Olerkiak

Irakur itzazu informazio horiek eta bete hutsune-ak beheko zerrendetako hitzak aukeratuta.

• Testuinguru historikoa

LL auaxeta bizi izan zen garaia nahasia eta biziaizan zen hainbat arlotan. Batetik, 1876an

Foruak kendu ostean, . . . . . . . . . . . . . izenekomugimendua garatu zen, eta hainbat idazle plazara-tu zen. Bultzada hori ere jaso zuen Lauaxetak.

Bestetik, Sabino Aranak piztu zuen . . . . . . .. . . . . . . . . . indartsu hedatzen ari zela, Espainianfrankistek gerra hasi eta Hego Euskal Herriari bete-betean . . . . . . . zioten. Giro horretan bizi beharizan zuen. Eta . . . . . . . . . . edo García Lorcaadiskideak bezala, bera ere hil zuten.

• Hizkuntza testuingurua

XX X. mende hasieran euskara idatzia finkatzekosaioak hasita zeuden; besteak beste, 1918an

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lehen urratsak.Baina, batez ere, . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

deitu den ideologia nagusitzen ari zen. Horrek eus-kara zeharo garbia, hitz arrotzik gabea aldarrikatzenzuen eta eragina izan zuen idazle gehienengan, baitaLauaxetaren poesian ere.

Bestetik, garai hartako joera bati jarraiki,Lauaxetak . . . . . . . . . . . . eta guzti idatzi zituenbere poemak (kiñuba, garbija...). Eta bizkaieraz.

• Poeta berritzailea

HH aren aurreko poetek batez ere herri bertsogint-za izan zuten eredu. Lauaxetak, ostera,

. . . . . . . . . . . . . . . garai hartako poesi estiloakikertu, landu eta euskararen moldeetara ekarrizituen. Gogoko zituen Frantziako poeta sinbolis-tak, Espainiako . . . . . . . . . . . . . . . . . eta 27kobelaunaldikoak, García Lorca adiskidea, esaterako.

Sinbolismoak eta modernismoak garrantzi han-dia dute (ideien mundua, esentziena), eta horrekinbatera musikaltasunak. Eta hori lortzeko askaismo-ak, kultismoak,fonetismoak, . . . . . . . . . . . ...

• Bide Barriak eta Arrats Beheran

BB ide Barriak (1931). Lehen obra horretanLauaxetaren joera poetiko ugari azaltzen dira:

erromantizismoa, . . . . . . . . . . . . . . . . . ,existentzialismoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .izan zen gure poesian joera horiek sartzen. Garaiberrietarako poesia berria aldarrikatzen zuen.

Arrats Beheran (1935). Beraren bigarren obrahorretan poesia “. . . . . . . . . . . . . ” egiten aha-legindu zen, estetika herrikoia eta tradizionalaaintzat hartuta, Aitzol poeta lagunaren etaOrixeren teorietara ere hurbilduaz.

• Lauaxeta, idazlea

11 925ean hasi zen idazten, eta 1928an idazkiakargitaratzen, . . . . . . . . . . . . . egunkarian,

Orixe idazlea lagun zuela. 1930ean Euskaltza leakelkarteak antolatutako Olerti egunean lehen sariajaso zuen Maitale kutuna olerkiarekin.

1931n eta . . . . . . . . . . . . argitaratu zirenberaren poema liburu ospetsuak. Horietan hain-bat gai azaltzen dira, hala bizitzako gai arruntaknola sakonak: . . . . . . . . . . . . . . . . , heriotza,gai sozialak, politikoak, idealak, askatasuna...

• Datu biografikoak

EE steban Urkiaga “Lauaxeta” Bizkaiko. . . . . . . . . . . . herrian jaio zen, 1905ean.

Umetxotan, . . . . . . . . . . . aldatu zen familia.Ikasketak Durangon eta Loiolan egin zituen,

jesuitekin. Loiolan euskaltzale garrantzitsuekinegon zen: Ibiñagabeitia, Zaitegi...

1936an, frankisten gerra hasita, euzko guda-rostean ibili zen. 1937an, frantses kazetari bati. . . . . . . . . . . . borbardatua erakusten zebile-la, frankistek harrapatu zuten. Gasteizera eramaneta han . . . . . . . . . . egin zuten, 32 urtegaz.

✵ abertzaletasuna✵ modernistak✵ fonetismo ✵ Pizkundea✵ Europako

✵ Euskaltzaindiaren ✵ Aitzol✵ eraso ✵ garbizaletasuna✵ paralelismoak

✵ Laukiz ✵ Aitzindaria✵ maitasuna ✵ fusilatu✵ errazagoa

✵ 1935ean✵ Gernika✵ sinbolismoa✵ Mungiara ✵ Euzkadi

Lauaxeta-Ikasleena 08:Lauaxeta-Gida 08/07/23 00:30 Página 1

Irakur itzazu informazio horiek eta bete hutsune-ak beheko zerrendetako hitzak aukeratuta.

1

• Testuinguru historikoa

LL auaxeta bizi izan zen garaia nahasia eta biziaizan zen hainbat arlotan. Batetik, 1876an

Foruak kendu ostean, . . . . . . . . . . . . . izenekomugimendua garatu zen, eta hainbat idazle plazara-tu zen. Bultzada hori ere jaso zuen Lauaxetak.

Bestetik, Sabino Aranak piztu zuen . . . . . . .. . . . . . . . . . indartsu hedatzen ari zela, Espainianfrankistek gerra hasi eta Hego Euskal Herriari bete-betean . . . . . . . zioten. Giro horretan bizi beharizan zuen. Eta . . . . . . . . . . edo García Lorcaadiskideak bezala, bera ere hil zuten.

• Hizkuntza testuingurua

XX X. mende hasieran euskara idatzia finkatzekosaioak hasita zeuden; besteak beste, 1918an

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . lehen urratsak.Baina, batez ere, . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

deitu den ideologia nagusitzen ari zen. Horrek eus-kara zeharo garbia, hitz arrotzik gabea aldarrikatzenzuen eta eragina izan zuen idazle gehienengan, baitaLauaxetaren poesian ere.

Bestetik, garai hartako joera bati jarraiki,Lauaxetak . . . . . . . . . . . . eta guzti idatzi zituenbere poemak (kiñuba, garbija...). Eta bizkaieraz.

• Poeta berritzailea

HH aren aurreko poetek batez ere herri bertsogint-za izan zuten eredu. Lauaxetak, ostera,

. . . . . . . . . . . . . . . garai hartako poesi estiloakikertu, landu eta euskararen moldeetara ekarrizituen. Gogoko zituen Frantziako poeta sinbolis-tak, Espainiako . . . . . . . . . . . . . . . . . eta 27kobelaunaldikoak, García Lorca adiskidea, esaterako.

Sinbolismoak eta modernismoak garrantzi han-dia dute (ideien mundua, esentziena), eta horrekinbatera musikaltasunak. Eta hori lortzeko askaismo-ak, kultismoak,fonetismoak, . . . . . . . . . . . ...

• Bide Barriak eta Arrats Beheran

BB ide Barriak (1931). Lehen obra horretanLauaxetaren joera poetiko ugari azaltzen dira:

erromantizismoa, . . . . . . . . . . . . . . . . . ,existentzialismoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .izan zen gure poesian joera horiek sartzen. Garaiberrietarako poesia berria aldarrikatzen zuen.

Arrats Beheran (1935). Beraren bigarren obrahorretan poesia “. . . . . . . . . . . . . ” egiten aha-legindu zen, estetika herrikoia eta tradizionalaaintzat hartuta, Aitzol poeta lagunaren etaOrixeren teorietara ere hurbilduaz.

• Lauaxeta, idazlea

11 925ean hasi zen idazten, eta 1928an idazkiakargitaratzen, . . . . . . . . . . . . . egunkarian,

Orixe idazlea lagun zuela. 1930ean Euskaltza leakelkarteak antolatutako Olerti egunean lehen sariajaso zuen Maitale kutuna olerkiarekin.

1931n eta . . . . . . . . . . . . argitaratu zirenberaren poema liburu ospetsuak. Horietan hain-bat gai azaltzen dira, hala bizitzako gai arruntaknola sakonak: . . . . . . . . . . . . . . . . , heriotza,gai sozialak, politikoak, idealak, askatasuna...

• Datu biografikoak

EE steban Urkiaga “Lauaxeta” Bizkaiko. . . . . . . . . . . . herrian jaio zen, 1905ean.

Umetxotan, . . . . . . . . . . . aldatu zen familia.Ikasketak Durangon eta Loiolan egin zituen,

jesuitekin. Loiolan euskaltzale garrantzitsuekinegon zen: Ibiñagabeitia, Zaitegi...

1936an, frankisten gerra hasita, euzko guda-rostean ibili zen. 1937an, frantses kazetari bati. . . . . . . . . . . . borbardatua erakusten zebile-la, frankistek harrapatu zuten. Gasteizera eramaneta han . . . . . . . . . . egin zuten, 32 urtegaz.

✵ abertzaletasuna✵ modernistak✵ fonetismo ✵ Pizkundea✵ Europako

✵ Euskaltzaindiaren ✵ Aitzol✵ eraso ✵ garbizaletasuna✵ paralelismoak

✵ Laukiz ✵ Aitzindaria✵ maitasuna ✵ fusilatu✵ errazagoa

✵ 1935ean✵ Gernika✵ sinbolismoa✵ Mungiara ✵ Euzkadi

2

Irakur itzazu hurrengo zatiok.

ZZeure mosuak diren laztanak!Eztizko lorak jatzuz ezpanak.Larrosa horreen orri gainetanibili nahi dot, loreil honetan.

1 zidorrik 2 aurkitu 3 eutsi 4 ur errekastoa 5 itxaropenik

Prosa zatia. Bide Barriak obraren amaieran.

1. Beste era batera, zelan esango zenituzkehonako hauek?:❃ gaztaroan: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

❃ sortuazoten: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

❃ azkena barik: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Zelan definitzen du obrako poesia? Osatu:❃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . poesia dela.❃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sorrarazia.❃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , hori delako

gure herriaren hizkuntza.

Erantzun galderei, edota markatu (✗) aukerazuzenak.

1. Jadetsi ezina.

❍ Jadetsi aditzak “lortu” edo “erdietsi” esan nahi du.❍ Jatzuz adizkia zuka moldean dago, “ Ez dakit-

zut esaten” esaldian legez.❍ Loreila hilabete baten izena da, maiatza.❍ Imajina bat eta metafora bat daude zatitxoan.

2. Poesia adierazpenak modu dotorean egitekoartea ere bada. Zelan idatzi ditu Lauaxetakhonako ideia hauek?Zure ezpainak goxo-goxoak dira. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Musuak eman nahi nizkizuke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zein atseginak diren zure mosuak!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Txakurtxoa.

❍ Txakurtxo batzuk dira protagonista. ❍ Eguzkitan etzanda, berotasunean, erdi lotan

daude, atseden hartzen.❍ Euliengatik baino ez dira mugitzen.

4. Neguko gaua.

❍ Hurbiltasuna adierazteko, 2. pertsonan dago. ❍ Naturako elementuak baliatu ditu mezuak

iradokitzeko.❍ Kontrasteak ere badaude: larrosak - arantzak.

5. Mezu sakona biltzen da zati horietan. Zeinideia azpimarratuko zenuke? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

GGaztaroko neurtitzok ez dira sakonak, ezdira gurenak, gauza guren eta sakonikgaztaroan ez dalako egiten.

Maitasunak sortuazoten dauz neurtitzikederrenak, eta maitasun bideetan... azkenabarik, lehenengoa naz.

Euskeraz idazten dot, Aberriaren hizkuntzadalako. Soloan atxurretan aberria goraldukonebala uste baneu, laster itxiko neuke lan hau.

GGoizeko galdataratxakurrak etzunik.

Harri gainean datzazbegiak itxirik.

Noizean behin gorantzajaso dauz buruak.

Euliak atzeman nahi,txakurren alferrak!

(Zatiak)

(Zatia)

(Zatiak)

BBizitza honetan ametsa da oro, zadorrik1, arren, ez egizu nahi idoro2.

Larrosak tori3 arantzetan,alde ona bilatu gauzetan...

Hara edur zuriz, zuri, Oiz gorenak,eta izotzak jorik geldi lats4 gurenak.

Itxarorik5 ez urrun jaurti,bilatu bizitza honen neurri.

Itauna poema. Erantzun galderei.

1. Zein ote da poemaren gaia?❍ Kezka ❍ Maitemina❍ Itauna ❍ Igarkizun bat

2. Zenbati egin die galdera? Idatzi zerrenda.

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Ia gutun moldean dago poema. Zein ezaugarrinabarmentzen dira?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gaixorik nago poema.

1. Protagonista lur jota dago, deprimituta, triste,gaixorik. Zer da bereziki txarto daukana?❍ Gorputza ❍ Gogoa

2. Zeharo gogogabetuta dago, egonean, begira-da galduta... Idatzi bi lerroak.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Horrela egoteko arrazoia, zein da? Idatzi esaldia.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. “Guna” edo “muin” hori, zer izango ote da?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Atsekabe handia hartu baino lehen, zelan ikus-ten zituen gauzak? Lau lerro.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Atsekabearen atsekabeaz ez dago ezer onartze-ko moduan. Zelan adierazi du hori? Hiru lerro.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ZZer dodan ez dakit, baina gaixo nago:gorputza ahul daukot, gogoa areago1.

Arratsari nago..., itsas urdinari,lanari hel ezin, soilik ametsari.

Barnera so dagit2: gaueko itzal antzo,leize barru honetan ezin dagit zantzo3.

Lar4 gozatu baitot bizitzaren guna:lehor dira lorak, hil maitetasuna!

Lehen eder jatazan5 mendien gailurrak,zorion deiadarra egisten6 edurrak.Oso nintzanean lurra zan ederra!Ezpanak mosua, bihotzak eskerra.

Ene gogo leuna, zatoz egotara!Ume gaixo legez zatzaz galdatara7.

(...)

Etzunik banago, daurkit8 atsegina...Pozik ez dot gura, ez dot maite mina.

Ez nagizu laztan, ezta be mosutu,atzera9 mosurik ezin daiket bildu.

(...)

Zer dodan ez dakit, baina gaixo nago:gorputza ahul daukot, gogoa areago.

Arratsari nago..., itsas urdinari,lanari hel ezin, soilik ametsari.

3

1 gehiago2 begiratzen dut3 alaitasun oihua

4 gehiegi5 zitzaizkidan6 egiten zidan

7 eguzkitara8 aurkitzen dut9 berriro

MMaitatzen bazaitut, itaundu deutsozuleihoan klisk dagien ilargi izpiari.Larrosa zuriko txindor kantuari

hitza hartu ezinik gaua igaro dozu.

Haizeari itaundu deutsozu leunki; berak baina jolas dagi zeure ulean.

Ete dakie ezer izarren unean?Mosu dagitzue guztiek kutunki...

Itaundu deutsozu zeru garbiari,itsasoko uhinei eta izadi orori.

Maitasun horretaz baina, maite hori,ez deutsozu itaundu zeure bihotzari!

(Zatiak)

4

Izarño herriko1 asele2 oztina3!Bakalgaiak4 loraz baitaukaz baratzak.

Mitxeleta iduri5

dabil atsegina.Baina Heriok hain maite dauz loratzak!

Bakaltseina6 datza. Goiza zein eder,ate bat, odol lits7,

ametsentzat dager8!

Gentz9 bare horretan bakaltseina zurbila:erle batek dausi10 loreen ederra?

Horra, laino11 begiz,Herio hori12 dabil!

Herio andreak keinua bai ankerra!Bakaltseinak: Noan13 Izpinera, noan;

hantxe gorde nadinlurraren kolkoan.

Bakalgai, erruki, ekarzuz zaldiak, zaldi azkarrenak haize meheen14 lagun.

Herio ikusikidaukodaz begiak.

Gogoa dot, orain, gau margoz gain ilun.Jaunaren zaldiak kanpoan irrintzi,

eta haize ahulezezinik jarraiki.

Ibar gentzan dar-dar, lurrak ez, ostruak15;eta zaldiak, arnas, ahoz barik, ulez16.

Urrun, oztinaz17 batgaldu zaldiñoak,

begi ilunen bihiak18, gabaz ezik, hautsez.Arratsa dagoen mehe, odol litsa, urria19!

Baratz zale doabakalgai gaztea.

Lore artean, Andre Herio ikusiki,esan eutson meheki20, hitzak izpi antzo:21

Hik bakaltseinarigoizez keinu larri?

Bildurrez ikusi jok22 eure azken-zantzo23.Herio tokia ez neure baratza.

Hemen soilik hil bedikurrezko arratsa24!

Ene bakalgaia: ez deutsot keinurik.Nabarizkoa zan neure irri-keinua,

Izpiñen gaur berton otseina25 hil beharrik!Urrunean, oztin zan, izar-ehun26 zerua.

Eta zaldi oinotsak ez ziran entzuten.Betazal bat legez

gaua zan bilduten.

Poema hori ekialdeko literatura tradizioan osoezaguna den istorio baten oinarritzen da.Hona istorioa, labur-labur:

Bila itzazu lauki beilegiotan poeman markatu-rik dauden hi tzen sinonimoak edo esanahiak.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Goiz batez, Bagdaden, morroi bati ustekabeanHeriotza agertu zitzaion eta honek keinu eginzion. Larri, nagusiarengana joan, gerta karia kon-tatu eta ihes egiteko laguntza eskatu zion.Nagusiak utzitako zaldian ahalean abiatu zenIspahanerantz. Han, urrun, Heriok ezingo zuelaharrapatu pentsatu zuen.

Arrastian, nagusiak Heriorekin egin zuentopo eta galdetu zion ea bere morroia zergatikmehatxatu zuen. Heriok erantzun zion ze ezziola mehatxurik egin; harridura keinua egingoziola, hor, Bagdaden zegoela ikustean. Bai zebere asmoa, bere plana, gauean Ispahanenharrapatzea zela.

morroiaarrastoa

bakehausten duEkialdeko

beilegijoan nadinkondairazerutiarraprintzeaantzeraageri dalausoz

finileekinzeruazoskorria

zerbitzariabrisarenhostoekbihiak

gutxiren faltanzatitxotan lez

dik (du)akabu-keinua

oihala

◗

5

ERANTZUN TESTUKO ZATIEKIN.

1. Zelan deskribatu du poetak istorioa? Lau hitz:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Morroia inguru ederrean dagoela iradoki du,

egoera atseginean. Lau hitz:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Imajina baten bidez laburbildu du morroiaren

egoera zoriontsua. Bi lerro:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. Morroia egonean dago, goizaz gozatzen:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5. Metafora bat: Heriotza sumatu du. Berba bi:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6. Zirrara batek hartu du morroia, ikaratu egin da:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7. Harridurazko esaldi batekin adierazi du egoe-

ra baketsua zelan apurtu daitekeen:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8. Zelako adikunea dauka Heriok?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9. Zer egin dio Herio andreak morroiari?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10. Morroia zein gordelekutan ezkutatuko da?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11. Zaldi arinak nahi ditu, brisara lakoak:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12. Dar-dar baten dago, izututa, ikusi duena buru-

tik kendu ezinik:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13. Halan da ze, estu eta larri dago:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14. Abiatu da zaldiarekin, arrapaladan:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15. Hain arin doa ze, brisara baino arinago:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16. Ibarretik, lurra ia ukitu gabe doa, ziztuan:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17. Arinaren arinaz zaldiaren zurdak ere haizean

kulunkan:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18. Morroiak begirada ortzemugan finkatuta dauka,bere begi niniak ilunak, baina ez gaua delako:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19. Zein denbora gutxi eguna amaitzeko! Zein hur

dagoen heriotzaren garaia!:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20. Bitartean, printzeak ostera bat egin du. Hiru hitz:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21. Printzeak topo egin du Heriorekin. Zelan hitz

egin dio? Lau berba:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22. Esan dio ze morroia ikaratuta utzi duela, egin

dion keinuarekin:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23. Printzeak gaineratu du bere lorategia arrasti-

iluntzeaz gozatzeko lekua dela:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24. Heriok erantzun dio ze bere keinua harridu-

razkoa izan dela:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25. Herio, zergatik zegoen, ba, harrituta?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

EMAN ZEURE IRITZIA.

1. Poemaren amaierari erreparatuta, zer sumat-zen duzu? Salbatuko al da morroia?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Azaldu ezazu apur bat zeure uste hori:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

Erantzun galderei.

1. Zenbat ahapaldi ditu poemak? . . . . . . . . . . . . . .

2. Zer neurrikoak dira lerroak? . . . . . . . . . . . . . .

3. Lau ahapaldi poemaren leloa edo estribiloa dira.Zeintzuk dira? . . . . . / . . . . . / . . . . . / . . . . .

4. (Zenbatu ahapaldiak, biribil zurietan)Zein ahapalditan daude honako hauek? ❃ Deskribapen fisikoa: . . . . . . . .

❃ Abesteko eta kantatzeko gonbita: . . . . . . . .

❃ Maitasunerako urtaroaren aipamena: . . . . . . .

❃ Jai giroa eta eguraldi ederra: . . . . . . . .

❃ Irribarre lotsatiekin, harremanetan: . . . . . . . .

❃ Lore artean maitasuna sortu da: . . . . . . . .

Har itzazu poemaren leloa diren lau ahapaldiak.

1. Idatzi horien bigarren lerroak, bata bestearenazpian:

Zelaira doa neskatxa

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Idatzi orain laugarren lerroak:Zelaira doa neskatxa

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Markatu (✗) aukera zuzenak. Guztira, 4 ✗.

❍ Poema horretan azaltzen dena zera da: erromerigiroa, dantzak eta barreak.

❍ Gai nagusia naturaren deskribapena da: loreak,erleak, tximeletak, haizea...

❍ Udaberrian, jai giroan, maitasun harreman batenhasiera da kontatzen dena.

❍ Urretxindorra gauez kantatzen duen txori bakarrenetakoa da.

❍ Bukaeran urretxindorra aipatzeak zera iradokikoluke: egunez hasi den maitasun harremanak gauean ere irauten duela.

❍ Naturako elementuek eta musika tresnen aipamenakmaitasun sentimendua girotzeko erabili dira.

1 tamarizen (zuhaitz mota)

2 antzera, moduan3 txantxangorria

4 ederra5 tximeletak6 santua

Zelaira doa neskatxa–haizea dabil loretan–.Zelaira doa neskatxa

maitasun-kanta kantetan.

Argi daukazuz begiok,gorputza dozu liraina;abestu daigun bi-biok.

Abestu daigun zelaiansoin horren lili-usaina,

milazkaen1 antzo2 dantzan.

Zelaira doa neskatxa–erleak mur-mur loretan–.

Zelaira doa neskatxamaitasun ona topetan.

Dantza-dantzari bedartzan,ete gara udaberrian?

Hara txindor3 bi zugatzan.

Txirula eta danbolinaentzuten dira mendian.Zerua dagoen oztina4!

Zelaira doa neskatxa–ingumak5 dar-dar loretan–.

Zelaira doa neskatxamaitasun deuna6 gordetan.

Barre dagigun leunkiro,barre hauxe dan isila!Danbolin, habil astiro!

Mendiko haize biguna,hator zelaira lora bila,lorak eta maitasuna.

Zelaira doa neskatxa–haizea dabil loretan–.Zelaira doa neskatxa

–urretxindor bi kantetan!

7

Bila itzazu lauki beilegian poeman markaturikdauden hi tzen sinonimoak edo esanahiak.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Amaiur gaztelu baltza poema.

1. Poema hiru ataletan egituratuta dago. Zerazaltzen da bakoitzean?

I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Markatu (✗) aukera zuzenak.

❍ Erromantze epikoen tankera du poemak.❍ 2. pertsonan azaltzen da batzuetan poeta.❍ Poetaren jarrera ere islatzen da esaldi batzuetan.❍ Larro guztiek egiten dute errima.

1. Zein ikur edo sinbolo daukate Amaiurkoek?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Zenbat aldiz egiten da ikurraren aipamena?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Zelan adierazi du poetak ordutik hona denbo-ra asko pasatu dela? Idatzi lerroa:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

➜ Entzun ezazu poema hori kantaturik.

IAmaiur gaztelu baltz hori

–berrehun gudari oso sumin1–zaintzen zaituen2 zaldun onekNafarroa aldez egin dabe zin.

Iskilu3 gorriz zenbat gaztebildur bako menditar lerden.

Eta horreek, Jatsu jaun horreek,Xabierreko zaldun guren4.

Ikurrin bat –kate eta lili–dorre goitian5 zabal dago.

Bera salduko daun semerikmendi honetan ez da jaio.

Amaiurko atezain horrekzidar6-turutaz oihu egik.

Baztan ibarran zenbat etsai,arrotz gabe ez dago mendirik!

IIHesiturik Amaiur dauko

Mirandako konde espainiarrak.Horreek bai burnizko janzkiak,eta urrezko ezpata-sagarrak7!

Berekin dator bai berekin,Leringo eto8 horren semea.

Txakur txarrak jango ahal habe9,herri bako zaldun dongea!10

Goiko aldetik hasten dira,hasten dira subaga11-hotsez.

Horma kontretan zenbat zurgu12, eta gezi zorrotzak airez.

Baina dorrean zabal dabilikurrin bat –kate eta lili–.Nork zapaldu ete dagikez13

berrehun gudari orok zoli14?

IIIAmaiurko gaztelu baltza

–jausi jatzuz torre goitiak–.Baina, arrotza, ez hadi geldu15,

nafar seme dira guztiak.

Harresi gorri, zubi hautsi,–zein gitxi diran zaldun horreek–.

Herio, samurño zakie,16

aberri-min baitabiltz eurek.

Mirandako konde gaizto horrekjo egizuz zidar turutak.

Ikurrin bat –kate eta lili–ez dau laztanduko haizeak.

Berrehun gudari oso sumingaztelu pean dagoz hilik.

Ordutik hona –zenbat laino–,Nafarroan ez da aberririk.

1512an, Noaingo borrokaldi handian euskaldunak ga rai tuondoren, Hego Nafarroa Gaztela-Aragoiren menpe erorizen. Hala ere, borrokek jarraitu egin zuten, eta 1521eanhasita Baztango Amaiur gazteluan gudari talde batekurtebetez konkistatzaileei aurre egin zien. Harrezkero,Amaiur Nafarroaren independentziaren sinboloa da.

jan zaitzatelamaila bakoakementsu

ernaiharritu

zaituztengaraian

zilarrezkokirtenakdoilor

su armaeskaileraditzake

izan zakizkiearma

maiteena

8

Garaiko idazmoldea eta joera garbizalea agerikoa 1905 Bide Barriak , 1931Euskaran “garbizaletasuna” joera indartsua

FITXA TEKNIKOA. Koka itzazu beheko informazioak. Grisez daudenak, goiko hutsuneetan.

Aztertu item hauek eta markatu egia diren ala ez: Egia / Faltsua.

1. Esteban Urkiaga “Lauaxeta” Mungian jaio zen, 1905ean. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍2. 20 urterekin hasi zen Lauaxeta lehenengo idazkiak egiten, eta 23rekin argitaratzen. . ❍ ❍3. 1930ean, Maitale kutuna liburua saritu zioten lehiaketa batean. . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍4. Haren obrak, Bide Barriak eta Arrats Beheran, 1931n eta 1935ean argitaratu ziren. . ❍ ❍5. Lauaxetaren poesiak Europako garai hartako poesi moldeak jaso zituen. . . . . . . . . . . ❍ ❍6. Beraren poesian musikaltasunak garrantzi handia dauka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍7. Euskara batuan idatzi zituen Lauaxetak bere poemak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍8. “Keinua” poeman, euskal ipuin tradizional bat du oinarri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍9. Lauaxeta poeta berritzailea, euskaltzalea eta abertzalea izan zen. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

10. “Amaiur gaztelu baltza” poeman Orreagako borrokaldia da gaia. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

Gasteiz Erromantizismoa - Existentzialismoa Maitale kutuna, 1930Poeta berritzailea: Europako korronteen harianModernismoa - Sinbolismoa Kazetaritza 36ko gerra: hondamendia Bizitza oso laburra: 32 urterekin hilaLauaxeta

Laukiz Abertzaletasunaren hedapena Sentsibilitate handikoa eta estetika berezia Euskaltzalea eta hizlari entzutetsua Pizkundearen bultzada kulturala Abertzale konprometituaBide Barriak : erromantizismoa, sinbolismoa Arrats Beheran: estetika tradizionala ere jasota

Baliabideak: paralelismoak, lexiko aberatsa, metaforakArrats Beheran, 1935

Bizkaiera

•

•

•

•

•

•

•

• •

•

• • • •

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .