ORGANIZACIÓN TERRITORIAL DE ESPAÑA

OS DESEQUILIBRIOS REXIONAIS

O homo antecessorThe big family

Nada limpio a que jugar, ni objetivosque cumplir; tus ilusiones morirán...días grises hasta el fin y en tus ojos

una luz se apaga. Ojos tristes al mirar los mapas...

Quimi Portet e Manolo García (El último de la fila)Dulces sueños

Organización territorial de EspañaOs desequilibrios rexionais

Tema 10. 386-411 (399-416 NE)

► Introdución. Primeiros datos. (División político administrativa: Comunidades Autónomas e provincias. Extensión e habitantes anexo libro) (VER E ESTUDAR MAPA PÁX. 391)

► Algunhas consideracións previas: (Esta presentación)► Evolución histórica da organización político

administrativa (páx. 387-389) A época antiga. (páx. 387) A época medieval. (páx. 388) A época moderna (páx. 388-389): O legado dos Reis Católicos e os

Austrias: XVI-XVII. O reformismo borbónico: O Estado Centralizado. XVIII.

► A construción de España na Idade Contemporánea: uniformidade ou pluralidade? (páx. 389-394)

O século XIX: A división provincial contemporánea. (páx.389) O século XX: De rexión á comunidade autónoma. (páx. 390-394)

Organización territorial de España Os desequilibrios territoriais

Tema 10. 386-411 (399-416 NE)

► Os desequilibrios territoriais (páx. 395-398)

► Diferenzas espaciais (páx. 395): causas, evolución e indicadores.

► Os eixes dinámicos (páx. 397)► Os eixes en declive (páx. 398)► Os espazos menos dinámicos (páx. 398)► Os desequilibrios en Galicia (presentación) ► As políticas rexionais de cohesión territorial (páx. 399-406)► A política rexional do Estado (páx. 402-404)► Obxectivos (páx. 402)► Instrumentos (páx. 402-404): os Fondos de Compensación Territorial.► A política rexional e de cohesión da UE (páx. 399-402)► Obxectivos (2007-2013) (páx. 399-400)► Instrumentos: fondos estruturais e fondos de cohesión. (páx. 401)► Repercusións da política rexional europea. (páx. 402)

Preguntas:► Que é unha Nación?► É o mesmo Nación que Estado?► Que é un Estado?► Existen Nacións sen Estado► Que é un Estado unitario?► Que é un Estado unitario centralizado?► Que é un Estado unitario descentralizado?► Que é un Estado federal? e unha confederación?► Que é unha Rexión?► Como consideras a España no ordenamento

xurídico actual?► Que é unha rexión xeográfica?

Nación►Nación, en sentido estrito, ten dúas

acepcións: a nación política, identificada co Estado e a nación cultural identificada como comunidade histórica cuxos habitantes se senten unidos por aspectos comúns, como a historia, a cultura, a lingua, os costumes...

Estado►O concepto de Estado difire

segundo os autores, pero algúns deles definen o Estado como o conxunto de institucións que posúen a autoridade e potestade para establecer as normas que regulan unha sociedade, tendo soberanía sobre un territorio determinado.

Estado Unitario► Un Estado Unitario é aquel onde existe un só centro

de poder político que estende o seu accionar ao longo de todo o territorio do respectivo Estado, mediante os seus axentes e autoridades locais, delegadas dese mesmo poder central

► O estado francés caracterízase por este modelo. ► O estado unitario descentralizado: o núcleo

constitutivo deste é único pero descentraliza algunhas competencias en administracións territorias menores. A España das Autonomías por exemplo.

Estado Federal► Unha federación (do latín foedus, pacto) é un

Estado conformado pola reunión de varias entidades territoriais. Tamén adoita denominarse estado federal ou república federal e, xeralmente, ten un sistema político republicano e excepcionalmente monárquico. O modelo de EE.UU. é un exempo.

► O estado confederal seméllase ao modelo federal pero aínda son máis autónomas as entidades territoriais constitutivas dun estado. Suiza é un exemplo.

Rexión► Espazo dotado dunhas características comúns físicas,

naturais, históricas, culturais ou económicas.► Unha rexión xeográfica é unha división territorial dun

Estado ou conxunto de Estados determinada por caracteres étnicos ou circunstancias especiais de clima, economía, topografía, administración, goberno, etc.

► O concepto de rexión está indisolublemente vencellado ao de escala, polo que podemos considerar a existencia de rexións de moi diverso tamaño, desde rexións supranacionais (por exemplo, Comunidade Europea, Rexión Andina, etc.) ata pequenas comarcas ou un reducido val de montaña. Constitúe o obxecto de estudo da Xeografía rexional.

A conquista de Roma: 2ª. Guerra púnica

Ata a conquista romana, o territorio peninsular estivo habitado porDiversos pobos indíxenas, coas súas propias institucións e costumes.

Fases da conquista romana

División administrativa romanaevolución

Cos romanos (s. III a.C.-V) creouse a primeira organiza-ción administrativa que evo-lucionou de dúas a sete pro-vincias.No ano 197 a. C. os romanosDividiron o territorio endúas provincias: Hispania Ulterior e Hispania Citerior.

División administrativa romana evolución

Octavio Augusto estableceutres provincias: Bética, Lusi-Tania e Tarraconense.

División administrativa romana evolución

Ano 298

División en conventus da provincia Gallaecia

Invasións xermánicas V-VIII

As parroquiasa capitalestableceuseen Braga.

Os visigodosmantiveron

administrativa-mente a divisiónRomana pero na

práctica a unidadeterritorial básicafoi o territorium

ou ducado.A capital estable-ceuse en Toledo.

Idade Media Península Ibérica cara o ano 800

AL-ANDALUS

Idade Media

►Os musulmáns organizaron o seu territorio en provincias (coras) e alternaron etapas de unidade e fragmentación territorial (reinos taifas) nas que as provincias se coverteron en reinos independentes.

►Os cristiáns, no seu avance reconquistador crearon os seus propios sistemas político-administrativos, que son orixe da diferenciación rexional.

Idade Media

► Na cordilleira Cantábrica creouse o reino de Asturias, que posteriormente deu lugar ao reino de León (910).

► Tamén se creou o reino de Galicia, cuns períodos curtos de independencia e outros máis longos de integración no reino asturiano e posteriormente leonés.

► De León separáronse o condado de Castela (s. X), que posteriormente transformarase en reino e Portugal no s. XII.

Idade Media

►Na zona pirenaica xurdiron Navarra, Aragón e os Condados Cataláns.

►Os dous últimos uníronse no século XII (1137) e formaron a Coroa de Aragón, que se ampliou no século XIII ao reino de Valencia e Baleares.

Idade Media s.XI

Idade Media

► No século XIII temos individualizados cinco grandes conxuntos político-administrativos na Península:

► O reino de Portugal.► O reino de Castela e de León unidos

definitvamente en 1230: coroa de Castela.► O reino de Navarra.► A coroa de Aragón.► O reino musulmán de Granada incorporado á

coroa de Castela en 1492.

División política 1300-1492

O escudo actual de España desde 1981

Que representa?

O escudo republicano

O escudo franquista

QueCoincide?

Quevaría?

Bandeira e escudo español republicano

Bandeira e escudo españoldurante o franquismo.

Bandeira española actual

A lingua e os símbolosna constitución de 1978

Artigo 31. O castelán é a lingua española oficial do Estado. Todos os españoisteñen o deber de coñecela e o dereito a usala.2. As outras linguas españolas serán tamén oficiais nas respectivascomunidades autónomas de acordo cos seus estatutos.3. A riqueza das distintas modalidades lingüísticas de España é unpatrimonio cultural que será obxecto de especial respecto e protección.

Artigo 41. A bandeira de España está formada por tres franxas horizontais,vermella, marela e vermella; a marela é dobre de larga do que cada unhadas vermellas.2. Os estatutos poderán recoñecer bandeiras e mais emblemas propiosdas comunidades autónomas. Estes utilizaranse xunto á bandeira deEspaña nos seus edificios públicos e nos seus actos oficiais.

Cando naceu?Que representa?Identifica as bandeiras doutras comunidadesAutonómicas e di cando naceron e que significan

Idade Media

► No século XIII temos individualizados cinco grandes conxuntos político-administrativos na Península:

► O reino de Portugal.► O reino de Castela e de León unidos

definitvamente en 1230: coroa de Castela.► O reino de Navarra.► A coroa de Aragón.► O reino musulmán de Granada incorporado á

coroa de Castela en 1492.

Idade ModernaOs Reis Católicos (páx. 388)

► A unión dinástica de Sabela de Castela e Fernando de Aragón, a finais do século XV, foi unha unión matrimonial non unha unión territorial. O único elemento de unidade será a figura dos reis, pois cada reino mantivo as súas propias estruturas político-administrativas e fiscais.

► Durante este período incorporouse Granada á coroa de Castela (1492) e anexionouse Navarra (tamén a Castela) en 1512 mantendo os seus fueros e privilexios dentro de Castela.

Idade ModernaOs Austrias (XVI-XVII) (páx. 388)

►Cos Austrias continuou esta situación. ►A unidade da monarquía hispánica

baseábase na diversidade de dereitos, administracións, idiomas, constumes e moedas...

Idade ModernaXVIII (páx. 389)

► Trala guerra de Sucesión de principios do s. XVIII que supuxo o cambio dinástico da monarquía española en beneficio da dinastía dos borbóns.

► Prodúcese o primeiro intento de centralización e uniformizador do Estado.

► O motivo aducido por Felipe V (primeiro monarca da dinastía borbónica de España) foi a postura que tiveron os territorios da Coroa de Aragón apoiando a causa do seu rival o Archiduque Carlos de Austria.

► Co triunfo de Felipe V implantaranse nos reinos da Coroa de Aragón os Decretos de Nueva Planta que suporán a supresión da organizacion político administrativa desa Coroa (Cortes, lexislación, institucións e uso do idioma en Catalunya) introducindo o modelo administrativo centralizador e uniformizador de castela.

Reformismo borbónicoIntendencias de provincia

O territorio dividiuseen capitanías xerais para o goberno e enintendencias para aFacenda e para o de-senvolvemento econó-mico provincial, queA súa vez mantiñanAs subdivisións Internas dos antigosReinos.Só Navarra e as Provincias vascongadasMantiveron os seus privilexios territoriais por apoiar a Felipe V

XIX: división provincial

► A división provincial nace cun criterio de racionalizar a administración do estado e aplicar os criterios políticos do liberalismo (principios de igualdade xurídica dos cidadáns).

► Nace cun criterio centralizador (que a administración estatal teña os mesmos elementos de xestión en tódalas partes do territorio.

► Será coa invasión Napoleónica e co proceso de transformación política das Cortes de Cádiz, cando se establezan estes principios.

► A administración pretende non ter só unha finalidade (que tamén) recaudatoria e militar senon tamén asistencial e de promoción económica.

Antecedentes á división provincial actual: osproxectos de Xosé I de Bonaparte

► Creación das prefecturas (en Francia capital dun departamento) (38 prefecturas aplicando criterios físicos ou naturais: hidrográficos e orográficos pero non históricos.

► O nome das prefecturas eran fundamentalmente nomes de ríos e cabos non de localidades: (así por exemplo en Galicia creábanse catro prefecturas: Tambre (capital A Coruña), Miño Alto (Lugo), Miño Baixo (Vigo) e Sil (Ourense).

► O proxecto non entrou en vigor. ► En 1812 anexionouse Cataluña a Francia dividida en► catro departamentos.

Antecedentes á división provincial: osproxectos de Xosé I de Bonaparte

Fte. wikipedia

Antecedentes á división provincial actual: as Cortes de Cádiz

►Deseñouse un mapa da división provincial (44 provincias) administradas por unha Deputación.

►Pretendeuse aplicar criterios históricos.

Antecedentes á división provincial: oproxectos das Cortes de Cádiz

Fte. wikipedia

Antecedentes á división provincial actual: o reinado de Fernando VII

► Fernando VII (1814-1833) retornou ao Absolutismo e non quixo nada de novidades liberais, polo tanto volveu ao vello modelo administrativo do antigo réxime.

► Pero en 1820 os liberais tomaron o poder (Trienio liberal) e deseñaron un novo mapa provincial.

► Este mapa, antecedente previo ao de Javier de Burgos (1833), varía deste en que contemplaba 52 provincias, é decir, as 49 de 1833 máis as de Calatayud, Xátiva e Vilafranca do Bierzo. (Vigo capital por Pontevedra e Chinchilla por Albacete)

Antecedentes á división provincial actual: división do Trienio Liberal (1822)

División provincial Javier de Burgos. 1833

► En 1833, durante a rexencia de Mª Cristina, o ministro de Fomento Javier de Burgos realizou unha nova división provincial, que coincide practicamente coa actual. Contando con 49 provincias.

► O obxectivo era rematar coa caótica organización borbónica e coa tendencia a autonomía dos antigos reinos borrando os seus límites territoriais (Galicia é dividida en catro provincias e Cataluña en Catro).

► Tratou que cada división provincial contase, na medida do posible, con solos de veiga, chairas para a produción agraria, montes para o aproveitamento gandeiro e forestal e un sector litoral para a pesca ou de apertura a un río ou a unha importante vía de comunicación.

División Provincial Javier de Burgos. 1833

División provincial Javier de Burgos. 1833

► Cada provincia tiña unha cidade como capital provincial e nela ubicaríanse as delegacións ministeriais da administración central (criterio unitario-centralizador).

► En 1927: divídese as Canarias nas dúas provincias actuais quedando o mapa provincial idéntico ata hoxe en día.

► Este modelo completouse coa supresión en parte (non na totalidade) das peculiaridades institucionais de Navarra e as Provincias Vascongadas como represalia pola súa participación nas guerras carlistas.

► As rexións convertéronse en simples referencias de certos trazos paisaxísticos, económicos ou folclóricos.

División provincialJavier de Burgos. 1833.

As rexiónsson un mero

elementofolclórico.

ACTIVIDADE

Que parecidose diferenzasatopas entreesta división

rexional ea división

autonómicaactual?

Provincia►Entidade local formada por unha agrupación

de municipios. O órgano de goberno é a Deputación, que ten como misión fomentar os intereses provinciais, asegurar a prestación dos servicios de competencia provincial, coordinar e cooperar cos municipios.

►O modelo provincial de España foi creado basicamente en 1833 por Javier de Burgos.

A cuestión rexional e nacional en España (Páx. 390)

► O sentimento de pertenza rexional perviviu ao longo do s. XIX.► Durante a Primeira República (1873-1874) proxectouse un modelo de

Estado federal organizado en rexións con competencias de goberno que non se manifestou na práctica.

► A Restauración monárquica (1876-1923) abriu un período de forte centralización.

► Aínda así, como reacción, nacen fortes movementos rexionalistas que reivindican a rexións e a promoción da cultural rexional. (en Galicia destacarán figuras como Alfredo Brañas e Manuel Murguía).

► Estes movementos transfórmanse en movementos nacionalistas, ao xurdir organizacións culturais e partidos políticos que pediron o recoñecemento xurídico das diferenzas rexionais.

► O movemento rexionalista e posteriormente nacionalista terá, en maior ou menor medida, unha importante presenza en Cataluña, País Vasco e Galicia. (Representantes fundamentais no nacionalismo galeg serán Vicente Risco ou Castelao).

Rexionalismos, Movementos nacionalistas

►Rexionalismo: doutrina política e social baseada en favorecer as rexións naturais ou históricas existentes no seo dun mesmo estado, mediante a divulgación e promoción da cultura rexional.

►Movementos nacionalistas: organizacións ou partidos políticos que reivindican o recoñecemento xurídico da nación.

A cuestión das nacionalidadesen España durante a 2ª República e o franquismo (Páx. 390)

► A 2ª República (1931-1936/39) declarou que España era un estado integral (unitario) compatible coa autonomía dos concellos e rexións (descentralizado).

► Durante este período Cataluña, País Vasco e Galicia plebiscitaron favorablemente os seus proxectos de estatuto de autonomía.

► A instauración do réxime franquista restableceu o estado unitario centralizado, abolindo os estatus de autonomía e reprimindo o nacionalismo identificándoo con separatismo.

► Na transición democrática, retomouse a cuestión das nacionalidades e rexións. Coa formación do estado unitario descentralizado a chamada España das Autonomías.

Como é o modelo do estado español segundo a Constitución de 1978?

Artigo 2A Constitución fundaméntase na indisoluble

unidade da Nación española, patria común e indivisible de todos os españois,

e recoñece e garante o dereito á autonomía das nacionalidades e rexións que a integran e a solidariedade entre todas elas.

A organización político administrativa actual (Páx. 390)

► A Constitución de 1978, no seu título VIII: Da organización territorial do Estado, establece as tres divisións territoriais con capacidade de autogoberno nos asuntos da súa competencia:

► Concellos. (non é unha novidade)► Provincias. (non é unha novidade)► Comunidades Autónomas (GRAN NOVIDADE)► O título VIII ten 21 artigos (137-158) moi extensos

(dedícalle tres artigos breves as entidades locais (140-142) e o resto á regulación das Comunidades Autónomas?: Cales cres que son os motivos?

División administrativa actual Provincial e autonómica

A organización político administrativa actual Concellos (Páx. 390)

► O concello é a entidade territorial básica, préstalle servizos aos veciños, máis variados cando maior é a súa poboación. O goberno e a administración municipal correspóndelle ao concello integrado polo alcalde e os seus concelleiros. Os concelleiros elíxense polos veciños por sufraxio universal e o alcalde é elixido polos concelleiros. Será escollido polos veciños directamente no caso de concello aberto (véxase entidades locais menores).

► Poderán crearse agrupación de concellos diferentes das provincias: mancomunidades, áreas metropolitanas, comarcas, etc.

► Nas illas terán unha administración propia (Cabidos en Canarias e Consells Insulars en Baleares).

Concellos► Artigo 137 O Estado organízase territorialmente

en municipios, en provincias e nas Comunidades Autónomas que se constitúan. (…)

► En España existían 8.113 municipios no 2010► Os municipios son as entidades territoriais

básicas, onde se asenta a poboación e os que teñen as competencias máis xenuinamente locais.

Andalucía

Asturias

Madrid

Navarra

Canarias

769731

786788102

2248919946

542385

315179

45272251

17411

0 500 1000 1500 2000 2500

Andalucía

Aragón

Asturias

Baleares

Canarias

Cantabria

Castilla y León

Castilla- La Mancha

Cataluña

C. Valenciana

Extremadura

Galicia

Madrid

Murcia

Navarra

País Vasco

Rioja (La)

Ceuta

Melilla

Nº Concellos

En España hai 8.113 concellos dos que 315 pertencen a Galicia Cal é a Comunidade Autónoma con máis concellos de España?

Concello da Coruña

CONCELLOS DE ESPAÑA

Habitantes >50.000 49.999-10.000 9.999-5.000 4.999-500 <500 TOTALTotal España (2010) 131 1,61% 547 6,74% 519 6,40% 2.870 35,38% 3.778 46,57% 8.113Andalucía 29 3,77% 122 15,86% 111 14,43% 411 53,45% 96 12,48% 769

Aragón 2 0,27% 11 1,50% 11 1,50% 182 24,90% 525 71,82% 731

Asturias 4 5,13% 17 21,79% 10 12,82% 41 52,56% 6 7,69% 78

Baleares 2 2,99% 20 29,85% 18 26,87% 25 37,31% 2 2,99% 67

Canarias 8 9,09% 34 38,64% 25 28,41% 21 23,86% 0 0,00% 88

Cantabria 2 1,96% 9 8,82% 9 8,82% 66 64,71% 16 15,69% 102

Castilla y León 9 0,40% 16 0,71% 34 1,51% 475 21,13% 1.714 76,25% 2.248

Castilla- La Mancha 7 0,76% 31 3,37% 37 4,03% 347 37,76% 497 54,08% 919

Cataluña 23 2,43% 98 10,36% 87 9,20% 411 43,45% 327 34,57% 946

C. Valenciana 15 2,77% 87 16,05% 56 10,33% 246 45,39% 138 25,46% 542

Extremadura 3 0,78% 11 2,86% 26 6,75% 239 62,08% 106 27,53% 385

Galicia 7 2,22% 51 16,19% 58 18,41% 197 62,54% 2 0,63% 315

Madrid 20 11,17% 27 15,08% 31 17,32% 72 40,22% 29 16,20% 179

Murcia 4 8,89% 26 57,78% 6 13,33% 9 20,00% 0   45

Navarra 1 0,37% 9 3,31% 11 4,04% 101 37,13% 150 55,15% 272

País Vasco 6 2,39% 35 13,94% 28 11,16% 119 47,41% 63 25,10% 251

Rioja (La) 1 0,57% 3 1,72% 5 2,87% 36 20,69% 129 74,14% 174

Ceuta 1 100%                 1

Melilla 1 100%                 1

Mapa dos 315 concellos de Galicia

94

92

67

62

Fusión Oza dos Rios-Cesuras

Cesuras

Oza

A outra Oza

Entidades supramunicipais e infraprovinciais

► Área metropolitana: é unha rexión urbana que engloba unha cidade central que dá nome ao área e unha serie de cidades satélites que poden funcionar como cidades dormitorio, industriais, comerciais e servizos, todo iso organizado dun xeito centralizado. Tamén lla coñece como rede urbana. Para xestionar servizos en común pode constituírse en administración con personalidade xurídica plena. Por exemplo: área metropolitana de Barcelona.

Área metropolitana de Barcelona

Área metropolitanade Madrid

Área metropolitanade Valencia.

Croquis das súasliñas de metro

O metro de Bilbaocomo modelo de

transporte públicoIntegrador da súa área metropolitana

Compara istocoa situación

da Coruña

Entidades supramunicipais Mancomunidades

► Fai referencia á asociación libre de municipios, dentro do marco xurídico nacional, nas que estes delegan parte das súas funcións ou competencias co fin de xestionar servizos de interese común.

► Son formas asociativas de municipios non territoriais e polo tanto non requiren que os municipios que as compón sexan lindeiros.

► Requiren, iso sí, que se fixe con claridade o obxectivo, que exista un orzamento propio e uns órganos de xestión igualmente propios e diferenciados dos participantes.

Entidades supramunicipais Bisbarra ou comarca

► Territorio cunha clara unidade xeográfica ou histórica e cuns límites bastante precisos, que comprende un bo número de entidades de poboación e, en xeral cunha extensión máis reducida que a dunha rexión.

► Entidades territoriais que agrupan a varios concellos (bisbarras galegas, cataláns e aragonesas); merindades navarras e castellano-leonesas e comunidades de villa e terra castellano-manchegas.

► Á comarca pódeselle recoñecer xuridicamente (como o caso galego) para administrar unha serie de servizos en común.

Concellos da comarca da Coruña

División supramunicipalMapa comarcal de Galicia

Comarcas da provincia da Coruña

18 Comarcas

Comarcas da provincia de Lugo

13 comarcas

Comarcas da provincia de Ourense

12 comarcas

Comarcas da provincia de Pontevedra

10 comarcas

Veguerías catalanasalternativa ao modelo provincial

Entidades submunicipaisA parroquia

► A parroquia é unha institución que apareceu na época sueva e que se mantén actualmente.

► As primeiras parroquias eran moito máis extensas (comprendían máis territorio) que as actuais e incluían varias igrexas (freguesías) que se encargaban de atender a un número variable de aldeas.

► Posteriormente esas igrexas (freguesías) foron adquirindo relevancia e, a partir de fins do XII, asumiron a función parroquial converténdose nas parroquias de territorio máis reducido que chegaron ata os nosos días. No norte de Portugal conservaron o antigo nome de freguesías que corresponden, por tanto, ó que en Galicia chamamos parroquias.

► As parroquias, ademais da súa función relixiosa, foron para as comunidades campesiñas o marco de convivencia fundamental.

► No adro da igrexa parroquial comentábanse as novas, mercábase a cera, organizábanse as festas, facíanse os negocios e tamén recibían sepultura os mortos. A igrexa parroquial constituíu o centro da organización social; a parroquia pasou a ser a principal referencia para os veciños que se sentían moi vinculados a ela.

Concello de Arteixocroquis das súas parroquias

1. SUEVOS2. PASTORIZA3. OSEIRO4. MORÁS5. LOUREDA6. ARTEIXO7. LAÑAS8. LARÍN9. ARMENTÓN10. MONTEAGUDO11. CHAMÍN12. SORRIZO13. BARRAÑÁN

Concello da Coruñacroquis das súas parroquias

Entidades supramunicipais e inframunicipais en Galicia

► O Estatuto de Autonomía de Galicia establece a posibilidade de:

1. Recoñecer a comarca como entidade local con personalidade xurídica e demarcación de seu. A comarca non suporá, necesariamente, a supresión dos municipios que a integren.

2. Crear, tamén, agrupacións baseadas en feitos urbanísticos e outros de carácter funcional (áreas metropolitanas) con fins específicos.

3. Recoñecer personalidade xurídica á parroquia rural.

A organización político administrativa actual AS PROVINCIAS (Páx. 390)

►A provincia é unha entidade formada por unha agrupación de concellos. Ten como función proporcionar servizos no seu ámbito territorial, coordinar os servizos dos concellos e cooperar con eles. O goberno e administración provincial correspóndelle á deputación integrada por un presidente e deputados. Os deputados escóllense entre os concelleiros electos e estes, á súa vez, elixen o presidente.

Deputación provincialde A Coruña

As provincias

A organización político administrativa actual Provincias Forais

► En España existen provincias forais. A Deputación Foral é o nome co que se coñece desde mediados do s. XIX ás Deputacións provinciais de Álava, Guipúscoa, Navarra e Biscaia, en razón dos seus réximes forais ou réximes especiais de autonomía administrativa que conservaron despois da Primeira Guerra Carlista como excepción ao sistema centralista propio do Estado liberal establecido desde 1836 en España.

► As tres deputacións vascas (e anteriormente tamén á Deputación de Navarra) coñécense co nome de Deputación Foral, xa que estes catro territorios aínda conservan os seus foros.

► As deputacións vascas e Navarras gozan de alta autonomía e poder de acción, xa que entre as súas competencias encóntrase a recadación de impostos, todas as infraestruturas de estradas, benestar social...

► Estes excepcionalidades quedan contempladas na actual Constitución.

División autonómica actual

Proceso autonómico► Período preautonómico: no inicio da transición

democrática. Autonomía provisional para Cataluña e posteriormente para 13 Comunidades (excepción de Cantabria, A Rioxa e Madrid).

► Período autonómico: iníciase coa promulgación da Constitución actual.

► A Constitución non crea un mapa de comunidades autónomas senón que lles deixou ás preautonomías o dereito a constituírse como Comunidades Autónomas indicando as condicións necesarias:

Proceso autonómico (páx. 392)► Condicións: provincias limítrofes con características

históricas, culturais e económicas comúns; aos territorios insulares, e as provincias con entidade rexional histórica.

► Proceso: dúas vías. Vía do artigo 151 permitía adquirir de forma inmediata o maior teito de competencias. Vía do artigo 143 só traspasaba de forma inmediata certas competencias e esixía un período de cinco anos para amplialas progresivamente.

► Cataluña, País Vasco e Galicia accederon á autonomía pola vía do artigo 151, pero acolléronse á disposición transitoria segunda establecida pola Constitución. Que establece que as rexións que no pasado plebiscitasen afirmativamente estatutos de autonomía e que tivesen no momento de aprobarse a Constitución un réxime provisional de autonomía, acceder a ésta só mediante o acordo da maioría absoluta dos seus órganos preautonómicos (asemblea de deputados e senadores desa comunidade no parlamento español)

Proceso autonómico (páx. 392)

► Andalucía tamén accede pola vía do artigo 151. Acordo de tódalas deputacións provinciais e tres cuartas partes dos concellos que representen polo menos ao 50% da poboación do seu territorio. Máis referendo.

► Navarra optou polo “Melloramento do Fuero” polo que se engadía ás atribucións únicas que xa posuía as autonomías da vía do artigo 151.

► O resto das comunidades (12 en total) accederon á autonomía pola vía do artigo 143. A iniciativa autonómica parte das Deputacións provinciais ou órganos insulares e de dous terzos dos concellos representativos polo menos do 50% da poboación, sen necesidade de referendo. É a chamada vía lenta e con menos teito competencial.

► Ceuta e Melilla reguláronse polo artigo 144. Referente ao dereito á autonomía de territorios inferiores a unha provincia. Os seus concellos son cosiderados cidades autonómicas, carentes de capacidade lexislativa.

Proceso autonómicoElaboración do mapa das autonomías

Rexións españolas anteriores á elaboración do mapa autónomico actual Mapa autonómico actual

Semellanzas e diferenzas. Por que os cambios?

León CastillaLa Vieja

CastillaLa Nueva

Murcia

Organización do Estado Autonómico(páx. 392-393) (404-405 NE)

► Organización: Estatuto de Autonomía: son leis orgánicas: denominación da comunidade, delimitación territorial, nomes e organización dos seus organismos autónomos, as competencias asumidas e as bases para o traspaso doutras.

► Competencias: as establece o artigo 148 da Constitución. As competencias poden ser exclusivas das comunidades autónomas (traspasadas totalmente a cada autonomía) e compartidas (executan as comunidades autónomas e lexislan (parcial ou totalmente o Estado).

► O artigo 149 establece as competencias exclusivas do Estado (execución e lexislación dependen do Estado): relacións internacionais, defensa, emigración inmigración, comercio exterior, débeda pública, correos e telégrafos... (algunhas as transferiu a institucións supranacionais (véxase UE) como é a política monetaria.

Organización do Estado Autonómico(páx. 393) (404 NE)

► As competencias que pode asumir as CC.AA. son moi amplas:

► Políticas: organizar as institucións de autogoberno.► Económicas: agricultura, gandaría, pesca, caza, feiras

interiores, artesanía, fomento do desenvolvemento...► Infraestruturas e transporte: sempre que non sexan de

interés xeral do Estado e que discurran integramente dentro da CC.AA. (estradas, ferrocarrís, aeroportos, portos...).

► Ordenación territorial: urbanismo, vivenda, medioambiente.

► Sociais e sanitarias.► Educativas.► Culturais, deportivas e de ocio.

Organización do Estado Autonómico(páx. 393) (404 NE)

► Institucións► Asemblea Lexislativa: potestade lexislativa dentro da CC.AA.,

aproba o orzamento autonómico e controla ao goberno autonómico. O parlamento galego ten a súa sé en Santiago. Consta de 75 deputados elixidos cada catro anos por sufraxio universal. Na actualidade o Partido Popular ten a maioría absoluta (41 representantes), o PSdeG-PSOE (18), Alternativa Galega de Esquerdas (9) e o BNG (7).

► Goberno Autonómico: (Xunta de Galicia) con sé en Santiago. O presidente da Xunta é actualmente Alberto Núñez Feijoo.

► Tribunal Superior de Xustiza da CC.AA. O Tribunal Superior de Xustiza de Galicia ten a súa sé en A Coruña. As súas sentenzas só se poden recorrer ao Tribunal Supremo (máximo tribunal xerarquicamente do Estado) ou Tribunal Constitucional.

► En cada comunidade autónoma existe un delegado do goberno encargado de dirixir a administración xeral do Estado na comunidade e de coordinar con ela.

Parlamento galego

Xunta de Galicia

SAN CAETANO PAZO DE RAXOI

Delegación do Goberno

Tribunal Superior de Xustiza de Galicia

Financiamento autonómico (páx. 394) (404-405 NE)

► Financiamento: réxime común e réxime foral (País Vasco e Navarra).► Rexime común: a) Tributos cedidos polo estado 50% do IRPF e 50% do IVE.

58% dos tributos especiais (alcohol, matriculación de vehículos, hidrocarburos...). Outros especiais: transmisións patrimoniais (100%). Tamén reciben fondos se os tributos non cubren os servizos básicos (Fondo de Garantía de Servizos Públicos Fundamentais) ou de competencias transferidas (Fondo de Suficiencia Global), tamén fondos para vencer o desequilibrio entre comunidades (Fondo de Converxencia Autonómica) e (Fondo de Compensación Interterritorial).

► Canarias (dentro do réxime común) ten un réxime especial así como Ceuta e Melilla. Non aplican o IVE senon un Imposto sobre a Produción, Servizos e Importación (IPSI).

► Réxime foral: aféctalle a País Vasco e Navarra, recauda integramente os impostos e non cede nada ao Estado salvo o gasto dos servizos que o Estado ten nestas comunidades autónomas concerto económico.

► O Estado autonómico baséase na igualdade territorial e na solidariedade..Os estatutos non poden ter privlilexios discrimintaroios en cuestións fiscais, salarais, de seguridade social e non poden afondarse desequilibrios entre comunidades.

Outros órganos administrativosCabidos e consellos insulares

► Órganos de goberno e administración no ámbito insular.► En Canarias, cada illa ten o seu propio cabido con

competencias de goberno sobre os asuntos transferidos pola comunidade ou delegados por esta ou polos municipios. Foron creados en 1912 e reformada a súa organización e competencia posteriormente.

► En Baleares existen os consells insulars en todas as illas. Foron creados en 1979. O último está contemplado para Formentera, segregado de Eivissa. (estatuto de autonomía de 2007).

Curiosidades administrativas municipais ou comercais Condado de Treviño

ÁLAVA

CONDADODE TREVIÑO

PROVINCIADE BURGOS

Curiosidades administratias provinciais Rincón de Ademuz

Petilla de Aragón

Zaragoza

Navarra

Outro concello queSe chama Molina de Aragón

Pertence á provincia de Guadalajara

Curiosidades administrativasRincón de Anchuras

Concellos de Ciudad Real

Curiosidades administrativas: un municipio catalán dentro de Francia

Llivia

Provinciade Girona

Curiosidades administrativasOs Peares

OS PEARES

Dúas provincias: Lugo e Ourense.Catro concellos: Carballedo, Pantón, A Peroxa eNogueira de Ramuín

Andorra

Xibraltar

Euskadi-Euskalerría► A palabra 'EUSKAL HERRIA' ten un significado literal moi concreto:

'pobo que fala o eusquera. Abarca a todos os territorios cuxa lingua matriz é este idioma. E falamos de 'lingua matriz' para, desde o principio, evitar toda discusión política. Desde tempos inmemoriais deuse a presenza doutras linguas no país dos euskaldunes, pero ningunha delas, excepto o eusquera, ten a categoría de 'matriz cultural' do pobo.

► A palabra 'EUSKADI', creada por Sabino Arana, viría significar algo así como 'un conxunto de vascos', como 'harizti': é un conxunto de carballos. Hoxe esta palabra adoita ser referida ao que politicamente denomínase 'Comunidade Autónoma Vasca': Gipuzkoa, Araba e Bizkaia que veñen ser diferentes conxuntos de euskaldunes.

EUSKADI-EUSKALERRIA

Euskadi-Euskalerría► Nafarroa, o pobo dos nafar, foi o berce de EUSKALERRIA e,

historicamente, a única realidade política que existiu aglutinando a toda EUSKALERRIA, (unidade cultural). Neste sentido todos reivindican a Iruña como capital de EUSKALERRIA, feito ao que outros denominan NAFARROA OSOA.

► As sete provincias de EUSKALERRIA teñen 2.856.150 habitantes e a súa extensión territorial é de 20.864 km2. Territorialmente está situado entre a vertente occidental dos Pireneos e o mar Cantábrico e entre o río Adur e o río Ebro: Nafarroa OSOA = Navarra, Lapurdi, Zuberoa, Gipuzkoa, Bizkaia e Araba.

► Se os romanos distinguen entre o 'saltus vasconum' e o 'ager vasconum', segundo que se tratase de montañas ou chairas, é común hoxe denominar 'Iparralde', lado norte, (Lapurdi, Benafarroa e Zuberoa), aos territorios vascos do norte dos montes Pireneos, e 'Hegoalde' á parte sur dos mesmos: Nafarroa, Bizkaia, Araba e Gipuzkoa.

Territorio españolno continente africano

As relacións supraestatais:eurorrexións

•Aínda que dependentes da excesiva centralización política estatal, pode que estean nas eurorrexións e non nas estruturas burocráticas de Bruxelas as chaves máis clarificadoras sobre o tipo de integración que Europa pretende construír. •No gráfico se observa un mapa da eurorrexión Galicia-Norte de Portugal, un dos principais espazos territoriais transfronteirizos europeos).

Desequilibrios territoriaisDiferenzas espaciais (páx. 395) (406-409 NE)

► Causas: condicións naturais, desigual distribución dos recursos, diferencia na localización das actividades económicas máis dinámicas, política do Estado, causas históricas...

► Indicadores► Desequilibrios económicos: PIB per cápita, infraestruturas,

I+Di.► Desequilibrios demográficos: tamaño, densidade e estrutura

da poboación (por idade e por actividade).► Desequilibrios sociais: acceso da poboación ao benestar non

só co consumo senón coa dotación de servicios sanitarios, educativos, culturais, de lecer, asistenciais, calidade ambiental.

► Desequilibrios na capacidade decisoria: espazos centrais, espacios periféricos.

► Converxencia/diverxencia entre rexións. Mídese calculando a diferenza do indicador da comunidade co valor máis alto e máis baixo; ou co valor medio de España.

Desequilibrios territoriaisNovos factores e xerarquía espacial actual

► Desde 1985 novos factores: a industria perde peso. Terciarización da actividade económica: servizos avanzados innovación e alta tecnoloxía. Desenvolvemento nas áreas onde teñen unha economía máis diversificada.

► Modelo xerárquico actual► Eixes dinámicos: rexións favorecidas polos novos

factores de desenvolvemento. Madrid, o Y constituído polo País Vasco (incluíndo Navarra e La Rioja), val do Ebro, litoral mediterráneo e arquipélago balear e canario. Os indicadores o manifestan: incremento do PIB, grande concentración dos sectores punta, incremento demográfico, estrutura de poboación máis xove que a media, forte crecemento da inmigración, taxa de actividade superior a media, forte demanda do consumo.

Desequilibrios territoriais Novos factores e xerarquía espacial actual

► Eixes en declive: cornixa Cantábrica (Asturias e Cantabria) impacto da reconversión industrial sobre un sector maduro (extracción do carbón e industria de base) monoprodutivo e pouco especializado. PIB por debaixo da. Renda do PIB per cápita inferior a media. Perda de poboación e envellecemento. Disparidades nas rendas.

► Espazos menos dinámicos:dúas Castelas, Estremadura, Galicia e interior andaluz e murciano. Peso económico da actividade do sector primario, escaso desenvolvemento industrial e predominio de servizos pouco especializados. PIB por debaixo da media, renda per cápita por debaixo da media, envellecemento e perda de peso demográfico. Pouca presenza da poboación inmigrante. As prestacións e equipamentos sociais por debaixo da media española.

Áreas industriais de España

O mapa coincide engran parte (non to-talmente cos desequi-librios rexionaisAnteriormente descritos.

Crecemento PIB e Poboación (1986-2007)

1,89% 1,80% 1,51% 1,49% 1,48% 1,42% 1,39% 1,37% 1,37% 1,36% 1,31% 1,14% 1,11% 1,05% 1,03% 1,02% 0,99% 0,96%

54,85%

43,10%

26,44%

39,61%

17,21%

30,43%

20,76%17,85%

20,11%

7,90%

18,65%

-0,49%

18,78%

1,33%

-4,43%-1,07%

9,39%

-2,66%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

C. PIB C. Poboación

Desequilibrios territoriais Incidencia da crise de 2008 ata actualidade

► Crise: disparou o paro e reduciu a demanda interna. A súa repercusión nas CC.AA. Variou segundo a súa estrutura económica e a súa apertura cara o exterior.

► Incidiu máis: CC.AA. relacionadas coa construción: C. Valenciana, Canarias, C-La Mancha, Andalucía. Elevado emprego público (recortes): Andalucía, Extremadura, C-La Mancha. CC.AA. dependentes da demanda interna: Andalucía e Canarías.

► Incidiu menos: CC.AA. con menor peso inmobiliario (Euskadi e Navarra); outras actividades (C_León); servizos avanzados (Madrid); distribución sectorial equilibrada (Navarra, La Rioja); apertura cara o exterior (Euskadi) ou o turismo (Baleares)

► Indicadores do decrecemento: PIB menor, retroceso demográfico (tanto no inmigratorio como nos nacementos), incremento das persoas por debaixo do umbral de pobreza.

► Converxencia: detívose ou diminuíu en todos os indicadores: económico, demográfico e social.

Crecemento PIB e Poboación (2007-2014)

-0,42% -0,52% -0,58% -0,75% -0,80% -0,80% -0,98% -0,98% -1,02% -1,05% -1,09% -1,11% -1,15% -1,22% -1,28% -1,35% -1,50% -1,74%

2,82% 2,70% 1,25% 3,22%

-0,68%

0,00%

-2,53%

1,47% 1,23% 2,81% 2,02% -0,16% 0,39% 1,62%

-1,31%

2,32% 1,10%

-1,75%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

C. PIB C. Poboación

Solidariedade entre CC.AA.Fondo de Compensanción Interterritorial

(páx. 404) (414 NE)

► Art. 158.2. da Constitución española:

► Co fin de corrixir desequilibrios económicos interterritoriais e facer efectivo o principio de solidariedade constituirase un Fondo de Compensación Interterritorial con destino a gastos de investimento, cuxos recursos serán distirbuídos polas Cortes Xerais entre as comunidades autónomas e as provincias, no seu caso.

Solidariedade entre CC.AA.Fondo de Compensación Interterritorial

(páx. 404) (414 NE)

► O Fondo de Compensación Interterritorial funciona desde 1980.

► Ata 1990 beneficiáronse tódalas comunidades.► Fixéronse varias reformas e desde o ano 2001

dividiuse en dous fondos: Compensación e Complementario.

► Aplícase ás comunidades que teñen unha renda per cápita inferior a media do Estado.

► Os criterios son: demográficos (87,5%), saldo migratorio (1,5%), taxa de paro (1%), superficie (3%) e densidade municipal (6,9%).

► O fondo complementario é unha cantidade equivalente ao 33,33% do fondo de compensación.

País Vasco, Navarra, La Rioja, Aragón, Catalunya, Baleares e Madrid quedan fóra do fondo. FTE. Mº ECONOMÍA E FACENDA E ADMON. PÚBLICAS. ORZAMENTOS XERAIS DO ESTADO

Repartición do Fondo de Compensación e Complementario 2016 (miles €)

CC.AA. F. Compensación F. Complementario Total %

Andalucía 119.550,47 € 39.846,17 € 159.396,64 € 36,3%

C.Valenciana 42.036,18 € 14.010,66 € 56.046,84 € 12,8%

Canarias 35.133,45 € 11.709,98 € 46.843,43 € 10,7%

Galicia 33.773,77 € 11.256,80 € 45.030,57 € 10,3%

C.Mancha 24.859,97 € 8.285,83 € 33.145,80 € 7,6%

Extremadura 6.309,74 € 25.240,88 € 31.550,62 € 7,2%

Murcia 16.619,69 € 5.539,34 € 22.159,03 € 5,1%

C.León 14.640,25 € 4.879,60 € 19.519,85 € 4,4%

Asturias 10.080,59 € 3.359,85 € 13.440,44 € 3,1%

Cantabria 3.740,70 € 1.246,78 € 4.987,48 € 1,1%

Ceuta 2.482,20 € 827,32 € 3.309,52 € 0,8%

Melilla 2.482,20 € 827,32 € 3.309,52 € 0,8%

Total 311.709,21 € 127.030,53 € 438.739,74 €  

Solidariedade entre CC.AA.Fondos de Converxencia Autonómicos (páx. 404) (414 NE)

►Ademais do fondo de compensación existe este fondo de converxencia.

►Obxectivo: reducir as diferenzas de financiamento e equilibrar o desenvolvemento rexional (Fondo de Competitividade para as que teñen renda per cápita inferior ao 90% da media e unha dinámica demográfica especialmente negativa.

Política rexional e de cohesión da UE 2014-2020(páx. 399) (410-412 NE)

► En 1986, España integrouse na política rexional europea.

► Desde entón comparte os seus obxectivos e as rexións reciben fondos comunitarios tras a aprobación da súa política rexional pola UE.

► Obxectivos tradicionais, iniciados en 1975, apoiar economicamente ás rexións máis desfavorecidas e aumentar a cohesión territorial.

► Nova política rexional, comeza 2014-2020:► Investir no crecemento e emprego.► Fomentar a cooperación territorial europea.

Política rexional e de cohesión da UE 2014-2020 FEDER, FSE, Fondo de Cohesión

►Execútase a través de tres fondos:►FEDER (Fondo Europeo de

Desenvolvemento Rexional)►FSE (Fondo Social Europeo)►FC (Fondo de Cohesión)►Suporá un gasto de 351.354,2 millóns

de €, dos que España recibirá algo máis de 28.500 millóns de €.

Política rexional e de cohesión da UE 2014-2020 Os fondos europeos: FEDER

► FEDER e FSE benefician a todas as rexións europeas.

► FEDER ten como obxectivo fortalecer a cohesión económica, social e territorial da UE. Dirixe os seus investimentos aos 11 obxectivos temáticos da política de cohesión, pero concentrando unha parte signficativa nos catro primeiros: innovación e investigación, TIC, apoio a pemes e economía hipocarbónica.

► O FEDER financia tamén a Cooperación Territorial Europea; a redución dos problemas urbanos; e as achegas ás rexións setentrionais pouco poboadas e ás rexións ultraperiféricas.

Política rexional e de cohesión da UE 2014-2020 Os fondos europeos: FSE e Fondo de Cohesión

► FSE: Ten como obxectivo investir nas persoas para mellorar as oportunidades de emprego, educación e o risco de pobreza.

► Obxectivos prioritarios son: promoción de emprego, inclusión social, loita contra a pobreza e educación e aprendizaxe permanente, mellora da eficacia na administración pública.

► Este fondo tamén financia a metade da Iniciativa de Emprego Xuvenil, dotada cun total de 6.000 millóns e destinadas ás rexións con taxa de desemprego xuvenil superior ao 25%.

► Fondo de Cohesión: carácter estatal non rexional. Percíbeno os estados cun PIB per cápita inferior ao 90% da media comunitaria. España non o percibe.

Obxectivos xerais Fondos Zonas Receptoras Criterio

FEDERFSE

Rexións menos dinámicas

PIB per cápita <75% do PIB medio da UE

Rexións en transición PIB per cápita 75%-90% do PIB medio da UE

Investimento en crecemento e en

emprego

Rexións máis dinámicas

PIB per cápita >90% do PIB medio da UE

Fondo de Cohesión**España non percibe deste fondo no 2014-

2020

Países PIB per cápita <90% do PIB medio da UE

Cooperación Territorial Europea

FEDER Todas as rexións

Política rexional e de cohesión da UE 2014-2020

Política rexional e de cohesión da UE 2014-2020

Distribución dos fondos da política rexional e de cohesión territorial (2014-2020) (millóns de €)

Fondos de Cohesión

Feder e FSE FEDER FSE TOTAL

Rexións menos

dinámicas

Rexións en

transición

Rexións máis

dinámicas

Rexións ultraperiféricas

Cooperación territorial europea

transfronteiriza e

transnacional

Iniciativa emprego xuvenil

€ %

España 2.040,4 € 13.399,5 € 11.074,0 € 484,1 € 617,6 € 943,5 € 28.559,1 € 8,2%

UE-28 63.399,7 € 182.171,8 € 35.381,1 € 54.350,5 € 1.555,4 € 9.623,4 € 3.211,2 €

Política rexional UE2014-2020

Rexións desenvolvidas>90% media PIB UE

Rexións de transición75-90% media PIB UE

Rexións menos desenvolvidas

<75% media PIB UE

Política Rexional da UE (2014-2020)

Rexións desenvolvidas

>90% media PIB UE

Rexións de transición

75-90% media PIB

UE

Rexións menos

desenvolvidas<75% media

PIB UE

Balance da política rexional europea

► Supuxo certa cesión de soberanía. A UE debe ser informada das políticas rexionais e pode autorizalas, modificalas ou prohibilas segundo a súa compatibilidade coa política comunitaria.

► Proporcionou axudas que favoreceron a converxencia española con Europa. Desde 1986 as rexións españolas melloraron a súa converxencia coa media comunitaria e en 2010 case todas elas se situaban por enriba do 75% desta media. Aínda así existen diferencias como podemos observar no mapa anterior.

► Redución os desequilibrios interterritoriais ao concentrar as axudas nas rexións menos dinámicas.