O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da...

55
O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 1 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia (Ourense), anos 2003-2007

Transcript of O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da...

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 1

O seguimentode efectivos de paspallás na comarca da Limia

(Ourense), anos 2003-2007

(Ourense), anos 2003-2007

O seguimentode efectivos de paspallás na comarca da Limia

(Ourense), anos 2003-2007

CréditosRealización:ARCEA Xestión de Recursos Naturais S.L.

Redacción:Rafael Salvadores RamosFrancisco Arcos Fernández

Cartografía:Javier César Aldariz

Fotografías:Rafael Salvadores Ramos

D. Legal:C 2118-2008

Maquetación e impresión:GRAFISANT, S.L.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 5

Agradecementos ....................................................................... 7

Introdución ............................................................................... 9

1. O paspallás ............................................................................ 11

1.1. Introdución ............................................................................................. 11

1.2. Un estratega do r .................................................................................. 13

1.3. A vida en movemento ........................................................................ 14

2. Caza e conservación do paspallás ..................................... 17

2.1. A situación do paspallás en Europa ............................................. 17

2.2. O paspallás como recurso cinexético ........................................ 20

2.3. A Limia e a caza do paspallás ........................................................... 21

2.4. As aves migradoras e a caza ............................................................ 26

3. Seguimento de paspallás na Limia: obxectivos e métodos 29

3.1. ¿Para qué monitorizar? ....................................................................... 29

3.2. Machos cantores e censos durante a sega ............................... 31

3.3. Monitorizando o medio .................................................................... 35

4. Resultados do seguimento, anos 2003-2007 .................. 37

4.1. A abundancia de machos cantores.............................................. 37

4.2. O paspallás, o rendemento cinexético e as choivas ............ 42

5. Conclusións .......................................................................... 45

6. Bibliografía ........................................................................... 47

ÍNDICEii

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 7

Agradecementos

Arcea Xestión de Recursos Naturais S.L. agradece ao persoal,

técnicos e gardería da Delegación en Ourense da Consellería

de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible a súa axuda

na recopilación de información cinexética. A Manel Puigcerver

e Domingo Rodríguez-Teijeiro, pola súa colaboración desde as

etapas iniciais do proxecto. A todos os traballadores do campo

da Limia que facilitaron as tarefas de mostraxe durante estes

cinco anos.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 9

Introdución

O coñecemento profundo das especies migradoras que visitan

o noso territorio, resulta tan necesario como dificultoso, dado

o carácter nómade das súas poboacións. As viaxes tanto de ida

como de retorno, están condicionadas por circunstancias tan

incontrolables, que as veces resulta moi arduo o seguimento das

mesmas. Esta dificultade maniféstase dun xeito máis acusado

no caso do paspallás,dado que a entrada non se produce nunha

soa vez, senón ao longo de varios meses, realizando así mesmo

movementos a outros lugares, o que supón unha complicación

para o control dos exemplares que se tiñan detectados.

En calquera caso, as técnicas utilizadas para o seguimento dos

machos cantores, das femias e das niñadas, os que se xuntan os

avistamentos feitos dende as máquinas colleitadoras e o propio

control cinexético, dan unha idea bastante aproximada dos niveis

poboacionais desta especie, que si ben rexistra un maior índice

numérico nas chairas da antiga Lagoa de Antela, a especie ten

unha importante presenza noutros lugares da nosa xeografía.

10 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

A Consellería de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible,

realiza dende hai uns anos,un seguimento do paspallás na

comarca onde se sitúa a Lagoa de Antela, non soamente polo

extraordinario interese que ten este pequeno galiforme dende a

perspectiva do estudio e do coñecemento da nosa biodiversidade,

senón tamén polo interese cinexético que presenta para un bóo

número de cazadores españois..

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 11

i1.1. O paspallásii

1.1. Introduciónif

O paspallás (Coturnix coturnix), é un galiforme que pertence

á familia dos faisáns e as perdices (familia Phasianidae). Este

grupo de especies, amplamente distribuídas polo Vello Mundo,

caracterízanse por seren moi terrestres e boas camiñantes,

alimentándose e nidificando no chan, presentando ademais unha

gran tendencia á vida gregaria. O paspallás reprodúcese na maior

parte de Europa, Asia central e occidental, e diversas rexións de

África, recoñecéndose catro subespecies diferentes (Del Hoyo

et al., 1994). Cara o oriente, a area de distribución do paspallás

limita coa do paspallás xaponés (Coturnix japonica), especie á que

pertencen os paspallás que son criados industrialmente para

produción de ovos e carne. En Galicia, o paspallás é un nidificante

máis ou menos común na maior parte do territorio, aparecendo

de forma máis abundante nas comarcas agrícolas de relevo suave

do interior, como a Ulloa, a Terra Cha ou a Limia, e máis dispersa

nas áreas costeiras máis poboadas (Martí & Del Moral, 2003).

12 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

O paspallás é de pequeno tamaño, en torno aos 100 gr de peso

e 18-19 cm de lonxitude corporal. A plumaxe presenta un

aspecto xeral pardo claro misturado de raiado crema e castaño,

ofrecendo unha camuflaxe adecuada nos medios que frecuenta.

Cando adquiren a plumaxe de adultos, machos e femias

diferéncianse polo deseño da gorxa (clara nas femias e cun

debuxo en forma de áncora anegrazada nos machos) e do peito

(pálido con pencas negras nas femias e dun uniforme ton crema-

alaranxado nos machos), caracteres que non son recoñecibles

nos exemplares novos.

Amante dos medios abertos, o paspallás prefire sobre todo

terreos con pouca pendente e despexados, incluíndo todo tipo

de herbais naturais ou seminaturais e unha gran variedade de

cultivos agrícolas, con preferencia polos cultivos cerealeiros

como trigo, centeo ou cebada (Gallego et al., 1997). A vexetación

debe ofrecerlle cobertura suficiente para ocultarse, xa que os

paspallás evitan exporse e confían na súa camuflaxe ante os

depredadores. A dieta dos adultos é moi variada, dominando

os vexetais (sobre todo sementes) fóra da época de cría e os

invertebrados durante a reprodución (Guyomarc’h, 2003). A

excepción dos voos migratorios, realizados durante a noite,

a especie é de hábitos exclusivamente diúrnos, e dificilmente

a poderemos observar salvo cando é espantada pola nosa

presenza; nestes casos, normalmente levanta case diante dos

nosos pés nun voo rápido e directo. En contraste con tan discreto

comportamento, o canto dos machos é un sonoro e repetitivo

reclamo de tres “sílabas” que delata a súa presenza e que se

reflicte no nome que se lle atribúe á especie en varias linguas.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 13

1.2. Un estratega do rif

Na vida do paspallás non existe a territorialidade, nin sequera

en época de cría. Os machos emiten intensamente o seu canto

para atraer femias, frecuentemente agregándose en sectores

concretos (os denominados “núcleos de reprodución”, Aubrais et

al., 1986); unha vez que se emparellan, a actividade cantora decae

ou desaparece. No paspallás, o concepto de parella é difuso; a

fase de emparellamento é moi breve, e finaliza cando remata

a posta dos ovos ou incluso antes, tras o cal a femia e o macho

sepáranse definitivamente (Guyomarc´h et al., 1998a). Ademais,

os machos emparéllanse sucesivamente con diferentes femias

ao longo da tempada de cría, mentres as femias poden incluso

emparellarse con varios machos distintos durante unha mesma

posta (Rodríguez-Teijeiro et al., 2003).

O ciclo vital do paspallás parece unha acelerada carreira por

producir a máxima cantidade de descendentes no mínimo

tempo. De feito, a especie ten un rápido desenvolvemento,

é sexualmente precoz e presenta unha elevada fecundidade.

As femias fan postas dunha media de 8-12 ovos, que incuban

durante 16-17 días. Os pequenos paspallás xa son capaces de

facer curtos voos aos 10 días de vida, independízanse ao mes,

completan o seu desenvolvemento ás 6-7 semanas e acadan

a madurez sexual ás 12-15, o que resulta en que sexan capaces

de reproducirse ata 2 ou 3 veces no seu primeiro ano de vida

(Guyomarc’h et al., 1998a; Guyomarc’h, 2003).

Estratexias vitais como esta son as máis adecuadas para sacar

partido a medios moi variables e pouco predecibles, e a ecoloxía

14 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

as denomina estratexias do r. En hábitats tan cambiantes

como os cultivos agrícolas é crucial aproveitar o momento e

reproducirse rapidamente e en cantidade, e tamén é importante

que a especie poida dispersarse amplamente para localizar as

zonas favorables e evitar as pouco atractivas, aspecto no que a

especie está grandemente especializada.

1.3. A vida en movementoif

O paspallás presenta un marcado e complexo carácter

migratorio, comportamento que se solapa con outros tipos de

desprazamentos e que en conxunto determinan unha enorme

mobilidade. Aínda hoxe, a migratoloxía do paspallás presenta

aspectos enigmáticos e pouco coñecidos. Basicamente, a especie

é estival en Europa, onde se reproduce desde marzo até o outono,

e invernante en África, aínda que en parte da bacía mediterránea

o paspallás é de presenza case permanente durante todo o ano

(Guyomarc´H, 2003).

O impulso migratorio é moi variable entre os individuos,

coexistindo migrantes de curta e de longa distancia, e tamén

exemplares case sedentarios. Os migrantes de longa distancia

invernan principalmente na África subsahariana e acadan o sur

de Europa a partir de marzo e abril, época na que os migrantes

de corta distancia e os subsedentarios están xa en plena fase

de cría nas rexións meridionais do continente e no norte de

África; mentres parte dos efectivos poden quedar neses sectores

toda a tempada de reprodución, outros comezan sucesivos

asaltos migratorios cara o norte, envolvendo a aves adultas pero

tamén aos novos nacidos nese ano, exemplares que comezarán

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 15

novos intentos de cría até os meses de xullo e agosto, acadando

o extremo norte da área de distribución, xa preto do Ártico

(Guyomarc´h, 2003). A migración outonal de retorno cara ao

sur ten lugar principalmente entre agosto e setembro, e na

península Ibérica parece estar precedida por desprazamentos

internos dos machos previamente á migración (Sardá-Palomera

et al., 2006). Xunto a este complexo carácter migratorio, coexiste

unha importante compoñente nomádica nos seus movementos,

xa que alcanza as áreas de cría (principalmente zonas agrícolas

moi cambiantes) cando o medio é idóneo e as abandona cando as

condicións son desfavorables (Puigcerver et al., 1989). Ademais, os

machos, que non colaboran na incubación nin na cría da rolada,

poden realizar movementos dispersivos en busca de novas

femias unha vez que remata o emparellamento (os denominados

desprazamentos “donjuanescos”, Puigcerver et al., 1997). Estes

comportamentos, xunto co intenso impulso migratorio de gran

parte da poboación, determina que exista unha elevadísima taxa

de renovación de machos nas zonas de cría, de até un 95% en

15 días (Rodríguez-Teijeiro et al., 1992), e que o balance de sexos

estea descompensado a favor dos machos segundo se ascende en

latitude e avanza a tempada de nidificación (Guyomarc´h, 2003).

En Galicia, como no resto de Europa, o paspallás é

fundamentalmente un visitante estival, escoitándose os

primeiros machos desde mediados de marzo, raramente antes.

A presenza invernal, entre novembro e febreiro, parece escasa,

se ben son obvias as dificultades de detectar á especie fóra da

época de cría. Porén, xa desde a década de 1950 existen repetidos

rexistros de exemplares en inverno en zonas costeiras e tamén

16 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

do interior (Caballero, 1956), e evidencias de seren cazados

ocasionalmente en certa abundancia na comarca da Limia no

mes de novembro.

Nas últimas décadas parece existir certa diminución da fracción

máis migradora da especie en Europa (Guyomarc´h, 2003), cunha

tendencia á sedentarización nas áreas meridionais (Fontoura &

Gonçalves, 1995), documentándose tamén avances nas datas

de chegada dos migrantes primaverais (Rodríguez-Teijeiro et

al., 2005), feitos que teñen sido relacionados con cambios nos

medios agrícolas na súa área de distribución, a contaminación

xenética co paspallás xaponés ou o quecemento climático

global.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 17

2. Caza e conservación do paspallásii

2.1. A situación do paspallás en Europaif

A elevada mobilidade da especie e os seus peculiares hábitos

reprodutivos complican enormemente a estimación do tamaño

da poboación a calquera escala. Esta complexidade pode

ilustrarse coa situación que se pode producir en primavera en

moitas localidades do sur de Europa, cando é posible atopar

no mesmo momento aves que invernaron e se reproducirán

no lugar, aves que invernaron no lugar pero que se preparan

para migrar ao norte, aves que invernaron no norte de África

e que se reproducirán no lugar e por último aves en paso entre

cuarteis de invernada meridionais e áreas de cría setentrionais

(Gonçalves et al., 2001). Este escenario, que se repite no outono

pero en sentido migratorio inverso, determina que sexa difícil

definir núcleos poboacionais perfectamente estabilizados no

tempo e no espazo.

A península Ibérica atópase no eixo migratorio principal da

i2.

18 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

que se denomina metapoboación atlántica ou occidental do

paspallás, que englobaría fundamentalmente ao conxunto

de aves que nidifican en Francia, España, Portugal e Marrocos

e que chegarían durante a invernada a Mauritania e Senegal

(Guyomarc´h, 2003). Este grupo de poboacións estarían máis

ou menos segregadas dos efectivos centroeuropeos (que

migrarían por Italia) e dos do oriente europeo e parte de

Rusia, que o farían por Oriente Medio. Para o conxunto de

paspallás nidificantes en Europa existen estimas que oscilan

entre os 1,3 e os 3,9 millóns de parellas (Guyomarc´h, 2003;

Birdlife International, 2004). Segundo os datos dispoñibles,

España acollería unha boa fracción destes efectivos (en torno

a 320.000-435.000 parellas segundo Gallego et al., 1997), e o

groso da metapoboación atlántica, non existindo datos acerca

do tamaño poboacional en Galicia.

A nivel xeral, os efectivos de paspallás teñen amosado

historicamente acusadas fluctuacións interanuais, rexistrándose

puntualmente anos de excepcional abundancia, sen un patrón

claro de regularidade e distribución (Gallego et al., 1997). A pesar

diso, considérase que a especie sufriu un marcado declive en

Europa durante 1970-1990, particularmente no centro e leste,

polo que se lle atribúe un estado de conservación desfavorable,

clasificándose provisionalmente coa categoría de “Esgotada”

(Depleted), debido a que o tamaño da poboación probablemente

se manteña por debaixo do nivel que precedía ao seu descenso

(Birdlife International, 2004). En España, a falta de información

precisa impide avaliar se se atopa ameazada, incluíndose na

categoría de “datos insuficientes” no Libro Vermello, sosténdose

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 19

non obstante que a especie parece manter uns efectivos estables

(Puigcerver et al., 2004); con todo, os datos recollidos polo

programa SACRE de seguimento de aves comúns en España

reflicten unha acusada tendencia negativa, significativa e

constante, do número de machos cantores entre os anos 1998 e

2006 (SEO/BirdLife, 2007). En Galicia non existen datos precisos

sobre a súa tendencia, a pesar de que se lle ten atribuído un lento

e progresivo declive (SGHN, 1995).

Son varios os factores que se teñen relacionado co descenso

xeral do paspallás en Europa, destacándose principalmente os

cambios na agricultura (Gallego et al., 1997). Considérase que o

incremento no uso de biocidas reduce a diversidade florística

dos cultivos, a cobertura e protección fronte a depredadores e

os recursos alimenticios dispoñibles para os adultos e as roladas

(Guyomarc´h, 2003). A intensificación agrícola implica ademais

un maior manexo dos cultivos (laboreo da terra, fertilización,

regadío, tratamentos fitosanitarios) e un acurtamento dos

ciclos das colleitas, deixando menos oportunidades para

completar con éxito a crianza dos polos. Por outra parte,

determinadas prácticas cinexéticas sinálanse como perniciosas

para a especie, en particular a apertura temperá da tempada de

caza cando afecta a aves en reprodución e novos (Guyomarc´h,

2003; Puigcerver et al., 2007). Finalmente, menciónase

tamén entre os factores de ameaza o risco de contaminación

xenética co paspallás xaponés e os seus híbridos, de reducido

impulso migratorio. A solta cinexética de paspallás híbridos

criados en granxa é unha práctica estendida en varios países

mediterráneos, entre eles España, onde anualmente se liberan

20 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

por miles antes do período da caza e en cotos intensivos. A

hibridación destes exemplares cos paspallás salvaxes é un feito

comprobado, aínda que aparentemente con baixa incidencia na

actualidade (Puigcerver et al., 2007). Non obstante, a situación

podería cambiar de forma rápida e imprevista no futuro,

como acontece en moitos casos de invasións biolóxicas, o que

podería implicar cambios incertos na ecoloxía e distribución do

paspallás a escala global (Derégnaucourt et al, 2005; Puigcerver

et al., 2007).

2.2. O paspallás como recurso cinexéticoif

Como outras especies de faisáns e perdices, o paspallás é un

importante recurso cinexético. Existe unha longa tradición da

súa caza en toda a área meridional europea e na beira sur do

Mediterráneo, que até se recolle nos textos bíblicos do Vello

Testamento. Os hábitos migratorios do paspallás e a tendencia

a concentrar aves en paso en determinadas épocas e lugares

(como illas ou oasis) incentivou o desenvolvemento de múltiples

métodos de captura ademais da caza con escopeta, como

diversos tipos de redes, a cetrería, a caza nocturna con lanternas

ou o uso de cans especializados (Guyomarc´h, 2003). Algunhas

destas técnicas aínda perduran, sobre todo no norte de África e

Oriente Medio, sendo algúns considerados métodos de captura

masivos e insustentables ou mesmo ilegais baixo a lexislación da

Unión Europea, como a caza en primavera nas illas de Malta e

Chipre.

A pesar da relevancia deste recurso cinexético, os datos sobre

a cantidade de paspallás cazados anualmente son imprecisos

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 21

ou inexistentes en numerosos países europeos, situación que

se agrava ao sur do Mediterráneo; mesmo en Italia, Francia e

España, que concentran boa parte das capturas, a información

dispoñible é moi parcial, ou aporta confusión ao incluírse nas

estatísticas as capturas de paspallás xaponeses e híbridos

procedentes de soltas en cotos intensivos de caza. En calquera

caso, en España as capturas de paspallás son só superadas polas

de perdiz e coello, recolléndose nas estatísticas do Ministerio

de Agricultura, Pesca e Alimentación cifras de 1,2-1,4 millóns

de pezas abatidas anualmente entre 2000 e 2003 (últimos datos

dispoñibles).

A parte das capturas producidas en cotos intensivos,

correspondentes a aves criadas industrialmente, a caza de

paspallás autorízase en varias comunidades autónomas durante

a denominada “media veda”, período especial que abarca parte

dos meses de agosto e setembro, no que está permitido abater

determinadas especies cinexéticas. En Galicia, o paspallás

considérase especie cazable no período hábil xeral, someténdose

ademais a un réxime cinexético especial na comarca da Limia

(Ourense).

2.3. A Limia e a caza do paspallásif

A chaira da Limia é unha comarca de carácter agrícola que ocupa

unhas 30.000 ha de extensión, repartidas entre nove concellos

do centro e sur da provincia de Ourense. Situada entre os 600 e o

700 m de altitude, a Limia é unha depresión tectónica de relevo

practicamente chan encaixada entre as elevacións das serras do

Xurés e o Larouco polo sur e os contrafortes do Macizo Central

22 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

Ourensán polo norte, constituíndo a cabeceira da bacía do río

Limia (Mapa 1). A comarca emprázase nos límites da rexión

bioxeográfica eurosiberiana, preto da transición á mediterránea

(Rivas-Martínez et al., 2002), dominando na actualidade os

terreos agrícolas (cultivos de trigo e pataca principalmente),

con presenza secundaria de prados, pasteiros e matogueiras.

Salvo no sector sudoccidental da Limia (nas veigas da Saínza

e Congostro), hoxe en días as superficies forestais continuas

son minoritarias, sendo comúns non obstante os exemplares

dispersos e pequenos rodais de carballo (Quercus robur) e rebolo

(Q. pyrenaica). Nas ladeiras de transición ás serras dominan

matos de ericáceas e toxo, reboleiras e carballeiras. Dentro da

comarca, só o L.I.C. (Lugar de Importancia Comunitaria) Veiga de

Ponteliñares (160 ha) está proposto para formar parte da rede

Natura 2000, mentres se atopa en tramitación a declaración da

figura de Z.E.P.A. (Zona de Especial Protección para as Aves) de

parte da Limia.

A pesar de que a tradición agrícola e gandeira é secular na

comarca, os cambios acontecidos na Limia nas últimas décadas

foron radicais, nun proceso de profunda transformación

empezado a finais da década de 1950 co desecamento da

lagoa de Antela, que ocupaba unhas 4.000 ha de superficie

(Martínez Carneiro, 1997). Tras a posta en cultivo destes terreos,

executáronse durante as seguintes décadas numerosos proxectos

de concentración parcelaria no resto da comarca, que implicaron

a desaparición doutros humidais menores (principalmente veigas

estacionais) e unha importante redución da cobertura forestal,

creando unha paisaxe aberta dominada polo cultivo de cereal en

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 23

secaño (aproximadamente o 50% da superficie total das terras

agrícolas) e a pataca en regadío (aprox. 20%). Recentes proxectos

de modernización do regadío na comarca, en funcionamento ou

estudo, poderían optimizar a produción deste cultivo, ou mesmo

fomentar outros actualmente minoritarios como o millo.

Foto 1. A caza do paspallás é na actualidade un dos principais recursos cinexéticos da Limia.

24 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

Na actualidade, a paisaxe agrícola limiá parece ofrecer varios

atractivos para o paspallás, como un medio aberto e extenso

con escasos obstáculos, certa diversidade nos cultivos, un

tamaño de parcelas non demasiado grande ou a dispoñibilidade

de auga en época estival. Nada se sabe sobre a evolución da

abundancia da especie na Limia desde os tempos da lagoa de

Antela, pero no presente, a comarca constitúe probablemente

o principal núcleo reproductor do paspallás en Galicia. Existen

datos noutras rexións da súa área de distribución que indican

que transformacións agrícolas tan profundas como as da

Limia poden supoñer escenarios atraentes para o paspallás

(Guyomarc´h, 2003).

Foto 2. A chaira limiá é unha das comarcas agrícolas máis singulares de Galicia.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 25

Desde o verán de 1999, está

autorizada a caza do paspallás en

varios TECOR da Limia nun período

de varias semanas comprendido

entre agosto e setembro, cun

calendario subordinado ao

desenvolvemento da colleita de

cereal, e baixo diversas restricións

de número de cazadores e pezas

abatidas por xornada. Desde

a implantación deste período

especial, a caza do paspallás

na Limia tense convertido nun

gran atractivo para cazadores

da comarca e de fóra dela. Na

tempadas dos anos 2001-2007

foron cobradas na comarca da

Limia baixo este réxime unha

media de 7.307 pezas (máx. 8.670,

mín. 5.958; datos do Servizo de

Conservación da Natureza da

delegación provincial de Ourense

da Consellería de Medio Ambiente

e Desenvolvemento Sostible).

Fotos 3-5. O cultivo en rotación de cereais e pataca domina a paisaxe da Limia.

26 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

2.4. As aves migradoras e a cazaif

A s aves migradoras son un dos mellores exemplos de que,

realmente, a natureza non coñece fronteiras. A s rolas, as

anátidas, as arceas ou os paspallás realizan regularmente

extraordinarios des pra zamentos entre as súas áreas de cría

e de invernada ou de muda, utilizando diferentes zonas de

paso e recalando en distintas áreas de descanso, cruzando

regularmente as fronteiras administrativas de países e incluso

continentes. Estas aves migratorias constituíron desde a

antigüidade un enorme recurso natural aparentemente

inesgotable, aproveitado cinexéti camente até nosos días tanto

por subsistencia como por recreo. En moitas ocasións, a caza de

aves migradoras é o soporte dun valioso legado sociocultural

de longa tradición e de lexítimas actividades económicas,

pero noutras este aproveitamento recorre a métodos de

captura masivos ou non selectivos, converténdose nunha caza

abusiva baseada no principio de que o que non se cace aquí

cazarase no país do lado. Nos tempos actuais, razoamentos

coma estes non son xustificables, porque conducen de forma

segura ao esgotamento do recurso, e porque é tarefa de todos

actuar de forma responsable na súa xestión. Neste sentido, o

aumento dos coñecementos sobre moitos aspectos da vida

das aves migradoras, cada vez maiores e máis compartidos,

contribúe a desfacer a idea de que a ninguén corresponde a

súa conservación, cómoda postura na que en moitas veces se

ampara a súa explotación indiscriminada.

O paspallás presenta proba blemente un dos patróns migratorios

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 27

máis complexos das aves europeas,

sometido ademais a dinamismos

inducidos por cambios climáticos

e a continua mutación da paisaxe

agrícola de moitas rexións de

Europa e África. Este panorama

recomenda máis aínda a prudencia

e o control no aproveitamento do

paspallás como peza de caza, ante

a posibilidade real de que os novos

escenarios non resulten favorables

para a especie.

A sí, os convenios asinados polo

Estado, así como a lexislación

comunitaria, dictan que o

a p ro v e i t a m e n t o c i n e x é t ico

do paspallás, e outras aves

migradoras, debe realizarse

garantindo a conservación do

recurso e desde a perspectiva da

coordinación e a cooperación

internacional. O Convenio sobre

especies migradoras (Convenio

de Bonn) inclúe ao paspallás no

seu Anexo II (especies nun estado

de conservación desfavorable),

e promove a realización de

acordos internacionais para a

Fotos 6-8. O ciclo de cultivo dos cereais (trigo e centeo), desde a sementeira á colleita, condiciona moitos aspectos da vida das aves da Limia, como a do paspallás.

28 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

súa monitorización e manexo e a restauración e conservación

do seu hábitat. Ademais, o paspallás figura tamén no Anexo III

(especies protexidas) do Convenio sobre a conservación da vida

silvestre e do medio natural en Europa (Convenio de Berna),

regulamentándose o seu aproveitamento baixo diversas premisas

que perseguen garantir a súa conservación. Finalmente, a especie

está incluída no Anexo II/2 da Directiva 79/409/CEE do Consello,

de 2 de abril de 1979, relativa á conservación das aves silvestres

(Directiva Aves), sinalando os principios que deben rexer a súa

captura en varios países da Unión Europea.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 29

i3.3. Seguimento de paspallás na Limia: obxectivos e ii

métodos

3.1. ¿Para qué monitorizar?if

O seguimento do estado das poboacións de fauna cinexética

é unha ferramenta fundamental para a correcta ordenación

do seu aproveitamento e a conservación do recurso, sendo

especialmente útiles as series temporais longas de datos obtidos

con métodos consistentes e sistemáticos. Segundo o exposto

anteriormente, as especies cinexéticas migratorias como o

paspallás, precisan dun especial esforzo de investigación e

monitorización, no que a coordinación internacional resulta

imprescindible. Se ademais se obteñen datos de variables

ambientais clave, facilítase a interpretación dos cambios

observados e a predición da evolución futura dos índices

poboacionais sometidos a seguimento, resultando tamén

fundamentais estatísticas fiables e rigorosas do aproveitamento

cinexético ao que están sometidas as poboacións.

30 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

No caso do paspallás, estas necesidades son prioridades que

se recollen no documento que senta as bases dun plan de

manexo da especie a nivel europeo (Guyomarc´h, 2003). Baixo

estas premisas foi deseñado o programa de monitorización do

paspallás na Limia comezado no ano 2003, tendo en conta a

relevancia deste recurso cinexético na comarca e a singularidade

da mesma no contexto galego e ibérico.

Desta forma, o obxectivo que persegue o programa de

monitorización é o seguimento a medio e longo prazo da evolución

do rendemento cinexético e a súa relación coa evolución de

indicadores poboacionais, como a abundancia relativa de machos

cantores ao longo da tempada de cría, ou a densidade de aves

durante a colleita do cereal, determinando a relación de todos

eles con variables ambientais potencialmente explicativas da súa

variación interanual e tendencia a máis longo prazo, como poden

ser as características do medio (tipos e superficies de cultivos

presentes, grao de desenvolvemento, lonxitude de lindes...) ou o

nivel de precipitacións. O éxito do proxecto radica na consecución

dunha serie temporal o suficientemente ampla e un tamaño de

mostra anual axeitado como para poder chegar a modelar con

precisión a relación do rendemento cinexético con algunha das

variables sinaladas, construíndo a expresión matemática que

permita realizar predicións no futuro que contribúan á xestión

sustentable da especie.

Finalmente, cumpre sinalar que xunto ás tarefas de

monitorización e seguimento dos efectivos na comarca, resultan

tamén indispensables tarefas de investigación que afonden

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 31

en aspectos aínda pouco coñecidos da bioloxía e ecoloxía do

paspallás, como moitas facetas da migratoloxía da especie e o

grao de conexión existente entre as diferentes poboacións, ou a

selección de hábitat en época de cría na Limia.

3if .2. Seguimento de machos cantores e censos durante a sega

Como se puxo de manifesto anteriormente, o complexo patrón

reprodutivo e de movementos do paspallás e a elevada cobertura

vexetal dos medios que frecuenta dificultan grandemente o

emprego de métodos tradicionais de censo. Estes condicionantes

recomendaron a selección dunha batería de métodos de

seguimento complementarios abarcando todo o ciclo reprodutor

na Limia. Estes métodos centráronse na obtención dun índice de

abundancia de machos cantores ao longo da tempada de celo e a

realización de censos directos de aves durante a sega do cereal, coa

intención, neste último caso, de aproximar unha estima do total

de efectivos da especie presentes na comarca ao final da época

reprodutora, entre xullo e agosto, utilizando as metodoloxías

que se describen a continuación e que constituíron os métodos

estandarizados de mostraxe das tempadas 2003 a 2007.

O seguimento da abundancia de machos cantores é o método máis

estendido na monitorización da especie en época reprodutora

(Fontoura et al., 1996; Guyomarc’h et al., 1998b; Guyomarc’h,

2003; Puigcerver et al., 1997), posto que se beneficia da elevada

detectabilidade dos machos en celo e presenta diversas vantaxes

prácticas respecto ao uso de cans ou batidas. Este método considérase

o único índice dispoñible para monitorizar os cambios anuais dos

efectivos da especie no período de nidificación (Guyomarc´h,

32 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

2003), a pesar de que presenta limitacións que deben ser tidas en

conta á hora da interpretación dos resultados. Así, a abundancia de

machos cantores non reflicte con exactitude o número de machos

totais, xa que os machos emparellados só ocasionalmente emiten

o canto (Guyomarc’h et al., 1998b), e ademais, tampouco se pode

relacionar de forma directa co número de femias presentes, xa

que é coñecido que a razón de sexos durante a época de cría está

máis descompensada a favor dos machos segundo se ascende en

latitude e avanza a tempada de nidificación (Guyomarc´h, 2003). A

pesar disto, Moreau (1956) asocia o número de machos cantores co

número de niños atopados, e Guyomarc´h (2003) determina, con

datos de varias localidades en Francia, unha correlación positiva

entre a densidade media de machos cantores no período entre

maio e a primeira quincena de xuño e a densidade de adultos a

finais de agosto tras a colleita.

Foto 9. A sega é un momento crítico para o paspallás, reducindo drasticamente a dispoñibilidade de hábitat.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 33

Para obter un índice da abundancia de machos cantores

de paspallás presentes na comarca da Limia en primavera

e verán, entre os meses de abril e agosto, seleccionáronse

estratificadamente ao azar 20 estacións de mostraxe distribuídas

dentro dos límites da área de estudio (Mapa 2). En cada tempada

de estudo, entre os anos 2003 e 2007, realizáronse 10 xornadas

de mostraxe espaciadas cada 11-16 días entre finais de abril

e finais de agosto. En cada xornada de mostraxe realizáronse

todas as estacións de escoita por orde consecutiva en horario

de 11:30 e 16:30 (hora oficial), período do día no que a actividade

vocal dos machos é relativamente constante e intensa (Mur,

1994), evitándose o amencer e o solpor, momentos de máxima

actividade pero breve duración, e os períodos de mañá e de tarde

que os preceden, de reducida actividade vocal (Mur, 1994). Para

a realización das mostraxes evitáronse no posible as condicións

meteorolóxicas adversas por choivas ou ventos fortes. En cada

estación efectuouse un período de escoita de 5 minutos de

duración, durante o cal tratouse de identificar o maior número

posible de machos que cantaban espontaneamente, tentando

de discriminar aos distintos individuos en base á dirección

e distancia estimada de emisión do canto. Tras rematar este

período de escoita emitiuse unha gravación dixital dun reclamo

de femia durante 20 segundos, cun aparello reprodutor de 10 w

de potencia a máximo volume. A continuación desta operación

realizouse un novo período de escoita de 2 minutos de

duración, tratando de contabilizar novos machos cantores non

escoitados anteriormente que respondían ao reclamo emitido,

considerados como machos con canto inducido. Os resultados

34 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

exprésanse en aves escoitadas por estación, descartándose a

súa transformación en datos de densidade, tendo en conta as

dificultades para coñecer con precisión a área efectivamente

abarcada por cada estación de escoita.

Por outra parte, durante a colleita do cereal en parcelas

emprazadas na área de estudo efectuáronse prospeccións

dirixidas a contabilizar o número de exemplares de paspallás

baseando o método de censo no seguimento minucioso do

proceso de segado de cada parcela por tres observadores

simultaneamente. Así, dentro da cabina da máquina colleitadora

situouse un observador mentres outros dous acompañaban

polos lindes da parcela ou a ambos lados da máquina o seu

avance; cando non foi posible emprazar un observador na

máquina, os tres seguían no campo o traballo da colleita. Os

observadores anotaban o número de exemplares espantados

pola colleitadora e seguían o seu voo ata perdelos de vista. Só

cando os exemplares abandonaban a parcela ou pousaban en

sectores xa colleitados eran contabilizados como aves diferentes,

para o cal os observadores contrastaban en todo momento as

súas observacións por medio do uso de walkie-talkies. Neste

proceso procurábase tamén evitar contabilizar máis dunha

vez aves que, pousando en zonas segadas, entraban de novo

en sectores sen segar da parcela. Estas mostraxes tiveron lugar

todas as tempadas entre 2004 e 2007, en datas dos meses de

xullo e agosto, cun total anual de parcelas e superficie que se

recollen na Táboa seguinte:

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 35

2004 2005 2006 2007

Parcelas 44 30 42 44

Superficie (ha) 57,51 47,83 57,66 53,34

3.3. Monitorizando oif medio

Paralelamente ao seguimento dos efectivos de paspallás na

Limia, realizáronse ao longo das cinco tempadas de estudo

mostraxes encamiñadas a coñecer a evolución de diversas

variables ambientais de potencial relevancia para comprender

as relacións da especie co entorno.

Desta forma, en cada tempada de estudo foi caracterizada

a superficie englobada nun radio de 250 m arredor das 20

estacións de escoita de machos cantores, asignando cada parcela

a un tipo de cultivo ou medio e unha clase de altura, realizando a

inspección de campo durante a segunda quincena do mes de

maio.

Ademais, coa intención de coñecer o desenvolvemento dos

labores de sega na comarca ao longo das datas de censo do

paspallás, entre 2004 e 2007 monitorizouse o estado da colleita

na superficie englobada nun radio de 250 m arredor de 28

puntos de mostraxe, delimitándose con axuda de fotografía

aérea e visitas de campo as superficies dedicadas ao cultivo

de trigo, centeo e cebada, inspeccionando cunha frecuencia

aproximada de 15 días entre mediados de xullo e finais de agosto

se cada parcela fora ou non segada. Esta información serviu para

acoplar os censos ás fases temperás da colleita, evitando así en

36 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

gran medida a posible concentración de aves nas parcelas non

segadas segundo avanza a colleita do cereal.

Por outra parte, obtivéronse os datos de precipitacións diarias

da estación meteorolóxica de Xinzo de Limia (7º 43´ 27´´ W, 42º

3´ 40´´ N, alt. 600 m s.n.m., Instituto Nacional de Meteoroloxía)

nos anos 2003 a 2007, e tamén se acadou información sobre o

número de paspallás abatidos en cada tempada, datos facilitados

pola Delegación Provincial de Ourense da Consellería de

Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible. Finalmente, a

información cinexética foi transformada de xeito que, para

cada data de mostraxe e cuartel de caza, e en períodos de mañá

e de tarde por separado, dividiuse o número de pezas cobradas

polo número de cazadores, que posteriormente foron sumados

para obter un valor diario do rendemento cinexético por

cuartel, cos que se calcularon as medias anuais utilizadas para as

representacións gráficas e análises correspondentes.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 37

i4.4. Resultados do seguimento, anos 2003-2007ii

A pesar do curto periodo temporal abarcado polo programa

de seguimento do paspallás na comarca da Limia, que limita

as conclusións que del se poden obter, é posible destacar

algúns comentarios de gran interese, que a continuación se

desenvolven.

4.1. A abundancia de machos cantoresif

O número de machos cantores que se detectaron en cada

punto de mostraxe oscilou entre os cero e os oito exemplares.

A súa abundancia increméntase gradualmente desde finais de

abril, acadando o seu máximo no mes de xuño, coa excepción

do ano 2003, no que aparece un segundo máximo na segunda

quincena de agosto. A actividade cantora dos machos rexistrada

durante as mostraxes diminúe de forma máis ou menos brusca

até desaparecer a mediados ou finais do mes de agosto, data esta

última na que en ningún dos 5 anos se teñen rexistrado aves con

canto (Figura 1).

38 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

As diferenzas do número medio de paspallás entre datas de

mostraxe dentro dunha mesma tempada, así como a abundancia

media total anual entre tempadas diferentes, relaciónanse

significativamente coa cantidade de precipitacións rexistradas

na primavera e verán (meses de abril a xullo), de forma que unha

maior cantidade de machos cantores coincide cun incremento

das choivas (Figura 2).

Figura 1. Evolución do número medio (± e.s.) de machos cantores por estación (n=20) para cada xornada durante o período de estudo nas tempadas de 2003-2007.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 39

En termos absolutos, nos últimos cinco anos só se detectaron

diferenzas na abundancia total de machos cantores entre 2007 e

os restantes anos, do que se podería deducir a existencia dunha

tendencia fundamentalmente estable para o período temporal

analizado. O incremento da abundancia de machos cantores

en 2007 relaciónase coas precipitacións extremadamente

abundantes acontecidas na primavera e verán deste ano, máis

que cun posible cambio nos usos arredor dos puntos de mostraxe,

á vista da evolución das superficies ocupadas polos principais

cultivos na comarca, cereal e pataca, que permaneceron estables

(Figura 3).

Figura 2. Relación entre o número medio de machos cantores de paspallás (± e.s) por tempada e o nivel de precipitacións acumuladas entre os meses de abril a xullo na comarca da Limia entre os anos 2003 e 2007.

40 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

Os resultados obtidos ao longo das cinco tempadas de mostraxe

poñen de manifesto tamén algunhas das relacións existentes

entre a abundancia de paspallás cantores e o ciclo do cereal na

comarca. Foi posible establecer que a abundancia acumulada de

machos cantores nos meses de abril e maio (principios da época

reprodutora) está relacionada positivamente cunha altura do

cereal superior aos 20 cm medida na segunda quincena de maio

(Figura 4), xa que se estima que as parcelas con cultivos crecidos

deben proporcionar alimento e maior cobertura e protección

ante depredadores. O cereal que en maior medida ofrecería estes

recursos ao principio da época de cría sería fundamentalmente

o cereal de inverno (trigo e centeo), sementado uns 5-6 meses

Figura 3. Evolución das superficies de cereal e de pataca (media ± e.s) arredor das estacións de escoita de paspallás (n=20) na comarca da Limia entre os anos 2003 e 2007.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 41

antes, ao medrar máis que o sementado en marzo e abril. Non

obstante, este cereal de primavera ou trimesino tamén podería

aportar cobertura axeitada ao paspallás nesas datas,

principalmente en ausencia de precipitacións primaverais

abondosas que retrasen a sementeira e demoren o seu

desenvolvemento. Con todo, son necesarios máis datos para

analizar con maior precisión a influencia das precipitacións e

outros factores na sementeira e crecemento do cereal, para

avaliar a importancia de cada tipo de cultivo na abundancia de

machos cantores de paspallás a principios da época reprodutora

na comarca.

Figura 4. Evolución do número medio (± e.s.) de machos cantores de paspallás acumulados (censos de abril e maio) por estación de mostraxe (n=20) e a superficie en hectáreas de cereal de altura superior aos 20 cm (± e.s.) nun radio de 250 m arredor dos puntos de mostraxe, para os anos 2003 a 2007.

42 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

4.2. O paspallás, o rendemento cinexético e as choivasif

Como cabería esperar, as capturas diarias de paspallás por

cazador na Limia experimentaron variacións interanuais, nalgúns

casos notables e estatisticamente significativas, destacando

os anos 2005 e 2007 como aqueles de maior rendemento, con

valores medios superiores aos 6 exemplares por cazador e día

(Figura 5). Con todo, non foi posible establecer unha relación

entre as capturas e as precipitacións de primavera-verán (Figura

5), relación que si foi detectada por Puigcerver et al. (1999) na

provincia de Tarragona, aínda que estes autores utilizaron unha

serie temporal de 14 anos e os datos do número de exemplares

abatidos por dous cazadores entre os meses de marzo a xullo.

Figura 5. Evolución anual das capturas diarias medias de paspallás por cazador (± e.s) e o nivel de precipitacións (acumuladas para os meses de abril a xullo) para o período 2003-2007.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 43

Aínda que de forma provisional, polo limitado número de anos

analizados, a información dispoñible si permite establecer

unha relación entre as aves cazadas e a densidade media de

exemplares de tamaño adulto durante a sega (segundo o que

se reflicte na Figura 6), o que parece sinalar a bondade deste

método de mostraxe como indicador da abundancia da especie

previamente á apertura da tempada de caza.

Figura 6. Evolución da densidade de paspallás (aves/ha ± i.c. 95%) durante a sega, e das capturas diarias por cazador (aves/cazador ± e.s) entre os anos 2005-2007 na comarca da Limia.

44 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 45

i5.5. Conclusiónsii

O programa de seguimento de paspallás implantado na comarca

da Limia (Ourense) desde o ano 2003 constitúe un sistema de

monitorización de fauna cinexética pioneiro en Galicia, e un dos

escasos proxectos dirixidos particularmente a seguir a medio e

longo prazo a dinámica poboacional desta especie.

As metodoloxías empregadas baseáronse na obtención dun

índice de abundancia de machos cantores e no cálculo de

densidades de exemplares durante os labores da sega do cereal

na comarca.

Os resultados obtidos nos primeiros cinco anos de seguimento

(2003-2007) apuntan cara a estabilidade do índice de abundancia

de machos cantores, cunha única tempada, a de 2007, amosando

un incremento significativo con respecto a todas as restantes.

Detectouse unha relación positiva e significativa entre

a abundancia de machos cantores en cada tempada e as

precipitacións rexistradas na primavera e verán (meses de abril

46 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

a xullo), mentres as superficies adicadas aos principais usos do

solo na comarca, os cultivos de cereal e pataca, permaneceron

estables.

Os resultados obtidos esbozan algunhas das complexas relacións

existentes entre a abundancia da especie, os usos agrícolas e as

precipitacións. Así, defínese un acoplamento positivo entre a

abundancia de machos cantores e a altura do cereal, que está

influenciada polas datas de sementeira e o ciclo de cremento da

colleita. Ademais, o censo de aves durante a sega parece definirse

como un método adecuado para predecir os resultados do

rendemento cinexético.

Os previsibles cambios futuros nos usos agrícolas na Limia, a

necesidade de monitorizar o estado deste recurso cinexético e

o interese de comprender os factores que modulan a presenza

do paspallás na comarca, apoian a continuación do seguimento

desta emblemática especie da caza menor galega.

Finalmente, destácase a importancia de poder contextualizar

os datos recabados con información semellante obtida noutros

sectores da área de distribución da especie, o que se considera

un aspecto imprescindible de cara á necesaria coordinación

internacional na xestión dunha ave migradora de carácter tan

móbil como o paspallás.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 47

i6.6. Bibliografíaii

AUBRAIS, O., HEMON, y.A. & GUyOMARC’H, J.C. (1986). Habitat

et occupation de l´espace chez la caille des blés (Coturnix

c. coturnix) au début de la période de reproduction. Gibier,

Faune Sauvage, 3: 317-342.

BIRDLIFE INTERNATIONAL (2004). Birds in Europe. Population

estimates, trends and conservation status. Cambridg, UK,

BirdLife International (BirdLife Conservation Series No.

12).

CABALLERO, O. (1956). Codornices invernantes en Galicia. Ardeola,

3: 303.

DEL HOyO, J., ELLIOT, A. & SARGATAL, J. (1994). Handbook of the

birds of the world. Vol. 2, New World Vultures to Guineafowl.

Lynx Edicions, Barcelona.

DERÉGNAUCOURT, S., GUyOMARC’H, J.C. & BELHAMRA, M.

(2005). Comparison of migratory tendency in European

48 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

Quail Coturnix c. coturnix, domestic Japanese Quail Coturnix

c. japonica an their hybrids. Ibis, 147: 25-36.

FONTOURA, A.P.& GONçALVES, D., (1995). Sedentariness of

European Quail (Coturnix c. coturnix) in Portugal. Proceedings

of the XXII IUGB Congress, Sofia :7-12.

FONTOURA, A.P. & GONçALVES, D. (1996). Contribuição para o

conhecimento do estatuto da codorniz Coturnix c. coturnix

L. 1758 em Portugal. Ciência e Natureza 2: 79-87.

GALLEGO, S., PUIGCERVER, M. & RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D.

(1997). Quail Coturnix coturnix. En Hagemeijer, E.J.M. &

Blair, M.J. (Eds.): The EBCC Atlas of European Breeding Birds:

Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser. London.

GILBERT, G., GIBBONS, D. & EVANS, J. (1998). Bird Monithoring

Methods. RSPB, Sandy.

GUyOMARC’H, J.C. (2003). Elements for a Common Quail

(Coturnix c. coturnix) management plan. Game and Wildlife

Science, Vol 20 (1-2), p. 1-92.

GUyOMARC’H, J.C. , COMBREAU, O. , PUIGCERVER, M. ,

FONTOURA, A.P. , AEBISCHER, N. & WALLACE, D.I.M.

(1998a). Quail Coturnix coturnix. BWP UPDATE. The Journal

of Birds of the Western Paleartic 2, 27-46.

GUyOMARC’H, J.C., MUR, P. & BOUTIN, J.M. (1998b). La Méthode

de recensement des cailles des blés au chant. Bulletin

Mensuel de l’Office National de la Chasse 231: 4-11.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 49

MARTí, R & J.C. DEL MORAL (Eds.) (2003). Atlas de las Aves

Reproductoras de España. Dirección General de Conservación

de la Naturaleza-Sociedad Española de Ornitología.

Madrid.

MARTíNEZ CARNEIRO, X.L. (1997). Antela. A memoria asolada. Ed.

Xerais Vigo.

MUR, P. (1994). Contribution à la gestion des populations paléarctiques

de cailles des blés (Coturnix c. coturnix) dans la phase

européene de son cycle annuel. D.D.R. en Sciences ; Univ. Fr

Rennes, Nº973 ; 186 pp.

PUIGCERVER, M., RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D. & GALLEGO, S.

(1989). ¿Migración y/o nomadismo en la codorniz (Coturnix

c. coturnix)?. Etología, 1: 39-45.

PUIGCERVER, M., GALLEGO, S. & RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D. (1997).

Avances en el conocimiento de la codorniz (Coturnix

coturnix) en España. Jornadas Técnicas sobre la codorniz en

Castilla y León. Burgos, maio 1997. Junta de Castilla y León.

PUIGCERVER, M., RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D. & GALLEGO, S. (1999).

The effects of rainfall on wild populations of Common

Quail (Coturnix cotutnix). J. Onithol. 140, 335-340.

PUIGCERVER, M., RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D. & GALLEGO,

S. (2003). Factores clave en la gestión de la Codorniz

Común (Coturnix coturnix). II Seminario Caza Menor. Real

Federación Española de Caza-Escuela Española de Caza.

Castillejo de Robledo (Soria), 2-4 de maio 2003.

50 O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia

PUIGCERVER, M., RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D. & GALLEGO, S.

(2004). Codorniz Común Coturnix coturnix. En, A. Madroño,

C. González & J.C. Atienza (Eds.): Libro Rojo de las Aves de

España, pp. 189-193. Dirección General de Conservación de

la Naturaleza-Sociedad Española de Ornitología. Madrid.

PUIGCERVER, M., VINyOLES, D. & RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D.

(2007). Does restocking with Japanese quail or hybrids

affect native populations of common quail Coturnix

coturnix?. Biological conservation, 136: 628-635.

RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D., PUIGCERVER, M., RODRIGO-RUEDA

F.J. & GALLEGO, S. (1992). Mating strategy in the European

Quail (Coturnix c. coturnix) revealed by male population

density and sex ratio in Catalonia (Spain). Gibier Faune

Sauvage, 9: 377-386.

RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D., PUIGCERVER, M., GALLEGO, S.,

CORDERO, P.J. & PARKIN, D.T. (2003). Pair bonding and

multiple paternity in the Polygamous Common Quail

(Coturnix coturnix). Ethology, 109: 291- 302.

RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D., GORDO, O., PUIGCERVER, M.,

GALLEGO, S., VINyOLES, D. & FERRER, X. (2005). African

climate warming advances spring arrival of the Common

Quail. Ardeola, 52 (1): 159-162.

RIVAS-MARTíNEZ, S., DíAZ, T.E., FERNÁNDEZ-GONZÁLEZ, F., IZCO,

J., LOIDI, J., LOUSÁ, M. & PENAS, A. (2002). Vascular plant

communities of Spain and Portugal. Itinera Geobotánica 15

(1): 5-432.

O seguimento de efectivos de paspallás na comarca da Limia 51

SARDà-PALOMERA, F.; RODRíGUEZ-TEIJEIRO, J.D.; PUIGCERVER,

M.; PONZ, C. & VINyOLES, D. (2006). Common Quail

autumn pre-migration movements in Spain. J. Ornithol. 147

suppl.:243-244.

SEO/BIRDLIFE (2007). Tendencias de las poblaciones de aves

obtenidas con el programa SACRE, Codorniz común

(Coturnix coturnix). URL: http://www.seo.org / programa_

seccion_ficha.cfm?id Programa=3&idArticulo=1446

(consulta 24/10/07).

S.G.H.N. (1995). Atlas de Vertebrados de Galicia. Tomo II. Aves.

Consello da Cultura Galega. Santiago de Compostela.

MAPA 1ii

MAPA 2ii