlántica, que supón a entrada das primeiras subvencións no panorama artístico de Galicia. Atlántica recolle o ideario de colectivo de creación autónomo e diverxente, con interese pola xeración dunha identidade propia conectada co máis amplo territorio internacional. É o xerme de figuras da categoría e a sona de Francisco Leiro11, que «vende as pezas ao prezo

11 Ficha pola Galería internacional Marlborough cando aínda era moi novo.

que lle dá a gana», ou de Manolo Paz, Anxel Huete, Antón Patiño, Menchu Lama, Xurxo Ouro Claro... entre outros.

Tamén introduce Luís Carballo o tema da Movida, que se estende a outros ámbitos sociais, sobre todo ao musical, e que ten como epicentros as cidades de Vigo e Madrid: «(...) a movida só a había en Madrid e en Vigo; resulta que non había movida en ningún lado nin se falaba de movida, pero é verdade, Madrid e Vigo». Esta Movida ábrenos as portas de Europa e dálle a España a oportunidade de pórse ao nivel dos seus veciños comunitarios. Ata aquela, e tal como afirma Carballo:«(...) chegabamos de África. Para entrar na Comunidade Europea puxéronnos moitas pexas porque temían que entrásemos na cacharrería a romper cacharros. Non se fiaban de nós para nada. Tomábannos de broma, despois do golpe —o golpe de estado do 23F— aparecemos nós (...)».

Mención á parte merece a publicación Galicia Moda, que nace en paralelo ao movemento que leva o seu nome como parte fundamental da visibilidade interna e internacional do mesmo. O primeiro número do ano 1981 xorde cun obxectivo claramente diferenciador, xa que, en palabras de Luísa (muller de Luís Carballo), artífice con el do proxecto Galicia Moda, «queriámonos afastar da festa da empanada, o polbo (...)». Nas súas páxinas inclúese unha importante presenza das artes plásticas, a arquitectura e outros

territorios da creación. Fai as veces de escaparate de moitos autores e personaxes de sona, e mesmo doutros movementos coma Atlántica, e nela colaboran reputados escritores e xornalistas. É o reflexo da bagaxe intelectual da época:«(...) a metade da revista, dedicábase ou ben ás artes ou ben... Mira (mostra unha páxina da revista) Leiro, que naceu case connosco, a arte de Atlántica... Mira Reixa, Ferrín, os narradores tamén (...)».

Cunha tirada de 30.000 exemplares, a distribución faise de forma coidada12 e abrangue tanto España como países europeos, tales coma Francia ou Suíza. «(...) a distribución era selectiva en principio. Non era así ao final. Ao primeiro, a todas as tendas de moda de España cuxo enderezo só tiñamos nós; Madrid non os tiña, nin Barcelona».

Todo isto trae consigo un forte impulso da marca Galicia Moda e un aumento considerable de pedidos: «(...) mandabamos a tendas de Francia, de Suíza... Empezáronse a exportar cousas porque se coñecía xa o nome de Galicia Moda. Xa se coñecía en moitas tendas de por aí (...)».

Ademais, a Xunta de Galicia subvenciona o proxecto, polo que as tarifas por páxina publicada lles saen moi rendibles aos deseñadores:

12 Carballo é o primeiro en unir nunha única base de datos todas as tendas de roupa de España e incluso de Francia. Daquela nin Madrid, nin sequera Barcelona, a tiñan.

Page 74: os 80 moda en galicia. singularidades

74

«(...) chegaramos a un acordo polo que a metade da revista era para os deseñadores e a metade para a Xunta. Entón, os deseñadores pagaban a 100 ou 110 mil pesetas a páxina. Mira ti, vale El Faro de Vigo máis de medio millón de pesetas xa, a toda cor (...)».

Editáronse tan só 16 números da revista que, ao final, pechou as súas portas. As rifas entre os deseñadores, ademais da falta de profesionalidade, minaron o proxecto, que acaba por desaparecer: «Eu dicíalle —ao xerente José Antonio Conde13—: “vouno deixar porque isto xa non se aguanta, ao non seguir ben os pasos e estar facendo parvadas coma esta” (...). Nisto teño que ser ditador, porque eles descoñecen por onde teñen que ir, fan pezas cada unha da súa nai, pero coordinar o que é unha colección de arriba abaixo, iso require ser o propio Versace ou ser un Armani (...)».

No ano 1990, Carballo, logo dunha vivencia de grande implicación, atravesa un período no que, aborrecido por desilusións diversas con diferentes protagonistas, se arreda definitivamente de todo o que conformaba o movemento. Decide abandonalo e dar por resolta esta etapa. Como el mesmo recoñece: «(...) o que busca moita xente é utilizarte, máis nada, e entón vaste dando conta. Dis: “mira, voume apartar xa de todo isto”. O meu grande erro foi terme politizado tanto, porque eu loitei moito por Galicia. (...)»Dende o seu punto de vista, Galicia podíase transformar en referente da moda, tal como sucedeu con París, Barcelona ou Milán. Confiaba en que as novas xeracións —fillos, netos— tomasen a remuda do traballo que eles comezaran e acadasen ese obxectivo. Sen dúbida, a mirada de Luís Carballo sobre o proxecto Galicia Moda é global e privilexiada, como o foi a súa visión neses primeiros momentos.

13 José Antonio Conde era o xerente da revista, traballo que coordinaba co posto que tiña na empresa Caramelo. Ao tempo que Carballo, el decide deixar tamén a publicación. Nas súas propias palabras: “a min ninguén me paga polo traballo que estou levando; eu estou derreado».

Page 75: os 80 moda en galicia. singularidades

75

Page 76: os 80 moda en galicia. singularidades

76

CRONOLOXÍA

1983

Nace o grupo Galicia Moda.

Ponse en marcha a infraestructura necesaria para o desenrolo do “Programa para el desarrollo del sector Textil en Galicia”,proposto pola empresa privada Luís Carballo S.A.

1984

Número 1 da revista Galicia Moda.

Número 2 da revista Galicia Moda. Preséntase no Centro Conde Duque de Madrid.

1985

Número 3 da revista Galicia Moda.

16 de febreiro primeiro desfile dos deseñadores galegos Luar, no “Centro Cultural de la Caja de Ahorros Municipal de Vigo”; Caramelo, Cortemans, Cafre, Daquino, Pressman, Unicen, Vesgante, Florentino

Marzo. Constitución da “Asociación de Empresarios de la Confección Galicia Moda”.Número 4 da revista Galicia Moda.

Segundo desfile dos diseñadores gallegos Luar, no “Centro Cultural de la Caja de Ahorros Municipal de Vigo”; Caramelo, Cortemans, Daquino, Pressman, Unicen, Vesgante, Florentino.

1986

Xaneiro número 5 da revista Galicia Moda.Febreiro. Desfile Luar, París Salón de la Ópera.

Agosto , número 6 da revista Galicia Moda.

Page 77: os 80 moda en galicia. singularidades

77

1987

Xaneiro . número 7 da revista Galicia Moda.Marzo. Desfile IV Luada cambio de nome por problemas de rexistro. “Centro Cultural de la Caja de Ahorros Municipal de Vigo”.

Moda masculina. Cortemans, Caramelo, Florentino, Daquino, Pressman, UnicenModa femenina. Chicha Solla, Olga, Makari, María Moreira, Pedro del HierroXullo, número 8 da revista Galicia Moda.

Septembro. V Luada. “Centro Cultural de la Caja de Ahorros Municipal de Vigo”.Cortemans, Caramelo, Daquino, Pressman, Vesgante, Florentino.

1988

Xaneiro. Número 9 de Galicia Moda.

VI LUADA. Teatro Colón. A Coruña.

Xullo. número 10 da revista Galicia Moda.

VII LUADA. “Centro Cultural de la Caja de Ahorros Municipal de Vigo”.Caramelo, Cortemans, Florentino, Pressman, Gene Cabaleiro, Unicen, Escuela Goymar, Escuela Ayala.

1989

Xaneiro, número 11 da revista Galicia Moda.

VIII Luada. Mercat de le Flors de Barcelona, coincidindo co salón GaudíCaramelo, Cortemans, Florentino, Pressman, Gene Cabaleiro, Unicen

Xullo, número 12 da revista Galicia Moda.

IX LUADA. “Mercat de le Flors” de Barcelona. Caramelo, Cortemans, Florentino, Gene Cabaleiro, Unicen.

Outubro. X Luada. “Centro Cultural de la Caja de Ahorros Municipal de Vigo”. Caramelo, Cortemans, Florentino, Gene Cabaleiro, Pressman, Unicen, María Mariño, Kina Fernández, Olga Ríos, María Moreira, Mercedes Fuentes.

1992

Todavía da man de Luís Carballo nace “Galicia Moda Infantil”; Quantas, Foque, Artesanía San Mar, Karpi, Magela, Luna Cruzul, Sady, Woodman Sport, Petidis, Arthur, Peter John. Participan en 1992 na “Feria Internacional de la Moda Infantil de Valencia”.

Page 78: os 80 moda en galicia. singularidades

78

LISTADO DE IMAXESA continuación

páxinas 82-83

“Portada”. Especial Galicia Moda nº 15. © Luis Carballo“Desfile Daquino”. Galicia Moda nº 13. © Luis Carballo “Tendencias”. Galicia Moda nº 12. © Luis Carballo“Portada”. Galicia Moda nº 07. © Luis Carballo

páxinas 84-85

Tintimán nº 0 p. 40.© Javier Moreda

páxinas 86-87

“Redaccional”. Galicia Moda nº 13. © Luis Carballo“Anuncio colección Teresa Ramallal”. Tintiman nº 03 e 04 p. 17. © Javier Moreda“Anuncio colección luis Fortes”. Tintiman nº 03 e 04 p. 16. © Javier Moreda

páxinas 88-89

“Portada”. Tintiman nº 02. © Javier Moreda“Margarida Ledo Andión”. Tintiman nº 03 e 04 p. 10. © Javier Moreda“Manuel Outumuro”. Tintiman nº 03 e 04 p. 11. © Javier Moreda“Manolo Verín”. Tintiman nº 03 e 04 p. 13. © Javier Moreda

páxinas 90-91

“Articulos”. Galicia Moda nº 12.© Luis Carballo“Desfile Luada Barcelona”. Galicia Moda nº 12.© Luis Carballo“Desfile Luar”. Galicia Moda nº 04. © Luis Carballo“Desfile Madrid”. Galicia Moda nº 07. © Luis Carballo

Page 79: os 80 moda en galicia. singularidades

79

Page 80: os 80 moda en galicia. singularidades

80

Page 81: os 80 moda en galicia. singularidades

81

Page 82: os 80 moda en galicia. singularidades

82

“(…) no solamente estaban empezando a conocer las novedades del sector textil internacional y del sistema de la moda los fabricantes, también los clientes estábamos empezando a conocer esas novedades (…) en los 80 fue cuando se produjo esta enorme eclosión de la moda popularizándola, entonces estaba como más vinculada a un pret-a-porter de lujo o a la alta costura, o lo que antes las señoras le llamaban figurines, y la ropa de hombre eran sastres (…)”Roman Padín

“España sufre una gran crisis en el sector textil, (...) éramos conscientes de que, en poco tiempo, España se iba a convertir, si se le dedicaba dinero, como mucho, en un país taller. Lo que es hoy o lo que fue más tarde Taiwán, la propia Hungría, Rumanía, China, lo que fue China, cuidado con la China que ya está haciendo mucho diseño,... (...) No nos engañemos, la reconversión textil en España sabíamos lo que significaba. Echar a la gente a la calle y, si puede ser, sin pagarle un duro. Y así se hicieron huelgas y salió gente a la calle y, efectivamente, se cerraban muchas empresas. (...) no se trata de reconvertir, en Galicia queremos Re-Industrializar, porque efectivamente había habido una pequeña industria”Luis Carballo

“(…) fue la transformación de toda esa forma de hacer artesanal en industrial a finales de los 60, 70 aquí en Galicia, y ahí está el inicio de las grandes empresas de distribución que hay hoy en Galicia, y sobre todo Inditex, (…)”Adolfo Domínguez

Page 83: os 80 moda en galicia. singularidades

83

Page 84: os 80 moda en galicia. singularidades

84

“(...) apostábamos por el diseño, apostábamos por la creatividad. No estábamos sujetos a nada. Todo era como nuevo, era investigar (...) eran unas pasarelas con unos despliegues tremendos, de creatividad, de buscar lo nuevo, de trabajar incluso con tejidos como los linos, fibras de algodón, trabajar con la piel, eran procesos muy arriesgados y muy creativos”.María Moreira

Page 85: os 80 moda en galicia. singularidades

85

Page 86: os 80 moda en galicia. singularidades

86

Page 87: os 80 moda en galicia. singularidades

87

“Tintiman(…) sí fue una experiencia de lujo, porque claro..., “¿pero que pasa ahora en este país…? (…) estaban todos con Tintiman en la boca (…)”Fernando Franco

Page 88: os 80 moda en galicia. singularidades

88

“(…) fíjate, saltar de un año a otro de Vigo a París (…) Eso sólo lo hacemos los osados, porque o bien te pegas la torta y te estrellas, o bien sales adelante con el proyecto.”Luis Carballo

Page 89: os 80 moda en galicia. singularidades

89

Page 90: os 80 moda en galicia. singularidades

90

EL TIEMPO RECONSTRUÍDO.LA EXPOSICIÓN“LOS 80 MODA EN GALICIA.SINGULARIDADES”.Silvia García González

Esta exposición se construye como acontecimiento, dispositivo o artefacto; También como máquina de mostrar objetos, lejos de la estantería continua de documentos organizados de forma cronológica.

La exposición sobre la moda de la década de los 80 del siglo XX recoge los distintos hilos del fenómeno de la moda en esos años y sus implicaciones sociales: El entramado de la industria, los apoyos institucionales, la creatividad individual, el espíritu del tiempo y la herencia de todo el proceso.

Tratamos de mostrar el trabajo realizado en un periodo que resultó fundamental para el desarrollo del sector en Galicia y que afectó de forma decisiva a otros ámbitos sociales y culturales.

La década de los 80 resultó clave, entre otras cosas, porque el entramado de las fábricas textiles y los pequeños talleres familiares dieron paso a la industria de la moda. Este proceso de reconversión se consiguió articular mediante un movimiento colectivo que surgió en la búsqueda de lo intangible; el diseño como valor añadido. Ya al principio de los 80 Adolfo Domínguez había apostado por la imagen de marca reforzada por el lema: “La arruga es bella” pero bajo el paraguas común de “Galicia Moda” una iniciativa de Luis Carballo que incluía una ambiciosa revista y desfiles en Galicia, Barcelona o París; el colectivo logró exportar como una imagen de marca consolidada: Galicia como País-Moda.

Los hechos más relevantes que tuvieron lugar en el ámbito de la industria surgieron en un contexto de euforia económica y de explosión cultural que en España coincidió con las ansias de libertad que estuvieron ahogadas por el franquismo.

Page 91: os 80 moda en galicia. singularidades

91

La exposición, la Interface, el wikimap

¿Fuimos capaces de reconstruir el espíritu de un tiempo que todavía no olvidamos? Lo reconstruimos mediante las entrevistas, los documentos, las prendas y la cronología.

Pocas prendas sobrevivieron al cambio de ciclo, resultaron ser frágiles al paso del tiempo. Frágiles porque puede más la falta de espacio que la melancolía en la realidad empresarial de muchas empresas y en la realidad de los armarios en pisos cada vez más pequeños. En algunos casos dependimos de las personas que guardaron sus prendas de forma individual sin tener relación con la industria, en otros casos fueron los diseñadores y las diseñadoras los que con inmensa generosidad buscaron en el desván y en los almacenes.

Non se guardó mucha ropa de los 80 y eso revela que la moda todavía no alcanzó la consideración de arte para la mayoría de la sociedad, quizás algunas piezas de alta costura, pero la realidad del diseño industrial y de la producción en serie no alcanzó el estatus de lo que debe ser conservado.

Las circunstancias de la génesis de esta exposición hicieron que el proyecto fuese elaborado para mostrar los resultados de una investigación previa que llevó a cabo Cristina Varela y que dio por resultado la Tesis doctoral: Moda y Arte. Desplazamientos, contagios e interacciones: El contexto local gallego transversalizado por el contexto internacional. 1980-2008.

Fue necesario crear una interface multimedia específica, el Wiki- Map Galicia Culture construido para divulgar los movimientos creativos emergentes en los anos 80 en Galicia: la videocreación, la moda, la fotografía y las artes escénicas. Generada a partir del material documental que reunieron los investigadores del grupo DX7 en base a un ambicioso proyecto para mapear las prácticas artísticas y culturales que se producieron fuera de los ambientes canónicos de las artes plásticas. En Galicia se localiza específicamente en los años 80 un cambio de patrones y de nuevas formas de mirar que propiciaron nuevas prácticas y un nuevo espacio para el diseño y las artes visuales. La interface se construye mediante una base de datos en línea, con diverso material documental que incluye numerosas

entrevistas con los protagonistas del momento. Esta plataforma multimedia permite que el acceso al material se prolongue más allá del evento puntual que supone la exposición, y tiene la voluntad de nutrir de material de primera mano a futuras investigaciones, para un mejor acercamiento a esta década de emergencia creativa en Galicia.

La organización de la exposición se articuló alrededor del dispositivo documental: Las revistas de Galicia Moda y Tintimán, las fotografías de la época, los maniquies de la tienda de Gene Cabaleiro en París, los dossieres de prensa, los vídeos de los desfiles, el documental sobre la movida viguesa realizado por Periféricos, las entrevistas con los protagonistas y el wikimap.

Las prendas resultan imprescindibles para hacernos una idea de las distintas líneas que propuso el diseño de la época. Creemos que es interesante que se vea la audacia y la capacidad de experimentación, por eso es pertinente que en la exposición podamos encontrar algún prototipo que no se llegó a comercializar, como un pantalón de rafia de colores de Gene Cabaleiro. De hecho Gene cuenta que algunas fábricas producían tejidos específicamente para él, ya que sus prendas eran radicalmente diferentes al resto de las prendas masculinas que se veían en los desfiles de Galicia Moda y se vendían en California y París para estrellas de cine y de la canción. Él y María Moreira colaboraron con el vestuario de algunas películas de Almodovar que todavía representan el espíritu de los ochenta.

Para cerrar la exposición queríamos mostrar en un apartado específico la herencia de esa época, y pensamos que el vídeo de la artista Alicia Framis “Secret Strike” producido por el Centro Galego de Arte Contemporánea, en el que se hace un recorrido por la fábrica de Inditex en Arteixo, era una pieza clave para hacer patente el éxito de la industria textil gallega a nivel mundial. La videoproyección de Alicia Framis nos acerca a la fábrica, la empresa, permitiéndonos ser un espectador silencioso que observa el movimiento congelado de todos los trabajadores, desde los que la dirigen hasta los que forman parte de la cadena de producción, mientras vemos pasar las prendas por las cintas transportadoras.

Page 92: os 80 moda en galicia. singularidades

92

Tratamos de combinar el orden cronológico con la disposición de las prendas, de modo que se pueda ver el trabajo agrupado de los diseñadores, porque de este modo se puede apreciar el distinto trabajo con la materia prima, buscando texturas novedosas con los tejidos tecnológicos, o recuperando la textura de las fibras naturales del lino y el algodón.

La exposición como dispositivo funciona en la medida en la que el espectador se reconoce en esa experiencia, y sabíamos que algunas personas se iban a reconocer en las vivencias de esa época, pero también queríamos que las nuevas generaciones pudiesen aprender de las vías creativas que se tomaron en aquel momento, desde la experimentación más escenográfica de Luis Fortes o Gene Cabaleiro, hasta las recuperaciones de las texturas naturales en las piezas de Adolfo Domínguez, Roberto Verino o Florentino. Porque no nos olvidamos que en Pontevedra estudian los alumnos de los Estudos Superiores de Deseño Téxtil e Moda de Galiza, y de Bellas Artes o Publicidad y para todos ellos resulta muy enriquecedor poder reconstruir un tiempo en cierto modo heroico en que todo parecía posible.

Desde nuestra mirada actual creemos que la moda de los años 80 del pasado siglo es un ejemplo de lo que los emprendedores más creativos pueden aportar a la sociedad, y con la exposición Moda dos 80 en Galicia. Singularidades pretendemos recordar y promover de nuevo ese espíritu creativo y experimental que es necesario recuperar para que Galicia pueda posicionarse de nuevo como referente de la creación de moda nacional e internacional.

Page 93: os 80 moda en galicia. singularidades

93

Page 94: os 80 moda en galicia. singularidades

94

LOS 80 DE LA MODA GALLEGA:VIDA DE INTERIORESFernando Franco

Años de locura aquellos 80 para los que trabajamos en el frente (no al frente) de esa nueva batalla que se abría para Galicia con la moda como objeto de conquista.

Piensa uno, que sin dejar el periodismo formó parte, por un lado, del equipo de Luis Carballo encargado de gestar todo ese proceso, por otro, de la imagen de una María Moreíra entonces en la cresta de la ola y, para liarlo más, parte con Amalia María Gallego del suplemento semanal de moda de FARO (1983-87), “Pasarela”, cómo pudo sobrevivir a tan acelerada sucesión de acontecimientos. En la sede viguesa de Galicia Moda no se paraba porque allí residía el cerebro del proyecto y todas las acciones y el brazo organizador y ejecutor de las mismas allá donde se llevaran, fuera en Galicia, España o extranjero. Creativos diseñando la identidad visual o producción gráfica de marcas gallegas, fotógrafos haciendo sesiones de las colecciones gallegas de cada temporada con las mejores modelos del momento, elaboración de esa revista Galicia Moda con sus más de 300 páginas…

Era como la sucesión de ondas que se propagan cuando una piedra cae al agua: desde los talleres de confección hasta los actos que se generaban en la calle al calor de la moda, los premios que se daban aquí y allá, la asistencia a desfiles, la atención a periodistas venidos de todas partes a auscultar el fenómeno … En ese contexto volcánico nació, por ejemplo, el citado suplemento de Faro de Vigo, Pasarela. Cuando salió en 1983 como cuadernillo semanal de FARO no existían precedentes en España, al menos que se supiera, de una osadía como publicar 12 páginas cada lunes en un periódico diario de moda, diseño, fotografía... Duró cuatro años y contaba con colaboradores nacionales de la talla de Lola Gavarrón y Paco Mansilla o de Xavier Domingo en la sección de cocina.Vimos nacer el nuevo sector textil en Galicia desde la presentación del número 0 de la revista Galicia Moda o cómo salían, con Laura García Lorca, las primeras maquetas de Vogue España. Defendimos, con nuestra presencia como “Pasarela”, el Made in Galicia en las I Jornadas de la Moda Española celebradas en La Magdalena de Santander, aplaudimos a Montesinos en la Plaza de Toros de las Ventas, apoyamos a María Moreira en Cibeles, trasnochamos con Gene Cabaleiro observando cómo preparaba su espectáculo en Gaudí…. El diario de a bordo sería apabullante.

Page 95: os 80 moda en galicia. singularidades

95

Sigamos haciendo memoria a vuelapluma.

Los ochenta fueron unos años intensos en donde, unos u otros, tanto podíamos conseguir fila entre las sillas de prensa en los desfiles parisinos de Jean Paul Gaultier junto a las directoras de “Harpers” o “Vanity Fair” como sufrir la tensión de presentar bajo la dirección de Luis Carballo en esa capital francesa un desfile con nuestros diseñadores. En esos años podíamos sorprendernos con los flashes de los japoneses en el desfile que Adolfo Domínguez organizó en el Bubú o compartir risas entre bastidores con Carlos Lozano, Paola Dominguín o una entonces desconocida Esther Cañadas. Años que nos permitieron estar presentes en los primeros pasos de José Toledo como modelo con la ría de Vigo como fondo, conversar con una primeriza Isabel Gemio en un programa desde el Obradoiro, observar a Valeria Mazza y Claudia Schiffer en su primera visita a Galicia, ser testigos en el desembarco español de Carolina Herrera de la mano de Mundo Novias...

Se trabajaba mucho (en Galicia había diseñadores forjados en el taller, no intelectuales del diseño) dentro de un frenesí social que llevaba a nuestros creadores y su gente por Madrid, Barcelona, París, Florencia, Milán, Colonia, Nueva York, Londres… corriendo por las terminales de los aeropuertos en busca del avión a punto de perderse. Las idas a Madrid o Barcelona coincidiendo con la presentación de las colecciones cada temporada se nutrían con días que comenzaban muy de mañana recibiendo gente y acababan muy tarde por la noche, haciendo honor a esa otra parte festiva y social que impone la moda. Las cenas en las mecas capitalinas de la cocina, los cócteles de atardecida en el Ritz o en el Palace , las fiestas de diseñadores en los lugares de moda nocturnos…

La viguesa María Moreira, por ejemplo, alquilaba la suite real del Palace y las habitaciones colindantes para su equipo cuando presentaba sus colecciones y por las noches se podía ver en ellas tomando una copa a Massiel, Almodóvar … aunque a primera hora de la mañana podía aparecer una Lucía Bosé a ver las colecciones antes de que llegaran los clientes.

En Galicia, por supuesto, la efervescencia no tenía medida. Los desfiles “Luada” que se hacían en el Teatro Caixanova reunían en Vigo (alguna vez se hizo en A Coruña) a lo más granado del modeleo y de la comunicación de la moda, no sólo española. Pero eso era la parte visible de un iceberg que llegaba muy abajo e impregnaba a la sociedad, al comercio, a la hostelería …

Demasiados recuerdos para hacer memoria apresurada.

Page 96: os 80 moda en galicia. singularidades

96

A ERA DAS ESPECTATIVAS ILIMITADAS. ENTORNO Á MODA DOS ANOS OITENTA E O SEU CONTEXTO GALEGORoman Padín Otero

La era de las expectativas ilimitadas. En torno a la moda de los años ochenta y su contexto gallego

Con la década de los años ochenta llegaron nuevos ámbitos del cambio político, exteriorizándose en democracia las, durante años, embrionarias conductas sociales por la libertad y encontrando ubicuidad para nuevas formas de expresión artística, que mezclaban las calles con la academia. Por aquel entonces, como en la época de las vanguardias, se inauguró una era en la que todo parecía posible. Votar aunque lloviese, vivir en salvaje compañía, no mirar a los ojos de la gente, escribir Madriz con «V» de Vigo, hacer de la arruga algo hermoso, ser Atlántico y confiar en que los tiempos tampoco eran tan malos para la lírica.

Recordemos de esa década algunos antecedentes y grandes momentos axiales del contexto sociocultural y sus conexiones con el fenómeno de la moda y el diseño.

Ancora. Aún

Antes del referéndum autonomista convocado bajo la alentadora y ciertamente rural frase «Inda que chova, vota» («Aunque llueva, vota»), en las Navidades de 1980, se vivía en Galicia una época de voluntariosos movimientos en el claroscuro de la tolerancia y la prohibición. Unos años en los que tanto en España como en Galicia se conocían las novedades europeas como algo lejano. La música de cantautor servía de medio de protesta. La cultura estaba en el cineclub, en el grupo folclórico con amigos, en la correspondencia con gentes en la diáspora, y en todos esos ámbitos había grandes deseos de conseguir libertad.

Por aquel entonces, incluso el aspecto de la juventud tenía una dosis de madurez; la gente en la franja de edad de los recién casados parecía mayor que en la actualidad. El maquillaje más pesado, los trajes de chaqueta formales, las gafas de pasta grandes, los peinados con cardado para ellos y ellas... creaban un aspecto más maduro. Incluso se puede opinar que

Page 97: os 80 moda en galicia. singularidades

97

la propia contención social y los miedos culturales provocaban aspectos y conductas apoyados en el icono de la tradición.

Por aquel entonces, había figurines donde venían los patrones con los que hacer vestidos en las costureras. Y ellas mismas descifraban cómo hacer un abrigo o una falda que aparecía en una película o en una revista. Las herencias llevaban implícitas las prendas de ropa, sobre todo abrigos. Y cuando se viajaba era frecuente traer telas para ser luego confeccionadas por las modistas. En cuanto a los hombres, en todos los pueblos había sastres que hacían prendas a la medida. Había, claro está, ropa prêt-à-porter. Empresas como Regojo hacían textil en camisería y pantalones, aunque es preciso recordar que, en esos últimos años setenta a los que nos referimos, era incluso necesario convencer al cliente de que comprara un pantalón prêt-à-porter, pues no había garantía de que pudiese sentar bien.

Los años setenta en Galicia escuchaban el «Adiós ríos, adiós fontes» en la voz de Amancio Prada. Era una época en la que se transformaban sectores productivos como el propio del textil, el alimentario y el campo. Unos años en los que se hablaba algo de arquitectura, con César Portela. En los que Sargadelos era el único ámbito en el que se hablaba de industria y de arte. En los que la programación cultural giraba en torno a los proyectos creados por las cajas de ahorros gallegas, desde las ediciones de los Negros de Castelao, hasta los primeros conciertos de los cuartetos de cuerda en las sedes sociales, procedentes de agrupaciones musicales sin nombre. Una época en la que se discutía sobre la necesidad de la autopista y se hacían negocios en los aeropuertos. Había ropa de domingo y para viajar en avión se ponía ropa elegante. Las mujeres necesitaban de autorización marital para casi todo y los hombres casi nunca empujaban cochecitos de niños.

Así que ese era el contexto previo a la década prodigiosa de los años ochenta en el siglo XX en Galicia, una época en la que Mina cantaba «Ancora, ancora, ancora», con un maquillaje pesado, peinado de lavar y marcar, plataformas y traje de noche en punto de seda con gran escote halter.

E la nave va. Y la nave va

La libertad trajo la posibilidad de los viajes. Y los antiguos empleados de las empresas textiles transformadas a causa de las épocas, las nuevas generaciones de las

empresas familiares medias, los nuevos profesionales de la publicidad... comienzan a mirar hacia Italia y hacia Francia para hacer el juego de las esferas y seguir la rotación y la traslación de las épocas, incorporando a Galicia al nuevo mundo del diseño.

Desde la época de las monarquías absolutistas, Francia ha asentado su sistema del lujo y a principios de los años ochenta continúa ejerciendo de actor principal en la escena de la moda, con los diseñadores de lujo en el prêt-à-porter. Italia mantiene en esos años una preponderancia comercial y conceptual del made in Italy. Hasta los años ochenta el término «disegno» aparecía utilizado primordialmente para referirse a aquello que se dibujaba. El término consiguió propagarse, sobre todo con los trabajos en el estilo internacional «post-bauhausiano» de autores como Mies van der Rohe o los Eames. En el contexto italiano, los diseños de Carlo Scarpa y Achille Castiglioni, entre otros, abren el camino hacia el establecimiento del universo diseñado que caracterizará el fin de siglo desde los años ochenta.

Las creaciones artísticas más puristas influyen a los modistos italianos de la época y también a los franceses. Y todos ellos mezclan en los trabajos conceptos tomados de la arquitectura y de la plástica. El diseño en primer término y el todo vale posmoderno después inspiran el modo de vida y las creaciones en esos años en los que todo busca ser destacado como nuevo y sorprendente. Una época de cosas nunca vistas antes, never seen before.

Los agentes creativos gallegos que conocen la escena internacional perciben la importancia de la clientela masculina en la moda italiana, y también dan cuenta de la notoriedad de la moda francesa femenina y toman la senda de los diseños puristas en la moda de la época. Los colores piedra, los tejidos naturales como el lino y los cortes severos definen la moda; también en Galicia.

Por aquel entonces, los nombres comerciales se italianizan o afrancesan: Florentino, Cortemans, Fedini, Danieli, Giorgio Sappini... son nombres comerciales de empresas gallegas que comunican un aire italianizante, referente de estilo y calidad.

La escena plástica renuncia a las abstracciones de décadas pasadas e incorpora la figuración expresionista como estilo imperante. Figuras como Francisco Leiro y Antón Lamazares son los artistas del nuevo discurso de esos años. La música post punk comparte escena con el techno y la nueva ola, que cuenta en Galicia con grupos como Golpes Bajos, Los resentidos, Siniestro

Page 98: os 80 moda en galicia. singularidades

98

Total, Semen Up. Son los años de la movida, donde la cultura del club y la academia se mezclan para crear un mundo joven lleno de color, libertad sexual y moda singularizada.

El aspecto de la juventud cambia y es frecuente ver a gentes con trajes que llevan grandes hombreras, escotes y solapas asimétricas, pantalones baggy, peinados de color rojo, joyas geométricas y unos looks que cabalgan entre lo clochard, o apariencia de pobre, y la deconstrucción de la silueta a base de nuevas proporciones arquitectónicas.

La celebración de este mundo posmoderno, en el que estamos rodeados de diseño y de moda como símbolos de un nuevo confort y una nueva libertad, tiene eco en los medios de comunicación. Y en el contexto internacional, revistas como L’Uomo, Interview de Andy Warhol o Domus recogen y divulgan la nueva era del diseño, donde mercado y fabricación encuentran su conexión en la creatividad. En el contexto español, revistas como Ymoda, La luna de Madriz, El europeo o Ardy retratan la escena para los lectores nacionales. En Galicia, el fenómeno consiguió ubicuidad con el grupo Galicia Moda y la publicación homónima, y también con el fanzine Tintimán, ambos recogían los progresos de la industria del diseño en Galicia y la escena cultural más alternativa.

En ese primer lustro de los años ochenta Fellini estrena la película E la nave va, una reflexión cómica sobre el camino de Europa. En ese camino están también Galicia y España, que en el año ochenta y seis se incorpora a la Comunidad Europea, abriendo las puertas al contexto internacional de manera definitiva.

La arruga es bella. The bigger the better

Frente a las categorizaciones puristas del diseño heredero de los racionalismos, aparece el grupo italiano Memphis, bastión del diseño provocador y atentatorio contra el buen gusto burgués. Ettore Sottsass, al frente del movimiento, propone nuevos muebles de formas a veces incómodas y colores planos de fuertes contrastes. El purismo de la arquitectura blanca, impelida por Richard Meier, entre otros, deja paso a un nuevo juego de formas, donde, por ejemplo, arquitectos como Mario Botta o Michael Graves, sirven de referentes.

Esa nueva forma estética, que roza los límites del buen gusto, arranca en el inicio de los años ochenta y alcanza gran difusión en el segundo lustro de la década. Frente a unos años dominados conceptualmente por los rigores grises de los diseñadores japoneses asentados en París, y por los clásicos del look architectural deconstructed de la escena milanesa, surge la respuesta colorista y bottom up de Memphis y sus postrimerías estéticas, donde prima la laberíntica realidad de la calle.

La escena graffitera, con Keith Haring como referente, sirve de identidad estética a una época en la que la bonanza económica permite preocuparse mucho de la imagen y del lenguaje de masas, en un sistema publicitario que adquiere cada vez más presencia. La estética callejera de los graffiti toma

Page 99: os 80 moda en galicia. singularidades

99

prestado de lo tribal, y los estampados tribales aparecen en la moda. También el aspecto que imita a las estrellas del pop adquiere notoriedad, pues desde el año ochenta y uno, la cultura de la música para ver, con los video clips y la MTV, domina la escena cotidiana.

En ese contexto surge el etnicismo sofisticado de Christian Lacroix, inspirado en el sur de Francia y España, que causa gran conmoción y conquista las portadas de todos los periódicos del mundo bajo el titular color is back. Madonna lleva al extremo la estética de ropa interior de Jean Paul Gaultier. Y el propio diseñador galo conmociona la estética masculina creando faldas para caballero. Además, la cultura del pelotazo alcanza su cénit y series como Dinastía son referente del estilo sofisticado en el segundo lustro de los ochenta. Como explicaba la diseñadora de joyas Paloma Picasso, su leitmotiv en la época era the bigger the better: cuanto más grande mejor. En esa cultura de la apariencia, no solamente se inicia la aplicación de la sexualidad a la publicidad, con las campañas de Calvin Klein y Gianni Versace, sino que también nuevos centros sociales como Miami sirven de referente de un nuevo modo de vida hedonista.

En el contexto gallego de la moda los cambios son igualmente grandes. Diseñadores como Gene Cabaleiro se sitúan a la vanguardia y crean ropas coloristas con estampados étnicos y faldas para caballero. Florentino, Unicén, Caramelo siguen una línea de ropa para caballero con aires jóvenes, dentro de un estilo italianizante. Y en cuanto a la ropa para señora, el cosmopolitismo de Roberto Verinno (entonces todavía con dos «n»), el estilo couture de Chicha Solla, con sus sastres inspirados en el traje de gaitero, y los visones de colores eléctricos firmados por Olga Ríos pisan con fuerza en la moda de España y al otro lado de la frontera.

Porque si la década se iniciaba con las visitas al extranjero de los fabricantes gallegos para tomar nota de las novedades, llega la década a su fin con los diseñadores gallegos abriendo tiendas en el extranjero. Entre ellas, la tienda de Gene Cabaleiro en la Galerie Vivienne de París. Y la tienda de Adolfo Domínguez cerca de la Place des Victoires. Y las primeras tiendas Zara fuera de España.

En una década se pasó de estar reconvirtiendo un sector de camisería y ropa a medida a tener una red de diseñadores con sistemas de fabricación y modos de distribución propios. Algunas de esas empresas no

siguieron adelante, y otras son ahora las que dominan campos concretos del complejo mundo de la moda en el siglo XXI. De lo que no cabe duda es de que todos ellos fueron gentes de su tiempo, visionarios que lucharon por llevar adelante proyectos que crearon país. Puestos de trabajo, marca gallega, cultura internacional, interactuación creativa e interdisciplinariedad surgieron del fenómeno de la moda en Galicia en la época de las expectativas ilimitadas. Llamada así porque se pensaba que el mercado podía con todo. No fue realmente así, pero estuvo bien mientras duró.

El colorismo de las películas de Almodóvar abre y cierra la década. Mujeres al borde de un ataque de nervios subraya la influencia cultural en el extranjero desde España. Y la eterna vigencia de la frase «la arruga es bella» se mantenía en París cuando quien firma estas líneas se paseaba por el Marais allá por diciembre del año 1989, con el pelo cortado con formas triangulares, llevando un traje de ojo de perdiz con corte romboidal, pantalones de estilo chino, camisa desestructurada de escote chimenea y zapatos sin cortes atados por gomas. Por aquel entonces, al preguntarme por la firma del traje, dijeron: ¿es Yohji Yamamoto o Adolfo Domínguez? Adolfo... bien sûr, ¡respondí yo! La moda está en la calle, donde se puede ver y ser visto, y desde los años ochenta una página de esa moda mundial se escribe desde Galicia.

Page 100: os 80 moda en galicia. singularidades

100

LOS 80 MODA EN GALICIACristina Varela Casal

Si ponemos nuestra mirada en los 80, en el contexto gallego o incluso si nos referimos al más amplio ámbito español, nos situamos ante un proceso de integración de la moda en la cultura o de reconversión de la moda hacia su integración en el territorio de lo cultural. Un proceso que se inicia en España con la desaparición del franquismo y que provoca un antes y un después en la industria textil que se reinventa en moda, y se ve inmersa en el territorio de la cultura.

La moda como fenómeno creativo. No es que hasta este momento no existiese una relación entre moda y cultura, sino que no había una clara conciencia del encadenamiento de estos dos espacios/realidades, ni un cuestionamiento de cómo plantear la relación creatividad/empresariado, cómo poner en relación los factores de la moda (empresa), el contexto cultural y la identidad del sujeto creador (diseñador)1.

Entre lo que podía ser la moda de los 70 y lo que son los procesos actuales hay una dimensión fundamental, la expansión. La presencia en el ámbito privado y en los medios de comunicación. La democratización de la moda, íntimamente ligada en nuestro país al proceso de secularización de la cultura, y a la inserción en el territorio de la moda de fenómenos como Galicia Moda

1 Hernández, Francesc. Moda y creatividad artística en A.A.V.V. Moda y diseño: un desafío cultural. Reflexiones sobre el fenómeno de la moda desde la perspectiva de las cencias sociales, la filosofía y el arte. UIMP. Santander: Agosto 1987, p. 355.

o Zara2 que invaden el territorio de lo cotidiano dejando de ser un fenómeno aislado y soportado por una minoría para expandirse al territorio de lo culturalEstá claro que, previo a este proceso de liberación, desatado con el fin de la dictadura franquista, existía moda en el contexto español, quizás sería más exacto utilizar el plural modas, pero éstas estaban circunscritas al ámbito de la indumentaria, y desde luego eran menos conscientes de su capacidad de vehículo e instrumento de creación y transmisión cultural.

El cambio político desencadena en los 80 una revolución social y cultural. Es, desde luego ineludible, el paso por la Movida Madrileña sobre todo para reflejar como funciona el espíritu de este nuevo período que contempla el espacio de la ciudad no como contenedor sino como parte activa del ámbito creativo.

2La marca insignia del grupo Inditex ofrece ropa de tendencia a un precio asequible. La verdadera revolución que ha impulsado esta marca es el fenómeno de la democratización de la moda, un concepto que ha traspasado fronteras hasta contar con 3.500 tiendas en todo el mundo.Sus orígenes se remontan a 1963, año en el que el fundador del grupo, Amancio Ortega, empieza su andadura empresarial. Unos años más tarde, en 1975, abre sus puertas la primera tienda Zara en A Coruña con un modelo empresarial innovador que combina moda con negocio y diseño con industria, adaptándose a la realidad del mercado.El éxito del modelo de negocio de Zara supuso un antes y un después en la historia de la moda, puesto que supo dar respuesta casi inmediata a los gustos detectados en el mercado, ofreciendo moda a buen precio. Es por ello que al presidente de Inditex se le considera como uno de los máximos responsables del proceso de democratización de la moda, tanto en España como en el extranjero. En Inditex saben lo que el cliente busca y son capaces de diseñar, producir y distribuir una colección a cualquier parte del mundo en quince días.A.A.V.V. Diseñadores y marcas/ perfiles y colecciones. Zara [en línea]. [citado en marzo de 2009]. Disponible en la World Wide Webhttp://www.fashionfromspain.com/icex/cda/controller/pageGen/0,33

46,1559872_5539612_5563983_245281_0,00.html.

Page 101: os 80 moda en galicia. singularidades

101

“El modo de entender la ciudad como lugar en el que se producen encuentros e intercambios de personas, circulación de información, valores, deseos, aparece reflejado en la preocupación de muchos artistas, que buscan a la hora de intervenir, no ocupar el espacio urbano sino crear un acontecimiento (...) hay que propiciar un espacio para el encuentro, la casualidad y el intercambio de información (...)”.3

En la periferia surgía simultáneamente un proceso, la Movida Viguesa, equiparable, incluso más sobresaliente si contemplamos las trabas de trabajar desde los contornos. No obviemos que “Madrid se escribe con V de Vigo”.

La Movida Viguesa.

En Diciembre de1981, tras la estela de Rompente (grupo de ceación poética y literaria), y con un accidente de tráfico como desencadenante, Julián Hernández, Antón Reixa, y Teo Cardalda, dan en el colegio Salesianos su primer concierto. Acaba de nacer “Siniestro Total”. Ese primer paso en la carrera de la mítica banda resultó ser también un momento fundamental en el surgimiento de un movimiento socio-cultural que se etiquetaría como “Movida Viguesa”. Por un lado el cambio de década y el fin de la dictadura inauguraron una nueva perspectiva de apertura; la cultura del ocio y el desenfreno, la efervescencia que se materializó en trabajos de orden multidisciplinar, en el que había un evidente contagio entre los distintos ámbitos de la cultura.

Por otro lado la convivencia de artes plásticas, música, videocreación, fotografía, moda, abonaba el territorio para establecer Vigo como centro de la movida.

Siniestro total, Golpes Bajos, Os Resentidos, Aerolíneas Federales y Semen Up, fueron los más visibles de una inmensa población de grupos que invadían por las noches el Satchmo o el Kremlin, los locales de la movida donde los poetas de “Rompente”, los artistas plásticos de Atlántica, los músicos, los creadores multidisciplinares, los diseñadores de Galicia Moda, los “esteticien” de la movida (Javier Moreda y Mara Costas), periodistas como Fernando Franco o Pilar Comesaña y gente de la movida en general, se reunía. Se asumió una imagen punki y un estilismo que se inspiraba en la estética de los barrios londinenses y los ídolos musicales de referencia de la “Movida Madrileña” como Alaska y los Pegamoides o Almodovar y McNamara.

3 García González, Silvia. A cidade Eventual: Diagramas e narrativas visuais. “Tesis doctoral”, dirigida por Teresa Pajares Vales y Dolores Dopico Aneiros. Facultade de Belas Artes de Pontevedra. Dpto. de Debuxo. Marzo 2009, p. 65.

Page 102: os 80 moda en galicia. singularidades

102

Mara Costas se convertiría en la peluquera de referencia en Vigo, lo cual no es en absoluto intrascendente. Entre ella y Javier Moreda construyeron la pauta de estilismo de aquella “efervescencia ochentera”. Este último, Javier Moreda, inauguró en los ochenta “Crica”, una peluquería/sala de exposiciones. Uno de los primeros proyectos híbridos que daría pie a la apertura de varias tienda de moda/galería como “Rasgo” (un proyecto de Fran Soto actualmente socio de la firma La canalla).Eran proyectos a medio camino entre la industria y la producción cultural, como la tienda de Pedro Novo, “Hora Lógica”, o la primera tienda en España de ropa de segunda mano “Achofkló”.

Javier Moreda fue también quien concibió y gestó la revista “Tintimán” en 1984 de la que llegarían a publicarse cinco números. “Tintimán” era una revista cultural y muy experimental en la que participaba todo tipo de gente. Era algo totalmente nuevo y experimental4. Una de sus cualidades más llamativas era el formato tipo tabloide (A3). Sus acabados muy cuidados y una acotada línea editorial de estructura compositiva muy clara, papeles de excelente calidad, huyendo del habitual ultrabrillo del cuché, y una importante presencia de la ilustración, hasta entonces relegada en las publicaciones periódicas, por la fotografía. Para su primer número hicieron una tirada de 10.000 ejemplares que se vendieron a 300 pesetas, sin cubrir en todo caso el precio de coste de un producto de tan cuidadas calidades. El nombre de la revista, corresponde a una palabra de argot, inventada en un barrio de Vigo. ( “Coller o tintiman” a algo, es cogerle el “tranquillo”.) Moda, diseño, música, pintura, arquitectura y creación en general, además de unas páginas dedicadas al cómic, conformaban esta publicación cuya vocación principal era la del eclecticismo y el mestizaje. Es también la primera revista en Galicia que contempla desde el punto de vista estético la inclusión publicitaria. La revista era bilingüe (castellano, galego). El proyecto de Tintiman puede equipararse por su calidad, visibilidad e importancia a revistas muy conocidas de la época como Madriz o La Luna que en ese momento se publicaban en la capital española.

4 Rivero, Marta. Los gurús de la Movida…25 años después. Estela,

revista dominical del Faro de Vigo. Septiembre de 2006, nº 225, p.

La Movida fue un momento muy cosmopolita, pero a la vez muy enraizado en la ciudad de Vigo, que llevó durante muchos años su nombre como emblema. Hubo quien se revelaba contra la denominación “Movida” por considerarla como algo demasiado frívolo para definir un contexto artístico/cultural. Pero quizás el mayor error fue no aprovechar el momento de pulsión e intensa actividad, para generar una industria cultural propia.

Lo que se inició como un movimiento de masas acabó siendo un sello de identidad que la política institucional utilizó para su propia promoción. Para muchos esa institucionalización fue el principio del fin de la movida que perdía así parte de su razón de ser.

Moda Gallega

Es difícil hablar de una especificidad de caracteres que distingan a unas sociedades de otras en el ámbito de la creación contemporánea. Sin embargo, es comprensible desde el punto de vista estratégico/comercial el que acuñar un sello de identidad nacional “Moda de España”, “Moda Gallega”, pueda beneficiar a la industria.

La denominación “Moda Gallega” debe ser considerada sobre todo, como espacio referencial de trabajo, como elemento aglutinador, eso sí, definido por la identidad de un país con sus específicas tradiciones e imaginario común, que de algún modo ayudan a generar la idea de proyecto común, de identidades concluyentes. De objetivos, comportamientos, maneras de actuación e imaginario visual compartido, capaz de aunar proyectos e ideologías comunes, con sus diversas materializaciones.

La idea que el publicista Luís Carballo lanza (y que surge de un informe5 que un grupo de empresarios de la confección encarga a su agencia ubicada en Vigo, “Luís Carballo Publicidad”, en 1982, sobre las posibilidades de desarrollo de este sector afectado por una grave crisis), es la de elaborar un ideario de “País Moda” a la manera de los manifiestos de acción del

5 Carballo, Luís. Galicia 7 años de moda. Galicia Moda. Autoeditado,

sin publicar.

Page 103: os 80 moda en galicia. singularidades

103

arte de vanguardia. Corresponde a la necesidad de generar un espacio de diseño y producción compartido, y una hasta entonces inexistente, imagen de unidad coherente y cohesionada de cara a una mejor y más sólida visibilidad de los proyectos tanto a nivel interno como en los mercados exteriores.

Luís Carballo. Ideólogo y gestor. El padre de Galicia Moda

Luis Carballo es un creador de conceptos e ideas, visionario e innovador.Creó su agencia de publicidad en 1959 desde la que trabajaba para clientes de Galicia, comenzando a implantar programas de Identidad visual, Identidad Corporativa y Campañas de publicidad construyendo la imagen de estas empresas a nivel nacional.

Consciente de la necesidad de las empresas gallegas de crecer y evolucionar, se especializa en detectar oportunidades de mercado, hasta desarrollar completos programas de marketing que incluyen la creación de productos, marcas e incluso nuevos sistemas de distribución.

Fruto de esta etapa, que comparte profesionalmente con su mujer Julia Taboada, son: entre otros, la creación de muchas de las marcas más sólidas y reconocidas de nuestro país para las que ha realizado trabajos de marketing, comunicación a nivel global: Adolfo Domínguez, Galicia Moda, Banco Pastor, Barclays Bank, Caixa Xeral de Depósitos, Mondariz-Vichy Catalán, Telefónica, Coren, Pescanova, o Xacobeo 93 entre otras.

Luis Carballo ha desarrollado su actividad como docente impartiendo cursos y numerosas conferencias en distintas Universidades y empresas públicas y privadas.

Estudió la carrera de comercio y realizó varios cursos de especialización en marketing y publicidad. Es fotógrafo y actualmente se dedica a escribir y a viajar.Su actividad investigadora está enfocada al estudio de los movimientos sociales y económicos.

Su formación académica ha sido paralela al desarrollo de su actividad profesional, que comenzó formalmente a los 18 años en Banco Pastor, ocupando diversos cargos de responsabilidad en esta entidad.

Nació en Xinzo de Limia (Orense) en 23 de noviembre de 1938.

Page 104: os 80 moda en galicia. singularidades

104

La incursión, de Luís Carballo, en el ámbito de la moda viene de mano de la familia Domínguez y, sobre todo, de uno de los hijos de éstos, Adolfo, con el que ideó el famoso eslogan “la arruga es bella”6:“(...) le llevábamos la publicidad a una tienda que tenía su padre y su familia que era “El Faro” (...) Hacían pantalones. Más tarde se hicieron chaquetas y, más tarde, llegó a hacerse todo lo que hace Adolfo (...) y debió de gustarle el diseño de los anuncios y entró por allí (...).”

El proyecto más visible y sin duda con mayor repercusión, abordado por Luís Carballo es la creación/conceptualización de “Galicia Moda”. Hablar de Luís Carballo es hablar de una implicación que a veces sobrepasa con mucho lo profesional. Es hablar del mecenas del proyecto, que surge como una iniciativa privada e individual “a base de endeudarse en bancos” con el claro objetivo de distinguir el producto gallego con efecto inmediato a partir de tres pilares fundamentales: diferenciación, imagen e institución. Apoyándose en el diseño y en el precio7. Pero ¿cómo?, era un proyecto complejo, el perfil de las empresas estaba muy afianzado en la producción y no había relación ni contagio alguno con el exterior, ni antecedentes de proyectos similares abordados con anterioridad.

“Galicia Moda” surge en la década del 80, cuando la “movida” está en pleno apogeo. Multitud de factores sociales, económicos, culturales y políticos, que están eclosionando en esos momentos, son partícipes de su nacimiento. El sector textil está en crisis y se traza un “Plan de Reconversión”, por parte del Ministerio de Industria para paliar sus efectos. Debido a esto, muchas fábricas

6 Con el tiempo, este mismo eslogan será el que los enfrente y el que provoque la ruptura de la relación contractual entre ambos porque �(...) ocurre lo de siempre, esas tonterías de los celos (...) se ponía nervioso Adolfo, porque todo, todo, todo, era de él, o sea que tú cortas, tú diseñas, tú coses, tú haces la publicidad, tú fotografías (...) pero cómo una agencia, un negocio, va a decir una cosa que le ha vendido a un cliente es hecha por él. No hombre. Hay que darle el mérito al cliente en todo. Es que es lógico, además lo ha pagado y es de él. Pero ahí vino el follón.”

7 Así lo hizo Zara aunque “no es lo más aconsejable. Pero, en ocasiones, funciona.” Es el caso de los chinos que, actualmente, están copando los mercados y “no es ninguna broma, nos van a invadir desde dentro. Van a ser los capitalistas del país.”

se ven obligadas a echar el cierre y gran cantidad de trabajadores son despedidos o trabajan desde sus casas.

El entramado industrial gallego se desmiembra:“(...) éramos conscientes de que, en poco tiempo, España se iba a convertir, si se le dedicaba dinero, como mucho, en un país taller. Lo que es hoy o lo que fue más tarde Taiwán, la propia Hungría, Rumanía, China,... No nos engañemos, la reconversión textil en España sabíamos lo que significaba. Echar a la gente a la calle y, si puede ser, sin pagarle un duro. Y así se hicieron huelgas y salió gente a la calle y, efectivamente, se cerraban muchas empresas.”

Fábricas como la de Regojo o Dresslo van a la quiebra8. Carballo pretende hacer cambiar la mentalidad de los empresarios, su concepto de diseño e implantar lo que él dio en llamar “País Moda”. Así se lo hace saber a las empresas de textil:“(...) lo que estáis haciendo os va llevar a la ruina. Hay que cambiar. Hay que vestir al hombre de pies a cabeza, no hacer camisas y ser “camiseros” ni “pantaloneros”. Vamos a ser diseñadores. Se acabaron los términos de muestrario, se acabaron los nombres de creaciones tal..., a partir de ahora esto es una colección, no es un muestrario, y vosotros sois diseñadores, ( ) .”

Y es que, en Galicia, el sector textil no tenía la tradición que avalaba a otras comunidades. A partir de los cierres de empresas, comienzan a proliferar los talleres privados y el trabajo sumergido en casas particulares, sin infraestructura ni medios materiales ni técnicos. El único valor añadido es la alta calidad de la manufactura. Cuatro características fundamentales marcan esta etapa gallega: Primera, que las empresas, ya registradas, trabajaban como subcontratas de otras marcas. Por lo tanto, “era muy poco lo que fabricaban con su nombre (...) Se fabricaba con el nombre que exigía el comprador (...)”, es el caso de Stylmark por ejemplo.

8 Regojo era una de las empresas más grandes y más estables del panorama empresarial gallego. Con su diseño de camisa denominada ‘Dalí’ da la campanada. Carballo la define como “una camisa blanca, con el cuello normal madrileño” y se refiere a su creador como “un fenómeno, pero no se preocupaba, no le afectaba para nada la moda.” En el caso de Dreslo, con casa central en Porriño, “se preocupa más por el diseño.

Page 105: os 80 moda en galicia. singularidades

105

Segunda, todos ellos eligen para sus segundas marcas nombres “muy sugestivos” por ser más europeizados. Nombres como Peter Murray, D´Aquino, Pressman etc.Tercera, la negativa de la mayoría de empresas de la agrupación a la creación de tiendas propias que Carballo propone en un momento determinado. Posiblemente por la falta de confianza de unos con otros. Así asegura Luís Carballo,“(...) cuando yo les hablaba por primera vez que había que montar tiendas propias por poco me matan y me echan a patadas, algo horroroso (...) entre ellos se consideraban competencia, en vez de estar unidos”Su idea era crear una tienda piloto de “Galicia Moda” en Vigo9 para dar caché a la marca, poniendo al frente a una persona formada “que le compre a todos los diseñadores porque es el se sabe lo que se va a vender.”Y cuarta, la escasa formación de los “profesionales” que se dedican al mundo de la moda. En este sentido, también Carballo intenta inaugurar una escuela de diseño en Galicia en la que se incluyan todas las etapas de producción, incluso el desarrollo de la faceta empresarial. Pero no lo consigue:“(...) estábamos pensando en comprar máquinas y formar gente para que salga de ahí formada para hacer las distintas fases del diseño, desde la costura hasta rematar la prenda, y ser empresario incluso (...)”

Lo mismo ocurre con otros sectores, como el de la imagen. Es el caso de la revista “Galicia Moda”, al que se dedica un apartado, pero con otro escollo añadido. Y es que no existen profesionales en ninguno de los ámbitos necesarios para su realización. En palabras del propio Luis:“(...) no teníamos ni modelos profesionales, ni fotógrafos profesionales de la moda ( ) “.

En cuanto a los referentes, Luís Carballo incide en el tema del “Atlantismo”10:“Atlantismo” es sinónimo de moda atlántica, “de traje bien hecho”. Tiene que ver con el hecho de poner la atención en los nuevos aires que vienen de Europa y que se toman como referencia.

9 De hecho tienen la oportunidad de comprar entre todos el edificio de Alfredo Romero, en la C/ Príncipe.

10 Algunos estudiosos afirman que se podrían establecer dos líneas creativas dentro del movimiento: El “Atlantismo” de líneas sobrias y depuradas, trabajadas con materiales de origen natural en gamas de color suaves, en la que podríamos encuadrar proyectos como los de Florentino y Caramelo y una segunda línea más relacionada con la estética de la movida �ochentena� en la que se sitúan proyectos como el de María Moreira, Gene Cabaleiro o Kina Fernández. Carballo no comulga con esta clasificación sino que �En eso sólo hay una diferencia que es la particularidad de cada diseñador en cuanto al diseño y al valor que le echaba, como Gene que le echó mucho valor (...) Era el Versace de aquí (...)�

Page 106: os 80 moda en galicia. singularidades

106

En principio, apunta hacia Londres - hay que tener en cuenta que, de la capital británica, llegaban las mejores telas y la confección más exacta y exhaustiva “ pero acaba por ampliarse a otras partes del mundo, sobre todo a Francia e Italia donde Armani o Versace son los principales iconos referenciales:“Armani era un escaparatista, venía de otra familia con un poco más de clase (...) y Armani buscaba la elegancia. Versace sería el segundo. No buscaba la elegancia. Versace era el hombre del “show”, de la fiesta, de llamar la atención, (...) sus prendas lo decían. (...) cuando nosotros llegamos por primera vez a Italia nos quedamos tontos.”

Aparte de Londres o Italia de los que ya se ha hecho mención en apartados anteriores, cabe destacar la influencia de Japón y de diseñadores como Yamamoto, Kenzo o Miyake, iconos de modernidad en los desfiles de París.

Por otro lado se recoge la estela del Grupo Atlántica que supone la entrada de las primeras subvenciones en el panorama artístico de Galicia. Atlántica recoge el ideario de colectivo de creación autónomo y divergente, con interés en la generación de una identidad propia, conectada con el más amplio territorio internacional.

Es el germen de figuras de la talla y la reputación de Francisco Leiro11, que “vende las piezas al precio que le da la gana”, o Manolo Paz, Anxel Huete, Antón Patiño, Menchu Lamas, Xurxo Oro Claro entre otros.

También introduce Luís Carballo el tema de la Movida que se extiende a otros ámbitos sociales, sobre todo al musical, y que tiene como epicentros las ciudades de Vigo y Madrid:“(...) la movida sólo la había en Madrid y en Vigo, resulta que no había movida en ningún lado ni se hablaba de movida, pero es verdad, Madrid y Vigo.”

Esta “Movida”, nos abre las puertas de Europa y da a España la oportunidad de ponerse al nivel de sus vecinos comunitarios. Hasta entonces, y tal como afirma Carballo,

11 Ficha por la Galería internacional Marlborough, siendo todavía muy joven.

“(...) llegábamos de África. Para entrar en la Comunidad Europea nos pusieron muchas pegas porque temían que entrásemos en la cacharrería a romper cacharros. No se fiaban de nosotros para nada. Nos tomaban de broma, después del golpe “ golpe de Estado del 23F - aparecemos nosotros (...)”

Mención aparte merece la publicación “Galicia Moda” nace en paralelo al movimiento que lleva su nombre como parte fundamental de la visibilidad interna e internacional del mismo. El primer número del año 1981, surge con un objetivo claramente diferenciador ya que, en palabras de Luísa (mujer de Luís Carballo), artífice con él del proyecto Galicia Moda, “queríamos alejarnos de la fiesta de la empanada, el pulpo (...)”En sus páginas se incluye una importante presencia de las artes plásticas, la arquitectura y otros territorios de la creación.

Hace las veces de escaparate de muchos autores y personajes de renombre e, incluso, de otros movimientos como”Atlántica” y en ella colaboran reputados escritores y periodistas. Es el reflejo del bagaje intelectual de la época:“(...) la mitad de la revista, se dedicaba o bien a las artes o bien..., mira (muestra una página de la revista) Leiro, que nació casi con nosotros el arte de “Atlántica”..., mira Reixa, Ferrín, los narradores también (...)”

Con una tirada de 30.000 ejemplares, la distribución se hace de forma cuidada12 y abarca tanto España como países europeos de la talla de Francia o Suiza.“(...) la distribución era selectiva en principio. No era así al final. En principio a todas las tiendas de moda de España cuya dirección sólo teníamos nosotros, Madrid no las tenía, ni Barcelona.”

Todo ello trae consigo un fuerte impulso de la marca “Galicia Moda” y un aumento considerable de pedidos:“(...) mandábamos a tiendas de Francia, de Suiza,...Se empezaron a exportar cosas porque se conocía ya el nombre de “Galicia Moda”. Ya se conocía en muchas tiendas de por ahí (...)”

12 Carballo es el primero en aunar en una única base de datos todas las tiendas de ropa de España e incluso de Francia. Por entonces, ni Madrid, ni siquiera Barcelona, lo tenían.

Page 107: os 80 moda en galicia. singularidades

107

Además, la Xunta de Galicia subvenciona el proyecto, por lo que las tarifas por página publicada a los diseñadores les sale muy rentable:“(...) habíamos llegado a un acuerdo por el que la mitad de la revista era para los diseñadores y la mitad para la Xunta. Entonces los diseñadores pagaban a 100 o 110 mil pesetas la página. Mira tú, vale el “Faro de Vigo”más de medio millón de pesetas ya, a todo color (...)”

Se editaron tan sólo 16 números de la revista que, al fin, cerró sus puertas. Las rencillas entre los diseñadores, además de la falta de profesionalidad minaron el proyecto que acaba por desaparecer:“Yo le decía “ al gerente Jose Antonio Conde13 - :”lo voy a dejar porque esto ya no se aguanta, al no seguir bien los pasos, y estar haciendo bobadas como esta” (...) En esto tengo que ser dictador, porque ellos desconocen por donde tienen que ir, hacen prendas cada una de su madre, pero coordinarlo que es una colección de arriba abajo, eso requiere ser el propio Versace o ser un Armani, (...)”

En el año 1990, Carballo, después de una vivencia de gran implicación, atraviesa un período en el que hastiado por desilusiones diversas con diferentes protagonistas se aleja definitivamente de todo lo que conformaba el movimiento. Decide abandonarlo y dar por zanjada esta etapa.. Como él mismo reconoce, “( ) lo que busca mucha gente es utilizarte, nada más, y entonces te vas dando cuenta. Dices: “mira, voy a apartarme ya de todo esto”. Mi gran error fue haberme politizado tanto, porque yo luché mucho por Galicia, ( )”

Desde su punto de vista Galicia podía transformarse en referente de la moda, tal como sucedió con París, Barcelona o Milán. Confiaba en que las nuevas generaciones “ hijos, nietos, - cogiesen el testigo del trabajo que ellos habían comenzado y lograsen ese objetivo.

Sin duda la mirada de Luís carballo sobre el proyecto Galicia Moda es global y privilegiada cómo lo fue su visión en esos primeros momentos.

13 Jose Antonio Conde era el gerente de la revista, trabajo que coordinaba con el puesto que tenía en la empresa Caramelo. Al tiempo que Carballo, él decide dejar también la publicación. En sus propias palabras: “a mí nadie me paga por el trabajo que estoy llevando, yo estoy agotado.”

Page 108: os 80 moda en galicia. singularidades

108

Page 109: os 80 moda en galicia. singularidades

109