2013KO URTARRILAREN 13A 23�

ERDIKO KAIERA

JOXEMI ZUMALABE

DONOSTIAKO familia euskaltzale eta abertzalebateko semea, frankismo garaiko ikastolaklandestinoak ezagutu zituen haurra zela, etaaitaren –Jose Migel Zumalabe Mendiburu–eta Karlos Santamariaren ekimenez sortuta-ko Santo Tomas lizeoa, ondoren. Sarritaneskertuko zuen gerora gurasoek egin zioten

mesede hura, giro hartan eskolatu izana hainzuzen, han ernatu baitzitzaion bere bizitzaosoko funtsa izango zuena: euskararen, eus-kal kulturaren, euskal prentsaren eta oro harherrigintzaren aldeko jardun nekaezina.Borroka horretan oinarritu zuen bere biziera,pentsaera, ibilbidea. Martin Ugaldek hitz ezin

Hogei urte joan dira Joxemi Zumalabe Goenaga (Donostia, 1950-10-14 / 1993-01-12) hilzenetik. Gorazarre egin asmoan mahai-inguruak, kultur ekitaldiak eta bestelako omenaldiakantolatu dituzte urtarrileko lehen eta bigarren asteburuan, eta honenbestez, hura izan zena,batzuok sekula ahanzterik izango ez duguna, ekarriko dute gogora: haren eskuzabaltasuna,

haren filosofia, haren bultzadaz lortutakoak, haren itzal luze beti presentea.

Orain gurekin ez zauden arren

| GARBINE UBEDA GOIKOETXEA |

AIT

OR

BAY

O

24 � 2013KO URTARRILAREN 13A

ERDIKO KAIERA - JOXEMI ZUMALABE

ederragoz azaldu zuen bezala, “euskararekikomaitasun istorio bat” izan zen Joxemi Zuma-laberena.

Taldeko gizona zen, eta taldean eman zuenonena, taldekide bakoitzaren nolakotasunaknabarmenduz, elkarlanaren ahalmena balioe-tsiz, ametsak partekatuz. Eguneroko lanak,proiektu berriek, konspiratzeak oro har,biziarazi zuten azken eguneraino.

ArgieroakBereziki hari eta Joxe Mari Ostolazari zor dioARGIAk honainoko bidea egin izana. Krisiriklatzenetik atera zuten Kaputxinoen garaikoZeruko Argia hura, zorra besterik ez zuenean,haren alde inortxok xentimorik ere emannahi ez zuenean, inguruneak prentsa elebidu-naren alde egin eta euskara hutsezko argital-penari zentzurik ikusten ez zitzaionean.

Eta hark akuilatuta, abiapuntu hartatikbertatik lortu zen ilusioa piztea, behar gorriasentitzea, oztopo eta ezikusi guztien gainetik

aurrera begiratzea eta apurka indarrak batzea,euskal prentsan sinetsaraztea eta gizarteanproiektatzea, Euskaldunon Egunkariak argiaikus zezan. Buru-belarri jardun zuten gaine-rakoei meriturik kendu gabe, noski.

Handira jo zuen beti Zumalabek. Packosoa behar zuen, euskararen eta euskal kultu-raren mundua bere betean hartuko zuenplangintza orokorra. Hortik beherako ezere-kin konformatu gabe, arlo gehientsuenetanjardun zuen, denak bakarrera ekartzeko aha-leginetan.

Euskalgintza, naziogintza eta herri mugi-menduak izan zituen pentsamenduaren oina-rri. Ezin uler zezakeen euskalgintza naziogin-tzatik aparte. Ezta, jakina, euskalgintza aldebatera uzten duen naziogintza. Arazo linguis-tikoa eta kulturala naziogintzaren oinarrizkoosagaitzat jotzen zituen: “Herri honek naziobilakatu nahi baldin badu, hizkuntza naziona-lean oinarrituriko kultura garatu behar du, etakultura horretan bere izate nazionala egitura-

(...) JOXEMIK utzitako hutsuneamaitasun hutsunea baino handia-goa da ordea. «Aitatxo galdu duteMaddik eta Jonek. Joxemi Ostaiz-kak eta lagunok. Eta gizon handiaeuskaldunok», idatzi nuen bera hileta hurrengo egunean Egunkarian.Gizon handia bere isilean. Gizonhandia bere apaltasunean. Gizonhandia euskalgintzan. Gizon han-dia herrigintzan. Proiekzio handi-ko gizon sendoa genuen Joxemi.Agortzen ez zen ideia iturria.Gogoetarako gaitasun aparta, iru-dimen eta sormen harrigarriak etahoriek guztiak modurik errazeneanadierazteko gaitasuna. Adierazpe-naren ondoren zetorren ekimena:gu guztiok norabide berean laneanjartzeko abilezia eta abiatutakolanari eusteko adorea. Gogaide,lagun, konplize, burkide, lankide,adiskide, buruzagi... maitale, aita,maketatzaile, txofer, marrazkilari,diseinatzaile, kudeatzaile, enpresa-

ri... Langile eta enpresari. Militan-tea. Gizon osoa. Nik neuk, esandezaket ez dudala bera bezalakobeste bat topatu. Behin eta berrizharritzen ninduen. Hainbat urtetanhain gertu eta elkarrekin hainbesteibili ondoren, uste duzu badakizulanolakoa den zure laguna. Ezagu-tzen dituzula bere erreakzioak,

bere pentsamenduak... badakizulazer esango duen. Ez zen Joxemi-ren kasua. Bere errekurtsoek, beregaitasunek Joxemi berri bat osa-tzea lortzen zuten estualdi bakoi-tzean. Krisi bakoitzean Joxemiberri eta osoago bat agertzenzitzaigun.

Maite genuen Joxemi. n

Ipurtargiaren itzal luzea argitaratu zuen Euskaldunon Egunkariak, Joxemi Zumalaberenheriotzaren hamargarren urteurrenean. Iñaki Uriak –2003ko hartan Egunkariako AdministrazioKontseiluko kontseilari ordezkaria– egin zion hitzaurrea Lorea Agirrek idatzitako liburu hari.

Handik hartuak dira hitzok.

Maitasun hutsunea baino handiago

Larraitzen,Txindokiko magalean, jarrizitzaion oroitarria.

2013KO URTARRILAREN 13A 25�

JOXEMI ZUMALABE - ERDIKO KAIERA

tu. Eta hori da, finean, euskaldun abertzaleakduen proiektu nazionala; hots, nazio honekbere egitura, bere subiranotasun eta bere kul-tura nazionala lortzea. Herri bezala. Euskaraknagusitzeko behar dituen bitartekoak euska-raz ez dakitenen aurkako zapalkuntzarik gabeeskuratuz”.

Ertz ugari du Joxemi Zumalaberen figu-rak. Pintore izan nahi zuen. Etxetik transmi-

sioan jasotako nolakotasuna, hori ere. Etaeskua zuen, horretarako ere bazuen. Lehenta-sunak lehentasun, gurari hura jubilatukozenerako utzia zuen.

Bere alderdi artistikoaren aleak ekarri nahiizan ditugu orriotara, ARGIAn utzi zigunondare grafikoa, ilustratzaile eta azalgile gisalandutako zenbait gai. Haren sormenarenohorez. Bere senaren maiteminez. n

“Andu Lertxundirekin euskal Idazleen elkarteaz”,1982-10-17.Gauza jakina da EuskalIdazleen Elkartea burutzekotandabiltzala gure Herrikolumalariak. ARGIAk ezin zuennolanahi ere gertakizun horipasatzen utzi eta zor zaionbegirunea betetzen saiatu dabere lehendakaria den AnjelLertxundiri mutur aurreanmagnetofoia ipiniz.

“Negoziaketa politikoa: irtenbidea ala ametsa? Hamar urtetako kontakto eta tirabirak”,1986-11-16. Urgentziazko monografiko bat duzu, aktualitatearen abiadak mugatua, bainaeztabaida bere testuinguru historikoan kokatzeko baliagarria.

“Euskal Herriak OTANI EZ”, 1986-03-09.

“Agur t’erdi! Hemen gara(berriz)”, 1981-10-04.

“Tortura demokrazia espainolaren neurrira”,1985-07-07.Neurri handitako apostua daukaEstatu Espainolak euskaldunokin,eta tortura sistematikoki erabiltzenda. Bere estilo zaharra ahantzi ezduten indar polizialen ohiturak alakontrainsurjentziak neurrinormaltzat jotzen dituenmetodoak?...

Joxemi Zumalabek egindako zenbait azal(Letra etzanaz, aldizkarian bertan ilustratutako gaiaz emandako azalpena).

26 � 2013KO URTARRILAREN 13A

1984

-07-

15.

1984

-09-

16.

1985

-01-

20.

1985

-06-

09.

2013KO URTARRILAREN 13A 27�

JOXEMI ZUMALABE - ERDIKO KAIERA

���������������

������������������������ ����������������������������������

JOXEMI ZUMALABEK 42 urte zituen hil zenean. Nik, 32. Hura hiltzenari zelarik, eta hil osteko hilabeteetan, pentsamendu bat erabili nuenetengabe buruan: «Bizi beharreko guztiak pasatu ditut neuk; hemen-dik aurrerakoa, propina». Bizpahiru urte kostatu zitzaidan propinagisako bizimodu hura bizitza berri bilakarazten. Nola liteke duelahogei urte sentimendu hura hein hartaraino nitaz jabetzea? Eskuar-tean hartu dut 2003an Lorea Agirrek egindako liburu zoragarria, etabertatik erroldatu ahal izan ditut Joxemirekin partekatutako 12 urtehaietan burura eramandako makina bat gauza.

Hil-lanturuek jota zen ARGIA zulotik atera. Etorkizuna ei zenprentsa elebidunari borroka ideologikoa egin eta euskara hutsezkoprentsari prestigioa eman, praxiaren bitartez batik bat. Itxita zegoendirulaguntzen bidea zabaldu, eta astekariaren autofinantzaketarakoApika informatika enpresa eta Antza inprimategia sortu. Ilusioa etakonpromisoa kutsatzeko zuen gaitasuna bitarte, elkarrekiko amodiozeta lanerako kapazitateaz gainez egindako taldea osatu. Euskarazkoegunkari baten premia eta ahala ikusarazi, eta gauzatze urratsakeman. Garai hartan euskararen inguruan ikusitako kontsentsurikhandiena erdietsi. Egunkaria abiarazi.

Aipatu gauzetarik bakar bat ere ezinezkoa zatekeen Joxemi gabe.Lorea Agirrek ezin hobeki adierazten du bere liburuan, eta hari

lapurtuko dizkiot hitzok. «Bazen behin eguzki batek baino argi txi-kiagoa eginagatik, itzal luzeagoa ematen zuen ipurtargi bat. Joxemikbere aurreikuspen eta analisietan ez zuela huts egin argi ikusten daorain. Joxemik argia egiten jarraitzen du, eta bere itzala gero etaluzeago agertzen zaigu. [...] Eguzki batek baino argi txikiagoa egina-gatik, itzal luzeagoa egiten zuen ipurtagiaren alegia egia bihurtu duJoxemik».

2013an, hogeigarren urteurreneko ekitaldiak prestatzen ari garenhonetan, jendearen inplikatu gura eta maitasuna adierazteko desioabarra-barra eta nonahi ikusita, ipurtargiaren itzal hori, laburtu beha-rrean, luzatu egin dela inpresioa daukat.

Joxemi, kabroi halakoa. Stop. Ni bizi nauk. Stop. Hire proiektuguzti-guztiak bizirik zeudek. Stop. Segituko diagu kontaktuan. n

Ipurtargiaren itzal luzea

Josu Landa�

MO

ND

RA

GO

NU

.

1980-07-13. Kaputxinoen Zeruko Argia aldizkaria ARGIA bihurtu zenekoa ilustratzekoeginiko marrazkia.

1981-02-08.

28 � 2013KO URTARRILAREN 13A

ERDIKO KAIERA - JOXEMI ZUMALABE

1981-03-08. Euskal Herrian EuskarazekoekRadio Nacional de Españan sartueta euskarak jasaten duenbazterketa salatu zuten,komunikatu bat lau haizetaraentzuteko moduan irakurrita.

1983-10-02. Euskal egunkariaren sasoia heldu da. Hiru editorial idatzi zituen JoxemiZumalabek berak.1981-06-07. H hizkiaren auzia zela-eta.