Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

download Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

of 183

Transcript of Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    1/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    2/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    3/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    4/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    5/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    6/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    7/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    8/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    9/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    10/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    11/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    12/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    13/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    14/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    15/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    16/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    17/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    18/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    19/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    20/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    21/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    22/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    23/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    24/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    25/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    26/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    27/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    28/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    29/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    30/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    31/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    32/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    33/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    34/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    35/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    36/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    37/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    38/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    39/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    40/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    41/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    42/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    43/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    44/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    45/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    46/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    47/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    48/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    49/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    50/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    51/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    52/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    53/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    54/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    55/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    56/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    57/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    58/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    59/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    60/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    61/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    62/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    63/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    64/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    65/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    66/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    67/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    68/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    69/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    70/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    71/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    72/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    73/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    74/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    75/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    76/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    77/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    78/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    79/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    80/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    81/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    82/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    83/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    84/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    85/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    86/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    87/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    88/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    89/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    90/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    91/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    92/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    93/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    94/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    95/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    96/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    97/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    98/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    99/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    100/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    101/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    102/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    103/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    104/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    105/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    106/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    107/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    108/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    109/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    110/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    111/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    112/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    113/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    114/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    115/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    116/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    117/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    118/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    119/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    120/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    121/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    122/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    123/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    124/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    125/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    126/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    127/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    128/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    129/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    130/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    131/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    132/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    133/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    134/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    135/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    136/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    137/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    138/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    139/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    140/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    141/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    142/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    143/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    144/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    145/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    146/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    147/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    148/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    149/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    150/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    151/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    152/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    153/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    154/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    155/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    156/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    157/183

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    158/183

    318 SAN AGUSTN, ESCRITOR

    Aunque la realizacin de esos ideales no se pueda explicar nicamente por la simple lectura de una obra,hemos de admitir que Dios se sirvi de la obra de Cicern para suscitar en el alma de Agustn el deseo decambiar de vida.

    Cuando enContra acadmicosexpone Agustn las doctrinas de los acadmicos, no es difcil descubrir que esCicern el que le ha proporcionado las noticias que analiza. En dicha obra encontramos ms de 25 citas deC icern de las cuales nueve se refieren a la obraAcadmica,de C icern. Sin gran esfuerzo y a la simple lectura

    de las obras descubrimos un profundo paralelismo entreDe beata vitay elDe finibus bonorum et malorum.Es tan claro el paralelismo entre las obras que escribe

    en la qu int a de C asiciaco y los trat ad os filosficos ciceronianos que se ha llegado a establecer una perfecta com

    SAN AGUSTN Y LOS C LASICOS 319

    recuerda otra que la que nos ha conservado Cicerla s Tusculanas: Sapientiam esse rerum humanarum narumque scientiam.Igualmente es ciceroniana la disin de lasapientiaen activa y contemplativa, aunqueuna divisin que se enseaba en todas las escueentonces.

    Tam bin ha to ma do de Cicern la definicin d ecomosumma ratio.Y al mismo se refiere cuando nos una etimologa de la misma palabra. Es tambinroniana la doctrina agustiniana acerca dediscere et recor-dari. Podemos decir lo mismo cuando define la panequitia,o cuando da una etimologa de la palabravirtus,o cuando define la belleza del cuerpo.

    C uando tr ata de exponer a un joven que se havertido al C ristianismo el verdad ero significado amistad lo hace tal como lo haba concebido Cic

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    159/183

    q g pparacin entre los contertulios de san Agustn y los amigos filosficos de Cicern en las sombras de Tusculum.

    Como es natural, las primeras obras estn ms influenciadas de esa presencia ciceroniana, al igual queocurre con V irgilio. El comienzo de losSoliloquiosrecuerda al momento el principio delDe oratoreciceroniano. Dice Agustn:

    Volventi mihi multa ac varia mecum diu ac permultos dies seduloque quaerenti.

    Escribi Cicern:C ogitanti mihi saepenumero et memoria vetera re-

    petenti.Pero no es tan slo la forma externa ni el mismo

    vocabulario o los giros especiales los que denotan unasemejanza entre Cicern y san Agustn. En losDilogosde Casiciacose manifiesta la enorme influencia de Cicern que le ha proporcionado las noticias precisas sobreel sistema de los acadmicos, la Estoa, Platn y Aristteles.Es en elHortensiusprimero y luego en elDe ami-citia, en Acadmica,en De finibus bonorum et malorum,en De officiis,en Tusculanae disputationes,en De repblica,donde Agustn ha sacado el acervo de conocimientos que luego vaciar en sus obras.

    C uando en losSoliloquiosdefine Agustn el dolor, lohace con las mism as palabra s de C icern:Summum ma-lum dolorem corporis.Si quiere definir la sabidura, no

    amistad, lo hace tal como lo haba concebido Cicofrece un amplio comentario de la definicin cicer(Cf.Epist. 258,1-4; Laelius: De amicitia 20).

    De labios de Agustn brotan las frases ms admvas y los elogios ms cumplidos hacia el maestro no. He aqu algunos:Quid in lingua latina excellentiu

    Cicerone inveniri potest?; Orator amplissimus; Romaximus autor eloquii; Homo sapientissimus; Virquentissimus et verborum vigilantissimus appensomensor; Illorum vir eloquentissimus.

    La crtica que hace delHortensiusno puede ser mselogiosa. Se est refiriendo a la felicidad, segn unde la obra de Cicern, y termina con estas palabr

    Quid tibi vide ntur haec verba? Non ne ab ipstate per quemlibet hominem dicta sunt? Possergo hic dicere, quod apostolus ait de quodam

    cretensi cum eius illi sententia placuisset: Tesnium hoc verum est{Epist.130, 5, 10: se refiere a utexto delHortensius,fr. 39).Una prueba del profundo conocimiento y de la

    cin que senta Agustn hacia C icern nos la ofrCarta 118 a Discoro. Este joven, que senta gran apor las letras clsicas y que deseaba adquirir reny reputacin clasicista en la escuela, no encuentraquien dirigirse sino al obispo de Hipona, al que un,amplio comentario sobre los dilogos de Cice

    320 SAN AGUSTN, ESCRITOR

    obispo le contesta con una larga epstola, pero de uncontenido muy distinto del que deseaba nuestro joven. Detodos modos, la epstola a Discoro nos pone de relievelos profundos conocimientos agustinianos sobre las doctrinas de Cicern.

    Mencin especial merece el libroDe civitate Dei,donde Agustn pasa revista a toda la literatura pagana. Ciertamente es Cicern el que aparece ms frecuentemente.Y con ser casi incontables las veces que le cita por sunombre, es mucho ms importante el empleo que Agustnhace de Cicern, como de una verdadera autoridad, sinmencionarlo explcitamente. Es de todo punto imposibleofrecer aqu una sntesis o resumen de los lugares enque se deja ver la informacin ciceroniana enLa ciudadde Dios.

    En muchas ocasiones al citar algunos textos cicero

    SAN AGUSTN Y LOS CLASICOS 321

    vez asciende en lo que podramos llamar elescalafn,

    hasta llegar al puesto elevado de maestro oficial drica en la capital de Miln. Atrs quedaba Cartasus estudiantes revoltosos e inquietos. Atrs iguaRoma, con sus escasos ingresos. Pero en todos esores Agustn se ha portado como un profesor extnario, como lo prueba el reconocimiento oficial dotes.

    Aunque hemos aludido al principio de este caa la cuadriga de los estudios, hemos de reconocer un profesor como Agustn no poda limitarse a estro autores. Ellos significaban el mnimum de cmientos que se poda y deba exigir a un estudialado de sus obras, circulaban pequeas antologrecogan los autores preferidos en los crculos estde entonces. Una de esas antologas, publicada p

    t C t li it l t

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    160/183

    En muchas ocasiones, al citar algunos textos ciceronianos, Agustn ha modificado el sentido. Ha habido unaacomodacin, una interpretacin cristiana de un textopagano. Si en este caso podemos hablar de una falta defidelidad agustiniana a la doctrina de Cicern, creemosque el obispo de Hipona ha pensado que el mejor home

    naje que poda tributar al filsofo romano era emplearsus frases, sus textos, sus ideas y su doctrina para, labradas o vaciadas en moldes cristianos, formar la ciencianueva, clsica siempre, pero igualmente cristiana.

    OTROS AUTORES

    Hemos expuesto la influencia extraordinaria que sobrelos escritos agustin ianos han ejercido V irgilio y C icern.No hemos de creer que la cultura clsica se limita a estosdos mximos representantes de las letras latinas. Las

    obras de Agustn, aunque en menor proporcin, recogenel eco y conservan el recuerdo imborrable de otros autores con los cuales se ha puesto en contacto durante susaos de estudiante y, sobre todo, en la poca de su magisterio priva do y oficial en C artago y en Miln.

    El xito creciente de su carrera profesional nos autoriza a pensar que estamos en presencia de un profesornada comn. En efecto, si atendemos a las razones quel mismo nos ha conservado para explicar la inestabilidadde los lugares de su docencia, comprobamos que cada

    me nte en C artago, se limita a los poetas y recogede Terencio, de V irgilio, de Horac io, de C atulo, dede Juvenal, de Persio y de Marcial.

    De entre los autores que encontramos al lado gilio y C icern, hem os de seala^ dos pros istas, ximos historiadores latinos, Salustio y Tito Livigran telogo de la antige dad, V arrn. L a preseestos tres autores se hace manifiesta enLa ciudad de Dios,sobre todo en la primera parte que constituye cocrtica de la historia romana y que ha podido llel panten de los dioses antiguos.

    No podemos detenernos ahora en exponer la icia de esos tres autores en los escritos agustiniasiquiera l imitndonos aLa ciudad de Dios.Pero s hemosde establecer una diferencia bastante clara entrtres autores, sobre todo Salustio y Tito Livio, fV irgilio y C icern. En lneas generales, pode mo s que V irgilio y C icern son citados mu chas vecemeros adornos de lenguaje, como simple efecto dicin y afn de letrado. En cambio Salustio y Ticonstituyen verdaderas fuentes de informacin cindibles para la exposicin cientfica de los hecconstituyen la trama interna de gran parte deLa ciudadde Dios.

    322 SAN AGUSTN, ESCRITOR

    CLASICISMO DE SAN AGUSTN

    Esta es la posturade san Agustn frentea la culturaclsica.Si quisiramos emplearun calificativo apropiado,llamaramosa nuestro santoun letradode la decadencia.Dejandoa un lado la nocinno muy bien definidade decadencia,Agustnse nos presenta comoel ms genuino representantede la cultura clsica,la cultura eminentemente li teraria,no de la cultura cientficade laRomade los siglosiv y v.

    El mismo ambienteen que ha vividosan Agustnhahechoque, frente a la erudicin literaria, frentea laspreocupaciones lingsticaso retricas, frenteal afndela oratoriay el estilo,se haya dejadoa un lado el espritu cientfico,que para nuestra cultura moderna representa el alma de la cultura.La ciencia, parasan Agust n y sus contemporneosse reducea la erudicinli

    SAN AGUSTNY LOS CLASICOS 323

    tura clsicade la antigedad ser puestaal serviciodela causadel evangelio.Agustn, consecuentecon las ideasde su t iempo,haestablecidouna perfecta diferencia entrelas ciencias profanas y el conocimiento sagrado, diferenciaque ha detener consecuencias decisivasen la historiade la cultura.Podemos afirmarque, a partir de su muerte ,al menosdurantedos siglos,el influjode san Agustnfue extraordinario,y sus ideales culturales marcarn todoslosmovimientosy manifestacionesde la culturade los siglosv y vi. La doctrina agustiniana, bajouna forma simplificada,se convirtien el patrimonio intelectualde laIglesiade Occidente duranteel medioevo.

    La cultura del medioevo latinoy la cultura agustinianaso n de inspiracin religiosay cristiana.La tradicinquepenetraen la Edad Media,de carcter marcadament

    i i l i i i i b d i

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    161/183

    t n y sus contemporneos,se reducea la erudicinliteraria y a una coleccinde hechos extraordinarios:mirabilia.Tal vez eso que un crtico severo pudiera considerar comoun defectoo una falta de la plenitud cultural, colocaa san Agustnen la primera filade los humanistas .

    Frenteal pesimismo,que existaen la l i teratura romana, podemos descubriren el cristianismouna idea deprogreso,que dependede la verdady de la vivenciaqueposeensus ideales, como fuentede inspiracin.

    Si establecemosun paralelismo entrela culturaquepropugnasan Agustny la retricade su tiempo, advert imosuna superacin. Aunqueen el aspecto tcnicosebasa,en gran parte,en la doctrinade Cicern,y aunquesus sermones abundanen paralelismos, anttesis, juegosde palabras,etc., se observauna gran diferenciacon losmodelos anteriores.La elocuenciade san Agustnno sefunda, primariamente,en las reglasy en los preceptosretricos, sinoen un conocimiento genuinode la verdad.

    Aunque podemosy debemos considerara san Agustnplenamente influenciadopor la cultura clsica, hemosdereconocerque sabe emplearsus artificios retricosy sumisma dialctica para probar cuestionesque se refierenal intersde sus contemporneos.Los hechos histricosque le proporcionaron Salustioy Tito Livio,y todo elcaudal ornamentalde V irgilioy de Cicern, todala cul-

    agustinianoy teolgico, iniciaun abandono progresivde la cultura clsica pagana.Tal vez la misma profundidad del pensamiento agustinianoha l imitadoel dominiode la actividad intelectual,y ha concentradosu atencinen los dos polosde la vida espiritual agustiniana: Dioyel alma.

    Frenteal politesmodel mundo clsico,la EdadMedia se alimentade un sentido religiosode la existenciayde la cultura.En este cambio,hay que atribuirun puestopreeminentea Agustnde Tagasteque podemos considerar, con todo derecho, comoun eslabn intermedio entla cultura clsicay el renacimientoque se iniciaen lapoca carolingia. Gracias,en gran parte,al ejemplodelobispode Hipona,los clsicos paganos sern respetay pasarna formarel legado culturaldel mundo greco-romano.

    Un nuevo mundoUn ao despus de la muerte de san Agustn, los vnda

    los se apoderaban de Hipona . Algunos aos ms ta rde sernlos due os abso lutos de C artago y de toda el frica delNorte. Despus de un largo perodo de pil lajes y de luchas,los bizantinos vendrn para apaciguar el pas. Pero serpor breve t iempo. En el siglo vn, la invasin de los musulmanes rabes aniqui la r toda es ta c r i s t iandad af r icana .

    C m o ha sido posible la total desapar icin del crist ianismo? No basta con acusar de esto a la invasin rabeEn otras regiones, concretamente en Oriente, los crist ianoshan sobrevivido a la invasin del Islam. Quizs la Iglesiade frica estaba compuesta, en su mayora, de romanosque aband ona ron el pas o fueron mu erto s dura nte las invasiones. Tal vez el crist ianismo no haba l legado suficientemente a las campias, es decir, hasta los pueblos indgenas. De todos modos, las crist iandades africanas nos danuna dura leccin sobreel misterio de la historiaque contempl Agust n . A nosot ros nos toca comp render, en con

    A N T O L O G A D E T E X T O

    De Ja V itaAugustni

    De los Dilogos de C asiciaco

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    162/183

    p g p ,secuencia, la responsabil idad de los crist ianos.

    Pero he aqu otra parte del misterio de la historia. Durante la juventud de Agustn, san Martn y sus monjes implantaban profundamente e l c r i s t ian ismo en las campiasde las Galias. Menos de un siglo despus de la muerte delobispo de Hipo na, el ao 496, el rey C lodoveo reciba el

    j baut i sm o. Por todas par tes , en e l v ie jo Im per io Rom ano de1 Occidente que acab aba de desap arecer, los br bar os se convertan al catolicismo. Muy pronto, entre el siglo v y x, losgrand es misio neros com o san Patricio y san Bonifaciomarcharn a las t ie r ras mismas de los brbaros . I r landa ,Germania y toda Europa, se convertirn a la luz y a laverdad.

    Mient ras que un mundo desaparece , para o t ro comienzaa bri l lar l lena de esperanzas la luz de un nuevo da.

    Y es entonces cuando se va a produci r lo ms admirableen el destino de Agustn. Africano, obispo de una de las mspequeas d ices is , de una c iudad despoblada y ar ru inada ,se va a convertir en uno de los luceros ms luminosos deEuropa . Con susConfesiones,cont ina sembrando conversiones; con suRegla, sigue siendo el gua y el maestro deun ejrcito innumerable de rel igiosos y de rel igiosas. Porsus grandes tratados de teologa contina inspirando, engran parte, toda la doctrina de la Iglesia de Occidente.

    g

    De Jas C onfesiones

    De L a ciudad de Dios

    C A P I T U L O X X I V

    La Vi t a Augus t in i

    En este captulo hemos tomado algunos trozos deVidade san Agustn,escrita por san Posidio. Ellos nos retcon el estilo sencillo y familiar del bigrafo amigonotas ms relevantes de la vida del santo.

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    163/183

    En el primer captulo nos cuenta el nacimiento, lasin y bautismo de Agustn.

    Ex provincia ergo frica, c ivi tate Tagastensi , mero cur ia l ium paren t ibus hones t i s e t chr i s t ian isn i tus e ra t , a l i tusque ac nu t r i tus eorum cura e t d iimpens isque , saecular ibus l i t t e r i s e rudi tus adpr imnibus v ide l ice t d i sc ip l in i s imbutus , quas l ibera les Nam e t g rammat icam pr ius in ( sua) c iv i ta te , e t rcam in Afr icae cap i te , C ar thagine , pos tea docui t .

    C o nsequen t i e t i am t e mpo re t r an s ma r e in u rbe e t a pu d M e d i o l a num , ub i t u n e im pe ra t o r i s V a l emin o r i s c omi t a tu s f ue r a t cons t i t u t u s . I n qua u r bepisc opa tum ad mi nis t r aba t accept i ss imu s Deo, e tr ims v i r i s p raec la r i ss imus sacerdos Ambros ius .in te rea verb i Dei p raed ica tor i s f requent i ss imis in

    d i spu t a t i on i b us ads i s t en s i n pop u lo , i n t en d e ba t s u s a t qu e ad fixus . V e ru m a l i qu a ndo Man i c haeo ruC ar thag inem adule scens fuera t e r ror e sedu c tus , ce te r i s suspens ior adera t , ne qu id ve l p ro ipsa ve li p sam hae r e s im d i c e r e tu r.

    E t p raeveni t Dei l ibera tor i s c lement ia su i saccor per t rac tan t i s , u t cont ra i l lum er rorem inc identso lveren tur quaes t iones , a tque i t a edoc tus sens impaula t im haeres i s i l l a misera t ione d iv ina e ius exexpulsa es t : p ro t inusque in f ide ca tho l ica conf i

    32 8 ANTOLOGADE T E X TO S

    proficiendiin religione eidem amoris ardor innatusest,quo propinquantibus diebus sanctis Paschae, salutisaquam perciperet.Et factumest divina praestanteopi-tulatione,ut per i l lum sanctumac talem aitistitemAm-brosiumet doctrinam salutarem Ecclesiae C atholicaeetdivina perciperet sacramenta(Vita sancti Augustini,1).

    Agustn fundaun monaster io . Poco despus ,el obispoValerio,griegode origeny no muy per i toen la lengua lat ina,le au tor iza para predicaral pueblola palabra divina. Aunque estoiba cont rala c o s t u m b r ede la iglesiadel frica,envis ta de las cual idadesde Agustnmuy pronto h ic ieronlomismo ot ros obispos af r icanos .

    Factusque presbyter monasterium intra ecclesiammox intituit,et cum Dei servis vivere coepit secundummodum et regulamsub sanctis apostolis constitutam.M i id ii ill i

    LA VITA AUGUSTINI 32 9

    Es nombrado obispoen vida de V aler io ,el cual lo quiere

    asociaren el oficio pastoral . Megalio, primadode Numid ialo consagrauna vez que la propues t ade V aleriofue acogidacon alegra, congratulacionesy aplausospor los obisposquepor casual idadse hal lan presentes .

    Ule vero beatu s senex V alerius ceterisex hoc ampliusexsultans,et Deo gratias agensde concesso sibi specialbeneficio, metuere coepit,ut est humanus animus,ne abalia ecclesia, sacerdote privata,ad episcopatum quaereretur, et sibi auferretur:nam et id provenisset, nisihocidem episcopus cognito,ad locum secretumeum transir curasset, atque ocultatuma quaerentibus miniminveniri fecisset. Unde amplius formidans idem bilis senex,et sciensse corporeet aetate infirmissimumegit secretis litteris apud primatem episcoporum ginensem, adlegans imbecillitatem corporissui aetatisque

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    164/183

    Mximeut nemo quidquam propriumin illa societatehaberet ,sed eis essent omina commvmia,et distribuere-tur unicuique sicut opus erat, quodiam ipse prior fece-rat , dum de t ransmarinisad sua remeasset.

    S anctus vero V alerius ordinator eius,ut erat vir piuset Deum timens, exultabatet Deo gratias agebat. Precesquas frequentissime fudisset suas exauditasa Dominofuisse narrabat,ut sibi divinitus homo concederetur talis,qui posset verboDei et doctrina salubri EcclesiamDo-mini aedificare:cui rei se homo natura Graecus, minus-que Latina linguaet litteris instructus, minus utilempervidebat. Fidem presbytero potestatem deditse coramin ecclesia Evangelium praedicandi,ac frequentissimetractandi, contra usum quidemet consuetudinem Africa-narum ecclesiarum. Unde etiam(eum) nonnulli episcopidetrahebant .

    Sed illevir venerabilisac providus,in orientalibusecclesiisid ex more fieri scienset certus,et utilitati ecclesiae consulens, obtrectantiumnon curabat l inguas,dum-modo factitaretura presbytero, quoda se episcopoimplen minime posse cernebat. Unde accensaet ardenslevata super candelabrum lucerna, mnibusqui in domoerant lucebat.Et postea crrenteet volante huiusmodifama, bono praece dente exemplo, acceptaab episcopispo-testate, presbyteri nonnulli coram episcopis populis trac-tare coeperunt(Vita sancti Augustini,5).

    ginensem, adlegans imbecillitatem corporissui aetatisquegravitatem,et obsecransut Hipponensi ecclesiae ordinretur episcopus, quod suae cathedraenon tam succederet,sed consacerdos accederet Augustinus.Et quae optavitet rogavit satagens rescripto impetravit.

    Et postea petitoad visitandumet advenientead ecclesiam Hipponensem tune primate Numidiae Megalmen si episcopo, V alerio antistite , episcopisqui forte tuneaderant,et clericis mnibus Hipponensibus,et universaeplebi inopinatam cunctis suam insinuante voluomnibusque audientibus gratulantibus, atqueid fieriper-ficique ingenti desiderio clamantibus, episcopatumpere contra morem Ecclesiaesuo vvente episcopo presbyter recusabat. Dumque illi fieri solerab mnibussuaderetur, atqueid ignaro transmariniset africanisEcclesiae exemplis provocaretur, compulsus atque

    suecubuit ,et maioris loci ordinationem suscepit.Quodin se postea fierinon debuisse,ut vivo episcoposuo ordinaretur,et dixitet scripsit, propter conciliiuni-versalis vetitum, quodiam ordinatus edidicit :nec quodsibi factum esse doluit, aliis fieri voluit. Undesategit,ut concili is constitueretur episcoporumab ordi-natoribus deber ordinandisvel ordinantis omniumsta-tuta sacerdotumin notitiam esse deferenda, atqueitafactumest. (Vita sancti Augustini,8).

    33 0 ANTOLOGADE TEXTOS

    En este trozo, Posidionos cuentauna de las cualidadesde

    ciertos donatistas, llamadoscircunceliones.Estos estabanrepartidospor todas las regionesdel frica,y en grandescuadrillas sembrabanel pnicopor doquier. Eranmshbilesen el manejodel mandobley de los palosque enla exposicinde la verdad.

    Habeban t e t i am i i dem Do na t i s t a eper suas peneom-nes ecc l e s i a s i naud i t um hom i nu m g e nus p e rv e r s u macvio len tum, ve lu tsub p ro fe s s ione c on t i nen t i u m am b u la ntes , qui Circe l l iones d icebantur.Et e r a n t in i n g en t inum e r o et t u rb i s per omnes fe re Afr icanas reg iones cons t i -tu t i . Qui mal i s imbu t i doc to r i b us au d ac i a s upe rb aett emer i ta te in l ic i ta ,nec su is nec a l ien is a l iquando parce-ban t , con t r aius fasque in caus is in te rcedentes homini -b u s : et nis i oboedissen t , damnis grav iss imiset caed ibu sadf ic iebantur, a rm at i d ivers i s t e l i s, bac cha ntespe r a g r o s

    LA VITA AUGUSTINI 331

    Asistimosa la ltima enfermedadde san Agustn.Al tercer

    mes de asedio,el obispose sinti enfermo.San Posidionarra, comode pasada,dos milagros obradospor Agustn.Se tratade unos energmenosque se ven libres de losmalos espritus,y de un enfermoa quien sanacon la imposicinde las manos.

    Et for te proveni tut una cum e o d e mad mensam con s -t i tu t i ,et inde fabulan tes , nobis d icere t : Nover i t i sme hoct emp ore nos t r ae c a l a mi t a t i sid Deum roga re ,ut aut h a n cc iv i ta temab hos t i bu s c i r cum da t a m l i be r a r e d i gna ra u t si a l iudei videre tur, suos se rvosad pe r f e r e ndam suam

    volunta tem for tes fac ia t ,aut cer teut sese de hoc saecuload se acc ip ia t . Quae i l l e d icens nosque ins t ruens , c e ps cum e o d e met nob i set nos t r i s mn ibus ,et ips i quiin eadem fueran t c iv i ta te ,a s u m m oDeo simil i ter pete-b a m u s .

    Et t t i i l l i b idi i d b i t

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    165/183

    , , p gvi l lasque usquead sanguin is e ffus ionem accedernonm e t u e n t e s .

    S ed du m v e r b u m Dei s edu lo p r aed i c a r e tu r,et cumh is qui oderan t pacem pac is ra t io habere tur, i l l i loquen-

    tem debe l labant g ra t i s .Et q u a m a d v e r s u s e o r u m d o g m aver i tas innotescere t ,qui vo l eban tet poteran t , sese indeve l e r ip iebantvel s u b d u c e b a n t ,et pac i a tque un i ta t iEcc les iaecum su i s qu ibus po t e r a n t c oh a e re b an t . Und eilli sui er ror i s minui congrega t iones v identes , a tqueaug-ment i s Ecc les iae inv identes , accens i exardescebant ,ir ag rav i s s ima ,et in to le rab i les persecut iones un i ta t i Ecc les iae com pact i s fac iebant : ips i sque ca tho l ic s sace rdot ib use t min is t r i s adgress iones d iurnas a tque noc turnas , d i rep-t i onesque r e ru m omnium in f e r e ban t .

    N a m et m u l t o s Dei servos caedib us debi l i t ave runt .Al iqu ibus e t iam ca lcemcum ace to in oc u lo s m i s e r un t ,a l iosque occ iderunt . Unde e t iam su is i idem Donat i s taer ebap t i z a to r e sin od ium ven i e ban t(Vita sancti Augus-tini, 10).

    Et ecce ter t io i l l ius obsidionis mense decubuit b u s , et i l l a u l t ima exerceba tur aegr i tud ine .Nec s u u msane Dominus famulum f ruc tu suae prec is f rauN a m et sibi ipsiet e idem c iv i ta t i quod lacr imos is deposc i t p rec ibus ,in t e mpo re im pe t r av i t . Nov i q uoqueeun-d e m et p r e s b y t e r u met ep i s copum,pro q u i b usd a m ene rg umen i s pa t i e n t i busut o ra r e t r oga t um, eu mqu ein ora-t ione lacr imas fundentem Deum rogasse ,et d a e m o n e sabhom in ibus r ece s s i s s e .

    I t e m q u ead a e g r o t a n t e met l e cto vac a n t em que n dac u m suo aegro to venisse ,et rogavisseut e i d e m m a n u mimp one re t ,quo sanus esse posse t , respondisse ,si a l iqu idin his posset , s ibihoc ut ique pr imi tus praes t i t i s se t :eti l lum d ix isse v i s i ta tumse fuisse s ibiqueper s o m n i u mdic t um e s se : V adead Au g us t i num ep i s c o pum ,ut e idemm a n t u m i m p o n a t ;et sa lvus e r i s . Quoddu m c o mpe r i s s e t ,

    facer non dis tu l i t ,et i l l um in f i rm u m c on t i nu o Dom is a n u msub eodem discedere fec i t(Vita s. Augustini, 29).

    Un grupo de amigosAgustn no ha tenido nunca vocacin de solitario. Se le

    vea siempre cercado de un grupo de amigos. Los nios deTagaste con los cuales jugaba; los estudiantes que encuentra y recibe como camaradas, y tambin sus alumnos deC artago, de Rom a o de Miln. Agustn no confunde nunc ala amistadcon la simplecamaradera.L a amistades unade las cosas que ms cuentan en su vida.

    C uando por primera vez regresa a Tagaste, como jovenprofesor, la muerte de uno de sus amigos fue para l unacontecimiento tan cruel que no pudo resignarse durantemuchas semanas.

    En Miln lo vemos rodeado de amigos, antiguos cama-

    radas y antiguos alumnos que han abandonado el fricapara seguirle. Se han arreglado para buscarse una situacinjunto a Agustn. Como profesores o como magistrados, osimplemente como amigos contentos de vivir a su lado.

    Y es que su amistad no se fundaba tan slo en la simpata humana Todos ellos como Agustn andaban en busca

    C A P I T U L O X XV

    L os Dilogos de C asiciaco

    V amos a recoger aqu algunos textos de los llaDilogosde Casiciaco:Soliloquios, De la vida felizyCoritralos acadmicos.Aunque de un fondo eminentemente sfico, los textos agustinianos nos hacen gustar lazas de su estilo.

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    166/183

    pata humana. Todos ellos como Agustn andaban en buscade la verdad. Todos ellos eran peregrinos de la inteligencia.Todos haban iniciado un vagabundeo espiritual por todoslos caminos, ms o menos acertados, ms o menos razonables. Pero todos ellos se sentan devorados por el mismodeseo: encontrar la tierra prometida de la verdad.

    Y cuando Agustn, su amigo y capitn del grupo, haencontrado la verdad en el momento dramtico de la visitade Ponticiano, el verano del 386, los unos despus de losotros han alcanzado con l el campo de laciudad de Dios.Los unos, los que han desaparecido prematuramente de susfamilias, han muerto con la esperanza de los cristianos.Los dems han entrado con l en la comunidad de Tagaste.

    C uando, consagrado obispo, su comunidad va creciendo,llegan otros novicios que seguirn aumentando el grupo delos amigos. Con la edad, con los honores, con el tiempo, nocambia el carcter de Agustn. Sigue repartiendo simpatapor doquier. Dios no cambia el carcter de sus santos, losrenueva tan slo, como los sarmientos de la vid. Los purifica y les infunde un soplo divino...

    Dios que ha escogido a Agustn para obispo de Hipona,elige en la comunidad de sus monjes y de sus amigos a losque han de ocupar otras sedes en frica: Alipio en Tagaste,Evodio en Uzalis, Severo en Milevi, Profu turo en C irta,Posidio en C alama, Urbano en Sicca, Peregrino en Thenae,Bonifacio en C ataqua.

    El comienzo de los soliloquios constituye una plegSeor en que Agustn deja escapar los acentos mdos de su corazn.

    3. Te invoco, Deus V eri tas , in quo et a qu o equem sunt quae vera sunt omnia . Deus , Sapien tquo e t a quo e t per quem sapiunt quae sap iunt Deus vera e t su mm a V i ta , in quo e t a quo e t per v ivunt quae ver summeque v ivunt omnia . Deus , tudo , in quo e t a quo e t per quem bea ta sunt bea ta sunt omnia . Deus , Bonum e t Pulchrum, in a quo e t per quem bona e t pu lchra sunt quae bopulchra sunt omnia . Deus , in te l l ig ib i l i s Lux , in qa quo et per quem intel l igibi l i ter lucent quae intel lt e r lucent omnia . Deus , cu ius regnum es t to tus m

    q uem s ensu s i gno r a t .Deus, de cuius regno lex et iam in is ta regna dbi tur. Deus , a quo ever t i cadere , in quem conver t i gere , in quo manere , cons is te re es t . Deus , a quoemor i , in quem red i r rev iv iscere , in quo habi ta te es t . Deus , quem nemo ami t t i t , n i s i deceptus , quemo quaer i t , n i s i admoni tus : quem nemo inveni tpurga tus . Deus , quem re l inquere , hoc es t quod pq uem ad t e nde re hoc e s t quod amare : quem v ide rest quod habere. Deus, cui nos f ides exci tat , spes

    334 ANTOLOGA DE TEXTOS

    caritas iungit. Deus, per quem vincimus inimicum, te de-precor.Deus, per quem accepimus ne omnino periremus.Deus, a quo admonemur ut vigilemus. Deus, per quema malis bona separamus. Deus, per quem mala fugimuset bona sequimur. Deus, per quem non cedimus adver-sitatibus. Deus, per quem bene servimus et bene domi-namur. Deus per quem discimus aliena esse quae aliquan-do nostra, et nostra esse quae aliquando aliena pu-tabamus.

    Deus, per quem malorum escis atque illecebris non

    haeremus. Deus, per quem nos res minutae non minuunt.Deus, per quem melius nostrum deteriori subiectum nonest. Deus, per quem mors absorbetur in victoriam. Deus,qui nos converts. Deus, qui nos eo quod non est exuis,et eo quod est induis. Deus, qui nos exaudibiles facis.Deus qui nos munis

    LOS DILOGOS DE CASICIACO 335

    et noctis, per menses ncrementis decrementisque

    bus,per annos veris, aestatis, autumni et hyemis susionibus, per lustra perfectione cursus solaris, pernos orbes recursu in ortus suos siderum, magnam constantiam quantum sensibilis materia patitur, trum ordinibus replicationibusque custodit .

    Deus, cuius legibus in aevo stantibus, motus insrerum mutabilium perturbatus esse non sinitur, fque cireumeuntium saeculorum semper ad simili tustabilitatis revocatur: cuius legibus arbitrium aliberum est, bonisque praemia et malis poenae, fixomnia, necessitatibus distributae sunt. Deus, a qunant usque ad nos omnia bona, a quo coercentur aomnia mala. Deus, supra quem nihil, extra quem sine quo nihil est.

    Deus sub quo totum est, in quo totum est, cumtotum est. Qui fecisti hominem ad imaginem tuam

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    167/183

    Deus, qui nos munis.Deus, qui nos in omnem veritatem inducis. Deus, qui

    nobis omnia bona loqueris, nec insanos facis, nec a quo-quam fieri sinis. Deus, qui nos revocas in viam. Deus,qui nos deducis ad ianuam. Deus, qui facis ut pulsantibusaperiatur. Deus, qui nobis das panem viate. Deus, perquem sit imus potum, quo hausto nunquam sit iamus.Deus,qui arguis saeculum de peccato, de iustitia et deiudicio.

    Deus, per quem nos non movent qui minime credunt.Deus, per quem improbamus eorum errorem, qui anima-rum merita nulla esse aput te putant. Deus per quemnon servimus infirmis et egenis elementis. Deus, qui nospurgas, et ad divina praeparas praemia, adveni mihi pro-pitius tu.

    4. Quidquid a me dictum est, unus Deus tu. Tu venimihi in auxilium, una, aeterna vera substantia, ubi nulladiscrepantia, nulla confusio, nulla transitio, nulla indi-gentia, nulla mors. Ubi summa concordia, summa eviden-tia, summa constantia, summa plenitudo, summa vita.Ubi nihil deest, nihil redundat. Ubi qui gignit et quemgignit unum est.

    Deus, cui serviunt omnia quae serviunt, cui optempe-rat om nis bona anima. C uius legibus rotantu r poli , cursussuos sidera peragunt, sol exercet diem, luna temperatnoctem: omnisque mundus per dies vicissitudine lucis

    Q gqui se ipse novit, agnoscit. Exaudi, exaudi, exaudDeus meus, Domine meus, Rex meus, Pater meus,mea, Spes mea, Res mea, Honor meus, Domus metria mea, S alus mea, Lux mea, V ita mea. Exaudi, exaudi me more illo tuo paucis notissimo.

    5. Iam te solum amo, te solum sequor, te soquaero, tibi soli servir paratus sum, quia tu solusdominaris tui iuris esse cupio. Iube, quaeso, atqupera quidquid vis; sed sana et aperi aures meas, qvoces tuas audiam. Sana et aperi oculos meos, qnutus tuos videam. Expelle a me insamiam, ut reccam te. Dic mihi qua adtendam, ut adspiciam te, enia me spero quae iusseris esse facturum. Recipefugitivum tuum, Domine clementissime Pater, iasatis poenas dederim; satis inimicis tuis, quos sub

    bus habes, servierim; satis fuerim fallaciarum ludiAccipe me ab istis fugientem famulum tuum, quia me, quando a te fugiebam, acceperunt alienum. mihi redeundum esse sentio.

    Pateat mihi pulsanti ianua tua. Quomodo ad teveniatur doce me. Nihil aliud habeo quam volunNihil aliud scio nisi fluxa et caduca spernenda esseet aeterna requirenda. Hoc faci, Pater, quia hoc novi; sed unde ad te perveniatur ignoro. Tu mihigere, tu ostende, tu viaticum praebe. Si fide te inv

    336 ANTOLOGA DE TEXTOS

    qui ad te fugiunt, fidem da: si virtute, virtutem: si scien-tia, scientiam. Auge in me fidem, auge spem, auge cari-tatem. O admiranda et singularis bonitas tua!

    6. Ad te amb io; et, quibu s rebus ad te amb iatur, a terursum peto. Tu enim si deseris, peritur: sed non de-seris,quia tu es summum bonum, quod nemo recte quae-sivit et minime invenit. Omnis autem recte quaesivitquem tu recte quaerere fecisti. Fac me, Pater, quaererete : vindica me ab errore. Quaerenti te mihi nihil aliudpro te occurrat. Si nihil aliud desidero quam te, inve-niam te iam quaeso, Pater. Si autem est in me superfluialicuius appetitio, tu ipse me munda et fac idoneum advidendum te.

    C eterum de salute huius mortalis corporis mei, quam-diu nescio quid mihi ex eo utile sit, vel eis quos diligo,tibi aliud committo. Pater sapientissime atque optime,

    d d d i d b T

    LOS DILOGOS DE CASICIACO

    erectior, illam caliginem dispuli mihique persuastibus potius quam iubentibus esse credendum, inhomines quibus lux quae oculis cernitur inter sudivina colenda videretur.

    Non assentiebar, sed putabam eos magnum tegere illis involucris, quod essent aliquando aAt ubi discussos eos evasi, mxime traiecto istdiu gubernacula mea repugnantia mnibus ventisdiis fluctibus Academici tenuerunt. Deinde venitrras ; hic septentrionem cui me crederem didicimadverti enim et saepe in sacerdotis nostri, et alin sermonibus tuis, cum de Deo cogitaretur, nihil corporis esse cogitandum, eque cum de anima: est unum in rebus proximum Deo.

    Sed ne in philosophiae gremium celeriter advfateor, uxoris honorisque illecebra detinebar, ut cuessem consecutus, tum demum me, quod paucis

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    168/183

    et pro eo quod ad tempus admonueris deprecabor. Tan-tum o ro excellentissimam clementiam tuam u t me pen itusad te convertas, nihilque mihi repugnare facias tendentiad te; iubeasque me, dum hoc ipsum corpus ago atqueporto,purum, magnanimum, iustum, prudentemque esse,

    perfectumque amatorem perceptoremque sapientiae tuae,et dignum habitatione, atque habitatorem beatissimi reg-ni tui: Amen. Amen(Soliloquia,I 1, 3-6).

    El captulo primero de este dilogo es la dedicatoria dell ibro a Teodoro. Ah le muestra Agustn las tempestadesde que se libr al refug iarse en el pu ert o de la filosofacrist iana. Da cuenta, asimismo, de la ocasin de la disputao debate en torno a la vida fel iz.

    4. Quae cum ita sint, accipe, mi Theodore (namquead id quod desidero, te unum intueor teque aptissimum

    semper admiror) accipe, inquam, et quod illorum triumgenus hominum me tibi dederit et quo loco mihi essevidear et abs te cuiusmodi auxilium certus expectem. Egoab usque undevigesimo anno aetatis meae, postquam inschola rhetoris illum librum C iceronis, quiHortensiusvocatur, accepi, tanto amore philosophie succensus sum,ut statim ad eam me transferre meditarer. Sed equemihi nebulae defuerunt, quibus confunderetur cursusmeus,et diu, fateor, quibus in errorem ducebar, labentiain oceanum astra suspexi. Nam et superstitio quaedampuerilis me ab ipsa inquisitione terrebat, et ubi factus

    essem consecutus, tum demum me, quod paucis simis licuit, totis velis omnibusque remis in illumraperem ibique conquiescerem. Lectis autem Ppaucissimis libris, cuius te esse studiosissimum collataque cum eis, quantum potui, etiam illorumritate qui divina mysteria tradiderunt, sic exarsi, nes illas vellem anchoras rumpere, nisi me nonnuhominum existimatio commoveret.

    Quid ergo restabat aliud, nisi ut immoranti mperfluis tempestas quae putabatur adversa succuItaque tantus me arripuit pectoris dolor, ut illius sionis onus sustinere non valens, qua mihi veliffortasse ad Sirenas, abiicerem omnia et optatae tlitati vel quassatam navem fissamque perducerem

    5. Ergo vides in qua philosophia quasi in porvigem. Sed etiam ipse late patet, eiusque magquamvis iam minus periculosum, non tamen pexcludit errorem. Nam cui parti terrae, quae pruna beata est , me admoveam atque contingam, pignoro. Quid enim solidum tenui, cui adhuc de quaestio nutat et fluctuat? Quare obsecro te per vtuam, per humanitatem, per animarum inter se vinatque comercium, ut dexteram porrigas, hoc auteut me ames, et a me vicissim te amari credas charhaberi. Quod si impetravero, ad ipsam beatam vitate iam haerere praesumo, parvo conatu facillime ac

    338 ANTOLOGA DE TEXTOS

    Quid autem agam, quove modo ad istum portum ne-cessarios meos congregem ut cognoscas et ex eo animummeum (eque enim alia signa invenio quibus me osten-dam) ut plenius intelligas, initium disputationum mea-rum, quod mihi videtur religiosius evasisse, atque tuotitulo dignius, ad te scribendum putavi et ipso tuo nomine dedicandum. Aptissime sane; nam de beata vitaquaesivimus inter nos, nihilque aliud video quod magisDei donum vocandum sit . Eloquentia tua terri tus nonsum; quidquid enim amo, quamvis non assequar, t imerenon possum: fortunae vero sublimitatem multo minus.

    Apud te enim ver, quamvis sit magna, secunda est; namquibus dominatur eosdem ipsos secundos facit. Sed iamquid afferam, quaeso te, attende.

    6. Id ibus nove mb ris mih i natalis dies erat : post tamtenue prndium, ut ab eo nihil ingeniorum impediretur,

    i i l d ill di d idi i

    LOS DTAT.OGOS DE CASICIACO 339

    haerentem, neququam sapientiae portus accipieque adversante fortunae flatu, eque secundanveatur; nisi eo illum fortuna ipsa vel secunda, veadversa perducat: nihil pro te nobis aliud quamrestant, quibus ab illo cui haec curae sunt Deo, sumus, impetremus ut te tibi reddat (ita enim facdet et nobis) sinatque mentem illam tuam, quaerationem iamdiu parturit , aliquando in auras veratatis emerger.

    Etenim fortasse quae vulgo fortuna nominatur, to quodam ordine regitur; nihilque aliud in rebus

    vocamus, nisi cuius ratio et causa secreta est: nseu commodi seu incommidi contingit in parte, quconveniat et congruat universo. Quam sententiamrimarum doctrinarum oraculis editam, remotamqgissime ab intellectu profanorum, se demonstrveris amatoribus suis, ad quam te invito, philo

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    169/183

    omnes qui simul non modo illo die, sed quotidie conviva-bamur, in balneas ad consedendum vocavi; nam is tem-pori aptus locus secretusque occurrerat. Erant autem(non enim vereor eos singulari benignitati tuae notosinterim nominibus facer) in primis nostra mater, cuius

    meriti credo esse omne quod vivo, Navigius, frater meus,Trygetius et L icentius, cives et discipuli mei; nec Las-tidianum et Rusticum consobrinos meos, quamvis nullumvel gram ma ticum passi sint, deese volui, ipsumque eorumsensum communem, ad rem quam moliebar, necesariumputavi. Erat etiam nobiscum aetate minimus omnium, sedcuius ingenitum, si amore non fallor, magnum quiddampollicetur, Adeodatus, filius meus. Quibus attentis, siccoepi(De beata vita,1, 4-6).

    El trozo que copiamos es el principio de este dilogo. Agus

    tn escribe esta dedicatoria a su amigo y mecenas Roma-niano, al que tanto deba en su formacin.

    1. O utinam , Rom aniane, hominem sibi aptum itavicissim virtus fortunae repugnanti possent auferre, utab ea sibi auferri neminem patitur! iam tibi profectoiniecisset manum, suique iuris te esse proclamans, et inbonorum certissimorum possessionem traducens, ne pros-peris quidem casibus servir permitteret . Sed quoniamita comparatum est, sive pro merit is nostris, sive pronecessitate naturae ut divinum animum mortalibus in-

    veris amatoribus suis, ad quam te invito, philopollicetur. Quamobrem, cum tibi tuo animo indignta accidunt, ne te ipse contemnas.

    Nam si divina providentia pertenditur usque aquod minime dubitandum est; mihi crede, sic agi oportet ut agitur. Nam cum tanta, quamtam admiror, ndole tua, ad ineunte adolescentia adhfirmo rationis atque lapsante vestigio humanamerrorum omnium plenissimam ingredereris, exccircumfluentia divitiarum, quae illam aetatem atqmum, quae pulchra et honesta videbantur avide tem, illecebrosis coeperant absorbere gurgitibus, nte fortunae illi flatus, qui putantur adversi, erippene mergentem.

    2. An vero si edentem te muera ursorum etquam ibi antea visa spectacula civibus nostris, thplausus semper prosperrimus accepisset; si stuhominum, quorum immensa turba est, conflatis sentientibus vocibus ferris ad caelum: si nemauderet esse inimicus; si municipales tabulae te nlum civium, sed etiam vicinorum patronum aererent; collocarentur statuae, influerent honores, atur etiam potestates, quae municipalem habitumcrescerent: conviviis quotidianis mensae opimaerentur; quod cuique esset necesse, quod cuiusquedeliciae stirent, indubitanter peteret, indubitanter

    340 ANTOLOGA DE TEXTOS

    r e t , mu l t a e t iam non pe t en t i bus f u n da ren t u r ; r e sq u e i p sa

    fam il iar is indige nter a tuis f ideli terque ad m ini stra ta , ido-neam se t an t i s s um p t ibu s pa r a t am qu e p r a ebe re t : t u in -te rea v iveres in aed i f ic iorum exquis i t i s s imis mol ibus , inn i tore ba lnearum, in tesser i s quas hones tas non respui t ,in venat ibus, in convivi is , in ore cl ient ium, in ore civium,in o r e den ique popu lo rum h uman i s s imu s , l i b e r a l i s s i mus ,mundiss imus , for tuna t i ss imus , u t fu i s t i , i ac ta re r i s : qu is -quam t ib i , Romaniane , bea tae a l te r ius v i tae , quae so labea t a e s t , qu i squam, quaeso , men t i on e m f ace r a ude re t ?Quisquam t ib i persuadere posse t , non so lum te fe l icemnon esse , sed eo mxime miserum, quo t ib i min ime v ide-r e r i s ? Nu nc ve r o q ua m t e b r ev i t e r ad m one nd u m to t e ttan ta , quae per tu l i s t i adversa fecerunt? Non en im t ib ia l ien is exempl i s persuadendum es t quam f luxa e t f rag i -l i a , e t p lena ca lami ta tum s in t omnia , quae bona mor ta lespu tan t ; cum i ta ex a l iqua pa r te bene exper tu s s i s , u t ext e ca t e r i s pe r suade re pos s imus

    C A P I T U L O X X VI

    L a s C o n f e s i o n e s

    Todo este captulo lo dedicamos a los libros V IIde lasConfesiones.Asistimos a la descripcin de las enas ms ntimas de Agustn antes de su conversinPonticiano narra a Agustn la repentina conversin

    fi i l i i l

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    170/183

    t e c a t e r i s pe r suade re pos s imus .

    3. I l lud e rgo , i l lud tuum, quo semper decora e t hones ta des ideras t i ; quo te l ibera lem magis quam div i temesse ma lu i s t i ; qu o nu mq ua m c on cu p i s t i e s s e p o t en t i o rqua m iu s t io r, nu nqu am adve r s i t a t ibu s im prob i t a t i bu s qu ecess i s t i : i l lud ipsum, inquam, quod in te d iv inum nesc ioquo v i tae hu ius somno ve te rnoque sopi tum es t , var i i s i l l i sdur i sque iac ta t ion ibus secre ta provident ia exc i ta re de-crev i t .

    Evig i la , ev ig i la , o ro te ; mul tum, mih i c rede , g ra tu la -be r i s quod pene nu l l i s p ro spe r i t a t i b us q u ib u s t e n en t u rincaut i , mundi hu ius t ib i dona b landi t ia sun t : quae meip-sum capere mol iebantur quot id ie i s ta can tan tem, n i s i mepec tor i s do lor ventosam profess ionem abi icere e t in ph i -losophiae gremium confugere coegisse t .

    I p sa me nunc i n o t i o , qu od v e hemen te r o p t av i mus ,nut r i t ac fove t : ipsa me peni tus ab i l l a supers t i t ione , inquam t e mecum p raec ip i t em de d e r a m , l i b e r a v i t . I p sa en i mdoce t , e t ver doce t n ih i l omnino co lendum esse , to tum-que con t emn i opo r t e r e qu idqu id mo r t a l i b us oc u l i s c e r-n i tu r, qu idquid u l lus sensus a t t ing i t . Ipsa ver i ss imum e ts ec r e t i s s im um Deum pe r sp i cu e s e d e m ons t r a t u r am p ro -mi t t i t , e t i am iamque quas i per luc idas nubes os ten ta red igna tu r(Contra acadmicosI 1, 1-3).

    oficiales imperiales.

    Et de v inculo qu idem des ider i i concubi tus , quo s imo tenebar, e t saecula r ium negot iorum serv i tu te

    ma dm o d um m e exem er i s , na r r a b o e t c o n f it ebo r ntuo , Domin e , ad iu to r m e us e t r edemp t o r meus . Agsl i ta c rescente anxie tud ine e t quot id ie susp i rabamF r e quen t abam Ecc l e s i am tuam , quan tum vacaba t neg o t i i s , s ub quo ru m ponde re g emeb a m.

    Mecum era t Alypius , o t iosus ab opere iu r i sper ipos t adsess ionem te r t iam, exspec tans qu ibus i t e rumsi lia vend ere t : s icu t ego ven deb am dicend i facu l ta tqua docendo praes ta r i po tes t . Nebr id ius au tem amno s t r a e c e s s e r a t , u t om n i u m nos t rum f am i l i a r i s s imrecundo Medio lanens i e t c iv i e t g rammat ico subdvehementer des ideran t i e t fami l ia r i ta t i s iu re f lag i tanumero nos t ro f ide le ad iu tor ium, quo ind igeba t No n i t aque Neb r id ium cup id i t a s com mod orum eo m aio ra en im poss et , si vel let de l i t ter is age re: sed ben e vo l en t i a e pe t i t i on e m nos t r am con t emne r e n o lucus du lc i ss imus e t mi t i s s imus .

    Agebat au tem i l lud prudent i ss ime, cavens innotp e r s on i s s e c un dum h oc s aecu lum ma io r ib u s , dev i te i s omnes inquie tud inem animi , quem voleba t hab

    342 ANTOLOGADE TEXTOS

    berumet quam multis posset horis feriatumad quaeren-dum aliquid,vel legendum,vel audiendumde sapientia.Quodam igiturdie, non recol causamqua erat absensNebridius,cum eccead nos domum venitad me et Aly-pium Pontitianus qudam, civis nosterin quantum Afer,praeclarein palatio militans. Nescio quida nobis volebat.Et consedimusut colloqueremur.Et forte supra mensamlusoriam, quae antenos erat, attendit codicem; tulit,aperuit, invenit Apostolum Paulum inopinate sane; puta-verat enim aliquidde libris quorum professiome conte-rebat. Tum vero arridens meque intuens gratulatoriemiratusest, quod eas et solas prae oculis meis litterasrepente comperisset. Christianus quippeet fidelis erat,et saepe tibiDeo nostro prosternebaturin ecclesia,cre-bris et diuturnis orationibus.

    Cui ergocum indicassem illisme Scripturis curammaximam impender, ortusest sermo ipso narrantedeA i A i h i lll

    LAS CONFESIONES 343

    mirar i et accendi,et inter legendum miditari arrip

    talem vitam,et relicta militia saeculari servir tibi. autemex eis quos dicunt agentesin rebus.Tune sbito repletus amore sanctoet sobrio pudore

    iratus sibi coniecit oculosin amicumet ait illi: Dic,quaesote, mnibus istis laboribus nostrisquo ambimuspervenire? Quid quaerimus? Cuiusrei causa militamusMaiorne esse poterit spes nostrain palatio, quamut ami-ci Imperatoris simus?Et ibi, quidnon frage plenumqupericulis?Et per quod pericula perveniturad grandiuspericulum?Et quam diu istud erit? Amicus autemDei,si voluero, ecce nunc fio.

    Dixithoc, et turbidus parturit ione novae vitae, rdit oculos paginis,et legebatet mutabatur intus ,ubi tuvidebas,et exuebatur mundo mens eius,ut mox apparui t .Namquedum legitet volvit fluctus cordissui, infremuitaliquandoet discrevit decrevitque meliora; iamque

    it i Eg i b i b ill t t

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    171/183

    Antonio Aegyptio monacho, cuius nomen excellentercla-rebat apud servos tuos,nos autem usquein i l lam horamlatebat. Quod illeubi comperit , immoratusest in eo sermone, insinuans tantum virum ignorantibuset admiranseandem nostram ignorantiam. Stupebamus autem audien-te s tam recenti memoriaet prope nostris temporibustestatissima mirabiliatua, in fide rectaet catholica Ecclesia. Omnes mirabamuret nos quia tam magna erant,etille quia inaudita nobis erant.

    Inde sermo eius devolutusest ad monaster iorumgre-ge s et mores suaveolentiae tuaeet ubera deserta eremi,quorumnos nihil sciebamus.Et erat monasteriumMe-diolani plenum bonis fratribus, extra urbis moenia,subAmbrosio nutritore,et non noveramus. Pertendebat i l le,et loquebatur adhuc,et nos intenti tacebamus.

    Unde inciditut diceret nescio quandose et tres alioscontubernales suos, nimirum apud Treveros,cum Impe-rato r promeridiano C ircensium spectaculo teneretur, exis-se deambulatumin hortos muris contiguos: atque illic,ut forte combinati spatiabantur, unum secum seorsum,et alios dos itidem seorsum pariterque digressos,sedillos vagabundos irruissein quandam casam,ubi habi-tabant quidam servitui spiri tu pauperes, qualiumestregnum caelorum;et invenisseibi codicemin quo scrip-ta erat vita Antonii. Quam legere coepit unus eorumet

    ait amicosuo: Egoiam abrupime ab illa spe nostraetDeo servir statuiet hoc ex hora hac, in hoc loco adgre-dior: te si piget imitari , noli adversan.

    Respondit ille adhaererese socium tantae mercedtantaeque milit iae.Et amboiam tui, aedificabant turrisumptu idneo, reliquendi omniasua et sequendite. TunePontit ianuset qui cum eo per alias horti partes deabulabant quaerenteseos, deveneruntin eundem locumet invenientes admonueruntut redirent, quodiam de-clinasset dies.

    At illi narrato plcitoet propositosuo, quoque modoin eis talis voluntas orta esset atque firmata, petne sibi molesti essent,si adiungi recusarent. Ist i aunihilo mutatia pristinis, fleveruntse tamen,ut dicebat;atque illispie congratulati sunt,et commendaveruntseorationibus eorum,et trahentescor in trra, abieruntinpalatium. Illi autem affigentescor celo, manseruntincasa.Et ambo habebant sponsas, quae posteaquahocaudierunt, dicaverunt etiam ipsae virginitatem ti(ConfesionesV I I I6, 13-15).

    Seva a dar la batalla decisiva, previaa la conversindesan Agustn.Es uno de los trozosms hermososy descriptivosde los sentimientosms ntimosdel santo.

    Sic aegrotabamet excruciabar, aecusans memetip

    344 ANTOLOGADE T E X TO S

    slito acerbius nimisac volvenset versansme in vinculomeo, doee abrumperetur totum,quo iam exiguo tene-bar, sed tenebar tamen.Et instabastu in oceultis meis,Domine, severa misericordia flagella ingeminans timoriset pudoris,ne rursus cessaremet non abrumperetur idip-sum exiguumet tenue, quod remanserat,et revalescereti terumet me robustius alligaret.

    Dicebam enim apudme intus: Ecce modo fat, modofiat; etcum verbo iam ibam in placitum.Iam penefaciebamet non faciebam;nec relabebar tamenin prstina, sed de prximo stabamet respirabam.Et i terumconabar,et paulo minusibi eram,et paulo minusiamiamque att ingebam,nec tenebam, haesitans mor mortiet vitae vivere: plusquein me valebat deterius insolitum,quam melius insolitum. Punctumque ipsum temporis,quo aliud futurus eram, quanto propius admovebatur,tanto ampliorem incutiebat horrorem:sed non recutiebatretro nec avertebatsed suspendebat

    LAS CONFESIONES 345

    mnibus ipsa continentia neququam steril is ,sed fecunda mater filiorum gaudiorum,de mari tote, Domine.Et irridebatme irrisione exhortatoria quasi deceret:Tunon poteris, quod istiet istae?An vero istiet istae insemetipsis possuntac non in Domino suo? DominusDeus eorumme dediteis. Quid in te stas et non stas?Proice te in eum; noli metuere:non se subtrahet,utcadas. Proicete securus: excipietct sanabitte.

    Et erubescebam nimis, quia i l larum nugarum madhuc audiebamet cunctabundus pendebam.Et rursusilla, quasi diceret: Obsurdesce adversus immundmembratua super terram,ut mortificentur. Narrant tibdelectationes,sed non sicutlex DominiDei tui. Ista controversiain corde meo, non nisi de me ipso adversusmeipsum.At Alypius adfixus laterimeo, inusitati motusmei exitum tacitus opperiebatur(Confes.V I I I11, 25-27).

    Han abandonadoya la quintade Casiciaco para regresa

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    172/183

    retro,nec avertebat,sed suspendebat.Retinebantme nugae nugarum,et vanitates vanita-

    tum, antiquae amicae meae,et suecutiebant vestem meamcarneam,et subm urm uraba nt: Dimittisne nos?et a momento istonon erimus tecum ultrain aeternum?Et amomento istonon tibi licebithoc et illud ultrain aeternum?Et quae suggerebantin eo quod dixi hocet illud,quae suggerebant, Deus meus? Avertatab anima servitui misericordiatua! Quas sordes suggerebant quaede-decora!

    Et audiebameas iam longe minus quam dimidius;non tanquam libere contradicentes eundoin obviam,sedveluta dorso mussitantes,et discendentem quasi furtimvellicantes,ut respicerem. Retardabant tamenme cunc-tantem abripere atque excutereab eis et transilirequo

    vocabar,cum diceret mihi consuetudo violenta: Putasnesine istis poteris vivere?Sed iam tepidissimehoc di-cebat.

    Aperiebatur enimab ea parte, quae intenderam faciemet quo transir trepidabam, casta dignitas continentiae,serenaet non dissolute hilaris, honeste blandiensut ve-nirem eque dubitarem,et extendensad me suscipiendumet amplectendum pias manus, plenas gregibus bonorumexemplorum.Ibi tot pueriet puellae;ibi iuventus multaet omnis aetaset graves viduaeet virgines anuset in

    Han abandonadoya la quintade Casiciaco para regresaa Miln, dondevan a ser bautizados Agustn, Alipioy Adeo-dato.Agustnnos ofreceun tiernoy pdico elogiodel mozuelohijo de su pecado,como llamaa Adeodatocon humildad.

    Inde ,ubi tempus advenit ,quo me nomen dar opor-teret , relicto rure, Mediolanum remeavimus. PlacetAlypio renasciin te mecum,iam induto humilitate sacramentis tuis congruaet fortissimo domitori corporis,us-que ad Italicum solum glaciale nudo pede obtereninslito ausu. Adiuximus etiam nobis puerum Atum, ex me natum carnaliterde peccatomeo. Tu benefeceraseum. Annorum erat fere quindecimet ingeniopraeveniebat multos graveset doctos viros.

    Mueratua tibi confteor, Domine Deus meus, c

    tor omniumet multum potens reformare nostra demia.Nam ego in illo puero praeter delictum nihil habam. Quod enim enutriebara nobisin disciplinatua, tuinspiraveras nobis, nullus alius. Mueratua tibi confteor. Est liber noster,qui inscribiturDe Magistro; ipseibi mecum loquitur.Tu seis illius esse sensa omnia quinserunturibi ex persona collocutorismei, cum essetin annis sedecim. Multa eius alia mirabiliora exsum; horrori mihi erat illud ingenium.Et quis praeterte talium miraculorum opifex? Citode trra abstulisti

    346 ANTOLOGA DE TEXTOS

    vitam eius; et securior eum recordor, non timens quic-

    quam puerit iae, nec adolescentiae, nec omnino homi-ni illi.Sociavimus eum coaevum nobis in gratia tua, edu-

    candum in disciplina tua: et baptizati sumus, et fugit anobis sollicitudo vtae praeteritae. Nec satiabar illis diebusdulcedine mirabili considerare altitudinem consilii tuisuper salutem generis humani. Quantum flevi in hymniset canticis tuis, suave sonantis Ecclesiae tuae vocibuscommotus acriter! Voces i l lae influebant auribus meiset eliquebatur vertas tua in cor meum et ex ea aestuabataffectus pietatis et currebant lacrimae et bene mihi erateum eis(ConfessionesIX 6, 14).

    Descripcin del famoso xtasis de Ostia. Han llegado yaa Ostia Tiberina y esperan la ocasin de un barco parahacerse a la vela rumbo al frica. All, sobre el Tber, acodados en la ventana de casa donde se hospedan, madre e

    LAS CONFESIONES 347

    Et adhuc ascendebamus interius cogitando et l

    do et mirando opera tua. Et venimus ad mentes et transcendimus eas, ut att ingeremus regionem tis indeficientis, ubi pascis Israel in aeternum vpbulo, et ubi vita sapientia est, per quem fiuntista et quae fuerunt et quae futura sunt. Et ipsa nsed sic est, ut fuit, et sic erit semper; quin potiuet futurum esse, non est in ea, sed esse solum qaeterna est. Nam fuisse et futurum esse non estnum. Et dum loquimur et inhiamus il l i , att igimmodice toto ictu cordis et suspiravimus et reliquireligatas primitias spiritus et remeavimus ad stroris nostri, ubi verbum et incipitur et finitur. Esimile V erbo tuo Domino nostro, in se perm anevetustate atque innovanti omnia?

    Dicebamus ergo: Si cui sileat tumultus carnis, phantasiae terrae et aquarum et aeris, sileant et i ibi i il t t t t

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    173/183

    p ,hijo son testigos de dulces experiencias msticas. Diramosque dos almas vuelan al cielo.

    Impendente autem die, quo ex hac vita erat exitura,quem diem tu noveras ignorantibus nobis, provenerat, utcredo, procurante te oceultis tuis modis, ut ego et ipsasoli staremus incumbentes ad quamdam fenestram, undehortus intra domum quae nos habebat prospectabatur,illie apud Ostia Tiberina ubi remoti a turbis, post longiit ineris laborem, instaurabamus nos navigationi.

    C olloquebamu r ergo soli valde dulciter, et prae teritaobliviscentes in ea quae ante sunt extenti, quaerebamusnter nos apud praesentem veritatem, quod tu es, qualisfutura esset vita aeterna sanctorum, quam nec oculusvidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. Sed

    inhiabamus ore cordis in superna fluenta fontis tui, fon-tis vitae, qui est apud te, ut inde pro captu nostro asper-si , quoquo modo rem tantam cogitaremus. Cumque adeum finem sermo perduceretur, ut carnalium sensuumdelectatio quantalibet, in quantalibet luce corprea, praeillius vitae iucunditate, non comparatione, sed nec com-memoratione quidem digna videretur: erigentes nos ar-dentiore affectu in idipsum, perambulavimus gradatimcuneta corporalia, et ipsum caelum, unde sol et luna etstellae lucent super terram.

    ipsa sibi anima sileat, et transeat se non se cogsileant omnia et imaginariae revelationes, omniset omne signum et quidquid transeundo fit, si cuomnino; quoniam si quis audiat, dicunt haec Non ipsa nos fecimus, sed fecit nos qui manet inum: his dictis, si iam taceant, quoniam erexerunin eum qui fecit ea, et loquatur ipse solus, non sed per seipsum, ut audiamus verbum eius, non guam carnis, eque per vocem angeli, nec per snubis, nec per aenigma similitudinis, sed ipsumin his amamus ipsum sine his audiamus.

    Sicut nunc extendimus nos et rpida cogitationgimus aeternam sapientiam super omnia manencontinuetur hoc et subtrabantur aliae visiones loparis generis, et haec una rapiat et absorbeat et r

    in interiora gaudia spectatorem suum: ut talis spiterna vita, quale fuit hoc momentum intellegentsuspiravimus: nonne hoc est , Intra in gaudium tui? Et istud quando? An eum omnes resurgemnon omnes immutabimur?

    Dicebamus talia, et si non isto modo et his tamen, Domine, tu seis, quod illo die eum talia lmur, et mundus iste nobis inter verba vilesceret enibus delectationibus suis, tune ait illa: Fili, qad me attinet, nulla re iam delector in hac vita

    348 ANTOLOGA DE TEXTOS

    hic fac iam adhuc e t cur h ic s im nesc io , i am consumpta

    spe hu ius saecul i . Unum era t p ropter quod in hac v i taa l i quan tum imm ora r i cup i ebam : u t t e ch r i s t i anu m ca t ho -l i cum v ide r em, p r i u squam m or e r e r. C u mul a t i u s h oc m ih iDeus praes t i t i t , u t t e e t iam contempta fe l ic ta te te r rena ,se rvum e ius v ideam. Quid h ic fac i?(Confessiones I X10 , 23-26).

    En el penltimo captulo del libro IX Agustn nos describesus emociones al son del llanto y del salterio. Ha cerradolos ojos de su madre muerta y se deja oir un grito dolorosode Adeodato a la vista de la abuela muerta, seguido de un

    llanto desgarrador. Agustn lograr mantenerse firme alrecuerdo de aquellos versos de Ambrosio que tantas veceshaba odo.

    Premebam oculos e ius e t conf lueba t in praecord ia meama es t i tu do ingens e t t ransf lu eba t in lacr im as : ib idem queocul i mei v io len to anim i imp er io reso rbe ban t fo ntem

    LAS CONFESIONES 349

    C ohib i to e rgo a f le tu i llo pue ro , psa l te r iu m aE vod ius e t c an t a r e coep i t p sa lmus , c u i r e sp ondomni s do mus : Mi se r i co r d i a m e t i ud i c iu m can t abD o mine . A u d i to au t em qu i d age r e tu r, c onven e runf ra t res ac re l ig iosae feminae . E t de more i l l i s , qoff ic ium era t , funus curan t ibus , ego in par te ub i t e r po te ram cum e is qu i me non deserendum essse b an t , qu o d e r a t t empor i cong r uum d i sp u t ab a m:fomento ver i ta t i s mi t igabam cruc ia tum t ib i no tumignorant ibus e t in ten te audien t ibus , e t s ine sensu me esse a rb i t ran t ibus . At ego in aur ibus tu i s , ub inul lus audieba t , increpaban! mol l i t i em affec tus

    con s t r i n g e ba m f l uxu m m a e ro r i s , c ed e ba t q ue mihl u lu m , ru r su s que m pe tu s uo f e r eb a tu r, no n u sqe r up t i one m l ac r im a ru m , nec u s que a d v u l tu s t ionem, sed ego sc iebam quid corde premerem.

    Et qu ia mih i vehementer d i sp l iceba t t an tum posse haec humana , quae ord ine debi to e t sor te co

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    174/183

    ocul i mei v io len to an im i imp er io reso rbe ban t fo n temsuum usque ad s icc i ta tem, e t in ta l i luc tamine va lde malemihi e ra t . Tum vero ub i e ff lav i t ex t remum sp i r i tum, puerAdeodatus exc lamavi t in p lanc tu , a tque ab mnibusnob i s co r c i t u s t a cu i t . Hoc m o do e t i a m m e um qu i dda mpuer i le , quod labeba tur in f le tus , iuveni l i voce cord isco rceba tu r e t t a ceba t .

    eque en im decere a rb i t rabamur, funus i l lud ques t i -bus lacr imos is gemi t ibusque ce lebrare : qu ia h i s p le rum-que so l e t dep lo r an quaedam m i se r i a mor i e n t i u m, au tquas i omnmoda ex t inc t io , a t i l l a nec misere mor ieba tur,nec omn ino mor i eba tu r. Hoc e t d oc umen t i s mo ru m e i u se t f ide non f ic ta ra t ion ibusque cer t i s t enebamus . Quidergo erat , quod intus mihi gravi ter dolebat , nis i ex con-sue tudine s imul v ivendi du lc i ss ima e t ca r i ss ima repente

    d i rup t a vu lnus r ecens? Gra tu l a ba r qu i dem t e s t imo n ioe ius , quod in ea ipsa u l t ima aegr i tud ine , obsequi i s meisi n t e rb l and i ens , appe l l aba t m e p i um e t c ommem or a ba tgrandi d i lec t ion is a ffec tu , nunquam se audisse ex oremeo i a cu l a tum in s e du rum au t con t um e l io su m s e r mo-nem. Sed tamen, qu id ta le , Deus meus , qu i fec i s t i nos ,qu id comparabi le habeba t honor a me de la tus i l l i e t se r-v i tus ab i ll a mih i? Qu onia m i taq ue dese rebar t am ma gnoeius so la t io , sauc iaba tur an ima mea e t quas i d i lan iaba turvi ta , quae una facta erat ex mea et i l l ius .

    p , qn is nos t rae acc idere necesse es t , a l io do lore do leblorem meum e t dupl ic i t r i s t i t i a macerabar.

    C um ecce corp us e la tum es t , imu s e t red im ulacr imis . Nam eque in e i s p rec ibus , quas t ib i fun

    cum offerretur pro ea sacrif icium pret i i nostr i , iams e pu l c h r u m p s i t o c a d ave re , p r i u s qua m dep o ne re t uillic fieri solet, nec in eis precibus ego flevi. Sed grav i te r in occul to maes tus e ram, e t mente tu rbg a bam t e , u t p o t e r am, quo s a n a re s d o l o r em m e u mfa c i ebas , c r edo , com mend a ns m e mor i ae meae vu no documen t o omn i s c ons u e tu d in i s v in c u l u m, adversus mentem, quae iam non fa l lac i verbo p

    V isum e t iam mih i es t , u t i rem lava tum , quod ra m ind e ba lne is no rae n in di tu m (qu ia Gra eci Pdixer in t ) quod anxie ta tem pe l la t ex an imo. Ecce con f t e o r m i se r i co r d i ae t uae , Pa t e r o rp h ano rum , qlav i , e t qua l i s e ram qua l i s p r iusquam lav issem. en im exsudavi t de corde meo cord is amar i tudo . dormini e t ev ig i lav i , e t non parva ex par te mi ti n ven i do lo r e m meum.

    Atque u t e ram in lec to meo so lus , recorda tusver d icos versus Ambros i i tu i : Tu es en im

    350 A N T O L O G A ] ) E T E X TO S

    Deu s c r ea t o r o m n i um ,

    pol ique rec tor, ves t iensd i em deco ro l um i nenoc t em sopo ra g r a t i aar tus so lu tos u t qu iesredda t l abor i s usu imentesque fessas a l leve tluc tusque so lva t anxios .

    A tque i nde pau l a t im r educ e b am in p r i s t i n u m s ensu manci l lam tuam conversa t ionemque e ius p iam in te e t sanc-c tam, in nos b landam a tque mor igeram, qua sbi to des-

    t i tutus sum. Et l ibui t f lere in conspectu tuo de i l la etpro i l la , de me et pro me. Et dimisi lacr imas quas con-t inebam, u t e ff lueren t quantum ve l len t , subs te rnens eascord i meo, e t requiev i in e i s ; quoniam ib i e ran t aurestuae ,non cu iu squam homin i s su p e r b e i n t e rp r e t a n t i s p l o -r a t u m m e u m .

    E D i f ibi i l i i l i

    C A P I T U L O X X V I I

    La c iudad de Dios

    Recogemos aqu unos captulos deLa ciudad de Dios.Apartedel contenido ideolgico, esta obra ms que otra cuamanifiesta las caractersticas del latn agustiniano. Podirigida a los romanos letrados y cultos, el latn epuro y cuidado que en el resto de los escritos deAgustn.E t t l t i l lib II ti

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    175/183

    Et nunc, Domine, conf teor t ibi in l i t ter is : legat quivole t e t in te r pre te tur u t vo le t . E t s i pec ca tu m invener i tf lev isse me mat rem exigua par te horae , mat rem ocul i sme i s i n t e r im mor tuam, quae m u l t o s an nos f l eve r a t u toculis tuis viverem: non irr ideat , sed pot ius, s i est grandicar i tate , pro pec cat is meis f leat ipse ad te , pa tre m o mnium f r a t rum C h r i s ti t u i(Confessiones I X 2, 29-33).

    Este captulo con que termina el libro II contiene uhortacin a los romanos. En ella Agustn hace alusiglorias antiguas de Roma, y les recuerda el deber quede renunciar a los cultos de los dioses.

    1 . Haec po t ius concupisce , o ndoles Ro ma na lb i l is , o progen ies Reg ulorum , S caevo larum, S c ip iFabr ic iorum: haec po t ius concupisce , haec ab i l l ap iss ima vani ta te e t fa l lac i ss ima demonum mal igd iscerne . S i qu id in te l audabi le na tura l i t e r emine tn is i vera p ie ta te purga tur a tqu e per f ic i tu r ; impiau tem d isperd i tur e t puni tur. Nunc iam e l igere qu iquaris , ut non in te , sed in Deo vero s ine ul lo elauderis . Tune enim t ibi gloria popularis adfui t , secul to iudicio divinae providentiae vera rel igio, quamgeres, defui t .

    Expergiscere, dies est ; s icut experrecta es in qudam, de quorum vir tute perfecta , e t pro f ide vera p a s s io n ibus g lo r i amur, q u i u squequ a que adve r sus ta tes in imic iss imas conf l igen tes , easque for t i t e r movincentes , sanguine nobis hanc pa t r iam peperere suquam pa t r iam te inv i tamus , e t exhor tamur u t e ius c i a r i s n ume ro c iv ium, c u i u s quo dammodo a sy lumvera remiss io pecca torum. Non audias degeneresC hr is to C hr i s t ian isve de t rah enter , e t aecusa ntes

    352 ANTOLOGA DE TEXTOS

    t mpora ma la , cum quae ran t t m pora q u ib u s no n s i tqu ie ta v i ta , sed po t ius secura nequi t ia . Haec t ib i nun-quam nec p ro t e r r ena pa t r i a p l a c u e r un t . N u nc i a m cae -les tem ar r ipe , p ro qua min imum labor i s , e t in ea vera-c i te r sem perq ue regna bis . I l li c en im t ib i non V es ta l i sfocus , non lap is Ca pi to l inus , sed Deus unu s e t verus

    Nec me ta s r e rum, nec t mpo r a po ne t ,Imper ium s ine f ine dabi t .

    2. Nol i dos fa l sos fa l lacesque requi re re ; abuce pot i u s a t que con t emne , i n v e r am e m ican s l i b e r t a t em . No nsun t d i i , mal ign i sun t sp i r i tu s , qu ib us ae te rna tua fe lic i tas poena es t . Non tam Iuno Tro ian is , a qu ibus carna-lem or ig inem ducis , a rces v ide tur inv id isse Romanas ,quam is t i daemones , quos adhuc dos pu tas , omni gener ihominum sedes i nv iden t s e mp i t e r na s . E t t u i p sa n onparva ex par te de ta l ibus iud icas t i , quando lud is eos p la -cas t i , e t per quos homines eosdem ludos fec i s t i , in fames

    L A CIUDAD DE DIOS 35

    l ibus, quibus sol is mali perfrui volunt , e t de malina l ibus , quae so la perpe t i no lunt , quod eque in hb e an t , qu a m pu t an t u r habe re i s t i d aemones , p o t e squ an q uam s i h abe re n t , debemus p o t i u s e t i am i sttemnere , quam propter i s ta i l los co le re , e t eos co lei l la , qua e nob is inv ident , perv eni re non posse : nec in i s t i s eos hoc va le re , quod h i pu tan t , qu i phaec eos co l i opor te re contendunt , de inceps v ideut h ic s i t hu ius vo luminis modus(De civitate DeiI I 29) .

    Anteriormente Agustn ha ofrecido un profundo anlas consecuencias del pecado de Adn, especialmen

    concupiscencia de la libido que lleva consigo la soel orgullo, la vanidad, la ira y todas las otras miseque slo puede liberarse por la gracia de Dios. Todmiserias no son otra cosa que el amor desenfrenadmismo. La vida de la gracia, por el contrario, estmentada en el amor de Dios. En este captulo Adescribe las dos ciudades, su origen y sus cualidad

  • 7/27/2019 Oroz Reta, Jose - San Agustin, El Hombre, El Escritor, El Santo

    176/183

    , p q ,esse vo lu is t i . Pa te re asser i l iber ta tem tuam adversus immundos sp i r i tus , qu i tu i s cerv ic ibus imposueran t sacra-dam s i b i e t c e l eb ran dam i g nom i n i a m suam .

    Ac to re s c r im inum d iv ino rum r e m ov i s t i ab hon o r ibu s

    tuis: sup plica Deo vero, ut a te rem ov eat i l los dco s, quide lec tan tur c r imin ibus su is , seu ver i s , quos ignominios i s -s imum es t ; seu fa l s i s , quod mal i t ios i ss imum es t . Bene ,quod tua sponte h i s t r ion ibus e t scen ic i s soc ie ta tcm c i -v i ta t i s pa te re no lu is t i ; ev ig i la p len ius : nu l lo modo h isa r t i bus p l aca tu r d iv ina ma i e s t a s , q u i b us h uman a d i g n i -tas inquina tur. Quo ig i tu r pac to dos ,