Ondarea eta bere paisaiekin ikasi egiten dut!...1 Ondarea eta bere paisaiekin ikasi egiten dut!...

1

Ondarea eta bere paisaiekin ikasi egiten dut!

Ikaslearenkoadernoa

2017ko ondarearen europako jardunaldiakOndarea eta natura: aukeraz betetako paisaia

Gidaliburu didaktikoa, L.H.ko 5. eta 6. mailak

2

Egileak: María Casas Jericó, Luis Erneta Altarriba, Javier Otegui Tellechea

Itzulpena eta berrikustea: Javier Otegui Tellechea

Diseinu grafikoa eta maketazioa: Roseta y Oihana www.rosetayoihana.com

Argitalpena: Ondare Historikoaren Zerbitzua.Kultura Zuzendaritza Nagusia -Vianako Printzea Erakundea.Nafarroako Gobernua

Lege-gordailua:LG NA 2166-2017

ISBN: 978-84-235-3462-3

3

5. orr.

Ondarea: esanahiaz betetako hitza 1 10. orr.

Ondasunensailkapena 2

34. orr.

Ondare-ikertzailean bihurtu zaitez

6

18. orr.

Ondarea babesteko eta kudeatzeko erremintak

421. orr.

OndareaNafarroan5

3 16. orr.

Ondarearen babesmena eta kudeaketa

orr.

38 Bibliografia eta baliabideak40 Erabilitako irudien kredituak

orr.

4 Sarrera 4 Edukinak 4 Helburuak5 Jarduerak

4

SarreraOndarea eta paisaia elkarguneak dira non gizarteak bere arretak eta kezkak irudikatzen dituen. Biak dira gurea dena ikustean agertzen den sentsibilitatearen fruituak, gu nor garen egiten gaituztenak, hunkitzen gaituztenak, erreflexio eta gozamena dakartzatenak. Biek gure historia, ohiturak eta tradizioak barne hartzen dituzte, nortasuna eraikitzeko eta lurraldearekin lotzeko funtsezko pieza bat osatzen.

Ondarea eta paisaiaren balioa ezagutzea, ondareari buruzko 2017. jardunaldi euro-pearrak sustatuta – bere goiburua Ondarea eta natura: aukeraz beteko paisaia izanez – ondarea gizarteari hurbiltzeko aukera bat da. Nafarroako Gobernuaren Kultura Zuzendar-itza Nagusia – Vianako Printzea Erakundeak, jardunaldiaren helburuekin lagundu nahi du koaderno didaktiko honekin, Foru-Erkidegoko Lehen Hezkuntza eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako ikaslego eta irakaslegoari egokituta.

Honako gidaliburuak Nafarroako lurralde eta kultura testuinguruan paisaia eta ondarea kontzeptuak irakasteko eremu orokorra jasotzen du. Gainera, irakasketa-ikasketa ariketa multzo bat eskaintzen du, ikasleek beraien ezaguera frogatzeko eta oinarrizko gaitasunak garatzeko.

Bi errealitate hauen irakasketa, elkarrekin hain lotuta daudenak eta hain aberatsa eta mol-dakorrak direnak, espiritu kritikoa laguntzeko, kultur-aniztasunaren errespetua sustatzeko eta garapen iraunkorra (bai ingurumen-dimentsioan, baita kultura-dimentsioan ere) bultzatzeko aukera da; hauek baitira kontserbazioaren erronka eta ondarea eta paisaiaz gaurko eta biharko belaunaldiek goza dezaten buruzko funtsezko gaiak.

EdukinakGidaliburu hontan aztertzen diren funtsezko edukinak hurrengoak dira:- Ondarea eta paisaia kontzeptuak (E1).- Ondare motak eta bere sailkapenerako irizpideak (E2).- Ondarea identifikatzeko, babesteko eta kudeatzeko erreminta nagusiak (E3).- Herri baten historia eta kultura ezagutzea ondarearen bidez (E4).- Nafarroako ondarea babesteko figura nagusiak (E5).- Ikaslegoatik gertu dagoen ondarea (E6).

HelburuakGidaliburu hontan proposatzen diren helburu orokorrak hurrengoak dira: - Ondarea eta paisaia-ren definizioak ezagutu.- Ondare-mota ezberdinak bereiztu, beraien ezaugarrien arabera.- Gizarteak ondarea mantentzeko, babesteko eta kudeatzeko dauzkan erremintak ezagutu.- Ondarea ezagutu, balioetsi eta errespetatu herri baten historia, kultura eta identitatearen

ezaugarri bezala, zein babestu izan behar den gaurko eta biharko belaunaldiek hontaz goza-tu dezakegun/dezaketen.

- Ondarearen zainketa eta babesmenari buruz pentsamendu kritikoa garatu.- Ondarea ezagutzeko dauden maila ezberdinak (lokala, eskualdekoa, estatukoa, nazioarte-

koa) ezagutu eta bereiztu.- Nafarroako ondare kulturala, naturala eta immateriala babesteko dauden figura nagusiak

ezagutu.- Nafarroako ondare garrantzitsuenetarikoak deskribatu, sailkatu eta kokatu.- Gertu dagoen ondarearen interesa ikasleetan esnatu.

5

1Ondarea: esanahiaz betetako hitza

Jarduerak

1. jarduera

Ondarea hitzak hamaika esanahi dauzka, nolako hitzarekin doan arabera. Oso arrunta da on-darea hitza beste hitz batekin ikustea.

A. Hurrengo letra-zopan, aurkitu itzazu ondare hitzarekin agertzen diren zazpi hitz:

B. Zer ondare motak aurkitu dituzu? Zeri dagokio bakoitzak? Osatu ezazu hurrengo taula adibidean dagoen bezala:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ondare... Zeri dagokio?

Arkitektonikoa Eraikuntzak (gazteluak, katedralak, gotorlekuak eta defentsa-torreak, elizak...), zubiak, harresiak...

Piktorikoa

Arkeologikoa

Museistikoa

Gastronomikoa

Naturala

Kulturala

6

1 Ondarea: esanahiaz betetako hitza

A

I

N

G

P

H

G

I

G

E

E

K

P

L

A

E

G

C

A

H

K

E

D

T

K

A

D

G

M

F

P

T

R

N

T

U

O

A

V

P

E

S

D

S

U

K

O

R

I

D

U

X

L

U

G

B

K

U

A

J

S

Z

N

A

B

Z

R

B

I

K

H

M

F

O

X

T

E

T

U

U

D

L

A

R

K

I

T

E

K

T

O

N

I

K

O

A

E

P

L

U

L

A

Z

I

S

T

H

S

S

U

S

O

O

A

A

L

P

T

R

X

F

F

X

D

T

L

E

K

Z

P

F

P

M

O

Z

H

A

X

Z

B

I

T

R

P

K

O

B

K

T

F

B

K

P

B

N

Z

K

U

A

T

D

N

Z

K

A

G

H

L

O

J

I

Z

O

R

I

L

E

U

I

G

I

I

I

P

N

L

O

T

A

A

O

S

N

P

S

S

J

E

K

O

U

O

M

H

F

L

L

B

K

G

A

S

T

R

O

N

O

M

I

K

O

A

P

U

O

O

G

O

P

M

H

I

F

D

L

U

E

A

H

A

U

F

T

B

B

U

H

I

E

R

X

J

T

K

U

E

K

U

A

R

K

E

O

L

O

G

I

K

O

A

T

S

Z

K

K

M

U

K

M

L

D

F

A

T

J

O

H

D

Nola definitu dezakegu ondarea?

Ondarearen definizio bat lantzea ez da bat ere erraza, esanahi asko daukan hitza baita. Orokorrean, ondarea definitu dezakegu hiru idei nagusitik hasiz:

Honengatik, ondarea hala definitu dezakegu: ondasun multzoa da (materiala ala immateriala) zeini gizakiak ohiz kanpoko balioa edo esanahia eman dion – honen identitatea, historia, kultura eta sentsibilitate artistiko, ambientala edo zientifikoaren izpilua delako -, eta horregatik hobeto ezagutu eta beraz gozatu dezagun babesteko nahia sortarazten duena.

OndasunakOndasunak ondarea osatzen duten osagaiak dira. Materialak (koadro bat) ala immaterialak (jaia bat) izan daitezke.

BalioaOndarearen balioa honen esanahiaren garrantziaren arabera dago, esanahi historikoa, artistikoa, estetikoa, zientifikoa...

BabesmenaOndarearen helmuga ondasun hauen eta haien balioen babesmena da, gaur egungo eta biharko belaunal-diek hontaz gozatu dezaten.

7

Orduan... balio daukan guztia ondarea da?Ez, bi arrazoi hauengatik:1. Lehenbizi, niretzat garrantzitsua dena besteentzat ez izatea gertatu daiteke.2. Bigarren, denontzat balioa daukan guztia babesten badugu, dena babestu beharko genuke.

Eta... zeinek esaten du zerbait balioa daukan ala ez?Ondasun baten balioa zein den esaten dutenak honetan adituak dira (arkeologoak, historialariak, zientzilariak...). Balio hau apartekoa denean, orduan babesten da, eta ondasuna ondarearen barruan sartzen da.

Ondasuna

Baliorik badauka? Adituei galdetu

Garrantzitsua al da? Ohiz kanpokoa, apartekoa...?

Babesmenarik gabe

Balioa

BaiEz

Ez

Babesmena

ONDAREA

Bai


Beste aldetik, ondarea osatzen duten ondasunak ez dira denak berdinak. Bi talde haundietan sailkatu ditzakegu:

8

Ondasun materialaOndasuna fisikoa bada, hau da, itxura, bolumena, kolorea edo testura badauka. Adibidez, zubi bat edo koadro bat.

Ondasun immaterialaOndarea fisikoa ez bada, hau da, ekintza, pentsamendua, ideia… bat bada. Adibidez, hizkuntza bat ala dantza mota bat.

Denok ulertu dezagun: ondarea materiala da ukitu badezakegu, eta immateriala ezin badugu ukitu.

2. jarduera

Hurrengo egoera iruditu ezazu:

Teoria atalan ikusitakoarekin, erantzun itzazu hurrengo galderak:

A. Zer egin beharko luke Jaimek txanponak balioa daukaten ala ez jakiteko?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Txanponak balioa badaukate, babestuta egon beharko lirateke?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jaimek bere aitona-amonaren etxearen trastelekuan

zenbait txanpon zaharrak aurkitu ditu. Bere amonari

galdetu dio eta honek erantzun dio txikitatik zeukala

txanpon horiek. Berak dioenez, balio haundia dauka-

te eta horregatik gorde ditu denbora guzti hau. Jai-

mek zalantzak ditu: ondarea izango al dira txanpon

hauek? Ala ba da, babestuta egon beharko lirateke?


Ondaremateriala

Ondare immateriala

9

3. jarduera

Ikusi dugunez, ondarea osatzen duten ondasunak materialak ala immaterialak izan daitezke. Sailkatu itzazu hurrengo ondasunak honen arabera:

Dantza tradizionalak, iturburuak, artisau teknikak (zeramika, josketa, zume-txirikordatzea…), gazteluak, zubiak, esaera zaharrak, elizak, asmakizunak, hondakin arkeologikoak (bitxiak, tx-anponak…), hizkuntzak, zuhaitz zaharrak, galzorian dauden espezieak, harresiak, koadroak eta herriko jaiak.

4. jarduera

Ondoren, ondareari buruzko zenbait esaldi dago. Egia (E) ala Gezurra (G) diren idatzi ezazu, eta arrazoiak ipini.

Ondasun bat ondarea da babestuta badago soilik.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gure arbasoengandik oinordetzan jasotzen duguna (dirua, etxea...) da ondarea, soilik.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bakarrik eraikin haundiak (gazteluak, elizak, zubiak...) dira ondarea.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Abestiak, ipuinak eta esaera zaharrak ondarea dira.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zuhaitzek, arroilek, mendiek eta urjauziek ezin dute ondare izan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Babestutako zuhaitz zahar bat ondare naturalaren osagaia izan dezake.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

2Ondasunensailkapena

2 Ondasunensailkapena

11

Zer ondare motak daude? Ondarea osatzen duten osagaiak kategoria ezberdinetan sailkatzen dira bere ezau-garrien arabera. Hemen ikus dezakezu ondare mota nagusien sailkapen labur bat:

5. jarduera

Ikus ezazu 3. jarduerako ondare materialak. Orain, sailkatu itzazu beraien jatorriaren arabera: naturala ala kulturala:

Ondare Naturala Ondare Kulturala

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ondarea sailkatzeko, lehenbizi, materiala ala immateriala den ikusi behar dugu (ukitu daiteken ala ez).Gero, ondasunaren jatorria aztertuko dugu:Naturala: ondasuna naturaren ekintza bada: zuhaitza, erreka, animali edo landare mota bat...Kulturala: ondasuna gizakiaren ekintza bada: koadro bat, zubi bat, harresi bat...

KulturalaTradizioak, Jaiak

Hizkuntzak, Artisautza...

Motak

Naturala Geologikoa,

Hidrologikoa, BiologikoaGenetikoa…

Mistoa Ondare naturalaren

eta kulturalaren ezaugarriak dauzka

Immateriala Materiala

Ondarea

12

Ondarea eta paisaiarekin daukan erlazioa

Atal hau hobeto ulertzeko, lehenbizi paisaia zer den gogoratzea komeni zaigu. Laburtuz, osagai askoren gehiketaren emaitza dela esan dezakegu, osagai hauek elkarrekin lotuta daudenak. Osagai hauek horrelakoak izan daiezke:

Gizakiok ez gara paisaiaren parte bakarrik, paisaia balioetsi eta nabaritzen dugunak ere bagara. Pertsona bakoitzak bere era pertsonalean sentitu deazke paisaia, adina, lanpostua, bizipenak, oroimenak edota sentsibilitatearen arabera. Horregatik, paisaia ikasten denean, ez dugu honen osagaiak eta erlazioak soilik ikasi behar, baizik eta biztanleriak nola hautematen duen ere bai kontuan hartu behar dugu.

Osagai naturalak:Erliebea, lurra, ura, landaretza, fauna, gizakia...

Paisaia

Osagai gizatiarrakGizakiok paisaian bizitzearen ondorioa da. Adibidez: eraikuntzak, garraiobideak, aerosorgailuak edota presak, baina baita ere lur-raldeari ematen dizkiogun esanahiak eta balioak: ohiturak, jaiak, edo dantzak esate baterako

Paisaia ulertzeko moduak

Haurraren ikuspuntua

Errealitate bakarra, bi paisai ezberdinak

Helduaren ikuspuntua


Paisaiaren zenbait osagai (naturalak ala gizatiarrak) aparteko balioa izan dezakete eta, horregatik, ondarea dira. Definizioan hartzen den bezala, osagai hauek ez daude iso-laturik, baizik eta bata bestearekin erlazionatuta. Horregatik, ondasun bat aztertzean bi gauza eduki behar ditugu gogoan:

Bestalde, ondare diren paisaiaren osagaien artean, batzuk lurraldea guztiz eraldatu dezakete. Irakurri ezazu eskuinean dagoen adibidea eta, ondoren, jarraitu testu hau irakurtzen.

Adibide honetan, akueduktua (ondare materiala kulturala) paisaiaren gaur-egungo itxura azaltzen duen osagai nagusia da (hirugarren irudia). Hau da, hirugarren irudian ikusi daiteken baso lurralde txikia nekazaritza-lurraldea haunditu delaren ondorioa da, eta haunditze hau akueduktuarik gabe ezinezkoa izango litzateke.

13

Tokia

Osagaia bere jatorrizko tokian ala beste batean aztertzea.

Eskultura bat bere lorategian dagoenean eta eskultura berbera museo batean az-tertzea ez dira berdin.

Eskultura bere jatorrizko lorategian az-tertzean, hau eraikitzeko eta han ipintze-ko arrazoiak ulertu ditzakegu.

Paisaia bat ikus dezakegu, non he-rrixka aurre-erromatar bat agertzen den, basoak dauzkan lautada batean. Emari irregularrako erreka baten on-doan dago (udaran lehortzen dena) eta erreka honek herrixkarako eta gertuko baratzerako bakarrik dauka ura.

Erromatarrek herrixka menperatu dute, eta orain herrixka hiri batean bihurtu da, menditik lautadara ura dakarren akueduktu bat eraikiz. Urak, hiria horni-tuz gain, baratza haundiagoak ureztatu dezake orain, eta horrela basoa mu-rriztu da baratza hauek lantzeko.

Aintzinako erromatar-hiria haundit-zen joan izan da, gaur-egungo itxura eduki arte. Hiri-lurraldea eta nekazari-lurraldea asko garatu dira, baina ba-soa asko murriztu da ordea, lurralde isolatu batzuetara soilik. Estolderiaren garapenari eta uraren kanalizazioari esker, akueduktua ez zen gehiago be-harrezkoa, baina paisaian mantendu da osagai balioduna eta biztanleriaz preziatu bat da eta.

Eskala

Osagaia isolaturik edo inguruan dauden beste osagaiekin batera aztertzea.

Gaztelu bat bakarrik aztertzea eta bere ingurumenan ezarrita aztertzea ez dira berdin.

Gaztelua bere ingurumenan aztertzean, mendi tontorrean eraikitzeko arrazoia ikus dezakegu: ikuspen hobea edukitzeko eta lurraldea defendatzeko.


6. jarduera

Ikusi dugunez, ondasunak ondo aztertzeko bi gauza hauek eduki behar ditugu gogoan: azter-ketaren eskala eta aurkitzen diren tokia. Argibideak jarraituz, bi kasu hauetako marrazkiak egin itzazu. Ikus dezagun zure sortzaile ahalmena!

Eskala: Zubi bat iruditu ezazu, edozein zubi (altxagarria, trena pasatzeko, zintzilikaria...) eta bi egoera hauetan marraztu ezazu:

14

A. Zubia soilik.

B. Zubia eta bere inguruan dagoen guztia.

C. Koadroa museo-gela batean.

D. Koadroa jauregi baten aretoan.

Marraztu ondoren, hurrengo galderak erantzun itzazu:A. Zer ondare motak dira zubia eta koadroa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Ondasun bakoitzaren bi marrazkietatik, zeinek ematen du informazio gehiago? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tokia. Dragoi bat daukan erdi-aroko koadro bat iruditu ezazu eta bi egoera hauetan marraztu ezazu:


7. jarduera

Paisaiak gure ondasunak hobeto ulertzen eta lurralde baten historia hobeto ezagutzen lagun-du dezake. Hurrengo ariketan, paisaia baten eboluzioa ikus dezakegu denboran zehar.

15

A. Zehatz-mehatz ikusi itzazu irudi guztiak eta, ondoren, hurrengo esaldi bakoitza zer irudiari dagokion idatzi ezazu:

A. Gazteluak ematen duen segurtasunari esker, herrixkak hazi ahal izan du.B. Mendien aldapak hain haundiak direnez, hauen hegaletan mailak egin dira (terrazak) lurra lantzeko.C. Mendi tontorrean zegoen herrixka ez dago jadanik, hiria mendiaren oinan ezarri baita.D. Irudian paisai naturala ikus dezakegu, non mendi altuak dauden, basoz beteko hegal aldapatsuekin.E. Hiria nekazaritza-lurraz inguratuta dago.F. Herrixkaren ondoan gaztelu bat eraiki da, lurraldea defendatzeko.G. Biztanleria haunditu da eta, beraz, nekazaritza-lurra haunditu behar da jende guztia elikatzeko.H. Mendiaren hegalaren mailetan ez dago nekazaritza-lurrarik, landaretza naturala baizik.I. Mendiaren tontorrean herrixka txiki bat dago.J. Inork ez du gazteluan bizi jadanik, baina jende askok bisitatzen du urtero, honen aparteko balio arkitektonikoari esker.

A1. irudia A2. irudia A3. irudia

B. Irudiak eta deskribapenak berrikusi itzazu eta hurrengo galderak erantzun itzazu:

B1. Paisaren zein osagaiak izan dezakete ondarea?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B2. Zer ondasun mota izango lirakete osagai horiek?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B3. Horietako osagairen bat ba al da nagusi paisaia nola aldatu den azaltzeko?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A2

A1

A3


16

3Ondarearen babesmena eta kudeaketa

Ondarea babestearen garrantzia

Lehen ikusi dugunez, ondareak gure iraga-na ulertzen laguntzen gaitu. Gure historia azaltzen ere lagundu dezake eta, horregatik, honen babesmena gai oso garrantzitsua da. Baina ez dugu arrazoi honengatik bakarrik babesten, baita gaurko eta biharko belaunal-diek ondare honetaz gozatu dezagun ere.

Goazen Parke Naturalera!

17

Batzuetan, ondarearen babesmena zenbait jarduera ekonomikoen aurka doala dirudi, adibidez, turismoa. Hemen dagoen testuak horrelako egoera bat azaltzen du. Irakurri ezazu eta, ondoren, galderak erantzun itzazu:

A. Zer ondare mota dira Parkean dauden hegazti eta ugaztun espezieak? Eta museoan dauden hondakin arkeologikoak?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Zer neurriak sortu dira ondare naturala babesteko? Eta kulturala babesteko?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Nola hartu dute Albak eta Mikelek debekua?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D. Parke Naturala batean edo museo batean onartzen den jende kopurua mugatzea ondo iruditzen zaizu, bertan dauden ondasunak babesteko? Zergatik?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. jarduera

3 Ondarearen babesmena eta kudeaketa

Mikel eta Alba haien gurasoekin joan dira oporretan kostaldeko toki bate-ra. Gaur, kilometro gutxitara dagoen Parke Naturala bat ikustera joango dira. Kotxean zeuden bitartean, haien amak zera irakurri du Interneten: Parke hau babestuta dago bertan galzorian dauden zenbait hegazti eta ugaztun espezieak daudelako. Parkean ere badago museo txiki bat, zenbait honda-kin arkeologikoekin (txanponak, zeramika objektuak, eskultura eta mosaiko hondakinak). Dirudienez, toki horretan kokaleku erromatarra bat zegoen eta bisitarientzako arreta bulegoa eraikitzean hauek agertu ziren.

Iritsi dira Parkera! Aita sarrerak erostera joan da, baina saltzaileak ezin zutela sartu esan dio, egun horretarako onartutako jende kopuruara iritsi baitira. Parke Naturaletan onartutako jende kopuru bat dagoela ez zekiten eta, be-raz, informazio gehiago eskatu diote saltzaileari. Honek esan die galzorian dauden espezieak babesteko neurri bat dela, jende gehiegi badago zarata egiten, izutu eta aztoratu daitezkenez.

Alba asko haserretu da. Parke hau egitan ikusi nahi zuen! Mikelek, ordea, de-bekua ulertzen du. Duela gutxi, ondare naturala eta kulturala babestea oso garrantzitsua dela ikasi zuen ikastolan, biharko belaunaldiek hontaz gozatu dezaketen.

18

4Ondarea babesteko eta kudeatzeko erremintak

Ondarearen babesmena mailak

Ondarea babesteko arauak eta legeak sortzen dira, babesmen mota ezberdinak definit-zen dituztenak. Babesmen mota hauek ezberdinak dira maila politikoaren arabera: na-zioarteko maila, europear maila, estatu maila eta eskualde maila.

Ondarea identifikatzen, babesten eta kudeatzen dituzten erakunde nagusiak hauek dira:

Aurrerago, Nafarroako ondarea babesteko zenbait figura zehatzak ikusiko ditugu.

9. jarduera

Hurrengo taulan UNESCOren Gizarteriaren Ondarearen zerrendan ondasun gehien dauzkat-en lehenengo 10 estatuak agertzen dira:

Estatua

Italia Txina

Espainia AlemaniaFrantzia

Ondasun zkia.

5352464343

Nazioartekoa Erakundea: UNESCO (Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundea)Ondarea: Munduko ondarea, edo gizarte-ondarea

Europearra Erakundea: Europako kontseiluaOndarea: Europako ondarea

Estatukoa Erakundea: Espainiako GobernuaOndarea: Espainiako ondarea

EskualdekoaErakundea: Nafarroako Gobernua Ondarea: Nafarroako ondarea

19

4 Ondarea babesteko eta kudeatzeko erremintak

Iturria: http://whc.unesco.org/es/list

A. Estatu hauetatik, zeintzuk daude Europan? Hurrengo mapan adierazi itzazu.

Estatua

IndiaMexico

Erresuma BatuaErrusia

Estatu batuak

Ondasun zkia.

3634312823

B. Gizarteriaren Ondarearen zerrenda 1152 ondasun dauzka. B1. Taulan dauden 10 estatuek guztien ehuneko zenbat osatzen dute?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B.2. Ondasun guztien ehuneko zenbat osatzen dute Espainiako ondasunek?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

4 Ondarea babesteko eta kudeatzeko erremintak

21

5OndareaNafarroan

Nafarroako ondarea babesteko figurak

Nafarroan, ondare naturala, kulturala eta immateriala babesteko legeak sortzen ari dira. Hurrengoak ondare mota bakoitzeko babesmen figurak dira, adibide batzuekin:

A. 9/1996 Foru Legea, Nafarroako naturguneei buruzkoa. Lege hau ondare natu-ralaren babesmenaz arduratzen da. Hona hemen lege honek definitzen dituen zenbait babesmen figurak:

Natur Erreserbak. Adibidez, Larrakoa, Arbaiun eta Irunberriko arroilak, edo Eguar-atseko barrutia.

Monumentu Naturalak. Denak zuhaitzak dira, Hiru Hankako Artea (Mendazan), Nabalako pagoa (Orbaitzetan) edo Domikoko Urtegiko Sekuoia (Lesakan) bezala.

Paisaia Babestuak. Bi dira: Orbaibako Mendiak (Leoz, Pueyo eta San Martin de Unx herrialdeetan) eta Ultzamako eta Basaburuko Hariztiak (Ultzama, Basaburua eta Odieta herrialdeetan).

Parke Naturalak. Hiru dira: Bertizko Jaurerria, Urbasa eta Andia Mendikateak eta Errege Bardea.

B. 14/2005 Foru Legea, Nafarroako kultur ondareari buruzkoa. Lege hau ondare kul-turalaren babesmenaz arduratzen da. Honen barruan, figurarik garantzitsuena Interes Kulturaleko Ondasuna (IKO) da. Figura honen barruan beste mota asko dago. Labur-tuz, horrela sailkatu daitezke:

MonumentuakAdibidez, Irantzuko (Abartzuzan) eta Olibako (Zarrakaz-telun) Monasterioak, Larraineta etxeko Garaia (Orbaitze-tan) edota Aiantzeko Dorrea.

Multzo historikoaAdibidez, Orreagakoa, Auritzekoa, Vianakoa edo Iruñeako Alde Zaharra.

IKO materialakHonen barruan ere mota anitz dago. Hauen artean:

IKO immaterialak:Adibidez: Lantzeko inauteriak, Tuterako aingeruaren jaitsiera, Juan Loboren elezaharra eta Cortesko “Paloteado”-a.

22

5 OndareaNafarroan

Paisai kulturalaAdibidez, Etxalarko usategiak.

10. jarduera

Hemen ikus ditzakezu Nafarroako ondarearen zerrendan dauden zenbait ondasun:

Arbaiungo arroila, Juan Loboren elezaharra, Iruñeako alde zaharra, Larrainetako garaia, Nabalako pagoa, Lantzeko ihauteriak, Aiantzeko dorrea, Ultzama eta Basaburuako hariztiak.

Hauetako batzuen irudiak.

A. Sailkatu itzazu, lehenbizi, materiala ala immateriala taldeetan. Gero, ondasun materialak bietan sailkatu itzazu: naturalak ala kulturalak.

Materiala Immateriala

Naturala Kulturala

B. Taulako ondasun bakoitzari egokia den babesmen figura ezarri ezazu orain. Teorian agertzen diren adibideetan ipini arreta.

Ondasuna Babesmen figura

Arbaiungo arroila

Juan Loboren elezaharra

Iruñeako alde zaharra

Larrainetako garaia

Nabalako pagoa

Lantzeko ihauteriak

Aiantzeko dorrea

Ultzama eta Basaburuko hariztiak

23

Iruñeako alde zaharra

Arbaiungo arroila

Lantzeko ihauteriak

5 OndareaNafarroan

11. jarduera

Monumentu Naturalak naturako toki edo elementuak dira zeintzuk babestutak egotea merezi duten haien berezitasuna, interes zientifikoa, bitxitasuna ala edertasunarengatik.

Gaur egun Nafarroan honelako ondasun bakarrak zuhaitz singularrak dira. Orokorrean, zu-haitz oso zaharrak dira, oso haundiak edo itxura berezia daukatenak, historio eta bitxikerien protagonistak.

Hurrengo webgunean Nafarroan dauden Monumentu Naturala figurarekin babestutako aparteko zuhaitzak ikus ditzakegu (gaztelaniaz):

Lizarragako Haritza hautatu ezazu. Ondoren, hurrengo galderak erantzun itzazu:

A. Osatu ezazu hurrengo fitxa ondasun honen informazioarekin.

Monumento Naturala Lizarragako Haritza

Kokapena

Izen zientifikoa

Izen arrunta

Altuera

Behaketak/bitxikeriak

B. Izen zientifikoa dakizunez, bilatu ezazu informazioa zuhaitz honi buruz. Ondoren, egin ezazu zuhaitz honen hostoaren eta fruituaren marrazki bat.

24

https://www.navarra.es/home_es/Temas/Medio+Ambiente/Patrimonio+natural/Monumentos+naturales.htm

Hostoa

Fruitua

5 OndareaNafarroan

12. jarduera

Hurrengo zerrendan zenbait IKO materialak agertzen dira, Monumentu taldekoak.

- Orreagako Andre Maria Errege Kolegiata- Erriberriko jauregia- Olibako monasterioa- Gareseko zubi erromanikoa- Iruñeako udaletxea- Aezkoa ibarrako garaiak

Erabili ezazu ezkerrean dagoen bilatzailea jarduera honetan agertzen diren monumentuak aurkitzeko.

Zoaz Nafarroako Turismoaren webgunera (http://www.turismo.navarra.es/eus/home). Han, Zer ikusi eta zer egin atalean, klik egin ezazu Artea eta Monumentuak estekan. Hurrengo esaldiak ondo irakurri itzazu eta hautatu ezazu erantzun zuzena.

Orreagako Andre Maria Errege KolegiataOrreagako Andre Maria Errege Kolegiata hotel/aterpe-ospitalea da, XII-XIII/XV-VI men-deen artean eraikita, Done Jakue bidea egiten zuten erromesei laguntzeko. Erriberriko jauregiaErriberriko jauregia erromatar/erdi-aroko gotorleku baten gainean eraikita dago. Europa-ko luxu haundienetariko jauregia zen erdi-aroan. Bertan, zoologiko/jolas-parke bat aurkitu genezakeen, eta lorategi bitxiak.

Olibako monasterioaOlibako monasterioa Nafarroako iparraldean/ekialdean dago. XII. eta XIII. mendeen artean eraikita, honen barruan estilo erromanikoa eta gotikoa/gotikoa eta errenazentista aurkitu ditzakegu.

Gareseko zubi erromanikoaGareseko zubi erromanikoa Aragon/Arga ibaiaren gainean eraiki zen XI. mendean erromesen bidea errazteko. 110 metro luze da eta aintzinean 3 dorre apaingarriak/defentsiboak zeukan.

Iruñeako udaletxeaIruñeako udaletxea hiriaren alde zaharrean dago eta San Fermingo/San Juango jaiak hasten diren tokia da. Honen aurrealdean zenbait gauza garrantzitsuak dago: erloju haundi bat, bi Zeus/Herkules figurak eta bi harrizko estatuak, zuhurtzia eta justizia direnak.

Aezkoa ibarrako garaiakAezkoa ibarrako garaiak aintzinaroko/erdi-aroko nekazariek erabiltzen zituzten eraikinak dira alea karraskarietaz babesteko. Teilatuak pixka bat oker daude eta hormak egurrezkoak/harrizkoak dira.

25

5 OndareaNafarroan

13. jarduera

Historian-zehar, gizakiak eraikinak egin ditu funtzio ezberdinak betetzeko (gazteluak, dorreak, ermitak, katedralak, zubiak, akueduktuak...). Eraiki ziren denboraren arabera, monumentu hauek beraien garaian zegoen estiloa eta ezaugarriak erakusten dituzte.

Gurutze-ganga Arku zorrotza

Gotikoa

Eraikuntzak: altuera haundikoak Hormak: meheagoak, baina ostiko-arkuekin indartutak zama jasan egiteko Arkuak: zorrotzak Bobeda: gurutze-ganga Lehioak: beirate eta arrosa-leiho haundiak eta koloredunak, argi naturalaren sarrera ahaltzen dutenak

Erromanikoa

Eraikuntzak: altuera txikikoak Hormak: lodiak eta gogorrak, kontrahormekin indartutak, zama jasan egiteko Arkuak: erdi-puntukoak Bobeda: kanoi-ganga Lehioak: txikiak, argi gutxi sartzen uzten dutenak

Kanoi-ganga

Jarduera honetan bi estiko arkitektoniko hauek landuko ditugu: erromanikoa eta gotikoa. Bi estilo hauen ezaugarri nagusienak hauek dira:

Erdi-puntuko arkua

26

5 OndareaNafarroan

27

Taulan agertzen diren ezaugarrien arabera, sailkatu itzazu hurrengo irudietan agertzen diren monumentuen estiloak.

Leireko monasterioaren kripta (Esa)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

Iruñeko katedralaren klaustroa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Uxueko Santa Maria Elizako portada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tuterako katedralaren klaustroa

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 OndareaNafarroan

28

14. jarduera

Done Jakue bidea, jatorrian, erlijio-erromesaldi bat zen Santiago de Compostelaraino (Gali-zian), han badago Jakue apostoluaren hilobia. Gaur egun badago jende anitz zeintzuk beste arrazoiengandik (ez erlijiosoak) egiten duten bidea, bere interes historiko-artistikoaz, paisaien edertasunaz, gastronomiaz edota erronka pertsonalaz, adibidez.

Sarak Bidearen atal bat egin nahi du oporretan. Saint Jean de Pied de Port-tik (Frantzian) Logroñora (Errioxan) dauden 160,6 kilometroak (km) egin nahi ditu aste batean.

A. Zenbat kilometro egin behar ditu Sarak egunero?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B. Sarak 9 ordu behar ditu egunero egun hartako helmugara iristeko. Denbora honetan bi 45 minutuko atsedenak badaude, zenbat km egiten ditu Sarak orduko?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Done Jakue bidea, Auritzen.

5 OndareaNafarroan

29

15. jarduera

Ondarea ikasteko, ondasunak dauden paisaia kontuan hartu behar dugu. Herri-arkitektura (nola eraikitzen diren etxeak, zer materialekin…) honen adibide bikaina da, klimaren, erliebear-en, harri moten edo landare moten arabera etxeak hala edo nola izango baitira. Hauek guztiak, beraz, ondarean daukate eragin.

Jarduera honetan bi herri-arkitektura konparatuko ditugu: iparraldekoa (Mendietan) eta hegoaldekoa (Erriberan). Horretarako, erantzun itzazu hurengo galderak:

A. Hurrengo ezaugarrietatik esan zeintzuk diren Iparraldeko Nafarroakoak (I) edo Hegoaldeko Nafarroakoak (H)

Teilatuak oso oker daude Leihoak haundiak dira

Adreiluz eraikita daude

B. Nola da klima Nafarroako iparraldean? Eta hegoaldean? Azaldu ezazu.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Ba al dago erlaziorik klima eta etxeak eraikitzen diren moduen artean? Azaldu ezazu hau A atalako deskribapenekin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Egin itzazu iparraldeko eta hegoaldeko etxeen marrazki bana

Teilatuak ez daude oso oker

Leihoak txikiak dira Harriz eta egurrez eraikita daude

Iparraldeko etxea

Hegoaldeko etxea

5 OndareaNafarroan

16. jarduera

Ondoren, Nafarroaren folkloreko zenbait instrumentu erakusten dira.

A. Erantsi ezazu instrumentu bakoitzari dagokion izena: dultzaina, alboka, txalaparta, trikitixa, bandurria, txistua

B. Irudiak ikusiz, erantsi ezazu instrumentu bakoitzari dagozkion ezaugarriak. Haueko zenbait instrumentu bat baino gehiagotan erantsi daitezke.

A. Haize-instrumentu bat da. B. Laute bezalakoa da. C. Perkusio-instrumentu bat da. D. Ezkerreko eskuaren hiru behatzekin bakarrik jotzen da. E. Behi-adarra batekin egina dago F. Hari-instrumentu bat da. G. Egurrezko taulaz osatuta dago. H. Aho-pieza kanaberaz egina dago. I. Eskubiko eskuarekin danborra jotzen da. J. Hari kopurua 6 eta 14 artean dago. K. Oboe bat bezala da, baina ez dauka giltzarik, zuloak baizik. L. Egurrezko pieza bi zulodun kanaberak eusten ditu zeintzuk adarren barrutik doazen. M. Akordeoi-mota bat bezala da. N. Eskubiko eta ezkerreko aldeetan botoiak dauzka. O. Bi pertsona batera jotzen dute.

C. Zer ondare mota da folklorea? Zergatik?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 OndareaNafarroan

31

17. jarduera

Jarduera honetan Nafarroako dantza tipiko bat dantzatzen ikasiko dugu: Esku dantza. Zail samar dirudi baina, behin ikasitak, dantza hau pausuen errepikapena da, gero eta azkarrago.

A. Ondo irakurri itzazu hurrengo jarraibideak:

Esku dantzaren oinarrizko pausua atal hauek dauzka:1. Bikotetan ipini, bata bestearen aurrean.2. Gure eskubiko eskuak gure bikotekidearen eskubiko eskuarekin txalo egiten du. Gero bularrean zaplada bat eman.3. Gure ezkerreko eskuak gure bikotekidearen ezkerreko eskuarekin txalo egiten du. Gero bularrean beste zaplada bat eman.4. Eskubiko hanka igo eta txalo bat eman honen azpitik. Gero, berdina egin ezkerreko hankarekin.5. Txalo bat eman sabelaren aurrean eta gero beste bat bizkarrean, altura berean.6. Txalo bat eman bularraren aurrean eta, eskuak batera edukita, bikotekidearen eskuekin txalo egiten dugu. Pausu hauek bi aldiz egin toki berberean. Hirugarren eta laugarren aldietan, 4. pausutik 6. pausura egiten diren bitartean, bira behin eskubirantz.

Saiatu gaitezen! Laguntza pixka bat nahi baduzu, YouTuben dagoen bideo honekin egin ezake-zu: https://www.youtube.com/watch?v=GawYTTfxjK8.

5 OndareaNafarroan

32

18. jarduera Oraingoan, Nafarroan oso ospetsua den jai bat aztertuko dugu: ihauteriak. Zehazki, Lantzeko ihauteriak aztertuko ditugu, hauen zenbait pertsonaietan arreta ipintzen: Miel Otxin, Ziripot eta Txatxoak.

A. Ondoren, hiru pertsonai hauen deskribapenak daude. Irakurri itzazu eta esan ezazu zeini dagokion bakoitza, Miel Otxini, Ziripoti edo Txatxoei.

1. Panpina bat da, egurrezko estrukturarekin eta lastozko edo belar lehorrezko gorputzarekin. Alkandora koloreduna, lorez beteta, praka urdinak, bota beltzak eta gerriko eta zapi gorriak dauzka. Buruan paperez egindako txanoa dauka, kolore askotakoa, nondik zenbait zinta koloredunak agertzen diren. Aurpegian gizon baten mozorroa darama.

2. Mozorrotutako pertsona bat da. Jantzi koloredunak dauzka. Aurpegia zapi txuri batez estalita dauka eta buruan txano koloreduna darama. Esku batean erratza darama.

3. Mozorrotutako pertsona bat da. Mozorroa lastoz betetako zakuekin egina dago. Hauekin prakak eta alkandorak egiten ditu. Aurpegia zapi batez estalita dauka eta buruan lastozko txanoa darama. Egurrezko eskuare bat darama.

B. Margotu itzazu irudiak pertsonaien deskribapenen arabera.

5 OndareaNafarroan

1 . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

C1. Zer pertsonaia deskribatzen du testu honek? Zergatik? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C2. Zer irudikatzen du pertsonaia honek? Zergatik erretzen zen suan? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D. Zer ondare mota da Lantzeko ihauteria? Zer babesmen figura ezarri zaio?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. Orain, irakurri ezazu hurrengo testua eta galderak erantzun itzazu.

Pertsonaia hau lapur gaizto bat da. Ihauteriko asteartean,

bere gaiztakerietaz epaituta eta zigortuta izan ondoren, he-

rriaren plazara eramango dute eta, bertan, sutan erreko dute.

Bitartean, jendeak, pozik, zortziko bat dantzatzen du honen

inguruan.

Egia esanda, pertsonaia hau ez da egiazko lapurrarik, baizik

eta herriko bizitzan gertatzen ziren gauza txarren irudikapena

(gaixotasunak, uzta txarrak, gosea...). Sutara botatzeak gauza

txarra hauek urrunarazten zituen, jendeak uste zuenez.

5 OndareaNafarroan

34

6Ondare-ikertzailean bihurtu zaitez

Ondare naturala Kokapena. Herria eta herrialdea: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Azalpen laburra honen kokapenari buruz: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ondasunaren izena: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ondasunaren sailkapen zehatza: Adibidez: Irunberriko arroila. Ondare naturala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adina/antzinatasuna: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ondasunaren deskribapena: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Babestuta al dago? Nola? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oharrak: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ondare kulturala Kokapena. Herria eta herrialdea: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Azalpen laburra honen kokapenari buruz: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ondasunaren izena: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ondasunaren sailkapen zehatza: Adibidez: Erriberriko gaztelua. Ondare kulturala

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eraikitze urtea/mendea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Estilo arkitektonikoa edo artistikoa: (erromanikoa, gotikoa, errenazentista, barrokoa, garaikidea…) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zahar-berrituta al dago? Noiz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oharrak: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ikasgelatik kanpo egiteko jarduerak

Ondoren, zure herriko ondarearen ikertzaile batean bihurtzea proposatzen dizugu. Hiru jar-duera erraz hauen bidez, zure gertu dagoen ondare materiala eta immaterialari buruzko infor-mazioa bilatuko duzu.

Prest al zaude? Aurrera ba!

19. jarduera

Ikertzaile batek jakin behar duen lehenengo gauza ikertuko den objektua da. Horretarako:

A. Hautatu ezazu zure herrialdeko ondasunen bat, naturala edo kulturala.

B. Ondoren, bilatu ezazu honi buruzko informazioa. Hurrengo Internet-baliabideak erabili ditzakezu: - Nafarroako Turismo webgune ofiziala – Arte eta Monumentuak atala http://www.turismo.navarra.es/esp/mapa-buscador/recursos.aspx?tipoBuscador=pm- Nafarroako Gobernuko ondare naturalari buruzko webgunea (gaztelaniaz, https://www.navarra.es/home_es/Temas/Medio+Ambiente/Patrimonio+natural/)- Nafarroako Entziklopedia Haundia (gaztelaniaz, http://www.enciclopedianavarra.com/)- Zure herriko udaletxeko webgunea C. Ondasunari buruzko fitxa bete ezazu. Ondasun naturala hautatu baduzu, Ondare naturala fitxa bete ezazu. Ondasuna kulturala bada, Ondare kulturala fitxa bete ezazu.

… ondasunak ondare dira babestuta badaude soilik. Bizi zaren tokian edo honen ingurunean ez badago babestutako ondasunik, zure herriko jendearentzat garrantzitsua den ondasunen bat hautatu dezakezu.

Gogoan izan…

35

6 Ondare-ikertzailean bihurtu zaitez

20. jarduera

Ikasgelatik kanpo lan egiteko ordua da! Egin ezazu hautatutako ondasunaren marrazki bat (adibidez, eliza bat) edo honen atal batena (adibidez, eliza honen ataria,

edo kanpaia-dorrea). Hurrengo fitxa erabili ezazu:

36

Izena: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ikastola/institutua:: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


?21. jarduera

Beste ondare mota bat oso garrantzitsua dena, ikusi dugunez, ukitu ezin dena da: musika, dantza, hizkuntza, ihauteria, jaiak… Hauek guztiak ondare immaterialaren parte dira, belaunez belaun trasmititzen hitzen bidez (nola dantzatzen den azaltzen, nola jotzen den melodia bat, nola ospatzen dira ihauteriak…).

Jarduera honetan ondare immaterialari buruzko informazio-bilketa nola egiten den ikasiko duzu. Horretarako, elkarrizketa bat edukiko duzu heldu batekin (hobeto atso batekin bada), gaur-egun ezberdin egiten den aintzinako jarduera bati buruz.

A. Zure inguruko pertsona zaharrena hautatu. Honekin izango duzu elkarrizketa, zure informatzailea izango da. Azalduiozu elkarrizketaren arrazoia.

B. Hurrengo gaietatik, hautatu ezazu zertaz izango den elkarrizketa:1. Elikadura: elikagaiak egiteko edo kontserbatzeko erak (ogia nola egiten da, frutak eta

barazkiak nola kontserbatzen dira...)2. Jarduera ekonomikoak:- Nekazaritza, abeltzaintza eta arrantza: erabilitako tresnak eta teknikak, animali eta landare

espezieak...- Artisautza: saskigintza, josketa (parpailak, bordatuak…), zeramika, harri- edo egur-lantzea,

aroztegia...3. Denbora-pasa: jolasak eta jostailuak, kirolak, dantzak...4. Elezaharrak, ipuinak eta esaera zaharrak.

Elkarrizketa bat egitean...- Aurkezten gara eta elkarrizketaren zergatia ondo azaltzen dugu.- Hezibide onaz galdetzen ditugu gaiak eta ez dugu besteari hitza kentzen.- Eskerrak ematen diogu informatzaileari parte hartzeagatik.

Gogoan izan...

37

C. Elkarrizketa prestatu ezazu hurrengo argibideak jarraituz:1. Zure informatzailearen oinarrizko informazioa jaso ezazu: izen-abizenak, adina, jaioterria eta

bizitokia. 2. Hiru galdera egizkiozu hautatutako gaiari buruz. - Lehenengoarekin, hautatutako gaia nola zen zure informatzailea gaztea zenean aztertu ezazu. Adibidez: Nola kontserbatzen ziren elikagaiak gaztea zinenean?- Bigarrenarekin, hautatutako gaia nola den gaur egun aztertu ezazu. Adibidez: Nola kontserbatzen dira elikagaiak gaur egun?- Hirugarrenarekin, aldaketei buruz zure informatzailearen iritzia aztertu ezazu. Adibidez: Zer iruditzen zaizu elikagaien kontserbazio-sistemetan egon den aldaketa?3. Zure informatzailearen informazioa laburbildu ezazu. Horretarako, honen erantzunak idatzi

itzakezu. Audio edo bideo bat grabatu dezakezu baita ere, baina lehenbizi baimena eskatu-iozu zure informatzaileari, eta argi eta garbi azalduiozu grabazioa ikastolako jarduera bater-ako dela soilik, eta ez duzula inondik hedatuko.

4. Zure ikaslagunekin partekatu itzazu zure ikerketen emaitzak.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


38

Bibliografia eta baliabideak

Bibliografia

- AlenzA, J. F. (2009). Protección y defensa del patrimonio de Navarra. Hemen: Departamento de Presidencia,

Justicia e Interior (Ed.), Derecho de los bienes públicos I. El patrimonio de Navarra: comentarios a la Ley Foral

14/2007, de 4 de abril, del Patrimonio de Navarra, pp. 288-350. Pamplona: Gobierno de Navarra.

- ArAmburu, M. (1987). Danzas tradicionales de Navarra. Narria: Estudios de artes y costumbres populares, 45-

46, pp. 28-32. Hemen aurkitu dezakezu: https://repositorio.uam.es/bitstream/handle/10486/8270/44922_5.

pdf?sequence=1

- ArrArás, F. (1987). Danzas e indumentaria de Navarra. Merindad de Pamplona. Vol. I. Pamplona: Departamen-

to de Presidencia (Publicaciones).

- ArrArás, F. (1987). Danzas e indumentaria de Navarra. Merindad de Pamplona. Vol. II. Pamplona: Departa-

mento de Presidencia (Publicaciones).

- Asiáin, A. (2013). El patrimonio cultural inmaterial: estado de la cuestión en el décimo aniversario de la Con-

vención de la UNESCO (con una mirada especial a Navarra). Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navar-

ra, 88, pp. 127-168. Hemen aurkitu dezakezu: http://www.navarra.es/NR/rdonlyres/74EC0870-BB3C-47DF-

8328-03AFD3B29337/272057/AlfredoAsiainCEEN89.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- beguiristAin, M. A (Dir.). (1996). Etnografía de Navarra. Actividades diarias. Vol. I. Pamplona: Diario de Navarra.

- beguiristAin, M. A (Dir.). (1996). Etnografía de Navarra. Ocio, rito y creencias. Vol. II. Pamplona: Diario de Na-

varra.

- CAñizAres, M. C. (2014). Paisajes culturales, Ordenación del Territorio y reflexiones desde la Geografía en

España. Polígonos: Revista de Geografía, 26, pp. 147-180. Hemen aurkitu dezakezu: http://revpubli.unileon.

es/ojs/index.php/poligonos/article/view/1703/1363 [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Fernández, R. (2016). Miradas al patrimonio, la fiesta y la iconografía de Navarra. Pamplona: Diario de Navarra.

- Fernández-lAdredA, C., mArtínez, C. J., mArtínez, J., lACArrA, M. C. (2015). El arte gótico en Navarra. Pamplona:

Dirección General de Cultura-Institución Príncipe de Viana.

- FerrerAs, m. y Jiménez, r. (2013). ¿Cómo se conceptualiza el patrimonio en los libros de texto de Educación

Primaria?. Revista de Educación, 361. Hemen aurkitu dezakezu: http://www.mecd.gob.es/dctm/revista-de-ed-

ucacion/articulosre361/re36123.pdf?documentId=0901e72b81631070 [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- irigArAy, S. (2013). El concepto de patrimonio inmaterial. Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, 88,

pp. 121-124. Hemen aurkitu dezakezu: http://www.navarra.es/NR/rdonlyres/74EC0870-BB3C-47DF-8328-

03AFD3B29337/272062/SusanaIrigarayCEEN89.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- mAllArACh, J. M., Comas, E., De Armas, A. (2012). Manual 10. El patrimonio inmaterial: Valores culturales y

espirituales. Manual para su incorporación en las áreas protegidas. Madrid: Fundación Fernando González

Bernáldez. Hemen aurkitu dezakezu: http://www.redeuroparc.org/system/files/shared/manual10.pdf [Azkenik

ikusita: 20/08/17]

- mArtínez, C. J. (2007). Del románico al gótico en la arquitectura de Navarra. Monasterios, iglesias y palacios.

Pamplona: Fondo de Publicaciones del Gobierno de Navarra. Hemen aurkitu dezakezu: http://www.culturana-

varra.es/es/del-romanico-al-gotico-en-la-arquitectura-de-navarra [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- PAgolA, J. (2003). Navarra por mil caminos. Pamplona: Fondo de Publicaciones del Gobierno de

Navarra. Hemen aurkitu dezakezu: http://www.navarra.es/NR/rdonlyres/D1850D13-B358-4EA8-

87D3-799278041709/256865/Navarrapormilcaminos.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- PeJenAute, J. M. (2003). Navarra-Geografía. Pamplona: Fondo de Publicaciones del Gobierno de Navarra.

Hemen aurkitu dezakezu: http://www.culturanavarra.es/es/navarra-geografia [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- rAzquin, J. A. (2009). El patrimonio de la Comunidad Foral de Navarra: clasificación, competencias y princip-

ios de gestión patrimonial. En: Departamento de Presidencia, Justicia e Interior (Ed.), Derecho de los bienes

públicos I. El patrimonio de Navarra: comentarios a la Ley Foral 14/2007, de 4 de abril, del Patrimonio de

Navarra, pp. 97-172. Pamplona: Gobierno de Navarra.

- sáiz, J. M. y Chacón, A. M. (2009). Patrimonio escolar: su inmersión en las comunidades educativas. En: El

largo camino hacia una educación inclusiva: la educación especial y social del siglo XIX a nuestros días.

XV Coloquio de Historia de la Educación, Pamplona-Iruñea, pp. 637-646. Hemen aurkitu dezakezu: https://

dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2964244 [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- sánChez, A. M., Loureiro, C. (1990). Patrimonio cultural, patrimonio natural. Cuadernos de etnología y et-

nografía de Navarra, 22, pp. 321-329. Hemen aurkitu dezakezu: https://dialnet.unirioja.es/servlet/articu-

lo?codigo=409506 [Azkenik ikusita: 20/08/17]

Ondareari buruzko arautegi erreferentziak

Nazioartekoak

- UNESCO. (1972). Convención sobre la protección del patrimonio mundial, cultural y natural. París. Hemen

aurkitu dezakezu: http://whc.unesco.org/archive/convention-es.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- UNESCO. (2003). Convención para la salvaguardía del Patrimonio Cultural Inmaterial. París. Hemen aurkitu

dezakezu: http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001325/132540s.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- UNESCO. (2006). Textos básicos de la Convención del Patrimonio Mundial de 1972. París. Hemen aurkitu

dezakezu: http://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity-562-2.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

Europakoak

- Consejo de Europa. (1985). Convención para la salvaguardia del Patrimonio Arquitectónico de Europa.

Granada. Hemen aurkitu dezakezu: http://ipce.mcu.es/pdfs/1985_Convencion_Granada.pdf [Azkenik

ikusita: 20/08/17]

- Consejo de Europa. (1992). Convenio Europeo sobre la protección del Patrimonio Arqueológico. La Valetta

(Malta). Hemen aurkitu dezakezu: https://ge-iic.com/files/Cartasydocumentos/1992_La_Valetta.pdf [Azkenik

ikusita: 20/08/17]

- Consejo de Europa. (1992). Directiva 92743/CEE de 21 de mayo de 1992 relativa a la conservación de los

hábitats naturales y de la fauna y flora silvestres. Bruselas. Hemen aurkitu dezakezu: http://eur-lex.europa.

eu/legal-content/ES/TXT/PDF/?uri=CELEX:31992L0043&from=ES [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Consejo de Europa. (2000). Convenio Europeo del Paisaje. Florencia. Hemen aurkitu dezakezu: http://www.

mecd.gob.es/cultura-mecd/dms/mecd/cultura-mecd/areas-cultura/patrimonio/Convenio_europeo_paisaje.

pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Parlamento Europeo y Consejo de Europa (2009). Directiva 2009/147/CE de 30 de noviembre de 2009

relativa a la conservación de las aves silvestres. Bruselas. Hemen aurkitu dezakezu: http://eur-lex.europa.eu/

legal-content/ES/TXT/PDF/?uri=CELEX:32009L0147&from=ES [Azkenik ikusita: 20/08/17]

39

Estatukoak

- Gobierno de España. (1985). Ley 13/1985, de 25 de junio, del Patrimonio Histórico Español. Madrid. He-

men aurkitu dezakezu: https://www.boe.es/boe/dias/1985/06/29/pdfs/A20342-20352.pdf [Azkenik ikusita:

20/08/17]

- Gobierno de España. (2007). Ley 42/2007, de 13 de diciembre, del Patrimonio Natural y de la Biodiversidad.

Madrid. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.boe.es/buscar/pdf/2007/BOE-A-2007-21490-consolidado.


- Gobierno de España. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. (2011). Plan Nacional de Salvaguarda

del Patrimonio Cultural Inmaterial. Madrid (Ed. 2015). Hemen aurkitu dezakezu: http://www.mecd.gob.es/

planes-nacionales/dms/mecd/cultura-mecd/areas-cultura/patrimonio/mc/planes-nacionales/textos/08-ma-

quetado-patrimonio-inmaterial.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Gobierno de España. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. (2012). Plan Nacional de Paisaje Cultural.

Madrid (Ed. 2015). Hemen aurkitu dezakezu: http://www.mecd.gob.es/planes-nacionales/dms/mecd/cultu-

ra-mecd/areas-cultura/patrimonio/mc/planes-nacionales/textos/05-maquetado-paisaje-cultural.pdf [Azkenik

ikusita: 20/08/17]

- Gobierno de España. (2015). Ley 10/2015, de 26 de mayo, para la salvaguardia del patrimonio Cultural Inma-

terial. Madrid. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.boe.es/boe/dias/2015/05/27/pdfs/BOE-A-2015-5794.


Eskualdekoak

- Gobierno de Navarra. (1996). Ley Foral 9/1996, de 17 de junio, de espacios naturales de Navarra. Pamplona.

Hemen aurkitu dezakezu: https://www.navarra.es/home_es/Actualidad/BON/Boletines/1996/78/Anuncio-0/

[Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Gobierno de Navarra. (2005). Ley Foral 14/2005, de 22 de noviembre, del Patrimonio Cultural de Navarra.

Pamplona. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.navarra.es/home_es/Actualidad/BON/Boletines/2005/141/

Anuncio-2/ [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Gobierno de Navarra. Departamento de Cultura y Turismo. (2010). Plan de Patrimonio Inmaterial de Navarra.

Pamplona. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.navarra.es/NR/rdonlyres/A84A1E6C-42F6-42C0-82D8-

9970C565639F/179058/PlanPatrimonioInmaterial.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Gobierno de Navarra. (2011). Decreto Foral 43/2011, de 16 de mayo, por el que se aprueba el Plan de Or-

denación Territorial del Pirineo. Pamplona. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.navarra.es/home_es/Actual-

idad/BON/Boletines/2011/145/Anuncio-0/ [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Gobierno de Navarra. (2011). Decreto Foral 44/2011, de 16 de mayo, por el que se aprueba el Plan de

Ordenación Territorial de la Navarra Atlántica. Pamplona. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.navarra.es/

home_es/Actualidad/BON/Boletines/2011/145/Anuncio-1/ [Azkenik ikusita: 20/08/17]


denación Territorial del Área Central. Pamplona. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.navarra.es/home_es/

Actualidad/BON/Boletines/2011/145/Anuncio-2/ [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Gobierno de Navarra. (2011). Decreto Foral 46/2011, de 16 de mayo, por el que se aprueba el Plan de Orde-

nación Territorial de las Zonas Medias. Pamplona. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.navarra.es/home_es/



denación Territorial del Eje del Ebro. Pamplona. Hemen aurkitu dezakezu: https://www.navarra.es/home_es/


Hezkuntza-curriculumari buruzko arautegi erreferentziak

- Gobierno de España. (2013). Ley Orgánica 8/2013, de 9 de diciembre, para la mejora de la calidad educati-

va. Madrid. Hemen aurkitu dezakezu: http://www.boe.es/boe/dias/2013/12/10/pdfs/BOE-A-2013-12886.pdf

[Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Gobierno de Navarra. (2014). Decreto Foral 60/2014, de 16 de julio, por el que se establece el currículo de

las enseñanzas de Educación primaria en la Comunidad Foral de Navarra. Pamplona. Hemen aurkitu dezake-

zu: https://www.navarra.es/NR/rdonlyres/B62A9CFB-C17B-461E-BD7D-BBEE005C2096/0/F1410295_

EducacionPrimaria.pdf [Azkenik ikusita: 20/08/17]

Baliabideak

Web baliabideak

Ondarearen zerrendak, inbentarioak eta artxiboak

- Listado del patrimonio mundial de la UNESCO: http://whc.unesco.org/es/list/ [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Listado de bienes de España declarados patrimonio mundial por la UNESCO: https://www.mecd.gob.es/

mecd/cultura-mecd/areas-cultura/patrimonio/mc/patrimoniomundial/bienes-declarados/por-ano-de-inscrip-

cion.html [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Inventario de bienes muebles e inmuebles del patrimonio cultural de España: https://www.mecd.gob.es/cultu-

ra-mecd/areas-cultura/patrimonio/bienes-culturales-protegidos.html [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Listado de bienes del patrimonio natural de Navarra: https://www.navarra.es/home_es/Temas/Medio+Ambi-

ente/Patrimonio+natural/ [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Atlas de las Danzas de Navarra – Nafarroako Dantzen Atlasa: http://www.dantzatlas.navarchivo.com/es [Azke-

nik ikusita: 20/08/17]

- Archivo del Patrimonio Inmaterial de Navarra – Nafarroako ondare ez-materialaen artxiboa: http://navarchivo.

unavarra.es/index.php/es [Azkenik ikusita: 20/08/17]

Beste baliabideak:

- Fundación para la Conservación del Patrimonio Histórico de Navarra: http://fcpatrimoniodenavarra.com [Azke-

nik ikusita: 20/08/17]

- Gran Enciclopedia de Navarra (versión online): http://www.enciclopedianavarra.com [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Museo de Navarra: http://www.navarra.es/home_es/Temas/Turismo+ocio+y+cultura/Museos/Museos+y+-

colecciones+permanentes/Museo+Navarra/Default.htm [Azkenik ikusita: 20/08/17]

- Web Oficial de Turismo de Navarra:

- Arte y Monumentos: http://www.turismo.navarra.es/esp/mapa-buscador/recursos.aspx?tipoBuscador=pm [Az-

kenik ikusita: 20/08/17]

- Espacios Naturales: http://www.turismo.navarra.es/esp/mapa-buscador/recursos.aspx?tipoBuscador=pn [Az-

kenik ikusita: 20/08/17]

40

Erabilitako irudien kreditoak

10. jarduera

- Foz de Arbayún, Carnaval de Lantz, Casco antiguo de Pamplona: Dpto. Cultura, Deporte y Juventud,

Negociado de Publicaciones de Cultura, Sección de Publicaciones.

13. jarduera

- Claustro de la Catedral de Pamplona, Portada de Santa María de Ujué, Cripta del Monasterio

de Leyre: Dpto. Cultura, Deporte y Juventud, Dirección General de Cultura-Institución Príncipe de Viana,

Servicio de Patrimonio Histórico. Autor: Carlos Martínez Álava.

- Claustro Catedral de Tudela: Vicepresidencia de Desarrollo Económico, Dirección General de Turismo y

Comercio. Archivo de Turismo “Reyno de Navarra”. Autor: Ederra.

14. jarduera

- Camino de Santiago a su paso por Auritz/Burguete: Dpto. Cultura, Deporte y Juventud, Negociado de

Publicaciones de Cultura, Sección de Publicaciones.

18. jarduera

- Personajes del Carnaval de Lantz (ziripot, txato y Miel-Otxin): ArrArás, F. (1987). Danzas e indumen-

taria de Navarra. Merindad de Pamplona. Vol. I. Pamplona: Institución Príncipe de Viana, Departamento de

Presidencia (Publicaciones), pp. 23 y 25. Autor de las ilustraciones: José María Pastor Elgorriaga, “Artzai”.

2017ko ondarearen europako jardunaldiakOndarea eta natura: aukeraz betetako paisaia

Ondarea eta bere paisaiekin ikasi egiten dut!...1 Ondarea eta bere paisaiekin ikasi egiten dut!...

Documents

Transcript of Ondarea eta bere paisaiekin ikasi egiten dut!...1 Ondarea eta bere paisaiekin ikasi egiten dut!...