Normes llingua

348

description

Normas llingua asturiana

Transcript of Normes llingua

Page 1: Normes llingua
Page 2: Normes llingua
Page 3: Normes llingua

Academia de la Llingua Asturiana

NORMES ORTOGRÁFIQUES

6ª edición revisada

Uviéu, 2005

Page 4: Normes llingua

• Col sofitu del Gobiernu del Principáu d’Asturies

Ediciones

1ª ed., 19812ª ed., 1985Amestadures (I), 1987Amestadures (II), 1988Conxugación de verbos asturianos, 19893ª ed., 19893ª ed. correxida, 19904ª ed. revisada, 19934ª ed. revisada, reimp., 19965ª ed., 20006ª ed. revisada, 2005

© Academia de la Llingua Asturiana

I.S.B.N.: 84-8168-394-9Dep. Llegal: AS-4401-2005Imprentao por Gráfiques ÁPELPol. Ind. de Porceyo - c/. Galileo Galilei, 262XIXÓN

Page 5: Normes llingua

NOTA A LA SESTA EDICIÓN

Estrincada dafechu la quinta edición de les Normes Ortográfiques(2000), l’Academia de la Llingua Asturiana imprenta esta sesta, onde s’iguódalgún erru d’imprenta y s’axustaron cuestiones d’orde téunicu acordies co-lo inxerto na Gramática de la Llingua Asturiana (3ª ed., 2001) y nel Diccio-nariu de la Llingua Asturiana (DALLA) asoleyáu nel añu 2000.

Uviéu, a 30 díes andaos del mes d’ochobre del añu 2005Academia de la Llingua Asturiana

5

Page 6: Normes llingua
Page 7: Normes llingua

ENTAMU DE LA QUINTA EDICIÓN

La quinta edición de les Normes ortográfiques ye’l resultáu del llabornormativu entamáu en 1981, acabante acoyer l’Academia de la Llingua As-turiana aquel encamientu estatutariu pel que les fuerces polítiques la em-pobinaben a curiar del idioma. De magar entós la historia de la escritura as-turiana foi averándose, adulces, al modelu de llingua que facíen tresllucir lesnormes y qu’enxamás quixo contraponese a la bayura d’estilos que llibre-mente podíen encaxase nelli.

A lo llargo d’estos años duldóse y discutióse sobro un proyeutu ondenon too yera rellumante nin prestoso nin fácil. L’atenta llectura de les cincoediciones feches son el niciu onde se pervé cómo se propunxo un camuda-mientu cuando paeció afayadizu y cómo s’iguó lo menos bono cuando fixofalta. Dos finxos llendaron, persiempre, el facer académicu: d’un llau, el res-petu al trabayu fechu y a la realidá llingüística; d’otru l’apueste pola llibertá siasina s’afitaba una senda amañosa pal idioma. Nesi aspeutu tol mundu he-bo arrenunciar a dellos vezos, siempre a la gueta d’un pautu meyor. De lesconsecuencias podemos toos allabancianos pola acoyida xeneralizada de lanormativa.

Esta edición de les Normes ortográfiques sal a la lluz al empar del Dic-cionariu de la Llingua Asturiana nun enfotu d’amestar, a lo cabero l’añu2000, les feches de les dos iniciatives con que s’entama y pieslla la prime-ra estaya del procesu normativizador. Los otros dos encontos normativosrepreséntenlos obres tan simbóliques como la Gramática de la Llingua As-turiana y los Nomes de conceyos, parroquies, pueblos y llugares del Prin-

7

Page 8: Normes llingua

cipáu d’Asturies. Venti años, ye verdá, son percurtia historia na vida d’unallingua pero son abondos si ésta cueye’l camín que sofite’l so futuru. Tiem-pu habrá, dientro d’unos años, d’enderechar lo qu’entós abulte más acon-seyable.

Uviéu, 13 d’avientu del añu 2000Academia de la Llingua Asturiana

8

Page 9: Normes llingua

ENTAMU DE LA TERCER EDICIÓN

De magar viera la lluz la primera edición de les normes ortográfiques del’Academia, esta institución vien trabayando por completar los aspeutos quenun se contemplaren y por iguar les imprecisiones que, de toes toes, teníenqu’acompangar el procesu normativizador. Nun sen y n’otru allumáronse lesdos entregues qu’apaecieron como Amestadures y que diben llogrando, dien-tro de la necesaria llibertá, axuntar criterios d’unificación. Güei, ocho añosdempués de les primeres normes académiques, somos a ufiertar una nuevaedición que recueye tol llabor fechu a lo llargo d’esti tiempu, encontáu nosmesmos principios teóricos y empobináu a facer claro lo que nun quedareabondo esplícito. Ési ye’l calter cimeru d’esta tercera edición de les NormesOrtográfiques: la so mayor esplicitación de tolo que, por cuenta de les prie-ses con qu’hubo trabayase na primera hora, quedare namái dibuxao o allo-ñao del detalle pol que pudiere naguar un llector ensin familiaridá cola llin-gua. Agora, col tiempu más llibre, afóndase nello, axúntase tola normativaasoleyada y ufiértase una edición abondo completa, tolo completa que pueufrise anguaño, y que va ser ferramienta afayadiza nes manes d’escritores yenseñantes. La normativa nun ta asina peracabada pero, aunida al diccio-nariu nel so día, asegurará dafechu, nel nivel téunicu, les posibilidades in-xeríes na llingua.

Academia de la Llingua AsturianaUviéu, 25 de mayu de 1989

9

Page 10: Normes llingua

10

ENTAMU DE LA SEGUNDA EDICIÓN

L’Academia de la Llingua Asturiana asoleya la segunda edición de lessos Normes Ortográfiques percontenta del llabor fechu hasta agora. De-mostróse que’l camín escoyíu yera afayadizu y l’acoyida de les propuestesye una realidá. Toos nesti pautu que ye la llingua escrita tuviemosqu’arrenunciar a los nuesos particulares vezos y a les nueses idees —da-cuando perqueríes—, pero ello faise porque toos naguamos por que salgaafitándose la llingua.

Esta nueva edición nun ye un endrechamientu de les postures asitia-es hai cuatro años. Bien al contrario, lo que faemos nel presente ye siguir cal-teniéndoles iguando, eso sí, detallinos, esclariando les coses que nun que-daren nidies. Del mesmu mou inxértense delles normes que’l pasu’l tiempuy la práutica de la llingua aconseyen.

De toes maneres, entá son abondes les coses que fai falta dir afitan-do, mas, en dellos casos, ye necesaria la prudencia enantes d’escoyer en-te les posibilidaes que se mos ufierten y, n’otros, la investigación habrá al-vertimos aspeutos entá ensin allumar. Asina, pasu ente pasu, perconocedoradel so facer, L’Academia pel so boletín oficial, Lletres Asturianes, dirá sa-cando a la lluz nueves normes y orientaciones, necesaries pal meyor xorre-cer de la llingua.

Uviéu, 22 de marzu de 1985

Page 11: Normes llingua

ENTAMU DE LA PRIMER EDICIÓN

Estes normes ortográfiques y entamos de normalización llingüística quepropón l’Academia de la Llingua Asturiana quieren ser como’l camín per on-de puedan dir empobinaes toes aquelles persones que nagüen por escribirla nuesa llingua. Los puntos en que s’axunta la manera falar de los asturia-nos son munchos y por eso mesmo podemos enfotamos nel llogru d’una llin-gua lliteraria.

Sabemos, de toes maneres, que la sienda ta enllena d’escayos y quemos fai muncha falta la meyor de les voluntaes pal so algame.

Ye claro qu’al allampiar por escribir una llingua lliteraria, l’escritor tienqu’escoyer ente toa una riestra posibilidaes que-y ufierten les estremaes va-riedaes de la mesma llingua. Nesti sen han entendese munches de les nor-mes o regles que proponemos p’asina, ente toos, dir llogrando, cuantes pri-mero meyor, una normalización dafechu. Non tolos casos posibles en quepue alcontrase un escritor tán previstos —nin quixemos prevelos toos—, pe-ro sí hai munches observaciones unificadores que mos van dexar entamar elcamín. L’usu que de la llingua vayan fayendo los escritores será lo que llueuaconseye dir dando nueves regles.

L’Academia de la Llingua Asturiana afítase nuna idea fondamente aceu-tada por toos y ye qu’esa llingua culta vamos llograla cola cadarma morfoIó-xica y fonolóxica central. Dende’l puntu vista sintácticu toles construccionesbables acéutense dafechu como norma llingüística. Léxicamente toles pa-llabres bables tienen el mesmu drechu a emplegase na llingua llíteraria: asi-na axunta’l bable una bayura sinónimos perestimable.

11

Page 12: Normes llingua

L’Academia de la Llingua en nengún momentu va dir escontra les va-riedaes de la llingua asturiana. L’Academia de la Llingua quier sofitar col sotrabayu tolo que de llingüísticamente asturiano se dea ente nosotros. Peroxustamente porque la meyor manera de caltener les coses de nueso ye nor-malizales, inventariales y da-yos puxu, ye polo que l’Academia pide a tolosescritores n’asturianu qu’aceuten dafechu y ensin nengún tipu torga toes es-tes normes pensaes pa que pueda escribise una llingua lliteraria. L’emple-gu de les mesmes grafíes, apóstrofos, acentos, diéresis, contraiciones, etc.,tanto valen pa la llingua xeneral como pa cualquiera de les variantes diató-piques.

Col enfotu de ser útiles a los escritores y al mesmu tiempu con una lla-mada al altu la lleva p’aIgamar la llingua asturiana fixo l’Academia estes nor-mes que mos prestaría que foren recibíes ensin prexuiciu dalgún.

Academia de la Llingua AsturianaUviéu, 1981

12

Page 13: Normes llingua

1. L’ALFABETU

1.1. LLETRES Y FONEMES

1.1.1. L’asturianu fai usu del siguiente alfabetu:

lletra nome fonema

a a /a/b be /b/c ce /θ/, /k/

ch che /c^ /d de /d/e e /e/f efe /f/g gue /g/h hache —i i /i/I ele /l/ll elle /l

v/

m eme /m/n ene /n/ñ eñe /n

v/

o o /o/p pe /p/

qu cu /k/r, rr erre /r/, /r/

s ese /s/t te /t/u u /u/v uve /b/x xe /s

v

/y ye, y griega /y/, /i/z zeta, zeda /θ/

13

Page 14: Normes llingua

1.1.2. La h ye muda (ver 1.7.20). L’aspiración, cuando quiera manifestasena escritura, escríbese siempre con h. , enxamás con j.

1.1.2.1. De la mesma manera escríbese h. :

a) Nos orientalismos que pasen a la llingua lliteraria: h. ou, h. ue, etc.

b) Na toponimia de la fastera oriental d’Asturies: H. ontoria, Villah. or-mes, H. uentes, Collauh. ermosu, etc.

1.1.2.2. Pa l’adautación d’otres aspiraciones, ver 1.7.20.

1.1.2.3. La h. pue sustituyise por h. en casu d’haber dificultaes tipográfiques.

1.1.3. La llamada ch vaqueira, cuando quiera manifestase na escritura, es-críbese l.l. lo mesmo nes pallabres propies del vocabulariu (l.l.obu, col.l.ar,cogol.l.u, etc), que nos nomes de llugar onde alita (L. l.arón, L. l.uarca,Vil.l.ar de Vildas, Campiel.l.u, etc.). Al facer asina l’Academia llogra co-les mesmes lletres escribir toa una riestra de variedaes fonétiques, lle-gando a una xuntura importante. Llingüísticamente sofítase xuntar laescritura na distribución cuasi matemática de los resultaos, dao quesiempre que n’occidente apaeza [s^ , ts, t.s, t., d...], nel restu del astu-rianu hai una [l

v]. De la mesma manera, al proponer a los escritores

que quixeren escribir dalguna variedá occidental l’emplegu de l.l. nunse piensa namás qu’en favorecer la bona comprensión de los testosper parte tolos asturianos. L’Academia encamienta a tolos enseñan-tes que-yos deprendan a los rapazos cómo la grafia l.l. s’interpreta [s^ ,ts, t.s...], y ll [l

v] según zones.

1.1.3.1. La l.l. pue sustituyise pola grafía l.l por razones de dificultá tipográ-fica.

1.1.4. La grafía ts pue emplegase pa reflexar per escrito la fala de delles zo-nes occidentales, onde’l fonema /c^ / tien esa realización fonética: cut-su, fetsu, catsapu (por cuchu, fechu, cachapu).

1.1.5. Pue escribise yy cuando se quiera poner per escrito’l soníu [ky], qu’endelles fasteres del occidente representa dalgunos casos de /y/: muy-yer, trabayyar, ayyu (por muyer, trabayar, ayu).

14

Page 15: Normes llingua

1.1.6. Amás, empléguense les lletres j (“jota”), k (“ka”) y w (“uve doble”)cuando faiga falta reproducir pallabres de llingües nes que s’utilicen.Exemplos:

Jalisco, Kenia, Washington, keplerianu, water-polo, etc.

1.1.7. La descripción fonética de les variantes de los fonemes pue vese nesdiferentes monografíes de la llingua y na Gramática de l’Academia dela Llingua Asturiana.

1.2. LES VOCALESLos fonemes vocálicos son: /a, e, i, o, u/.

1.2.1. EL FONEMA /i/

1.2.1.1. El fonema /i/ represéntase, pelo xeneral, cola lletra i. Esta normaaplicase tamién nel casu de los diptongos y triptongos finales de pa-llabra. Exemplos:

la llei, el rei, yo soi, yo toi, él fai, güei, yo doi, baxái toes, hai munchacollecha, etc.

1.2.1.2. Pelo contrario, el fonema /i/ ye representáu cola lletra y nestos doscasos:

a) Pa escribir el pronome átonu -y de tercera persona del singular,en función de complementu indireutu (ver 2.10.2). Exemplos:

dio-y pan, nun-y presta

b) Pa escribir la conxunción copulativa y:

el neñu y la muyer, Xuan y María

1.2.2. EL FONEMA /u/

1.2.2.1. El fonema /u/ represéntase siempre pela lletra u. Exemplos:

fumu, sucu, tucu, curruscu

1.2.2.2. Pelo contrario, la lletra u nun representa nengún fonema nes xun-tures gue, gui, que, qui. Exemplos:

guetar, guirriu, quexase, él quixo

15

Page 16: Normes llingua

1.3. VOCALES ÁTONES NON FINALESNel asturianu faláu dase una tendencia a alternar les vocales /i/, /e/ yel diptongu /ie/, per un llau, y /u/, /o/ y /ue/, per otru, cuando s’atopen ensílaba átona. Col oxetu d’evitar na escritura estes alternancies, propó-nense les normes que siguen darréu.

1.3.1. ESCRITURA DE O ÁTONA NOS NOMES Y AXETIVOS

1.3.1.1. Escríbese o átona cuando se trate de pallabres que na so familia tie-nen primitivos con o tónica:

probín (de probe), non *prubínbocáu (de boca), non *bucáucoxera (de coxu), non *cuxerahomín (de home), non *humínllobín, llobercu (de llobu), non *llubín, *llubercupocoñín (de pocu), non *pucuñínroxín (de roxu), non *ruxínvoceres (de voz), non *vuceres

1.3.1.2. Cuando se trate de pallabres que na so familia tienen primitivos coldiptongu ue tónicu:

pescozada (de pescuezu), non *pescuzadafoguera, foguerina (de fueu), non *fuguera, *fuguerinafoyasqueru (de fueya), non *fuyasqueruporquera, porcaz, porquizu (de puercu), non *purquera, *purcaz,

*purquizu, *puerquizucordón, cordal, cordada (de cuerda), non *curdón, *curdal, *curdadacotada, cotarada, cotarón (de cuetu), non *cutada, *cutarada, *cu-

taróncovacha (de cueva), non *cuvachu, *cuevachunocherniegu (de nueche), con *nuchernieguportón (de puerta), non *purtón, *puertónpoblación (de pueblu), non *publación

1.3.1.3. En pallabres como les siguientes:

no (‘en lo, en el’), non *nupovisa, non *puvisa

16

Page 17: Normes llingua

socesu, non *sucesutocín, non *tucín

1.3.2. ESCRITURA DE O ÁTONA NES FORMES VERBALES

1.3.2.1. Escríbese o átona cuando nes correspondientes formes fuertes ato-pamos una o tónica:

atopar (non *atupar): yo atopoaforrar (non *afurrar): yo aforro

1.3.2.2. Cuando nes correspondientes formes fuertes atopamos un dipton-gu tónicu ue:

morrer (non *murrer): yo muerroafogar (non *afugar): yo afuegoalcontrar (non *alcuntrar): yo alcuentrocorrer (non *cuerrer): yo cuerroesconder (non *escunder): yo escuendosorber (non *surber): yo suerboalbortar (non *albuertar): yo albuertoalcordar (non *alcurdar): yo alcuerdoalmorzar (non *almurzar): yo almuerzoamagostar (non *amagüestar): yo amagüestocolgar (non *culgar): yo cuelgocoser (non *cuser): yo cuesocoyer (non *cuyer): yo cueyodormir (non *durmir): yo duermoesfollar (non *esfuellar): yo esfuelloesfoyar (non *esfueyar): yo esfueyofolgar (non *fulgar): yo fuelgoforzar (non *furzar): yo fuerzollover (non *lluver): lluevemoler (non *muler): yo muelomoyar (non *muyar): yo mueyopoblar (non *publar): yo pueblopoder (non *puder): yo puedoresponder (non *respuender): yo respuendosonar (non *sunar): yo suenotronar (non*trunar): truena

17

Page 18: Normes llingua

volver (non *vulver): yo vuelvo

Pero:

xugar: yo xuego

1.3.3. ESCRITURA DE E ÁTONA NOS NOMES Y AXETIVOS

1.3.3.1. Escríbese e átona si se trata de pallabres que na so familia tienenprimitivos con e tónica:

pequeñín (de pequeñu), non *piquiñínneñín (de neñu), non *niñínreguerina (de reguera), non *riguirinateyáu (de teya), non *tiyáuveriquina (de vera), non *viriquinaxeleru (de xelu), non *xileru

1.3.3.2. Si se trata de pallabres que na so familia tienen diptongu tónicu ie:

culebrizu (de culiebra), non *culibrizuferruñosu, ferruñentu, ferradura (de fierru), non *firruñosu, *firru-

ñentu, *firraduramelgueru (de miel), non *mielguerumedrosu, medrana (de mieu), non *midrosu, *midranapescal (de piescu), non *piescalcegatu, ceguera, cegaratu (de ciegu), non *cigatu, *ciguera, *ciga-

ratuportellera (de portiella), non *portillera

1.3.3.3. En pallabres como les siguientes:

ceniza, non *cinizaescuru, non *oscuruseñor, non *siñorvecín, non *vicínvexiga, non *vixiga

1.3.4. ESCRITURA DE E ÁTONA NES FORMES VERBALES

1.3.4.1. Escríbese e átona cuando nes correspondientes formes fuertes ato-pamos una e tónica:

18

Page 19: Normes llingua

secar (non *sicar): yo secoenllenar (non *enllinar): yo enllenoxelar (non *xilar): yo xelofregar (non *friegar): yo fregopescar (non *piscar, nin *piescar): yo pescomercar (non *miercar): yo merco

1.3.4.2. Cuando nes correspondientes formes fuertes hai un diptongu tóni-cu ie:

sentir (non *sintir): yo sientoalvertir (non *alvirtir): yo alviertoespertar (non *espiertar): yo espiertopesllar (non *pisllar, nin *piesllar): yo pieslloximelgar (non *ximilgar): yo ximielgoalendar (non *aliendar): yo aliendoamestar (non *amiestar): yo amiestoapegar (non *apiegar): yo apiegoapertar (non *apiertar): yo apiertocamentar (non *camientar): yo camientodeprender (non *depriender o *deprinder): yo depriendoenredar (non *enriedar): yo enriedoenrestrar (non *enristrar): yo enriestroenterrar (non *entierrar): yo entierrofeder (non *fider): yo fiedoferrar (non *firrar): yo fierroferver (non *firver): yo fiervomerendar (non *mirindar): yo meriendoprender (non *prinder): yo priendoquerer (non *quirer): yo quierotener (non *tiner): él tienvender (non *vinder): yo viendo

1.3.5. ESCRITURA DE U ÁTONA NOS NOMES Y AXETIVOS

1.3.5.1. Escríbese u átona si tamos delantre de pallabres que na so familiatienen primitivos con u tónica:

xusticia (de xustu) non *xosticiadulzura (de dulce), non *dolzura

19

Page 20: Normes llingua

1.3.5.2. En pallabres como éstes:

ciudá, non *ciodáfuin, non *foinruin, non *roin

1.3.6. ESCRITURA DE U ÁTONA NES FORMES VERBALES

1.3.6.1. Escríbese u átona si les correspondientes formes fuertes lleven unau tónica:

cuspir (non *cospir): yo cuspotusir (non *tosir): yo tusosufrir (non *sofrir): yo sufro

1.3.7. ESCRITURA DE I ÁTONA NOS NOMES Y AXETIVOS

1.3.7.1. Cuando se trate de pallabres que na so familia tienen i tónica:

infinitu (non *enfenitu), de fin

1.3.7.2. En pallabres como éstes:

dibuxu, non *debuxudilixencia, non *delixenciadiputáu, non *deputáumilitar, non *melitarministru, non *menistruminutu, non *menutuoficina, non *ofecinaprincipiu, non *prencipiuvisita, non *vesita

1.3.8. ESCRITURA DE I ÁTONA NES FORMES VERBALES

1.3.8.1. Cuando les correspondientes formes fuertes lleven una i tónica:

midir (non *medir): yo midopidir (non *pedir): yo pidodicir (non *decir): yo digorindir (non *rendir): yo rindo

20

Page 21: Normes llingua

siguir (non *seguir): yo sigosirvir (non *servir): yo sirvotiñir (non *teñir): yo tiñovistir (non *vestir): yo vistoximir (non *xemir): yo ximoconsiguir (non *conseguir): yo consigodespidir (non *despedir): yo despido

1.3.9. ESCRITURA DE DIPTONGOS UE, IE EN SÍLABA ÁTONA

Pelo xeneral, los diptongos tónicos ue, ie de los nomes y axetivos y deles formes verbales fuertes, presenten o y e, respeutivamente, nos de-rivaos y formes débiles, como se dexó afitao en 1.3.1.2, 1.3.2.2, 1.3.3.2y 1.3.4.2. Sicasí, el diptongu pue caltenese en casos como éstos:

1.3.9.1. Nos nomes y axetivos: nos derivaos fechos colos sufixos -ín, -ón y-ucu:

cielín, de cielugüelín, de güelugüertina, güertín, güertón, güertucu, de güertu o güertagüesín, güesón, güesucu (y güesera, güesudu), de güesugüeyín, güeyón, güeyucu (y güeyada, güeyera), de güeyumuelina, muelona, mueluca, de muelapiedrina, piedrona, piedruca, de piedratierrina, tierrona, tierruca, de tierravieyín, vieyón, vieyucu (y vieyera), de vieyucieguín, de ciegucuerdina, cuerdona, cuerduca, de cuerdacuevina, cuevona, cuevuca, de cuevanuechina, nuechona, nuechiquina, de nuechenuevín, nuevón, nuevucu, de nuevupuertina, puertona, puertuca, de puertapueblín, pueblón, pueblucu, de puebluportiellina, portiellona, portielluca, de portiella

1.3.9.2. Nos derivaos de diez: dieciséis, diecisiete, etc.

1.3.9.3. Nos verbos, en casos como estos:

güeyar, yo güeyo

21

Page 22: Normes llingua

ufiertar, yo ufiertoagüeyar, yo agüeyo

1.4. VOCALES ÁTONES FINALES

1.4.1. VOCAL FINAL -ACuando na fala alternen en posición final de pallabra /-a/ y /-e/, acon-séyase escribir -a. Exemplos:

puerta, non *puertesidra, non *sidrecura, non *curecerca, non *cerque

1.4.2. VOCALES FINALES -U, -O

1.4.2.1. En final de pallabra, escríbese -u:

a) Nos nomes con artículu el, seyan cuntables o non:

llobu, neñu, quesu, cuchu, l’asturianu ‘llingua’, el blancu ‘color’

(Ver 2.2.1.1.a)

b) Nos axetivos de xéneru masculín (ver 2.3.1.1.a).

c) Nel primer elementu sustantivu d’una pallabra compuesta:

decretu-llei, cabudañu

d) Nes locuciones formaes a base d’un elementu sustantivu (ver2.12.13, 2.13.7):

a gustu, al carrapochu, al debalu, al llau de, al rebuscu de, al ro-diu, d’acuerdu con, de regüeyu, en mediu, etc.

e) Nos alverbios dafechu, darréu, davezu, llueu y de xuru (ver2.12.1.3).

1.4.2.2. A la fin de pallabra escríbese -o nestos casos:

a) Nos nomes como fierro, pelo, filo (ver 2.2.1.1.a), mano y nosapócopes radio, foto, moto, auto, metro, quilo (ver 2.2.1.1.a) y2.2.3.1.c).

22

Page 23: Normes llingua

b) Nos plurales de nomes y axetivos masculinos: neños, llobos, etc.

c) Nos axetivos en concordancia neutra (ver 2.3.4 y 3.5).

d) Nel primer elementu axetivu d’una pallabra compuesta: político-relixosu o politicorrelixosu, gallego-asturianes o gallegoasturia-nes.

e) Los numberales:

cuatro, cinco, ocho, cero y los sos compuestos(pero non cientu, que tien valor de sustantivu)

f) L’indefiníu dalgo.

g) Nos alverbios en xeneral (ver 2.12.1).

h) Nes locuciones formaes a base d’un axetivu (ver 2.12.13,2.13.7):

a lo cabero, a lo llargo de, de contino, en serio, en xunto, un po-co, xunto a, etc.

i) Nes formes verbales:

– Na 1ª persona del singular del presente d’indicativu de tolosverbos:

yo falo, yo apurro, yo bebo, yo faigo, yo xorrezo, etc.

– Na 1ª persona del plural de tolos tiempos y moos verbales:

nós falamos, nós apurrimos, nós bebemos, nós facemos, nósxorrecemos, etc.

– Na 3ª persona del singular del indefiníu de dellos verbos irre-gulares:

él vieno, él dixo, él supo, él traxo, él punxo, etc.

– Nos xerundios:

falando, faciendo, apurriendo

j) Nos pronomes conmigo, contigo, consigo (y migo, tigo, sigo).

k) Nes preposiciones baxo, cabo, so y sobro.

l) Na conxunción pero.

23

Page 24: Normes llingua

1.4.3. VOCALES FINALES -E, -I

1.4.3.1. Como norma de calter xeneral, encamiéntase fixar na escritura la ter-minación -e naquellos casos nos que la fala alterne /-e, -i/. Exemplos:

monte (non *monti)tarde (non *tardi)fonte (non *fonti)nueche (non *nuechi)lleche (non *llechi)

1.4.3.2. De toes maneres, habrá escribise con -i final:

a) Los demostrativos esti, esi y aquelli (tamién aquel).

b) El pronome personal elli (tamién él).

c) El numberal venti.

d) La 1ª persona del singular del indefiníu de dellos verbos irregu-lares:

yo dixi, yo vini, yo traxi, yo fixi, etc.

e) La 2ª persona del singular del indefiníu de tolos verbos:

tu falasti, tu bebisti o bebiesti, tu apurristi o apurriesti, etc.

f) L’imperativu singular de los verbos de la 2ª y 3ª conxugaciones,opuesta a la 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu, con -e:

bebi tu (pero: él bebe)apurri la caxa (pero: él apurre la caxa)

g) Los alverbios siguientes:

cuasi, ayeri, ayuri (tamién ayures), dayuri (tamién dayures), nen-yuri (tamién nenyures)

1.5. VOCALES ÁTONES INICIALES SIGUÍES DE NASAL

1.5.1. ESCRITURA DE AN- INICIAL

Escríbense con an-:andecha (non *endecha)anfiler (non *enfiler)

24

Page 25: Normes llingua

angazu (non *engazu nin *ingazu)anguaño (non *enguaño)anque (non *enque)

1.5.2. ESCRITURA DE EN-, EM- INICIALES

Escríbense en- y em- en principiu de pallabra en casos como estos:

embelgaemponer (‘poner en camín’), pero imponer (escontra la voluntá)emprestarenancharenantes (non *anantes)enfilarenllenarenquivocu (non *inquivocu)entafarrar (non *antafarrar)entainar (non *antainar)ente (non *inte)entóncenes (non *antóncenes)entós (non *antós)enxamás (non *inxamás)

1.5.3. ESCRITURA DE IN-, IM- NOS CULTISMOS

Los comienzos de pallabra in-, im- caltiénense con esta escritura naso adautación al asturianu:

importante (non *emportante)indición (non *endición)industria (non *endustria)inseutuinfestar (non *enfestar)inmaduruintención (non *entención)invisible (non *envisible)

Tamién s’escriben con in- los verbos insertar ~ inxertar, inxerir.

1.5.4. ESCRITURA DE LOS PREFIXOS INTER-, INTRA-, INFRA-Escríbense con in- los prefixos cultos inter-, intra- y infra-:internacional (non *enternacional)

25

Page 26: Normes llingua

infrarroxu (non *enfrarroxu)intramuscular (non *entramuscular)interpretar (non *enterpretar)

1.5.5. ESCRITURA DE N- INICIAL

Escríbense con n- inicial pallabres como estes:

naguar (non *enaguar)namorase (non *enamorase)naspiar (non *enaspiar)norabona (non *enhorabona)noramala (non * enhoramala)

1.6. DIPTONGOS, TRIPTONGOS YA HIATOS

1.6.1. DIPTONGOS

Los diptongos fórmense pola xuntura nuna mesma sílaba de dos vo-cales, de les qu’una tien de ser por fuerza /i/ o /u/. D’esti mou, los dip-tongos n’asturianu son los que siguen darréu:

a) Crecientes: /ia, ie, io, ua, ue, uo/. Ex.:

murnia, vieyu, pioyu, cuayar, nueche, ¡guo!

b) Decrecientes: /ai, ei, oi, au, eu, ou/. Ex.:

entainar, llei, soi, maurecer, feu, tou

c) Mistos: /iu, ui/. Ex.:

Tiuya, xuiciu, lladroniciu

1.6.2. TRIPTONGOS

1.6.2.1. Los triptongos son xuntures de tres vocales que formen parte de lamesma sílaba. Ye preciso que la primera y la cabera vocal seyan/i/ o /u/. Asina, los triptongos posibles n’asturianu son éstos: /iai, iei,ioi, iau, ieu, iou, uau, ueu, uou, uai, uei, uoi/. Ex.:

allampiáis, estropiéis, estropiáu, mieu, Uviéu, acentuáu, fueu, llueu,güei, etc.

26

Page 27: Normes llingua

1.6.3. HIATOS

1.6.3.1. Si nes xuntures de vocales mentaes en 1.6.1 y 1.6.2 nun tán toes namesma sílaba, dizse que tán n’hiatu (ver 1.9.1.3).

1.6.3.2. Les pallabres d’aniciu cultu que nes sos llingües d’orixe tienen hia-tu, caltiénenlu davezu n’asturianu. Asina escríbese:

teatru, real, meteoroloxía, ideal, etc.

1.6.3.3. De toes maneres, l’hiatu orixinariu faise diptongu al adautase a lesterminaciones morfolóxiques propies del asturianu:

espontaneu, homoxeneu, muséu, etc. (pero hiatu en espontáneo,espontánea, homoxéneos, homoxénees, museos)

1.7. LES CONSONANTESLos fonemes consonánticos del asturianu son: /p, t, c^ , k, b, d, g, y, f, θ,s, s

v

, m, n, nv, l, l

v, r, r/.

1.7.1. El fonema /p/ represéntase siempre per aciu de la lletra p. Ex.:

paxu, prindar, plepa

1.7.2. El fonema /t/ represéntase siempre cola lletra t. Exemplos:

atetuyar, traenta, tu

1.7.3. El fonema /c^ / represéntase siempre pela lletra ch. Exemplos:

chancla, parrocha, lleche

1.7.4. El fonema /k/ represéntase per aciu de les lletres c y qu.

1.7.4.1. Escríbese c:

a) Delantre a, o, u:

caxa, cadápanu, cosa, combayar, cubil, cumal

b) Delantre I y r:clisar, clas, clavu, creitu, cruxir, crime

27

Page 28: Normes llingua

c) A la final de sílaba, naquelles pallabres d’orixe cultu que calten-gan la lletra c nesa posición (ver 1.8.5.1):

eclécticu, factura, octaedru

1.7.4.2. Escríbese qu delantre les lletres e, i:él quier, quexase, Quirós, yo quixi

1.7.4.3. La lletra k emplégase en dellos casos que s’específiquen en 1.1.6.

1.7.5. El fonema /b/ represéntase n’asturianu peles lletres b o v. Como nor-ma xeneral y preferente, escríbese b o v según el vezu dexare afi-tao. De toes maneres, pa los casos non previstos, danse les siguien-tes normes:

1.7.5.1. Escríbese v:

a) Si l’étimu de la pallabra tien v o, anque nun la tenga, cuandol’emplegu afitó escribir v:

vinu, verde, vidaya, vería, povisa(de “vinum, viridem, vitalia, virilia, pulvis”)

b) Nos derivaos de pallabres que lleven v:

veyura, esllava(de “vieyu, llavar”)

1.7.5.2. Escríbese b:

a) Cuando l’étimu de la pallabra tien b o bien otros soníos de losque resulta hestóricamente b:

– Imperfeutos en -aba (del llatin -abam): falaba, falabes, tra-bayábemos, etc.

– faba, herba, boriada, cebera, haber, trabe, xubir, xabón, llo-bu, rabuñar, sebe

b) Nes xuntures br y bl, seya’l que seya’l so aniciu etimolóxicu:

branu, bracu, ablana, bramente, blima, vengatible, braña

28

Page 29: Normes llingua

c) Naquellos casos nos que la tradición escrita afitó l’usu de la lle-tra b, anque tea escontra la etimoloxía:

boda (de “vota”), barrer (de “verrere”), bermeyu (de “vermiculu”),Xabel

d) Siempre que nun se dea seguranza etimolóxica nin tradición es-crita.

e) Nes pallabres derivaes d’otres que lleven b:

esberrellar, beberaxu, ablanar, enxabonar, xubidoria (de “berrar,beber, ablana, xabón, xubir”)

1.7.6. El fonema /d/ represéntase cola letra d. Exemplos:

dexar, andrín, Cuideiru

1.7.7. El fonema /y/ represéntase pela lletra y. Exemplos:

mayu, yelsu, paya, muyer, abeya, espeyu, yo, yera (del verbu “ser”),oyer, estoyu...

Convién tener en cuenta estos casos:

Ayer (conceyu), ayerán, abeyota, afayar, choyu, poliya, (tamién polía),maniya, (tamién manía, maniella), rodiya (tamién rodía, rodiella),lladriyu, canaya (nun confundir con canalla), maraviya (tamién ma-ravía).

1.7.8. El fonema /g/ represéntase peles lletres g y gu.

1.7.8.1. Escríbese g:

a) Delantre a, o, u:

gatu, gaxapu, goxu, gorrumbu, guxán, L’Entregu

b) Delantre I y r:glayíu, globu, griesca, Llangréu

c) A la fin de sílaba, naquelles pallabres d’orixe cultu que caltenganla lletra g nesa posición (ver 1.8.8.1):

magnesiu, agnósticu

29

Page 30: Normes llingua

1.7.8.2. Escríbese gu delantre e, i:

guetar, guirriu

(La u pronúnciase cuando s’escribe güe, güi; ver 1.9.3).

1.7.9. El fonema /f/ represéntase siempre cola lletra f:

facer, furacu, frayar, atmósfera, naftalina

1.7.10. El fonema /θ/ represéntase peles lletres c o z:

1.7.10.1. Úsase c delantre les lletres e, i:

ceguñar, cirigüeña, cirolar, xacíu, entemecer, rapaces

Pero:

nazi, nazismu xunto a naci, nacismu;enzima, enzimoloxía xunto a encima, encimoloxía…

1.7.10.2. Emplégase z:

a) Ante les lletres a, o, u:

zapicu, faza, yo tarrezo, zuna

y ante la lletra i nos casos señalaos en 1.7.10.1.

b) Na xuntura zr:

zreza, zrezal, alcazre

c) En final de sílaba o de pallabra:

mozcar, paez, llimaz

1.7.11. El fonema /s/ represéntase siempre per ente medies de la lletra s.Exemplos:

salguera, estru, ensame

1.7.12. El fonema /sv

/ represéntase cola lletra x:

xamasca, xente, xiblar, xorrecer, paxu

1.7.12.1. Enxamás s’escribirá *x + i (átona) + vocal:

30

Page 31: Normes llingua

xana (non *xiana), roxu (non *roxiu), xorra (non *xiorra), Xixón (non*Xixión)

1.7.12.2. Pero habrá escribise xi cuando i ye’l centru la sílaba:

a) Cuando a la i sigue una consonante:

ruxir, xiblar

b) Nos casos de x + i (tónica) + vocal:

coruxía, llexía, ruxíen, aflixíu, texíes, y toles pallabres acaba-es en -loxía: arqueoloxía, teoloxía, etc.

c) Nos derivaos de les pallabres del apartáu b) caltiénse la i tresla x al caltenese l’hiatu que yá amosaben:

coruxiona, llexiona

1.7.12.3. Pa l’adautación como /sv

/ (lletra x) de cultismos orixinarios del lla-tín y del griegu, y d’empréstamos d’otres llingües, ver 1.8.13 y1.8.14:

1.7.13. El fonema /m/ represéntase siempre pela lletra m:

mariellu, moyar, amormiyar

Escríbese m delantre les lletres b y p. Ex.:

combayar, embaecíu, embaxo, imprenta, llimpiu, arramplar

1.7.14. El fonema /n/ represéntase siempre pela lletra n:

zuna, xunir

1.7.15. El fonema /nv/ represéntase siempre pela lletra ñ:

frañir, lleña, señardá, lloñe

Na llingua escrita son lo mesmo de válides les pallabres con n- y conñ- iniciales:

nube o ñube, nariz o ñariz, nuedu o ñuedu, etc.

De toes maneres, nes pallabres d’orixe cultu aconséyase xeneralizarla n-:

normativu, natural, neuroloxía, naufraxu

31

Page 32: Normes llingua

1.7.16. El fonema /l/ ye representáu siempre pela lletra l. Exemplos:

velea, filu, ralu, bonal

Aconséyase’l caltenimientu de /l/ en final de sílaba nestos exemplosque’enllacen con vieyes tendencies de la llingua:

coldu, dulda, selmana, xulgar, vilva (o viuda), coldicia (o cobicia), re-caldar, calce, dolce (o doce), trelce (o trece), selce (o dieciséis)...

1.7.17. El fonema /lv/ represéntase siempre pela lletra ll:

castiellu, Llaviana, lluna, pesllar

1.7.17.1. Pallabres con /l-/ y /l-/ iniciales

a) Como práutica habitual, adáutense al asturianu con ll- les pa-llabres cultes que nes llingües d’orixe tienen l- al principiu depallabra. Esto cúmplese siempre en pallabres qu’asina se re-cueyen na tradición de la llingua o en pallabres qu’entren en re-llación con voces populares:

llaberintu, llabial, llaboral, llaboratoriu, llapiceru, llápiz, llateral,llatín, llector, llectura, llegal, lleición, llepra, llépara, lletanía,lletricidá (tamién electricidá), llétricu (tamién eléctricu), lle-xislar, lliberal, llibertá, llicencia, llícitu, llicor, llimbu, llingua-xe, llingüística, llinia, llinterna, llira, llíricu, lliteral, lliteratu-ra, llitru, lliturxa, llonxitú, llotería, lluminaria, lluminosu, llunar,llustru, llutu, etc.

b) Nos cultismos d’acoyida más moderna pue escribise ll- o ta-mién l-. Exemplos:

lleucemia ~ leucemia, llicántropu ~ licántropu, llicéu ~ licéu, llo-cal ~ local, llocalidá ~ localidá, llocomotora ~ locomotora,llogaritmu ~ logaritmu, llóxicu ~ lóxicu, lluxu ~ luxu, lluxuria~ luxuria, etc.

c) Han escribise con l- delles pallabres qu’hai qu’estremar d’otresque la llingua yá tien con ll-:

lata “fueya de metal” / llata “palu llargu”lentu “que va adulces” / llentu “húmedu”lentes “gafes” / llentes “húmedes”la “nota musical”

32

Page 33: Normes llingua

d) Tamién s’aconseya escribir con l- inicial los nomes xeográficosnon asturianos:

Londres, Libia, Lisboa, Liberia, Lombardía (pero: Lleón)

1.7.17.2. Pallabres con -ll- y -l- interiores

a) Aconséyase que s’escriban con -l- dientro pallabra:

alantre, calor, celebrar, color, colexu, eleición, elixir, eliminar,relixón, milagru, peligru, etc.

b) Encamienta l’Academia que s’escriban con -ll- dientro pallabra:

abellugar, allabar, allampar, allargar, allegre, apellativu, baillar,burllar, callóndrigu, collaborar, colloráu (pero tamién colo-ráu), enllazar, pallabra (pero tamién palabra), parllar, pes-llar, rellatu, treslladar.

c) Escríbense con -ll- interior toles pallabres formaes cola xuntu-ra de prefixos a pallabres qu’entamen per -ll- inicial:

allunizar (de “lluna”)billabial (de “llabiu”)billingüe (de “llingua”)collaborar (de “llabor”)illegal (de “llegal”)prollongar (de “lluengu”)

1.7.17.3. Pal usu de la lletra l.l. nos occidentalismos, ver 1.1.3.

1.7.18. El fonema /r/ represéntase pela lletra r:xera, lliriu

1.7.19. El fonema /r/ represéntase pela lletra rr ente vocales:

perra, xorra, horru, xarru, sarriu

1.7.19.1. Cuando los fonemes /r/ y /r/ nun s’opongan fonolóxicamente, es-críbese siempre r:

a) Al entamar una pallabra (pronúnciase fuerte):

rocea, Ranón, roxu, reya

33

Page 34: Normes llingua

b) Tres de les lletres n, I, s (pronúnciase fuerte):

vienres, tienru, xenru, alredor, esriñonar, Israel

c) Nos grupos consonánticos pr, tr, cr, br, dr, gr, fr, zr (pronún-ciase débil):

bracu, drechu, granda, prunu, trabe, cruz, frayar, zreza

d) A la fin de sílaba o de pallabra (pronúnciase débil):

unviar, coyer, parllar, folgar

1.7.20. La lletra h ye muda, nun representando nengún fonema. Emplégaseen ciertu númberu de pallabres que llevaben h orixinariamente, yen delles pallabres nes que l’usu lo aconseya:

home, horru, hachu, homoxeneu, ehí, hipótesis, hermanu, ¡bah!,¡oh!, ¡ho!

1.7.20.1. Pal emplegu de h. nos orientalismos ver 1.1.2. Emplégase tamiénnes pallabres guah. e, h. ispiar.

1.8. ADAUTACIÓN DE LES CONSONANTES DE CULTISMOS

Dámos-yos el nome de grupos cultos a delles xuntures consonánti-ques qu’apaecen en pallabres que nun pertenecen al llatín primeru ques’asitió nel nuesu territoriu, sinón a influxos más serondos. Eses nuevespallabres, qu’en bona midida facía falta inxerir na llingua darréu que ye-ren necesaries pa referise a conceutos o coses nueves na vida socialo intelectual del nuesu pueblu, adautáronse n’asturianu, pelo xeneral,según les lleis que rexíen la evolución de la nuesa llingua pero non ne-cesariamente según les primeres tendencies evolutives del llatín. El fe-chu d’almitir pallabres nueves (cultismos o semicultismos) dase en to-les llingües y plantea problemes; caúna d’elles tien la so particularhestoria nesi sen, pero lleven darréu dellos problemes añadíos naque-lles fales que, como la nuesa, dexaron d’emplegase pa referise a de-terminaes estayes conceutuales. Asina vese que la llingua asturiana tienqu’arreblagar güei percima de toa una riestra de torgues téuniques queponen al so caminar dalgunos términos que fai falta iguar pa referise atou tipu de realidaes.

34

Page 35: Normes llingua

1.8.1. LOS FINXOS PELOS QUE MOS EMPOBINAMOS

Los finxos qu’empobinen a esta Academia de la Llingua nel camín nor-mativu más amañosu lleven a conxugar los aspeutos que siguen da-rréu, toos ellos pernecesarios d’atender pa nun s’esviar de lo que yemás aconseyable pa la llingua:

1.8.1.1. Necesidá de los cultismos

La llingua tien qu’almitir los cultismos que faigan falta pa dar cuentade toles realidaes sociales, téuniques, intelectuales, etc., pero nunye bono que s’inxeran nel corpus llingüísticu cultismos innecesarios.L’Academia refuga l’almisión de cultismos que nun respuendan anecesidades oxetives.

1.8.1.2. Les tendencies del idioma

Según éstes habríen desaniciase la gran mayoría de los grupos cul-tos darréu que la nuesa fala, sistemáticamente, tendió a una es-tructura de sílaba abierta faciendo posibles nel marxe posnuclearnamái unidaes fonolóxiques del tipu /L, N, R, s, θ/. Según estes ten-dencies nótase que dellos de los grupos cultos coyeron un camínque llevaba a la vocalización de la unidá que s’alcontraba nel mar-xe posnuclear de la sílaba a traviés de resultaos del tipu /i, u/: aición,perfeutu...

1.8.1.3. L’allugamientu social de la llingua

Toa una riestra de circunstancies hestóriques fixeron que la llinguaasturiana recibiere les influencies d’otra llingua, el castellanu, intro-ducida nel país por causes ayenes y fondamente polítiques. Esto lle-vó a que, güei, el castellán tea presente na vida asturiana y nel de-prendimientu llingüísticu escolar. Como castellanu y asturianu tienenun mesmu aniciu llatín esplícase perbién que munches vegaes pre-senten resultaos asemeyaos y de mou especial na adautación delos denomaos grupos cultos. La práutica castellana llevó a da-y aesa llingua una normativa qu’estremó dellos usos orales (“vulgares”)y usos escritos (“cultos”), lo que treslladao al dominiu llingüísticu as-turianu fai que della xente interprete como “vulgarismu” n’asturianulo que se tien como vulgarismu en castellanu. Les coses nun ten-dríen que s’entender asina pero cierto ye que’l pesu del castellanu

35

Page 36: Normes llingua

estándar na nuesa escolarización torga que pueda nesti puntu dasela normativa más prestosa y acordies coles tendencies fóniques as-turianes. Nun lo entender asina sería volver el llombu a la fosca re-alidá que ye’l puxu castellanizador y diglósicu. Dar unes normes muiestremaes na adautación de los cultismos llevaríamos a torgar en-forma’l deprendimientu escolar darréu que pa un mesmu grupu cul-tu habríen conocese dos normatives gráfiques, lo que nun s’acon-seya.Nesti sentíu les normes qu’agora s’asoleyen nagüen por alcontraresi puntu mediu, difícil, u se conxuga lo que ye más de nueso coloque fai aconseyable otra realidá impuesta polos fechos ayenos anós. L’Academia de la Llingua Asturiana nesti puntu tampoco nun sedixebra de los caminos escoyíos por otres llingües normalizaes quesiempre siguieron siendes onde s’amestaben circunstancies estre-maes y, a vegaes, contradictories.

1.8.2. ADAUTACIÓN DE GRUPOS CONSONÁNTICOS INICIALESDE PALLABRA

1.8.2.1. Los grupos consonánticos cultos iniciales de pallabra, en xenerald’orixe griegu, adáutense calteniendo’l so primer elementu o desa-niciándolu. Exemplos:

gn- ~ n-: gnoseoloxía ~ noseoloxía, gnomu ~ nomu, gnósticu ~ nós-ticu, gnosticismu ~ nosticismu

mn- ~ n-: mnemotéunicu ~ nemotéunicups- ~ s-: psicoloxía ~ sicoloxía, psiquiatra ~ siquiatra, psoriasis ~ so-

riasis, psicolóxicu ~ sicolóxicu, pseudópodu ~ seudópodu, psi-coanálisis ~ sicoanálisis, pseudónimu ~ seudónimu, pseudoas-turianista ~ seudoasturianista

pt- ~ t-: ptolemaicu ~ tolemaicu, pterodáctilu ~ terodáctilu, ptero-sauriu ~ terosauriu

1.8.2.2. Sin embargu, el grupu “pn-“ adáutase siempre ensin la primera con-sonante:

neumáticu, neumoloxía, neumonía

1.8.3. ADAUTACIÓN DE P FINAL DE SÍLABA

Síguense les orientaciones que s’amuesen darréu:

36

Page 37: Normes llingua

1.8.3.1. Como norma xeneral, la p de fin de sílaba caltiénse:

-pt-: coptu, aptu, polípticu-ps-: epilepsia, sinopsis, clepsidra-pn-: hipnosis

1.8.3.2. Pero pue vocalizase naquellos casos rexistraos na fala.

a) Pue vocalizase en u n’exemplos como estos:

-ut- ~ -pt-: aceutar o aceptar, adautar o adaptar, cáusula o cáp-sula, conceutu o conceptu, esceuto o escepto, ineutu o inep-tu, interceutar o interceptar, preceutu o preceptu, receutor oreceptor

b) Pue vocalizase en i nestos otros casos:

-ic- ~ -pc-: aceición o acepción, conceición o concepción, escei-ción o escepción, receición o recepción, perceición o per-cepción, deceición o decepción

c) Desaníciase en pallabres como ocalitu, ocalital.

1.8.4. ADAUTACIÓN DE T FINAL DE SÍLABA Y DE PALLABRA

1.8.4.1. Como norma xeneral, la t final de sílaba de los cultismos caltiénsena escritura del asturianu escritu. Exemplos:

-tm-: atmósfera-tn-: etnoloxía

1.8.4.2. En final de pallabra caltiénse nos llatinismos del tipu hábitat, accé-sit, superávit, déficit, pero suprímese en pallabres como carné, ro-bó, xalé.

1.8.5. ADAUTACIÓN DE C FINAL DE SÍLABA

La c final de sílaba almite delles adautaciones n’asturianu:

1.8.5.1. Como norma de calter xeneral, la «-c» final de sílaba consérvase.Exemplos:

-cc-: diccionariu, succión, cóccidu, ficción, destrucción, accesu

37

Page 38: Normes llingua

-ct-: actu, actor, conflictu, secta, vector, tractor, factor, edictu, hec-tómetru, néctar

-cd-: sinécdoque-cn-: arácnidu, acné

1.8.5.2. En delles circunstancies la c final de sílaba pue vocalizase.

a) Pue vocalizase como i, lo qu’asocede davezu nes terminaciones-aición ~ -acción y -eición ~ -ección:

-aic- ~ -acc-: aición o acción, astraición o astracción, atraición oatracción, redaición o redacción, contraición o contracción

-eic- ~ -ecc-: afeición o afección, eleición o elección, lleición ollección, coleición o colección, perfeición o perfección, pro-teición o protección, direición o dirección, proyeición o pro-yección, seición o sección

b) Pue vocalizase como u nestos casos:

-aut- ~ -act-: astrautu o astractu, artefautu o artefactu, caráuter ocarácter, compautu o compactu, contautu o contactu, de-trautor o detractor, impautu o impactu, intautu o intactu, pau-tu o pactu, práutica o práctica, táutica o táctica, didáutica odidáctica

-eut- ~ -ect-: afeutu o afectu, arquiteutu o arquitectu, aspeutu oaspectu, circunspeutu o circunspectu, coleutivu o colectivu,correutu o correctu, reutu o rectu, dialeutu o dialectu, ins-peutor o inspector, insurreutu o insurrectu, perfeutu o per-fectu, perspeutiva o perspectiva, predileutu o predilectu, pro-teutor o protector, proyeutu o proyectu

-eud- ~ -ecd-: anéudota o anécdota-eun- ~ -ecn-: téunica o técnica

1.8.6. ADAUTACIÓN DE B FINAL DE SÍLABA Y DE PALLABRA

La b final de pallabres d’orixe cultu adáutase n’asturianu como sigue:

1.8.6.1. Como norma xeneral, caltiénse la b final de sílaba. Exemplos:

-bd-: abdicar, abdome, abductor-bc-: obcecáu-bs-: absurdu, absolutu, subsidiu, absorber, observar

38

Page 39: Normes llingua

-bt-: obtusu-bv-: subvención, obviu

1.8.6.2. Pero piérdese cuando-y sigue una x (fonema /sv

/):

-bx- > -x-: oxetu, suxetu, oxetivu, suxetivu, oxeción, suxuntivu

1.8.6.3. Ha tenese tamién en cuenta que’l prefixu cultu sub-, cuando ye pro-ductivu, pue adautase col prefixu patrimonial so- Exemplos:

sollingual, sorrayar, somarín, soxéneru, etc.

1.8.6.4. La b final de pallabra caltiénse nel asturianu escritu:

baobab, etc.

1.8.7. ADAUTACIÓN DE D FINAL DE SÍLABA

La d final de sílaba de les pallabres d’orixe cultu adáutase n’asturianucomo sigue:

1.8.7.1. La norma xeneral fai que se caltenga na escritura la d final de síla-ba nes pallabres d’aniciu cultu. Exemplos:

-dm-: admonitoriu, cadmiu-dqu-: adquirir, adquisición-dv-: advenedizu, adversariu, advientu (pero avientu “mes”)

1.8.7.2. Pero desapaez de la escritura si nel cultismu va siguida d’una x (fo-nema /s

v

/):

-dx- > -x-: axetivu, axuntar, axudicar, etc.

1.8.7.3. La d final de sílaba conviértese en l n’otros casos:

-dm- > -lm-: alministrar, almitir, etc.-dv- > -lv-: alverbiu, alvertir, etc.

1.8.8. ADAUTACIÓN DE G FINAL DE SÍLABA

1.8.8.1. La tendencia xeneral empobina al caltenimientu de la g final de sí-laba nos cultismos. Exemplos:

39

Page 40: Normes llingua

-gd-: magdaleniense-gm-: sintagma, magma, pigmentu, fragmentu, dogma-gn-: agnósticu, dignu, dignidá, lignitu, magnesiu, signu, significáu,

cognitivu

1.8.8.2. Sicasí, desaníciase naquelles pallabres onde vezu talu tea perafitáuna fala popular:

-gd- > -d-: madalena-gn- > -n-: inorante, inorancia, insinia, malinu, repunu, repunancia,

repunante

1.8.9. ADAUTACIÓN DE F FINAL DE SÍLABA

Como norma de calter xeneral, caltiénse la f final de sílaba nes pa-llabres d’orixe cultu. Exemplos:

-ft-: difteria, aftosa, naftalina, oftalmoloxía, etc.

1.8.10. ADAUTACIÓN DE M FINAL DE SÍLABA

1.8.10.1. El caltenimientu de m a lo cabero de sílaba ye tendencia xeneralna adautación de les pallabres cultes. Exemplos:

-mn-: amnesia, amnistía, himnu, ximnasia, omnívoru, etc.

1.8.10.2. En final de pallabra, la m consérvase na escritura de los cultismos:

réquiem, referéndum, álbum, memorándum, etc.

1.8.11. ADAUTACIÓN DE N FINAL DE SÍLABA Y DE PALLABRA

La -n final de sílaba o de pallabra en cultismos adáutase al asturia-nu acordies con estos criterios:

1.8.11.1. La secuencia nn caltiénse na escritura, en coincidencia coles pa-llabres tradicionales como ennegrecer, ennialar, fálennos. Exem-plos:

innatu, innecesariu, innoble, etc.

1.8.11.2. Escríbese n final de sílaba en:

40

Page 41: Normes llingua

inmortal, inmoral, inmerecíu, inmobiliaria, inmunoloxía, inmanente,conmiseración, conmemorar, etc.

1.8.11.3. En final de pallabra, la n de les pallabres d’aniciu cultu desanícia-se nes terminaciones -men, -xen, siguiendo asina a les pallabrespatrimoniales como dentame, velame, lloriame, furame, etc.;Exemplos:

abdome, esame, dictame, réxime, marxe, volume, resume, orixe,Carme, etc.

1.8.12. ADAUTACIÓN DE GRUPOS CONSONÁNTICOS EN FINAL DESÍLABA O DE PALLABRA

Les voces d’aniciu cultu que presenten grupos consonánticos en fi-nal de sílaba o de pallabra, adáutense acordies con estos criterios:

1.8.12.1. El grupu consonánticu ps de fin de pallabra caltiénse na escriturade les pallabres cultes:

bíceps, tríceps, fórceps, etc.

1.8.12.2. La tendencia xeneral empobina a la perda del primer elementu delgrupu -bs final de sílaba, dexando namái s final de sílaba na es-critura. Exemplos:

-bsc- > -sc-: escuru, ascisa-bst- > -st-: astrautu, astenese, sustancia, sustantivu, sustratu, as-

temiu

1.8.12.3. El grupu consonánticu -ds final de sílaba caltiénse na escritura.Exemplos:

adscribir, adstratu, etc.

1.8.12.4. Grupu ns

a) El grupu ns final de sílaba caltiénse na escritura. Exemplos:

-nsc-: inscribir-nsp-: inspiración, conspiración, circunspeutu, inspeición-nst-: constar, circunstancia, constitución, institutu, instancia,

constancia, constelación, constituyir, instintu, instrumentu

41

Page 42: Normes llingua

b) Pelo contrario, les pallabres cultes qu’amuesen el prefixu trans-siguíu de consonante xeneralícense col prefixu patrimonial as-turianu tres-, según enclín de la llingua:

tresmitir, tresferencia, tresformar, tresvasar, treslladar, tresllu-cir, trescribir, tresparente, tresponer, tresportar, etc.

1.8.12.5. El grupu rs final de sílaba caltiénse na escritura de les pallabresd’orixe cultu. Exemplos:

-rsp-: perspeutiva-rst-: supersticiosu

1.8.13. ADAUTACIÓN CON X

1.8.13.1. Como práutica habitual y tradicional, n’asturianu adáutense col fo-nema /s

v

/ (lletra x) aquelles pallabres cultes que, tomaes del grieguo del llatín, s’escriben neses llingües con ge, gi. Exemplos:

xeoloxía, rexistrar, xeneral, inxeniu, áxil, hidróxenu, máxicu, vixilar,xestión, axente, xenitivu, enerxía, ximnasia, xigante, páxina,pedagóxicu, vexetal, aflixir, anxines, biolóxicu, xinecólogu, etc.

Nesti sen, l’adautación faise acordies colos usos de la lletra «x»n’asturianu, desaniciando la secuencia «xi» cuando la vocal nun yecentru de sílaba (ver 1.7.12). Exemplos:

naufraxu, alerxa, prestixu, rexón, contaxu, demagoxa, estratexa,sufraxu, hemorraxa, maxa, antropofaxa, lliturxa, colexu, etc.

1.8.13.2. Les pallabres cultes qu’en griegu o en llatín tienen i o hi con valorconsonánticu adáutense al asturianu de delles maneres:

a) Adáutense con /sv

/ (lletra x) pallabres como:

axacente, axetivu, conxetura, coxuntura, dixuntu, dixuntivu, in-xuria, maxestá, maxestáticu, oxetu, suxetu, xerarquía, xu-risdicción, etc.

b) Adáutense con /y/ (lletra y) otres pallabres como:

proyeutu, yodu, inyeición, peyorativu, trayeutu, trayectoria

c) L’adautación con /sv

/ (lletra x) ye la que se fai con pallabres em-prestaes que nes llingües d’orixe tienen [x] (“jota”), [s

v

], [zv

] o [dzv

].

42

Page 43: Normes llingua

Exemplos:

xarré, xalé, xofer, xampán, xardín, xamón, xefe, clixé, xampi-ñón, bolxevique, xerez, etc.

1.8.14. ADAUTACIÓN DE CULTISMOS QUE N’ORIXE TIENEN X

1.8.14.1. Adáutense con lletra x munches pallabres cultes qu’en griegu o enllatín s’escriben cola lletra x. D’esta miente:

a) N’allugamientu inicial de pallabra:

xenofobia, xenón, xerocopia, xilófonu, xilografía, etc.

b) N’allugamientu final de pallabra:

bórax, cóccix, tórax, sílex, fax, etc.

c) Cuando va en posición intervocálica o delantre de h- muda:

anexu, bauxita, boxéu, complexu, convexu, coxis, exerciciu,exércitu, exhibir, exiliu, existir, éxitu, éxodu, exoftalmia, exo-gamia, exóticu, fixar, heterodoxu, hexaedru, hexágonu, he-xámetru, hexasílabu, léxicu, maxilar, nexu, óxidu, praxis,prefixu, próximu, reflexivu, sexu, sintaxis, sufixu, taxi, tóxi-cu, etc.

d) Ha tenese en cuenta que les pallabres qu’amuesen orixinaria-mente les terminaciones -xia, -xión y la secuencia xi + vocaladáutense n’asturianu como -xa, -xón y x + vocal. Exemplos:

anorexa, asfixa, asfixar, galaxa, heterodoxa, papiroflexa, ane-xón, conexón, crucifixón, complexón, reflexón, axoloxía,axoma, axomáticu, etc.

1.8.14.2. Adáutense con s:

a) Cuando la x orixinaria s’atopa delantre consonante dientro lapallabra, o en final de sílaba:

esceición, escelente, escesu, esclamar, esclusivu, escursión,espedición, esperimentu, espertu, esplicar, esplorador, es-plotación, esponer, esposición, esterior; estraordinariu, es-traterrestre, sestu, testu, yustapuestu, etc.

43

Page 44: Normes llingua

b) Ye posible escribir x o s nes siguientes pallabres:

esame ~ exame, esixir ~ exixir, osíxenu ~ oxíxenu, esistir ~existir, ésitu ~ éxitu y esaxerar ~ exaxerar

1.9. SOFITOS DE LA ESCRITURAN’asturianu, como normalmente se fai n’otres lingües, empléguense naescritura una riestra de marques que valen pa encontar la llectura d’untestu. Llamámoslos sofitos de la escritura, y son:

I’acentu (´)I’apóstrofu (‘)la diéresis (¨)el guión curtiu (-)el guión llargu (—)los signos d’interrogación o d’entruga (¿?)los signos d’almiración (¡!)la coma (,)el puntu (.)el puntu y coma (;)los dos puntos (:)los puntos suspensivos (…)el paréntesis ( )les comines (“”), («»)

1.9.1. L’ACENTU

Ye’l signu que val pa indicar, en dellos casos, cuála ye la sílaba tóni-ca d’una pallabra. Emplégase acordies coles normes que siguen da-rréu:

1.9.1.1. Normes xenerales d’acentuación

Como normes xenerales, lleven acentu:

a) Toles pallabres agudes acabaes en vocal, -n o -s:

señardá, xalé, esquí, él faló, virtú, caxón, manguán, Avilés, ca-ricós, cangués, atrás, ciszás

b) Toles pallabres llanes acabaes en consonante que nun seya nin-n nin -s:

cáncer, cárcel, índiz, llápiz

44

Page 45: Normes llingua

c) Toles pallabres esdrúxules:

cámbaru, pláganu, llástima, xíriga

d) Los monosílabos, como norma xeneral, nun lleven acentu:

llau, deu, fai, mieu, de mio, de to, da, fui, soi, dio, vio, etc.

(De toes maneres, sí lleven acentu los que se señalen en 1.9.1.7.a).

1.9.1.2. Acentuación de diptongos y triptongos

Siempre que faiga falta acentuar un diptongu o un triptongu, si-guiendo les normes xenerales de 1.9.1.1, fadráse llantando l’acen-tu na vocal más abierta:

– Agudes: facéi, desfái, Tinéu, faláu, falái, amurniáu (pero amur-niao, amurniaos), Uviéu, iguáis, iguáu, persói

– Llanes: caráuter

– Esdrúxules: téunicu, viérmene, güévara, práuticu, ñuética, miá-niques

1.9.1.3. Acentuación nos hiatos

a) Cuando dos vocales que presenten toles condiciones pa formarun diptongu (según s’afita en 1.6.1), pertenecen a dos sílabes es-tremaes, dizse que tán n’hiatu. Esti fechu refléxase na escriturallantando acentu gráficu na vocal más zarrada. Exemplos:

maíz, feúcu, allegría, tu tríes, coríos, falcatrúa, tu acentúes, yoacentúo, partíu, ruíu, influíu, etc.

b) Tamién ye norma emplegar l’acentu gráficu nes xuntures /ii/.Nesti casu, I’acentu llántase sobre la vocal tónica:

fiína, Mariína, salíi, apurríi, etc.

c) Cuando trés vocales que presenten toles condiciones pa formarun triptongu (según s’afita en 1.6.2) tán repartíes en dos sílabesestremaes, llántase acentu gráficu na vocal zarrada que seya tó-nica. Exemplos:

vós fadríais, vós apurríeis, fueúcu (despeutivu de fueu), fueín (di-minutivu de fueu), etc.

45

Page 46: Normes llingua

1.9.1.4. Acentuación de formes verbales con pronome enclíticu

a) Si una forma verbal lleva acentu por sí mesma, consérvalu alamesta-y ún o dos pronomes átonos:

mandó, mandólu; faláis, faláisme; dicís, dicísnos; facíes, facíes-lo; llevó, llevóvoslo

b) Cuando se-y amiesta ún o dos pronomes átonos a una formaverbal que nun tien acentu por sí sola, pondráse-y si’l conxunturesulta una pallabra esdrúxula (ver 1.9.1.1.c):

curia, cúrialapresta, préstamedixo, díxovosdixo, díxo-yosfalen, fálente

c) Nesti sen, y anque non siempre seya asina na pronunciación, aefeutos ortográficos el pronome -y cunta siempre como una sí-laba:

quita, quíta-yda, da-y, pero dá-ylafala, fála-ydan, dan-y, pero: dán-ylo

1.9.1.5. Acentuación d’alverbios en -mente

Los axetivos a los que se-yos amiesta -mente conserven l’acentu siyá enantes lu llevaben:

lóxica, lóxicamentefácil, fácilmentellaína, llaínamente

pero:

seria, seriamenteguapa, guapamente

1.9.1.6. Acentuación nes pallabres compuestes

Nos compuestos separtaos por guión curtiu, acentúense los dos ele-mentos independientemente:

46

Page 47: Normes llingua

un problema político-relixosuun fenómenu físico-químicu

1.9.1.7. Acentuación diacrítica

En delles ocasiones, I’acentu emplégase pa estremar una pallabrad’otra de la mesma espresión, desaniciando asina toa posibilidád’enquivocu.

a) Acentuación de monosílabos

Acentúense los siguientes monosílabos, pa estremalos na escri-tura de les pallabres que se citen al llau:

á (esclamativu), pero a (preposición)ál (‘otra cosa’), pero al (a + el)pá (nome), pero pa (preposición) (atención: los pas, la ma)ún (pronome), pero un (axetivu)nún (en + ún), pero nun (en + un; negación)él (pronome), pero el (artículu)nél (en + él), pero nel (en + el)dél (indefiníu), pero del (de + el), d’él (de + él)nós (‘nosotros, nosotres’), pero nos (= mos átonu)vós (‘vosotros, vosotres’), pero vos (átonu)más (alverbiu), pero mas (conxunción = ‘pero’; plural de ma)tán (verbu “tar”), pero tan (alverbiu de cantidá)sé (verbu “saber”; verbu “ser”), pero se (pronome átonu)sí (afirmación; pronome), pero si (condicional)yá (alverbiu), pero ya (conxunción ‘y’)

b) Acentuación d’interrogativos y esclamativos:

Los interrogativos y esclamativos lleven toos acentu, estremán-dose asina na escritura de los relativos:

– Interrogativos y esclamativos: qué, quién, cómo, cuántu,cuánta, cuánto, cuántos, cuántes, cuándo, ónde, ú ~ aú, cuál~ cuálu, cuála, cuálo, cuálos, cuáles.

– Pero relativos: que, quien, como, cuantu, cuanta, cuanto,cuantos, cuantes, cuando, onde, u ~ au.

c) Acentuación de los demostrativos y del alverbiu solo:

Los demostrativos y l’alverbiu solo acentúense cuando pudieradase la posibilidá de confusión dientro la oración.

47

Page 48: Normes llingua

d) Acentuación del numberal tres:

El numberal tres pue acentuase (trés) cuando se diere la posi-bilidá de confusión cola preposición homófona:

Marcharon tres d’ellos “detrás d’ellos”Marcharon trés d’ellos “3 d’ellos”

e) Acentuación de la preposición énte:

La preposición ante “delantre de” tien una variante énte, ques’estrema pel acentu de la preposición ente “metanes de”. Exem-plos:

axuntáronse ante la ilesia = axuntáronse énte la ilesiala to casa ta ente la ilesia y el xulgáu

1.9.1.8. Otros casos d’acentuación

a) Acentúase la conxunción o cuando s’atopa ente cifres arábigues.Ex.:

2 ó 3, pero: dos o tres

b) Los conxuntos resultantes de xuntar el prefixu per- a una palla-bra, lleven acentu si se cumple la norma d’acentuación d’agudesque s’afita en 1.9.1.1.a):

bien, pero perbiénson, pero persónfeu, pero perféu

1.9.1.9. Acentuación de mayúscules

Les regles d’acentuación aplíquense lo mesmo nes lletres minús-cules como nes mayúscules:

LLANGRÉU, SEÑARDÁ, VIÉRMENE, XIXÓN, FÁLES-Y

1.9.2. L’APÓSTROFU

Ponse cuando desapaez un soníu, acordies colo que señalen les nor-mes (ver 3.1), a nun ser cuando la pallabra allugada delantre o detrásdel términu qu’apostrofa va ente comines.Ex.:

esi testu ta copiáu de “Actes Xenerales del Conceyu”sacaron les instrucciones de la “Aplicación práutica”

48

Page 49: Normes llingua

1.9.3. LA DIÉRESIS

Ponse diéresis enriba la u cuando fai falta lleer esta vocal nes com-binaciones güe, güi:

güesu, güevu, Güerres, llingüina, güe, güei, güisqui, agüina, L’Agüe-ria.

1.9.4. EL GUIÓN CURTIU

Emplégase guión curtiu:

a) Delantre’l pronome personal -y y nel so plural -yos, en tolos casos:

da-y pan, hai que-y lo dar, nun-y lo deas, ¿quién-y lo dixo?

b) Pa separtar una forma verbal terminada en -l, d’un pronome enclí-ticu lu, la, lo, los, les:

esi llibru ye caru, pero valir val-loles llenteyes güel-les, que güelen bien¿nun molisti café? pues muel-lo

c) En dellos compuestos:

político-relixosu, decretu-llei

d) Nes onomatopeyes repetitives:

chóquele-chóquele, ruxe-rux, xu-xu...

e) Pa indicar qu’una pallabra sigue na ringlera siguiente:

yeren astu-rianos

f) Pa separtar les formes verbales de 3ª persona de singular termi-naes en -s del pronome enclíticu se:

La ropa cues-se rápido

1.9.5. EL GUIÓN LLARGU

Emplégase nos casos siguientes:

a) Pa encabezar el falamientu d’un personaxe.

b) Pa facer un incisu dientro una oración.

49

Page 50: Normes llingua

1.9.6. LOS SIGNOS D’INTERROGACIÓN O D’ENTRUGA

Empléguense al principiu y a la fin d’una interrogación o entruga di-reuta:

¿Qué faes?

1.9.7. LOS SIGNOS D’ESCLAMACIÓN

Empléguense al principiu y a la fin d’una esclamación:

¡Qué fríu fai!

1.9.8. LA COMA

Ponse cuando se da una pausa curtia dientro la oración.

1.9.9. EL PUNTU

Apaez nestos casos:

a) Cuando la pausa ye más llarga que la señalada pola coma.

b) Nes abreviatures.

c) Al finar un escritu.

1.9.10. EL PUNTU Y COMA

Úsase pa indicar una pausa de llargor intermediu ente la señaladapola coma y pol puntu.

1.9.11. LOS DOS PUNTOS

Empléguense:

a) Pa presentar daqué cosa:

Había fruta de toles clases: mazanes, peres, nisos, figos y pies-cos.

b) Al entamar a falar un personaxe:

Nun ye más qu’eso: ganes de falar.

c) Tres del saludu nes cartes:

Estimáu collaciu: Pela presente ruégote...

50

Page 51: Normes llingua

1.9.12. LOS PUNTOS SUSPENSIVOS

Úsense:

a) Pa indicar qu’una enumeración nun ta peracabada:

Taba ellí tola xente: el pá, la ma, los fíos, el cuñáu...

b) Cuando se quier dexar daqué ensin citar:

¿Sabes cómo llamó a Xuan? Llamólu... Nun te lo digo

1.9.13. EL PARÉNTESIS

El paréntesis emplégase pa facer un incisu dientro d’una oración.

1.9.14. LES COMINES

Utilícense:

a) Pa reproducir al pie de la lletra un testu o un fragmentu de testu.

b) Pa destacar una pallabra dientro’l testu.

1.9.15. EMPLEGU D’INICIAL MAYÚSCULA

Escríbese inicial mayúscula:

a) Al entamar un escritu.

b) Dempués de puntu.

c) Dempués de dos puntos al entamar les cartes.

d) Nos nomes propios.

51

Page 52: Normes llingua
Page 53: Normes llingua

2. MORFOLOXÍA

2.1. L’ARTÍCULU

2.1.1. Les formes del artículu son éstes:

masculín femenín neutru

singular el la lo

plural los les —

2.1.2. Pa los casos d’apostrofación y contraición del artículu, ver 3.1.1, 3.1.2,3.2.1 y 3.2.2.

2.2. EL NOME O SUSTANTIVU

2.2.1. NOMES MASCULINOS. SINGULAR Y PLURAL

2.2.1.1. Los nomes masculinos presenten les siguientes terminaciones palsingular y pal plural:

a) singular -u / plural -os:

el llobu, los llobosel furacu, los furacos

Aconséyase xeneralizar la -u nel singular en tolos casos, anquena fala pueda alternar cola pronunciación [-o]. De toes maneres,pue escribise -o nestos nomes:

el fierro (opuesto a el fierru)el pelo (opuesto a el pelu)el filo (opuesto a el filu)

53

Page 54: Normes llingua

Tamién s’escribe -o nos nomes masculinos auto, metro, quilo,que son apócopes d’espresiones más llargues.

(Ver 1.4.2.1.a y 1.4.2.2.a)

b) singular -a / plural -es:

el cura, los curesel día, los díesel problema, los problemes

(Ver 1.4.1)

c) singular -e / plural -es:

el monte, los montesel ferre, los ferres

(Ver 1.4.3)

d) singular -e / -enes (en nomes d’aniciu cultu):

el resume / los resúmenesel dictame / los dictámenes

En voces patrimoniales síguese la norma anterior: el dentame /los dentames.

e) singular en vocal tónica / plural -s:

I’esquí, los esquísel xalé, los xalésel sofá, los sofásel tabú, los tabús

f) singular en diptongu o triptongu acabáu en -i / plural -is:

el rei, los reisel cai, los caisel xerséi, los xerséis

g) singular en consonante / plural consonante + -es:

el llagar, los llagaresl’animal, los animalesel fontán, los fontanesel llimaz, los llimacesel pex (tamién pexe), los pexes

Pero:

54

Page 55: Normes llingua

g1) singular -ín / plural -inos:

el sobrín, los sobrinosel vecín, los vecinosel molín, los molinosel camín, los caminosel rapacín, los rapacinosel xatín, los xatinos

g2) singular -ón / plural -onos ~ -ones (en nomes sufixaos):

l’arbolón, los arbolonos ~ los arbolonesel xatón, los xatonos ~ los xatones

Con nomes non sufixaos, plural únicu -ones:

el camión, los camionesel xergón, los xergones

g3) singular -z / plural -zos nestos casos:

el rapaz, los rapazos (tamién los rapaces)el maíz, los maízos

2.2.1.2. Na llingua escrita xeneralícense estes terminaciones:

a) singular -au, -áu / plural -aos:

el llau, los llaosl’abogáu, los abogaosel prau, los praosel llicenciáu, los llicenciaos

b) singular -íu / plural -íos:

el partíu, los partíosel coríu, los coríosel fíu, los fíos

c) singular -eu, -éu / plural -eos:

el deu, los deosel preséu, los preseosel muséu, los museosel castañéu, los castañeosel fueu, los fueosel sobéu, los sobeosel mieu, los mieos

55

Page 56: Normes llingua

d) singular -ou, -óu / plural -oos:

el mou, los moosel protozóu, los protozoos

e) singular -dor / plural -dores:

el trabayador, los trabayadoresel llabrador, los llabradoresel ruxidor, los ruxidoresel repartidor, los repartidoresel corredor, los corredores

f) singular -deru / plural -deros:

el panaderu, los panaderosel xingaderu, los xingaderosel comederu, los comederosel llavaderu, los llavaderosel ruxideru, los ruxideros

g) singular -doriu / plural -dorios:

el sumidoriu, los sumidorios

2.2.1.3. Nomes masculinos cola mesma forma nel singular y nel plural: cal-tienen la mesma forma nel singular y nel plural los nomes llanosqu’acaben en -s:

el llunes, los llunesel martes, los martesel xueves, los xuevesel paragües, los paragüesel picafayes, los picafayesel saltapraos, los saltapraos

2.2.1.4. Nomes masculinos que s’empleguen siempre nel plural. Exemplos:

los marañoneslos antioyos

2.2.1.5. Nomes que s’empleguen indistintamente nel singular y nel plural.Exemplos:

el pantalón = los pantalonesel calzón = los calzonesel culiestru = los culiestros

56

Page 57: Normes llingua

2.2.1.6. Convién tener en cuenta que n’asturianu puen llevar artículu el es-tos nomes:

el gripe, el sal, el miel, el llume, el sartén, el cal, el llabor, l’ubre, etc.

2.2.2. NOMES FEMENINOS. FORMACIÓN DEL FEMENÍN

2.2.2.1. N’asturianu, los nomes femeninos fórmense acordies colos casosque siguen darréu:

a) masculín -u / femenín -a:

el llobu, la llobael neñu, la neñael furacu, la furacael fíu, la fía

b) masculín -e / femenín -a:

el presidente, la presidentael xastre, la xastra

c) masculín en consonante / femenín cons. + a:

el señor, la señorael coronel, la coronelael direutor, la direutorael rapaz, la rapazael sobrín, la sobrinael rapazón, la rapazonael xatín, la xatina

2.2.2.2. Na llingua escrita xeneralícense estas terminaciones:

a) masculín -áu / femenín -ada:

I’abogáu, l’abogadael llicenciáu, la llicenciadal’emplegáu, la emplegada

b) masculín -íu / femenín -ida:

el berríu, la berrida

Son esceición:

el fíu, la fíael tíu, la tía

57

Page 58: Normes llingua

c) masculín -eu, -éu / femenín -eda:

el deu, la dedael carbayéu, la carbayedael castañéu, la castañedael fresnéu, la fresneda

d) masculín -dor / femenín -dora:

el llabrador, la llabradora

e) masculín -deru / femenín -dera:

el panaderu, la panadera

f) masculín -doriu / femenín -doria:

el llavadoriu, la llavadoria

2.2.2.3. Dellos pocos de nomes faen el femenín per aciu d’un sufixu:

a) femenín -sa:

l’alcalde, l’alcaldesael conde, la condesael príncipe, la princesa

b) femenín -isa:

el sacerdote, la sacerdotisael papa, la papesa

c) femenín -ina:

el rei, la reina

2.2.2.4. Dellos pocos de nomes faen el femenín pente medies d’otra palla-bra distinta:

I’home, la muyerel pá, la mael caballu, la yeguael carneru, la oveyael castrón, la cabrael güe, la vacael xenru, la nuera

58

Page 59: Normes llingua

2.2.2.5. Los nomes que presenten nel masculín la terminación -a, nun lacambien al facer el femenín:

el xurista, la xurista

2.2.2.6. Convién tener en cuenta que n’asturianu lleven artículu femenín es-tos nomes:

l’anfiler, la blima, la calor, la canal, la coñá, la pantasma, la ponte, lautre, etc.

2.2.2.7. Ha tenese en cuenta que dalgunos nomes, ente ellos los d’árbolesfrutales, puen llevar artículu femenín o masculín:

el cubil ~ la cubil, el lleche ~ la lleche, el mar ~ la mar, el mazanal~ la mazanal, el peral ~ la peral, el pumar ~ la pumar, el san-gre ~ la sangre…

Pero dellos nomes d’árboles frutales son namái femeninos:

la castañal, la cerezal, la cirolar, la figal, la pescal…

2.2.3. FORMACIÓN DEL PLURAL NOS NOMES FEMENINOS

2.2.3.1. N’asturianu los nomes femeninos faen el plural acordies coles reglesque vienen darréu:

a) singular -a / plural -es:

la lloba, les llobesla neña, les neñesla puerta, les puertesla fía, les fíes

Han tenese en cuenta estos cambios na ortografía:

-za / -cesla rapaza, les rapaces

-ca / -quesla llueca, les llueques

-ga / -guesla xiga, les xigues

-gua / -güesla llingua, les llingües

59

Page 60: Normes llingua

b) singular -e / plural -es:

la llende, les llendes

c) singular -o / plural -os:

la radio, les radiosla moto, les motosla foto, les fotos

Pero: la mano, les manes

d) singular vocal tónica / plural -s:

la xarré, les xarrés

e) singular vocal tónica / plural -es:

la realidá, les realidaesla universidá, les universidaesla llibertá, les llibertaesla verdá, les verdaesla señardá, les señardaesla virtú, les virtúesla probitú, les probitúesla solitú, les solitúes

Esta formación del plural correspuende a los nomes que proce-den de les terminaciones llatines -atem, -utem o -udinem.

f) singular en diptongu o triptongu acabáu en -i / plural -s:

la llei, les lleisla cai, les cais

g) singular en consonante / plural -es:

la llombriz, les llombricesla canal, les canalesla figal, les figales

2.2.3.2. Na llingua escrita xeneralícense estas terminaciones:

a) singular -ada / plural -aes:

l’abogada, les abogaesla orbayada, les orbayaesla llicenciada, les llicenciaes

60

Page 61: Normes llingua

b) singular -ida / plural -íes:

la partida, les partíesl’atapecida, les atapecíesla bebida, les bebíes

c) singular -eda / plural -ees:

la carbayeda, les carbayeesla fresneda, les fresnees

Pero: la velea, les velees

d) singular -dora / plural -dores:

la llabradora, les llabradores

e) singular -dera / plural -deres:

la panadera, les panaderes

f) singular -dura / plural -dures:

la chiscadura, les chiscadures

g) singular -doria / plural -dories:

la talandoria, les talandories

2.2.3.3. Nomes femeninos cola mesma forma nel singular y nel plural: cal-tienen la mesma forma nel singular y nel plural los nomes femeni-nos llanos y acabaos en -s:

la crisis, les crisisla tesis, les tesis

2.2.3.4. Nomes femeninos que s’empleguen davezu nel plural. Exemplos:

les mesories, les morgaces, les fusties, les gafes, etc.

2.2.3.5. Nomes femeninos que s’empleguen indistintamente nel singular ynel plural. Exemplos:

la tixera = les tixeresla tisoria = les tisoriesla tiñaza = les tiñacesla braga = les braguesla traza = les traces

61

Page 62: Normes llingua

2.2.4. CUADRU RESUME DE LES VARIACIONES DE XÉNERU YNÚMBERU NOS NOMES

singular plural

masculín femenín masculín femenín

llobu lloba llobos llobes

xastre xastra xastres

señor señora señores

sobrín sobrina sobrinos sobrines

xatón xatona xatonos ~ xatones xatones

rapaz rapaza rapazos ~ rapaces rapaces

abogáu abogada abogaos abogaes

berríu berrida berríos berríes

carbayéu carbayeda carbayeos carbayees

llabrador llabradora llabradores

panaderu panadera panaderos panaderes

llavadoriu llavadoria llavadorios llavadories

sacerdote sacerdotisa sacerdotes sacerdotises

rei reina reis reines

xurista xuristes

día díes

resume resúmenes

esquí esquís

cai cais

llagar llagares

llunes llunes

moto motos

mano manes

llibertá llibertaes

llei lleis

figar figares

chiscadura chiscadures

crisis crisis

62

Page 63: Normes llingua

Ver 2.16.2.5 pa los casos de derivaos de sustantivos qu’acaben en-áu -ada, -éu -eda y -íu -ida.

2.3. L’AXETIVU

2.3.1. AXETIVOS MASCULINOS. SINGULAR Y PLURAL

2.3.1.1. Los axetivos masculinos presenten les siguientes terminaciones palsingular y pal plural:

a) Singular -u / plural -os:

malu, malosxustu, xustosseñardosu, señardosos

b) Singular -a / plural -es:

socialista, socialistesoportunista, oportunistes

(Ver 1.4.1)

c) Singular -e / plural -es:

llibre, llibrescafiante, cafiantesprobe, probes

(Ver 1.4.3).

d) Singular en vocal tónica / plural -s:

zulú, zulús

e) Singular en consonante / plural -es:

manguán, manguanespelgar, pelgarescoyán, coyanesbonal, bonalesfeliz, felices

Pero faen terminación plural en -os:

e1) Singular -in, -ín / plural -inos:

ruin, ruinos

63

Page 64: Normes llingua

llaín, llaínosvieyín, vieyinos

e2) Singular -ón / plural -onos ~ -ones:

vieyón, vieyonos ~ vieyones

e3) Singular -án / plural -anos:

ayerán, ayeranos

e4) Singular -z / plural -zos, en dellos casos:

porcaz, porcazosbonaz, bonazos

2.3.1.2. Na llingua escrita común xeneralícense estes terminaciones de sin-gular y plural nos axetivos masculinos:

a) Singular -au, -áu / plural -aos:

dau, daosmoyáu, moyaos

b) Singular -íu / plural -íos:

bebíu, bebíos

c) Singular -eu, -éu / plural -eos:

feu, feoseuropéu, europeos

d) Singular -dor / plural -dores:

falador, faladoresbebedor, bebedoresdimidor, dimidores

e) Singular -deru / plural -deros:

facederu, facederos

f) Singular -dizu / plural -dizos:

cayedizu, cayedizos

g) Singular -duru / plural -duros:

maduru, maduros

64

Page 65: Normes llingua

h) Singular -udu / plural -udos:

peludu, peludos

2.3.1.3. Axetivos masculinos cola mesma espresión nel singular y nel plural.Presenten la mesma espresión nel singular y nel plural los axetivosmasculinos llanos y acabaos en -s:

esi rapaz ye un pelanes, esos rapazos son unos pelanesesi home ye un voceres, esos homes son unos voceresesi mozu ye un badanes, esos mozos son unos badanes

2.3.2. AXETIVOS FEMENINOS. FORMACIÓN DEL FEMENÍN

2.3.2.1. N’asturianu, los axetivos femeninos fórmense acordies colos casosque siguen darréu:

a) Masculín -u / femenín -a:

malu, malaxustu, xustaseñardosu, señardosa

b) Masculín -e / femenín -a:

pariente, parienta

c) Masculín en consonante / femenín -a:

manguán, manguanacangués, canguesaruin, ruinavieyón, vieyonacoyán, coyana

2.3.2.2. Na llingua escrita común, xeneralícense estes terminaciones pa losaxetivos masculinos y femeninos:

a) Masculín -au, -áu / femenín -ada:

dau, dadamoyáu, moyada

b) Masculín -íu / femenín -ida:

65

Page 66: Normes llingua

bebíu, bebidaapurríu, apurrida

c) Masculín -eu, -éu / femenín -ea:

feu, feaeuropéu, europea

d) Masculín -dor / femenín -dora:

falador, faladorabebedor, bebedoradimidor, dimidora

e) Masculín -deru / femenín -dera:

facederu, facedera

f) Masculín -dizu / femenín -diza:

afayadizu, afayadiza

g) Masculín -duru / femenín -dura:

maduru, madura

h) Masculín -udu / femenín -uda:

peludu, peluda

2.3.2.3. Axetivos cola mesma espresión nel masculín y nel femenín. Pre-senten la mesma espresión pal masculín y pal femenín los axeti-vos que s’atopen nos siguientes casos:

a) Masculín y femenín -e:

ye un home llibre, ye una muyer llibreye un rapaz cafiante, ye una rapaza cafianteye un animal dañible, ye una bestia dañible

b) Masculín y femenín -a:

esi home ye socialista, esa muyer ye socialista

c) Masculín y femenín en vocal tónica:

esi home ye zulú, esa muyer ye zulú

d) Masculín y femenín en consonante:

66

Page 67: Normes llingua

esi mozu ye un pelgar, esa rapaza ye una pelgaresi rapaz ye bonal, esa rapaza ye bonalesi animal ye xabaz, esa bestia ye xabaz

2.3.3. FORMACIÓN DEL PLURAL NOS AXETIVOS FEMENINOS

2.3.3.1. Los axetivos femeninos faen el plural acordies colos casos que si-guen darréu:

a) Singular -a / plural -es:

mala, malesxusta, xustesseñardosa, señardoses

Síguense les mesmes alteraciones ortográfiques que s’observennos sustantivos (ver 2.2.1.1.b).

b) Singular -e / plural -es:

ye una muyer llibre, son unes muyeres llibresye una rapaza cafiante, son unes rapaces cafiantesye una bestia dañible, son unes besties dañibles

c) Singular en vocal tónica / plural -s:

ye una muyer zulú, son unes muyeres zulús

d) Singular en consonante / plural -es:

esa moza ye una pelgar, eses moces son unes pelgaresesa rapaza ye bonal, eses rapaces son bonalesesa bestia ye xabaz, eses besties son xabaces

2.3.3.2. Na llingua escrita común xeneralícense les siguientes terminacionesnos singulares y plurales d’axetivos femeninos:

a) Singular -ada / plural -aes:

moyada, moyaes

b) Singular -ana / plural -anes:

somedana, somedanes

c) Singular -ida / plural -íes:

67

Page 68: Normes llingua

bebida, bebíesapurrida, apurríes

d) Singular -ea / plural -ees:

europea, europeesfea, fees

e) Singular -dora / plural -dores:

faladora, faladoresbebedora, bebedoresdimidora, dimidores

f) Singular -dera / plural -deres:

facedera, facederes

g) Singular -diza / plural -dices:

atopadiza, atopadices

h) Singular -dura / plural -dures:

madura, madures

i) Singular -uda / plural -udes:

peluda, peludes

2.3.3.3. Presenten la mesma espresión nel singular y nel plural los axetivosfemeninos llanos y acabaos en -s:

esa moza ye una voceres, eses moces son unes voceres

2.3.4. AXETIVOS NEUTROS

Los axetivos neutros fórmense acordies colos siguientes casos:

2.3.4.1. Camudando la -u del masculín por -o como sigue darréu:

a) Masculín -u / neutru -o:

malu, maloxustu, xustoemprunu, empruno

b) Masculín -au, -áu / neutru -ao:

68

Page 69: Normes llingua

dau, daomoyáu, moyao

c) Masculín -íu / neutru -ío:

bebíu, bebío

d) Masculín -éu / neutru -eo:

européu, europeo

2.3.4.2. Amestando al masculín la terminación -o:

a) Masculín -ín / neutru -ino:

vieyín, vieyino

b) Masculín -án / neutru -ano:

folgazán, folgazano

2.3.4.3. Presenten la mesma espresión pal masculín y pal neutru los axeti-vos que s’atopen nos casos siguientes:

a) Masculín y neutru acabaos en -a:

ye un home socialista, ye xente socialista

b) Masculín y neutru acabaos en -e:

ye un home llibre, ye xente llibre

c) Masculín y neutru acabaos en vocal tónica:

ye un home zulú, ye xente zulú

d) Masculín y neutru acabaos en consonante:

ye un home bonal, ye xente bonal

e) Axetivos llanos y acabaos en -s:

esi home ye un pelanes, esa xente ye pelanes

2.3.4.4. Nes sufixos siguientes, el neutru pue amosar la mesma forma que’lmasculín o amestar -o:

a) Masculín -ón / neutru -ón ~ -ono:

ye un home vieyón, ye xente vieyón ~ vieyono

69

Page 70: Normes llingua

b) Masculín -dor / neutru -dor ~ doro:

ye un home falador, ye xente falador ~ faladoro

c) Masculín -és / neutru -és ~ -eso:

ye home xixonés, ye xente xixonés ~ xixoneso

2.3.5. CUADRU RESUME DE LES VARIACIONES DE XÉNERU YNÚMBERU NOS AXETIVOS

Acordies coles terminaciones que presenten los axetivos en mascu-lín, femenín y neutru, tenemos esti cuadru:

singular plural

masculín femenín neutru masculín femenín

malu mala malo malos males

moyáu moyada moyao moyaos moyaes

bebíu bebida bebío bebíos bebíes

européu europea europeo europeos europees

vieyín vieyina vieyino vieyinos vieyines

quirosán quirosana quirosano quirosanos quirosanes

cayedizu cayediza cayedizo cayedizos cayedices

peludu peluda peludo peludos peludes

maduru madura maduro maduros madures

vieyón vieyona vieyón ~ vieyonos ~ vieyonesvieyono vieyones

falador faladora falador ~ faladoresfaladoro

xixonés xixonesa xixonés xixonesesxixoneso

pariente parienta pariente parientes

socialista socialistes

llibre llibres

zulú zulús

bonal bonales

pelanes

70

Page 71: Normes llingua

2.3.6. CONCORDANCIA DEL AXETIVU COL NOME

N’asturianu I’axetivu concuerda col nome acordies con esti esquema:

2.3.6.1. Axetivu pospuestu, atributivu o en función nominal

a) Si’l nome ye cuntable, concuerda coles terminaciones -u, -a.Exemplos:

el neñu prietuel neñu ye prietu¡qué prietu ye’l neñu!la neña guapala neña ye guapa¡qué guapa ye la neña!

b) Si’l nome ye non cuntable, I’axetivu concuerda cola terminación-o. Exemplos:

el carbón puroel carbón ye puro¡qué puro ye’l carbón!la lleña secola lleña ta seco¡qué seco ta la lleña!

2.3.6.2. Axetivu antepuestu al nome

Lleva les terminaciones -u, -a, según correspuenda a artículu el ola, respeutivamente: Exemplos:

el guapu neñuel puru carbónla guapa neñala seca lleña

Dellos axetivos, nesta posición, pierden la vocal final:

bon neñumal caltergran homeprimer xuegutercer añu

2.3.6.3. Los casos nos que l’axetivu ha concordar en xéneru neutru puenatopase en 3.5.2.

71

Page 72: Normes llingua

2.3.7. GRADACIÓN DEL AXETIVU

L’axetivu presenta tres graos: positivu, comparativu y superlativu.

2.3.7.1. Nel grau positivu, I’axetivu preséntase na so significación simple oabsoluta. Exemplos:

El pueblu ye guapuYe un perru blancuEl cielu del atapecer ye roxuYe un asuntu prietu

2.3.7.2. Nel grau comparativu, establezse una comparanza ente dos tér-minos.

a) Comparativu de superioridá: fórmase con más... que. Exem-plos:

Esti pueblu ye más guapu que’l toEl cielu del atapecer ye más roxu qu’azul

L’axetivu bonu, malu, grande y pequeñu faen tamién el compa-rativu de superioridá coles formes meyor, peor, mayor y menor.

b) Comparativu d’inferioridá: fórmase con menos... que. Exem-plos:

El to perru ye menos blancu que’l de XuanEsti asuntu ye menos prietu que los otros

c) Comparativu d’igualdá: fórmase con tan... como, igual (de)...que, lo mesmo (de)... que. Exemplos:

Esti pueblu ye tan guapu como’l toEl to perru ye igual de blancu que’l de XuanEsi asuntu ye lo mesmo de prietu que los otros

2.3.7.3. Nel grau superlativu, I’axetivu presenta la so significación cola ma-yor intensidá. El superlativu pue formase de delles maneres. Estesson les principales:

a) Anteponiéndo-y al axetivu’l prefixu per-:Esti pueblu ye perguapuYe un perru perblancu

72

Page 73: Normes llingua

El cielu del atapecer ye perroxuYe un asuntu perprietu

b) Amestándo-y al axetivu’l sufixu -ísimu, -ísima, -ísimo:

guapísimu, blanquísimu

c) Tienen tamién valor semánticu de superlativu los axetivos pre-cedíos de los alverbios muncho, mui, enforma, abondo, etc.:

muncho guapu, mui blancu, enforma roxu, abondo prietu

2.4. LOS DEMOSTRATIVOS

2.4.1. Los demostrativos n’asturianu ufierten les siguientes formes:

masculín femenín neutru

singular esti esta esto

plural estos estes —

singular esi esa eso

plural esos eses —

singular aquel, aquelli aquella aquello

plural aquellos aquelles —

2.4.2. Los demostrativos puen acentuase acordies colo que se diz en1.11.2.8.c.). Exemplos:

con esta fala “con esta manera de falar” / con ésta fala “fala con ésta”toi sintiendo esti cantar “esta canción” / toi sintiendo ésti cantar “a es-

ti toi sintiéndolu cantar”emporcó la ropa aquello “emporcó aquella ropa” / emporcó la ropa

aquéllo “aquello emporcó la ropa”quemaba la lleña eso qu’echastis “quemaba esa lleña qu’echastis” /

quemaba la lleña éso qu’echastis “eso qu’echastis quemaba lalleña”

73

Page 74: Normes llingua

2.4.3. La forma aquelli enxamás pue emplegase antepuesta al nome:

I’home aquel o l’home aquellipero: aquel home (non *aquelli home)

2.4.4. Pa los casos de contraición de la preposición en + demostrativu,ver 3.2.6.

2.5. LOS POSESIVOS

2.5.1. POSESIVOS POSPUESTOS, ATRIBUTIVOS O ENFUNCIÓN NOMINAL

Estos posesivos amuesen dos menes de formes: les del modelu A yles del modelu B.

2.5.1.1. Modelu A

Les formes del modelu A son les qu’apaecen nel siguiente cuadru:

masculín femenín neutru

sg. mio1ª pers.

pl. mios

sg. toun2ª pers.

posesor pl. tos

sg. so3ª pers.

pl. sos

sg. nuesu ~ nuestru nuesa ~ nuestra nueso ~ nuestro1ª pers.

pl. nuesos ~ nuestros nueses ~ nuestres —

sg. vuesu ~ vuestru vuesa ~ vuestra vueso ~ vuestrodellos2ª pers.

posesores pl. vuesos ~ vuestros vueses ~ vuestres —

sg. so3ª pers.

pl. sos

74

Page 75: Normes llingua

Exemplos:

el neñu (ye) mio, la neña (ye) to, los neños (son) sos, les neñes(son) nueses, el carbón (ye) nueso, la lleña (ye) so

2.5.1.2. Modelu B

Les formes del modelu B son estes:

masculín femenín neutru

sg. míu mía mío1ª pers.

pl. míos míes —

sg. tuyu tuya tuyoun2ª pers.

posesor pl. tuyos tuyes —

sg. suyu suya suyo3ª pers.

pl. suyos suyes —

sg. nuesu ~ nuestru nuesa ~ nuestra nueso ~ nuestro1ª pers.

pl. nuesos ~ nuestros nueses ~ nuestres —

sg. vuesu ~ vuestru vuesa ~ vuestra vueso ~ vuestrodellos2ª pers.

posesores pl. vuesos ~ vuestros vueses ~ vuestres —

sg. suyu suya suyo3ª pers.

pl. suyos suyes —

Exemplos:

el neñu (ye) míu, la neña (ye) tuya, los neños (son) suyos, les ne-ñes (son) nueses, el carbón (ye) vueso, la lleña (ye) suyo

75

Page 76: Normes llingua

2.5.2. POSESIVOS ANTEPUESTOS AL NOME

Los posesivos antepuestos al nome son los que s’amuesen nel si-guiente cuadru:

masculín femenín

sg. el mio la mio1ª pers.

pl. los mios les mios

sg. el to la toun2ª pers.

posesor pl. los tos les tos

sg. el so la so3ª pers.

pl. los sos les sos

sg. el nuesu ~ el nuestru la nuesa ~ la nuestra1ª pers.

pl. los nuesos ~ los nuestros les nueses ~ les nuestres

sg. el vuesu ~ el vuestru la vuesa ~ la vuestradellos2ª pers.

posesores pl. los vuesos ~ los vuestros les vueses ~ les vuestres

sg. el so la so3ª pers.

pl. los sos les sos

Los posesivos antepuestos empléguense con artículu. Exemplos:

el mio neñu, la to neña, los sos neños, les nueses neñes, el vue-su carbón, la so lleña

2.5.3. POSESIVU PRECEDÍU DE DETien les siguientes formes:

de miode tode sode nuestro ~ de nuesode vuestro ~ de vuesode so

Estos posesivos son invariables en xéneru y en númberu: emplé-guense siempre precedíos de la preposición de, y enxamás puen allu-gase antepuestos al nome. Exemplos:

76

Page 77: Normes llingua

el neñu (ye) de mio, la neña (ye) de to, los neños (son) de so, les ne-ñes (son) de nueso, el carbón (ye) de vueso, la lleña (ye) de so,la casa (ye) de nueso ~ de nuestro, les opiniones (son) de vue-so ~ de vuestro, etc.

2.5.4. Con significáu posesivu úsense tamién les espresiones d’él (o d’elli),d’ella, d’ellos y d’elles, que permiten dexar claro cuál ye’l posesor detercera persona. Exemplos:

ye’l neñu d’élye’l neñu d’ella

ye’l so neñu =ye’l neñu d’ellosye’l neñu d’elles

77

Page 78: Normes llingua

2.6. LOS INDEFINÍOS

2.6.1. Los indefiníos puen ser variables o invariables en xéneru y númberu;puen funcionar como axetivos o como pronomes. Estos son los inde-finíos principales del asturianu:

singular plural

masculín femenín neutru masculín femenín

otru otra otro otros otres

mesmu mesma mesmo mesmos mesmes

munchu muncha muncho munchos munches

pocu poca poco pocos poques

abondu abonda abondo abondos abondes

demasiáu demasiada demasiao demasiaos demasiaes

un, ún ~ unu una uno unos unes

dél della dello dellos delles

tou toa too toos toes

tal ~ talu tala talo talos tales

dal ~ dalu dala dalo dalos dales

dalgún ~ dalgunu dalguna dalguno dalgunos dalgunes

nengún ~ nengunu nenguna nenguno nengunos nengunes

daqué

dambos dambes

entrambos entrambes

bastante bastantes

cualquiera ~ cualesquiera

daquién daqué

dalguién dalgo

naide nada

cada

78

Page 79: Normes llingua

2.6.2. Un úsase como axetivu; ún o unu cuando ye pronome (ver 1.9.1.7.a).

2.6.3. Les formes dalgún y nengún equivalen a dalgunu y nengunu, peroestes últimes nun puen emplegase precediendo al sustantivu:

nun hai gatu dalgún o gatu dalgunupero: hai dalgún gatu, non *dalgunu gatu

nun vieno nengún o nengunupero: nengún furacu, non *nengunu gatu

2.6.4. Como se ve en cuadru anterior, l’indefiníu invariable daqué tien dosvalores:

a) Equival a dalgún, dalguna, dalguno, dalgunos, dalgunes o déldella dello dellos delles:

daqué pueblu, daqué ciudá, daqué carbón, daqué ropa, daquérapazos, daqué persones

b) Equival a dalgo:

¿ves daqué?, neso hai daqué que nun me gusta

2.6.5. Cualquiera o cualesquiera pierde la vocal final cuando precede a unsustantivu. Exemplu:

un llibru cualquiera ~ cualesquierapero: cualquier ~ cualesquier llibru

2.6.6. Col mesmu significáu que nada empléguense espresiones como: unres, gota, rispiu, plizcu, migayu, etc.

2.6.7. Tal y talu son equivalentes, pero talu nun pue emplegase ante’l no-me. Exemplu:

Un casu tal o un casu talu¡Nunca cosa tala vi!, pero ¡Nunca vi cosa tala!

2.6.8. Pa los casos de contraición de tou + artículu, en + un o ún ~ unu, ycada + ún ver 3.2.2 3.2.4 y 3.2.3, respeutivamente.

79

Page 80: Normes llingua

2.7. LOS NUMBERALES

2.7.1. NUMBERALES CARDINALES

2.7.1.1. Los numberales cardinales amuesen estes formes:

– un ~ unu (una), dos, tres, cuatro, cinco, seis ~ seyes, siete,ocho, nueve

– diez, once, doce ~ dolce, trece ~ trelce, catorce, quince, die-ciséis ~ selce, diecisiete, dieciocho, diecinueve

– venti, trenta, cuarenta, cincuenta, sesenta, setenta, ochenta,noventa

– cien ~ cientu, doscientos -es, trescientos -es, cuatrocientos-es, quinientos -es ~ cincocientos -es, seiscientos -es, se-tecientos -es, ochocientos -es, novecientos -es

– mil, millón

2.7.1.2. Les combinaciones de venti + unidá escríbense xuntes y ensin con-xunción:

ventiún, ventidós, ventitrés, venticuatro, venticinco, ventiséis,ventisiete, ventiocho, veintinueve

Pero les combinaciones d’otres decenes + unidá escríbense xebra-es y con conxunción:

trenta y un, trenta y dos, cuarenta y tres, cincuenta y cuatro, se-senta y cinco...

2.7.1.3. Les combinaciones de cientu o de mil y otru númberu menor es-críbense xebraes:

cientu un, cientu venti, mil doscientes, mil novecientos noven-ta y ocho...

2.7.1.4. Los múltiplos de mil escríbense xebraos:

dos mil, cinco mil, venti mil...

80

Page 81: Normes llingua

2.7.2. NUMBERALES ORDINALES

Los numberales ordinales amuesen estes formes:

– primeru, segundu, terceru, cuartu, quintu, sestu, sétimu ~ sép-timu, octavu, novenu ~ nonu

– décimu ~ decenu, decimoprimeru ~ oncenu, decimosegundu~ docenu, decimoterceru ~ trecenu, decimocuartu ~ catorce-nu, decimoquintu ~ quincenu, decimosestu, decimosétimu,decimoctavu, decimonovenu

– ventésimu ~ ventenu, trentésimu ~ trentenu, cuarentenu, cin-cuentenu, sesentenu, setentenu, ochentenu, noventenu

– centésimu ~ centenu, milésimu, millonésimu

2.8. LOS RELATIVOS

2.8.1. Los relativos n’asturianu son los que siguen darréu:

que; quien; como; cuando; onde; u ~ au; cuantu, cuanta, cuanto,cuantos, cuantes

Exemplos:

la casa que merqué ta lloñe d’equíquien lo sepa que lo digala manera como lo fixeron nun me prestól’añu cuando se casaron hubo una seca tremendael pueblu onde vivo ye pequeñuel pueblu u vivo ye pequeñutrabayaba cuanto podía

2.8.2. El relativu quien tien la mesma forma pal singular que pal plural.

2.8.3. Pa los casos d’apostrofación del relativu que, ver 3.1.7.

81

Page 82: Normes llingua

2.9. LOS INTERROGATIVOS Y ESCLAMATIVOS

2.9.1. Los interrogativos y esclamativos son los siguientes:

qué; quién; cómo; cuándo; ónde; ú ~ aú; cuál ~ cuálu, cuála, cuá-lo, cuálos, cuáles; y cuántu, cuánta, cuánto, cuántos, cuántes

2.9.2. A diferencia de los relativos, los interrogativos y esclamativos escrí-bense siempre con acentu (ver 1.9.1.7.b)). Exemplos:

¡qué fríu fai!¿quién fixo esto?nun sé quién lo fixo¿quién son éstos?¡cómo-y presta xugar!¿cuándo vas dir a Uviéu?nun sé cuándo voi dir¿ónde punxisti la maleta?nun sé ú la punxi¿los llibros de Xuan? nun sé cuálos son¡cuántes vegaes-y lo dixi y nun me fixo casu!

2.9.3. Cuál y cuálu son equivalentes, pero cuálu nun pue emplegase ante’lnome:

Mira esi camín de la drecha. —¿Cuálu? o —¿Cuál?—¿Cuál camín?, pero non *—¿Cuálu camín?

82

Page 83: Normes llingua

2.10. LOS PRONOMES PERSONALES

2.10.1. PRONOMES TÓNICOS

Presenten les formes que siguen darréu:

suxetu complementu preposicional

1ª persona yo mi ~ min, conmigo

2ª persona tu ti, contigo

m. él ~ ellisingular 3ª persona f. ella

n. ello

reflexivu se

cortesía usté ~ vusté

m. nosotros1ª persona nós

f. nosotres

m. vosotros2ª persona vós

f. vosotresplural

m. ellos3ª persona

f. elles

reflexivu se

cortesía ustedes ~ vustedes

83

Page 84: Normes llingua

2.10.2. PRONOMES ÁTONOS

Los pronomes personales átonos presenten les formes qu’apaecennesti cuadru:

complementu direutu complementu indireutu

1ª persona me

2ª persona tesingular

m. lu3ª persona f. la -y2

n. lo1

1ª persona nos ~ mos

2ª persona vosplural

m. los3ª persona -yos ~ -ys2

f. les1

84

1 Los pronomes lu la lo los les almiten la variante palatalizada llu lla llo llos lles especialmentesi siguen a un infinitivu: pescallu, quitalla, frayallo, tirallos, comelles.

2 Nel asturianu occidental, amás d’estes formes, empléguense tamién -l.l.y y -l.l.ys. Ex.: fálo-l.l.y “fá-lo-y”, dígo-l.l.ys “dígo-yos”.

Page 85: Normes llingua

2.11. EL VERBU

2.11.1. MODELOS DE CONXUGACIÓN REGULAR3

2.11.1.1. Verbu falar

INDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

falo falabafales falabesfala falaba

falamos falábamos ~ falábemos

faláis falabais ~ falabeisfalen falaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

falé falara ~ falarefalasti ~ falesti falaras ~ falaresfaló falara ~ falarefalemos faláramos ~ faláremosfalastis ~ falestis falarais ~ falareisfalaron falaran ~ falaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fale falara ~ falarefales ~ falas falaras ~ falaresfale falara ~ falarefalemos faláramos ~ faláremosfaléis falarais ~ falareisfalen ~ falan falaran ~ falaren

85

3 L’Academia nun quier imponer modelos obligaos: lo que fai ye proponer ente variantes co-nocíes y aconseyar el so emplegu. Aguarda l’Academia que l’usu dirá col tiempu escoyendoles más aceutaes. Más información sobre la conxugación verbal pue atopase nel Apéndiz Con-xugación de verbos asturianos, enxertos a lo cabero d’estes Normes.

Page 86: Normes llingua

POTENCIAL

Futuru Condicional

falaré falaríafalarás falaríesfalará falaríafalaremos falaríamos ~ falaríemosfalaréis falaríais ~ falaríeisfalarán falaríen

IMPERATIVU

falafalái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

falar falando faláu falada falaofalaos falaes

2.11.1.2. Verbu llamber

INDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

llambo llambíallambes llambíesllambe llambíallambemos llambíamos ~ llambíemosllambéis llambíais ~ llambíeisllamben llambíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

llambí llambiera ~ llambierellambisti ~ llambiesti llambieras ~ llambieresllambió llambiera ~ llambierellambimos ~ llambiemos llambiéramos ~ llambiéremosllambistis ~ llambiestis llambierais ~ llambiereisllambieron llambieran ~ llambieren

86

Page 87: Normes llingua

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

llamba llambiera ~ llambierellambas llambieras ~ llambieresllamba llambiera ~ llambierellambamos llambiéramos ~ llambiéremosllambáis llambierais ~ llambiereisllamban llambieran ~ llambieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

llamberé llamberíallamberás llamberíesllamberá llamberíallamberemos llamberíamos ~ llamberíemosllamberéis llamberíais ~ llamberíeisllamberán llamberíen

IMPERATIVU

llambillambéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

llamber llambiendo llambíu llambida llambíollambíos llambíes

2.11.1.3. Verbu apurrir

INDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

apurro apurríaapurres apurríesapurre apurríaapurrimos apurríamos ~ apurríemosapurrís apurríais ~ apurríeisapurren apurríen

87

Page 88: Normes llingua

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

apurrí apurriera ~ apurriereapurristi ~ apurriesti apurrieras ~ apurrieresapurrió apurriera ~ apurriereapurrimos ~ apurriemos apurriéramos ~ apurriéremosapurristis ~ apurriestis apurrierais ~ apurriereisapurrieron apurrieran ~ apurrieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

apurra apurriera ~ apurriereapurras apurrieras ~ apurrieresapurra apurriera ~ apurriereapurramos apurriéramos ~ apurriéremosapurráis apurrierais ~ apurriereisapurran apurrieran ~ apurrieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

apurriré apurriríaapurrirás apurriríesapurrirá apurriríaapurriremos apurriríamos ~ apurriríemosapurriréis apurriríais ~ apurriríeisapurrirán apurriríen

IMPERATIVU

apurriapurríi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

apurrir apurriendo apurríu apurrida apurríoapurríos apurríes

88

Page 89: Normes llingua

2.11.2. FORMES SIMPLES Y COMPUESTES

2.11.2.1. Veráse que nos modelos de conxugación nun s’inxeren “formescompuestes”. Ello ye asina porque la llingua asturiana coles sosúniques formes (“simples”) pue asoleyar tolos conteníos pa losqu’otres llingües precisen d’espresiones compuestes. Ello nunquier dicir que dacuando nun apaezan dalgunes “formes com-puestes’’ del tipu haber + participiu. L’asitiamientu de l’Academiaye aconseyar el so emplegu mínimu y ésti reserváu namái a aque-llos casos perafitaos na fala.

2.11.2.2. Nun sen contrariu, l’Academia reconoz la llexitimidá d’emplegu deformes compuestes de tener + participlu. Ex.:

Téngote dicho eso munches vegaesTeníeis venío vemeTuvisti fecho coses d’esesTendré díchotelo hai un añuComo nun tenga dío una selmana nun tengo dío nunca

Nestes construcciones, el participiu permanez invariable y cueyela terminación propia del neutru -o. Nun habrán entemecese estesconstrucciones con otres tamién llexítimes pero que presenten es-tructura dixebrada, y nes que’l participiu sí concuerda:

(les botes) téngoles guardaes(eses) son coses que te les tengo diches(les camises) teníenles colgaes na parea

2.11.2.3. Nun ha entendese, de toes maneres, que nun seyan xustificaesotres munches perífrasis que, por cierto, usa de contino la llingua;asina, les de haber + infinitivu, ser a, ser pa, dir a, echar a, etc.

2.12. L’ALVERBIU

2.12.1. TERMINACIONES -U, -O

2.12.1.1. La -o ye terminación propia de los alverbios:

89

Page 90: Normes llingua

abaxo, amodo, embaxo, debaxo, anguaño, antaño, ceo, como, có-mo, cuando, cuándo, dacuando, despacio, dientro, mentanto,tampoco, etc.

2.12.1.2. Nel casu de los alverbios que se formen dende un axetivu, esa ter-minación -o val-yos pa estremase del correspondiente axetivu enmasculín. Ex.:

Miguel faló seriu (axetivu), pero:Miguel faló serio (alverbiu = ‘seriamente’)el neñu vieno rápidu (axetivu), pero:el neñu vieno rápido (alverbiu = ‘rápidamente’)Miguel ye finu falando (axetivu), pero:conviénte falar fino (alverbiu = ‘finamente’)Andrés ye claru escribiendo (axetivu), pero:Andrés escribe claro (alverbiu = ‘claramente’)faló nel idioma asturianu (axetivu), pero:faló asturiano (alverbiu = ‘asturianamente’)tien munchu dineru (axetivu), pero:ta gordu porque come muncho (alverbiu)tien pocu trabayu (axetivu), pero:trabaya poco (alverbiu)

2.12.1.3. Terminen en -u los siguientes alverbios propios:

dafechu, darréu, davezu, llueu y de xuru

2.12.2. ALVERBIOS DE LLUGAR

Son alverbios de llugar los que siguen darréu:

abaxo, acá, acó, acullá, alantre, allá, allalantre, allalantrón, alla-rribón, alredor, arriba, atrás, auquiera, ayuri ~ ayures ~ ayundes,cerca, dayuri ~ dayures, debaxo, delantre, detrás, dientro, ehí,ellí, embaxo, ende, enfrente, enriba, equí, fuera, lloñe, nenyuri ~nenyures ~ niundes, onde, ondequiera, u, etc.

2.12.3. ALVERBIOS DE TIEMPU

Los principales alverbios de tiempu tienen estes formes:

abenayá, agora, aína, anguaño, antaño, antes, ayeri, ceo, cuan-do, cuantagüéi, cuantayá ~ acuantayá, dacuando, dacuanto, da-

90

Page 91: Normes llingua

poco, daquella, depués ~ dempués, enagora, enaína, enantes,endagora, entá, entóncenes, entós, enxamás, güei, llueu, ma-ñana, mentanto, nunca, sero, siempre, tarde, tovía, yá, etc.

2.12.4. ALVERBIOS DE MOU

Los alverbios de mou presenten les formes que siguen darréu:

adulces, albentestate, amodo, ansí, apriesa, arré ~ adré, arré-mente, asina, bien, como, darréu, davezu, igual, mal, mesma-mente, meyor, peor, rápido, sele, selemente, talamente, etc.

2.12.5. ALVERBIOS DE CANTIDÁ

Los principales alverbios de cantidá son estos:

abondo, bastante, bien, bramente, cuanto, cuasi ~ cuasimente,dafechu, daqué, dello, demasiao, enforma, malpenes, más, me-nos, mui, muncho, nada, namái, namás, poco, tan, tanto, etc.

2.12.6. ALVERBIOS D’AFIRMACIÓN

Los principales alverbios d’afirmación son:

sí, claro, tamién, daveres, etc.

2.12.7. ALVERBIOS DE NEGACIÓN

Alverbios de negación son:

non, nun, siquiera, tampoco, etc.

2.12.8. ALVERBIOS DE DUBIA

Los alverbios de dubia más usaos son estos:

quiciabes ~ quiciás, igual, seique, etc.

2.12.9. ALVERBIOS DE XUNTURA

Los alverbios de xuntura úsense ente pauses pa enllazar dos ora-ciones independientes, y son, ente otros:

amás, asina, entós, tamién, tampoco, poro (‘por esti motivu, poreso’), sicasí, etc.

91

Page 92: Normes llingua

2.12.10. OBSERVACIONES

2.12.10.1. L’alverbiu yá acentúase, acordies colo que se diz en 1.9.1.7.a).

2.12.10.2. L’alverbiu ú pue emplegase:

a) Con verbu (pue dir precedíu de preposición):

¿Ú ta Xuan?¿Aú ta Xuan?¿Pa ú foi Xuan?¿Per ú foi Xuan?

b) Ensin verbu (pue dir precedíu de preposición):

¿Ú Xuan?¿Aú Xuan?

c) Axuntáu a los pronomes átonos lu, la, lo, los, les, formandoúlu, úla, úlo, úlos, úles (nun pue dir precedíu de preposición):

¿Úlu? (Xuan)¿Úla? (María)¿Úlo? (eso; la xente)¿Úlos? (Xuan y Pedro)¿Úles? (María y Tuxa)

2.12.10.3. Los alverbios faen el superlativu como los axetivos (ver 2.3.7.3),emplegando namái la forma del neutra.

2.12.10.4. Pa los casos de contraiciones o xuntures de preposición y alver-biu, ver 3.2.8.

2.12.11. EMPLEGU DE NON Y NUNLa negación esprésase per aciu de los alverbios nun y non. El soemplegu faise acordies con estes normes:

– Nun emplégase cuando acompaña al verbu o pronome átonuque d’él dependa.

– Non úsase nel restu los casos: a) acompañando a elementosnon verbales; b) enantes d’una pausa.

92

Page 93: Normes llingua

¿Taba Xuan? Non. Nun tabaSon coses non de muncha priesaNun me da más dicite que nonEso son cases, non cocheresNun fadies, que sabes que nun ye asinaNun te paeza mal si nun hai xente en casaNun hai que-y lo dicir, non; hai que-y lo espetarEso ye non favoratible y nun ye aconseyable

2.12.12. ALVERBIALIZACIÓN D’AXETIVOS

Los axetivos puen convertise n’alverbios d’estes dos maneres:

a) Anulando les sos variaciones de xéneru y de númberu cola ter-minación del neutru (ver 2.3.5):

Préstame poco esa películaConvién filar finoMiróme torcíoTrabaya mui curioso¿Fíxolo igual o d’otramiente?Falái seleFalái prudente

b) Amestando -mente:

Miróme torcidamenteTrabaya mui curiosamenteFalái selementeFalái prudentemente

2.12.13. LOCUCIONES ALVERBIALES

Esisten tamién les llamaes locuciones alverbiales:

2.12.13.1. Locuciones alverbiales de llugar:

a la vera, al llau, al par, de cote, escontra de, xunto a, etc.

2.12.13.2. Locuciones alverbiales de tiempu:

de contino, de cutiu, de secute, de xemes en cuando, nel in-tre, etc.

93

Page 94: Normes llingua

2.12.13.3. Locuciones alverbiales de mou:

a carrenderes, a cencielles, a escondidielles, a estaya, a gol-faraes, a gustu, a la perllonga, a les clares, a les dreches, ales forcadielles, a palpu, a querer, a rollones, a tou meter, alaltu la lleva, al bellume, al debalu, al dreches, al treslluz, d’es-ta miente, d’otra miente, de baldre, de mancomún, de papu,de raspión, de reflundiu, de regüeyu, de sópitu, de sutaque,de sutrucu, d’esmenu, en (a) comuña, en pendolín , en ringla,en tientes, en tropiella, mal a gustu, n’andecha, sobre ma-nera, sobre too, etc.

2.12.13.4. Locuciones alverbiales de cantidá:

a embute, a esgaya, a estazón, a fargataes, a farta farta, a far-tar, a magüeyu, a mamplén, etc.

2.12.13.5. Locuciones alverbiales d’afirmación:

de xuru, por cierto, etc.

2.12.13.6. Locuciones alverbiales de dubia:

si acaso, a lo meyor, etc.

2.13. LES PREPOSICIONES

2.13.1. Les preposiciones n’asturianu son les que siguen darréu:

a, ante, baxo, cabo ~ co, con, contra, de, dende, en, ente, fasta~ hasta, hacia ~ haza, pa, per, por, según, sin ~ ensin, so, so-bre ~ sobro, tres

2.13.2. Les preposiciones a, en, pa y haza ~ hacia indiquen, ente otrosmunchos significaos, direición au se va. Ex.:

Tien de dir a casa (en casa, pa casa, hacia casa)

2.13.3. En y pa puen espresar llugar au se ta. Ex.:

Taben en Cuideiru (taben pa Cuideiru)

94

Page 95: Normes llingua

2.13.4. Sobre la supresión de la preposición de, ver 3.8.

2.13.5. Pa los casos d’apostrofación y contraición de preposiciones, ver3.1.4, 3.1.5, 3.1.6, 3.2.1, 3.2.4, 3.2.5, 3.2.6, 3.2.7 y 3.2.8.

2.13.6. EMPLEGU DE PER Y POR

2.13.6.1. Emplégase la preposición per pa referise a:

a) Llugar per onde se va y sitiu onde se ta:

Van per casaBaxa pel camínLes rapacines anden pel parqueLos papeles tán pelos caxonesTien la zuna de dir pelo moyaoLa xente ta peles casesTa pela cama tol día

Esti mesmu usu atópase tamién n’espresiones intensives co-mo:

Tuvo machacando per él tola tardeTuvo reñendo per élEchó per él hasta fartucase

b) Tiempu pel que pasa daqué, época:

Vémonos pela mañana y aconceyámonos pela tardePela selmana trabayen cinco díesHai clases pel iviernu, pela primavera y pela serondaPer febreru, pel Antroxu, tovía fai bastante fríu

Asina, úsase pa espresar tiempu de llabores o de coyeta de fru-tos:

Allá pela pación axúntense toos en puebluPela herba empecé a amalecerLa fiesta ye peles ablanes

Tamién, pa dicir tiempu de fiestes:

per Santolaya, per San Antón, per San Xuan

95

Page 96: Normes llingua

c) Instrumentu o mediu:

Unvióme una carta per corréu certificáuTelevisión per cableLlamélos per teléfonu

2.13.6.2. Emplégase la preposición por nel restu los casos:

a) Complementu axente:

Esti llibru ta fechu por Xuan

b) Causa:

Posóse pola to culpaPasó fame por nun facer la cena

c) Preciu:

Mercólu por mil pesetes

d) ‘En llugar de’, ‘como’:

Mercólu por bonuÚn por otru

e) Finalidá:

dir por él (‘a buscalu’)

f) Tamién, n’espresiones como:

pola mor de, da-y por (‘ocurríse-y’), entrugar por, quexase por,naguar por, rispir por, allampiar por, carpir por, por favor,por cuenta de, etc.

2.13.6.3. L’estremáu significáu de les preposiciones per y por permite dixe-brar oraciones como éstes:

Esti camín ta fechu pel pueblu (= ‘a lo llargo’l pueblu’)Esti camín ta fechu pol pueblu (= ‘foi’l pueblu’l que lu fixo’)Trabayar por Asturies (‘a favor de’)Trabayar per Asturies (‘a lo llargo de’)¿Por qué los faes asina?¿Per qué camín andes?

96

Page 97: Normes llingua

2.13.7. LOCUCIONES PREPOSICIONALES

Son locuciones preposicionales espresiones como éstes:

a causa de, a favor de, a fuerza de, a la vera de, a lo llargo de,al llau de, al par de, al rabu de, al rebuscu de, al respeutive de,al traviés de, a nun ser, a pesar de, acordies con, arriendes de,conforme a, d’acuerdu con, en busca de, en ca de, en cata de,en cuenta de, en cuentes de, en direición a, en llugar de, en me-tá de, en reduñes de, en rellación con, frente a, gracies a, nelmediu de, no referente a, per mediu de, per ente medies de, noque cinca a, no que se refier a, pese a, por mor de, pola mor de,por cuenta de, respeuto a, tocante a, xunto a, etc.

Considérense tamién preposiciones impropies:

acabante ~ acabantes: el pan ta acabante salir del fornu, ye panacabante salir del fornu, acabantes llegar púnxose a falar

menos: sabíenlo tolos vecinos menos Xuliometá: llantóseme metá’l camín y nun dexó pasar a naidemetanes ~ metanos: llantóse metanes el camínsacante ~ sacantes: sabíenlo tolos vecinos sacante Xulio

2.13.8. XUNTURES DE PREPOSICIONES

N’asturianu son frecuentes les combinaciones de dos preposiciones:

pa en: eso déxalo pa en llegando: merca lleche pa en casaensin: cuantayá que tamos ensin aguaan (a + en): voi an ca Xuanpente (per + ente): metióse pente’l maízpante (pa + ente): eses casadielles son pante los trestres de: el balón cayó tres de la muria

2.14. LES CONXUNCIONES

2.14.1. Les conxunciones n’asturianu son les siguientes:

– Copulatives: y ~ ya, nin, que

– Dixuntives: o, yá, bien, que...

97

Page 98: Normes llingua

– Otres: anque, entós, magar que, mas, masque, namái, namásque, pero, por más que, porque, pues, puesto que, que, se-gún, si, sinón, yá que, darréu que, etc.

2.14.2. Pa los casos d’apostrofación de la conxunción que, ver 3.1.7.

2.15. LES INTERXEICIONES

2.15.1. INTERXEICIONES APELLATIVES

2.15.1.1. Les principales interxeiciones apellatives, usaes pa dirixise a per-sones, son les siguientes:

á, acuéi, adiós, eh ~ ei, ho ~ hom, hola, ne, nin / nina, oi

2.15.1.2. La interxeición á emplégase siempre delantre d’un nome o un pro-nome tónicu:

á Lluis, nun comas tanto; á María, ¿qué quies?; ¡á tu!; á fiyinos, fa-céi eso

2.15.1.3. La interxeición acuéi emplégase como entruga pa pidir asenti-mientu:

los d’esti pueblu somos los meyores, ¿acuéi?

2.15.1.4. La interxeición ne úsase siempre pa dirixise a muyeres; ho ~ homval pa dirixise a homes o a muyeres:

María, ne, nun t’enfades; ¡á ne! ¿visti les llaves per ende?Antón, faime casu, ho; ¡á Llucía! ¿qué quies, ho?

2.15.2. INTERXEICIONES ESPRESIVES

Les principales interxeiciones espresives, emplegaes p’asoleyar sen-timientos o estaos del ánimu, son les que siguen darréu:

ah, ai, alón, ba ~ bah, carái, coime ~ coimes, diantre, hala ~ ha-le, ixuxú, madiós, malaya, meca, mialma, miániques, oh, oxalá ~axallá, uh, ui, vaya

98

Page 99: Normes llingua

2.16. LOS AFIXOS

2.16.1. PREFIXOS

2.16.1.1. Los principales prefixos n’asturianu son:

des-: tien valor negativu. Atopámoslu en nomes qu’indiquen lo con-trario de lo espresao pol primitivu correspondiente. Asina:

abotonar, desabotonaramontonar, desamontonarmecer, desameceramarrar, desamarraraniciar, desaniciarapegar, desapegarempapizar, desempapizarencañar, desencañarenfilar, desenfilarenrestrar, desenrestrarfacer, desfaceretc.

es-: nun tien valor negativu nin los verbos nos qu’apaez s’oponena un primitivu. Con él indícase allonxamientu, separación, esfai-mientu de daqué en partes:

escalabrar esmarallarescalcañar esmesarescaleyar espanoyarescamar espayarescañar espedazarescarabicar espelurciarescorteyar esployaresfaraguyar espulgaresgaritar etc.esgayar

a-: val pa formar verbos dende sustantivos, axetivos o alverbios:

aconceyar, afumar, afuracar, allocar, alloñar, aneciar, apandar,aveyecer, etc.

99

Page 100: Normes llingua

en- o em-: val tamién pa formar verbos, con un valor asemeyáual de a-:embalagar, empecatar, emporcar, encuriosar, endelgazar, enfor-

nar, enlloquecer, etc.

re-: indica repetición o refuerzu:

refacer, relleer, rellambiu, referver, etc.

per-: nos axetivos y alverbios, val pa formar el superlativu (ver2.3.7.3.a): nos verbos, indica acabación d’una aición:

peracabar = ‘acabar del too, dafechu’percomer = ‘acabar de comer, comer dafechu’

tres-: tien el significáu de ‘detrás’, ‘al otru llau’:

treslladar, trespasar, trescalar, etc.

(Ver tamién 1.8.12.4.b).

so-: tien el significáu de ‘embaxo’, ‘dempués de’:

socenar, socavar, sopalanquiar, socortar, someter, sollingual, so-rrayar, etc.

2.16.1.2. Arriendes d’éstos, I’asturianu tamién fai usu de toa una riestra deprefixos cultos, emprestaos del llatín y del griegu. Exemplos:

aeronave, antinatural, endodérmicu, ex-conseyeru, hidroavión,hipertensu, neolliberal, preinscripción, semicircular, super-home, etc.

2.16.1.3. Nel casu de los prefixos in- o im-, inter-, infra-, intra-, ver 1.5.3 y1.5.4.

2.16.1.4. Nel casu del prefixu sub-, ver 1.8.6.3.

2.16.1.5. El prefixu co- caltiénse siempre:

cooficial, cooperar, coordinación, collaborar, etc.

100

Page 101: Normes llingua

2.16.2. SUFIXOS

2.16.2.1. Los principales sufixos nominales son (ensin indicar toles varia-ciones de xéneru y de númberu):

-acu: diminutivu, despeutivu:

rapazacu, tontacu, mozaca, ruinaca, escritorzacu, etc.

-anu o -án: espresa cualidá; val pa formar xentilicios (-án tien ta-mién valor despeutivu):

roceanu, asturianu, praviana, folgán, manguán, trapichán, ayera-na, coyán...

-áu o -ada: indica conxuntu, capacidá, época...:

tanganáu o tanganada, cuyaráu o cuyarada, orbayada, nevada,carlistada

-al o -ar: val pa formar nomes d’árboles, pa referise a conxuntoso pa formar nomes coleutivos:

castañal, mazanal, pescal, patacal, arbeyal, llamargal, bardial, etc.

-anza o -ancia: val pa formar nomes astrautos:

comparanza o comparancia, figuranza, alcordanza, etc.

-ame: tien significáu coleutivu:

dentame, lluriame, velame

-atu: despeutivu:

floriatu, sorbiatu, llinguatu, llamatu, etc.

-ayu: despeutivu:

babayu, simplayu, mazcaya, pataya, etc.

-axe o -ax: col significáu de condición, aición, productu, etc.:

potaxe o potax, voltaxe o voltax, mareaxe, etc.

-axu: despeutivu:

espantaxu, colgaxu, beberaxu, etc.

-azu: aumentativu; golpe dau con daqué:

homazu, muyeraza, testarazu, cibiellazu

101

Page 102: Normes llingua

-deru, -dera: espresa aición repetida; sitiu onde se fai daqué; apa-ratu col que se fai daqué; posibilidá de facese:

comedera, faladera, pruyidera, esbilladeru, llavaderu, ruxideru, fa-cederu

-dizu o -izu: indica cualidá o enclín a daqué; tamién, golor a:

gastizu, aforradizu, atopadiza, afayadiza, tabaquizu, ratizu, etc.

-dor: significa profesión, dedicación, aparatu:

trabayador, llabrador, catadora, recudidor, etc.

-doriu u -oriu: apaez en nomes de ferramientes o instrumentos; ta-mién, llugar onde se fai un llabor:

fesoria, sechoriu, tisories, llavadoriu, corredoria...

-dura o -ura: val pa formar nomes astrautos; tamién, aiciones:

grandura, mancadura, llocura, raspiadura, moyadura...

-encia: nomes astrautos:

nacencia, parecencia, conocencia, etc.

-ería: cualidá; aición; llugar onde se fai daqué:

fatería, llambionería, llibrería, ferrería

-eru: espresa oficiu, afición:

sidreru, mineru, ferreru, etc.

-és: xentiliciu o ‘propiu d’un llugar’:

cangués, xixonés, montés

-etu: diminutivu o despeutivu:

señoretu, paisaneta, soguetu, rapacetu, etc.

-éu o -eda: indica ‘conxuntu, sitiu onde abonda daqué’:

carbayéu o carbayeda, fayéu, fresnéu o fresneda, etc.

-ible o -tible: espresa cualidá o capacidá pa daqué:

vengatible, favoratible, pensatible, caritatible...

-iegu: afición por daqué; val tamién pa formar xentilicios:

cariegu, baratiega, rapaciegu, payariega, gozoniegu...

102

Page 103: Normes llingua

-ientu: espresa cualidá:

famientu, dormilienta, friolientu, etc.

-ín: diminutivu:

neñín, pueblín, xatina...

-íu o -ida: espresa aición:

xiblíu o xiblida, glayíu o glayida, quexíu o quexida, miaguíu o mia-guida

-mente: val pa formar alverbios:

bonalmente, inxustamente, xuntamente

-mientu o -mentu: val pa formar nomes astrautos:

afitamientu, allugamientu, movimientu, etc.

-ón: aumentativu; cualidá; aición:

rapazón, pueblón, folanchón, berrón, llambiona, puxón, xiringón,esfoyón, etc.

-or: nomes astrautos:

llargor, fedor, resquemor

-osu: espresa cualidá:

prestosu, gasayosa, cobiciosu, etc.

-ucu: diminutivu o despeutivu:

perrucu, homucu, ruinuca, ventanucu, etc.

-udu: indica posesión d’unes cualidaes o carauterístiques:

barbudu, ñariguda, picudu

-uxu: despeutivu:

amarguxu, blanduxu

-uyu: despeutivu:

peruyu, ceruyu

2.16.2.2. Los principales sufixos verbales son los que siguen darréu:

-ayar: conteníu despeutivu:

escribayar, tontayar

103

Page 104: Normes llingua

-iar: frecuentativu o iterativu:

blanquiar, carpinteriar, turistiar, etc.

-icar o -iquiar: frecuentativu diminutivu:

coxicar, añicar, comicar o comiquiar, etc.

-ecer: val pa formar verbos dende nomes o axetivos:

maurecer, aguapecer, enralecer, etc.

-exar: iterativu:

patalexar, espernexar, escorrexar, etc.

-iscar o -isquiar: frecuentativu diminutivu:

lloviscar o llovisquiar, namoriscar o namorisquiar

-ucar o -uquiar: frecuentativu diminutivu, con ciertu matiz des-peutivu:

trabayucar o trabayuquiar, falucar, cenucar, etc.

-uñar: espresa intensidá:

apalpuñar, ceguñar, apetiguñar, etc.

2.16.2.3. Arriendes d’éstos, l’asturianu tamién fai usu de toa una riestra desufixos cultos, emprestaos del llatín y del griegu. Exemplos:

boticariu, santificar, asturianismu, lletricista, xeneralizar, rusófi-lu, etc.

2.16.2.4. N’asturianu ye frecuente la combinación de dos o más sufixos:

cor-iqu-ín, sorbi-at-ín, gast-iz-ón, porc-on-zon-azu, etc.

2.16.2.5. Los sustantivos y axetivos coles terminaciones -áu -ada -ao, -íu-ida -ío y -éu -eda tomen una d nos sos derivaos. Exemplos:

abogáu, abogadíncansáu, cansaducupartío, partidinofayéu, fayedónesgayao, esgayadonogaldíu, galdidínaxuntada, axuntadina

104

Page 105: Normes llingua

3. SINTAXIS

3.1. APOSTROFACIÓNCuando dos soníos s’axunten nuna frase, desapaeciendo ún d’ellos,pue señalase na escritura col apóstrofu (‘) o cola contraición de dospallabres (pa esta última, ver 3.2). N’asturianu apostrófense namái es-tas pallabres:

los artículos el, lalos pronomes me, te, seles preposiciones de, en, pala conxunción o relativu que

3.1.1. APOSTROFACIÓN DEL ARTÍCULU EL

3.1.1.1. Apostrófase l’ cuando va siguíu de pallabra qu’entama per vocal oh muda:

I’amu, I’exe, l’imán, I’horru, I’orbayu, I’untu

3.1.1.2. Apostrófase ‘I cuando va precedíu de pallabra qu’acaba en vocal,y siguíu por pallabra qu’entama per consonante:

rompió’l xarru, lleva’l xatu, fiende’l tochu, ye’l cura

3.1.1.3. Cuando el va precedíu de pallabra qu’acaba per vocal, y al mesmutiempu siguíu de pallabra qu’entama tamién per vocal, apostrófasesegún s’afita en 3.1.1.1:

rompió l’exe, lleva l’armariu, tumbóse l’home, ye l’amu

3.1.1.4. Si el va precedíu de la conxunción y o del pronome -y, nun s’apos-trofa, a nun ser que siga vocal o h muda:

ésti y el so hermanu

105

Page 106: Normes llingua

aquellos y el fíu Xuanapurrió-y el quesu dio-y el xenru lo que pidió

Pero:

díxolo y l’amu nun entendiódices eses coses y l’home nun quierdio-y l’hermanu la razónescribió-y l’asuntu ensin mentira

3.1.2. APOSTROFACIÓN DEL ARTÍCULU LAApostrófase I’ namái si-y sigue pallabra qu’entame per a o ha:

l’asturiana, l’hacha, I’amestadura

3.1.3. APOSTROFACIÓN DE LOS PRONOMES ME, TE Y SEApostrófense m’, t’, y s’ —respeutivamente— cuando-yos sigue pa-llabra qu’entama per vocal o h muda:

hai que s’afitarnun se m’escaeznun t’enfotes

3.1.4. APOSTROFACIÓN DE LA PREPOSICIÓN DE

3.1.4.1. Apostrófase d’ cuando-y sigue pallabra que comience per vocal oh muda:

d’aquél, d’ésti, d’iviernu, d’home, d’Uviéu

3.1.4.2. Nun se fai apostrofación en pallabres como éstes:

dellos, delles (indefiníos), daqué, daquién, dafechu, darréu, dayuri,dacuando, dalguién...

Exemplos:

dame delles uves, pero: dame les uves d’ellestoma dellos (figos), pero: toma los d’ellos (de Xuan y Pedru)

3.1.4.3. Sobre la supresión de la preposición de, ver 3.8.

106

Page 107: Normes llingua

3.1.5. APOSTROFACIÓN DE LA PREPOSICIÓN ENApostrófase n’ si-y sigue pallabra qu’entame per vocal o per h muda:

ta n’Uviéu, n’Avilés, n’abril, n’agostu

3.1.6. APOSTROFACIÓN DE LA PREPOSICIÓN PAApostrófase p’ cuando-y sigue pallabra qu’entame per a o per ha.Exemplos:

empobina p’Asturiesye p’aguapecer el puebluson bien ruinos p’haber tantos

3.1.7. APOSTROFACIÓN DE LA CONXUNCIÓN Y RELATIVU QUE

3.1.7.1. Apostrófase qu’ cuando-y sigue pallabra qu’entame per vocal o hmuda:

tien qu’entamarye más baxu qu’éstila rapaza qu’entrugó aquelloval más tener casa qu’horrueso ye lo qu’hai

3.1.7.2. Enxamás s’apostrofa l’interrogativu y esclamativu qué:

dime qué entamo¿qué home fai eso?

3.1.7.3. Cuando que va siguíu del artículu el y tres d’ésti apaez una pallabraqu’entama per consonante, faise l’apostrofación que’l:quier que’l neñu falemandó que’l trabayu nun parara

Pero:

quier que l’amu cuerramandó que l’home baxara

3.1.7.4. Cuando que va siguíu del pronome él, fai l’apostrofación qu’él:sabe enforma más qu’él

107

Page 108: Normes llingua

3.2. CONTRAICIONESEn delles ocasiones, cuando s’atopen dientro la oración dos pallabres ydesapaez dalgún soníu, nun ye preciso usar l’apóstrofu, sinón que s’es-criben xuntes dambes pallabres. El conxuntu resultante llámase con-traición. Les contraiciones n’asturianu son les siguientes:

3.2.1. CONTRAICIONES DE PREPOSICIÓN + ARTÍCULU

3.2.1.1. Les contraiciones que surden d’amestase una preposición y un ar-tículu son les que siguen darréu:

el la lo los les

a al — — — —

de del — — — —

pa pal — — — —

so sol — — — —

con col cola colo colos coles

en nel na no nos nes

per pel pela pelo pelos peles

por pol pola polo polos poles

3.2.1.2. Observaciones:

a) Les casielles vacies del cuadru signifiquen que nun se fai con-traición de preposición y artículu, escribiéndose dixebraos: a la,a lo, a los, a les; de la, de lo, de los, de les; pa la, pa lo, palos, pa les; so la, so lo, so los, so les.

b) Nel asturianu occidental, les contraiciones nel y col presententamién les formes no y cono, respeutivamente.

c) Nun confundir les contraiciones de con + artículu, coles xunturesde la preposición co + artículu: co’l (co l’), co la (co l’), co lo, colos, co les. Exemplos:

la vaca ta col xatu ‘en compaña del xatu’”, pero: la vaca ta co’lxatu ‘cabo’l xatu, al llau del xatu’

108

Page 109: Normes llingua

3.2.2. CONTRAICIONES DEL INDEFINÍU TOU + ARTÍCULU

Cuando l’indefiníu tou s’axunta a un artículu, forma les siguientes con-traiciones:

tou + el: toltoa + la: tolatoo + lo: tolotoos + los: tolostoes + les: toles

3.2.3. CONTRAICIONES DE LOS INDEFINÍOS CADA + ÚNSon les siguientes:

cada + ún: caúncada + unu: caúnucada + una: caúnacada + uno: caúno

3.2.4. CONTRAICIONES DE LA PREPOSICIÓN EN + INDEFINÍU ÚNSon estes:

en + un: nunen + ún: núnen + unu: nunuen + una: nunaen + uno: nunoen + unos: nunosen + unes: nunes

Exemplos:

metí les llaves nun caxón; metíles nún o metíles nunu; atopélu nunacai d’Uviéu; fallasti nuno y n’otro; nunos díes tamos en casa; tanunes condiciones abegoses.

3.2.5. CONTRAICIONES DE LA PREPOSICIÓN EN + PRONOME ÉLSon les que siguen darréu:

en + él: nélen + elli: nellien + ella: nellaen + ello: nelloen + ellos: nellosen + elles: nelles

109

Page 110: Normes llingua

3.2.6. CONTRAICIONES DE LA PREPOSICIÓN EN + DEMOSTRATIVU

La preposición en, cuando s’amiesta a un demostrativu, da llugar a es-tes contraiciones:

en + esti: nestien + esta: nestaen + esto: nestoen + estos: nestosen + estes: nestesen + esi: nesien + esa: nesaen + eso: nesoen + esos: nesosen + eses: nesesen + aquel: naquelen + aquelli: naquellien + aquella: naquellaen + aquello: naquelloen + aquellos: naquellosen + aquelles: naquelles

Si se contrái la preposición en col demostrativu acentuáu (acordies co-lo que se diz en 1.9.1.7.c)), fórmense les contraiciones nésti, nési, na-quél, nésos, néses, naquéllos, etc.

3.2.7. CONTRAICIONES DE PREPOSICIÓN + PREPOSICIÓN

De l’amestadura de dos preposiciones surden estes contraiciones:

per + ente: pentepa + ente: pantea + en: an

Ver tamién 2.13.8.

3.2.8. CONTRAICIONES DE PREPOSICIÓN PER + ALVERBIU

Delles vegaes, al atopase dientro la oración la preposición per y un al-verbiu, pue producise una perda de soníos, resultando d’ello dalgunescontraiciones, pero teniendo en cuenta que la espresión plena ye nes-tos casos tamién válida:

per + equí: pequí (tamién: per equí)per + ehí: perhí, pehí (tamién: per ehí)

110

Page 111: Normes llingua

per + ende: pende (tamién: per ende)per + ellí: pellí (tamién: per ellí)per + allá: pellá (tamién: per allá)per + arriba: perriba (tamién: per arriba)per + enriba: penriba (tamién: per enriba)per + abaxo: perbaxo (tamién: per abaxo)per + embaxo: pembaxo (tamién: per embaxo)

3.2.9. OBSERVACIONES SOBRE LES CONTRAICIONES

3.2.9.1. Les pallabres que resulten d’una contraición enxamás lleven após-trofu, anque se trate de los casos previstos en 3.1.1 y 3.1.2:

l’amiga, pero: cola amiga, pola amigal’horru, pero: nel horru, pel horru, del horru, sol horrul’armentíu, pero: tol armentíul’antoxana, pero: tola antoxana

3.2.9.2. Si un artículu ye parte d’un topónimu, enxamás s’escribirá contrai-ción con otres pallabres precedentes. Exemplos:

L’Entregu: en L’Entregu, a L’Entregu, de L’Entregu, per L’Entregu,por L’Entregu, pa L’Entregu, tou L’Entregu...

L’Argañosa: en L’Argañosa, per L’Argañosa, toa L’Argañosa...Les Bories: en Les Bories, per Les Bories,...El Fondón: n’El Fondón, a El Fondón, d’El Fondón, per El Fondón,

tou El Fondón...

3.3. XUNTURES DE PALLABRESDelles espresiones, anque se reconozan formaes por dos elementos,escríbense nuna sola pallabra a pesar de nun se dar nenguna perda desoníos.

3.3.1. Escríbense nuna sola pallabra espresiones como les siguientes:

– amás, aparte, apriesa, afuera, alredor, atrás, au, aú, etc.

– embaxo, enantes, enforma, enfrente, enriba, ensiguida, ensin,entovía, enxamás, etc.

– debaxo, demientres, denantes, desque, detrás, etc.

111

Page 112: Normes llingua

3.3.2. Escríbense tamién xuntes locuciones del tipu:

apocayá, munchayá, cuantagüéi, cuantayá, abenayá, allalantre,allarribón, etc.

3.3.3. Pero escríbense en pallabres xebraes espresiones como estes:

– a gustu, a palpu, etc.

– d’esta miente, d’otra miente, de frente, de siguío, de sutrucu,de xuru, etc.

– en serio, en tientes, en xunto, etc.

– sobre too, sobre manera, etc.

3.3.4. Delles xuntures de pallabres son necesaries pa evitar la confusión conotres espresiones homófones que s’escriben xebraes:

amás: tuvo que dir solu y, amás, nun lu dexaron pasara más: a más velocidá, mayor peligru

conque: tenía fame, conque tresné la comidacon que: asina ye la ferramienta con que trabayen

dafechu: la película prestóme dafechude fechu: la to suposición, de fechu, ye cierta

d’aquella: esi abrigu ye d’aquella muyerdaquella: daquella entá nun te conocía

(La mesma diferencia esiste ente d’esta y desta, d’esa y desa)

d’él: nun s’acuerden nada d’éldél: traxo dél carbóndel: ye la fía del vecín

d’ellos: nun s’acuerden nada d’ellosdellos: tuvo en dellos pueblos del conceyu

en forma: amiyó l’Espíritu Santu en forma de palombaenforma: ye un problema enforma fácil d’iguar

112

Page 113: Normes llingua

onde quiera, u quiera: vusté siéntese onde quiera ~ u quieraondequiera, uquiera: ondequiera ~ uquiera que voi atópola ayu-

dando

por que: ye’l regalu por que tábemos naguandoporque: nun foi al teatru porque nun tenía vagar

por qué: nun sé por qué nun-y dixisti nadaporqué: fala ensin saber el porqué de les coses

si non: has facer deporte, que si non, vas engordarsinón: nun ye mariellu, sinón azul

3.4. AUSENCIA DEL ARTÍCULU “EL”

3.4.1. L’artículu el pue nun s’esplicitar na secuencia en + sustantivu mas-culín singular:

Pasa toles tardes en cineA ellos vais atopalos en chigreMetió les perres en bolsuLes vaques pastien en prauVoi dexar les llaves en cocheEscaecí les llaves en caxón

3.4.2. De toes maneres, I’emplegu del artículu el nestos casos ye tamién co-rreutu: nel cine, nel chigre, nel bolsu, nel prau, nel coche, nel ca-xón...

3.5. AXETIVOS NEUTROS

3.5.1. PALLABRES COLES TRES TERMINACIONES DE XÉNERU

3.5.1.1. Compórtense como axetivos, y puen presentar les tres terminacio-nes de xéneru, les siguientes pallabres:

a) Los axetivos calificativos (ver 2.3.5):

prietu, prieta, prieto

113

Page 114: Normes llingua

b) Los demostrativos (ver 2.4):

esti, esta, esto

c) Los posesivos (ver 2.5):

nuestru, nuestra, nuestro

d) Los ordinales (ver 2.7.2):

segundu, segunda, segundo

e) Indefiníos (ver 2.6):

mesmu, mesma, mesmo

f) Los participios (ver 2.11.1):

moyáu, moyada, moyaobebíu, bebida, bebíofechu, fecha, fecho

3.5.1.2. Tamién puen llevar les tres terminaciones:

a) Los nomes axetivaos:

hermanu, hermana, hermano

(Ex.: esta tela ye hermano d’eso otro)

b) El pronome átonu de complementu direutu (ver 2.10.2):

lu, la, lo

3.5.1.3. Pelo contrario, en posición antepuesta al nome namái son posiblesles terminaciones -u, -a.

3.5.2. EMPLEGU DE LOS AXETIVOS NEUTROS

L’axetivu concuerda en xéneru neutru nos casos que siguen darréu:

3.5.2.1. Si concuerda con un nome non cuntable, nes condiciones que s’es-pecífiquen en 2.3.6. Exemplos:

El carbón ye prietoEsta sidra nun ta maloTaba la xente bastante allocao

114

Page 115: Normes llingua

Dexó la ropa tendío pela mañanaEcha lleña seco al fueuEsi aceite paezme mui caro¡Qué rico ta esti turrón!Fartucóse de carne asaoUn vasu de vinu tintoEl ganáu yá ta metío na corteQuedó tola arena moyaoYe dineru bien ganaoLa herba yá ta curaoLleche preso; lleche cuayao¿D’ú sal esi fumu blanco?

Repárese que dellos nomes puen ser cuntables o nun cuntables: losaxetivos concuerden con ellos en xéneru neutru, en masculín o fe-menín, acordies col significáu que dichos nomes presenten na ora-ción. Exemplos:

Punxo una fueya seca enriba la mesaPero: Ta tol suelu enllenu de fueya seco

Dio-y con una piedra menuda en güeyuPero: A la vera’l ríu hai muncha piedra menudo

Déxame un papel blancu pa escribir unes notesPero: Baxó a la llibrería a mercar papel blanco

Nun comí más qu’una pera maduraPero: Llegó un camión cargáu de pera maduro

Tienes un filu blancu en cuellu la camisaPero: Mérca-y filo blanco na mercería

3.5.2.2. Emplégase tamién l’axetivu en xéneru neutru cuando concuerda conun infinitivu:

Fumar ye maloFumar peles mañanes ye malo

3.5.2.3. Cuando concuerda colos demostrativos neutros esto, eso o aque-llo:

Esto ye prestosoAquello nun me paeció honrao

115

Page 116: Normes llingua

3.5.2.4. Si concuerda col pronome personal neutru ello:

Pasó pela to oficina con ello acabaoEllo paez serio

3.5.2.5. Cuando concuerda colos indefiníos neutros daqué, dalgo o nada:

Hai daqué raro (dalgo raro) nesi asuntuNun hai nada llimpio nesta casa

3.5.2.6. Cuando concuerda colos interrogativos neutros cuánto o cuálo:

¿Cuánto tinto quies? (vinu)¿Cuálo ye barato?

3.5.2.7. En concordancia con una oración nominalizada pola conxunciónque:

Que fumes ye maloQue fumes peles mañanes ye malo

3.5.2.8. Si l’axetivu ta precedíu del artículu neutru lo:

Lo bono, lo malo, lo llimplo, lo menudo, lo roxo...

(Pero non nestos casos: lo malu que ye Xuan, lo mala que ye Ma-ría, etc.)

3.5.2.9. Si l’axetivu concuerda con otru axetivu precedíu del artículu neutrulo:

Lo bono ta escondíoLo menudo ye lo más caro

3.5.2.10. Si l’axetivu concuerda con una oración axetivada por que relativuy sustantivada pol artículu neutru lo:

Lo que faigas pue resultar curiosoLo que-y van dicir cuando lu vean nun ye prestoso

Pelo contrario, si la oración encabezada por que ta nominalizadapor otros artículos, I’axetivu nun concuerda en xéneru neutru: losque faigas puen resultar curiosos, les que-y van dicir cuando luvean nun son prestoses.

116

Page 117: Normes llingua

3.5.2.11. En referencia a daqué impreciso o xenérico:

nun salgas de casa, que güei ta malonun sigas falando, que quedó perclarodiben, veníen, xubíen, baxaben... yera bien movío

3.6. ALLUGAMIENTU DE LOS PRONOMES ÁTONOS

3.6.1. CONDICIONES XENERALES

3.6.1.1. Na xuntura de dos pronomes átonos, el de complementu indireutuantepónse al de complementu direutu:

Diómelu XuanXuan nun te lo dioCuntáron-ylo aínaDiz que-yos lo escondieron

3.6.1.2. El se reflexivu o impersonal antepónse a otru pronome átonu:

Enguedeyóse-yosNun se t’ofrezA min tratóseme mal naquella xunta¡Qué se-y diba escaecer!

3.6.1.3. Los pronomes átonos escríbense xuntos ente sí y axuntaos al ver-bu si van pospuestos a él; pelo contrario, escríbesen xebraos entesí y del verbu si van antepuestos a él. Exemplos:

Diómelu, pero: Nun me lu dioAtopáron-yla, pero: Diz que-y la atoparon

3.6.1.4. L’allugamientu de los pronomes ente sí según la so función, y d’és-tos respeuto del se reflexivu o impersonalizador, nun camuda, cual-quiera que seya la so posición con respeuto al verbu. Asina, les nor-mes d’enclisis y proclisis nun modifiquen, en nengún casu, lo afitaones anteriores.

3.6.1.5. N’asturianu enxamás los pronomes átonos puen entamar oración;poro, son imposibles estes espresiones: *Te quier la xente, *¿Te les

117

Page 118: Normes llingua

dio Xuan?, *Se faiga la lluz, *¡Lu lleve’l diañu si nos engaña!, *Sepondría malu.

3.6.2. ENCLISIS Y CONDICIONES QUE FAEN POSIBLE LA PROCLISIS

3.6.2.1. La enclisis o posposición ye l’allugamientu básicu de los pronomesátonos con formes verbales d’indicativu, suxuntivu y condicional, se-ya n’oraciones afirmatives, entrugues simples direutes o esclama-ciones. Exemplos:

La xente quierte¿Dióteles Xuan?Fáigase la lluz¡Llévelu’l diañu si nos engaña!Pondríase malu

3.6.2.2. La enclisis básica vese alterada por dellos factores que s’especifi-quen darréu:

a) Cuando’l verbu pertenez a una oración sustantivada y encabe-zada pola conxunción que:

Que nos engañó ye cosa perclaraNun quier que lo faigas

b) Cuando’l verbu pertenez a una oración sustantivada y encabe-zada pola conxunción completiva si:Nun supi si vos dieron les graciesNun tán enteraes de si les llamaron

c) Cuando’l verbu pertenez a una oración sustantivada y encabe-zada por un interrogativu indireutu:

Nun sabe qué-yos pasóNun sabes pa ónde te lleven

d) Cuando’l verbu pertenez a una oración axetivada y encabeza-da por un relativu:

Esa ye la muyer que lu alloquezVais atopalu nel sitiu onde vos dexe’l tren

118

Page 119: Normes llingua

e) Cuando’l verbu pertenez a una oración alverbializada y encabe-zada por dellos elementos. Nesti casu tán:

e1) Les oraciones de llugar:

Vais atopalu onde vos dexe’l trenPosái’l sacu au vos pete

e2) Les de tiempu:

Poníen el discu cuando los dexabenDábense plizcos mientes-yos falaba la güelaTa murniu desque-y morrió’l perru

e3) Les de mou:

Xuan failo como-y apetezFáigalo como lo faiga, va sali-y bien

e4) Les condicionales:

Díces-ylo si te paezSi-y punxeren una multa pagábala darréu

e5) Les concesives:

Anque lo merez, nun-y dan el premiuNun segaron el prau magar que-yos lo mandaron

e6) Les de causa:

Tarrecía llevantase porque-y prestaba dormir

e7) Les de finalidá:

Pídolo pa que me lo dean

e8) Les consecutives:

Rogó-ylo tanto que-y lo dio

f) Cuando dellos indefiníos o alverbios s’alluguen enantes del ver-bu. Asina asocede nestos casos:

f1) Col alverbiu nun:

Xuan nun-yos da mazanes a los neñosEl problema nun te lu iguóNun lo quiera Dios

119

Page 120: Normes llingua

Lo mesmo asocede cola conxunción nin:

Nin lu veo nin-y digo nada

f2) Con dellos indefiníos y alverbios negativos:

Nengún vecín nos fizo de menos o Nengún vecín nun nosfizo de menos

Nunca-y dexes les coses a medio facer o Nunca nun-y de-xes les coses a medio facer

Enxamás te negaron agospiu o Enxamás nun te negaronagospiu

María tampoco vos lo dixo o María tampoco nun vos lo di-xo

f3) Con dellos indefiníos y alverbios diversos:

Tou me lu enllordió / Enllordiómelu touEso cualquiera lo fai / Eso failo cualquieraSiempre lu atopamos en casa / Atopámoslu siempre en ca-

saYá nos lu soltaron / Soltáronnoslu yá

g) Cuando’l verbu pertenez a una oración encabezada por un in-terrogativu o un esclamativu:

¿Qué-yos cuntó a los rapazos?Los llibros, ¿a quién-y los emprestasti?¡Ónde s’esconderíen!

h) Cuando dientro la oración se destaca un sintagma anteponién-dolu al verbu y dándo-y énfasis acentual:

Esti rapaz díxonoslo ‘lo que fizo foi dicínoslo’, pero:¡Esti rapaz nos lo dixo! ‘esti rapaz y non otra persona’

Munchos callárontelo tamién ‘lo que ficieron foi callátelo’, pero:¡Munchos te lo callaron tamién! ‘ésos y non otros’

Los que paecíen fatos engañáronvos ‘eso foi lo que ficieron’,pero:

¡Los que paecíen fatos vos engañaron! ‘ésos y non otros’

3.6.3. ENCLISIS OBLIGATORIA

Los pronomes átonos allúguense siempre pospuestos nestos casos:

120

Page 121: Normes llingua

3.6.3.1. Col imperativu:

Muéyalo con daqué d’aguaEscondéivos per ende

3.6.3.2. Col infinitivu, cuando nun se dan les circunstancies mentaes en3.6.4.1:

Bañase nesi ríu dexa a ún xeláuQuier cuntá-ylo a tol mundu

3.6.3.3. Col xerundiu, cuando nun se da la circunstancia mentada en 3.6.4.2:

Púnxose de pies sofitándose nun cayáu

Reñéndolu siempre nun igües nada

3.6.4. ENCLISIS O PROCLISIS LLIBRES

Los pronomes átonos puen allugase llibremente antepuestos (proclí-ticos) o pospuestos (enclíticos) al verbu nestos casos:

3.6.4.1. Con infinitivu:

a) Cuando l’infinitivu va precedíu de la conxunción completiva si:

Nun sé si davos les gracies = Nun sé si vos dar les gracies

b) Cuando l’infinitivu va precedíu d’interrogativu:

¿Ónde escondenos? = ¿Ónde nos esconder?Nun sabemos qué regala-y = Nun sabemos qué-y regalar

c) Cuando l’infinitivu va precedíu d’un relativu:

Yá tien casa onde agospiase = Yá tien casa onde s’agospiar

d) Cuando l’infinitivu va precedíu de la negación nun:

Nun comentá-yoslo paezme poco serio = Nun-yos lo comentarpaezme poco serio

e) Na perífrasis tener que + infinitivu:

Teo que mandávosles = Teo que vos les mandar

f) Na perífrasis haber que + infinitivu:

Hai que facé-ylo = Hai que-y lo facer

121

Page 122: Normes llingua

3.6.4.2. Cuando un xerundiu va precedíu de la negación nun:

Nun reñéndolu muncho, faite casu = Nun lu reñendo muncho, faitecasu

3.6.5. ENCLISIS O PROCLISIS EN COMPLEXOS VERBALES

3.6.5.1. Con conxuntos verbales, l’allugamientu normal de los pronomes áto-nos ye tres del segundu verbu:

Cansemos de picate al timbreNaguaben por saludalesVoi vendé-yoslesMandaron llantalos embaxo

Non: *Cansémoste de picar al timbre, *Naguábenles por saludar,*Vói-yosles vender, *Mandáronlos llantar embaxo

3.6.5.2. Dellos conxuntos verbales almiten l’allugamientu llibre de los pro-nomes tres del segundu verbu metanes los dos:

Tien quexáose muncho = Tiense quexao munchoHai que dicí-ylo = Hai que-y lo dicirTien que llimpiámeles = Tien que me les llimpiar

3.6.5.3. Los factores que provoquen la proclisis de los pronomes átonos conformes verbales simples (ver 3.6.2) tienen estos efeutos en con-xuntos verbales:

a) Nun provoquen nengún efeutu:

Nun cansemos de picate al timbreDiz que naguaben por saludales

b) Dan llibertá p’allugar los pronomes tres del segundu verbu o de-lantre del primeru:

¿Cuándo voi vendé-yosles? = ¿Cuándo-yos les voi vender?Nun sé si mandaron llantalos embaxo = Nun sé si los mandaron

llantar embaxoNun tien quexáose muncho = Nun se tien quexao muncho

c) Dan llibertá p’allugar los pronomes tres del segundu verbu, en-te medies de los dos o delantre del primeru:

122

Page 123: Normes llingua

Nun tien que llimpiámeles = Nun tien que me les llimpiar = Nunme les tien que llimpiar

3.7. SONÍOS FINALES DE FORMES VERBALES

3.7.1. INFINITIVU

Cuando l’infinitivu va siguíu d’un pronome átonu, pierde la -r de la soterminación en tolos casos:

Hai que da-yos una llacuadaHai que merca-y la casaQuixeren matalaQuier falateQuieren falavosVais allorianos (o alloriamos)

3.7.2. PRIMERES PERSONES DEL PLURAL

Si una primera persona del plural va siguida del pronome átonu nos,pierde la -s de la so terminación:

Llavámonos peles mañanesEnfotámonos no que diz MaríaQuexámonos con razón

3.8. SUPRESIÓN DE LA PREPOSICIÓN “DE”

3.8.1. Hai una riestra circunstancies onde n’asturianu puen apaecer cons-trucciones nes que la preposición de pue ponese o non, ensin quecambie’l sentíu de la frase. Asina:

casa Antón = casa d’Antónchaqueta pana = chaqueta de panasacu pataques = sacu de pataques

Nesti sen, l’Academia de la Llingua propón que se mantengan cua-lesquiera de les dos posibilidaes, indicando qu’en casu de dubia pueescribise de.

3.8.2. Pa la supresión de la preposición de tienen que se cumplir les si-guientes condiciones:

123

Page 124: Normes llingua

a) Que nun se dea ambigüedá na frase.

b) Que nun se faiga difícil la comprensión.

c) Que la supresión de de se faiga namái naquellos casos en que teaperafitada na fala.

3.8.3. La preposición de pue dexar d’escribise cuando-y precede vocal:

La casa’l curaLa casa los curesLa casa l’amuLa casa los amosLa casa la muyerLa casa les muyeresLa casa l’amaLa casa les ames

3.8.4. Son posibles tamién construcciones del tipu:

La casa’l cura Mieres

Estes espresiones puen emplegase siempre que, como se dixo enri-ba, nun se dea ambigüedá. Si la supresión de de traxere dificultá nacomprensión, escribiríase la preposición: la casa del cura Mieres, lacasa’l cura de Mieres, la casa del cura de Mieres.

124

Page 125: Normes llingua

APÉNDIZ I

ORTOGRAFÍA DE LOS NOMES DE LLUGAR

125

Page 126: Normes llingua
Page 127: Normes llingua

La ortografía que rixe la escritura de los nomes de llugar o topónimos astu-rianos axústase a les normes ortográfiques de la llingua asturiana1. De toesmaneres ye bono afitar dellos aspeutos que pudieren tar poco claros oqu’aconseyen un tratamientu particular.

1. Tou topónimu tien que s’escribir según la fala tradicional del llugar u s’asi-tia; asina:

Cangas del Narcea / Cangues d’OnísMestas (Llanes) / Les Mestes (Xixón)El Cuetu (Piloña) / El Cueto (Avilés) / El Cuitu Nigru (L. l.ena)La Rebollada (Candamu) / La Rebollá (Llaviana) / La Rebol.l.ada (Valdés)

/ A Rebollada (Tapia)Sotiello (Xixón) / Sotiel.l.o (L. l.ena) / Soutiel.l.u (Cangas) / Soutelo (Samartín

d’Ozcos)Les Felgueres (Villaviciosa) / Les H. elgueres (Cangues) / Felgueras (L. l.e-

na)Los Eros (Avilés) / Eiros (Quirós)Fontoria (Bimenes) / Fontouria (Miranda) / H. ontoria (Llanes)Grau / Gradura (Teberga)Llavayos (Samartín del Rei Aurelio) / L. l.avachos (Cangas) / L. l.avayos

(Ayer)

127

1 Normes ortográfiques y Conxugación de verbos. 4ª ed. revisada. Uviéu, ALLA, 1996. Pa los to-pónimos de la fastera más occidental, Proposta de normas ortográficas y morfolóxicas delga(l)lego-asturiano. Uviéu, Principáu d’Asturies, 1993.

Page 128: Normes llingua

La Corredoria (Uviéu) / El Rañadoiru (Cangas del Narcea) / El Rañado-riu (Tinéu)

Santuyano (Uviéu) / Santuchanu (Somiedu) / Santo Miyao (Allande)etc.

Quier esto dicir que los trazos llingüísticos de más calter que se dan na fa-la deben caltenese na toponimia; asina la representación cartográficad’Asturies averaríase a lo qu’un bon mapa llingüísticu pue ufiertar. De to-es formes nun debe conseñase na igua toponímica’l fenómenu modernuconocíu col nome de yeísmu, nin el so equivalente cheísmu; nesti senescríbese siempre Villanueva (non *Viyanueva), Llastres (non *Yastres),L. l.ena (non *Chena), L. l.uarca (non *Chuarca), etc. Tien que se tener pre-sente, de toes maneres, qu’en dellos conceyos (Ayer, L. l.ena, Mieres, etc.),onde se da l.l.-, pue apaecer y- ensin que seya yeísmu: El Yenu (non *ElLlenu), Los Yanos (non *Los Llanos), La Yosa (non *La Llosa), etc. Nes-tos casos ye claro que s’escribe y-.

2. Les vocales tóniques que zarren per aciu del fenómenu metafonéticu re-flexaránse na escritura de los topónimos de les zones onde se produz:

El Quentu (Mieres), El Contu (Samartín del Rei Aurelio), El Cadavíu (Llan-gréu), Buyalbendi (Mieres), El Col.l.éu (Ayer), Posaúriu (L. l.ena), El Ca-labaciru (Gozón), El Raigusu (Llaviana), etc.

3. Les vocales finales átones siguen esti criteriu xeneral:

3.1. Si se trata de vocales palatales en singular escríbese -e o -i, segúnpronunciación de los bonos falantes, na fastera onde la fala caltién laoposición -e / -i:Bode (Parres), Villaverde (Cangues d’Onís), Piedramuelle (Uviéu), etc.Lloroñi (Colunga), Villaperi (Uviéu), Tresali (Nava), Albandi (Carreño), etc.

3.1.1. Escríbese -e na fastera onde la fala neutraliza les palatales finales:

Vil.l.apedre (Navia), Valle (Candamu), Vil.l.agrufe (Allande), Vil.l.averde(Allande), etc.

3.1.2. En dalgún casu perafitáu na escritura como Taramundi y otros puecaltenese la -i.

128

Page 129: Normes llingua

3.1.3. La escritura de la llamada -e paragóxica calténgase na toponimia me-nor si ta perafitada na fala.

3.1.4. Ye claro que deben señalase los diptongos ei, ou, oi, ia, como tolosotros, mesmamente cuando seya en final de pallabra:

Xarcel.l.éi (Cangas del Narcea), Doróu (Grau), Cordoveiru (Pravia), ElCoutu (Somiedu), etc.

3.1.5. A efeutos normativos, el diptongu [wo~wö] escríbase -ue-.

3.1.6. Si se trata de plurales que lleven vocal palatal na cabera sílaba es-críbese siempre -es:

Fontes, Figares, Casares, Los Montes, Berbes (Ribesella), Llugones(Siero), Naveces (Castrillón), Les Cases (non *Lis Casis), etc.

3.2. Si se trata de vocales velares en singular escríbese -o, -u, según usude los meyores falantes, nes fasteres onde la fala caltién oposición-o / -u:

Fresneo (Mieres) / Fresnéu (Piloña), Faeo (Samartín del Rei Aurelio),Carceo (Xixón), San Cloyo (Uviéu), Llorío (Llaviana), Llugo (Llane-ra), Ciañu (Llangréu), El Campu (Casu), Torazu (Cabranes), etc.

3.2.1. Escribiráse -u na fastera onde se neutralicen les velares finales:

Grau, Riel.l.u (Teberga), Bustiel.l.u (Tinéu), L. l.aviu (Salas), Banduxu(Proaza), Caunéu (Somiedu), Carcéu (Allande), Fresnéu (Teber-ga), Faéu (Cuideiru), etc.

3.2.2. Na fastera Navia-Eo xeneralízase -o.

3.2.3. Los plurales que lleven vocal velar na última sílaba escríbense aca-baos en -os:

Francos (Tinéu), Godos (Uviéu), Vil.l.ar de Sapos (Allande), Melendre-ros (Bimenes), Los Campos (Corvera), Los Barreros (Llaviana),etc.

129

Page 130: Normes llingua

4. Les vocales átones non finales de pallabra escribiránse según les nor-mes ortográfiques, fayendo los posibles por nun cayer nel foneticismu quelleva a zarrales. Asina:

Conforcos (non *Cunforcos), El Molín (non *El Mulín), La Rebol.l.ada (non*La Rebul.l.ada), Fresnéu (non *Frisnéu), Degol.l.ada (non *Digul.l.ada),La Pontiga (non *La Puntiga), Folgueirosa (non *Fulgueirosa), La Re-guera (non *La Riguera), L’Azorera non (*L’Azurera), El Rodical (non*El Rudical), etc.

Síguese d’ello que, de mou especial nes fasteres occidentales, les voca-les escrites e, o en sílaba átona (final o non) almiten una pronunciación[e~i], [o~u] respeutivamente:

Folguera [folgéra~fulgéra], Regueiru [regéiru~rigéiru], Candamu [kandá-mu~kandámo], Tinéu [tinéu~tinéo~tenéu~tenéo], Eiros [éiros~éirus],etc.

5. Les grafíes consonántiques conséñense acordies coles previsiones orto-gráfiques de les normes, respetando x, l.l., h. , yy, ts cuando faiga falta.

6. Tolos topónimos entamen con lletra mayúscula:

Llugás, Pravia, Tapia, Castropol, etc.

6.1. Nos topónimos qu’entamen en Ch y Ll namái s’escribe con mayúsculala lletra primera.

6.2. Si’l topónimu entama con artículu, ésti tamién tien mayúscula:

El Caleyu, La Belonga, L’Argañosa, Los Cuetos, Les Arriondes, El Fran-co, A Veiga, etc.

7. Puen dase casos en que los componentes d’un nome de llugar s’escribanxuntos bien por costume, bien por miesta ente los sos componentes; asi-na, escríbense xuntos nomes de llugar como:

Campumanes, Valdunu, Santolaya, Samiguel, Samartín, Santuyano, etc.

7.1. Si’l topónimu ye compuestu pero fai unidá fónica’l conxuntu, entós es-críbese too xunto tamién:

130

Page 131: Normes llingua

Villamayor, Ribesella, Cuadonga, Entepenas, Entepeñes, L. l.andecas-tiel.l.u, Trespeña, Entecorros, Trillucastru, etc.

7.2. Si nun faen unidá fónica escríbense dixebraos los componentes del to-pónimu; nesos casos la preposición y artículu interiores del topónimusiempre s’escribirán con minúscula:

San Pedru Villanueva, San Salvador d’Alesga, San Antolín de las Dori-gas, Los Picos de Candipuercu, L’Altu’l Barreru, La Campa l’Abe-duriu, etc.

8. Nos compuestos ye posible caltener la preposición a nun ser que tea afi-tada la so perda; asina:

Cangues d’Onís, Monesteriu d’Ermu, Samartín del Rei Aurelio, San Este-ban de Bocamar, Morea d’Ayer, etc.

pero:

Sotu’l Barcu, La Faya los Llobos, La Fonte l’Abeduriu, El Llanu’l Cura, etc.

8.1. La preposición de debilítase dacuando en dellos nomes de llugar com-puestos dando por resultáu una vocal qu’ha escribise y si s’estremen loscompuestos:

Veiga y Campu, Vau y Barayu, etc.

pero escribiráse i o e si éstos van xuntos:

Laipata, Laisancho, Laifrera, Les Caecima, etc.

8.2. Cuando se desanicia la preposición de nun se sustituye enxamás porun guión -.

8.3. Tampoco s’emplega’l guión pa indicar el conceyu al que pertenez un to-pónimu. Si se quier facer indicación tala escríbase’l nome del conceyu,o la so sigla, ente paréntesis:

Las Veigas (Teberga) ~ Las Veigas (Tb), Paxumal (Llangréu) ~ Paxu-mal (Llg), etc.

9. A efeutos práuticos los topónimos escríbanse con b, v, ll, y, c, z, h, acor-dies coles normes de los apellativos de la llingua. Casu de nun se co-rresponder con apellativos, síguese l’usu afitáu na escritura.

131

Page 132: Normes llingua

10. Acentos. Los topónimos asturianos acentúense según les normes xe-nerales de la llingua:

Meré, Purció, El Nalón, Urbiés, Robléu, Uviéu, Somáu, Moncóu, L’Armá,Trevías, Villafría, San Damías, Collía, Fíos, Peñerúes, Porrúa, Baí-ña, Valcárcel, Niévares, Bárzana, Abándames, Cáraves, etc.

11. Apóstrofos. Los nomes de llugar asturianos apostrófense según les re-gles xenerales de la llingua asturiana:

L’Entregu, L’Infiestu, L’Agüeria, El Llanu d’Arriba, La Cuesta’l Llagu, LaVega l’Umeru, Castañéu’l Monte, etc.

11.1. Na fastera Navia-Eo l’artículu el nun s’apostrofa.

12. L’artículu qu’entama un nome de llugar enxamás almite na escritura con-traición dala nin apóstrofu cola pallabra que va enantes; asina:

vien de L’Entregu, va a L’Infiestu, taba en Les Campes, taba ente El Car-bayal, etc.

13. A efeutos toponímicos almítese la escritura de los elementos locativosCima, Riba, Baxo, Cá, Lla, Tras si asina se caltién na fala.

14. La ordenación alfabética de los topónimos ye la internacional. Los to-pónimos con artículu ordénense alfabéticamente ensin elli.

15. Los topónimos de toles fasteres del dominiu llingüísticu escríbense se-gún les normes qu’anteceden; asina:

Los Argüeyos, L. l.aciana, L. l.umaxu, L. l.una, Vil.l.ablinu, La Maxúa, Santu Mi-chanu, Oseya de Sayambre, Lleón, Xenestosa, etc

15.1. Los demás nomes de llugar respétense na so espresión autóctona otalmente como foron adautaos de vieyo al asturianu:

Londres, París, Madrid, Cataluña, Alemaña, Arxel, Inglaterra, etc.

132

Page 133: Normes llingua

APÉNDIZ II

CONXUGACIÓN DE VERBOS

133

Page 134: Normes llingua
Page 135: Normes llingua

ABRIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

abro abríaabres abríesabre abríaabrimos abríamos ~ abríemosabrís abríais ~ abríeisabren abríen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

abrí abriera ~ abriereabristi ~ abriesti abrieras ~ abrieresabrió abriera ~ abriereabrimos ~ abriemos abriéramos ~ abriéremosabristis ~ abriestis abrierais ~ abriereisabrieron abrieran ~ abrieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

abra abriera ~ abriereabras abrieras ~ abrieresabra abriera ~ abriereabramos abriéramos ~ abriéremosabráis abrierais ~ abriereisabran abrieran ~ abrieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

abriré abriríaabrirás abriríesabrirá abriríaabriremos abriríamos ~ abriríemosabriréis abriríais ~ abriríeisabrirán abriríen

IMPERATIVU

abriabríi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

abrir abriendo abiertu abierta abiertoabiertos abiertes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Presenta un participiu irregular acabáu en -tu.

135

Page 136: Normes llingua

ACEUTARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

aceuto aceutabaaceutes aceutabesaceuta aceutabaaceutamos aceutábamos ~ aceutábemosaceutáis aceutabais ~ aceutabeisaceuten aceutaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

aceuté aceutara ~ aceutareaceutasti ~ aceutesti aceutaras ~ aceutaresaceutó aceutara ~ aceutareaceutemos aceutáramos ~ aceutáremosaceutastis ~ aceutestis aceutarais ~ aceutareisaceutaron aceutaran ~ aceutaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

aceute aceutara ~ aceutareaceutes ~ aceutas aceutaras ~ aceutaresaceute aceutara ~ aceutareaceutemos aceutáramos ~ aceutáremosaceutéis aceutarais ~ aceutareisaceuten ~ aceutan aceutaran ~ aceutaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

aceutaré aceutaríaaceutarás aceutaríesaceutará aceutaríaaceutaremos aceutaríamos ~ aceutaríemosaceutaréis aceutaríais ~ aceutaríeisaceutarán aceutaríen

IMPERATIVU

aceutaaceutái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

aceutar aceutando aceutáu aceutada aceutaoaceutaos aceutaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién el diptongu eu de la raíz en toles sos formes.

136

Page 137: Normes llingua

AFOGARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

afuego afogabaafuegues afogabesafuega afogabaafogamos afogábamos ~ afogábemosafogáis afogabais ~ afogabeisafueguen afogaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

afogué afogara ~ afogareafogasti ~ afoguesti afogaras ~ afogaresafogó afogara ~ afogareafoguemos afogáramos ~ afogáremosafogastis ~ afoguestis afogarais ~ afogareisafogaron afogaran ~ afogaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

afuegue afogara ~ afogareafuegues ~ afuegas afogaras ~ afogaresafuegue afogara ~ afogareafoguemos afogáramos ~ afogáremosafoguéis afogarais ~ afogareisafueguen ~ afuegan afogaran ~ afogaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

afogaré afogaríaafogarás afogaríesafogará afogaríaafogaremos afogaríamos ~ afogaríemosafogaréis afogaríais ~ afogaríeisafogarán afogaríen

IMPERATIVU

afuegaafogái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

afogar afogando afogáu afogada afogaoafogaos afogaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• La o de la raíz faise ue nes sílabes tóniques.• La g de la raíz alterna con gu (irregularidá ortográfica).

137

Page 138: Normes llingua

ALMORZARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

almuerzo almorzabaalmuerces almorzabesalmuerza almorzabaalmorzamos almorzábamos ~ almorzábemosalmorzáis almorzabais ~ almorzabeisalmuercen almorzaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

almorcé almorzara ~ almorzarealmorzasti ~ almorcesti almorzaras ~ almorzaresalmorzó almorzara ~ almorzarealmorcemos almorzáramos ~ almorzáremosalmorzastis ~ almorcestis almorzarais ~ almorzareisalmorzaron almorzaran ~ almorzaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

almuerce almorzara ~ almorzarealmuerces ~ almuerzas almorzaras ~ almorzaresalmuerce almorzara ~ almorzarealmorcemos almorzáramos ~ almorzáremosalmorcéis almorzarais ~ almorzareisalmuercen ~ almuerzan almorzaran ~ almorzaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

almorzaré almorzaríaalmorzarás almorzaríesalmorzará almorzaríaalmorzaremos almorzaríamos ~ almorzaríemosalmorzaréis almorzaríais ~ almorzaríeisalmorzarán almorzaríen

IMPERATIVU

almuerzaalmorzái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

almorzar almorzando almorzáu almorzada almorzaoalmorzaos almorzaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• La o de la raíz faise ue nes sílabes tóniques.• Alterna z de la raíz con c (irregularidá ortográfica).

138

Page 139: Normes llingua

AMAGOSTARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

amagüesto amagostabaamagüestes amagostabesamagüesta amagostabaamagostamos amagostábamos ~ amagostábemosamagostáis amagostabais ~ amagostabeisamagüesten amagostaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

amagosté amagostara ~ amagostareamagostasti ~ amagostesti amagostaras ~ amagostaresamagostó amagostara ~ amagostareamagostemos amagostáramos ~ amagostáremosamagostastis ~ amagostestis amagostarais ~ amagostareisamagostaron amagostaran ~ amagostaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

amagüeste amagostara ~ amagostareamagüestes ~ amagüestas amagostaras ~ amagostaresamagüeste amagostara ~ amagostareamagostemos amagostáramos ~ amagostáremosamagostéis amagostarais ~ amagostareisamagüesten ~ amagüestan amagostaran ~ amagostaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

amagostaré amagostaríaamagostarás amagostaríesamagostará amagostaríaamagostaremos amagostaríamos ~ amagostaríemosamagostaréis amagostaríais ~ amagostaríeisamagostarán amagostaríen

IMPERATIVU

amagüestaamagostái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

amagostar amagostando amagostáu amagostada amagostaoamagostaos amagostaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Camuda la sílaba go por güe cuando ye tónica.

139

Page 140: Normes llingua

AMESTARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

amiesto amestabaamiestes amestabesamiesta amestabaamestamos amestábamos ~ amestábemosamestáis amestabais ~ amestabeisamiesten amestaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

amesté amestara ~ amestareamestasti ~ amestesti amestaras ~ amestaresamestó amestara ~ amestareamestemos amestáramos ~ amestáremosamestastis ~ amestestis amestarais ~ amestareisamestaron amestaran ~ amestaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

amieste amestara ~ amestareamiestes ~ amiestas amestaras ~ amestaresamieste amestara ~ amestareamestemos amestáramos ~ amestáremosamestéis amestarais ~ amestareisamiesten ~ amiestan amestaran ~ amestaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

amestaré amestaríaamestarás amestaríesamestará amestaríaamestaremos amestaríamos ~ amestaríemosamestaréis amestaríais ~ amestaríeisamestarán amestaríen

IMPERATIVU

amiestaamestái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

amestar amestando amestáu amestada amestaoamestaos amestaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques.

140

Page 141: Normes llingua

ANDARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ando andabaandes andabesanda andabaandamos andábamos ~ andábemosandáis andabais ~ andabeisanden andaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

anduvi ~ andevi anduviera ~ anduviereanduvisti ~ anduviesti anduvieras ~ anduvieresanduvo ~ andevo anduviera ~ anduviereanduvimos ~ anduviemos anduviéramos ~ anduviéremosanduvistis ~ anduviestis anduvierais ~ anduviereisanduvieron anduvieran ~ anduvieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ande anduviera ~ anduviereandes ~ andas anduvieras ~ anduvieresande anduviera ~ anduviereandemos anduviéramos ~ anduviéremosandéis anduvierais ~ anduviereisanden ~ andan anduvieran ~ anduvieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

andaré andaríaandarás andaríesandará andaríaandaremos andaríamos ~ andaríemosandaréis andaríais ~ andaríeisandarán andaríen

IMPERATIVU

andaandái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

andar andando andáu andada andaoandaos andaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Alterna dos raíces: and- y anduv-.• Alterna desinencies de la 1ª y de la 2ª conxugaciones.

141

Page 142: Normes llingua

ANTROXARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

antroxo antroxabaantroxes antroxabesantroxa antroxabaantroxamos antroxábamos ~ antroxábemosantroxáis antroxabais ~ antroxabeisantroxen antroxaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

antroxé antroxara ~ antroxareantroxasti ~ antroxesti antroxaras ~ antroxaresantroxó antroxara ~ antroxareantroxemos antroxáramos ~ antroxáremosantroxastis ~ antroxestis antroxarais ~ antroxareisantroxaron antroxaran ~ antroxaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

antroxe antroxara ~ antroxareantroxes ~ antroxas antroxaras ~ antroxaresantroxe antroxara ~ antroxareantroxemos antroxáramos ~ antroxáremosantroxéis antroxarais ~ antroxareisantroxen ~ antroxan antroxaran ~ antroxaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

antroxaré antroxaríaantroxarás antroxaríesantroxará antroxaríaantroxaremos antroxaríamos ~ antroxaríemosantroxaréis antroxaríais ~ antroxaríeisantroxarán antroxaríen

IMPERATIVU

antroxaantroxái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

antroxar antroxando antroxáu antroxada antroxaoantroxaos antroxaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la o de la raíz en toles sos formes.• Caltién ortográficamente la x (nun escribir xi).

142

Page 143: Normes llingua

APENZARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

apienzo apenzabaapiences apenzabesapienza apenzabaapenzamos apenzábamos ~ apenzábemosapenzáis apenzabais ~ apenzabeisapiencen apenzaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

apencé apenzara ~ apenzareapenzasti ~ apencesti apenzaras ~ apenzaresapenzó apenzara ~ apenzareapencemos apenzáramos ~ apenzáremosapenzastis ~ apencestis apenzarais ~ apenzareisapenzaron apenzaran ~ apenzaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

apience apenzara ~ apenzareapiences ~ apienzas apenzaras ~ apenzaresapience apenzara ~ apenzareapencemos apenzáramos ~ apenzáremosapencéis apenzarais ~ apenzareisapiencen ~ apienzan apenzaran ~ apenzaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

apenzaré apenzaríaapenzarás apenzaríesapenzará apenzaríaapenzaremos apenzaríamos ~ apenzaríemosapenzaréis apenzaríais ~ apenzaríeisapenzarán apenzaríen

IMPERATIVU

apienzaapenzái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

apenzar apenzando apenzáu apenzada apenzaoapenzaos apenzaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques.• Alterna la z de la raíz por c (irregularidá ortográfica).

143

Page 144: Normes llingua

APLAUDIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

aplaudo aplaudíaaplaudes aplaudíesaplaude aplaudíaaplaudimos aplaudíamos ~ aplaudíemosaplaudís aplaudíais ~ aplaudíeisaplauden aplaudíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

aplaudí aplaudiera ~ aplaudiereaplaudisti ~ aplaudiesti aplaudieras ~ aplaudieresaplaudió aplaudiera ~ aplaudiereaplaudimos ~ aplaudiemos aplaudiéramos ~ aplaudiéremosaplaudistis ~ aplaudiestis aplaudierais ~ aplaudiereisaplaudieron aplaudieran ~ aplaudieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

aplauda aplaudiera ~ aplaudiereaplaudas aplaudieras ~ aplaudieresaplauda aplaudiera ~ aplaudiereaplaudamos aplaudiéramos ~ iéremosaplaudáis aplaudierais ~ aplaudiereisaplaudan aplaudieran ~ aplaudieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

aplaudiré aplaudiríaaplaudirás aplaudiríesaplaudirá aplaudiríaaplaudiremos aplaudiríamos ~ aplaudiríemosaplaudiréis aplaudiríais ~ aplaudiríeisaplaudirán aplaudiríen

IMPERATIVU

aplaudiaplaudíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

aplaudir aplaudiendo aplaudíu aplaudida aplaudíoaplaudíos aplaudíes

• Verbu regular de 3ª conxugación.• Caltién el diptongu au de la raíz en toles sos formes.

144

Page 145: Normes llingua

APURRIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

apurro apurríaapurres apurríesapurre apurríaapurrimos apurríamos ~ apurríemosapurrís apurríais ~ apurríeisapurren apurríen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

apurrí apurriera ~ apurriereapurristi ~ apurriesti apurrieras ~ apurrieresapurrió apurriera ~ apurriereapurrimos ~ apurriemos apurriéramos ~ apurriéremosapurristis ~ apurriestis apurrierais ~ apurriereisapurrieron apurrieran ~ apurrieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

apurra apurriera ~ apurriereapurras apurrieras ~ apurrieresapurra apurriera ~ apurriereapurramos apurriéramos ~ apurriéremosapurráis apurrierais ~ apurriereisapurran apurrieran ~ apurrieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

apurriré apurriríaapurrirás apurriríesapurrirá apurriríaapurriremos apurriríamos ~ apurriríemosapurriréis apurriríais ~ apurriríeisapurrirán apurriríen

IMPERATIVU

apurriapurríi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

apurrir apurriendo apurríu apurrida apurríoapurríos apurríes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Verbu modelu.

145

Page 146: Normes llingua

ATOPARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

atopo atopabaatopes atopabesatopa atopabaatopamos atopábamos ~ atopábemosatopáis atopabais ~ atopabeisatopen atopaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

atopé atopara ~ atopareatopasti ~ atopesti atoparas ~ atoparesatopó atopara ~ atopareatopemos atopáramos ~ atopáremosatopastis ~ atopestis atoparais ~ atopareisatoparon atoparan ~ atoparen

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

atope atopara ~ atopareatopes ~ atopas atoparas ~ atoparesatope atopara ~ atopareatopemos atopáramos ~ atopáremosatopéis atoparais ~ atopareisatopen ~ atopan atoparan ~ atoparen

POTENCIAL

Futuru Condicional

atoparé atoparíaatoparás atoparíesatopará atoparíaatoparemos atoparíamos ~ atoparíemosatoparéis atoparíais ~ atoparíeisatoparán atoparíen

IMPERATIVU

atopaatopái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

atopar atopando atopáu atopada atopaoatopaos atopaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la o de la raíz en toles sos formes.

146

Page 147: Normes llingua

AUNIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

aúno auníaaúnes auníesaúne auníaaunimos auníamos ~ auníemosaunís auníais ~ auníeisaúnen auníen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

auní auniera ~ auniereaunisti ~ auniesti aunieras ~ aunieresaunió auniera ~ auniereaunimos ~ auniemos auniéramos ~ auniéremosaunistis ~ auniestis aunierais ~ auniereisaunieron aunieran ~ aunieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

aúna auniera ~ auniereaúnas aunieras ~ aunieresaúna auniera ~ auniereaunamos auniéramos ~ auniéremosaunáis aunierais ~ auniereisaúnan aunieran ~ aunieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

auniré auniríaaunirás auniríesaunirá auniríaauniremos auniríamos ~ auniríemosauniréis auniríais ~ auniríeisaunirán auniríen

IMPERATIVU

aúniauníi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

aunir auniendo auníu aunida auníoauníos auníes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Camuda’l diptongu au de la raíz pol hiatu aú nes sílabes tóniques.

147

Page 148: Normes llingua

AVIEYARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

avieyo avieyabaavieyes avieyabesavieya avieyabaavieyamos avieyábamos ~ avieyábemosavieyáis avieyabais ~ avieyabeisavieyen avieyaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

avieyé avieyara ~ avieyareavieyasti ~ avieyesti avieyaras ~ avieyaresavieyó avieyara ~ avieyareavieyemos avieyáramos ~ avieyáremosavieyastis ~ avieyestis avieyarais ~ avieyareisavieyaron avieyaran ~ avieyaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

avieye avieyara ~ avieyareavieyes ~ avieyas avieyaras ~ avieyaresavieye avieyara ~ avieyareavieyemos avieyáramos ~ avieyáremosavieyéis avieyarais ~ avieyareisavieyen ~ avieyan avieyaran ~ avieyaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

avieyaré avieyaríaavieyarás avieyaríesavieyará avieyaríaavieyaremos avieyaríamos ~ avieyaríemosavieyaréis avieyaríais ~ avieyaríeisavieyarán avieyaríen

IMPERATIVU

avieyaavieyái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

avieyar avieyando avieyáu avieyada avieyaoavieyaos avieyaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién el diptongu ie de la raíz en toles sos formes.

148

Page 149: Normes llingua

BAILLARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

baillo baillababailles baillabesbailla baillababaillamos baillábamos ~ baillábemosbailláis baillabais ~ baillabeisbaillen baillaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

baillé baillara ~ baillarebaillasti ~ baillesti baillaras ~ baillaresbailló baillara ~ baillarebaillemos bailláramos ~ bailláremosbaillastis ~ baillestis baillarais ~ baillareisbaillaron baillaran ~ baillaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

baille baillara ~ baillarebailles ~ baillas baillaras ~ baillaresbaille baillara ~ baillarebaillemos bailláramos ~ bailláremosbailléis baillarais ~ baillareisbaillen ~ baillan baillaran ~ baillaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

baillaré baillaríabaillarás baillaríesbaillará baillaríabaillaremos baillaríamos ~ baillaríemosbaillaréis baillaríais ~ baillaríeisbaillarán baillaríen

IMPERATIVU

baillabaillái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

baillar baillando bailláu baillada baillaobaillaos baillaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién el diptongu ai de la raíz en toles sos formes.

149

Page 150: Normes llingua

BLANQUIARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

blanquio blanquiabablanquies blanquiabesblanquia blanquiabablanquiamos blanquiábamos ~ blanquiábemosblanquiáis blanquiabais ~ blanquiabeisblanquien blanquiaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

blanquié blanquiara ~ blanquiareblanquiasti ~ blanquiesti blanquiaras ~ blanquiaresblanquió blanquiara ~ blanquiareblanquiemos blanquiáramos ~ blanquiáremosblanquiastis ~ blanquiestis blanquiarais ~ blanquiareisblanquiaron blanquiaran ~ blanquiaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

blanquie blanquiara ~ blanquiareblanquies ~ blanquias blanquiaras ~ blanquiaresblanquie blanquiara ~ blanquiareblanquiemos blanquiáramos ~ blanquiáremosblanquiéis blanquiarais ~ blanquiareisblanquien ~ blanquian blanquiaran ~ blanquiaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

blanquiaré blanquiaríablanquiarás blanquiaríesblanquiará blanquiaríablanquiaremos blanquiaríamos ~ blanquiaríemosblanquiaréis blanquiaríais ~ blanquiaríeisblanquiarán blanquiaríen

IMPERATIVU

blanquiablanquiái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

blanquiar blanquiando blanquiáu blanquiada blanquiaoblanquiaos blanquiaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• La i final de la raíz caltiénse átona en toles formes y formando diptongu cola primera vocal

de les desinencies.

150

Page 151: Normes llingua

CAYER o CAERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cayo caigo cayía caíacaes caes cayíes caíescai cai cayía caíacayemos caemos cayíamos ~ cayíemos caíamos ~ caíemoscayéis caéis cayíais ~ cayíeis caíais ~ caíeiscayen caen cayíen caíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

cayí caí cayera ~ cayerecayisti ~ cayesti caísti ~ cayesti cayeras ~ cayerescayó cayó cayera ~ cayerecayimos ~ cayemos caímos ~ cayemos cayéramos ~ cayéremoscayistis ~ cayestis caístis ~ cayestis cayerais ~ cayereiscayeron cayeron cayeran ~ cayeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

caya caiga cayera ~ cayerecayas caigas cayeras ~ cayerescaya caiga cayera ~ cayerecayamos caigamos cayéramos ~ cayéremoscayáis caigáis cayerais ~ cayereiscayan caigan cayeran ~ cayeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

cayeré caeré cayería caeríacayerás caerás cayeríes caeríescayerá caerá cayería caeríacayeremos caeremos cayeríamos ~ cayeríemos caeríamos ~ caeríemoscayeréis caeréis cayeríais ~ cayeríeis caeríais ~ caeríeiscayerán caerán cayeríen caeríen

IMPERATIVU

caicayéi ~ caéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

cayer cayendo cayíu cayida cayíocayíos cayíescaíu caída caíocaíos caíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes cay-, ca- y caig-.• Les desinencies qu’entamen pelos diptongos ie, io pierden la so primera vocal en contautu co-

la -y de la raíz.

151

Page 152: Normes llingua

COCERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cuezo cocíacueces cocíescuez cocíacocemos cocíamos ~ cocíemoscocéis cocíais ~ cocíeiscuecen cocíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

cocí cociera ~ cocierecocisti ~ cociesti cocieras ~ cocierescoció cociera ~ cocierecocimos ~ cociemos cociéramos ~ cociéremoscocistis ~ cociestis cocierais ~ cociereiscocieron cocieran ~ cocieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cueza cociera ~ cocierecuezas cocieras ~ cocierescueza cociera ~ cocierecozamos cociéramos ~ cociéremoscozáis cocierais ~ cociereiscuezan cocieran ~ cocieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

coceré coceríacocerás coceríescocerá coceríacoceremos coceríamos ~ coceríemoscoceréis coceríais ~ coceríeiscocerán coceríen

IMPERATIVU

cuezcocéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

cocer cociendo cocíu cocida cocíococíos cocíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques.• Alterna la -c final de la raíz con -z (irregularidá ortográfica).• Pierde la desinencia -e de la 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y la -i del imperativu

sg.

152

Page 153: Normes llingua

COMERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

como comíacomes comíescome comíacomemos comíamos ~ comíemoscoméis comíais ~ comíeiscomen comíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

comí comiera ~ comierecomisti ~ comiesti comieras ~ comierescomió comiera ~ comierecomimos ~ comiemos comiéramos ~ comiéremoscomistis ~ comiestis comierais ~ comiereiscomieron comieran ~ comieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

coma comiera ~ comierecomas comieras ~ comierescoma comiera ~ comierecomamos comiéramos ~ comiéremoscomáis comierais ~ comiereiscoman comieran ~ comieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

comeré comeríacomerás comeríescomerá comeríacomeremos comeríamos ~ comeríemoscomeréis comeríais ~ comeríeiscomerán comeríen

IMPERATIVU

comicoméi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

comer comiendo comíu comida comíocomíos comíes

• Verbu regular de la 2ª conxugación.• Caltién la o de la raíz en toles sos formes.

153

Page 154: Normes llingua

CONDUCIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

conduzo conducíaconduces conducíesconduz conducíaconducimos conducíamos ~ conducíemosconducís conducíais ~ conducíeisconducen conducíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

conduxi conduxera ~ conduxereconduxisti ~ conduxesti conduxeras ~ conduxeresconduxo conduxera ~ conduxereconduximos ~ conduxemos conduxéramos ~ conduxéremosconduxistis ~ conduxestis conduxerais ~ conduxereisconduxeron conduxeran ~ conduxeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

conduza conduxera ~ conduxereconduzas conduxeras ~ conduxeresconduza conduxera ~ conduxereconduzamos conduxéramos ~ conduxéremosconduzáis conduxerais ~ conduxereisconduzan conduxeran ~ conduxeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

conduciré conduciríaconducirás conduciríesconducirá conduciríaconduciremos conduciríamos ~ conduciríemosconduciréis conduciríais ~ conduciríeisconducirán conduciríen

IMPERATIVU

conduzconducíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

conducir conduciendo conducíu conducida conducíoconducíos conducíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna -c con -z al final de la raíz (irregularidá ortográfica).• En dellos tiempos inxerta -x al final de la raíz.• Pierde la desinencia -e de la 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y la -i del imperativu

sg.

154

Page 155: Normes llingua

CORRERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cuerro corríacuerres corríescuerre corríacorremos corríamos ~ corríemoscorréis corríais ~ corríeiscuerren corríen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

corrí corriera ~ corrierecorristi ~ corriesti corrieras ~ corrierescorrió corriera ~ corrierecorrimos ~ corriemos corriéramos ~ corriéremoscorristis ~ corriestis corrierais ~ corriereiscorrieron corrieran ~ corrieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cuerra corriera ~ corrierecuerras corrieras ~ corrierescuerra corriera ~ corrierecorramos corriéramos ~ corriéremoscorráis corrierais ~ corriereiscuerran corrieran ~ corrieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

correré correríacorrerás correríescorrerá correríacorreremos correríamos ~ correríemoscorreréis correríais ~ correríeiscorrerán correríen

IMPERATIVU

cuerri ~ corricorréi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

correr corriendo corríu corrida corríocorríos corríes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques, pero pue caltenela nel impera-

tivu sg.• Nun pierde la vocal final en nenguna de les sos formes.

155

Page 156: Normes llingua

CORREXIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

corrixo correxíacorrixes correxíescorrixe ~ corrix correxíacorreximos correxíamos ~ correxíemoscorrexís correxíais ~ correxíeiscorrixen correxíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

correxí corrixera ~ corrixerecorrexisti ~ correxesti corrixeras ~ corrixerescorrixó corrixera ~ corrixerecorreximos ~ correxemos corrixéramos ~ corrixéremoscorrexistis ~ correxestis corrixerais ~ corrixereiscorrixeron corrixeran ~ corrixeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

corrixa corrixera ~ corrixerecorrixas corrixeras ~ corrixerescorrixa corrixera ~ corrixerecorrixamos corrixéramos ~ corrixéremoscorrixáis corrixerais ~ corrixereiscorrixan corrixeran ~ corrixeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

correxiré correxiríacorrexirás correxiríescorrexirá correxiríacorrexiremos correxiríamos ~ correxiríemoscorrexiréis correxiríais ~ correxiríeiscorrexirán correxiríen

IMPERATIVU

corrixi ~ corrixcorrexíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

correxir corrixendo correxíu correxida correxíocorrexíos correxíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna les formes correx- y corrix- na raíz.• Pue perder la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y del imperativu sg.• Les desinencies qu’entamen pelos diptongos ie, io pierden la so primer vocal en contautu

cola -x de la raíz.

156

Page 157: Normes llingua

COSERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cueso cosíacueses cosíescues cosíacosemos cosíamos ~ cosíemoscoséis cosíais ~ cosíeiscuesen cosíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

cosí cosiera ~ cosierecosisti ~ cosiesti cosieras ~ cosierescosió cosiera ~ cosierecosimos ~ cosiemos cosiéramos ~ cosiéremoscosistis ~ cosiestis cosierais ~ cosiereiscosieron cosieran ~ cosieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cuesa cosiera ~ cosierecuesas cosieras ~ cosierescuesa cosiera ~ cosierecosamos cosiéramos ~ cosiéremoscosáis cosierais ~ cosiereiscuesan cosieran ~ cosieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

coseré coseríacoserás coseríescoserá coseríacoseremos coseríamos ~ coseríemoscoseréis coseríais ~ coseríeiscoserán coseríen

IMPERATIVU

cues ~ cuesi ~ cosicoséi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

coser cosiendo cosíu cosida cosíocosíos cosíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y pue perder la del imperativu

sg.

157

Page 158: Normes llingua

COYERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cueyo coyíacueyes coyíescueye coyíacoyemos coyíamos ~ coyíemoscoyéis coyíais ~ coyíeiscueyen coyíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

coyí coyera ~ coyerecoyisti ~ coyesti coyeras ~ coyerescoyó coyera ~ coyerecoyimos ~ coyemos coyéramos ~ coyéremoscoyistis ~ coyestis coyerais ~ coyereiscoyeron coyeran ~ coyeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

cueya coyera ~ coyerecueyas coyeras ~ coyerescueya coyera ~ coyerecoyamos coyéramos ~ coyéremoscoyáis coyerais ~ coyereiscueyan coyeran ~ coyeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

coyeré coyeríacoyerás coyeríescoyerá coyeríacoyeremos coyeríamos ~ coyeríemoscoyeréis coyeríais ~ coyeríeiscoyerán coyeríen

IMPERATIVU

cueyi ~ coyicoyéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

coyer coyendo coyíu coyida coyíocoyíos coyíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue, pero pue caltenela nel imperativu sg.• Les desinencies qu’entamen pelos diptongos ie, io pierden la so primera vocal en contautu con

-y de la raíz.

158

Page 159: Normes llingua

CREYER o CREERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

creyo creo creyía creíacreyes crees creyíes creíescreye cree creyía creíacreyemos creemos creyíamos ~ creyíemos creíamos ~ creíemoscreyéis creéis creyíais ~ creyíeis creíais ~ creíeiscreyen creen creyíen creíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

creyí creí creyera ~ creyerecreyisti ~ creyesti creísti ~ creyesti creyeras ~ creyerescreyó creyó creyera ~ creyerecreyimos ~ creyemos creímos ~ creyemos creyéramos ~ creyéremoscreyistis ~ creyestis creístis ~ creyestis creyerais ~ creyereiscreyeron creyeron creyeran ~ creyeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

creya crea creyera ~ creyerecreyas creas creyeras ~ creyerescreya crea creyera ~ creyerecreyamos creamos creyéramos ~ creyéremoscreyáis creáis creyerais ~ creyereiscreyan crean creyeran ~ creyeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

creyeré creeré creyería creeríacreyerás creerás creyeríes creeríescreyerá creerá creyería creeríacreyeremos creeremos creyeríamos ~ creyeríemos creeríamos ~ creeríemoscreyeréis creeréis creyeríais ~ creyeríeis creeríais ~ creeríeiscreyerán creerán creyeríen creeríen

IMPERATIVU

creyi ~ creicreyéi ~ creéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

creyer ~ creer creyendo creyíu creyida creyíocreyíos creyíescreíu creída creíocreíos creíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes crey- y cre-.• Les desinencies qu’entamen pelos diptongos ie, io pierden la so primera vocal en contautu co-

la -y de la raíz.

159

Page 160: Normes llingua

DARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

do ~ doi dabadas dabesda dabadamos dábamos ~ dábemosdais dabais ~ dabeisdan daben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

di diera ~ dieredisti ~ diesti dieras ~ dieresdio diera ~ dieredimos ~ diemos diéramos ~ diéremosdistis ~ diestis dierais ~ diereisdieron dieran ~ dieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

dea diera ~ dieredeas dieras ~ dieresdea diera ~ dieredeamos diéramos ~ diéremosdeáis dierais ~ diereisdean dieran ~ dieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

daré daríadarás daríesdará daríadaremos daríamos ~ daríemosdaréis daríais ~ daríeisdarán daríen

IMPERATIVU

dadai

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

dar dando dau dada daodaos daes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Alterna na raíz les formes d- y de-.• Presenta desinencies de la 1ª y de la 2ª conxugaciones, arriendes d’otres propies.

160

Page 161: Normes llingua

DEFENDERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

defendo defendíadefendes defendíesdefende defendíadefendemos defendíamos ~ defendíemosdefendéis defendíais ~ defendíeisdefenden defendíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

defendí defendiera ~ defendieredefendisti ~ defendiesti defendieras ~ defendieresdefendió defendiera ~ defendieredefendimos ~ defendiemos defendiéramos ~ defendiéremosdefendistis ~ defendiestis defendierais ~ defendiereisdefendieron defendieran ~ defendieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

defenda defendiera ~ defendieredefendas defendieras ~ defendieresdefenda defendiera ~ defendieredefendamos defendiéramos ~ defendiéremosdefendáis defendierais ~ defendiereisdefendan defendieran ~ defendieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

defenderé defenderíadefenderás defenderíesdefenderá defenderíadefenderemos defenderíamos ~ defenderíemosdefenderéis defenderíais ~ defenderíeisdefenderán defenderíen

IMPERATIVU

defendidefendéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

defender defendiendo defendíu defendida defendíodefendíos defendíes

• Verbu regular de la 2ª conxugación.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.

161

Page 162: Normes llingua

DEXARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

dexo dexabadexes dexabesdexa dexabadexamos dexábamos ~ dexábemosdexáis dexabais ~ dexabeisdexen dexaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

dexé dexara ~ dexaredexasti ~ dexesti dexaras ~ dexaresdexó dexara ~ dexaredexemos dexáramos ~ dexáremosdexastis ~ dexestis dexarais ~ dexareisdexaron dexaran ~ dexaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

dexe dexara ~ dexaredexes ~ dexas dexaras ~ dexaresdexe dexara ~ dexaredexemos dexáramos ~ dexáremosdexéis dexarais ~ dexareisdexen ~ dexan dexaran ~ dexaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

dexaré dexaríadexarás dexaríesdexará dexaríadexaremos dexaríamos ~ dexaríemosdexaréis dexaríais ~ dexaríeisdexarán dexaríen

IMPERATIVU

dexadexái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

dexar dexando dexáu dexada dexaodexaos dexaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.• Caltién ortográficamente la -x de la raíz (nun escribir xi).

162

Page 163: Normes llingua

DICIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

digo dicíadices dicíesdiz dicíadicimos dicíamos ~ dicíemosdicís dicíais ~ dicíeisdicen dicíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

dixi dixera ~ dixeredixisti ~ dixesti dixeras ~ dixeresdixo dixera ~ dixerediximos ~ dixemos dixéramos ~ dixéremosdixistis ~ dixestis dixerais ~ dixereisdixeron dixeran ~ dixeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

diga dixera ~ dixeredigas dixeras ~ dixeresdiga dixera ~ dixeredigamos dixéramos ~ dixéremosdigáis dixerais ~ dixereisdigan dixeran ~ dixeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

diré diríadirás diríesdirá diríadiremos diríamos ~ diríemosdiréis diríais ~ diríeisdirán diríen

IMPERATIVU

didicíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

dicir diciendo dichu dicha dichodichos diches

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna na raíz les formes diz-, dic-, dig- dix-, di- y dich-.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu.• Presenta dalguna forma peculiar.

163

Page 164: Normes llingua

DIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

vo ~ voi dibavas dibesva dibavamos díbamos ~ díbemosvais dibais ~ dibeisvan diben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

fui fui fuera ~ fuere fora ~ forefuisti ~ fuesti fosti fueras ~ fueres foras ~ foresfoi fo fuera ~ fuere fora ~ forefuimos ~ fuemos fomos fuéramos ~ fuéremos fóramos ~ fóremosfuistis ~ fuestis fostis fuerais ~ fuereis forais ~ foreisfueron foron fueran ~ fueren foran ~ foren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

vaya vaiga fuera ~ fuere fora ~ forevayas vaigas fueras ~ fueres foras ~ foresvaya vaiga fuera ~ fuere fora ~ forevayamos vaigamos fuéramos ~ fuéremos fóramos ~ fóremosvayáis vaigáis fuerais ~ fuereis forais ~ foreisvayan vaigan fueran ~ fueren foran ~ foren

POTENCIAL

Futuru Condicional

diré diríadirás diríesdirá diríadiremos diríamos ~ diríemosdiréis diríais ~ diríeisdirán diríen

IMPERATIVU

vedíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

dir diendo dío

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna na raíz les formes d-, di-, v-, va-, vay- ~ vaig- y fue- ~ fo- ~ fu-.• Presenta formes peculiares.

164

Page 165: Normes llingua

DORMIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

duermo dormíaduermes dormíesduerme dormíadormimos dormíamos ~ dormíemosdormís dormíais ~ dormíeisduermen dormíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

dormí durmiera ~ durmieredormisti ~ dormiesti durmieras ~ durmieresdurmió durmiera ~ durmieredormimos ~ dormiemos durmiéramos ~ durmiéremosdormistis ~ dormiestis durmierais ~ durmiereisdurmieron durmieran ~ durmieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

duerma durmiera ~ durmiereduermas durmieras ~ durmieresduerma durmiera ~ durmieredurmamos durmiéramos ~ durmiéremosdurmáis durmierais ~ durmiereisduerman durmieran ~ durmieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

dormiré dormiríadormirás dormiríesdormirá dormiríadormiremos dormiríamos ~ dormiríemosdormiréis dormiríais ~ dormiríeisdormirán dormiríen

IMPERATIVU

duermi ~ dormidormíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

dormir dormiendo dormíu dormida dormíodormíos dormíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• La o de la raíz camúdase nel diptongu ue nes sílabes tóniques, pero pue nun lo facer nel im-

perativu sg.• En delles formes, la o de la raíz camúdase en u.

165

Page 166: Normes llingua

ECHARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

echo echabaeches echabesecha echabaechamos echábamos ~ echábemosecháis echabais ~ echabeisechen echaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

eché echara ~ echareechasti ~ echesti echaras ~ echaresechó echara ~ echareechemos echáramos ~ echáremosechastis ~ echestis echarais ~ echareisecharon echaran ~ echaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

eche echara ~ echareeches ~ echas echaras ~ echareseche echara ~ echareechemos echáramos ~ echáremosechéis echarais ~ echareisechen ~ echan echaran ~ echaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

echaré echaríaecharás echaríesechará echaríaecharemos echaríamos ~ echaríemosecharéis echaríais ~ echaríeisecharán echaríen

IMPERATIVU

echaechái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

echar echando echáu echada echaoechaos echaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la e- inicial en toles sos formes.

166

Page 167: Normes llingua

ELIXIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

elixo elixíaelixes elixíeselixe ~ elix elixíaeliximos elixíamos ~ elixíemoselixís elixíais ~ elixíeiselixen elixíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

elixí elixera ~ elixereelixisti ~ elixesti elixeras ~ elixereselixó elixera ~ elixereeliximos ~ elixemos elixéramos ~ elixéremoselixistis ~ elixestis elixerais ~ elixereiselixeron elixeran ~ elixeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

elixa elixera ~ elixereelixas elixeras ~ elixereselixa elixera ~ elixereelixamos elixéramos ~ elixéremoselixáis elixerais ~ elixereiselixan elixeran ~ elixeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

elixiré elixiríaelixirás elixiríeselixirá elixiríaelixiremos elixiríamos ~ elixiríemoselixiréis elixiríais ~ elixiríeiselixirán elixiríen

IMPERATIVU

elixi ~ elixelixíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

elixir elixendo elixíu elixida elixíoelixíos elixíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Pue perder la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu singular.• Caltién la i de la raíz en toles sos formes.

167

Page 168: Normes llingua

EMPORCARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

empuerco emporcabaempuerques emporcabesempuerca emporcabaemporcamos emporcábamos ~ emporcábemosemporcáis emporcabais ~ emporcabeisempuerquen emporcaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

emporqué emporcara ~ emporcareemporcasti ~ emporquesti emporcaras ~ emporcaresemporcó emporcara ~ emporcareemporquemos emporcáramos ~ emporcáremosemporcastis ~ emporquestis emporcarais ~ emporcareisemporcaron emporcaran ~ emporcaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

empuerque emporcara ~ emporcareempuerques ~ empuercas emporcaras ~ emporcaresempuerque emporcara ~ emporcareemporquemos emporcáramos ~ emporcáremosemporquéis emporcarais ~ emporcareisempuerquen ~ empuercan emporcaran ~ emporcaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

emporcaré emporcaríaemporcarás emporcaríesemporcará emporcaríaemporcaremos emporcaríamos ~ emporcaríemosemporcaréis emporcaríais ~ emporcaríeisemporcarán emporcaríen

IMPERATIVU

empuercaemporcái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

emporcar emporcando emporcáu emporcada emporcaoemporcaos emporcaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques.• Alterna c y qu na raíz (irregularidá ortográfica).

168

Page 169: Normes llingua

ENCENDERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

enciendo encendíaenciendes encendíesenciende encendíaencendemos encendíamos ~ encendíemosencendéis encendíais ~ encendíeisencienden encendíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

encendí encendiera ~ encendiereencendisti ~ encendiesti encendieras ~ encendieresencendió encendiera ~ encendiereencendimos ~ encendiemos encendiéramos ~ encendiéremosencendistis ~ encendiestis encendierais ~ encendiereisencendieron encendieran ~ encendieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

encienda encendiera ~ encendiereenciendas encendieras ~ encendieresencienda encendiera ~ encendiereencendamos encendiéramos ~ encendiéremosencendáis encendierais ~ encendiereisenciendan encendieran ~ encendieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

encenderé encenderíaencenderás encenderíesencenderá encenderíaencenderemos encenderíamos ~ encenderíemosencenderéis encenderíais ~ encenderíeisencenderán encenderíen

IMPERATIVU

enciendi ~ encendiencendéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

encender encendiendo encendíu encendida encendíoencendíos encendíesencesu encesa encesoencesos enceses

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques, pero pue nun lo facer nel impe-

rativu sg.• Presenta un participiu regular y otru irregular acabáu en -su.

169

Page 170: Normes llingua

ENFEARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

enfeo enfeabaenfees enfeabesenfea enfeabaenfeamos enfeábamos ~ enfeábemosenfeáis enfeabais ~ enfeabeisenfeen enfeaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

enfeé enfeara ~ enfeareenfeasti ~ enfeesti enfearas ~ enfearesenfeó enfeara ~ enfeareenfeemos enfeáramos ~ enfeáremosenfeastis ~ enfeestis enfearais ~ enfeareisenfearon enfearan ~ enfearen

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

enfee enfeara ~ enfeareenfees ~ enfeas enfearas ~ enfearesenfee enfeara ~ enfeareenfeemos enfeáramos ~ enfeáremosenfeéis enfearais ~ enfeareisenfeen ~ enfean enfearan ~ enfearen

POTENCIAL

Futuru Condicional

enfearé enfearíaenfearás enfearíesenfeará enfearíaenfearemos enfearíamos ~ enfearíemosenfearéis enfearíais ~ enfearíeisenfearán enfearíen

IMPERATIVU

enfeaenfeái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

enfear enfeando enfeáu enfeada enfeaoenfeaos enfeaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la -e final de la raíz en toles sos formes, ensin facer diptongu cola primera vocal de les

desinencies.

170

Page 171: Normes llingua

ENGRESCARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

engriesco engrescabaengriesques engrescabesengriesca engrescabaengrescamos engrescábamos ~ engrescábemosengrescáis engrescabais ~ engrescabeisengriesquen engrescaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

engresqué engrescara ~ engrescareengrescasti ~ engresquesti engrescaras ~ engrescaresengrescó engrescara ~ engrescareengresquemos engrescáramos ~ engrescáremosengrescastis ~ engresquestis engrescarais ~ engrescareisengrescaron engrescaran ~ engrescaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

engriesque engrescara ~ engrescareengriesques ~ engriescas engrescaras ~ engrescaresengriesque engrescara ~ engrescareengresquemos engrescáramos ~ engrescáremosengresquéis engrescarais ~ engrescareisengriesquen ~ engriescan engrescaran ~ engrescaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

engrescaré engrescaríaengrescarás engrescaríesengrescará engrescaríaengrescaremos engrescaríamos ~ engrescaríemosengrescaréis engrescaríais ~ engrescaríeisengrescarán engrescaríen

IMPERATIVU

engriescaengrescái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

engrescar engrescando engrescáu engrescada engrescaoengrescaos engrescaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques.• Alterna c y qu na raíz (irregularidá ortográfica).

171

Page 172: Normes llingua

ENSUGARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ensugo ensugabaensugues ensugabesensuga ensugabaensugamos ensugábamos ~ ensugábemosensugáis ensugabais ~ ensugabeisensuguen ensugaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

ensugué ensugara ~ ensugareensugasti ~ ensuguesti ensugaras ~ ensugaresensugó ensugara ~ ensugareensuguemos ensugáramos ~ ensugáremosensugastis ~ ensuguestis ensugarais ~ ensugareisensugaron ensugaran ~ ensugaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ensugue ensugara ~ ensugareensugues ~ ensugas ensugaras ~ ensugaresensugue ensugara ~ ensugareensuguemos ensugáramos ~ ensugáremosensuguéis ensugarais ~ ensugareisensuguen ~ ensugan ensugaran ~ ensugaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

ensugaré ensugaríaensugarás ensugaríesensugará ensugaríaensugaremos ensugaríamos ~ ensugaríemosensugaréis ensugaríais ~ ensugaríeisensugarán ensugaríen

IMPERATIVU

ensugaensugái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

ensugar ensugando ensugáu ensugada ensugaoensugaos ensugaesensuchu ensucha ensuchoensuchos ensuches

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Alterna g y gu na raíz (irregularidá ortográfica).• Presenta un participiu regular y otru irregular acabáu en -chu.

172

Page 173: Normes llingua

ENTAINARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

entaíno entainabaentaínes entainabesentaína entainabaentainamos entainábamos ~ entainábemosentaináis entainabais ~ entainabeisentaínen entainaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

entainé entainara ~ entainareentainasti ~ entainesti entainaras ~ entainaresentainó entainara ~ entainareentainemos entaináramos ~ entaináremosentainastis ~ entainestis entainarais ~ entainareisentainaron entainaran ~ entainaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

entaíne entainara ~ entainareentaínes ~ entaínas entainaras ~ entainaresentaíne entainara ~ entainareentainemos entaináramos ~ entaináremosentainéis entainarais ~ entainareisentaínen ~ entaínan entainaran ~ entainaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

entainaré entainaríaentainarás entainaríesentainará entainaríaentainaremos entainaríamos ~ entainaríemosentainaréis entainaríais ~ entainaríeisentainarán entainaríen

IMPERATIVU

entaínaentainái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

entainar entainando entaináu entainada entainaoentainaos entainaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación• Camuda’l diptongu ai de la raíz pol hiatu aí nes sílabes tóniques.

173

Page 174: Normes llingua

ESCRIBIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

escribo escribíaescribes escribíesescribe escribíaescribimos escribíamos ~ escribíemosescribís escribíais ~ escribíeisescriben escribíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

escribí escribiera ~ escribiereescribisti ~ escribiesti escribieras ~ escribieresescribió escribiera ~ escribiereescribimos ~ escribiemos escribiéramos ~ escribiéremosescribistis ~ escribiestis escribierais ~ escribiereisescribieron escribieran ~ escribieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

escriba escribiera ~ escribiereescribas escribieras ~ escribieresescriba escribiera ~ escribiereescribamos escribiéramos ~ escribiéremosescribáis escribierais ~ escribiereisescriban escribieran ~ escribieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

escribiré escribiríaescribirás escribiríesescribirá escribiríaescribiremos escribiríamos ~ escribiríemosescribiréis escribiríais ~ escribiríeisescribirán escribiríen

IMPERATIVU

escribiescribíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

escribir escribiendo escritu escrita escritoescritos escrites

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Presenta un participiu irregular en -tu.

174

Page 175: Normes llingua

FACER o FAERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fago faigo facía faíafaes faes facíes faíesfai fai facía faíafacemos faemos facíamos ~ facíemos faíamos ~ faíemosfacéis faéis facíais ~ facíeis faíais ~ faíeisfaen faen facíen faíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

fici fixi ficiera ~ ficiere fixera ~ fixereficisti ~ ficiesti fixisti ~ fixesti ficieras ~ ficieres fixeras ~ fixeresfizo fixo ficiera ~ ficiere fixera ~ fixereficimos ~ ficiemos fiximos ~ fixemos ficiéramos ~ ficiéremos fixéramos ~ fixéremosficistis ~ ficiestis fixistis ~ fixestis ficierais ~ ficiereis fixerais ~ fixereisficieron fixeron ficieran ~ ficieren fixeran ~ fixeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

faga faiga ficiera ~ ficiere fixera ~ fixerefagas faigas ficieras ~ ficieres fixeras ~ fixeresfaga faiga ficiera ~ ficiere fixera ~ fixerefagamos faigamos ficiéramos ~ ficiéremos fixéramos ~ fixéremosfagáis faigáis ficierais ~ ficiereis fixerais ~ fixereisfagan faigan ficieran ~ ficieren fixeran ~ fixeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

fadré fairé fadría fairíafadrás fairás fadríes fairíesfadrá fairá fadría fairíafadremos fairemos fadríamos ~ fadríemos fairíamos ~ fairíemosfadréis fairéis fadríais ~ fadríeis fairíais ~ fairíeisfadrán fairán fadríen fairíen

IMPERATIVU

faifacéi ~ faéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

facer ~ faer faciendo ~ fayendo fechu fecha fechofechos feches

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes fac-, fa-, faig-, fag-, fad-, fai-, fiz- ~ fic-, fix- y fech-.• Presenta un participiu irregular acabáu en -chu.

175

Page 176: Normes llingua

FALARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

falo falabafales falabesfala falabafalamos falábamos ~ falábemosfaláis falabais ~ falabeisfalen falaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

falé falara ~ falarefalasti ~ falesti falaras ~ falaresfaló falara ~ falarefalemos faláramos ~ faláremosfalastis ~ falestis falarais ~ falareisfalaron falaran ~ falaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fale falara ~ falarefales ~ falas falaras ~ falaresfale falara ~ falarefalemos faláramos ~ faláremosfaléis falarais ~ falareisfalen ~ falan falaran ~ falaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

falaré falaríafalarás falaríesfalará falaríafalaremos falaríamos ~ falaríemosfalaréis falaríais ~ falaríeisfalarán falaríen

IMPERATIVU

falafalái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

falar falando faláu falada falaofalaos falaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Verbu modelu.

176

Page 177: Normes llingua

FERVERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fiervo fervíafierves fervíesfierve fervíafervemos fervíamos ~ fervíemosfervéis fervíais ~ fervíeisfierven fervíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

ferví ferviera ~ fervierefervisti ~ ferviesti fervieras ~ fervieresfervió ferviera ~ fervierefervimos ~ ferviemos ferviéramos ~ ferviéremosfervistis ~ ferviestis fervierais ~ ferviereisfervieron fervieran ~ fervieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fierva ferviera ~ fervierefiervas fervieras ~ fervieresfierva ferviera ~ fervierefervamos ferviéramos ~ ferviéremosferváis fervierais ~ ferviereisfiervan fervieran ~ fervieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

ferveré ferveríaferverás ferveríesferverá ferveríaferveremos ferveríamos ~ ferveríemosferveréis ferveríais ~ ferveríeisferverán ferveríen

IMPERATIVU

fiervi ~ fervifervéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

ferver ferviendo fervíu fervida fervíofervíos fervíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques, pero pue nun lo facer nel impe-

rativu sg.

177

Page 178: Normes llingua

FINXIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

finxo finxíafinxes finxíesfinxe finxíafinximos finxíamos ~ finxíemosfinxís finxíais ~ finxíeisfinxen finxíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

finxí finxera ~ finxerefinxisti ~ finxesti finxeras ~ finxeresfinxó finxera ~ finxerefinximos ~ finxemos finxéramos ~ finxéremosfinxistis ~ finxestis finxerais ~ finxereisfinxeron finxeran ~ finxeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

finxa finxera ~ finxerefinxas finxeras ~ finxeresfinxa finxera ~ finxerefinxamos finxéramos ~ finxéremosfinxáis finxerais ~ finxereisfinxan finxeran ~ finxeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

finxiré finxiríafinxirás finxiríesfinxirá finxiríafinxiremos finxiríamos ~ finxiríemosfinxiréis finxiríais ~ finxiríeisfinxirán finxiríen

IMPERATIVU

finxifinxíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

finxir finxendo finxíu finxida finxíofinxíos finxíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Les desinencies qu’entamen pelos diptongos ie, io pierden la so primera vocal en contautu co-

la x final de la raíz.• Caltién la i de la raíz en toles sos formes.

178

Page 179: Normes llingua

FIRIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

firo firíafires firíesfire firíafirimos firíamos ~ firíemosfirís firíais ~ firíeisfiren firíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

firí firiera ~ firierefiristi ~ firiesti firieras ~ firieresfirió firiera ~ firierefirimos ~ firiemos firiéramos ~ firiéremosfiristis ~ firiestis firierais ~ firiereisfirieron firieran ~ firieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fira firiera ~ firierefiras firieras ~ firieresfira firiera ~ firierefiramos firiéramos ~ firiéremosfiráis firierais ~ firiereisfiran firieran ~ firieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

firiré firiríafirirás firiríesfirirá firiríafiriremos firiríamos ~ firiríemosfiriréis firiríais ~ firiríeisfirirán firiríen

IMPERATIVU

firifiríi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

firir firiendo firíu firida firíofiríos firíes

• Verbu regular de la 3ª conxugación.• Caltién la i de la raíz en toles sos formes.• Nun pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu nin nel imperativu sg.

179

Page 180: Normes llingua

FRANCERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

franzo francíafrances francíesfrance francíafrancemos francíamos ~ francíemosfrancéis francíais ~ francíeisfrancen francíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

francí franciera ~ francierefrancisti ~ franciesti francieras ~ francieresfranció franciera ~ francierefrancimos ~ franciemos franciéramos ~ franciéremosfrancistis ~ franciestis francierais ~ franciereisfrancieron francieran ~ francieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

franza franciera ~ francierefranzas francieras ~ francieresfranza franciera ~ francierefranzamos franciéramos ~ franciéremosfranzáis francierais ~ franciereisfranzan francieran ~ francieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

franceré franceríafrancerás franceríesfrancerá franceríafranceremos franceríamos ~ franceríemosfranceréis franceríais ~ franceríeisfrancerán franceríen

IMPERATIVU

francifrancéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

francer franciendo francíu francida francíofrancíos francíes

• Verbu regular de la 2ª conxugación.• Alterna c y z na raíz (irregularidá ortográfica).• Nun pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu nin nel imperativu sg.

180

Page 181: Normes llingua

FRAÑERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fraño frañíafrañes frañíesfrañe frañíafrañemos frañíamos ~ frañíemosfrañéis frañíais ~ frañíeisfrañen frañíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

frañí frañera ~ frañerefrañisti ~ frañesti frañeras ~ frañeresfrañó frañera ~ frañerefrañimos ~ frañemos frañéramos ~ frañéremosfrañistis ~ frañestis frañerais ~ frañereisfrañeron frañeran ~ frañeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fraña frañera ~ frañerefrañas frañeras ~ frañeresfraña frañera ~ frañerefrañamos frañéramos ~ frañéremosfrañáis frañerais ~ frañereisfrañan frañeran ~ frañeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

frañeré frañeríafrañerás frañeríesfrañerá frañeríafrañeremos frañeríamos ~ frañeríemosfrañeréis frañeríais ~ frañeríeisfrañerán frañeríen

IMPERATIVU

frañifrañéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

frañer frañendo frañíu frañida frañíofrañíos frañíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Les desinencies qu’entamen pelos diptongos ie, io pierden la so primera vocal en contautu co-

la ñ de la raíz.

181

Page 182: Normes llingua

FREGARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

frego fregabafregues fregabesfrega fregabafregamos fregábamos ~ fregábemosfregáis fregabais ~ fregabeisfreguen fregaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

fregué fregara ~ fregarefregasti ~ freguesti fregaras ~ fregaresfregó fregara ~ fregarefreguemos fregáramos ~ fregáremosfregastis ~ freguestis fregarais ~ fregareisfregaron fregaran ~ fregaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fregue fregara ~ fregarefregues ~ fregas fregaras ~ fregaresfregue fregara ~ fregarefreguemos fregáramos ~ fregáremosfreguéis fregarais ~ fregareisfreguen ~ fregan fregaran ~ fregaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

fregaré fregaríafregarás fregaríesfregará fregaríafregaremos fregaríamos ~ fregaríemosfregaréis fregaríais ~ fregaríeisfregarán fregaríen

IMPERATIVU

fregafregái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

fregar fregando fregáu fregada fregaofregaos fregaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.• Alterna g y gu na raíz (irregularidá ortográfica).

182

Page 183: Normes llingua

FUXIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fuxo fuxíafuxes fuxíesfuxe ~ fux fuxíafuximos fuxíamos ~ fuxíemosfuxís fuxíais ~ fuxíeisfuxen fuxíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

fuxí fuxera ~ fuxerefuxisti ~ fuxesti fuxeras ~ fuxeresfuxó fuxera ~ fuxerefuximos ~ fuxemos fuxéramos ~ fuxéremosfuxistis ~ fuxestis fuxerais ~ fuxereisfuxeron fuxeran ~ fuxeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

fuxa fuxera ~ fuxerefuxas fuxeras ~ fuxeresfuxa fuxera ~ fuxerefuxamos fuxéramos ~ fuxéremosfuxáis fuxerais ~ fuxereisfuxan fuxeran ~ fuxeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

fuxiré fuxiríafuxirás fuxiríesfuxirá fuxiríafuxiremos fuxiríamos ~ fuxiríemosfuxiréis fuxiríais ~ fuxiríeisfuxirán fuxiríen

IMPERATIVU

fuxi ~ fuxfuxíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

fuxir fuxendo fuxíu fuxida fuxíofuxíos fuxíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Pue perder la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.• Les desinencies qu’entamen pelos diptongos ie, io pierden la so primera vocal en contautu co-

la x de la raíz.

183

Page 184: Normes llingua

GOLERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

güelo golíagüeles golíesgüel golíagolemos golíamos ~ golíemosgoléis golíais ~ golíeisgüelen golíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

golí goliera ~ golieregolisti ~ goliesti golieras ~ golieresgolió goliera ~ golieregolimos ~ goliemos goliéramos ~ goliéremosgolistis ~ goliestis golierais ~ goliereisgolieron golieran ~ golieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

güela goliera ~ golieregüelas golieras ~ golieresgüela goliera ~ golieregolamos goliéramos ~ goliéremosgoláis golierais ~ goliereisgüelan golieran ~ golieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

goleré goldré golería goldríagolerás goldrás goleríes goldríesgolerá goldrá golería goldríagoleremos goldremos goleríamos ~ goleríemos goldríamos ~ goldríemosgoleréis goldréis goleríais ~gol eríeis goldríais ~ goldríeisgolerán goldrán goleríen goldríen

IMPERATIVU

güel ~ güeli ~ goligoléi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

goler goliendo golíu golida golíogolíos golíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques, lo que se reflexa nes grafíes

gol y güel.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y pue facelo nel imperativu sg.• Pue presentar desinencies irregulares en dellos tiempos.

184

Page 185: Normes llingua

GÜEYARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

güeyo güeyabagüeyes güeyabesgüeya güeyabagüeyamos güeyábamos ~ güeyábemosgüeyáis güeyabais ~ güeyabeisgüeyen güeyaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

güeyé güeyara ~ güeyaregüeyasti ~ güeyesti güeyaras ~ güeyaresgüeyó güeyara ~ güeyaregüeyemos güeyáramos ~ güeyáremosgüeyastis ~ güeyestis güeyarais ~ güeyareisgüeyaron güeyaran ~ güeyaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

güeye güeyara ~ güeyaregüeyes ~ güeyas güeyaras ~ güeyaresgüeye güeyara ~ güeyaregüeyemos güeyáramos ~ güeyáremosgüeyéis güeyarais ~ güeyareisgüeyen ~ güeyan güeyaran ~ güeyaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

güeyaré güeyaríagüeyarás güeyaríesgüeyará güeyaríagüeyaremos güeyaríamos ~ güeyaríemosgüeyaréis güeyaríais ~ güeyaríeisgüeyarán güeyaríen

IMPERATIVU

güeyagüeyái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

güeyar güeyando güeyáu güeyada güeyaogüeyaos güeyaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Presenta’l diptongu ue (escritu con diéresis) en toles sos formes.

185

Page 186: Normes llingua

HABERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

he habíahas habíesha, hai habíahemos ~ habemos habíamos ~ habíemoshabéis habíais ~ habíeishan habíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

hubi ~ hebi hubiera ~ hubierehubisti ~ hubiesti hubieras ~ hubiereshubo ~ hebo hubiera ~ hubierehubimos ~ hubiemos hubiéramos ~ hubiéremoshubistis ~ hubiestis hubierais ~ hubiereishubieron hubieran ~ hubieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

haya heba hubiera ~ hubierehayas hebas hubieras ~ hubiereshaya heba hubiera ~ hubierehayamos hebamos hubiéramos ~ hubiéremoshayáis hebáis hubierais ~ hubiereishayan heban hubieran ~ hubieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

habré habríahabrás habríeshabrá habríahabremos habríamos ~ habríemoshabréis habríais ~ habríeishabrán habríen

IMPERATIVU

hashabéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

haber habiendo habíu habida habíohabíos habíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes hab-, hub-, hay-, heb- y ha-.

186

Page 187: Normes llingua

INFLUIR o INFLUYIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

influyo influyo influyía influíainfluyes inflúis influyíes influíesinfluye inflúi influyía influíainfluyimos influimos influyíamos ~ influyíemos influíamos ~ influíemosinfluyís influís influyíais ~ influyíeis influíais ~ influíeisinfluyen inflúin influyíen influíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

influyí influí influyera ~ influyereinfluyisti ~ influyesti influísti ~ influyesti influyeras ~ influyeresinfluyó influyó influyera ~ influyereinfluyimos ~ influyemos influímos ~ influyemos influyéramos ~ influyéremosinfluyistis ~ influyestis influístis ~ influyestis influyerais ~ influyereisinfluyeron influyeron influyeran ~ influyeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

influya influyera ~ influyereinfluyas influyeras ~ influyeresinfluya influyera ~ influyereinfluyamos influyéramos ~ influyéremosinfluyáis influyerais ~ influyereisinfluyan influyeran ~ influyeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

influyiré influiré influyiría influiríainfluyirás influirás influyiríes influiríesinfluyirá influirá influyiría influiríainfluyiremos influiremos influyiríamos ~ influyiríemos influiríamos ~ influiríemosinfluyiréis influiréis influyiríais ~ influyiríeis influiríais ~ influiríeisinfluyirán influirán influyiríen influiríen

IMPERATIVU

influyi ~ inflúiinfluyíi ~ influíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

influyir ~ influir influyendo influyíu influyida influyíoinfluyíos influyíesinfluíu influída influíoinfluíos influíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna na raíz les formes influ- ya influy-.• Les desinencies qu’entamen nos diptongos ie, io pierden la so primera vocal en contautu co-

la y de la raíz.

187

Page 188: Normes llingua

INXERIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

inxero inxeríainxeres inxeríesinxer inxeríainxerimos inxeríamos ~ inxeríemosinxerís inxeríais ~ inxeríeisinxeren inxeríen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

inxerí inxiriera ~ inxiriereinxeristi ~ inxeriesti inxirieras ~ inxirieresinxirió inxiriera ~ inxiriereinxerimos ~ inxeriemos inxiriéramos ~ inxiriéremosinxeristis ~ inxeriestis inxirierais ~ inxiriereisinxirieron inxirieran ~ inxirieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

inxera inxiriera ~ inxiriereinxeras inxirieras ~ inxirieresinxera inxiriera ~ inxiriereinxiramos inxiriéramos ~ inxiriéremosinxiráis inxirierais ~ inxiriereisinxeran inxirieran ~ inxirieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

inxeriré inxeriríainxerirás inxeriríesinxerirá inxeriríainxeriremos inxeriríamos ~ inxeriríemosinxeriréis inxeriríais ~ inxeriríeisinxerirán inxeriríen

IMPERATIVU

inxerinxeríi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

inxerir inxiriendo inxeríu inxerida inxeríoinxeríos inxeríes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna na raíz les formes inxer- ya inxir-.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.

188

Page 189: Normes llingua

LLAMBERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

llambo llambíallambes llambíesllambe llambíallambemos llambíamos ~ llambíemosllambéis llambíais ~ llambíeisllamben llambíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

llambí llambiera ~ llambierellambisti ~ llambiesti llambieras ~ llambieresllambió llambiera ~ llambierellambimos ~ llambiemos llambiéramos ~ llambiéremosllambistis ~ llambiestis llambierais ~ llambiereisllambieron llambieran ~ llambieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

llamba llambiera ~ llambierellambas llambieras ~ llambieresllamba llambiera ~ llambierellambamos llambiéramos ~ llambiéremosllambáis llambierais ~ llambiereisllamban llambieran ~ llambieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

llamberé llamberíallamberás llamberíesllamberá llamberíallamberemos llamberíamos ~ llamberíemosllamberéis llamberíais ~ llamberíeisllamberán llamberíen

IMPERATIVU

llambillambéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

llamber llambiendo llambíu llambida llambíollambíos llambíes

• Verbu regular de la 2ª conxugación.• Verbu modelu.

189

Page 190: Normes llingua

LLEERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

lleo lleíallees lleíesllee lleíalleemos lleíamos ~ lleíemoslleéis lleíais ~ lleíeislleen lleíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

lleí lleera ~ lleerelleísti ~ lleesti lleeras ~ lleereslleó lleera ~ lleerelleímos ~ lleemos lleéramos ~ lleéremoslleístis ~ lleestis lleerais ~ lleereislleeron lleeran ~ lleeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

llea lleera ~ lleerelleas lleeras ~ lleeresllea lleera ~ lleerelleamos lleéramos ~ lleéremoslleáis lleerais ~ lleereisllean lleeran ~ lleeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

lleeré lleeríalleerás lleeríeslleerá lleeríalleeremos lleeríamos ~ lleeríemoslleeréis lleeríais ~ lleeríeislleerán lleeríen

IMPERATIVU

lleilleéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

lleer lleendo lleíu lleída lleíolleíos lleíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Les desinencies qu’entamen en ie, io pierden la so primera vocal y queden reducíes a e, o.

190

Page 191: Normes llingua

LLUCIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

lluzo llucíalluces llucíeslluz llucíallucimos llucíamos ~ llucíemosllucís llucíais ~ llucíeisllucen llucíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

llucí lluciera ~ llucierellucisti ~ lluciesti llucieras ~ llucieresllució lluciera ~ llucierellucimos ~ lluciemos lluciéramos ~ lluciéremosllucistis ~ lluciestis llucierais ~ lluciereisllucieron llucieran ~ llucieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

lluza lluciera ~ llucierelluzas llucieras ~ lluciereslluza lluciera ~ llucierelluzamos lluciéramos ~ lluciéremoslluzáis llucierais ~ lluciereislluzan llucieran ~ llucieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

lluciré lluciríallucirás lluciríesllucirá lluciríalluciremos lluciríamos ~ lluciríemoslluciréis lluciríais ~ lluciríeisllucirán lluciríen

IMPERATIVU

lluzllucíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

llucir lluciendo llucíu llucida llucíollucíos llucíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.• Alterna c y z na raíz (irregularidá ortográfica).

191

Page 192: Normes llingua

MANCARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

manco mancabamanques mancabesmanca mancabamancamos mancábamos ~ mancábemosmancáis mancabais ~ mancabeismanquen mancaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

manqué mancara ~ mancaremancasti ~ manquesti mancaras ~ mancaresmancó mancara ~ mancaremanquemos mancáramos ~ mancáremosmancastis ~ manquestis mancarais ~ mancareismancaron mancaran ~ mancaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

manque mancara ~ mancaremanques ~ mancas mancaras ~ mancaresmanque mancara ~ mancaremanquemos mancáramos ~ mancáremosmanquéis mancarais ~ mancareismanquen ~ mancan mancaran ~ mancaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

mancaré mancaríamancarás mancaríesmancará mancaríamancaremos mancaríamos ~ mancaríemosmancaréis mancaríais ~ mancaríeismancarán mancaríen

IMPERATIVU

mancamancái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

mancar mancando mancáu mancada mancaomancaos mancaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Alterna c y qu na raíz (irregularidá ortográfica).

192

Page 193: Normes llingua

MERCARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

merco mercabamerques mercabesmerca mercabamercamos mercábamos ~ mercábemosmercáis mercabais ~ mercabeismerquen mercaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

merqué mercara ~ mercaremercasti ~ merquesti mercaras ~ mercaresmercó mercara ~ mercaremerquemos mercáramos ~ mercáremosmercastis ~ merquestis mercarais ~ mercareismercaron mercaran ~ mercaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

merque mercara ~ mercaremerques ~ mercas mercaras ~ mercaresmerque mercara ~ mercaremerquemos mercáramos ~ mercáremosmerquéis mercarais ~ mercareismerquen ~ mercan mercaran ~ mercaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

mercaré mercaríamercarás mercaríesmercará mercaríamercaremos mercaríamos ~ mercaríemosmercaréis mercaríais ~ mercaríeismercarán mercaríen

IMPERATIVU

mercamercái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

mercar mercando mercáu mercada mercaomercaos mercaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.• Alterna c y qu na raíz (irregularidá ortográfica).

193

Page 194: Normes llingua

MOLERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

muelo ~ muelgo molíamueles molíesmuel molíamolemos molíamos ~ molíemosmoléis molíais ~ molíeismuelen molíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

molí moliera ~ molieremolisti ~ moliesti molieras ~ molieresmolió moliera ~ molieremolimos ~ moliemos moliéramos ~ moliéremosmolistis ~ moliestis molierais ~ moliereismolieron molieran ~ molieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

muela ~ muelga moliera ~ molieremuelas ~ muelgas molieras ~ molieresmuela ~ muelga moliera ~ molieremolamos ~ molgamos moliéramos ~ moliéremosmoláis ~ molgáis molierais ~ moliereismuelan ~ muelgan molieran ~ molieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

moleré moldré molería moldríamolerás moldrás moleríes moldríesmolerá moldrá molería moldríamoleremos moldremos moleríamos ~ moleríemos moldríamos ~ moldríemosmoleréis moldréis moleríais ~ moleríeis moldríais ~ moldríeismolerán moldrán moleríen moldríen

IMPERATIVU

mueli ~ muelmoléi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

moler moliendo molíu molida molíomolíos molíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques.• Alterna na raíz les formes mol-, muel-, molg-, muelg- y mold-.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.

194

Page 195: Normes llingua

MORRERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

muerro morríamuerres morríesmuerre morríamorremos morríamos ~ morríemosmorréis morríais ~ morríeismuerren morríen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

morrí morriera ~ morrieremorristi ~ morriesti morrieras ~ morrieresmorrió morriera ~ morrieremorrimos ~ morriemos morriéramos ~ morriéremosmorristis ~ morriestis morrierais ~ morriereismorrieron morrieran ~ morrieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

muerra morriera ~ morrieremuerras morrieras ~ morrieresmuerra morriera ~ morrieremorramos morriéramos ~ morriéremosmorráis morrierais ~ morriereismuerran morrieran ~ morrieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

morreré morreríamorrerás morreríesmorrerá morreríamorreremos morreríamos ~ morreríemosmorreréis morreríais ~ morreríeismorrerán morreríen

IMPERATIVU

muerri ~ morrimorréi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

morrer morriendo muertu muerta muertomuertos muertes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques.• Presente un participiu irregular acabáu en -tu.• Nun pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu nin nel imperativu sg.

195

Page 196: Normes llingua

MOYARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

mueyo moyabamueyes moyabesmueya moyabamoyamos moyábamos ~ moyábemosmoyáis moyabais ~ moyabeismueyen moyaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

moyé moyara ~ moyaremoyasti ~ moyesti moyaras ~ moyaresmoyó moyara ~ moyaremoyemos moyáramos ~ moyáremosmoyastis ~ moyestis moyarais ~ moyareismoyaron moyaran ~ moyaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

mueye moyara ~ moyaremueyes ~ mueyas moyaras ~ moyaresmueye moyara ~ moyaremoyemos moyáramos ~ moyáremosmoyéis moyarais ~ moyareismueyen ~ mueyan moyaran ~ moyaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

moyaré moyaríamoyarás moyaríesmoyará moyaríamoyaremos moyaríamos ~ moyaríemosmoyaréis moyaríais ~ moyaríeismoyarán moyaríen

IMPERATIVU

mueyamoyái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

moyar moyando moyáu moyada moyaomoyaos moyaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Camuda la o de la raíz nel diptongu ue nes sílabes tóniques.

196

Page 197: Normes llingua

MUÑIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

muño muñíamuñes muñíesmuñe muñíamuñimos muñíamos ~ muñíemosmuñís muñíais ~ muñíeismuñen muñíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

muñí muñera ~ muñeremuñisti ~ muñesti muñeras ~ muñeresmuñó muñera ~ muñeremuñimos ~ muñemos muñéramos ~ muñéremosmuñistis ~ muñestis muñerais ~ muñereismuñeron muñeran ~ muñeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

muña muñera ~ muñeremuñas muñeras ~ muñeresmuña muñera ~ muñeremuñamos muñéramos ~ muñéremosmuñáis muñerais ~ muñereismuñan muñeran ~ muñeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

muñiré muñiríamuñirás muñiríesmuñirá muñiríamuñiremos muñiríamos ~ muñiríemosmuñiréis muñiríais ~ muñiríeismuñirán muñiríen

IMPERATIVU

muñimuñíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

muñir muñendo muñíu muñida muñíomuñíos muñíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Les desinencies qu’entamen en ie, io pierden la so primera vocal en contautu cola ñ de la

raíz.

197

Page 198: Normes llingua

NAGUARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

naguo naguabanagües naguabesnagua naguabanaguamos naguábamos ~ naguábemosnaguáis naguabais ~ naguabeisnagüen naguaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

nagüé naguara ~ naguarenaguasti ~ nagüesti naguaras ~ naguaresnaguó naguara ~ naguarenagüemos naguáramos ~ naguáremosnaguastis ~ nagüestis naguarais ~ naguareisnaguaron naguaran ~ naguaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

nagüe naguara ~ naguarenagües ~ naguas naguaras ~ naguaresnagüe naguara ~ naguarenagüemos naguáramos ~ naguáremosnagüéis naguarais ~ naguareisnagüen ~ naguan naguaran ~ naguaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

naguaré naguaríanaguarás naguaríesnaguará naguaríanaguaremos naguaríamos ~ naguaríemosnaguaréis naguaríais ~ naguaríeisnaguarán naguaríen

IMPERATIVU

naguanaguái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

naguar naguando naguáu naguada naguaonaguaos naguaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Alterna gu y gü na raíz (irregularidá ortográfica).

198

Page 199: Normes llingua

OYERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

oyo oigo oyía oíaoyes ois oyíes oíesoye oi oyía oíaoyemos oímos oyíamos ~ oyíemos oíamos ~ oíemosoyéis oís oyíais ~ oyíeis oíais ~ oíeisoyen oin oyíen oíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

oyí oí oyera ~ oyereoyisti ~ oyesti oísti ~ oyesti oyeras ~ oyeresoyó oyó oyera ~ oyereoyimos ~ oyemos oímos ~ oyemos oyéramos ~ oyéremosoyistis ~ oyestis oístis ~ oyestis oyerais ~ oyereisoyeron oyeron oyeran ~ oyeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

oya oiga oyera ~ oyereoyas oigas oyeras ~ oyeresoya oiga oyera ~ oyereoyamos oigamos oyéramos ~ oyéremosoyáis oigáis oyerais ~ oyereisoyan oigan oyeran ~ oyeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

oyeré oiré oyería oiríaoyerás oirás oyeríes oiríesoyerá oirá oyería oiríaoyeremos oiremos oyeríamos ~ oyeríemos oiríamos ~ oiríemosoyeréis oiréis oyeríais ~ oyeríeis oiríais ~ oiríeisoyerán oirán oyeríen oiríen

IMPERATIVU

oyi ~ oioyéi ~ oíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

oyer oyendo oyíu oyida oyíooyíos oyíesoíu oída oíooíos oíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes oy-, o- y oig-• Presenta desinencies propies de la 2ª y de la 3ª conxugaciones.

199

Page 200: Normes llingua

PAECERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

paezo paecíapaeces paecíespaez paecíapaecemos paecíamos ~ paecíemospaecéis paecíais ~ paecíeispaecen paecíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

paecí paeciera ~ paecierepaecisti ~ paeciesti paecieras ~ paecierespaeció paeciera ~ paecierepaecimos ~ paeciemos paeciéramos ~ paeciéremospaecistis ~ paeciestis paecierais ~ paeciereispaecieron paecieran ~ paecieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

paeza paeciera ~ paecierepaezas paecieras ~ paecierespaeza paeciera ~ paecierepaezamos paeciéramos ~ paeciéremospaezáis paecierais ~ paeciereispaezan paecieran ~ paecieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

paeceré paeceríapaecerás paeceríespaecerá paeceríapaeceremos paeceríamos ~ paeceríemospaeceréis paeceríais ~ paeceríeispaecerán paeceríen

IMPERATIVU

paezpaecéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

paecer paeciendo paecíu paecida paecíopaecíos paecíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.• Caltién l’hiatu ae de la raíz en toles sos formes.• Alterna na raíz c y z (irregularidá ortográfica).

200

Page 201: Normes llingua

PAUTARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

pauto pautabapautes pautabespauta pautabapautamos pautábamos ~ pautábemospautáis pautabais ~ pautabeispauten pautaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

pauté pautara ~ pautarepautasti ~ pautesti pautaras ~ pautarespautó pautara ~ pautarepautemos pautáramos ~ pautáremospautastis ~ pautestis pautarais ~ pautareispautaron pautaran ~ pautaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

paute pautara ~ pautarepautes ~ pautas pautaras ~ pautarespaute pautara ~ pautarepautemos pautáramos ~ pautáremospautéis pautarais ~ pautareispauten ~ pautan pautaran ~ pautaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

pautaré pautaríapautarás pautaríespautará pautaríapautaremos pautaríamos ~ pautaríemospautaréis pautaríais ~ pautaríeispautarán pautaríen

IMPERATIVU

pautapautái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

pautar pautando pautáu pautada pautaopautaos pautaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién el diptongu au de la raíz en toles sos formes.

201

Page 202: Normes llingua

PODERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

puedo ~ pueo podíapuedes ~ pues podíespue podíapodemos podíamos ~ podíemospodéis podíais ~ podíeispueden ~ puen podíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

pudi pudiera ~ pudierepudisti ~ pudiesti pudieras ~ pudierespudo pudiera ~ pudierepudimos ~ pudiemos pudiéramos ~ pudiéremospudistis ~ pudiestis pudierais ~ pudiereispudieron pudieran ~ pudieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

pueda ~ puea pudiera ~ pudierepuedas ~ pueas pudieras ~ pudierespueda ~ puea pudiera ~ pudierepodamos pudiéramos ~ pudiéremospodáis pudierais ~ pudiereispuedan ~ puean pudieran ~ pudieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

podré podríapodrás podríespodrá podríapodremos podríamos ~ podríemospodréis podríais ~ podríeispodrán podríen

IMPERATIVU

puepodéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

poder pudiendo podíu podida podíopodíos podíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes pod-, pued-, pue- y pud-.

202

Page 203: Normes llingua

PONERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

pongo poníapones poníespon poníaponemos poníamos ~ poníemosponéis poníais ~ poníeisponen poníen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

punxi punxera ~ punxerepunxisti ~ punxesti punxeras ~ punxerespunxo punxera ~ punxerepunximos ~ punxemos punxéramos ~ punxéremospunxistis ~ punxestis punxerais ~ punxereispunxeron punxeran ~ punxeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ponga punxera ~ punxerepongas punxeras ~ punxeresponga punxera ~ punxerepongamos punxéramos ~ punxéremospongáis punxerais ~ punxereispongan punxeran ~ punxeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

pondré pondríapondrás pondríespondrá pondríapondremos pondríamos ~ pondríemospondréis pondríais ~ pondríeispondrán pondríen

IMPERATIVU

ponponéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

poner poniendo puestu puesta puestopuestos puestes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes pon-, pong-, pond-, punx- y puest-.• Presenta un participiu irregular acabáu en -tu.

203

Page 204: Normes llingua

PREFERIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

prefiero preferíaprefieres preferíesprefier preferíapreferimos preferíamos ~ preferíemospreferís preferíais ~ preferíeisprefieren preferíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

preferí prefiriera ~ prefirierepreferisti ~ preferiesti prefirieras ~ prefirieresprefirió prefiriera ~ prefirierepreferimos ~ preferiemos prefiriéramos ~ prefiriéremospreferistis ~ preferiestis prefirierais ~ prefiriereisprefirieron prefirieran ~ prefirieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

prefiera prefiriera ~ prefiriereprefieras prefirieras ~ prefirieresprefiera prefiriera ~ prefiriereprefiramos prefiriéramos ~ prefiriéremosprefiráis prefirierais ~ prefiriereisprefieran prefirieran ~ prefirieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

preferiré preferiríapreferirás preferiríespreferirá preferiríapreferiremos preferiríamos ~ preferiríemospreferiréis preferiríais ~ preferiríeispreferirán preferiríen

IMPERATIVU

prefierpreferíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

preferir prefiriendo preferíu preferida preferíopreferíos preferíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques.• Nes sílabes átones alterna e, i.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.

204

Page 205: Normes llingua

QUERERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

quiero queríaquies queríesquier queríaqueremos queríamos ~ queríemosqueréis queríais ~ queríeisquieren queríen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

quixi quixera ~ quixerequixisti ~ quixesti quixeras ~ quixeresquixo quixera ~ quixerequiximos ~ quixemos quixéramos ~ quixéremosquixistis ~ quixestis quixerais ~ quixereisquixeron quixeran ~ quixeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

quiera quixera ~ quixerequieras quixeras ~ quixeresquiera quixera ~ quixerequeramos quixéramos ~ quixéremosqueráis quixerais ~ quixereisquieran quixeran ~ quixeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

quedré quedríaquedrás quedríesquedrá quedríaquedremos quedríamos ~ quedríemosquedréis quedríais ~ quedríeisquedrán quedríen

IMPERATIVU

quierqueréi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

querer queriendo queríu querida queríoqueríos queríes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes quer-, quier-, quie-, qued- y quix-.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.

205

Page 206: Normes llingua

REGARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

riego regabariegues regabesriega regabaregamos regábamos ~ regábemosregáis regabais ~ regabeisrieguen regaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

regué regara ~ regareregasti ~ reguesti regaras ~ regaresregó regara ~ regarereguemos regáramos ~ regáremosregastis ~ reguestis regarais ~ regareisregaron regaran ~ regaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

riegue regara ~ regareriegues ~ riegas regaras ~ regaresriegue regara ~ regarereguemos regáramos ~ regáremosreguéis regarais ~ regareisrieguen ~ riegan regaran ~ regaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

regaré regaríaregarás regaríesregará regaríaregaremos regaríamos ~ regaríemosregaréis regaríais ~ regaríeisregarán regaríen

IMPERATIVU

riegaregái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

regar regando regáu regada regaoregaos regaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques.• Alterna na raíz g y gu (irregularidá ortográfica).

206

Page 207: Normes llingua

REÑERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

reño reñíareñes reñíesreñe reñíareñemos reñíamos ~ reñíemosreñéis reñíais ~ reñíeisreñen reñíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

reñí reñera ~ reñerereñisti ~ reñesti reñeras ~ reñeresreñó reñera ~ reñerereñimos ~ reñemos reñéramos ~ reñéremosreñistis ~ reñestis reñerais ~ reñereisreñeron reñeran ~ reñeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

reña reñera ~ reñerereñas reñeras ~ reñeresreña reñera ~ reñerereñamos reñéramos ~ reñéremosreñáis reñerais ~ reñereisreñan reñeran ~ reñeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

reñeré reñeríareñerás reñeríesreñerá reñeríareñeremos reñeríamos ~ reñeríemosreñeréis reñeríais ~ reñeríeisreñerán reñeríen

IMPERATIVU

reñireñéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

reñer reñendo reñíu reñida reñíoreñíos reñíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Les desinencies qu’entamen en ie, io pierden la so primera vocal en contautu cola ñ de la

raíz.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.

207

Page 208: Normes llingua

REPETIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

repito repetíarepites repetíesrepite repetíarepetimos repetíamos ~ repetíemosrepetís repetíais ~ repetíeisrepiten repetíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

repetí repitiera ~ repitiererepetisti ~ repetiesti repitieras ~ repitieresrepitió repitiera ~ repitiererepetimos ~ repetiemos repitiéramos ~ repitiéremosrepetistis ~ repetiestis repitierais ~ repitiereisrepitieron repitieran ~ repitieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

repita repitiera ~ repitiererepitas repitieras ~ repitieresrepita repitiera ~ repitiererepitamos repitiéramos ~ repitiéremosrepitáis repitierais ~ repitiereisrepitan repitieran ~ repitieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

repetiré repetiríarepetirás repetiríesrepetirá repetiríarepetiremos repetiríamos ~ repetiríemosrepetiréis repetiríais ~ repetiríeisrepetirán repetiríen

IMPERATIVU

repitirepetíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

repetir repitiendo repetíu repetida repetíorepetíos repetíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna les formes repet- y repit- na raíz.

208

Page 209: Normes llingua

RETUEYARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

retueyo retueyabaretueyes retueyabesretueya retueyabaretueyamos retueyábamos ~ retueyábemosretueyáis retueyabais ~ retueyabeisretueyen retueyaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

retueyé retueyara ~ retueyareretueyasti ~ retueyesti retueyaras ~ retueyaresretueyó retueyara ~ retueyareretueyemos retueyáramos ~ retueyáremosretueyastis ~ retueyestis retueyarais ~ retueyareisretueyaron retueyaran ~ retueyaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

retueye retueyara ~ retueyareretueyes ~ retueyas retueyaras ~ retueyaresretueye retueyara ~ retueyareretueyemos retueyáramos ~ retueyáremosretueyéis retueyarais ~ retueyareisretueyen ~ retueyan retueyaran ~ retueyaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

retueyaré retueyaríaretueyarás retueyaríesretueyará retueyaríaretueyaremos retueyaríamos ~ retueyaríemosretueyaréis retueyaríais ~ retueyaríeisretueyarán retueyaríen

IMPERATIVU

retueyaretueyái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

retueyar retueyando retueyáu retueyada retueyaoretueyaos retueyaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién el diptongu ue de la raíz en toles sos formes.

209

Page 210: Normes llingua

REZARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

rezo rezabareces rezabesreza rezabarezamos rezábamos ~ rezábemosrezáis rezabais ~ rezabeisrecen rezaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

recé rezara ~ rezarerezasti ~ recesti rezaras ~ rezaresrezó rezara ~ rezarerecemos rezáramos ~ rezáremosrezastis ~ recestis rezarais ~ rezareisrezaron rezaran ~ rezaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

rece rezara ~ rezarereces ~ rezas rezaras ~ rezaresrece rezara ~ rezarerecemos rezáramos ~ rezáremosrecéis rezarais ~ rezareisrecen ~ rezan rezaran ~ rezaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

rezaré rezaríarezarás rezaríesrezará rezaríarezaremos rezaríamos ~ rezaríemosrezaréis rezaríais ~ rezaríeisrezarán rezaríen

IMPERATIVU

rezarezái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

rezar rezando rezáu rezada rezaorezaos rezaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.• Alterna na raíz z y c (irregularidá ortográfica).

210

Page 211: Normes llingua

RIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

río ríaris ríesri ríarimos ríamos ~ ríemosris ríais ~ ríeisrin ríen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

ri riera ~ riereristi ~ riesti rieras ~ rieresrió riera ~ riererimos ~ riemos riéramos ~ riéremosristis ~ riestis rierais ~ riereisrieron rieran ~ rieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ría riera ~ riererías rieras ~ rieresría riera ~ riereriamos riéramos ~ riéremosriáis rierais ~ riereisrían rieran ~ rieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

riré riríarirás riríesrirá riríariremos riríamos ~ riríemosriréis riríais ~ riríeisrirán riríen

IMPERATIVU

riríi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

rir riendo ríu rida ríoríos ríes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna na raíz les formes r- y ri-.• Pierde la vocal final -e na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y la -i nel imperativu sg.

211

Page 212: Normes llingua

ROMPERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ruempo rompíaruempes rompíesruempe rompíarompemos rompíamos ~ rompíemosrompéis rompíais ~ rompíeisruempen rompíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

rompí rompiera ~ rompiererompisti ~ rompiesti rompieras ~ rompieresrompió rompiera ~ rompiererompimos ~ rompiemos rompiéramos ~ rompiéremosrompistis ~ rompiestis rompierais ~ rompiereisrompieron rompieran ~ rompieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ruempa rompiera ~ rompiereruempas rompieras ~ rompieresruempa rompiera ~ rompiererompamos rompiéramos ~ rompiéremosrompáis rompierais ~ rompiereisruempan rompieran ~ rompieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

romperé romperíaromperás romperíesromperá romperíaromperemos romperíamos ~ romperíemosromperéis romperíais ~ romperíeisromperán romperíen

IMPERATIVU

ruempi ~ rompirompéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

romper rompiendo rotu rota rotorotos rotes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue, pero pue nun lo facer nel imperativu sg.• Presenta un participiu irregular acabáu en -tu.

212

Page 213: Normes llingua

ROZARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

rozo rozabaroces rozabesroza rozabarozamos rozábamos ~ rozábemosrozáis rozabais ~ rozabeisrocen rozaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

rocé rozara ~ rozarerozasti ~ rocesti rozaras ~ rozaresrozó rozara ~ rozarerocemos rozáramos ~ rozáremosrozastis ~ rocestis rozarais ~ rozareisrozaron rozaran ~ rozaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

roce rozara ~ rozareroces ~ rozas rozaras ~ rozaresroce rozara ~ rozarerocemos rozáramos ~ rozáremosrocéis rozarais ~ rozareisrocen ~ rozan rozaran ~ rozaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

rozaré rozaríarozarás rozaríesrozará rozaríarozaremos rozaríamos ~ rozaríemosrozaréis rozaríais ~ rozaríeisrozarán rozaríen

IMPERATIVU

rozarozái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

rozar rozando rozáu rozada rozaorozaos rozaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la o de la raíz en toles sos formes.• Alterna na raíz z y c (irregularidá ortográfica).

213

Page 214: Normes llingua

RUARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

rúo ruabarúes ruabesrúa ruabaruamos ruábamos ~ ruábemosruáis ruabais ~ ruabeisrúen ruaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

rué ruara ~ ruareruasti ~ ruesti ruaras ~ ruaresruó ruara ~ ruareruemos ruáramos ~ ruáremosruastis ~ ruestis ruarais ~ ruareisruaron ruaran ~ ruaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

rúe ruara ~ ruarerúes ~ rúas ruaras ~ ruaresrúe ruara ~ ruareruemos ruáramos ~ ruáremosruéis ruarais ~ ruareisrúen ~ rúan ruaran ~ ruaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

ruaré ruaríaruarás ruaríesruará ruaríaruaremos ruaríamos ~ ruaríemosruaréis ruaríais ~ ruaríeisruarán ruaríen

IMPERATIVU

rúaruái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

ruar ruando ruáu ruada ruaoruaos ruaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• La u final de la raíz caltiénse n’hiatu en contautu coles vocales de les desinencies.• Alterna u y ú (irregularidá ortográfica).

214

Page 215: Normes llingua

SABERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

sé sabíasabes sabíessabe sabíasabemos sabíamos ~ sabíemossabéis sabíais ~ sabíeissaben sabíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

supi supiera ~ supieresupisti ~ supiesti supieras ~ supieressupo supiera ~ supieresupimos ~ supiemos supiéramos ~ supiéremossupistis ~ supiestis supierais ~ supiereissupieron supieran ~ supieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

sepa supiera ~ supieresepas supieras ~ supieressepa supiera ~ supieresepamos supiéramos ~ supiéremossepáis supierais ~ supiereissepan supieran ~ supieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

sabré sabríasabrás sabríessabrá sabríasabremos sabríamos ~ sabríemossabréis sabríais ~ sabríeissabrán sabríen

IMPERATIVU

sabisabéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

saber sabiendo sabíu sabida sabíosabíos sabíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes sab-, sup-, sep-.• Presenta dalguna forma peculiar.

215

Page 216: Normes llingua

SEMARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

semo semabasemes semabessema semabasemamos semábamos ~ semábemossemáis semabais ~ semabeissemen semaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

semé semara ~ semaresemasti ~ semesti semaras ~ semaressemó semara ~ semaresememos semáramos ~ semáremossemastis ~ semestis semarais ~ semareissemaron semaran ~ semaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

seme semara ~ semaresemes ~ semas semaras ~ semaresseme semara ~ semaresememos semáramos ~ semáremosseméis semarais ~ semareissemen ~ seman semaran ~ semaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

semaré semaríasemarás semaríessemará semaríasemaremos semaríamos ~ semaríemossemaréis semaríais ~ semaríeissemarán semaríen

IMPERATIVU

semasemái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

semar semando semáu semada semaosemaos semaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.

216

Page 217: Normes llingua

SENTIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

siento sentíasientes sentíessiente sentíasentimos sentíamos ~ sentíemossentís sentíais ~ sentíeissienten sentíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

sentí sintiera ~ sintieresentisti ~ sentiesti sintieras ~ sintieressintió sintiera ~ sintieresentimos ~ sentiemos sintiéramos ~ sintiéremossentistis ~ sentiestis sintierais ~ sintiereissintieron sintieran ~ sintieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

sienta sintiera ~ sintieresientas sintieras ~ sintieressienta sintiera ~ sintieresintamos sintiéramos ~ sintiéremossintáis sintierais ~ sintiereissientan sintieran ~ sintieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

sentiré sentiríasentirás sentiríessentirá sentiríasentiremos sentiríamos ~ sentiríemossentiréis sentiríais ~ sentiríeissentirán sentiríen

IMPERATIVU

sienti ~ sentisentíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

sentir sintiendo sentíu sentida sentíosentíos sentíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques, pero pue nun lo facer nel impe-

rativu sg.• Alterna la e de la raíz con i en sílabes átones.

217

Page 218: Normes llingua

SERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

soi ~ so yerayes yeresye yerasomos yéramos ~ yéremossois yerais ~ yereisson yeren

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

fui fui fuera ~ fuere fora ~ forefuisti ~ fuesti fosti fueras ~ fueres foras ~ foresfoi fo fuera ~ fuere fora ~ forefuimos ~ fuemos fomos fuéramos ~ fuéremos fóramos ~ fóremosfuistis ~ fuestis fostis fuerais ~ fuereis forais ~ foreisfueron foron fueran ~ fueren foran ~ foren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

seya sía fuera ~ fuere fora ~ foreseyas sías fueras ~ fueres foras ~ foresseya sía fuera ~ fuere fora ~ foreseyamos síamos fuéramos ~ fuéremos fóramos ~ fóremosseyáis síais fuerais ~ fuereis forais ~ foreisseyan sían fueran ~ fueren foran ~ foren

POTENCIAL

Futuru Condicional

seré sedré sería sedríaserás sedrás seríes sedríesserá sedrá sería sedríaseremos sedremos seríamos ~ seríemos sedríamos ~ sedríemosseréis sedréis seríais ~ seríeis sedríais ~ sedríeisserán sedrán seríen sedríen

IMPERATIVU

sései

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

ser siendo sío

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes s-, so-, sed-, sey-, si-, y-, yer-, fue-, fo- y fu-.• Presenta desinencies específiques.

218

Page 219: Normes llingua

SIGUIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

sigo siguíasigues siguíessigue siguíasiguimos siguíamos ~ siguíemossiguís siguíais ~ siguíeissiguen siguíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

siguí siguiera ~ siguieresiguisti ~ siguiesti siguieras ~ siguieressiguió siguiera ~ siguieresiguimos ~ siguiemos siguiéramos ~ siguiéremossiguistis ~ siguiestis siguierais ~ siguiereissiguieron siguieran ~ siguieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

siga siguiera ~ siguieresigas siguieras ~ siguieressiga siguiera ~ siguieresigamos siguiéramos ~ siguiéremossigáis siguierais ~ siguiereissigan siguieran ~ siguieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

siguiré siguiríasiguirás siguiríessiguirá siguiríasiguiremos siguiríamos ~ siguiríemossiguiréis siguiríais ~ siguiríeissiguirán siguiríen

IMPERATIVU

siguisiguíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

siguir siguiendo siguíu siguida siguíosiguíos siguíes

• Verbu regular de la 3ª conxugación.• Alterna gu y g na raíz (irregularidá ortográfica).

219

Page 220: Normes llingua

SOMORGUIARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

somorguio somorguiabasomorguies somorguiabessomorguia somorguiabasomorguiamos somorguiábamos ~ somorguiábemossomorguiáis somorguiabais ~ somorguiabeissomorguien somorguiaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

somorguié somorguiara ~ somorguiaresomorguiasti ~ somorguiesti somorguiaras ~ somorguiaressomorguió somorguiara ~ somorguiaresomorguiemos somorguiáramos ~ somorguiáremossomorguiastis ~ somorguiestis somorguiarais ~ somorguiareissomorguiaron somorguiaran ~ somorguiaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

somorguie somorguiara ~ somorguiaresomorguies ~ somorguias somorguiaras ~ somorguiaressomorguie somorguiara ~ somorguiaresomorguiemos somorguiáramos ~ somorguiáremossomorguiéis somorguiarais ~ somorguiareissomorguien ~ somorguian somorguiaran ~ somorguiaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

somorguiaré somorguiaríasomorguiarás somorguiaríessomorguiará somorguiaríasomorguiaremos somorguiaríamos~somorguiaríemossomorguiaréis somorguiaríais ~ somorguiaríeissomorguiarán somorguiaríen

IMPERATIVU

somorguiasomorguiái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

somorguiar somorguiando somorguiáu somorguiada somorguiaosomorguiaos somorguiaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• La i final de la raíz caltiénse en toles formes faciendo diptongu cola primera vocal de les de-

sinencies.

220

Page 221: Normes llingua

SORBERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

suerbo sorbíasuerbes sorbíessuerbe sorbíasorbemos sorbíamos ~ sorbíemossorbéis sorbíais ~ sorbíeissuerben sorbíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

sorbí sorbiera ~ sorbieresorbisti ~ sorbiesti sorbieras ~ sorbieressorbió sorbiera ~ sorbieresorbimos ~ sorbiemos sorbiéramos ~ sorbiéremossorbistis ~ sorbiestis sorbierais ~ sorbiereissorbieron sorbieran ~ sorbieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

suerba sorbiera ~ sorbieresuerbas sorbieras ~ sorbieressuerba sorbiera ~ sorbieresorbamos sorbiéramos ~ sorbiéremossorbáis sorbierais ~ sorbiereissuerban sorbieran ~ sorbieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

sorberé sorberíasorberás sorberíessorberá sorberíasorberemos sorberíamos ~ sorberíemossorberéis sorberíais ~ sorberíeissorberán sorberíen

IMPERATIVU

suerbi ~ sorbisorbéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

sorber sorbiendo sorbíu sorbida sorbíosorbíos sorbíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques, pero pue nun lo facer nel impe-

rativu sg.

221

Page 222: Normes llingua

SUAÑARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

suaño suañabasuañes suañabessuaña suañabasuañamos suañábamos ~ suañábemossuañáis suañabais ~ suañabeissuañen suañaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

suañé suañara ~ suañaresuañasti ~ suañesti suañaras ~ suañaressuañó suañara ~ suañaresuañemos suañáramos ~ suañáremossuañastis ~ suañestis suañarais ~ suañareissuañaron suañaran ~ suañaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

suañe suañara ~ suañaresuañes ~ suañas suañaras ~ suañaressuañe suañara ~ suañaresuañemos suañáramos ~ suañáremossuañéis suañarais ~ suañareissuañen ~ suañan suañaran ~ suañaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

suañaré suañaríasuañarás suañaríessuañará suañaríasuañaremos suañaríamos ~ suañaríemossuañaréis suañaríais ~ suañaríeissuañarán suañaríen

IMPERATIVU

suañasuañái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

suañar suañando suañáu suañada suañaosuañaos suañaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién el diptongu ua en toles sos formes.

222

Page 223: Normes llingua

TARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

to ~ toi tabatas tabesta tabatamos tábamos ~ tábemostáis tabais ~ tabeistán taben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

tuvi ~ tevi tuviera ~ tuvieretuvisti ~ tuviesti tuvieras ~ tuvierestuvo ~ tevo tuviera ~ tuvieretuvimos ~ tuviemos tuviéramos ~ tuviéremostuvistis ~ tuviestis tuvierais ~ tuviereistuvieron tuvieran ~ tuvieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tea tuviera ~ tuviereteas tuvieras ~ tuvierestea tuviera ~ tuviereteamos tuviéramos ~ tuviéremosteáis tuvierais ~ tuviereistean tuvieran ~ tuvieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

taré taríatarás taríestará taríataremos taríamos ~ taríemostaréis taríais ~ taríeistarán taríen

IMPERATIVU

tatái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

tar tando tao

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Alterna na raíz les formes t-, te-, tev-, tuv-• Presenta formes específiques.

223

Page 224: Normes llingua

TARAZARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tarazo tarazabataraces tarazabestaraza tarazabatarazamos tarazábemos ~ tarazábamostarazáis tarazabeis ~ tarazabaistaracen tarazaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

taracé tarazara ~ tarazaretarazasti ~ taracesti tarazaras ~ tarazarestarazó tarazara ~ tarazaretaracemos tarazáramos ~ tarazáremostarazastis ~ taracestis tarazarais ~ tarazareistarazaron tarazaran ~ tarazaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tarace tarazara ~ tarazaretaraces ~ tarazas tarazaras ~ tarazarestarace tarazara ~ tarazaretaracemos tarazáramos ~ tarazáremostaracéis tarazarais ~ tarazareistaracen ~ tarazan tarazaran ~ tarazaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

tarazaré tarazaríatarazarás tarazaríestarazará tarazaríatarazaremos tarazaríemos ~ tarazaríamostarazaréis tarazaríeis ~ tarazaríaistarazarán tarazaríen

IMPERATIVU

tarazatarazái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

tarazar tarazando tarazáu tarazada tarazaotarazaos tarazaes

• Los verbos que se conxugen como tarazar pertenecen a la conxugación en -ar y son regula-res.

• Alternen z con c (irregularidá ortográfica).

224

Page 225: Normes llingua

TARRECERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tarrezo tarrecíatarreces tarrecíestarrez tarrecíatarrecemos tarrecíamos ~ tarrecíemostarrecéis tarrecíais ~ tarrecíeistarrecen tarrecíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

tarrecí tarreciera ~ tarrecieretarrecisti ~ tarreciesti tarrecieras ~ tarrecierestarreció tarreciera ~ tarrecieretarrecimos ~ tarreciemos tarreciéramos ~ tarreciéremostarrecistis ~ tarreciestis tarrecierais ~ tarreciereistarrecieron tarrecieran ~ tarrecieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tarreza tarreciera ~ tarrecieretarrezas tarrecieras ~ tarrecierestarreza tarreciera ~ tarrecieretarrezamos tarreciéramos ~ tarreciéremostarrezáis tarrecierais ~ tarreciereistarrezan tarrecieran ~ tarrecieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

tarreceré tarreceríatarrecerás tarreceríestarrecerá tarreceríatarreceremos tarreceríamos ~ tarreceríemostarreceréis tarreceríais ~ tarreceríeistarrecerán tarreceríen

IMPERATIVU

tarreztarrecéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

tarrecer tarreciendo tarrecíu tarrecida tarrecíotarrecíos tarrecíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.• Alterna na raíz c y z (irregularidá ortográfica).

225

Page 226: Normes llingua

TENERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tengo ~ teo ~ to teníatienes teníestien teníatenemos teníamos ~ teníemostenéis teníais ~ teníeistienen teníen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

tuvi ~ tevi tuviera ~ tuvieretuvisti ~ tuviesti tuvieras ~ tuvierestuvo ~ tevo tuviera ~ tuvieretuvimos ~ tuviemos tuviéramos ~ tuviéremostuvistis ~ tuviestis tuvierais ~ tuviereistuvieron tuvieran ~ tuvieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tenga tuviera ~ tuvieretengas tuvieras ~ tuvierestenga tuviera ~ tuvieretengamos tuviéramos ~ tuviéremostengáis tuvierais ~ tuviereistengan tuvieran ~ tuvieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

tendré tendríatendrás tendríestendrá tendríatendremos tendríamos ~ tendríemostendréis tendríais ~ tendríeistendrán tendríen

IMPERATIVU

tentenéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

tener teniendo teníu tenida teníoteníos teníes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes ten-, tien-, teng-, tend-, tev- y tuv-.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.• Les formes del presente d’indicativu teo y to úsense nes perífrasis verbales.

226

Page 227: Normes llingua

TEXERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

texo texíatexes texíestexe ~ tex texíatexemos texíamos ~ texíemostexéis texíais ~ texíeistexen texíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

texí texera ~ texeretexisti ~ texesti texeras ~ texerestexó texera ~ texereteximos ~ texemos texéramos ~ texéremostexistis ~ texestis texerais ~ texereistexeron texeran ~ texeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

texa texera ~ texeretexas texeras ~ texerestexa texera ~ texeretexamos texéramos ~ texéremostexáis texerais ~ texereistexan texeran ~ texeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

texeré texeríatexerás texeríestexerá texeríatexeremos texeríamos ~ texeríemostexeréis texeríais ~ texeríeistexerán texeríen

IMPERATIVU

texi ~ textexéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

texer texendo texíu texida texíotexíos texíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Les desinencies qu’entamen nos diptongos ie, io pierden la so primera vocal en contautu co-

la x de la raíz.• Pue perder la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.

227

Page 228: Normes llingua

TOCARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

toco tocabatoques tocabestoca tocabatocamos tocábamos ~ tocábemostocáis tocabais ~ tocabeistoquen tocaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

toqué tocara ~ tocaretocasti ~ toquesti tocaras ~ tocarestocó tocara ~ tocaretoquemos tocáramos ~ tocáremostocastis ~ toquestis tocarais ~ tocareistocaron tocaran ~ tocaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

toque tocara ~ tocaretoques ~ tocas tocaras ~ tocarestoque tocara ~ tocaretoquemos tocáramos ~ tocáremostoquéis tocarais ~ tocareistoquen ~ tocan tocaran ~ tocaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

tocaré tocaríatocarás tocaríestocará tocaríatocaremos tocaríamos ~ tocaríemostocaréis tocaríais ~ tocaríeistocarán tocaríen

IMPERATIVU

tocatocái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

tocar tocando tocáu tocada tocaotocaos tocaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la o de la raíz en toles sos formes.• Alterna na raíz c y qu (irregularidá ortográfica).

228

Page 229: Normes llingua

TORCERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tuerzo torcíatuerces torcíestuerce torcíatorcemos torcíamos ~ torcíemostorcéis torcíais ~ torcíeistuercen torcíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

torcí torciera ~ torcieretorcisti ~ torciesti torcieras ~ torcierestorció torciera ~ torcieretorcimos ~ torciemos torciéramos ~ torciéremostorcistis ~ torciestis torcierais ~ torciereistorcieron torcieran ~ torcieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tuerza torciera ~ torcieretuerzas torcieras ~ torcierestuerza torciera ~ torcieretorzamos torciéramos ~ torciéremostorzáis torcierais ~ torciereistuerzan torcieran ~ torcieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

torceré torceríatorcerás torceríestorcerá torceríatorceremos torceríamos ~ torceríemostorceréis torceríais ~ torceríeistorcerán torceríen

IMPERATIVU

tuerci ~ torcitorcéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

torcer torciendo torcíu torcida torcíotorcíos torcíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Camuda la o de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques, pero pue nun lo facer nel impe-

rativu sg.• Alterna na raíz c y z (irregularidá ortográfica).• Nun pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu nin nel imperativu sg.

229

Page 230: Normes llingua

TORGARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

torgo torgabatorgues torgabestorga torgabatorgamos torgábamos ~ torgábemostorgáis torgabais ~ torgabeistorguen torgaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

torgué torgara ~ torgaretorgasti ~ torguesti torgaras ~ torgarestorgó torgara ~ torgaretorguemos torgáramos ~ torgáremostorgastis ~ torguestis torgarais ~ torgareistorgaron torgaran ~ torgaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

torgue torgara ~ torgaretorgues ~ torgas torgaras ~ torgarestorgue torgara ~ torgaretorguemos torgáramos ~ torgáremostorguéis torgarais ~ torgareistorguen ~ torgan torgaran ~ torgaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

torgaré torgaríatorgarás torgaríestorgará torgaríatorgaremos torgaríamos ~ torgaríemostorgaréis torgaríais ~ torgaríeistorgarán torgaríen

IMPERATIVU

torgatorgái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

torgar torgando torgáu torgada torgaotorgaos torgaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Caltién la o de la raíz en toles sos formes.• Alterna g y gu (irregularidá ortográfica).

230

Page 231: Normes llingua

TRAYER o TRAERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

trayo traigo trayía traíatrayes traes trayíes traíestraye trai trayía traíatrayemos traemos trayíamos ~ trayíemos traíamos ~ traíemostrayéis traéis trayíais ~ trayíeis traíais ~ traíeistrayen traen trayíen traíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

traxi traxera ~ traxeretraxisti ~ traxesti traxeras ~ traxerestraxo traxera ~ traxeretraximos ~ traxemos traxéramos ~ traxéremostraxistis ~ traxestis traxerais ~ traxereistraxeron traxeran ~ traxeren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

traya traiga traxera ~ traxeretrayas traigas traxeras ~ traxerestraya traiga traxera ~ traxeretrayamos traigamos traxéramos ~ traxéremostrayáis traigáis traxerais ~ traxereistrayan traigan traxeran ~ traxeren

POTENCIAL

Futuru Condicional

trayeré traeré trayería traeríatrayerás traerás trayeríes traeríestrayerá traerá trayería traeríatrayeremos traeremos trayeríamos ~ trayeríemos traeríamos ~ traeríemostrayeréis traeréis trayeríais ~ trayeríeis traeríais ~ traeríeistrayerán traerán trayeríen traeríen

IMPERATIVU

traitrayéi ~ traéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

trayer ~ traer trayendo trayíu trayida trayíotrayíos trayíestraíu traída traíotraíos traíes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes tra-, tray-, traig- y trax-.

231

Page 232: Normes llingua

TRIARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

trío triabatríes triabestría triabatriamos triábamos ~ triábemostriáis triabais ~ triabeistríen triaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

trié triara ~ triaretriasti ~ triesti triaras ~ triarestrió triara ~ triaretriemos triáramos ~ triáremostriastis ~ triestis triarais ~ triareistriaron triaran ~ triaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tríe triara ~ triaretríes ~ trías triaras ~ triarestríe triara ~ triaretriemos triáramos ~ triáremostriéis triarais ~ triareistríen ~ trían triaran ~ triaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

triaré triaríatriarás triaríestriará triaríatriaremos triaríamos ~ triaríemostriaréis triaríais ~ triaríeistriarán triaríen

IMPERATIVU

tríatriái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

triar triando triáu triada triaotriaos triaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• La i final de la raíz caltiénse n’hiatu en contautu coles vocales de les desinencies.• Alterna i y í (irregularidá ortográfica).

232

Page 233: Normes llingua

TUSIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tuso tusíatuses tusíestus tusíatusimos tusíamos ~ tusíemostusís tusíais ~ tusíeistusen tusíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

tusí tusiera ~ tusieretusisti ~ tusiesti tusieras ~ tusierestusió tusiera ~ tusieretusimos ~ tusiemos tusiéramos ~ tusiéremostusistis ~ tusiestis tusierais ~ tusiereistusieron tusieran ~ tusieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

tusa tusiera ~ tusieretusas tusieras ~ tusierestusa tusiera ~ tusieretusamos tusiéramos ~ tusiéremostusáis tusierais ~ tusiereistusan tusieran ~ tusieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

tusiré tusiríatusirás tusiríestusirá tusiríatusiremos tusiríamos ~ tusiríemostusiréis tusiríais ~ tusiríeistusirán tusiríen

IMPERATIVU

tus ~ tusitusíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

tusir tusiendo tusíu tusida tusíotusíos tusíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y pue perdela nel imperativu

sg.• Caltién la u de la raíz en toles sos formes.

233

Page 234: Normes llingua

UNVIARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

unvio unviabaunvies unviabesunvia unviabaunviamos unviábamos ~ unviábemosunviáis unviabais ~ unviabeisunvien unviaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

unvié unviara ~ unviareunviasti ~ unviesti unviaras ~ unviaresunvió unviara ~ unviareunviemos unviáramos ~ unviáremosunviastis ~ unviestis unviarais ~ unviareisunviaron unviaran ~ unviaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

unvie unviara ~ unviareunvies ~ unvias unviaras ~ unviaresunvie unviara ~ unviareunviemos unviáramos ~ unviáremosunviéis unviarais ~ unviareisunvien ~ unvian unviaran ~ unviaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

unviaré unviaríaunviarás unviaríesunviará unviaríaunviaremos unviaríamos ~ unviaríemosunviaréis unviaríais ~ unviaríeisunviarán unviaríen

IMPERATIVU

unviaunviái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

unviar unviando unviáu unviada unviaounviaos unviaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• La i final de la raíz caltiénse átona en toles formes y formando diptongu cola primera vocal

de les desinencies.

234

Page 235: Normes llingua

VALIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

valgo valíavales valíesval valíavalimos valíamos ~ valíemosvalís valíais ~ valíeisvalen valíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

valí valiera ~ valierevalisti ~ valiesti valieras ~ valieresvalió valiera ~ valierevalimos ~ valiemos valiéramos ~ valiéremosvalistis ~ valiestis valierais ~ valiereisvalieron valieran ~ valieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

valga valiera ~ valierevalgas valieras ~ valieresvalga valiera ~ valierevalgamos valiéramos ~ valiéremosvalgáis valierais ~ valiereisvalgan valieran ~ valieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

valdré valdríavaldrás valdríesvaldrá valdríavaldremos valdríamos ~ valdríemosvaldréis valdríais ~ valdríeisvaldrán valdríen

IMPERATIVU

valvalíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

valir valiendo valíu valida valíovalíos valíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna na raíz les formes val-, valg- y vald-.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.

235

Page 236: Normes llingua

VENCERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

venzo vencíavences vencíesvence vencíavencemos vencíamos ~ vencíemosvencéis vencíais ~ vencíeisvencen vencíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

vencí venciera ~ vencierevencisti ~ venciesti vencieras ~ vencieresvenció venciera ~ vencierevencimos ~ venciemos venciéramos ~ venciéremosvencistis ~ venciestis vencierais ~ venciereisvencieron vencieran ~ vencieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

venza venciera ~ vencierevenzas vencieras ~ vencieresvenza venciera ~ vencierevenzamos venciéramos ~ venciéremosvenzáis vencierais ~ venciereisvenzan vencieran ~ vencieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

venceré venceríavencerás venceríesvencerá venceríavenceremos venceríamos ~ venceríemosvenceréis venceríais ~ venceríeisvencerán venceríen

IMPERATIVU

vencivencéi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

vencer venciendo vencíu vencida vencíovencíos vencíes

• Verbu regular de la 2ª conxugación.• Caltién la e de la raíz en toles sos formes.• Alterna c y z na raíz (irregularidá ortográfica).• Nun pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu nin nel imperativu sg.

236

Page 237: Normes llingua

VENIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

vengo veníavienes veníesvien veníavenimos veníamos ~ veníemosvenís veníais ~ veníeisvienen veníen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

vini viniera ~ vinierevinisti ~ viniesti vinieras ~ vinieresvieno viniera ~ vinierevinimos ~ viniemos viniéramos ~ viniéremosvinistis ~ viniestis vinierais ~ viniereisvinieron vinieran ~ vinieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

venga viniera ~ vinierevengas vinieras ~ vinieresvenga viniera ~ vinierevengamos viniéramos ~ viniéremosvengáis vinierais ~ viniereisvengan vinieran ~ vinieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

vendré vendríavendrás vendríesvendrá vendríavendremos vendríamos ~ vendríemosvendréis vendríais ~ vendríeisvendrán vendríen

IMPERATIVU

venveníi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

venir viniendo veníu venida veníoveníos veníes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Alterna na raíz les formes ven-, vien-, veng-, vend- y vin-.• Pierde la vocal final na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu y nel imperativu sg.

237

Page 238: Normes llingua

VERINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

veo víaves víesve víavemos víamos ~ víemosveis víais ~ víeisven víen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

vi viera ~ vierevisti ~ viesti vieras ~ vieresvio viera ~ vierevimos ~ viemos viéramos ~ viéremosvistis ~ viestis vierais ~ viereisvieron vieran ~ vieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

vea viera ~ viereveas vieras ~ vieresvea viera ~ viereveamos viéramos ~ viéremosveáis vierais ~ viereisvean vieran ~ vieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

veré veríaverás veríesverá veríaveremos veríamos ~ veríemosveréis veríais ~ veríeisverán veríen

IMPERATIVU

vevei

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

ver viendo vistu vista vistovistos vistes

• Verbu irregular de la 2ª conxugación.• Alterna na raíz les formes v-, ver- y vist-.• Presenta un participiu irregular acabáu en -tu.

238

Page 239: Normes llingua

VERTIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

vierto vertíaviertes vertíesvierte vertíavertimos vertíamos ~ vertíemosvertís vertíais ~ vertíeisvierten vertíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

vertí vertiera ~ vertierevertisti ~ vertiesti vertieras ~ vertieresvertió vertiera ~ vertierevertimos ~ vertiemos vertiéramos ~ vertiéremosvertistis ~ vertiestis vertierais ~ vertiereisvertieron vertieran ~ vertieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

vierta vertiera ~ vertiereviertas vertieras ~ vertieresvierta vertiera ~ vertierevertamos vertiéramos ~ vertiéremosvertáis vertierais ~ vertiereisviertan vertieran ~ vertieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

vertiré vertiríavertirás vertiríesvertirá vertiríavertiremos vertiríamos ~ vertiríemosvertiréis vertiríais ~ vertiríeisvertirán vertiríen

IMPERATIVU

vierti ~ vertivertíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

vertir vertiendo vertíu vertida vertíovertíos vertíes

• Verbu irregular de la 3ª conxugación.• Camuda la e de la raíz pol diptongu ie nes sílabes tóniques, pero pue nun lo facer nel impe-

rativu sg.

239

Page 240: Normes llingua

XIMIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

ximo ximíaximes ximíesxime ximíaximimos ximíamos ~ ximíemosximís ximíais ~ ximíeisximen ximíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

ximí ximiera ~ ximiereximisti ~ ximiesti ximieras ~ ximieresximió ximiera ~ ximiereximimos ~ ximiemos ximiéramos ~ ximiéremosximistis ~ ximiestis ximierais ~ ximiereisximieron ximieran ~ ximieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

xima ximiera ~ ximiereximas ximieras ~ ximieresxima ximiera ~ ximiereximamos ximiéramos ~ ximiéremosximáis ximierais ~ ximiereisximan ximieran ~ ximieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

ximiré ximiríaximirás ximiríesximirá ximiríaximiremos ximiríamos ~ ximiríemosximiréis ximiríais ~ ximiríeisximirán ximiríen

IMPERATIVU

ximiximíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

ximir ximiendo ximíu ximida ximíoximíos ximíes

• Verbu regular de la 3ª conxugación.• Caltién la i de la raíz en toles sos formes.

240

Page 241: Normes llingua

XUGARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

xuego xugabaxuegues xugabesxuega xugabaxugamos xugábamos ~ xugábemosxugáis xugabais ~ xugabeisxueguen xugaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

xugué xugara ~ xugarexugasti ~ xuguesti xugaras ~ xugaresxugó xugara ~ xugarexuguemos xugáramos ~ xugáremosxugastis ~ xuguestis xugarais ~ xugareisxugaron xugaran ~ xugaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

xuegue xugara ~ xugarexuegues ~ xuegas xugaras ~ xugaresxuegue xugara ~ xugarexuguemos xugáramos ~ xugáremosxuguéis xugarais ~ xugareisxueguen ~ xuegan xugaran ~ xugaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

xugaré xugaríaxugarás xugaríesxugará xugaríaxugaremos xugaríamos ~ xugaríemosxugaréis xugaríais ~ xugaríeisxugarán xugaríen

IMPERATIVU

xuegaxugái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

xugar xugando xugáu xugada xugaoxugaos xugaes

• Verbu irregular de la 1ª conxugación.• Camuda la u de la raíz pol diptongu ue nes sílabes tóniques.• Alterna na raíz g y gu (irregularidá ortográfica).

241

Page 242: Normes llingua

XULGARINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

xulgo xulgabaxulgues xulgabesxulga xulgabaxulgamos xulgábamos ~ xulgábemosxulgáis xulgabais ~ xulgabeisxulguen xulgaben

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

xulgué xulgara ~ xulgarexulgasti ~ xulguesti xulgaras ~ xulgaresxulgó xulgara ~ xulgarexulguemos xulgáramos ~ xulgáremosxulgastis ~ xulguestis xulgarais ~ xulgareisxulgaron xulgaran ~ xulgaren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

xulgue xulgara ~ xulgarexulgues ~ xulgas xulgaras ~ xulgaresxulgue xulgara ~ xulgarexulguemos xulgáramos ~ xulgáremosxulguéis xulgarais ~ xulgareisxulguen ~ xulgan xulgaran ~ xulgaren

POTENCIAL

Futuru Condicional

xulgaré xulgaríaxulgarás xulgaríesxulgará xulgaríaxulgaremos xulgaríamos ~ xulgaríemosxulgaréis xulgaríais ~ xulgaríeisxulgarán xulgaríen

IMPERATIVU

xulgaxulgái

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

xulgar xulgando xulgáu xulgada xulgaoxulgaos xulgaes

• Verbu regular de la 1ª conxugación.• Alterna na raíz g y gu (irregularidá ortográfica).

242

Page 243: Normes llingua

XUNCIRINDICATIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

xunzo xuncíaxunces xuncíesxunce xuncíaxuncimos xuncíamos ~ xuncíemosxuncís xuncíais ~ xuncíeisxuncen xuncíen

Pretéritu Indefiníu Pluscuamperfeutu

xuncí xunciera ~ xuncierexuncisti ~ xunciesti xuncieras ~ xuncieresxunció xunciera ~ xuncierexuncimos ~ xunciemos xunciéramos ~ xunciéremosxuncistis ~ xunciestis xuncierais ~ xunciereisxuncieron xuncieran ~ xuncieren

SUXUNTIVU

Presente Pretéritu Imperfeutu

xunza xunciera ~ xuncierexunzas xuncieras ~ xuncieresxunza xunciera ~ xuncierexunzamos xunciéramos ~ xunciéremosxunzáis xuncierais ~ xunciereisxunzan xuncieran ~ xuncieren

POTENCIAL

Futuru Condicional

xunciré xunciríaxuncirás xunciríesxuncirá xunciríaxunciremos xunciríamos ~ xunciríemosxunciréis xunciríais ~ xunciríeisxuncirán xunciríen

IMPERATIVU

xuncixuncíi

FORMES NON PERSONALES

Infinitivu Xerundiu Participiu

xuncir xunciendo xuncíu xuncida xuncíoxuncíos xuncíes

• Verbu regular de la 3ª conxugación.• Alterna na raíz c y z (irregularidá ortográfica).• Nun pierde nenguna vocal na 3ª pers. del sg. del presente d’indicativu nin nel imperativu sg.

243

Page 244: Normes llingua
Page 245: Normes llingua

ÍNDIZ DE PALLABRES CITAES

La lletra negro úsase nesti índiz pa reproducir les pallabres citaes nostestos esplicativos, mentanto que la lletra blanco representa les pallabres ci-taes nes exemplificaciones. L’asteriscu significa que la pallabra que-y sigueo nun ye gramatical o desaconséyase nel usu normativu.

Los númberos refiérense a los párrafos onde les pallabres s’atopen.L’abreviatura ap. unvia a los apartaos del Apéndiz I “Ortografía de los nomesde llugar”.

*** *** ***

a: 1.9.12 / 2.9.2 / 2.13.2 / 2.13.6.1 /2.13.7 / 3.2.9.2 / 3.4.1 / 3.5.2.1 /3.6.1.2 / 3.6.2.2 / 3.6.3.2 / ap. 9

a: 1.1.1 / 1.7.4.1 / 1.7.8.1 / 1.7.10.2 /1.9.1.7 / 2.13.1 / 2.13.2 / 3.1.2 /3.1.6 / 3.2.1.1

a + en: 3.2.7a + en: 2.13.8á: 1.9.1.7 / 2.15.1.1 / 2.15.1.2á: 2.15.1.2 / 2.15.1.4a-: 2.16.1.1-a: 1.4.1 / 2.2.1.1 / 2.2.2.1 / 2.2.2.5 /

2.2.3.1 / 2.3.1.1 / 2.3.2.1 / 2.3.2.3/ 2.3.3.1 / 2.3.4.3 / 2.3.6.1 /2.3.6.2 / 3.5.1.3

/a/: 1.1.1 / 1.2/-a/: 1.4.1a carrenderes: 2.12.13.3a causa de: 2.13.7a cencielles: 2.12.13.3

a embute: 2.12.13.4a escondidielles: 2.12.13.3a esgaya: 2.12.13.4a estaya: 2.12.13.3a estazón: 2.12.13.4a fargataes: 2.12.13.4a farta farta: 2.12.13.4a fartar: 2.12.13.4a favor de: 2.13.7a fuerza de: 2.13.7a golfaraes: 2.12.13.3a gustu: 1.4.2.1 / 2.12.13.3 / 3.3.3a la: 3.2.1.2a la perllonga: 2.12.13.3a la vera: 2.13.7 / 2.12.13.1a les clares: 2.12.13.3a les dreches: 2.12.13.3a les forcadielles: 2.12.13.3a les: 3.2.1.2a lo: 3.2.1.2

245

Page 246: Normes llingua

a lo cabero: 1.4.2.2a lo llargo: 1.4.2.2 / 2.13.7a lo meyor: 2.12.13.6a los: 3.2.1.2a magüeyu: 2.12.13.4a mamplén: 2.12.13.4a más: 3.3.4a más: 3.3.4a nun ser: 2.13.7a palpu: 2.12.13.3 / 3.3.3a pesar de: 2.13.7a querer: 2.12.13.3A Rebollada: ap. 1a rollones: 2.12.13.3a tou meter: 2.12.13.3-aba: 1.7.5.2-abam: 1.7.5.2Abándames: ap. 10abaxo: 2.12.2abaxo: 2.12.1.1abdicar: 1.8.6.1abdome: 1.8.11.3 / 1.8.6.1abductor: 1.8.6.1abegoses: 3.2.4abellugar: 1.7.17.2abenayá: 2.12.3 / 3.3.2abeya: 1.7.7abeyota: 1.7.7ablana: 1.7.5.2ablanar: 1.7.5.2ablanes: 2.13.6.1abogada: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.2.4abogadín: 2.16.2.5abogaes: 2.2.3.2 / 2.2.4abogaos: 2.2.1.2 / 2.2.4abogáu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.2.4 /

2.16.2.5abonda: 2.6.1abondes: 2.6.1

abondo: 2.3.7.3 / 2.6.1 / 2.12.5abondo: 2.3.7.3abondos: 2.6.1abondu: 2.6.1abotonar: 2.16.1.1abrigu: 3.3.4abril: 3.1.5absolutu: 1.8.6.1absorber: 1.8.6.1absurdu: 1.8.6.1acá: 2.12.2acabante: 2.13.7acabantes: 2.13.7acabao: 3.5.2.4-acc-: 1.8.5.2accésit: 1.8.4.2accesu: 1.8.5.1acción: 1.8.5.2-acción: 1.8.5.2aceición: 1.8.3.2aceite: 3.5.2.1acentuáu: 1.6.2.1acentúes: 1.9.1.3acentúo: 1.9.1.3acepción: 1.8.3.2aceptar: 1.8.3.2aceutar: 1.8.3.2acné: 1.8.5.1acó: 2.12.2aconceyámosnos: 2.13.6.1aconceyar: 2.16.1.1aconseyable: 2.12.11acordies con: 2.13.7-act-: 1.8.5.2actor: 1.8.5.1actu: 1.8.5.1-acu: 2.16.2.1acuantayá: 2.12.3acuéi: 2.15.1.1 / 2.15.1.3

246

Page 247: Normes llingua

acuéi: 2.15.1.3acuerden: 3.3.4acullá: 2.12.2-ada: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.2.4 /

2.3.2.2 / 2.3.3.2 / 2.16.2.1 /2.16.2.5

adaptar: 1.8.3.2adautar: 1.8.3.2adiós: 2.15.1.1admonitoriu: 1.8.7.1adquirir: 1.8.7.1adquisición: 1.8.7.1adré: 2.12.4adscribir: 1.8.12.3adstrautu: 1.8.12.3adulces: 2.12.4advenedizu: 1.8.7.1adversariu: 1.8.7.1advientu: 1.8.7.1aeronave: 2.16.1.2-aes: 2.2.3.2 / 2.3.3.2afayadiza: 2.3.2.2 / 2.16.2.1afayadizu: 2.3.2.2afayar: 1.7.7afección: 1.8.5.2afectu: 1.8.5.2afeición: 1.8.5.2afeutu: 1.8.5.2afitamientu: 2.16.2.1afitar: 3.1.3aflixir: 1.8.13.1aflixíu: 1.7.12.2afogar: 1.3.2.2aforradizu: 2.16.2.1aforrar: 1.3.2.1aforro: 1.3.2.1aftosa: 1.8.9afuego: 1.3.2.2afuera: 3.3.1

*afugar: 1.3.2.2afumar: 2.16.1.1afuracar: 2.16.1.1*afurrar: 1.3.2.1agnósticu: 1.7.8.1 / 1.8.8.1agora: 2.12.3agospiar: 3.6.4.1agospiase: 3.6.4.1agospiu: 3.6.2.2agostu: 3.1.5agua: 2.13.8 / 3.6.3.1aguapecer: 2.16.2.2 / 3.1.6L’Agüeria: 1.9.3 / ap. 11agüeyar: 1.3.9.3agüeyo: 1.3.9.3agüina: 1.9.3ah: 2.15.2ai: 2.15.2/ai/: 1.6.1-aic-: 1.8.5.2aición: 1.8.1.2 / 1.8.5.2-aición: 1.8.5.2aína: 2.12.3aína: 3.6.1.1al altu la lleva: 2.12.13.3al bellume: 2.12.13.3al carrapochu: 1.4.2.1al debalu: 1.4.2.1 / 2.12.13.3al dreches: 2.12.13.3al llau: 1.4.2.1 / 2.12.13.1 / 2.13.7al par: 2.12.13.1 / 2.13.7al rabu de: 2.13.7al rebuscu: 1.4.2.1 / 2.13.7al respeutive de: 2.13.7al rodiu: 1.4.2.1al traviés de: 2.13.7al treslluz: 2.12.13.3al: 1.9.1.7 / 3.2.1.1al: 3.3.4 / 3.5.2.1 / 3.6.5.1 / 3.6.5.3

247

Page 248: Normes llingua

ál: 1.9.1.7-al: 2.16.2.1alantre: 2.12.2alantre: 1.7.17.2Albandi: ap. 3.1albentestate: 2.12.4albortar: 1.3.2.2*albuertar: 1.3.2.2albuerto: 1.3.2.2álbum: 1.8.10.2alcalde: 2.2.2.3alcaldesa: 2.2.2.3alcazre: 1.7.10.2alcontrar: 1.3.2.2alcordanza: 2.16.2.1alcordar: 1.3.2.2alcuentro: 1.3.2.2alcuerdo: 1.3.2.2*alcuntrar: 1.3.2.2*alcurdar: 1.3.2.2Alemaña: ap. 15.1alendar: 1.3.4.2alerxa: 1.8.13.1*aliendar: 1.3.4.2aliendo: 1.3.4.2allá: 2.12.2allá: 2.13.6.1allabar: 1.7.17.2allalantre: 2.12.2 / 3.3.2allalantrón: 2.12.2allampar: 1.7.17.2allampiáis: 1.6.2.1allampiar por: 2.13.6.2Allande: ap. 1 / ap. 3.1.1allargar: 1.7.17.2allarribón: 2.12.2 / 3.3.2allegre: 1.7.17.2allegría: 1.9.1.3allocao: 3.5.2.1

allocar: 2.16.1.1alloñar: 2.16.1.1alloquez: 3.6.2.2alloriamos: 3.7.1allorianos: 3.7.1allugamientu: 2.16.2.1allunizar: 1.7.17.2alministrar: 1.8.7.3almitir: 1.8.7.3almorzar: 1.3.2.2almuerzo: 1.3.2.2*almurzar: 1.3.2.2alón: 2.15.2alredor: 2.12.2 / 3.3.1alredor: 1.7.19.1L’Altu’l Barreru: ap. 7.2alverbiu: 2.12alvertir: 1.3.4.2 / 1.8.7.3alvierto: 1.3.4.2*alvirtir: 1.3.4.2ama: 3.8.3amagostar: 1.3.2.2*amagüestar: 1.3.2.2amagüesto: 1.3.2.2amalecer: 2.13.6.1amarguxu: 2.16.2.1amarrar: 2.16.1.1amás: 2.12.9 / 3.3.1 / 3.3.4amás: 3.3.4-ame: 2.16.2.1ames: 3.8.3amestadura: 3.1.2amestar: 1.3.4.2*amiestar: 1.3.4.2amiesto: 1.3.4.2amiga: 3.2.9.1amiyó: 3.3.4amnesia: 1.8.10.1amnistía: 1.8.10.1

248

Page 249: Normes llingua

amodo: 2.12.4amodo: 2.12.1.1amontonar: 2.16.1.1amormiyar: 1.7.13amos: 3.8.3amu: 3.1.1.1 / 3.1.1.3 / 3.1.1.4 /

3.1.7.3 / 3.8.3amurniao: 1.9.1.2amurniaos: 1.9.1.2amurniáu: 1.9.1.2an: 2.13.8 / 3.2.7an: 2.13.8an-: 1.5.1-án: 2.3.1.1 / 2.3.4.2 / 2.16.2.1-ana: 2.3.3.2*anantes: 1.5.2-ancia: 2.16.2.1andecha: 1.5.1anden: 2.13.6.1andes: 2.13.6.3Andrés: 2.12.1.2andrín: 1.7.6anécdota: 1.8.5.2aneciar: 2.16.1.1-anes: 2.3.3.2anéudota: 1.8.5.2anexón: 1.8.14.1anexu: 1.8.14.1anfiler: 1.5.1 / 2.2.2.6angazu: 1.5.1anguaño: 2.12.3anguaño: 1.5.1 / 2.12.1.1aniciar: 2.16.1.1animal: 2.2.1.1 / 2.3.2.3animales: 2.2.1.1-ano: 2.3.4.2anorexa: 1.8.14.1-anos: 2.3.1.1anque: 2.14.1

anque: 1.5.1 / 3.6.2.2ansí: 2.12.4*antafarrar: 1.5.2*antainar: 1.5.2antaño: 2.12.3antaño: 2.12.1.1ante: 1.9.1.7 / 2.13.1ante: 1.9.1.7antes: 2.12.3antinatural: 2.16.1.2antioyos: 2.2.1.4Antón: 2.15.1.4 / 3.8.1*antóncenes: 1.5.2*antós: 1.5.2antoxana: 3.2.9.1antropofaxa: 1.8.13.1Antroxu: 2.13.6.1-anu: 2.16.2.1anxines: 1.8.13.1-anza: 2.16.2.1añicar: 2.16.2.2añu: 2.3.6.2 / 2.8.1 / 2.11.2.2-ao: 2.3.4.1 / 2.16.2.5-aos: 2.2.1.2 / 2.3.1.2apalpuñar: 2.16.2.2apandar: 2.16.1.1aparte: 3.3.1apegar: 1.3.4.2 / 2.16.1.1apellativu: 1.7.17.2apertar: 1.3.4.2apetez: 3.6.2.2apetiguñar: 2.16.2.2*apiegar: 1.3.4.2apiego: 1.3.4.2*apiertar: 1.3.4.2apierto: 1.3.4.2apocayá: 3.3.2apriesa: 2.12.4 / 3.3.1aptu: 1.8.3.1

249

Page 250: Normes llingua

apurra: 2.11.1.3apurráis: 2.11.1.3apurramos: 2.11.1.3apurran: 2.11.1.3apurras: 2.11.1.3apurre: 1.4.3.2 / 2.11.1.3apurren: 2.11.1.3apurres: 2.11.1.3apurri: 1.4.3.2 / 2.11.1.3apurrí: 2.11.1.3apurría: 2.11.1.3apurríais: 2.11.1.3apurríamos: 2.11.1.3apurrida: 2.3.2.2 / 2.3.3.2 / 2.11.1.3apurríeis: 1.9.1.3 / 2.11.1.3apurriemos: 2.11.1.3apurríemos: 2.11.1.3apurríen: 2.11.1.3apurriendo: 1.4.2.2 / 2.11.1.3apurriera: 2.11.1.3apurrierais: 2.11.1.3apurriéramos: 2.11.1.3apurrieran: 2.11.1.3apurrieras: 2.11.1.3apurriere: 2.11.1.3apurriereis: 2.11.1.3apurriéremos: 2.11.1.3apurrieren: 2.11.1.3apurrieres: 2.11.1.3apurrieron: 2.11.1.3apurríes: 2.3.3.2 / 2.11.1.3apurriesti: 1.4.3.2 / 2.11.1.3apurriestis: 2.11.1.3apurríi: 1.9.1.3 / 2.11.1.3apurrimos: 1.4.2.2 / 2.11.1.3apurrió: 2.11.1.3 / 3.1.1.4apurrío: 2.11.1.3apurríos: 2.11.1.3apurrir: 2.11.1.3

apurrirá: 2.11.1.3apurrirán: 2.11.1.3apurrirás: 2.11.1.3apurriré: 2.11.1.3apurriréis: 2.11.1.3apurriremos: 2.11.1.3apurriría: 2.11.1.3apurriríais: 2.11.1.3apurriríamos: 2.11.1.3apurriríeis: 2.11.1.3apurriríemos: 2.11.1.3apurriríen: 2.11.1.3apurriríes: 2.11.1.3apurrís: 2.11.1.3apurristi: 1.4.3.2 / 2.11.1.3apurristis: 2.11.1.3apurríu: 2.3.2.2 / 2.11.1.3apurro: 1.4.2.2 / 2.11.1.3aquel: 2.4.1aquel: 2.4.3aquél: 3.1.4.1aquella: 2.4.1aquelles: 2.4.1aquelli: 1.4.3.2 / 2.4.1 / 2.4.3aquelli: 2.4.3*aquelli: 2.4.3aquello: 2.4.1 / 3.5.2.3aquello: 2.4.2 / 3.1.7.1 / 3.5.2.3aquéllo: 2.4.2aquellos: 2.4.1aquellos: 3.1.1.4-ar: 2.16.2.1arácnidu: 1.8.5.1arbeyal: 2.16.2.1arbolón: 2.2.1.1arbolones: 2.2.1.1arbolonos: 2.2.1.1arena: 3.5.2.1L’Argañosa: 3.2.9.2 / ap. 6.2

250

Page 251: Normes llingua

Los Argüeyos: ap. 15L’Armá: ap. 10armariu: 3.1.1.3armentíu: 3.2.9.1arqueoloxía: 1.7.12.2arquitectu: 1.8.5.2arquiteutu: 1.8.5.2arramplar: 1.7.13arré: 2.12.4arrémente: 2.12.4arriba: 2.12.2arriendes de: 2.13.7Les Arriondes: ap. 6.2artefactu: 1.8.5.2artefautu: 1.8.5.2Arxel: ap. 15.1asao: 3.5.2.1ascisa: 1.8.12.2asfixa: 1.8.14.1asfixar: 1.8.14.1asina: 2.12.4 / 2.12.9asina: 2.12.11 / 2.13.6.3 / 3.3.4aspectu: 1.8.5.2aspeutu: 1.8.5.2astemiu: 1.8.12.2astenese: 1.8.12.2astracción: 1.8.5.2astractu: 1.8.5.2astraición: 1.8.5.2astrautu: 1.8.5.2 / 1.8.12.2asturiana: 3.1.2asturianismu: 2.16.2.3asturiano: 2.12.1.2asturianos: 1.9.4asturianu: 1.4.2.1 / 2.12.1.2 /

2.16.2.1Asturies: 2.13.6.3 / 3.1.6asuntu: 2.3.7.1 / 2.3.7.2 / 2.3.7.3 /

3.1.1.4 / 3.5.2.5

atapecer: 2.3.7.1 / 2.3.7.2 / 2.3.7.3atapecida: 2.2.3.2atapecíes: 2.2.3.2-atem: 2.2.3.1atetuyar: 1.7.2atmósfera: 1.7.9 / 1.8.4.1atopadices: 2.3.3.2atopadiza: 2.3.3.2 / 2.16.2.1atopalos: 3.4.1atopalu: 3.6.2.2atopamos: 3.6.2.2atopámoslu: 3.6.2.2atopar: 1.3.2.1atoparon: 3.6.1.3atopáron-yla: 3.6.1.3atopélu: 3.2.4atopo: 1.3.2.1atópola: 3.3.4atracción: 1.8.5.2atraición: 1.8.5.2atrás: 2.12.2 / 3.3.1atrás: 1.9.1.1-atu: 2.16.2.1*atupar: 1.3.2.1au: 1.9.1.7 / 2.8.1 / 3.3.1au: 3.6.2.2aú: 1.9.1.7 / 2.9.1 / 3.3.1aú: 2.12.10.2-au: 2.2.1.2 / 2.3.1.2 / 2.3.2.2 /

2.3.4.1-áu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.2.4 / 2.3.1.2

/ 2.3.2.2 / 2.3.4.1 / 2.16.2.1 /2.16.2.5

/au/: 1.6.1auquiera: 2.12.2-aut-: 1.8.5.2auto: 1.4.2.2auto: 2.2.1.1aveyecer: 2.16.1.1

251

Page 252: Normes llingua

avientu: 1.8.7.1Avilés: 1.9.1.1 / 3.1.5 / ap. 1-ax: 2.16.2.1axacente: 1.8.13.2axallá: 2.15.2-axe: 2.16.2.1axente: 1.8.13.1axetivu: 1.8.13.2 / 1.8.7.2áxil: 1.8.13.1axoloxía: 1.8.14.1axoma: 1.8.14.1axomáticu: 1.8.14.1-axu: 2.16.2.1axudicar: 1.8.7.2axuntada: 2.16.2.5axuntadina: 2.16.2.5axuntar: 1.8.7.2axuntáronse: 1.9.1.7axúntensen: 2.13.6.1-ayar: 2.16.2.2Ayer: 1.7.7 / ap. 1ayerán: 1.7.7 / 2.3.1.1ayerana: 2.16.2.1ayeranos: 2.3.1.1ayeri: 1.4.3.2 / 2.12.3ayu: 1.1.5-ayu: 2.16.2.1ayudando: 3.3.4ayundes: 2.12.2ayures: 2.12.2ayuri: 1.4.3.2 / 2.12.2ayyu: 1.1.5L’Azorera: ap. 4-azu: 2.16.2.1azul: 2.3.7.2 / 3.3.4*L’Azurera: ap. 4b: 1.1.1 / 1.7.5 / 1.7.5.2 / 1.7.13 /

1.8.6 / 1.8.6.1 / 1.8.6.4/b/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.5

ba: 2.15.2babayu: 2.16.2.1badanes: 2.3.1.3bah: 2.15.2bah: 1.7.20baillar: 1.7.17.2Baíña: ap. 10balón: 2.13.8Banduxu: ap. 3.2.1bañase: 3.6.3.2baobab: 1.8.6.4baratiega: 2.16.2.1barato: 3.5.2.6barbudu: 2.16.2.1bardial: 2.16.2.1barrer: 1.7.5.2Los Barreros: ap. 3.2.3Bárzana: ap. 10bastante: 2.6.1 / 2.12.5bastante: 2.13.6.1 / 3.5.2.1bastantes: 2.6.1bauxita: 1.8.14.1baxa: 2.13.6.1baxaben: 3.5.2.11baxái: 1.2.1.1baxara: 3.1.7.3baxo: 1.4.2.2 / 2.13.1baxo: ap. 13baxó: 3.5.2.1baxu: 3.1.7.1-bc-: 1.8.6.1-bd-: 1.8.6.1be: 1.1.1bebe: 1.4.3.2bebedor: 2.3.1.2 / 2.3.2.2bebedora: 2.3.2.2 / 2.3.3.2bebedores: 2.3.1.2 / 2.3.3.2bebemos: 1.4.2.2beber: 1.7.5.2

252

Page 253: Normes llingua

beberaxu: 1.7.5.2 / 2.16.2.1bebi: 1.4.3.2bebida: 2.2.3.2 / 2.3.2.2 / 2.3.3.2 /

2.3.5 / 3.5.1.1bebíes: 2.2.3.2 / 2.3.3.2 / 2.3.5bebiesti: 1.4.3.2bebío: 2.3.4.1 / 2.3.5 / 3.5.1.1bebíos: 2.3.1.2 / 2.3.5bebisti: 1.4.3.2bebíu: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.3.4.1 /

2.3.5 / 3.5.1.1bebo: 1.4.2.2La Belonga: ap. 6.2Berbes: ap. 3.1.6bermeyu: 1.7.5.2berrar: 1.7.5.2berrida: 2.2.2.2 / 2.2.4berríes: 2.2.4berríos: 2.2.4berríu: 2.2.2.2 / 2.2.4berrón: 2.16.2.1bestia: 2.3.2.3 / 2.3.3.1besties: 2.3.3.1bíceps: 1.8.12.1bien: 2.12.4 / 2.12.5 / 2.14.1bien: 1.9.1.8 / 1.9.4 / 3.1.6 / 3.5.2.1

/ 3.5.2.11 / 3.6.2.2billabial: 1.7.17.2billingüe: 1.7.17.2Bimenes: ap. 1 / ap. 3.2.3biolóxicu: 1.8.13.1bl: 1.7.5.2blanco: 3.5.2.1blancu: 1.4.2.1 / 2.3.7.1 / 2.3.7.2 /

2.3.7.3 / 3.5.2.1blanduxu: 2.16.2.1blanquiar: 2.16.2.2blanquísimu: 2.3.7.3blima: 1.7.5.2 / 2.2.2.6

boca: 1.3.1.1bocáu: 1.3.1.1boda: 1.7.5.2Bode: ap. 3.1bolsu: 3.4.1 / 3.4.2bolxevique: 1.8.13.2bon: 2.3.6.2bonal: 1.7.16 / 2.3.1.1 / 2.3.2.3 /

2.3.3.1 / 2.3.4.3 / 2.3.5bonales: 2.3.1.1 / 2.3.3.1 / 2.3.5bonalmente: 2.16.2.1bonaz: 2.3.1.1bonazos: 2.3.1.1bono: 3.5.2.8 / 3.5.2.9bonu: 2.3.7.2bonu: 2.13.6.2bórax: 1.8.14.1boriada: 1.7.5.2botes: 2.11.2.2boticariu: 2.16.2.3boxéu: 1.8.14.1br: 1.7.5.2 / 1.7.19.1bracu: 1.7.19.1 / 1.7.5.2braga: 2.2.3.5bragues: 2.2.3.5bramente: 2.12.5bramente: 1.7.5.2branu: 1.7.5.2braña: 1.7.5.2-bs: 1.8.12.2-bs-: 1.8.6.1-bsc-: 1.8.12.2-bst-: 1.8.12.2-bt-: 1.8.6.1*bucáu: 1.3.1.1burllar: 1.7.17.2Bustiel.l.u: ap. 3.2.1Buyalbendi: ap. 2-bv-: 1.8.6.1

253

Page 254: Normes llingua

-bx-: 1.8.6.2c: 1.1.1 / 1.7.4 / 1.7.4.1 / 1.7.10 /

1.7.10.1 / 1.8.5 / 1.8.5.2-c: 1.8.5.1c^ : 1.7.3ca: 2.13.8cá: ap. 13-ca: 2.2.3.1caballu: 2.2.2.4cable: 2.13.6.1cabo: 1.4.2.2 / 2.13.1cabra: 2.2.2.4Cabranes: ap. 3.2cabudañu: 1.4.2.1cachapu: 1.1.4cada: 2.6.1 / 3.2.3cada + ún: 2.6.8 / 3.2.3cada + unu: 3.2.3cada + una: 3.2.3cadápanu: 1.7.4.1El Cadavíu: ap. 2cadmiu: 1.8.7.1Les Caecima: ap. 8.1café: 1.9.4cafiante: 2.3.1.1 / 2.3.2.3 / 2.3.3.1cafiantes: 2.3.1.1 / 2.3.3.1cai: 2.2.1.1 / 2.2.3.1 / 2.2.4 / 3.2.4cais: 2.2.1.1 / 2.2.3.1 / 2.2.4cal: 2.2.1.6El Calabaciru: ap. 2calce: 1.7.16El Caleyu: ap. 6.2callaron: 3.6.2.2callárontelo: 3.6.2.2callóndrigu: 1.7.17.2calor: 1.7.17.2 / 2.2.2.6calter: 2.3.6.2calzón: 2.2.1.5calzones: 2.2.1.5

cama: 2.13.6.1cámbaru: 1.9.1.1camentar: 1.3.4.2*camientar: 1.3.4.2camiento: 1.3.4.2camín: 2.2.1.1 / 2.9.3 / 2.13.6.1 /

2.13.6.3 / 2.13.7caminos: 2.2.1.1camión: 2.2.1.1 / 3.5.2.1camiones: 2.2.1.1camisa: 3.5.2.1camises: 2.11.2.2La Campa l’Abeduriu: ap. 7.2Campiel.l.u: 1.1.3Les Campes: ap. 12Los Campos: ap. 3.2.3El Campu: ap. 3.2Campumanes: ap. 7canal: 2.2.2.6 / 2.2.3.1canales: 2.2.3.1canalla: 1.7.7canaya: 1.7.7cáncer: 1.9.1.1Candamu: ap. 1 / ap. 3.1.1 / ap. 4Cangas del Narcea: ap. 1 / ap. 3.1.4Cangues d’Onís: ap. 1 / ap. 3.1 /

ap. 8cangués: 1.9.1.1 / 2.3.2.1 / 2.16.2.1canguesa: 2.3.2.1cansaducu: 2.16.2.5cansáu: 2.16.2.5cansemos: 3.6.5.1 / 3.6.5.3*cansémoste: 3.6.5.1cantar: 2.4.2cápsula: 1.8.3.2carácter: 1.8.5.2carái: 2.15.2caráuter: 1.8.5.2 / 1.9.1.2Cáraves: ap. 10

254

Page 255: Normes llingua

El Carbayal: ap. 12carbayeda: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.2.4 /

2.16.2.1carbayees: 2.2.3.2 / 2.2.4carbayeos: 2.2.4carbayéu: 2.2.2.2 / 2.2.4 / 2.16.2.1carbón: 2.3.6.1 / 2.3.6.2 / 2.5.1.1 /

2.5.1.2 / 2.5.2 / 2.5.3 / 2.6.4 /3.3.4 / 3.5.2.1

cárcel: 1.9.1.1Carceo: ap. 3.2Carcéu: ap. 3.2.1cargáu: 3.5.2.1caricós: 1.9.1.1cariegu: 2.16.2.1caritatible: 2.16.2.1carlistada: 2.16.2.1Carme: 1.8.11.3carné: 1.8.4.2carne: 3.5.2.1carneru: 2.2.2.4caro: 3.5.2.1 / 3.5.2.9carpinteriar: 2.16.2.2carpir por: 2.13.6.2Carreño: ap. 3.1carta: 2.13.6.1caru: 1.9.4casa: 1.9.1.7 / 2.5.3 / 2.8.1 / 2.12.11

/ 2.13.2 / 2.13.6.1 / 2.13.8 /3.1.7.1 / 3.2.4 / 3.5.2.5 / 3.5.2.11/ 3.6.2.2 / 3.6.4.1 / 3.7.1 / 3.8.1 /3.8.3 / 3.8.4

casadielles: 2.13.8Casares: ap. 3.1.6casaron: 2.8.1cases: 2.12.11 / 2.13.6.1Les Cases: ap. 3.1.6*Lis Casis: ap. 3.1.6castañal: 2.2.2.7 / 2.16.2.1

castañeda: 2.2.2.2castañeos: 2.2.1.2castañéu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2Castañéu’l Monte: ap. 11castiellu: 1.7.17Castrillón: ap. 2 / ap. 3.1.6castrón: 2.2.2.4Castropol: ap. 6casu: 2.6.7 / 2.9.2 / 2.15.1.4 / 3.6.4.2Casu: ap. 3.2catadora: 2.16.2.1Cataluña: ap. 15.1catorce: 2.7.1.1catorcenu: 2.7.2catsapu: 1.1.4caún: 3.2.3caúna: 3.2.3Caunéu: ap. 3.2.1caúno: 3.2.3caúnu: 3.2.3cáusula: 1.8.3.2caxa: 1.4.3.2 / 1.7.4.1caxón: 1.9.1.1 / 3.2.4 / 3.4.1 / 3.4.2caxones: 2.13.6.1cayáu: 3.6.3.3cayedices: 2.3.5cayediza: 2.3.5cayedizo: 2.3.5cayedizos: 2.3.1.2 / 2.3.5cayedizu: 2.3.1.2 / 2.3.5cayó: 2.13.8-cc-: 1.8.5.1-cd-: 1.8.5.1ce: 1.1.1cebera: 1.7.5.2ceda: 1.1.1cegatu: 1.3.3.2cegaratu: 1.3.3.2ceguera: 1.3.3.2

255

Page 256: Normes llingua

ceguñar: 1.7.10.1 / 2.16.2.2celebrar: 1.7.17.2cena: 2.13.6.2ceniza: 1.3.3.3centenu: 2.7.2centésimu: 2.7.2cenucar: 2.16.2.2ceo: 2.12.3ceo: 2.12.1.1cerca: 2.12.2cerca: 1.4.1cerezal: 2.2.2.7cero: 1.4.2.2*cerque: 1.4.1certificáu: 2.13.6.1ceruyu: 2.16.2.1Corvera: ap. 3.2.3-ces: 2.2.3.1ch: 1.1.1 / 1.7.3/c^ /: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.3ch vaqueira: 1.1.3chancla: 1.7.3chaqueta: 3.8.1che: 1.1.1*Chena: ap. 1chigre: 3.4.1 / 3.4.2chiscadura: 2.2.3.2 / 2.2.4chiscadures: 2.2.3.2 / 2.2.4chóquele-chóquele: 1.9.4choyu: 1.7.7*Chuarca: ap. 1Ciañu: ap. 3.2cibiellazu: 2.16.2.1ciegu: 1.3.3.2 / 1.3.9.1cieguín: 1.3.9.1cielín: 1.3.9.1cielu: 1.3.9.1 / 2.3.7.1 / 2.3.7.2 /

2.3.7.3cien: 2.7.1.1

cientu: 1.4.2.2 / 2.7.1.1 / 2.7.1.3cientu un: 2.7.1.3cientu venti: 2.7.1.3cierta: 3.3.4*cigaratu: 1.3.3.2*cigatu: 1.3.3.2*ciguera: 1.3.3.2cinco: 1.4.2.2 / 2.7.1.1cinco: 2.13.6.1cinco mil: 2.7.1.4cincocientos: 2.7.1.1cincuenta: 2.7.1.1cincuenta y cuatro: 2.7.1.2cincuentenu: 2.7.2cine: 3.4.1 / 3.4.2*ciniza: 1.3.3.3*ciodá: 1.3.5.2circunspectu: 1.8.12.4 /1.8.5.2circunstancia: 1.8.12.4cirigüeña: 1.7.10.1cirolar: 1.7.10.1 / 2.2.2.7ciszás: 1.9.1.1ciudá: 1.3.5.2 / 2.6.4claro: 2.12.6claro: 2.12.1.2claru: 2.12.1.2clas: 1.7.4.1clases: 1.9.11 / 2.13.6.1clavu: 1.7.4.1clepsidra: 1.8.3.1clisar: 1.7.4.1clixé: 1.8.13.2-cn-: 1.8.5.1co: 2.13.1 / 3.2.1.2co l’: 3.2.1.2co la: 3.2.1.2co les: 3.2.1.2co lo: 3.2.1.2co los: 3.2.1.2

256

Page 257: Normes llingua

co’l: 3.2.1.2co’l: 3.2.1.2co-: 2.16.1.5cobicia: 1.7.16cobiciosu: 2.16.2.1cóccidu: 1.8.5.1cóccix: 1.8.14.1coche: 3.4.1 / 3.4.2cocheres: 2.12.11cognitivu: 1.8.8.1cogol.l.u: 1.1.3coime: 2.15.2coimes: 2.15.2col: 3.2.1.1 / 3.2.1.2col: 3.2.1.2cola: 3.2.1.1cola: 3.2.9.1coldicia: 1.7.16coldu: 1.7.16colección: 1.8.5.2colectivu: 1.8.5.2coleición: 1.8.5.2coles: 3.2.1.1coleutivu: 1.8.5.2colexu: 1.7.17.2 / 1.8.13.1colgaes: 2.11.2.2colgar: 1.3.2.2colgaxu: 2.16.2.1collaborar: 1.7.17.2 / 2.16.1.5collaciu: 1.9.11col.l.ar: 1.1.3Collauh. ermosu: 1.1.2.1collecha: 1.2.1.1El Col.l.éu: ap. 2Collía: ap. 11colloráu: 1.7.17.2colo: 3.2.1.1color: 1.7.17.2coloráu: 1.7.17.2

colos: 3.2.1.1Colunga: ap. 3.1comas: 2.15.1.2combayar: 1.7.4.1 / 1.7.13come: 2.12.1.2comedera: 2.16.2.1comederos: 2.2.1.2comederu: 2.2.1.2comelles: 2.10.2comentar: 3.6.4.1comentá-yoslo: 3.6.4.1comí: 3.5.2.1comicar: 2.16.2.2comida: 3.3.4comiquiar: 2.16.2.2como: 1.9.1.7 / 2.8.1 / 2.12.4como: 2.3.7.2 / 2.11.2.2 / 2.12.1.1 /

3.6.2.2cómo: 1.9.1.7 / 2.9.1cómo: 1.9.12 / 2.9.2 / 2.12.1.1compactu: 1.8.5.2comparancia: 2.16.2.1comparanza: 2.16.2.1compautu: 1.8.5.2complexón: 1.8.14.1complexu: 1.8.14.1con: 2.13.1 / 3.2.1.1 / 3.2.1.2con: 2.4.2 / 3.5.2.1 / 3.5.2.4 / 3.6.3.1

/ 3.7.2con que: 3.3.4con que: 3.3.4conceición: 1.8.3.2concepción: 1.8.3.2conceptu: 1.8.3.2conceutu: 1.8.3.2conceyu: 3.3.4conde: 2.2.2.3condesa: 2.2.2.3condiciones: 3.2.4

257

Page 258: Normes llingua

conexón: 1.8.14.1conflictu: 1.8.5.1Conforcos: ap. 4conforme a: 2.13.7conmemorar: 1.8.11.2conmigo: 1.4.2.2 / 2.10.1conmiseración: 1.8.11.2cono: 3.2.1.2conocencia: 2.16.2.1conocía: 3.3.4conque: 3.3.4conque: 3.3.4cons. + a: 2.2.2.1*conseguir: 1.3.8.1consigo: 1.3.8.1 / 1.4.2.2consiguir: 1.3.8.1consonante + -es: 2.2.1.1conspiración: 1.8.12.4constancia: 1.8.12.4constar: 1.8.12.4constelación: 1.8.12.4constitución: 1.8.12.4constituyir: 1.8.12.4contactu: 1.8.5.2contautu: 1.8.5.2contaxu: 1.8.13.1contigo: 1.4.2.2 / 2.10.1El Contu: ap. 2contra: 2.13.1contracción: 1.8.5.2contraición: 1.8.5.2convexu: 1.8.14.1convién: 2.12.12conviénte: 2.12.1.2conxetura: 1.8.13.2conxuntura: 1.8.13.2coñá: 2.2.2.6cooficial: 2.16.1.5cooperar: 2.16.1.5

coordinación: 2.16.1.5coptu: 1.8.3.1cordada: 1.3.1.2cordal: 1.3.1.2cordón: 1.3.1.2Cordoveiru: ap. 3.1.4coríos: 1.9.1.3 / 2.2.1.2coriquín: 2.16.2.4coríu: 2.2.1.2coronel: 2.2.2.1coronela: 2.2.2.1correctu: 1.8.5.2corredor: 2.2.1.2corredores: 2.2.1.2corredoria: 2.16.2.1La Corredoria: ap. 1correr: 1.3.2.2corréu: 2.13.6.1correutu: 1.8.5.2corte: 3.5.2.1coruxía: 1.7.12.2coruxiona: 1.7.12.2cosa: 1.7.4.1 / 2.6.7 / 3.6.2.2coser: 1.3.2.2coses: 2.11.2.2 / 2.12.11 / 3.1.1.4 /

3.3.4 / 3.6.2.2*cospir: 1.3.6.1cotada: 1.3.1.2cotarada: 1.3.1.2cotarón: 1.3.1.2El Coutu: ap. 3.1.4covacha: 1.3.1.2coxera: 1.3.1.1coxicar: 2.16.2.2coxis: 1.8.14.1coxu: 1.3.1.1coyán: 2.3.1.1 / 2.3.2.1 / 2.16.2.1coyana: 2.3.2.1coyanes: 2.3.1.1

258

Page 259: Normes llingua

coyer: 1.3.2.2 / 1.7.19.1cr: 1.7.19.1creitu: 1.7.4.1crime: 1.7.4.1crisis: 2.2.3.3 / 2.2.4crucifixón: 1.8.14.1cruxir: 1.7.4.1cruz: 1.7.19.1-ct-: 1.8.5.1cu: 1.1.1Cuadonga: ap. 7.1cuál: 1.9.1.7 / 2.9.1 / 2.9.3cuál: 2.9.3cuála: 1.9.1.7 / 2.9.1cuáles: 1.9.1.7 / 2.9.1cualesquier: 2.6.5cualesquiera: 2.6.1 / 2.6.5cualesquiera: 2.6.5cuálo: 1.9.1.7 / 2.9.1 / 3.5.2.6cuálo: 3.5.2.6cuálos: 1.9.1.7 / 2.9.1cuálos: 2.9.2cualquier: 2.6.5cualquiera: 2.6.1 / 2.6.5cualquiera: 2.6.5 / 3.6.2.2cuálu: 1.9.1.7 / 2.9.1 / 2.9.3cuálu: 2.9.3*cuálu: 2.9.3cuando: 1.9.1.7 / 2.8.1 / 2.12.3cuando: 2.8.1 / 2.12.1.1 / 3.5.2.10 /

3.6.2.2cuándo: 1.9.1.7 / 2.9.1cuándo: 2.9.2 / 2.12.1.1 / 3.6.5.3cuanta: 1.9.1.7 / 2.8.1cuánta: 1.9.1.7 / 2.9.1cuantagüei: 2.12.3 / 3.3.2cuantayá: 2.12.3 / 3.3.2cuantayá: 2.13.8cuantes: 1.9.1.7 / 2.8.1

cuántes: 1.9.1.7 / 2.9.1cuántes: 2.9.2cuanto: 1.9.1.7 / 2.8.1 / 2.12.5cuanto: 2.8.1cuánto: 1.9.1.7 / 2.9.1 / 3.5.2.6cuánto: 3.5.2.6cuantos: 1.9.1.7 / 2.8.1cuántos: 1.9.1.7 / 2.9.1cuantu: 2.8.1cuántu: 1.9.1.7 / 2.9.1cuarenta: 2.7.1.1cuarenta y tres: 2.7.1.2cuarentenu: 2.7.2cuartu: 2.7.2cuasi: 1.4.3.2 / 2.12.5cuasimente: 2.12.5cuatro: 1.4.2.2 / 2.7.1.1cuatrocientos -es: 2.7.1.1cuayao: 3.5.2.1cuayar: 1.6.1cubil: 1.7.4.1 / 2.2.2.7cuchu: 1.1.4 / 1.4.2.1cuelgo: 1.3.2.2cuellu: 3.5.2.1cuerda: 1.3.1.2 / 1.3.9.1cuerdina: 1.3.9.1cuerdona: 1.3.9.1cuerduca: 1.3.9.1cuerra: 3.1.7.3*cuerrer: 1.3.2.2cuerro: 1.3.2.2cueso: 1.3.2.2cues-se: 1.9.4La Cuesta’l Llagu: ap. 11El Cueto: ap. 1Los Cuetos: ap. 6.2El Cuetu: ap. 1cuetu: 1.3.1.2cueva: 1.3.1.2 / 1.3.9.1

259

Page 260: Normes llingua

*cuevachu: 1.3.1.2cuevina: 1.3.9.1cuevona: 1.3.9.1cuevuca: 1.3.9.1cueyo: 1.3.2.2Cuideiru: 1.7.6 / 2.13.3 / ap. 3.2.1El Cuitu Nigru: ap. 1culebrizu: 1.3.3.2*culgar: 1.3.2.2*culibrizu: 1.3.3.2culiebra: 1.3.3.2culiestros: 2.2.1.5culiestru: 2.2.1.5culpa: 2.13.6.2cumal: 1.7.4.1*Cunforcos: ap. 4cuntá-ylo: 3.6.3.2cuntáron-ylo: 3.6.1.1cuntó: 3.6.2.2cuñáu: 1.9.12cura: 1.4.1 / 2.2.1.1 / 3.1.1.2 / 3.8.3 /

3.8.4curao: 3.5.2.1*curdada: 1.3.1.2*curdal: 1.3.1.2*curdón: 1.3.1.2*cure: 1.4.1cures: 2.2.1.1 / 3.8.3curia: 1.9.1.4cúriala: 1.9.1.4curiosamente: 2.12.12curioso: 2.12.12 / 3.5.2.10curiosos: 3.5.2.10curruscu: 1.2.2.1*cuser: 1.3.2.2cuspir: 1.3.6.1cuspo: 1.3.6.1*cutada: 1.3.1.2*cutarada: 1.3.1.2

*cutarón: 1.3.1.2cutsu: 1.1.4*cuvachu: 1.3.1.2*cuxera: 1.3.1.1cuyarada: 2.16.2.1cuyaráu: 2.16.2.1*cuyer: 1.3.2.2d: 1.1.1 / 1.7.6 / 1.8.7 / 1.8.7.1 /

1.8.7.3 / 2.16.2.5-d-: 1.8.8.2d: 1.1.3/d/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.6d’: 3.1.4.1d’: 2.8.1 / 2.11.2.2 / 2.12.12 /

2.15.1.3 / 3.1.4.1 / 3.2.4 / 3.2.9.2/ 3.3.4 / 3.5.1.2 / 3.5.2.1 / 3.6.3.1/ 3.8.1

d’acuerdu: 1.4.2.1 / 2.13.7d’aquella: 3.3.4d’aquella: 3.3.4d’él: 1.9.1.7 / 2.5.4 / 3.3.4d’él: 2.5.4 / 3.3.4d’ella: 2.5.4d’ella: 2.5.4d’elles: 2.5.4d’elles: 2.5.4 / 3.1.4.2d’elli: 2.5.4d’ellos: 2.5.4 / 3.3.4d’ellos: 1.9.1.7 / 2.5.4 / 3.1.4.2 /

3.3.4d’esa: 3.3.4d’esmenu: 2.12.13.3d’esta: 3.3.4d’esta miente: 2.12.13.3 / 3.3.3d’otra miente: 2.12.13.3 / 3.3.3da: 1.9.1.1 / 1.9.1.4 /1.9.4 / 2.12.11 /

3.6.2.2 / 3.7.1dábense: 3.6.2.2dacuando: 2.12.3

260

Page 261: Normes llingua

dacuando: 2.12.1.1 / 3.1.4.2dacuanto: 2.12.3dada: 2.3.2.2dafechu: 1.4.2.1 / 2.12.1.3 / 2.12.5 /

3.3.4dafechu: 3.1.4.2 / 3.3.4dal: 2.6.1dala: 2.6.1dales: 2.6.1dalgo: 1.4.2.2 / 2.6.1 / 2.6.4 / 3.5.2.5dalguién: 2.6.1dalguién: 3.1.4.2dalgún: 2.6.1 / 2.6.3 / 2.6.4dalgún: 2.6.3dalguna: 2.6.1 / 2.6.4dalgunes: 2.6.1 / 2.6.4dalguno: 2.6.1 / 2.6.4dalgunos: 2.6.1 / 2.6.4dalgunu: 2.6.1 / 2.6.3dalgunu: 2.6.3*dalgunu: 2.6.3dalo: 2.6.1dalos: 2.6.1dalu: 2.6.1dambes: 2.6.1dambos: 2.6.1dame: 3.1.4.2dan: 1.9.1.4 / 3.6.2.2dán-ylo: 1.9.1.4dañible: 2.3.2.3 / 2.3.3.1dañibles: 2.3.3.1dao: 2.3.4.1daos: 2.3.1.2dapoco: 2.12.3daqué: 2.6.1 / 2.6.4 / 2.12.5 / 3.5.2.5daqué: 2.6.4 / 3.1.4.2 / 3.5.2.5 /

3.6.3.1daquella: 2.12.3 / 3.3.4daquella: 3.3.4

daquién: 2.6.1daquién: 3.1.4.2dar: 1.9.4 / 3.6.4.1darréu que: 2.14.1darréu: 1.4.2.1 / 2.12.1.3 / 2.12.4darréu: 3.1.4.2 / 3.6.2.2dau: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.3.4.1daveres: 2.12.6davezu: 1.4.2.1 / 2.12.1.3 / 2.12.4davos: 3.6.4.1da-y por: 2.13.6.2dá-yla: 1.9.1.4dayures: 2.12.2dayuri: 1.4.3.2 / 2.12.2dayuri: 3.1.4.2de: 1.1.1 / 2.5.3 / 2.13.1 / 2.13.4 / 3.1

/ 3.1.4 / 3.1.4.3 / 3.2.1.1 / 3.8 /3.8.1 / 3.8.2 / 3.8.3 / 3.8.4

de: 2.9.2 / 2.9.3 /1.9.11 / 2.3.7.2 /2.12.11 / 2.13.2 / 2.13.6.1 /3.2.9.2 / 3.3.4 / 3.5.2.1 / 3.5.2.11/ 3.6.2.2 / 3.6.3.3 / 3.6.5.1 /3.6.5.3 / 3.8.1 / 3.8.4 / ap. 9

de baldre: 2.12.13.3de contino: 1.4.2.2 / 2.12.13.2de cote: 2.12.13.1de cutiu: 2.12.13.2de fechu: 3.3.4de fechu: 3.3.4de frente: 3.3.3de la: 3.2.1.2de les: 3.2.1.2de lo: 3.2.1.2de los: 3.2.1.2de mancomún: 2.12.13.3de mio: 2.5.3de mio: 1.9.1.1 / 2.5.3de nueso: 2.5.3de nueso: 2.5.3

261

Page 262: Normes llingua

de nuestro: 2.5.3de nuestro: 2.5.3de papu: 2.12.13.3de raspión: 2.12.13.3de reflundiu: 2.12.13.3de regüeyu: 1.4.2.1 / 2.12.13.3de secute: 2.12.13.2de siguío: 3.3.3de so: 2.5.3de so: 2.5.3de sópitu: 2.12.13.3de sutaque: 2.12.13.3de sutrucu: 2.12.13.3 / 3.3.3de to: 2.5.3de to: 1.9.1.1 / 2.5.3de vueso: 2.5.3de vueso: 2.5.3de vuestro: 2.5.3de vuestro: 2.5.3de xemes en cuando: 2.12.13.2de xuru: 1.4.2.1 / 2.12.1.3 /

2.12.13.5 / 3.3.3dean: 3.6.2.2deas: 1.9.4debaxo: 2.12.2 / 3.3.1debaxo: 2.12.1.1*debuxu: 1.3.7.2deceición: 1.8.3.2decenu: 2.7.2decepción: 1.8.3.2decimoctavu: 2.7.2decimocuartu: 2.7.2decimonovenu: 2.7.2decimoprimeru: 2.7.2decimoquintu: 2.7.2decimosegundu: 2.7.2decimosestu: 2.7.2decimosétimu: 2.7.2decimoterceru: 2.7.2

décimu: 2.7.2*decir: 1.3.8.1decretu-llei: 1.4.2.1, 1.9.4deda: 2.2.2.2déficit: 1.8.4.2Degol.l.ada: ap. 4del: 1.9.1.7 / 3.2.1.1 / 3.3.4del: 2.3.7.1 / 2.3.7.2 / 2.3.7.3 / 2.13.7

/ 3.2.9.1 / 3.3.4 / 3.8.4dél: 1.9.1.7 / 2.6.1 / 2.6.4 / 3.3.4dél: 3.3.4delantre: 2.12.2*delixencia: 1.3.7.2della: 2.6.1 / 2.6.4delles: 2.6.1 / 2.6.4delles: 3.1.4.2dello: 2.6.1 / 2.6.4 / 2.12.5dellos: 2.6.1 / 2.6.4 / 3.3.4dellos: 3.1.4.2 / 3.3.4demagoxa: 1.8.13.1demasiada: 2.6.1demasiaes: 2.6.1demasiao: 2.6.1 / 2.12.5demasiaos: 2.6.1demasiáu: 2.6.1demientres: 3.3.1dempués: 2.12.3denantes: 3.3.1dende: 2.13.1dentame: 1.8.11.3 / 2.2.1.1 /

2.16.2.1dentames: 2.2.1.1deos: 2.2.1.2deporte: 3.3.4deprender: 1.3.4.2*depriender: 1.3.4.2depriendo: 1.3.4.2*deprinder: 1.3.4.2depués: 2.12.3

262

Page 263: Normes llingua

*deputáu: 1.3.7.2-dera: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.3.2.2 /

2.3.3.2 / 2.16.2.1-deres: 2.2.3.2 / 2.3.3.2-deros: 2.2.1.2 / 2.3.1.2-deru: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.3.1.2 /

2.3.2.2 / 2.16.2.1des-: 2.16.1.1desa: 3.3.4desabotonar: 2.16.1.1desamarrar: 2.16.1.1desamecer: 2.16.1.1desamontonar: 2.16.1.1desaniciar: 2.16.1.1desapegar: 2.16.1.1desempapizar: 2.16.1.1desencañar: 2.16.1.1desenfilar: 2.16.1.1desenrestrar: 2.16.1.1desfacer: 2.16.1.1desfái: 1.9.1.2despacio: 2.12.1.1*despedir: 1.3.8.1despidir: 1.3.8.1despido: 1.3.8.1desque: 3.3.1desque: 3.6.2.2desta: 3.3.4detractor: 1.8.5.2detrás: 2.12.2 / 3.3.1detrautor: 1.8.5.2detrucción: 1.8.5.1deu: 1.9.1.1 / 2.2.1.2 / 2.2.2.2dexa: 3.6.3.2dexaben: 3.6.2.2déxalo: 2.13.8déxame: 3.5.2.1dexar: 1.7.6 / 3.4.1dexaron: 3.3.4

dexe: 3.6.2.2dexes: 3.6.2.2dexó: 2.13.7 / 3.5.2.1día: 2.2.1.1 / 2.2.4 / 2.13.6.1dialectu: 1.8.5.2dialeutu: 1.8.5.2diantre: 2.15.2diañu: 3.6.1.5 / 3.6.2.1diba: 3.6.1.2diben: 3.5.2.11dibuxu: 1.3.7.2diccionariu: 1.8.5.1-dices: 2.3.3.2dices: 3.1.1.4díces-ylo: 3.6.2.2diches: 2.11.2.2dicho: 2.11.2.2díchotelo: 2.11.2.2dicir: 1.3.8.1 / 2.12.11 / 3.5.2.10 /

3.6.5.2dicís: 1.9.1.4dicísnos: 1.9.1.4dicite: 2.12.11dicí-ylo: 3.6.5.2dictame: 1.8.11.3 / 2.2.1.1dictámenes: 2.2.1.1didáctica: 1.8.5.2didáutica: 1.8.5.2diecinueve: 2.7.1.1dieciocho: 2.7.1.1dieciséis: 2.7.1.1dieciséis: 1.3.9.2 / 1.7.16diecisiete: 2.7.1.1diecisiete: 1.3.9.2dientro: 2.12.2dientro: 2.12.1.1dieron: 3.6.2.2díes: 2.2.1.1 / 2.2.4 / 2.13.6.1 / 3.2.4diez: 1.3.9.2 / 2.7.1.1

263

Page 264: Normes llingua

difteria: 1.8.9diga: 2.8.1dignidá: 1.8.8.1dignu: 1.8.8.1digo: 1.3.8.1 / 1.9.12 / 3.6.2.2dígo-l.l.ys: 2.10.2dígo-yos: 2.10.2*Digul.l.ada: ap. 4dilixencia: 1.3.7.2dime: 3.1.7.2dimidor: 2.3.1.2 / 2.3.2.2dimidora: 2.3.2.2 / 2.3.3.2dimidores: 2.3.1.2 / 2.3.3.2dineru: 2.12.1.2 / 3.5.2.1dio: 1.2.1.2 /1.9.1.1 / 2.11.2.2 /

3.1.1.4 / 3.5.2.1 / 3.6.1.1 / 3.6.1.3/ 3.6.1.5 / 3.6.2.2

diómelu: 3.6.1.1 / 3.6.1.3Dios: 3.6.2.2dióteles: 3.6.2.1diputáu: 1.3.7.2dir: 2.9.2 / 2.13.2 / 2.13.6.1 / 2.13.6.2

/ 3.3.4dir a: 2.11.2.3dirección: 1.8.5.2direición: 1.8.5.2direutor: 2.2.2.1direutora: 2.2.2.1discu: 3.6.2.2dixi: 1.4.3.2 / 2.9.2dixisti: 3.3.4dixo: 1.4.2.2 / 1.9.1.4 / 1.9.4 / 3.6.2.2díxolo: 3.1.1.4díxonoslo: 3.6.2.2díxovos: 1.9.1.4díxo-yos: 1.9.1.4dixuntivu: 1.8.13.2dixuntu: 1.8.13.2diz: 3.6.1.1 / 3.6.1.3 / 3.6.5.3 / 3.7.2

-diza: 2.3.2.2 / 2.3.3.2-dizos: 2.3.1.2-dizu: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.16.2.1-dm-: 1.8.7.1 / 1.8.7.3doce: 2.7.1.1doce: 1.7.16docenu: 2.7.2dogma: 1.8.8.1doi: 1.2.1.1dolce: 2.7.1.1dolce: 1.7.16*dolzura: 1.3.5.1-dor: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.3.1.2 /

2.3.2.2 / 2.3.4.4 / 2.16.2.1-dora: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.3.2.2 /

2.3.3.2-dores: 2.2.1.2 / 2.2.3.2 / 2.3.1.2 /

2.3.3.2-doria: 2.2.2.2 / 2.2.3.2-dories: 2.2.3.2-dorios: 2.2.1.2-doriu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.16.2.1dormilienta: 2.16.2.1dormir: 1.3.2.2 / 3.6.2.2-doro: 2.3.4.4Doróu: ap. 3.1.4dos: 2.7.1.1dos: 1.9.1.8dos mil: 2.7.1.4doscientos -es: 2.7.1.1-dqu-: 1.8.7.1dr: 1.7.19.1drecha: 2.9.3drechu: 1.7.19.1-ds: 1.8.12.3duermo: 1.3.2.2dulce: 1.3.5.1dulda: 1.7.16dulzura: 1.3.5.1

264

Page 265: Normes llingua

-dura: 2.2.3.2 / 2.3.2.2 / 2.3.3.2 /2.16.2.1

-dures: 2.2.3.2 / 2.3.3.2*durmir: 1.3.2.2-duros: 2.3.1.2-duru: 2.3.1.2 / 2.3.2.2-dv-: 1.8.7.1 / 1.8.7.3-dx-: 1.8.7.2e: 1.1.1 / 1.3.3 / 1.3.3.1 / 1.3.4 /

1.3.4.1 / 1.3.9 / 1.7.4.2 / 1.7.8.2 /1.7.10.1

-e: 1.4.1 / 1.4.3 / 1.4.3.1 / 1.4.3.2 /2.2.1.1 / 2.2.2.1 / 2.2.3.1 / 2.3.1.1/ 2.3.2.1 / 2.3.2.3 / 2.3.3.1 /2.3.4.3 / ap. 3.1 / ap. 3.1.1 /ap. 3.1.3

/e/: 1.1.1 / 1.2 / 1.3/-e/: 1.4.1 / 1.4.3.1-ea: 2.3.2.2 / 2.3.3.2-ecc-: 1.8.5.2-ección: 1.8.5.2-ecd-: 1.8.5.2-ecer: 2.16.2.2echa: 3.5.2.1echar a: 2.11.2.3echastis: 2.4.2echó: 2.13.6.1eclécticu: 1.7.4.1-ecn-: 1.8.5.2-ect-: 1.8.5.2-eda: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.2.4 /

2.16.2.1 / 2.16.2.5edictu: 1.8.5.1-ees: 2.2.3.2 / 2.3.3.2efe: 1.1.1eh: 2.15.1.1ehí: 2.12.2ehí: 1.7.20ei: 2.15.1.1 / ap. 3.1.4

/ei/: 1.6.1-eic-: 1.8.5.2-eición: 1.8.5.2Eiros: ap. 1 / ap. 4el: 1.2.1.1 / 1.2.1.2 / 1.4.2.1 / 1.4.2.2

/1.9.1.7 / 1.9.12 / 2.1.1 / 2.2.1.1 /2.2.1.2 / 2.2.1.3 / 2.2.1.5 / 2.2.1.6/ 2.2.2.1 / 2.2.2.2 / 2.2.2.3 /2.2.2.4 / 2.2.2.5 / 2.2.2.6 / 2.3.6.1/ 2.3.6.2 / 2.3.7.1 / 2.3.7.2 /2.3.7.3 / 2.5.1.1 / 2.5.1.2 / 2.5.3 /2.8.1 / 2.12.1.2 / 2.13.7 / 2.13.8 /3.1.1.4 / 3.1.6 / 3.3.4 / 3.5.2.1 /3.6.2.2

el: 2.3.6.2 / 3.1 / 3.1.1 / 3.1.1.3 /3.1.1.4 / 3.1.7.3 / 3.2.1.1. 3.4 /3.4.1 / 3.4.2

él: 1.9.1.7 / 2.10.1 / 3.1.7.4él: 1.2.1.1 / 1.2.2.2 / 1.3.4.2 / 1.4.2.2

/ 1.4.3.2 / 1.7.4.2 / 1.9.1.1 /2.13.6.1 / 2.13.6.2 / 3.1.7.4

el mio: 2.5.2el mio: 2.5.2el nuestru: 2.5.2el nuesu: 2.5.2el so: 2.5.2el to: 2.5.2el vuestru: 2.5.2el vuesu: 2.5.2el vuesu: 2.5.2ele: 1.1.1elección: 1.8.5.2electricidá: 1.7.17.1eléctricu: 1.7.17.1eleición: 1.7.17.2 / 1.8.5.2eliminar: 1.7.17.2elixir: 1.7.17.2ella: 2.10.1elle: 1.1.1

265

Page 266: Normes llingua

elles: 2.10.1elli: 1.4.3.2 / 2.10.1ellí: 2.12.2ellí: 1.4.3.2 / 1.9.12ello: 2.10.1 / 3.5.2.4ello: 3.5.2.4ellos: 2.10.1ellos: 3.4.1em-: 1.5.2 / 2.16.1.1embaecíu: 1.7.13embalagar: 2.16.1.1embaxo: 2.12.2 / 3.3.1embaxo: 1.7.13 / 2.12.1.1 / 3.6.5.1 /

3.6.5.3embelga: 1.5.2eme: 1.1.1empapizar: 2.16.1.1empecatar: 2.16.1.1empecé: 2.13.6.1emplegada: 2.2.2.2emplegáu: 2.2.2.2empobina: 3.1.6emponer: 1.5.2emporcar: 2.16.1.1emporcó: 2.4.2*emportante: 1.5.3emprestar: 1.5.2emprestasti: 3.6.2.2empruno: 2.3.4.1emprunu: 2.3.4.1en: 2.4.4 / 2.13.1 / 2.13.2 / 2.13.3 /

3.1 / 3.1.5 / 3.2.1.1 / 3.2.6 / 3.4.1en: 2.12.11 / 2.13.2 / 2.13.3 /

2.13.6.1 / 3.2.4 / 3.2.9.2 / 3.3.4 /3.4.1 / 3.5.2.1 / 3.6.2.2 / ap. 9

en busca de: 2.13.7en ca de: 2.13.7en cata de: 2.13.7en (a) comuña: 2.12.13.3

en cuenta de: 2.13.7en cuentes de: 2.13.7en direición a: 2.13.7en forma: 3.3.4en forma: 3.3.4en llugar de: 2.13.7en mediu: 1.4.2.1en metá de: 2.13.7en pendolín: 2.12.13.3en reduñes de: 2.13.7en rellación con: 2.13.7en ringla: 2.12.13.3en serio: 1.4.2.2 / 3.3.3en tientes: 2.12.13.3 / 3.3.3en tropiella: 2.12.13.3en xunto: 1.4.2.2 / 3.3.3en + aquel: 3.2.6en + aquella: 3.2.6en + aquelles: 3.2.6en + aquelli: 3.2.6en + aquello: 3.2.6en + aquellos: 3.2.6en + él: 3.2.5en + ella: 3.2.5en + elles: 3.2.5en + elli: 3.2.5en +ello: 3.2.5en + ellos: 3.2.5en + esa: 3.2.6en + eses: 3.2.6en + esi: 3.2.6en + eso: 3.2.6en + esos: 3.2.6en + esta: 3.2.6en + estes: 3.2.6en + esti: 3.2.6en + esto: 3.2.6en + estos: 3.2.6en + un: 2.6.8 / 3.2.4

266

Page 267: Normes llingua

en + ún: 2.6.8 / 3.2.4en + una: 3.2.4en + unes: 3.2.4en + uno: 3.2.4en + unos: 3.2.4en + unu: 2.6.8 / 3.2.4en-: 1.5.2 / 2.16.1.1enagora: 2.12.3*enaguar: 1.5.5enaína: 2.12.3*enamorase: 1.5.5enanchar: 1.5.2enantes: 2.12.3 / 3.3.1enantes: 1.5.2*enaspiar: 1.5.5encañar: 2.16.1.1-encia: 2.16.2.1encima: 1.7.10.1encimoloxía: 1.7.10.1encuriosar: 2.16.1.1endagora: 2.12.3ende: 2.12.2ende: 2.15.1.4 / 3.6.3.1*endecha: 1.5.1endelgazar: 2.16.1.1*endición: 1.5.3endodérmicu: 2.16.1.2*endustria: 1.5.3ene: 1.1.1enerxía: 1.8.13.1-enes: 2.2.1.1enfades: 2.15.1.4*enfenitu: 1.3.7.1*enfestar: 1.5.3enfilar: 1.5.2 / 2.16.1.1*enfiler: 1.5.1enforma: 2.3.7.3 / 2.12.5 / 3.3.1 /

3.3.4enforma: 2.3.7.3 / 3.1.7.4 / 3.3.4

enfornar: 2.16.1.1enfotámonos: 3.7.2enfotes: 3.1.3*enfrarroxu: 1.5.4enfrente: 2.12.2 / 3.3.1engaña: 3.6.1.5 / 3.6.2.1engañaron: 3.6.2.2engañáronvos: 3.6.2.2engañó: 3.6.2.2*engazu: 1.5.1engordar: 3.3.4*enguaño: 1.5.1enguedeyóse: 3.6.1.2*enhorabona: 1.5.5*enhoramala: 1.5.5enllazar: 1.7.17.2enllenar: 1.3.4.1 / 1.5.2enlleno: 1.3.4.1enllenu: 3.5.2.1*enllinar: 1.3.4.1enlloquecer: 2.16.1.1enllordió: 3.6.2.2enllordiómelu: 3.6.2.2ennegrecer: 1.8.11.1ennialar: 1.8.11.1*enque: 1.5.1enquivocu: 1.5.2enralecer: 2.16.2.2enredar: 1.3.4.2enrestrar: 1.3.4.2 / 2.16.1.1enriba: 2.12.2 / 3.3.1enriba: 3.5.2.1*enriedar: 1.3.4.2enriedo: 1.3.4.2enriestro: 1.3.4.2*enristrar: 1.3.4.2ensame: 1.7.11ensiguida: 3.3.1ensin: 2.13.1 / 2.13.8 / 3.3.1

267

Page 268: Normes llingua

ensin: 2.13.8 / 3.1.1.4 / 3.3.4entá: 2.12.3entá: 3.3.4entafarrar: 1.5.2entainar: 1.5.2 / 1.6.1entamar: 3.1.7.1entamo: 3.1.7.2ente: 1.9.1.7 / 2.13.1ente: 1.5.2 / 1.9.1.7 / ap. 9énte: 1.9.1.7énte: 1.9.1.7Entecorros: ap. 7.1entemecer: 1.7.10.1*entención: 1.5.3entendió: 3.1.1.4Entepenas: ap. 7.1Entepeñes: ap. 7.1enteraes: 3.6.2.2*enternacional: 1.5.4*enterpretar: 1.5.4enterrar: 1.3.4.2*entierrar: 1.3.4.2entierro: 1.3.4.2entóncenes: 2.12.3entóncenes: 1.5.2entós: 2.12.3 / 2.12.9 / 2.14.1entós: 1.5.2entovía: 3.3.1entrambes: 2.6.1entrambos: 2.6.1*entramuscular: 1.5.4L’Entregu: 1.7.8.1 / 3.2.9.2 / ap. 11

/ ap. 12entrugar por: 2.13.6.2entrugó: 3.1.7.1*envisible: 1.5.3enxabonar: 1.7.5.2enxamás: 2.12.3 / 3.3.1enxamás: 1.5.2 / 3.6.2.2

enzima: 1.7.10.1enzimoloxía: 1.7.10.1eñe: 1.1.1-eo: 2.3.4.1-eos: 2.2.1.2 / 2.3.1.2epilepsia: 1.8.3.1equí: 2.12.2equí: 2.8.1equis: 1.1.1ere: 1.1.1-ería: 2.16.2.1Los Eros: ap. 1erre: 1.1.1-eru: 2.16.2.1es-: 2.16.1.1-es: 2.2.1.1 / 2.2.3.1 / 2.3.1.1 /

2.3.3.1 / ap. 3.1.6-és: 2.3.4.4 / 2.16.2.1esa: 2.4.1esa: 2.3.2.3 / 2.3.3.1 / 2.3.3.3 /

2.3.4.3 / 2.12.12 / 3.6.2.2esactu: 1.8.5.2esame: 1.8.11.3 / 1.8.14.2esautu: 1.8.14.2esaxerar: 1.8.14.2esberrellar: 1.7.5.2esbilladeru: 2.16.2.1escaecer: 3.6.1.2escaecí: 3.4.1escaez: 3.1.3escalabrar: 2.16.1.1escalcañar: 2.16.1.1escaleyar: 2.16.1.1escamar: 2.16.1.1escañar: 2.16.1.1escarabicar: 2.16.1.1esceición: 1.8.14.2 / 1.8.3.2escelente: 1.8.14.2escepción: 1.8.3.2

268

Page 269: Normes llingua

escepto: 1.8.3.2escesu: 1.8.14.2esceuto: 1.8.3.2esclamar: 1.8.14.2esclusivu: 1.8.14.2escondéivos: 3.6.3.1escondenos: 3.6.4.1esconder: 1.3.2.2 / 3.6.4.1esconderíen: 3.6.2.2escondieron: 3.6.1.1escondío: 3.5.2.9escontra de: 2.12.13.1escorrexar: 2.16.2.2escorteyar: 2.16.1.1escribayar: 2.16.2.2escribe: 2.12.1.2escribiendo: 2.12.1.2escribió: 3.1.1.4escribir: 3.5.2.1escritorzacu: 2.16.2.1escuendo: 1.3.2.2*escunder: 1.3.2.2escursión: 1.8.14.2escuru: 1.3.3.3 / 1.8.12.2ese: 1.1.1eses: 2.4.1eses: 2.3.3.1 / 2.3.3.3 / 2.11.2.2 /

2.13.8 / 3.1.1.4esfaraguyar: 2.16.1.1esfollar: 1.3.2.2esfoyar: 1.3.2.2esfoyón: 2.16.2.1*esfuellar: 1.3.2.2esfuello: 1.3.2.2*esfueyar: 1.3.2.2esfueyo: 1.3.2.2esgaritar: 2.16.1.1esgayadono: 2.16.2.5esgayao: 2.16.2.5

esgayar: 2.16.1.1esi: 1.4.3.2 / 2.4.1esi: 1.9.4 / 2.3.1.3 / 2.3.2.3 / 2.3.4.3

/ 2.3.7.2 / 2.9.3 / 3.3.4 / 3.5.2.1esistir: 1.8.14.2ésitu: 1.8.14.2esixir: 1.8.14.2esllava: 1.7.5.1esmarallar: 2.16.1.1esmesar: 2.16.1.1eso: 2.4.1 / 3.5.2.3eso: 1.9.11 / 2.4.2 / 2.11.2.2 /

2.12.11 / 2.13.8 / 2.15.1.2 /3.1.7.1 / 3.1.7.2 / 3.5.1.2 / 3.6.2.2

-eso: 2.3.4.4esos: 2.4.1esos: 2.3.1.3espanoyar: 2.16.1.1espantaxu: 2.16.2.1espayar: 2.16.1.1espedazar: 2.16.1.1espedición: 1.8.14.2espelurciar: 2.16.1.1esperimentu: 1.8.14.2espernexar: 2.16.2.2espertar: 1.3.4.2espertu: 1.8.14.2espetar: 2.12.11espeyu: 1.7.7*espiertar: 1.3.4.2espierto: 1.3.4.2Espíritu Santu: 3.3.4esplicar: 1.8.14.2esplorador: 1.8.14.2esplotación: 1.8.14.2esployar: 2.16.1.1esponer: 1.8.14.2espontánea: 1.6.3.3espontáneo: 1.6.3.3

269

Page 270: Normes llingua

espontaneu: 1.6.3.3esposición: 1.8.14.2espulgar: 2.16.1.1esquí: 1.9.1.1 / 2.2.1.1 / 2.2.4esquís: 2.2.1.1 / 2.2.4esriñonar: 1.7.19.1esta: 2.4.1esta: 2.4.2 / 3.5.1.1 / 3.5.1.2 / 3.5.2.1ésta: 2.4.2esterior: 1.8.14.2estes: 2.4.1esti: 1.4.3.2 / 2.4.1esti: 2.3.7.2 / 2.3.7.3 / 2.4.2 /

2.13.6.2 / 2.13.6.3 / 2.15.1.3 /3.1.1.4 / 3.5.1.1 / 3.5.2.1 / 3.6.2.2

ésti: 2.4.2 / 3.1.4.1 / 3.1.7.1estimáu: 1.9.11esto: 2.4.1 / 3.5.2.3esto: 2.9.2 / 3.5.1.1 / 3.5.2.3estos: 2.4.1éstos: 2.9.2estoyu: 1.7.7estraordinariu: 1.8.14.2estraterrestre: 1.8.14.2estratexa: 1.8.13.1estropiáu: 1.6.2.1estropiéis: 1.6.2.1estru: 1.7.11etnoloxía: 1.8.4.1-etu: 2.16.2.1-eu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.3.1.2 /

2.3.2.2-éu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.2.4 / 2.3.1.2

/ 2.3.2.2 / 2.3.4.1 / 2.16.2.1 /2.16.2.5

/eu/: 1.6.1-eud-: 1.8.5.2-eun-: 1.8.5.2europea: 2.3.2.2 / 2.3.3.2 / 2.3.5

europees: 2.3.3.2 / 2.3.5europeo: 2.3.4.1 / 2.3.5europeos: 2.3.1.2 / 2.3.5européu: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.3.4.1 /

2.3.5-eut-: 1.8.5.2ex-: 1.8.14.1 / 1.8.14.2exaxerar: 1.8.14.2ex-conseyeru: 2.16.1.2ex-conceyal: 1.8.14.1ex-conseyeru: 1.8.14.1ex-ministru: 1.8.14.1exame: 1.8.14.1 / 1.8.14.2-exar: 2.16.2.2exe: 3.1.1.1 / 3.1.1.3exerciciu: 1.8.14.1exércitu: 1.8.14.1exhibir: 1.8.14.1exiliu: 1.8.14.1existir: 1.8.14.1 / 1.8.14.2éxitu: 1.8.14.1 / 1.8.14.2exixir: 1.8.14.2exo-: 1.8.14.1éxodu: 1.8.14.1exoftalmia: 1.8.14.1exogamia: 1.8.14.1exóticu: 1.8.14.1extra-: 1.8.14.2f: 1.1.1 / 1.7.9 / 1.8.9/ f /: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.9faba: 1.7.5.2facedera: 2.3.2.2 / 2.3.3.2facederes: 2.3.3.2facederos: 2.3.1.2facederu: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.16.2.1facéi: 1.9.1.2 / 2.15.1.2facemos: 1.4.2.2facer: 1.7.9 / 2.13.6.2 / 2.16.1.1 /

3.3.4 / 3.6.2.2 / 3.6.4.1

270

Page 271: Normes llingua

facé-ylo: 3.6.4.1faciendo: 1.4.2.2facíes: 1.9.1.4facíeslo: 1.9.1.4fácil: 1.9.1.5 / 3.3.4fácilmente: 1.9.1.5factor: 1.8.5.1factura: 1.7.4.1fadies: 2.12.11fadríais: 1.9.1.3Faeo: ap. 3.2faes: 1.9.6 / 2.13.6.3Faéu: ap. 3.2fai: 1.2.1.1 / 1.9.1.1 / 1.9.7 / 2.9.2 /

2.13.6.1 / 3.1.7.2faiga: 3.6.1.5 / 3.6.2.2fáigalo: 3.6.2.2faigas: 3.5.2.10 / 3.6.2.2fáigase: 3.6.2.1faigo: 1.4.2.2failo: 3.6.2.2faime: 2.15.1.4faite: 3.6.4.2fala: 1.9.1.4 / 2.4.2 / 2.11.1.1 / 3.3.4falaba: 1.7.5.2 / 2.11.1.1 / 3.6.2.2falabais: 2.11.1.1falábamos: 2.11.1.1falabeis: 2.11.1.1falábemos: 2.11.1.1falaben: 2.11.1.1falabes: 1.7.5.2 / 2.11.1.1falada: 2.11.1.1faladera: 2.16.2.1falador: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.3.4.4 /

2.3.5faladora: 2.3.2.2 / 2.3.3.2 / 2.3.5faladores: 2.3.1.2 / 2.3.3.2 / 2.3.5faladoro: 2.3.4.4 / 2.3.5falaes: 2.11.1.1

falái: 1.9.1.2 / 2.11.1.1 / 2.12.12faláis: 1.9.1.4 / 2.11.1.1faláisme: 1.9.1.4falamos: 1.4.2.2 / 2.11.1.1falan: 2.11.1.1falando: 1.4.2.2 / 2.11.1.1 / 2.12.1.2

/ 3.5.2.11falao: 2.11.1.1falaos: 2.11.1.1falar: 1.9.11 / 2.11.1.1 / 2.12.1.2 /

2.13.7falara: 2.11.1.1falará: 2.11.1.1falarais: 2.11.1.1faláramos: 2.11.1.1falaran: 2.11.1.1falarán: 2.11.1.1falaras: 2.11.1.1falarás: 2.11.1.1falare: 2.11.1.1falaré: 2.11.1.1falareis: 2.11.1.1falaréis: 2.11.1.1falaremos: 2.11.1.1faláremos: 2.11.1.1falaren: 2.11.1.1falares: 2.11.1.1falaría: 2.11.1.1falaríais: 2.11.1.1falaríamos: 2.11.1.1falaríeis: 2.11.1.1falaríemos: 2.11.1.1falaríen: 2.11.1.1falaríes: 2.11.1.1falaron: 2.11.1.1falas: 2.11.1.1falasti: 1.4.3.2 / 2.11.1.1falastis: 2.11.1.1falate: 3.7.1

271

Page 272: Normes llingua

faláu: 1.9.1.2 / 2.11.1.1falavos: 3.7.1fála-y: 1.9.1.4falcatrúa: 1.9.1.3fale: 2.11.1.1 / 3.1.7.3falé: 2.11.1.1faléis: 2.11.1.1falemos: 2.11.1.1falen: 1.9.1.4 / 2.11.1.1fálennos: 1.8.11.1fálente: 1.9.1.4fales: 2.11.1.1falesti: 2.11.1.1falestis: 2.11.1.1fáles-y: 1.9.1.9fallasti: 3.2.4falo: 1.4.2.2 / 2.11.1.1faló: 1.9.1.1 / 2.11.1.1 / 2.12.1.2fálo-lly: 2.10.2fálo-y: 2.10.2falucar: 2.16.2.2fame: 2.13.6.2 / 3.3.4famientu: 2.16.2.1fartucase: 2.13.6.1fartucóse: 3.5.2.1fasta: 2.13.1fatería: 2.16.2.1fatos: 3.6.2.2favoratible: 2.12.11 / 2.16.2.1fax: 1.8.14.1La Faya los Llobos: ap. 8fayedón: 2.16.2.5fayéu: 2.16.2.1 / 2.16.2.5faza: 1.7.10.2fea: 2.3.2.2 / 2.3.3.2febreru: 2.13.6.1fecha: 3.5.1.1fecho: 2.11.2.2 / 3.5.1.1

fechu: 1.1.4 / 2.13.6.2 / 2.13.6.3 /3.5.1.1

feder: 1.3.4.2fedor: 2.16.2.1fees: 2.3.3.2Felgueras: ap. 1Les Felgueres: ap. 1felices: 2.3.1.1feliz: 2.3.1.1fenómenu: 1.9.1.6feos: 2.3.1.2ferradura: 1.3.3.2ferramienta: 3.3.4ferrar: 1.3.4.2ferre: 2.2.1.1ferrería: 2.16.2.1ferreru: 2.16.2.1ferres: 2.2.1.1ferruñentu: 1.3.3.2ferruñosu: 1.3.3.2ferver: 1.3.4.2fesoria: 2.16.2.1fetsu: 1.1.4feu: 1.6.1 / 1.9.1.8 / 2.3.1.2 / 2.3.2.2feúcu: 1.9.1.3fía: 2.2.2.1 / 2.2.2.2 / 2.2.3.1 / 3.3.4ficción: 1.8.5.1*fider: 1.3.4.2fiedo: 1.3.4.2fiende: 3.1.1.2fierro: 1.4.2.2fierro: 1.3.4.2 / 2.2.1.1fierru: 1.3.3.2 / 2.2.1.1fiervo: 1.3.4.2fíes: 2.2.3.1fiesta: 2.13.6.1figal: 2.2.2.7 / 2.2.3.1figales: 2.2.3.1figar: 2.2.4

272

Page 273: Normes llingua

figares: 2.2.4Figares: ap. 3.1.6figos: 1.9.11figuranza: 2.16.2.1fiína: 1.9.1.3filar: 2.12.12filo: 1.4.2.2filo: 2.2.1.1 / 3.5.2.1filu: 1.7.16 / 2.2.1.1 / 3.5.2.1fin: 1.3.7.1fino: 2.12.1.2 / 2.12.12finu: 2.12.1.2fíos: 1.9.12 / 2.2.1.2Fíos: ap. 10*firradura: 1.3.3.2*firrar: 1.3.4.2*firruñentu: 1.3.3.2*firruñosu: 1.3.3.2*firver: 1.3.4.2físico-químicu: 1.9.1.6fíu: 2.2.1.2 / 2.2.2.1 / 2.2.2.2 / 3.1.1.4fixar: 1.8.14.1fixeron: 2.8.1fixi: 1.4.3.2fixo: 2.9.2fíxolo: 2.12.12fiyinos: 2.15.1.2fizo: 3.6.2.2floriatu: 2.16.2.1foguera: 1.3.1.2foguerina: 1.3.1.2foi: 2.12.10.2 / 3.3.4*foin: 1.3.5.2folanchón: 2.16.2.1folgán: 2.16.2.1folgar: 1.3.2.2 / 1.7.19.1folgazán: 2.3.4.2folgazano: 2.3.4.2La Folgueirosa: ap. 4

Folguera: ap. 4El Fondón: 3.2.9.2fonte: 1.4.3.1La Fonte l’Abeduriu: ap. 8Fontes: ap. 3.1.6*fonti: 1.4.3.1Fontoria: ap. 1Fontouria: ap. 1fórceps: 1.8.12.1fornu: 2.13.7forzar: 1.3.2.2foto: 1.4.2.2foto: 2.2.3.1fotos: 2.2.3.1foyasqueru: 1.3.1.2fr: 1.7.19.1fragmentu: 1.8.8.1El Franco: ap. 6.2Francos: ap. 3.2.3frañir: 1.7.15frayallo: 2.10.2frayar: 1.7.9 / 1.7.19.1fregar: 1.3.4.1frego: 1.3.4.1frente a: 2.13.7fresneda: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.16.2.1fresnees: 2.2.3.2Fresneo: ap. 3.2fresnéu: 2.2.2.2 / 2.16.2.1Fresnéu: ap. 3.2 / ap. 4*friegar: 1.3.4.1friolientu: 2.16.2.1*Frisnéu: ap. 4fríu: 1.9.7 / 2.9.2 / 2.13.6.1fruta: 1.9.11-ft-: 1.8.9fueín: 1.9.1.3fuelgo: 1.3.2.2fueos: 2.2.1.2

273

Page 274: Normes llingua

fuera: 2.12.2fuerzo: 1.3.2.2fueu: 1.3.1.2 / 1.6.2.1 / 1.9.1.3 /

2.2.1.2 / 3.5.2.1fueúcu: 1.9.1.3fueya: 1.3.1.2 / 3.5.2.1*fuguera: 1.3.1.2*fuguerina: 1.3.1.2fui: 1.9.1.1fuin: 1.3.5.2*fulgar: 1.3.2.2*La Fulgueirosa: ap. 4fumar: 3.5.2.2fumes: 3.5.2.7fumu: 1.2.2.1 / 3.5.2.1furaca: 2.2.2.1furacos: 2.2.1.1furacu: 1.7.9 / 2.2.1.1 / 2.2.2.1 / 2.6.3furame: 1.8.11.3*furzar: 1.3.2.2fusties: 2.2.3.4*fuyasqueru: 1.3.1.2g: 1.1.1 / 1.7.8 / 1.7.8.1 / 1.8.8 /

1.8.8.1/g/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.8-ga: 2.2.3.1gafes: 2.2.3.4galaxa: 1.8.14.1galdidín: 2.16.2.5galdíu: 2.16.2.5gallego-asturianes: 1.4.2.2gallegoasturianes: 1.4.2.2ganao: 3.5.2.1ganáu: 3.5.2.1ganes: 1.9.11gasayosa: 2.16.2.1gastizón: 2.16.2.4gastizu: 2.16.2.1gatu: 1.7.8.1 / 2.6.3

gaxapu: 1.7.8.1-gd-: 1.8.8.1 / 1.8.8.2ge: 1.8.13.1gi: 1.8.13.1glayida: 2.16.2.1glayíu: 1.7.8.1 / 2.16.2.1globu: 1.7.8.1-gm-: 1.8.8.1gn-: 1.8.2.1-gn-: 1.8.8.1 / 1.8.8.2gnomu: 1.8.2.1gnoseoloxía: 1.8.2.1gnosticismu: 1.8.2.1gnósticu: 1.8.2.1Godos: ap. 3.2.3gordu: 2.12.1.2gorrumbu: 1.7.8.1gota: 2.6.6goxu: 1.7.8.1Gozón: ap. 2gozoniegu: 2.16.2.1gr: 1.7.19.1gracies: 3.6.2.2 / 3.6.4.1gracies a: 2.13.7Gradura: ap. 1gran: 2.3.6.2granda: 1.7.19.1grande: 2.3.7.2grandura: 2.16.2.1Grau: ap. 1 / ap. 3.2.1griesca: 1.7.8.1gripe: 2.2.1.6gu: 1.7.8 / 1.7.8.2-gua: 2.2.3.1guah. e: 1.7.20guapa: 1.9.1.5 / 2.3.6.1 / 2.3.6.2guapamente: 1.9.1.5guapísimu: 2.3.7.3

274

Page 275: Normes llingua

guapu: 2.3.6.2 / 2.3.7.1 / 2.3.7.2 /2.3.7.3

guardaes: 2.11.2.2gue: 1.1.1 / 1.2.2.2güe: 1.7.8.2 / 1.9.3güe: 1.9.3 / 2.2.2.4güei: 2.12.3güei: 1.2.1.1 / 1.6.2.1 / 1.9.3 /

3.5.2.11güela: 3.6.2.2güelen: 1.9.4güelín: 1.3.9.1güel-les: 1.9.4güelu: 1.3.9.1Güerres: 1.9.3güerta: 1.3.9.1güertín: 1.3.9.1güertina: 1.3.9.1güertón: 1.3.9.1güertu: 1.3.9.1güertucu: 1.3.9.1-gues: 2.2.3.1-gües: 2.2.3.1güesera: 1.3.9.1güesín: 1.3.9.1güesón: 1.3.9.1güesu: 1.3.9.1 / 1.9.3güesucu: 1.3.9.1güesudu: 1.3.9.1guetar: 1.2.2.2 / 1.7.8.2güévara: 1.9.1.2güevu: 1.9.3güeyada: 1.3.9.1güeyar: 1.3.9.3güeyera: 1.3.9.1güeyín: 1.3.9.1güeyo: 1.3.9.3güeyón: 1.3.9.1güeyu: 1.3.9.1 / 3.5.2.1

güeyucu: 1.3.9.1gui: 1.2.2.2güi: 1.7.8.2 / 1.9.3guirriu: 1.2.2.2 / 1.7.8.2güisqui: 1.9.3guo: 1.6.1gusta: 2.6.4guxán: 1.7.8.1h: 1.1.1 / 1.1.2 / 1.7.20 / 3.1.1.1 /

3.1.3 / 3.1.4.1 / 3.1.5 / 3.1.7.1 /3.1.1.4

h. : 1.1.2 / 1.1.2.1 / 1.1.2.3 / 1.7.20h: 1.1.2.3ha: 3.1.2 / 3.1.6haber + infinitivu: 2.11.2.3haber + participiu: 2.11.2.1haber que: 3.6.4.1haber: 1.7.5.2 / 3.1.6había: 1.9.11hábitat: 1.8.4.2hacha: 3.1.2hache: 1.1.1hachu: 1.7.20hacia: 2.13.1 / 2.13.2hacia: 2.13.2hai: 1.2.1.1 / 1.9.4 / 2.6.3 / 2.6.4 /

2.11.2.2 / 2.12.11 / 2.13.6.1 /3.1.3 / 3.1.7.1 / 3.5.2.1 / 3.5.2.5 /3.6.4.1 / 3.6.5.2 / 3.7.1

hala: 2.15.2hale: 2.15.2has: 3.3.4hasta: 2.13.6.1hasta: 2.13.1haza: 2.13.1 / 2.13.2hectómetru: 1.8.5.1Les H. elgueres: ap. 1hemorraxa: 1.8.13.1herba: 1.7.5.2 / 2.13.6.1 / 3.5.2.1

275

Page 276: Normes llingua

hermana: 3.5.1.2hermano: 3.5.1.2hermanu: 1.7.20 / 3.1.1.4 / 3.5.1.2heterodoxa: 1.8.14.1heterodoxu: 1.8.14.1hexa-: 1.8.14.1hexaedru: 1.8.14.1hexágonu: 1.8.14.1hexámetru: 1.8.14.1hexasílabu: 1.8.14.1hi: 1.8.13.2hidroavión: 2.16.1.2hidróxenu: 1.8.13.1himnu: 1.8.10.1hipertensu: 2.16.1.2hipnosis: 1.8.3.1hipótesis: 1.7.20h. ispiar: 1.7.20ho: 2.15.1.1 / 2.15.1.4ho: 1.7.20 / 2.15.1.4hola: 2.15.1.1hom: 2.15.1.1 / 2.15.1.4homazu: 2.16.2.1home: 1.3.1.1 / 1.7.20 / 2.2.2.4 /

2.3.1.3 / 2.3.2.3 / 2.3.4.3 / 2.3.4.4/ 2.3.6.2 / 2.4.3 / 3.1.1.3 / 3.1.1.4/ 3.1.4.1 / 3.1.7.2 / 3.1.7.3

homes: 2.3.1.3homín: 1.3.1.1homoxénees: 1.6.3.3homoxéneos: 1.6.3.3homoxeneu: 1.6.3.3 / 1.7.20homucu: 2.16.2.1honrao: 3.5.2.3H. ontoria: 1.1.2.1 / ap. 1horru: 1.7.19 / 1.7.20 / 3.1.1.1 /

3.1.7.1 / 3.2.9.1h. ou: 1.1.2.1hubo: 2.8.1

h. ue: 1.1.2.1H. uentes: 1.1.2.1*humín: 1.3.1.1i: 1.1.1 / 1.2.1.1 / 1.3 / 1.3.7 / 1.3.7.1

/ 1.3.8 / 1.3.8.1 / 1.7.4.2 / 1.7.8.2/ 1.7.10.1 / 1.7.12.2 / 1.8.3.2 /1.8.5.2 / 1.8.13.2

-i: 1.4.3 / 1.4.3.1 / 1.4.3.2 / 2.2.1.1 /2.2.3.1 / ap. 3.1 / ap. 3.1.2

/i/: 1.1.1 / 1.2 / 1.2.1.2 / 1.2.2 /1.2.2.1.1 / 1.3 / 1.6.1 / 1.6.2.1

/-i/: 1.4.3.1/ia/: 1.6.1/iai/: 1.6.2.1-iar: 2.16.2.2/iau/: 1.6.2.1-ible: 2.16.2.1-ic-: 1.8.3.2-icar: 2.16.2.2-ida: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.2.4 / 2.3.2.2

/ 2.3.3.2 / 2.16.2.1 / 2.16.2.5ideal: 1.6.3.2idioma: 2.12.1.2ie: 1.3.3.2 / 1.3.4.2 / 1.3.9/ie/: 1.3 / 1.6.1-iegu: 2.16.2.1/iei/: 1.6.2.1-ientu: 2.16.2.1-íes: 2.2.3.2 / 2.3.3.2/ieu/: 1.6.2.1iguáis: 1.9.1.2igual: 2.12.4 / 2.12.8igual (de) ...que: 2.3.7.2igual: 2.3.7.2 / 2.12.12iguar: 3.3.4iguáu: 1.9.1.2igües: 3.6.3.3iguó: 3.6.2.2/ii/: 1.9.1.3

276

Page 277: Normes llingua

ilesia: 1.9.1.7illegal: 1.7.17.2im-: 1.5.3 / 2.16.1.3imán: 3.1.1.1impactu: 1.8.5.2impautu: 1.8.5.2imponer: 1.5.2importante: 1.5.3imprenta: 1.7.13in-: 1.5.3 / 1.5.4 / 2.16.1.3-in: 2.3.1.1-ín: 1.3.9.1 / 2.2.1.1 / 2.3.1.1 /

2.3.4.2 / 2.16.2.1-ina: 2.2.2.3indición: 1.5.3índiz: 1.9.1.1industria: 1.5.3ineptu: 1.8.3.2ineutu: 1.8.3.2infestar: 1.5.3L’Infiestu: ap. 11 / ap. 12infinitu: 1.3.7.1influíu: 1.9.1.3infra-: 1.5.4 / 2.16.1.3infrarroxu: 1.5.4*ingazu: 1.5.1Inglaterra: ap. 15inmaduru: 1.5.3inmanente: 1.8.11.2inmerecíu: 1.8.11.2inmobiliaria: 1.8.11.2inmoral: 1.8.11.2inmortal: 1.8.11.2inmunoloxía: 1.8.11.2innatu: 1.8.11.1innecesariu: 1.8.11.1innoble: 1.8.11.1-ino: 2.3.4.2inorancia: 1.8.8.2

inorante: 1.8.8.2-inos: 2.2.1.1 / 2.3.1.1*inquivocu: 1.5.2inscribir: 1.8.12.4insertar: 1.5.3inseutu: 1.5.3insinia: 1.8.8.2inspector: 1.8.5.2inspeición: 1.8.12.4inspeutor: 1.8.5.2inspiración: 1.8.12.4instancia: 1.8.12.4institutu: 1.8.12.4instintu: 1.8.12.4instrumentu: 1.8.12.4insurrectu: 1.8.5.2insurreutu: 1.8.5.2intactu: 1.8.5.2intautu: 1.8.5.2*inte: 1.5.2intención: 1.5.3inter-: 1.5.4 / 2.16.1.3interceptar: 1.8.3.2interceutar: 1.8.3.2internacional: 1.5.4interpretar: 1.5.4intra-: 1.5.4 / 2.16.1.3intramuscular: 1.5.4invisible: 1.5.3*inxamás: 1.5.2inxerir: 1.5.3inxeniu: 1.8.13.1inxertar: 1.5.3inxuria: 1.8.13.2inxustamente: 2.16.2.1inyeición: 1.8.13.2-ío: 2.3.4.1 / 2.16.2.5/io/: 1.6.1/ioi/: 1.6.2.1

277

Page 278: Normes llingua

-íos: 2.2.1.2 / 2.3.1.2/iou/: 1.6.2.1-iquiar: 2.16.2.2-is: 2.2.1.1-isa: 2.2.2.3-iscar: 2.16.2.2-ísima: 2.3.7.3-ísimo: 2.3.7.3-ísimu: 2.3.7.3-isquiar: 2.16.2.2Israel: 1.7.19.1-íu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.2.4 / 2.3.1.2 /

2.3.2.2 / 2.3.4.1 / 2.16.2.1 /2.16.2.5

/iu/: 1.6.1iviernu: 2.13.6.1 / 3.1.4.1ixuxú: 2.15.2-izu: 2.16.2.1j: 1.1.2 / 1.1.6Jalisco: 1.1.6jota: 1.1.6k: 1.1.6 / 1.7.4.3/k/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.4[ky]: 1.1.5ka: 1.1.6Kenia: 1.1.6keplerianu: 1.1.6l: 1.1.1 / 1.7.4.1 / 1.7.8.1 / 1.7.16 /

1.7.19.1 / 1.8.7.3l-: 1.7.17.1-l-: 1.7.17.2-l: 1.9.4l.l: 1.1.3.1/l/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.16 / 1.7.17.1/lv/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.17 / 1.7.17.1

/l-/: 1.7.17.1/lv/: 1.7.17.1

[lv]: 1.1.3

l’: 3.1.1.1 / 3.1.1.3 / 3.1.2

l’: 1.4.2.1 / 2.2.2.2 / 2.2.2.3 / 2.2.2.4/ 2.2.2.6 / 2.2.3.2 / 2.4.3 / 2.8.1 /3.1.1.1 / 3.1.1.4 / 3.1.2 / 3.1.7.3 /3.2.9.1 / 3.3.4 / 3.8.3

‘l: 3.1.1.2 / 3.1.7.3‘l: 2.3.6.1 / 2.3.7.2 / 2.5.4 / 2.13.8 /

3.1.1.2 / 3.1.7.3 / 3.5.2.1 / 3.6.1.5/ 3.6.2.1 / 3.6.2.2 / 3.8.3 / 3.8.4

la: 1.9.4 / 2.3.6.2 / 2.10.2 / 2.12.10.2/ 3.1 / 3.1.2 / 3.2.1.1

la: 1.2.1.1 / 1.2.1.2 / 1.4.3.2 /1.7.17.1 / 1.9.1.7 / 1.9.12 / 1.9.4 /2.1.1 / 2.2.2.1 / 2.2.2.2 / 2.2.2.3 /2.2.2.4 / 2.2.2.5 / 2.2.2.6 / 2.2.3.1/ 2.2.3.2 / 2.2.3.3 / 2.2.3.5 /2.3.6.1 / 2.3.6.2 / 2.4.2 / 2.5.1.1 /2.5.1.2 / 2.5.3 / 2.8.1 / 2.9.2 /2.9.3 / 2.13.6.1 / 2.13.6.2 / 2.13.8/ 3.1.1.4 / 3.1.7.1 / 3.2.1.2 / 3.3.4/ 3.5.1.2 / 3.5.2.1 / 3.6.1.3 /3.6.1.5 / 3.6.2.1 / 3.6.2.2 / 3.7.1 /3.8.3 / 3.8.4

Laifrera: ap. 8.1Laipata: ap. 8.1Laisancho: ap. 8.1la mio: 2.5.2la nuesa: 2.5.2la nuestra: 2.5.2la so: 2.5.2la so: 2.5.2la to: 2.5.2la to: 2.5.2la vuesa: 2.5.2la vuestra: 2.5.2lata: 1.7.17.1lentes: 1.7.17.1lentu: 1.7.17.1les: 1.9.4 / 2.10.2 / 2.12.10.2 /

3.2.1.1

278

Page 279: Normes llingua

les: 1.9.4 / 2.1.1 / 2.2.3.1 / 2.2.3.2 /2.2.3.3 / 2.2.3.4 / 2.2.3.5 / 2.5.1.1/ 2.5.1.2 / 2.5.3 / 2.11.2.2 /2.13.6.1 / 2.15.1.4 / 3.1.4.2 /3.2.4 / 3.4.1 / 3.5.2.10 / 3.6.1.5 /3.6.2.2 / 3.6.4.1 / 3.6.5.2 / 3.6.5.3/ 3.8.3

les mios: 2.5.2les nueses: 2.5.2les nueses: 2.5.2les nuestres: 2.5.2les sos: 2.5.2les tos: 2.5.2les vueses: 2.5.2les vuestres: 2.5.2leucemia: 1.7.17.1léxicu: 1.8.14.1Liberia: 1.7.17.1Libia: 1.7.17.1licántropu: 1.7.17.1licéu: 1.7.17.1lignitu: 1.8.8.1Lisboa: 1.7.17.1ll: 1.1.1 / 1.1.3 / 1.7.17l.l.: 1.1.3 / 1.1.3.1 / 1.7.17.3ll-: 1.7.17.1l.l.: ap. 1-ll-: 1.7.17.2lla: 2.10.2la: ap. 13llaberintu: 1.7.17.1llabial: 1.7.17.1llabiu: 1.7.17.2llabor: 1.7.17.2 / 2.2.1.6llaboral: 1.7.17.1llaboratoriu: 1.7.17.1llabrador: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.2.4 /

2.16.2.1llabradora: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.2.4

llabradores: 2.2.1.2 / 2.2.3.2 / 2.2.4L. l.aciana: ap. 15llacuada: 3.7.1lladriyu: 1.7.7lladroniciu: 1.6.1llagar: 2.2.1.1 / 2.2.4llagares: 2.2.1.1 / 2.2.4llaín: 2.3.1.1llaína: 1.9.1.5llaínamente: 1.9.1.5llaínos: 2.3.1.1llamargal: 2.16.2.1llamaron: 3.6.2.2llamatu: 2.16.2.1llamba: 2.11.1.2llambáis: 2.11.1.2llambamos: 2.11.1.2llamban: 2.11.1.2llambas: 2.11.1.2llambe: 2.11.1.2llambéi: 2.11.1.2llambéis: 2.11.1.2llambemos: 2.11.1.2llamben: 2.11.1.2llamber: 2.11.1.2llamberá: 2.11.1.2llamberán: 2.11.1.2llamberás: 2.11.1.2llamberé: 2.11.1.2llamberéis: 2.11.1.2llamberemos: 2.11.1.2llambería: 2.11.1.2llamberíais: 2.11.1.2llamberíamos: 2.11.1.2llamberíeis: 2.11.1.2llamberíemos: 2.11.1.2llamberíen: 2.11.1.2llamberíes: 2.11.1.2llambes: 2.11.1.2

279

Page 280: Normes llingua

llambi: 2.11.1.2llambí: 2.11.1.2llambía: 2.11.1.2llambíais: 2.11.1.2llambíamos: 2.11.1.2llambida: 2.11.1.2llambíeis: 2.11.1.2llambiemos: 2.11.1.2llambíemos: 2.11.1.2llambíen: 2.11.1.2llambiendo: 2.11.1.2llambiera: 2.11.1.2llambierais: 2.11.1.2llambiéramos: 2.11.1.2llambieran: 2.11.1.2llambieras: 2.11.1.2llambiere: 2.11.1.2llambiereis: 2.11.1.2llambiéremos: 2.11.1.2llambieren: 2.11.1.2llambieres: 2.11.1.2llambieron: 2.11.1.2llambíes: 2.11.1.2llambiesti: 2.11.1.2llambiestis: 2.11.1.2llambimos: 2.11.1.2llambió: 2.11.1.2llambío: 2.11.1.2llambiona: 2.16.2.1llambionería: 2.16.2.1llambíos: 2.11.1.2llambisti: 2.11.1.2llambistis: 2.11.1.2llambíu: 2.11.1.2llambo: 2.11.1.2llamélos: 2.13.6.1llamó: 1.9.12llamólu: 1.9.12L. l.andecastiel.l.u: ap. 7.1

Llanera: ap. 3.2Llanes: ap. 1Llangréu: 1.7.8.1 / 1.9.1.9 / ap. 2 /

ap. 3.2 / ap. 8.3*Los Llanos: ap. 1llantalos: 3.6.5.1 / 3.6.5.3llantar: 3.6.5.1 / 3.6.5.3llantóse: 2.13.7llantóseme: 2.13.7El Llanu d’Arriba: ap. 11El Llanu’l Cura: ap. 8llaos: 2.2.1.2llapiceru: 1.7.17.1llápiz: 1.7.17.1 / 1.9.1.1llargor: 2.16.2.1L. l.arón: 1.1.3llástima: 1.9.1.1Llastres: ap. 1llata: 1.7.17.1llateral: 1.7.17.1llatín: 1.7.17.1llau: 1.9.1.1 / 2.2.1.2L. l.avachos: ap. 1llavaderos: 2.2.1.2llavaderu: 2.2.1.2 / 2.16.2.1llavadoria: 2.2.2.2 / 2.2.4llavadories: 2.2.4llavadorios: 2.2.4llavadoriu: 2.2.2.2 / 2.2.4 / 2.16.2.1llavámonos: 3.7.2llavar: 1.7.5.1L. l.avayos: ap. 1Llavayos: ap. 1llaves: 2.15.1.4 / 3.2.4 / 3.4.1Llaviana: 1.7.17 / ap. 1 / ap. 2 /

ap. 3.2 / ap. 3.2.3L. l.aviu: ap. 3.2.1llección: 1.8.5.2

280

Page 281: Normes llingua

lleche: 1.4.3.1 / 1.7.3 / 2.2.2.7 /2.13.8 / 3.5.2.1

*llechi: 1.4.3.1llector: 1.7.17.1llectura: 1.7.17.1llegal: 1.7.17.1 / 1.7.17.2llegando: 2.13.8llegar: 2.13.7llegó: 3.5.2.1llei: 1.2.1.1 / 1.6.1 / 2.2.3.1 / 2.2.4lleición: 1.7.17.1 / 1.8.5.2lleis: 2.2.3.1 / 2.2.4L. l.ena: ap. 1 / ap. 2*El Llenu: ap. 1llende: 2.2.3.1llendes: 2.2.3.1llentes: 1.7.17.1llenteyes: 1.9.4llentu: 1.7.17.1lleña: 1.7.15 / 2.3.6.1 / 2.3.6.2 / 2.4.2

/ 2.5.1.1 / 2.5.1.2 / 2.5.2 / 2.5.3 /3.5.2.1

Lleón: 1.7.17.1 / ap. 15llépara: 1.7.17.1llepra: 1.7.17.1lles: 2.10.2lletanía: 1.7.17.1lletricidá: 1.7.17.1lletricista: 2.16.2.3llétricu: 1.7.17.1lleucemia: 1.7.17.1lleva: 3.1.1.2 / 3.1.1.3llevantase: 3.6.2.2lleve: 3.6.1.5llévelu: 3.6.2.1lleven: 3.6.2.2llevó: 1.9.1.4llevóvoslo: 1.9.1.4llexía: 1.7.12.2

llexiona: 1.7.12.2llexislar: 1.7.17.1lliberal: 1.7.17.1llibertá: 1.7.17.1 / 2.2.3.1 / 2.2.4llibertaes: 2.2.3.1 / 2.2.4llibre: 2.3.1.1 / 2.3.2.3 / 2.3.3.1 /

2.3.4.3 / 2.3.5llibrería: 2.16.2.1 / 3.5.2.1llibres: 2.3.1.1 / 2.3.3.1 / 2.3.5llibros: 2.9.2 / 3.6.2.2llibru: 1.9.4 / 2.6.5 / 2.13.6.2llicántropu: 1.7.17.1llicencia: 1.7.17.1llicenciada: 2.2.2.2 / 2.2.3.2llicenciaes: 2.2.3.2llicenciaos: 2.2.1.2llicenciáu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2llicéu: 1.7.17.1llícitu: 1.7.17.1llicor: 1.7.17.1llimaces: 2.2.1.1llimaz: 1.7.10.2 / 2.2.1.1llimbu: 1.7.17.1llimpiámeles: 3.6.5.2 / 3.6.5.3llimpiar: 3.6.5.2 / 3.6.5.3llimpio: 3.5.2.5 / 3.5.2.8llimpiu: 1.7.13llingua: 1.7.17.2 / 2.2.3.1llinguatu: 2.16.2.1llinguaxe: 1.7.17.1llingües: 2.2.3.1llingüina: 1.9.3llingúística: 1.7.17.1llinia: 1.7.17.1llinterna: 1.7.17.1llira: 1.7.17.1llíricu: 1.7.17.1lliriu: 1.7.18lliteral: 1.7.17.1

281

Page 282: Normes llingua

lliteratura: 1.7.17.1llitru: 1.7.17.1lliturxa: 1.7.17.1 / 1.8.13.1llo: 2.10.2lloba: 2.2.2.1 / 2.2.3.1 / 2.2.4llobercu: 1.3.1.1llobes: 2.2.3.1 / 2.2.4llobín: 1.3.1.1llobos: 1.4.2.2 / 2.2.1.1 / 2.2.4llobu: 1.3.1.1 / 1.4.2.1 / 1.7.5.2 /

2.2.1.1 / 2.2.2.1 / 2.2.4l.l.obu: 1.1.3llocal: 1.7.17.1llocalidá: 1.7.17.1llocomotora: 1.7.17.1llocura: 2.16.2.1llogaritmu: 1.7.17.1llombrices: 2.2.3.1llombriz: 2.2.3.1llonxitú: 1.7.17.1lloñe: 2.12.2lloñe: 1.7.15 / 2.8.1lloriame: 1.8.11.3Llorío: ap. 3.2Lloroñi: ap. 3.1llos: 2.10.2*La Llosa: ap. 1llotería: 1.7.17.1llover: 1.3.2.2lloviscar: 2.16.2.2llovisquiar: 2.16.2.2llóxicu: 1.7.17.1L. l.uarca: 1.1.3 / ap. 1llu: 2.10.2*llubercu: 1.3.1.1*llubín: 1.3.1.1Llucía: 2.15.1.4llueca: 2.2.3.1lluengu: 1.7.17.2

llueques: 2.2.3.1llueu: 1.4.2.1 / 2.12.1.3 / 2.12.3llueu: 1.6.2.1llueve: 1.3.2.2Llugás: ap. 6Llugo: ap. 3.2Llugones: ap. 3.1.6Lluis: 2.15.1.2L. l.umaxu: ap. 15llume: 2.2.1.6lluminaria: 1.7.17.1lluminosu: 1.7.17.1lluna: 1.7.17 / 1.7.17.2L. l.una: ap. 15llunar: 1.7.17.1llunes: 2.2.1.3 / 2.2.4lluriame: 2.16.2.1llustru: 1.7.17.1llutu: 1.7.17.1*lluver: 1.3.2.2lluxu: 1.7.17.1lluxuria: 1.7.17.1lluz: 3.6.1.5 / 3.6.2.1-l.l.y: 2.10.2-l.l.ys: 2.10.2-lm-: 1.8.7.3lo: 1.9.4 / 2.10.2 / 2.12.10.2 / 3.2.1.1

/ 3.5.2.8 / 3.5.2.9 / 3.5.2.10lo: 1.9.12 / 1.9.4 / 2.1.1 / 2.3.7.2 /

2.8.1 / 2.9.2 / 2.12.11 / 3.1.1.4 /3.1.7.1 / 3.5.1.2 / 3.5.2.8 / 3.5.2.9/ 3.5.2.10 / 3.6.1.1 / 3.6.2.2 /3.6.4.1 / 3.6.5.2

lo mesmo (de)... que: 2.3.7.2local: 1.7.17.1localidá: 1.7.17.1locomotora: 1.7.17.1logaritmu: 1.7.17.1Lombardía: 1.7.17.1

282

Page 283: Normes llingua

Londres: 1.7.17.1 / ap. 15.1los: 1.9.4 / 2.10.2 / 2.12.10.2 /

3.2.1.1los: 1.9.12 / 2.1.1 / 2.2.1.1 / 2.2.1.2

/ 2.2.1.3 / 2.2.1.4 / 2.2.1.5 /2.3.7.2 / 2.5.1.1 / 2.5.1.2 / 2.5.3 /2.9.2 / 2.13.6.1 / 2.13.6.3 / 2.13.8/ 2.15.1.3 / 3.1.4.2 / 3.5.2.10 /3.6.2.2 / 3.6.5.3 / 3.8.3

los mios: 2.5.2los nuesos: 2.5.2los nuestros: 2.5.2los sos: 2.5.2los sos: 2.5.2los tos: 2.5.2los vuesos: 2.5.2los vuestros: 2.5.2-loxía: 1.7.12.2lóxica: 1.9.1.5lóxicamente: 1.9.1.5lóxicu: 1.7.17.1lu: 1.9.4 / 2.10.2 / 2.12.10.2lu: 3.3.4 / 3.5.1.2 / 3.5.2.10 / 3.6.1.3

/ 3.6.2.2 / 3.6.4.2*lu: 3.6.1.5luxu: 1.7.17.1luxuria: 1.7.17.1-lv-: 1.8.7.3m: 1.1.1 / 1.7.13 / 1.8.10 / 1.8.10.1

/1.8.10.2/m/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.13m’: 3.1.3m’: 3.1.3ma: 1.9.1.7 / 1.9.12 / 2.2.2.4machacando: 2.13.6.1madalena: 1.8.8.2madiós: 2.15.2Madrid: ap. 15.1

madura: 2.3.2.2 / 2.3.3.2 / 2.3.5 /3.5.2.1

madures: 2.3.3.2 / 2.3.5maduro: 2.3.5 / 3.5.2.1maduros: 2.3.1.2 / 2.3.5maduru: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.3.5magar: 3.6.2.2magar que: 2.14.1magdaleniense: 1.8.8.1magma: 1.8.8.1magnesiu: 1.7.8.1 / 1.8.8.1maíz: 1.9.1.3 / 2.2.1.1 / 2.13.8maízos: 2.2.1.1mal: 2.12.4mal: 2.12.11 / 2.3.6.2 / 3.6.1.2mal a gustu: 2.12.13.3mala: 2.3.2.1 / 2.3.3.1 / 2.3.5malaya: 2.15.2males: 2.3.3.1 / 2.3.5maleta: 2.9.2malinu: 1.8.8.2malo: 2.3.4.1 / 2.3.5 / 3.5.2.1 /

3.5.2.2 / 3.5.2.7 / 3.5.2.8 /3.5.2.11

malos: 2.3.1.1 / 2.3.5malpenes: 2.12.5malu: 2.3.7.2malu: 2.3.1.1 / 2.3.2.1 / 2.3.4.1 /

2.3.5 / 3.6.1.5 / 3.6.2.1mancadura: 2.16.2.1mandar: 3.6.4.1mandaron: 3.6.2.2 / 3.6.5.1 / 3.6.5.3*mandáronlos: 3.6.5.1mandávosles: 3.6.4.1mandó: 1.9.1.4 / 3.1.7.3mandólu: 1.9.1.4manera: 2.8.1manes: 2.2.3.1 / 2.2.4

283

Page 284: Normes llingua

manguán: 1.9.1.1 / 2.3.1.1 / 2.3.2.1 /2.16.2.1

manguana: 2.3.2.1manguanes: 2.3.1.1manía: 1.7.7maniella: 1.7.7maniya: 1.7.7mano: 1.4.2.2mano: 2.2.3.1 / 2.2.4mañana: 2.12.3mañana: 2.13.6.1 / 3.5.2.1mañanes: 3.5.2.2 / 3.5.2.7 / 3.7.2mar: 2.2.2.7marañones: 2.2.1.4maravía: 1.7.7maraviya: 1.7.7marcharon: 1.9.1.7mareaxe: 2.16.2.1María: 1.2.1.2 / 2.15.1.2 / 2.15.1.4 /

3.6.2.2 / 3.7.2mariellu: 1.7.13 / 3.3.4Mariína: 1.9.1.3martes: 2.2.1.3marxe: 1.8.11.3mas: 1.9.1.7 / 2.14.1más: 1.9.1.7 / 2.12.5más: 1.9.11 / 2.3.7.2 / 2.12.11 /

3.1.7.1 / 3.1.7.4 / 3.5.2.1 / 3.5.2.9más...que: 2.3.7.2masque: 2.14.1matala: 3.7.1maurecer: 1.6.1 / 2.16.2.2maxa: 1.8.13.1maxestá: 1.8.13.2maxestáticu: 1.8.13.2máxicu: 1.8.13.1maxilar: 1.8.14.1La Maxúa: ap. 15mayor: 2.3.7.2

mayor: 3.3.4mayu: 1.7.7mazanal: 2.2.2.7 / 2.16.2.1mazanes: 1.9.11 / 3.6.2.2mazcaya: 2.16.2.1me: 2.10.2 / 3.1 / 3.1.3me: 2.6.4 / 2.8.1 / 2.9.2 / 2.12.11 /

3.5.2.3 / 3.6.1.3 / 3.6.2.2 / 3.6.5.2/ 3.6.5.3

meca: 2.15.2mecer: 2.16.1.1medio: 3.6.2.2*medir: 1.3.8.1medrana: 1.3.3.2medrosu: 1.3.3.2Melendreros: ap. 3.2.3melgueru: 1.3.3.2*melitar: 1.3.7.2memorándum: 1.8.10.2-men: 1.8.11.3*menistru: 1.3.7.2menor: 2.3.7.2menos: 2.12.5 / 2.13.7menos: 2.3.7.2 / 3.6.2.2menos...que: 2.3.7.2mentanto: 2.12.3mentanto: 2.12.1.1-mente: 1.9.1.5 / 2.12.12 / 2.16.2.1mentira: 3.1.1.4-mentu: 2.16.2.1menuda: 3.5.2.1menudo: 3.5.2.1 / 3.5.2.8 / 3.5.2.9*menutu: 1.3.7.2merca: 2.13.8 / 3.7.1mérca-y: 3.5.2.1mercar: 1.3.4.1 / 3.5.2.1mercería: 3.5.2.1merco: 1.3.4.1mercólu: 2.13.6.2

284

Page 285: Normes llingua

Meré: ap. 10merendar: 1.3.4.2merez: 3.6.2.2meriendo: 1.3.4.2merqué: 2.8.1mesa: 3.5.2.1mesma: 2.6.1mesma: 3.5.1.1mesmamente: 2.12.4mesmes: 2.6.1mesmo: 2.6.1mesmo: 2.3.7.2 / 3.5.1.1mesmos: 2.6.1mesmu: 2.6.1mesmu: 3.5.1.1mesories: 2.2.3.4Mestas: ap. 1Les Mestes: ap. 1metá: 2.13.7metanes: 2.13.7metanos: 2.13.7meteoroloxía: 1.6.3.2metí: 3.2.4metíles: 3.2.4metió: 3.4.1metío: 3.5.2.1metióse: 2.13.8metro: 1.4.2.2metro: 2.2.1.1meyor: 2.3.7.2 / 2.12.4meyores: 2.15.1.3mi: 2.10.1mía: 2.5.1.2miaguida: 2.16.2.1miaguíu: 2.16.2.1mialma: 2.15.2miániques: 2.15.2miániques: 1.9.1.2midir: 1.3.8.1

mido: 1.3.8.1*midrana: 1.3.3.2*midrosu: 1.3.3.2miel: 1.3.3.2 / 2.2.1.6*mielgueru: 1.3.3.2mientes: 3.6.2.2-mientu: 2.16.2.1mieos: 2.2.1.2*miercar: 1.3.4.1Mieres: 3.8.4 / ap. 1 / ap. 2 / ap. 3.2míes: 2.5.1.2mieu: 1.3.3.2 / 1.6.2.1 / 1.9.1.1 /

2.2.1.2migayu: 2.6.6migo: 1.4.2.2Miguel: 2.12.1.2mil: 2.7.1.1 / 2.7.1.3 / 2.7.1.4mil: 2.13.6.2mil doscientes: 2.7.1.3mil novecientos noventa y ocho:

2.7.1.3milagru: 1.7.17.2milésimu: 2.7.2militar: 1.3.7.2millón: 2.7.1.1millonésimu: 2.7.2min: 2.10.1min: 3.6.1.2mineru: 2.16.2.1ministru: 1.3.7.2minutu: 1.3.7.2mio: 2.5.1.1mio: 2.5.1.1mío: 2.5.1.2mios: 2.5.1.1míos: 2.5.1.2mira: 2.9.3Miranda: ap. 1*mirindar: 1.3.4.2

285

Page 286: Normes llingua

miróme: 2.12.12míu: 2.5.1.2míu: 2.5.1.2-mn-: 1.8.10.1mn-: 1.8.2.1mnemotéunicu: 1.8.2.1moces: 2.3.3.1 / 2.3.3.3moler: 1.3.2.2molín: 2.2.1.1El Molín: ap. 4molinos: 2.2.1.1molisti: 1.9.4Moncóu: ap. 10Monesteriu d’Ermu: ap. 8monte: 1.4.3.1 / 2.2.1.1montés: 2.16.2.1montes: 2.2.1.1Los Montes: ap. 3.1.6*monti: 1.4.3.1moos: 2.2.1.2Morea d’Ayer: ap. 8morgaces: 2.2.3.4morrer: 1.3.2.2morrió: 3.6.2.2mos: 2.10.2mos: 1.9.1.7moto: 1.4.2.2moto: 2.2.3.1 / 2.2.4motos: 2.2.3.1 / 2.2.4mou: 2.2.1.2movimientu: 2.16.2.1movío: 3.5.2.11moyada: 2.3.2.2 / 2.3.3.2 / 2.3.5 /

3.5.1.1moyadura: 2.16.2.1moyaes: 2.3.3.2 / 2.3.5moyao: 2.3.4.1 / 2.3.5 / 2.13.6.1 /

3.5.1.1 / 3.5.2.1moyaos: 2.3.1.2 / 2.3.5

moyar: 1.3.2.2 / 1.7.13moyáu: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.3.4.1 /

2.3.5 / 3.5.1.1moza: 2.3.3.1 / 2.3.3.3mozaca: 2.16.2.1mozcar: 1.7.10.2mozos: 2.3.1.3mozu: 2.3.1.3 / 2.3.2.3muela: 1.3.9.1muelina: 1.3.9.1muel-lo: 1.9.4muelo: 1.3.2.2muelona: 1.3.9.1mueluca: 1.3.9.1muerro: 1.3.2.2muéyalo: 3.6.3.1mueyo: 1.3.2.2mui: 2.3.7.3 / 2.12.5mui: 2.3.7.3 / 2.12.12 / 3.5.2.1*muler: 1.3.2.2*El Mulín: ap. 4multa: 3.6.2.2muncha: 2.6.1muncha: 1.2.1.1 / 2.12.11 / 3.5.2.1munchayá: 3.3.2munches: 2.6.1munches: 2.11.2.2muncho: 2.3.7.3 / 2.6.1 / 2.12.5muncho: 2.3.7.3 / 2.12.1.2 / 3.6.4.2 /

3.6.5.2 / 3.6.5.3munchos: 2.6.1munchos: 3.6.2.2munchu: 2.6.1munchu: 2.12.1.2mundu: 3.6.3.2muria: 2.13.8murnia: 1.6.1murniu: 3.6.2.2*murrer: 1.3.2.2

286

Page 287: Normes llingua

museos: 1.6.3.3 / 2.2.1.2muséu: 1.6.3.3 / 2.2.1.2*muyar: 1.3.2.2muyer: 1.1.5 / 1.2.1.2 / 1.7.7 / 2.2.2.4

/ 2.3.2.3 / 2.3.3.1 / 3.3.4 / 3.6.2.2/ 3.8.3

muyeraza: 2.16.2.1muyeres: 2.3.3.1 / 3.8.3muyyer: 1.1.5n: 1.1.1 / 1.7.14 / 1.7.19.1 / 1.8.11

/1.8.11.2 / 1.8.11.3n-: 1.5.5 / 1.7.15 /1.8.2.1-n-: 1.8.8.2-n: 1.8.11.1.9.1.1/n/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.14/n

v/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.15

n’: 3.1.5n’: 3.1.5 / 3.2.4 / 3.2.9.2n’andecha: 2.12.13.3na: 3.2.1.1na: 2.11.2.2 / 3.5.2.1nacencia: 2.16.2.1naci: 1.7.10.1nacismu: 1.7.10.1nada: 2.6.1 / 2.6.6 / 2.12.5 / 3.5.2.5nada: 3.3.4 / 3.5.2.5 / 3.6.2.2 /

3.6.3.3naftalina: 1.7.9 / 1.8.9naguaben: 3.6.5.1 / 3.6.5.3*naguábenles: 3.6.5.1naguando: 3.3.4naguar: 1.5.5naguar por: 2.13.6.2naide: 2.6.1naide: 2.13.7El Nalón: ap. 10namái: 2.12.5 / 2.14.1namás: 2.12.5namás que: 2.14.1

namorase: 1.5.5namoriscar: 2.16.2.2namorisquiar: 2.16.2.2naquel: 3.2.6naquél: 3.2.6naquella: 3.2.6naquella: 3.6.1.2naquelles: 3.2.6naquelli: 3.2.6naquello: 3.2.6naquellos: 3.2.6naquéllos: 3.2.6nariz: 1.7.15naspiar: 1.5.5natural: 1.7.15naufraxu: 1.7.15 / 1.8.13.1Nava: ap. 3.1Naveces: ap. 3.1.6Navia: ap. 3.1.1nazi: 1.7.10.1nazismu: 1.7.10.1ne: 2.15.1.1 / 2.15.1.4ne: 2.15.1.4néctar: 1.8.5.1negaron: 3.6.2.2nel intre: 2.12.13.2nel: 1.9.1.7 / 3.2.1.1 / 3.2.1.2nel: 2.12.1.2 / 3.2.9.1 / 3.4.2 / 3.6.2.2nél: 1.9.1.7 / 3.2.5nel mediu de: 2.13.7nella: 3.2.5nelles: 3.2.5nelli: 3.2.5nello: 3.2.5nellos: 3.2.5nemotéunicu: 1.8.2.1nengún: 2.6.1 / 2.6.3nengún: 3.6.2.2 / 2.6.3nenguna: 2.6.1

287

Page 288: Normes llingua

nengunes: 2.6.1nenguno: 2.6.1nengunos: 2.6.1nengunu: 2.6.1 / 2.6.3nengunu: 2.6.3*nengunu: 2.6.3nenyures: 2.12.2nenyuri: 1.4.3.2 / 2.12.2neña: 2.2.2.1 / 2.2.3.1 / 2.3.6.1 /

2.3.6.2 / 2.5.1.1 / 2.5.1.2 / 2.5.2 /2.5.3

neñes: 2.2.3.1 / 2.5.1.1 / 2.5.1.2 /2.5.2 / 2.5.3

neñín: 1.3.3.1 / 2.16.2.1neños: 1.4.2.2 / 2.5.1.1 / 2.5.1.2 /

2.5.2 / 2.5.3 / 3.6.2.2neñu: 1.2.1.2 / 1.3.3.1 / 1.4.2.1 /

2.2.2.1 / 2.3.6.1 / 2.3.6.2 / 2.5.1.1/ 2.5.1.2 / 2.5.2 / 2.5.3 / 2.5.4 /2.12.1.2 / 3.1.7.3

neolliberal: 2.16.1.2nes: 3.2.1.1nesa: 3.2.6neses: 3.2.6néses: 3.2.6nesi: 3.2.6nesi: 3.5.2.5 / 3.6.3.2nési: 3.2.6neso: 3.2.6neso: 2.6.4nesos: 3.2.6nésos: 3.2.6nesta: 3.2.6nesta: 3.5.2.5nestes: 3.2.6nesti: 3.2.6nésti: 3.2.6nesto: 3.2.6

nestos: 3.2.6neumáticu: 1.8.2.2neumoloxía: 1.8.2.2neumonía: 1.8.2.2neuroloxía: 1.7.15nevada: 2.16.2.1nexu: 1.8.14.1Niévares: ap. 10nin: 2.14.1 / 2.15.1.1nin: 3.6.2.2nina: 2.15.1.1*niñín: 1.3.3.1nisos: 1.9.11niundes: 2.12.2nn: 1.8.11.1no: 1.3.1.3 / 3.7.2no: 3.2.1.1 / 3.2.1.2no que cinca: 2.13.7no que se refier a: 2.13.7no referente a: 2.13.7nocherniegu: 1.3.1.2nomu: 1.8.2.1non: 2.12.7 / 2.12.11non: 2.12.11nonu: 2.7.2norabona: 1.5.5noramala: 1.5.5normativu: 1.7.15nos: 1.9.1.7 / 2.10.2 / 3.2.1.1 / 3.7.2nos: 3.6.1.5 / 3.6.2.1 / 3.6.2.2 /

3.6.4.1nós: 1.9.1.7 / 2.10.1nós: 1.4.2.2noseoloxía: 1.8.2.1nosotres: 2.10.1nosotros: 2.10.1nosticismu: 1.8.2.1nósticu: 1.8.2.1

288

Page 289: Normes llingua

notes: 3.5.2.1novecientos -es: 2.7.1.1noventa: 2.7.1.1noventenu: 2.7.2novenu: 2.7.2ns: 1.8.12.4-nsc-: 1.8.12.4-nsp-: 1.8.12.4-nst-: 1.8.12.4*nu: 1.3.1.3nube: 1.7.15*nucherniegu: 1.3.1.2nueche: 1.3.1.2 / 1.3.9.1 / 1.4.3.1 /

1.6.1*nuechi: 1.4.3.1nuechina: 1.3.9.1nuechiquina: 1.3.9.1nuechona: 1.3.9.1nuedu: 1.7.15nuera: 2.2.2.4nuesa: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nueses: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nueses: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nueso: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nueso: 2.5.1.1nuesos: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nuestra: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nuestra: 3.5.1.1nuestres: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nuestro: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nuestro: 3.5.1.1nuestros: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nuestru: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nuestru: 3.5.1.1nuesu: 2.5.1.1 / 2.5.1.2nueve: 2.7.1.1nuevín: 1.3.9.1nuevón: 1.3.9.1

nuevu: 1.3.9.1nuevucu: 1.3.9.1nun: 1.9.1.7 / 2.12.7 / 2.12.11 / 3.2.4

/ 3.6.2.2 / 3.6.4.1 / 3.6.4.2nun: 1.2.1.2 / 1.9.4 / 1.9.11 /1.9.12 /

2.6.3 / 2.6.4 / 2.8.1 / 2.9.2 /2.11.2.2 / 2.12.11 / 2.13.6.2 /2.13.7 / 2.15.1.2 / 2.15.1.4 /3.1.1.4 / 3.1.3 / 3.1.7.3 / 3.2.4 /3.3.4 / 3.5.2.1 / 3.5.2.3 / 3.5.2.5 /3.5.2.11 / 3.6.1.1 / 3.6.1.2 /3.6.1.3 / 3.6.2.2 / 3.6.3.3 / 3.6.4.1/ 3.6.4.2 / 3.6.5.3

nún: 1.9.1.7 / 3.2.4nún: 3.2.4nuna: 3.2.4nuna: 3.2.4nunca: 2.12.3nunca: 2.6.7 / 2.11.2.2 / 3.6.2.2nunes: 3.2.4nunes: 3.2.4nuno: 3.2.4nuno: 3.2.4nunos: 3.2.4nunos: 3.2.4nunu: 3.2.4nunu: 3.2.4ñ: 1.1.1 / 1.7.15ñ-: 1.7.15ñariguda: 2.16.2.1ñariz: 1.7.15ñube: 1.7.15ñuedu: 1.7.15ñuética: 1.9.1.2o: 1.1.1 / 1.3.1 / 1.3.1.1 / 1.3.2 /

1.3.2.1 / 1.3.9 / 1.7.4.1 / 1.7.8.1 /1.7.10.2 / 1.9.1.8 / 2.14.1

o: 1.9.1.8 / 2.12.12

289

Page 290: Normes llingua

ó: 1.9.1.8-o: 1.4.2 / 1.4.2.2 / 2.2.1.1 / 2.2.3.1

/ 2.3.4.1 / 2.3.4.2 / 2.3.4.4 /2.3.6.1 / 2.11.2.2 / 2.12.1 /2.12.1.1 / 2.12.1.2 / ap. 3.2 /ap. 3.2.2

/o/: 1.1.1 / 1.2 / 1.3[-o]: 2.2.1.1obcecáu: 1.8.6.1observar: 1.8.6.1obtusu: 1.8.6.1obviu: 1.8.6.1ocalital: 1.8.3.2ocalitu: 1.8.3.2ochenta: 2.7.1.1ochentenu: 2.7.2ocho: 1.4.2.2 / 2.7.1.1ochocientos -es: 2.7.1.1octaedru: 1.7.4.1octavu: 2.7.2*ofecina: 1.3.7.2oficina: 1.3.7.2 / 3.5.2.4ofrez: 3.6.1.2oftalmoloxía: 1.8.9oh: 2.15.2oh: 1.7.20oi: 2.15.1.1/oi/: 1.6.1omnívoru: 1.8.10.1-ón: 1.3.9.1 / 2.2.1.1 / 2.3.1.1 /

2.3.4.4 / 2.16.2.1once: 2.7.1.1oncenu: 2.7.2onde: 1.9.7.1 / 2.8.1 / 2.12.2onde: 2.8.1 / 3.6.2.2 / 3.6.4.1onde quiera: 3.3.4onde quiera: 3.3.4ónde: 1.9.1.7 / 2.9.1ónde: 2.9.2 / 3.6.2.2 / 3.6.4.1

ondequiera: 2.12.2 / 3.3.4ondequiera: 3.3.4-ones: 2.2.1.1 / 2.3.1.1-ono: 2.3.4.4-onos: 2.2.1.1 / 2.3.1.1-oos: 2.2.1.2opiniones: 2.5.3oportunista: 2.3.1.1oportunistes: 2.3.1.1-or: 2.16.2.1orbayada: 2.2.3.2 / 2.16.2.1orbayaes: 2.2.3.2orbayu: 3.1.1.1-oriu: 2.16.2.1orixe: 1.8.11.3-os: 2.2.1.1 / 2.2.3.1 / 2.3.1.1 /

ap. 3.2.3*oscuru: 1.3.3.3Oseya de Sayambre: ap. 15osíxenu: 1.8.14.2-osu: 2.16.2.1otra: 2.6.1otramiente: 2.12.12otres: 2.6.1otro: 2.6.1otro: 3.2.4 / 3.5.1.2otros: 2.6.1otros: 2.3.7.2otru: 2.6.1otru: 2.13.6.2-ou: 2.2.1.2-óu: 2.2.1.2/ou/: 1.6.1oveya: 2.2.2.4oxalá: 2.15.2oxeción: 1.8.6.2oxetivu: 1.8.6.2oxetu: 1.8.13.2 / 1.8.6.2óxidu: 1.8.14.1

290

Page 291: Normes llingua

oxíxenu: 1.8.14.2oyer: 1.7.7p: 1.1.1 / 1.7.1 / 1.7.13 / 1.8.3 /

1.8.3.1/p/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.1p’: 3.1.6p’: 3.1.6pa: 1.9.1.7 / 2.13.1 / 2.13.2 / 2.13.3 /

3.1 / 3.1.6 / 3.2.1.1pa: 2.12.10.2 / 2.13.2 / 2.13.3 /

3.2.9.2 / 3.5.2.1 / 3.6.2.2pa en: 2.13.8pa en: 2.13.8pa + ente: 2.13.8 / 3.2.7pa la: 3.2.1.2pa les: 3.2.1.2pa lo: 3.2.1.2pa los: 3.2.1.2pá: 1.9.1.7pá: 1.9.12 / 2.2.2.4pación: 2.13.6.1pactu: 1.8.5.2paecíen: 3.6.2.2paeció: 3.5.2.3paez: 1.7.10.2 / 3.5.2.4 / 3.6.2.2paeza: 2.12.11paezme: 3.5.2.1 / 3.6.4.1pagábala: 3.6.2.2paisaneta: 2.16.2.1pal: 3.2.1.1palabra: 1.7.17.2pallabra: 1.7.17.2palomba: 3.3.4pan: 1.2.1.2 / 1.9.4 / 2.13.7pana: 3.8.1panadera: 2.2.2.2 / 2.2.3.2 / 2.2.4panaderes: 2.2.3.2 / 2.2.4panaderos: 2.2.1.2 / 2.2.4panaderu: 2.2.1.2 / 2.2.2.2 / 2.2.4

pantalón: 2.2.1.5pantalones: 2.2.1.5pantasma: 2.2.2.6pante: 2.13.8 / 3.2.7pante: 2.13.8papa: 2.2.2.3papel: 3.5.2.1papeles: 2.13.6.1papesa: 2.2.2.3papiroflexa: 1.8.14.1paragües: 2.2.1.3parara: 3.1.7.3parea: 2.11.2.2parecencia: 2.16.2.1parienta: 2.3.2.1 / 2.3.5pariente: 2.3.2.1 / 2.3.5parientes: 2.3.5París: ap. 15.1parllar: 1.7.17.2 / 1.7.19.1parque: 2.13.6.1Parres: ap. 3.1parrocha: 1.7.3partida: 2.2.3.2partidino: 2.16.2.5partíes: 2.2.3.2partío: 2.16.2.5partíos: 2.2.1.2partíu: 1.9.1.3 / 2.2.1.2pas: 1.9.1.7pasa: 3.4.1pasar: 2.13.7 / 3.3.4pasó: 2.13.6.2 / 3.5.2.4 / 3.6.2.2pastien: 3.4.1patacal: 2.16.2.1patalexar: 2.16.2.2pataques: 3.8.1pataya: 2.16.2.1pautu: 1.8.5.2

291

Page 292: Normes llingua

páxina: 1.8.13.1paxu: 1.7.1 / 1.7.12Paxumal: ap. 8.3paya: 1.7.7payariega: 2.16.2.1-pc-: 1.8.3.2pe: 1.1.1pedagóxicu: 1.8.13.1*pedir: 1.3.8.1pehí: 3.2.8pel: 3.2.1.1pel: 2.13.6.1 / 2.13.6.3 / 3.2.9.1pela: 3.2.1.1pela: 1.9.11 / 2.13.6.1 / 3.5.2.1 /

3.5.2.4pelanes: 2.3.1.3 / 2.3.4.3 / 2.3.5peles: 3.2.1.1peles: 2.13.6.1 / 3.5.2.2 / 3.5.2.7 /

3.7.2pelgar: 2.3.1.1 / 2.3.2.3 / 2.3.3.1pelgares: 2.3.1.1 / 2.3.3.1película: 2.12.12 / 3.3.4peligru: 1.7.17.2 / 3.3.4pellá: 3.2.8pellí: 3.2.8pelo: 1.4.2.2 / 3.2.1.1pelo: 2.2.1.1 / 2.13.6.1pelos: 3.2.1.1pelos: 2.13.6.1pelu: 2.2.1.1peluda: 2.3.2.2 / 2.3.3.2 / 2.3.5peludes: 2.3.3.2 / 2.3.5peludo: 2.3.5peludos: 2.3.1.2 / 2.3.5peludu: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.3.5pembaxo: 3.2.8pende: 3.2.8penriba: 3.2.8pensatible: 2.16.2.1

pente: 2.13.8 / 3.2.7pente: 2.13.8Peñamellera: ap. 4Peñerúes: ap. 10peor: 2.3.7.2 / 2.12.4pequeña: 1.3.3.1pequeñín: 1.3.3.1pequeñu: 2.3.7.2pequeñu: 2.8.1pequí: 3.2.8per: 2.13.1 / 2.13.6 / 2.13.6.1 /

2.13.6.3 / 3.2.1.1 / 3.2.8per: 2.12.10.2 / 2.13.6.1 / 2.13.6.3 /

2.15.1.4 / 3.2.9.2 / 3.6.3.1per-: 1.9.1.8 / 2.3.7.3 / 2.16.1.1per + ente: 3.2.7per abaxo: 3.2.8per allá: 3.2.8per arriba: 3.2.8per ehí: 3.2.8per ellí: 3.2.8per embaxo: 3.2.8per ende: 3.2.8per enriba: 3.2.8per + abaxo: 3.2.8per + allá: 3.2.8per + arriba: 3.2.8per + ehí: 3.2.8per + ellí: 3.2.8per + embaxo: 3.2.8per + ende: 3.2.8per + ente: 2.13.8per ente medies de: 2.13.7per + enriba: 3.2.8per + equí: 3.2.8per equí: 3.2.8per mediu de: 2.13.7pera: 3.5.2.1peracabar: 2.16.1.1

292

Page 293: Normes llingua

peral: 2.2.2.7perbaxo: 3.2.8perbién: 1.9.1.8perblancu: 2.3.7.3perceición: 1.8.3.2percepción: 1.8.3.2perclara: 3.6.2.2perclaro: 3.5.2.11percomer: 2.16.1.1peres: 1.9.11perfección: 1.8.5.2perfectu: 1.8.5.2perfeición: 1.8.5.2perféu: 1.9.1.8perfeutu: 1.8.1.2 / 1.8.5.2perguapu: 2.3.7.3perhí: 3.2.8pero: 1.4.2.2 / 2.14.1pero: 1.9.4perprietu: 2.3.7.3perra: 1.7.19perres: 3.4.1perriba: 3.2.8perroxu: 2.3.7.3perru: 2.3.7.1 / 2.3.7.2 / 2.3.7.3 /

3.6.2.2perrucu: 2.16.2.1persói: 1.9.1.2persón: 1.9.1.8persones: 2.6.4perspectiva: 1.8.5.2perspeutiva: 1.8.12.5 / 1.8.5.2peruyu: 2.16.2.1pescal: 1.3.3.2 / 2.2.2.7 / 2.16.2.1pescallu: 2.10.2pescar: 1.3.4.1pesco: 1.3.4.1pescozada: 1.3.1.2pescuezu: 1.3.1.2

*pescuzada: 1.3.1.2pese a: 2.13.7pesetes: 2.13.6.2pesllar: 1.3.4.2 / 1.7.17 / 1.7.17.2pete: 3.6.2.2pex: 2.2.1.1pexe: 2.2.1.1pexes: 2.2.1.1peyorativu: 1.8.13.2picafayes: 2.2.1.3picar: 3.6.5.1picate: 3.6.5.1 / 3.6.5.3Los Picos de Candipuercu: ap. 7.2picudu: 2.16.2.1pidió: 3.1.1.4pidir: 1.3.8.1pido: 1.3.8.1pídolo: 3.6.2.2piedra: 1.3.9.1 / 3.5.2.1Piedramuelle: ap. 3.1piedrina: 1.3.9.1piedrona: 1.3.9.1piedruca: 1.3.9.1pies: 3.6.3.3*piescal: 1.3.3.2*piescar: 1.3.4.1piescos: 1.9.11piescu: 1.3.3.2*piesllar: 1.3.4.2piesllo: 1.3.4.2pigmentu: 1.8.8.1Piloña: ap. 1 / ap. 2pioyu: 1.6.1*piquiñín: 1.3.3.1*piscar: 1.3.4.1*pisllar: 1.3.4.2pláganu: 1.9.1.1plepa: 1.7.1plizcos: 3.6.2.2

293

Page 294: Normes llingua

plizcu: 2.6.6pn-: 1.8.2.2-pn-: 1.8.3.1población: 1.3.1.2poblar: 1.3.2.2poca: 2.6.1poco: 2.6.1 / 2.12.5poco: 2.12.1.2 / 2.12.12 / 3.6.4.1pocoñín: 1.3.1.1pocos: 2.6.1pocu: 2.6.1pocu: 1.3.1.1 / 2.12.1.2poder: 1.3.2.2podía: 2.8.1pol: 3.2.1.1pol: 2.13.6.3pola: 3.2.1.1pola: 2.13.6.2 / 3.2.9.1pola mor de: 2.13.6.2pola mor de: 2.13.7poles: 3.2.1.1polía: 1.7.7polípticu: 1.8.3.1político-relixosu: 1.4.2.2 / 1.9.1.6 /

1.9.4politicorrelixosu: 1.4.2.2poliya: 1.7.7polo: 3.2.1.1polos: 3.2.1.1pondría: 3.6.1.5pondríase: 3.6.2.1poníen: 3.6.2.2ponte: 2.2.2.6La Pontiga: ap. 4Poo: ap. 2poques: 2.6.1por: 2.13.1 / 2.13.6 / 2.13.6.2 /

2.13.6.3 / 3.2.1.1

por: 2.13.6.2 / 2.13.6.3 / 3.2.9.2 /3.6.5.1 / 3.6.5.3

por cierto: 2.12.13.5por cuenta de: 2.13.6.2por cuenta de: 2.13.7por favor: 2.13.6.2por más que: 2.14.1por mor de: 2.13.7por que: 3.3.4por qué: 3.3.4por qué: 3.3.4porcaz: 1.3.1.2 / 2.3.1.1porcazos: 2.3.1.1porconzonazu: 2.16.2.4poro: 2.12.9porque: 2.14.1 / 3.3.4porque: 2.12.1.2 / 3.3.4 / 3.6.2.2porqué: 3.3.4porqué: 3.3.4porquera: 1.3.1.2porquizu: 1.3.1.2Porrúa: ap. 10portellera: 1.3.3.2portiella: 1.3.3.2 / 1.3.9.1portiellina: 1.3.9.1portiellona: 1.3.9.1portielluca: 1.3.9.1*portillera: 1.3.3.2portón: 1.3.1.2posái: 3.6.2.2El Posaúriu: ap. 2posóse: 2.13.6.2potax: 2.16.2.1potaxe: 2.16.2.1povisa: 1.3.1.3 / 1.7.5.1pr: 1.7.19.1práctica: 1.8.5.2praos: 2.2.1.2prau: 2.2.1.2 / 3.4.1 / 3.4.2 / 3.6.2.2

294

Page 295: Normes llingua

práutica: 1.8.5.2práuticu: 1.9.1.2Pravia: ap. 6praviana: 2.16.2.1praxis: 1.8.14.1preceptu: 1.8.3.2preceutu: 1.8.3.2predilectu: 1.8.5.2predileutu: 1.8.5.2prefixu: 1.8.14.1preinscripción: 2.16.1.2premiu: 3.6.2.2*prencipiu: 1.3.7.2prender: 1.3.4.2presente: 1.9.11preseos: 2.2.1.2preséu: 2.2.1.2presidenta: 2.2.2.1presidente: 2.2.2.1preso: 3.5.2.1presta: 1.2.1.2 / 1.9.1.4 / 2.9.2prestaba: 3.6.2.2préstame: 1.9.1.4 / 2.12.12prestixu: 1.8.13.1prestó: 2.8.1prestóme: 3.3.4prestoses: 3.5.2.10prestoso: 3.5.2.3 / 3.5.2.10prestosu: 2.16.2.1priendo: 1.3.4.2priesa: 2.12.11prieta: 3.5.1.1prieto: 3.5.1.1 / 3.5.2.1prietu: 2.3.6.1 / 2.3.7.1 / 2.3.7.2 /

2.3.7.3 / 3.5.1.1primavera: 2.13.6.1primer: 2.3.6.2primeru: 2.7.2princesa: 2.2.2.3

príncipe: 2.2.2.3principiu: 1.3.7.2prindar: 1.7.1*prinder: 1.3.4.2Proaza: ap. 2probe: 1.3.1.1 / 2.3.1.1probes: 2.3.1.1probín: 1.3.1.1probitú: 2.2.3.1probitúes: 2.2.3.1problema: 1.9.1.6 / 2.2.1.1 / 3.3.4 /

3.6.2.2problemes: 2.2.1.1profilaxis: 1.8.14.1prollongar: 1.7.17.2protección: 1.8.5.2protector: 1.8.5.2proteición: 1.8.5.2proteutor: 1.8.5.2protozoos: 2.2.1.2protozóu: 2.2.1.2proyección: 1.8.5.2proyectu: 1.8.5.2proyeición: 1.8.5.2proyeutu: 1.8.13.2 / 1.8.5.2*prubín: 1.3.1.1prudente: 2.12.12prudentemente: 2.12.12prunu: 1.7.19.1pruyidera: 2.16.2.1ps-: 1.8.2.1pseudoasturianista: 1.8.2.1pseudónimu: 1.8.2.1pseudópodu: 1.8.2.1psicoanálisis: 1.8.2.1psicoloxía: 1.8.2.1psicolóxicu: 1.8.2.1psiquiatra: 1.8.2.1psoriasis: 1.8.2.1

295

Page 296: Normes llingua

-ps-: 1.8.3.1ps: 1.8.12.1pt-: 1.8.2.1pterodáctilu: 1.8.2.1pterosauriu: 1.8.2.1ptolemaicu: 1.8.2.1-pt-: 1.8.3.1 / 1.8.3.2*publación: 1.3.1.2*publar: 1.3.2.2*pucuñín: 1.3.1.1*puder: 1.3.2.2pue: 3.5.2.10pueblín: 1.3.9.1 / 2.16.2.1pueblo: 1.3.2.2pueblón: 1.3.9.1 / 2.16.2.1pueblos: 3.3.4pueblu: 1.3.1.2 / 1.3.9.1 / 2.3.7.1 /

2.3.7.2 / 2.3.7.3 / 2.6.4 / 2.8.1 /2.13.6.1 / 2.13.6.3 / 2.15.1.3 /3.1.6

pueblucu: 1.3.9.1puedo: 1.3.2.2puen: 3.5.2.10puercu: 1.3.1.2*puerquizu: 1.3.1.2puerta: 1.3.1.2 / 1.3.9.1 / 1.4.1 /

2.2.3.1*puerte: 1.4.1puertes: 2.2.3.1puertina: 1.3.9.1*puertón: 1.3.1.2puertona: 1.3.9.1puertuca: 1.3.9.1pues: 2.14.1pues: 1.9.4puesto que: 2.14.1pulvis: 1.7.5.1pumar: 2.2.2.7*La Puntiga: ap. 4

punxeren: 3.6.2.2punxi: 2.9.2punxisti: 2.9.2punxo: 1.4.2.2 / 3.5.2.1púnxose: 2.13.7 / 3.6.3.3*purcaz: 1.3.1.2Purció: ap. 10puro: 2.3.6.1*purquera: 1.3.1.2*purquizu: 1.3.1.2*purtón: 1.3.1.2puru: 2.3.6.2*puvisa: 1.3.1.3puxón: 2.16.2.1qu: 1.1.1 / 1.7.4 / 1.7.4.2qu’: 3.1.7.1 / 3.1.7.4qu’: 1.9.11 / 2.4.2 / 3.1.7.1 / 3.1.7.4

/ 3.5.2.1que: 1.2.2.2 / 2.8.1 / 2.14.1 / 2.14.2 /

3.1 / 3.1.7 / 3.1.7.3 / 3.5.2.7 /3.5.2.10 / 3.6.2.2

que: 1.9.1.7 / 1.9.4 / 2.3.7.2 / 2.6.4 /2.8.1 / 2.11.2.2 / 2.12.11 / 3.1.1.4/ 3.1.3 / 3.1.7.3 / 3.3.4 / 3.5.2.7 /3.5.2.10 / 3.5.2.11 / 3.6.1.1 /3.6.1.3 / 3.6.2.2 / 3.6.4.1 / 3.6.5.2/ 3.6.5.3 / 3.7.1 / 3.7.2

qué: 1.9.1.7 / 2.9.1 / 3.1.7.2qué: 1.9.6 / 1.9.7 / 2.3.6.1 / 2.9.2 /

2.13.6.3 / 2.13.8 / 2.15.1.2 /2.15.1.4 / 3.1.7.2 / 3.5.2.1 /3.6.1.2 / 3.6.2.2 / 3.6.4.1

quedó: 3.5.2.1 / 3.5.2.11quemaba: 2.4.2El Quentu: ap. 2querer: 1.3.4.2-ques: 2.2.3.1quesu: 1.4.2.1 / 3.1.1.4quexámonos: 3.7.2

296

Page 297: Normes llingua

quexao: 3.6.5.2 / 3.6.5.3quexáose: 3.6.5.2 / 3.6.5.3quexase: 1.2.2.2 / 1.7.4.2quexase por: 2.13.6.2quexida: 2.16.2.1quexíu: 2.16.2.1qui: 1.2.2.2quiciabes: 2.12.8quiciás: 2.12.8quien: 1.9.1.7 / 2.8.1 / 2.8.2quien: 2.8.1quién: 1.9.1.7 / 2.9.1quién: 1.9.4 / 2.9.2 / 3.6.2.2quier: 1.7.4.2 / 3.1.1.4 / 3.1.7.3 /

3.6.1.5 / 3.6.2.2 / 3.6.3.2 / 3.7.1quiera: 3.6.2.2quieren: 3.7.1quiero: 1.3.4.2quierte: 3.6.2.1quies: 2.15.1.2 / 2.15.1.4 / 3.5.2.6quilo: 2.2.1.1quilo: 1.4.2.2quince: 2.7.1.1quincenu: 2.7.2quinientos -es: 2.7.1.1quintu: 2.7.2*quirer: 1.3.4.2Quirós: 1.7.4.2 / ap. 1quirosán: 2.3.5quirosana: 2.3.5quirosanes: 2.3.5quirosano: 2.3.5quirosanos: 2.3.5quita: 1.9.1.4quitalla: 2.10.2quíta-y: 1.9.1.4quixeren: 3.7.1quixi: 1.7.4.2quixo: 1.2.2.2

r: 1.1.1 / 1.7.4.1 / 1.7.8.1 / 1.7.18 /1.7.19.1

-r: 3.7.1/r/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.18 / 1.7.19.1/r/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.19 / 1.7.19.1rabuñar: 1.7.5.2radio: 1.4.2.2radio: 2.2.3.1radios: 2.2.3.1El Raigusu: ap. 2ralu: 1.7.16Ranón: 1.7.19.1El Rañadoiru: ap. 1El Rañadoriu: ap. 1rapaces: 1.7.10.1 / 2.2.1.1 / 2.2.3.1 /

2.2.4 / 2.3.3.1rapacetu: 2.16.2.1rapaciegu: 2.16.2.1rapacín: 2.2.1.1rapacines: 2.13.6.1rapacinos: 2.2.1.1rapaz: 2.2.1.1 / 2.2.2.1 / 2.2.4 /

2.3.1.3 / 2.3.2.3 / 3.6.2.2rapaza: 2.2.2.1 / 2.2.3.1 / 2.2.4 /

2.3.2.3 / 2.3.3.1 / 3.1.7.1rapazacu: 2.16.2.1rapazón: 2.2.2.1 / 2.16.2.1rapazona: 2.2.2.1rapazos: 2.2.1.1 / 2.2.4 / 2.3.1.3 /

2.6.4 / 3.6.2.2rápido: 2.12.4rápido: 1.9.4 / 2.12.1.2rápidu: 2.12.1.2raro: 3.5.2.5raspiadura: 2.16.2.1ratizu: 2.16.2.1razón: 3.1.1.4 / 3.7.2re-: 2.16.1.1real: 1.6.3.2

297

Page 298: Normes llingua

realidá: 2.2.3.1realidaes: 2.2.3.1La Rebollá: ap. 1A Rebollada: ap. 1La Rebollada: ap. 1La Rebol.l.ada: ap. 1 / ap. 4*La Rebul.l.ada: ap. 4recaldar: 1.7.16receición: 1.8.3.2recepción: 1.8.3.2receptor: 1.8.3.2receutor: 1.8.3.2rectu: 1.8.5.2recudidor: 2.16.2.1redacción: 1.8.5.2redaición: 1.8.5.2refacer: 2.16.1.1referéndum: 1.8.10.2referver: 2.16.1.1reflexivu: 1.8.14.1reflexón: 1.8.14.1regala: 3.6.4.1regalar: 3.6.4.1regalu: 3.3.4Regueiru: ap. 4reguera: 1.3.3.1La Reguera: ap. 4reguerina: 1.3.3.1rei: 1.2.1.1 / 2.2.1.1 / 2.2.2.3 / 2.2.4reina: 2.2.2.3 / 2.2.4reines: 2.2.4reis: 2.2.1.1 / 2.2.4relixón: 1.7.17.2rellambiu: 2.16.1.1rellatu: 1.7.17.2relleer: 2.16.1.1*rendir: 1.3.8.1reñendo: 2.13.6.1 / 3.6.4.2reñéndolu: 3.6.3.3 / 3.6.4.2

repartidor: 2.2.1.2repartidores: 2.2.1.2repunancia: 1.8.8.2repunante: 1.8.8.2repunu: 1.8.8.2réquiem: 1.8.10.2respeuto a: 2.13.7responder: 1.3.2.2*respuender: 1.3.2.2respuendo: 1.3.2.2resquemor: 2.16.2.1resultar: 3.5.2.10resume: 1.8.11.3 / 2.2.1.1 / 2.2.4resúmenes: 2.2.1.1 / 2.2.4reutu: 1.8.5.2réxime: 1.8.11.3rexistrar: 1.8.13.1rexón: 1.8.13.1reya: 1.7.19.1riba: ap. 13Ribesella: ap. 3.1.6 / ap. 7.1rico: 3.5.2.1Riel.l.u: ap. 3.2.1*La Riguera: ap. 4*riguirina: 1.3.3.1rindir: 1.3.8.1rindo: 1.3.8.1rispir por: 2.13.6.2rispiu: 2.6.6ríu: 3.5.2.1 / 3.6.3.2Robléu: ap. 10robó: 1.8.4.2rocea: 1.7.19.1roceanu: 2.16.2.1rodía: 1.7.7El Rodical: ap. 4rodiella: 1.7.7rodiya: 1.7.7rogó: 3.6.2.2

298

Page 299: Normes llingua

*roin: 1.3.5.2rompió: 3.1.1.2 / 3.1.1.3ropa: 1.9.4 / 2.4.2 / 2.6.4 / 3.5.2.1roxín: 1.3.1.1*roxiu: 1.7.12.1roxo: 3.5.2.8roxu: 1.3.1.1 / 1.7.12.1 / 1.7.19.1 /

2.3.7.1 / 2.3.7.2 / 2.3.7.3rr: 1.1.1 / 1.7.19rs: 1.8.12.5-rsp-: 1.8.12.5-rst-: 1.8.12.5*El Rudical: ap. 4ruégote: 1.9.11ruin: 1.3.5.2 / 2.3.1.1 / 2.3.2.1ruina: 2.3.2.1ruinaca: 2.16.2.1ruinos: 2.3.1.1 / 3.1.6ruinuca: 2.16.2.1ruíu: 1.9.1.3rusófilu: 2.16.2.3ruxe-rux: 1.9.4ruxideros: 2.2.1.2ruxideru: 2.2.1.2 / 2.16.2.1ruxidor: 2.2.1.2ruxidores: 2.2.1.2ruxíen: 1.7.12.2*ruxín: 1.3.1.1ruxir: 1.7.12.2s: 1.1.1 / 1.7.11 / 1.7.19.1 / 1.8.12.2

/ 1.8.14.2s-: 1.8.2.1-s: 1.9.1.1 / 1.9.4 / 2.2.1.1 / 2.2.1.3 /

2.2.3.1 / 2.2.3.3 / 2.3.1.1 / 2.3.1.3/ 2.3.3.1 / 2.3.3.3 / 2.3.4.3 / 3.7.2

/s/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.11/s

v

/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.12 / 1.7.12.3 /1.8.6.2 / 1.8.7.2 / 1.8.13 /1.8.13.1 / 1.8.13.2

[sv

]: 1.8.13.2[s^ ]: 1.1.3s’: 3.1.3s’: 3.1.3 / 3.3.4 / 3.6.2.2 / 3.6.4.1-sa: 2.2.2.3sabe: 3.1.7.4 / 3.6.2.2sabemos: 3.6.4.1saber: 3.3.4sabes: 1.9.12 / 2.12.11 / 3.6.2.2sabíenlo: 2.13.7sacante: 2.13.7sacantes: 2.13.7sacerdote: 2.2.2.3 / 2.2.4sacerdotes: 2.2.4sacerdotisa: 2.2.2.3 / 2.2.4sacerdotises: 2.2.4sacu: 3.6.2.2 / 3.8.1sal: 2.2.1.6 / 3.5.2.1Salas: ap. 3.2.1salgas: 3.5.2.11salguera: 1.7.11sali: 3.6.2.2salíi: 1.9.1.3salir: 2.13.7saltapraos: 2.2.1.3saludales: 3.6.5.1 / 3.6.5.3saludar: 3.6.5.1Samartín: ap. 7Samartín d’Ozcos: ap. 1Samartín del Rei Aurelio: ap. 2 /

ap. 8Samiguel: ap. 7San Antolín de las Dorigas: ap. 7.2San Antón: 2.13.6.1San Cloyo: ap. 3.2San Damías: ap. 10San Esteban de Bocamar: ap. 8San Pedru Villanueva: ap. 7.2San Salvador d’Alesga: ap. 7.2

299

Page 300: Normes llingua

San Xuan: 2.13.6.1sangre: 2.2.2.7santificar: 2.16.2.3Santolaya: 2.13.6.1 / ap. 7Santu Michanu: ap. 15Santo Miyao: ap. 1Santuchanu: ap.1Santuyano: ap.1 / ap. 7sarriu: 1.7.19sartén: 2.2.1.6-sc-: 1.8.12.2se: 1.9.1.7 / 1.9.4 / 2.10.1 / 3.1 /

3.1.3 / 3.6.1.2 / 3.6.1.4se: 2.8.1 / 3.1.3 / 3.6.1.2 / 3.6.5.3sé: 1.9.1.7sé: 2.9.2 / 3.3.4 / 3.6.4.1 / 3.6.5.3*se: 3.6.1.5sebe: 1.7.5.2seca: 2.3.6.2 / 2.8.1 / 3.5.2.1secar: 1.3.4.1sección: 1.8.5.2sechoriu: 2.16.2.1seco: 1.3.4.1 / 2.3.6.1 / 3.5.2.1secta: 1.8.5.1segaron: 3.6.2.2*seguir: 1.3.8.1según: 2.13.1 / 2.14.1segunda: 3.5.1.1segundo: 3.5.1.1segundu: 2.7.2segundu: 3.5.1.1seición: 1.8.5.2seique: 2.12.8seis: 2.7.1.1seiscientos -es: 2.7.1.1selce: 2.7.1.1selce: 1.7.16sele: 2.12.4sele: 2.12.12

selemente: 2.12.4selemente: 2.12.12selmana: 1.7.16 / 2.11.2.2 / 2.13.6.1semicircular: 2.16.1.2sentir: 1.3.4.2señardá: 1.7.15 / 1.9.1.1 / 1.9.1.9 /

2.2.3.1señardaes: 2.2.3.1señardosa: 2.3.2.1 / 2.3.3.1señardoses: 2.3.3.1señardosos: 2.3.1.1señardosu: 2.3.1.1 / 2.3.2.1señor: 1.3.3.3 / 2.2.2.1 / 2.2.4señora: 2.2.2.1 / 2.2.4señores: 2.2.4señoretu: 2.16.2.1sepa: 2.8.1séptimu: 2.7.2ser: 1.7.7ser a: 2.11.2.3ser pa: 2.11.2.3seria: 1.9.1.5seriamente: 1.9.1.5serio: 2.12.1.2 / 3.5.2.4 / 3.6.4.1seriu: 2.12.1.2sero: 2.12.3seronda: 2.13.6.1*servir: 1.3.8.1sesenta: 2.7.1.1sesenta y cinco: 2.7.1.2sesentenu: 2.7.2sestu: 2.7.2sestu: 1.8.14.2setenta: 2.7.1.1setentenu: 2.7.2sétimu: 2.7.2seudoasturianista: 1.8.2.1seudónimu: 1.8.2.1seudópodu: 1.8.2.1

300

Page 301: Normes llingua

sexu: 1.8.14.1seyes: 2.7.1.1si: 1.9.1.7 / 2.14.1 / 3.6.2.2 / 3.6.4.1si: 2.12.11 / 3.6.1.5 / 3.6.2.1 / 3.6.2.2

/ 3.6.4.1 / 3.6.5.3si acaso: 2.12.13.6si non: 3.3.4si non: 3.3.4sí: 1.9.1.7 / 2.12.6*sicar: 1.3.4.1sicasí: 2.12.9sicoloxía: 1.8.2.1sicolóxicu: 1.8.2.1sidra: 1.4.1 / 3.5.2.1*sidre: 1.4.1sidreru: 2.16.2.1siempre: 2.12.3siempre: 3.6.2.2 / 3.6.3.3siéntese: 3.3.4siento: 1.3.4.2siete: 2.7.1.1sigas: 3.5.2.11significáu: 1.8.8.1signu: 1.8.8.1sigo: 1.3.8.1sigo: 1.4.2.2siguir: 1.3.8.1sílex: 1.8.14.1simplayu: 2.16.2.1sin: 2.13.1sinécdoque: 1.8.5.1sinón: 2.14.1 / 3.3.4sinón: 3.3.4sintagma: 1.8.8.1sintaxis: 1.8.14.1sintiendo: 2.4.2*sintir: 1.3.4.2*siñor: 1.3.3.3siquiatra: 1.8.2.1

siquiera: 2.12.7sirvir: 1.3.8.1sirvo: 1.3.8.1sitiu: 3.6.2.2so: 1.4.2.2 / 2.5.1.1 / 2.13.1 / 3.2.1.1so: 2.5.1.1 / 2.5.4 / 3.1.1.4so la: 3.2.1.2so les: 3.2.1.2so los: 3.2.1.2so-: 1.8.6.3 / 2.16.1.1sobeos: 2.2.1.2sobéu: 2.2.1.2sobre: 2.13.1sobre manera: 2.12.13.3 / 3.3.3sobre too: 2.12.13.3 / 3.3.3sobrín: 2.2.1.1 / 2.2.2.1 / 2.2.4sobrina: 2.2.2.1 / 2.2.4sobrines: 2.2.4sobrinos: 2.2.1.1 / 2.2.4sobro: 2.13.1sobro: 1.4.2.2socavar: 2.16.1.1socenar: 2.16.1.1socesu: 1.3.1.3socialista: 2.3.1.1 / 2.3.2.3 / 2.3.4.3 /

2.3.5socialistes: 2.3.1.1 / 2.3.5socortar: 2.16.1.1sofá: 2.2.1.1sofás: 2.2.1.1sofitándose: 3.6.3.3*sofrir: 1.3.6.1soguetu: 2.16.2.1soi: 1.2.1.1 / 1.9.1.1sol: 3.2.1.1sol: 3.2.9.1solitú: 2.2.3.1solitúes: 2.2.3.1sollingual: 1.8.6.3 / 2.16.1.1

301

Page 302: Normes llingua

solo: 1.9.1.7soltaron: 3.6.2.2soltáronnoslu: 3.6.2.2solu: 3.3.4somarín: 1.8.6.3Somáu: ap. 10somedana: 2.3.3.2somedanes: 2.3.3.2someter: 2.16.1.1Somiedu: ap. 1 / ap. 3.1.4somos: 2.15.1.3son: 1.9.1.8 / 2.3.1.3 / 2.3.3.1 /

2.3.3.3 / 2.5.1.1 / 2.5.1.2 / 2.5.3 /2.9.2 / 2.11.2.2 / 2.12.11 / 2.13.8/ 3.1.6 / 3.5.2.10

sonar: 1.3.2.2sopalanquiar: 2.16.1.1sorber: 1.3.2.2sorbiatín: 2.16.2.4sorbiatu: 2.16.2.1soriasis: 1.8.2.1sorrayar: 1.8.6.3 / 2.16.1.1sos: 2.5.1.1sos: 2.5.1.1Sotiello: ap. 1Sotiel.l.o: ap. 1Soto y Agues: ap. 5Sotu’l Barcu: ap. 8Soutelo: ap. 1Soutiel.l.u: ap. 1soxéneru: 1.8.6.3-st-: 1.8.12.2sub-: 1.8.6.3 / 2.16.1.4subsidiu: 1.8.6.1subvención: 1.8.6.1succión: 1.8.5.1sucu: 1.2.2.1suelu: 3.5.2.1sueno: 1.3.2.2

suerbo: 1.3.2.2sufixu: 1.8.14.1sufraxu: 1.8.13.1sufrir: 1.3.6.1sufro: 1.3.6.1sumidorios: 2.2.1.2sumidoriu: 2.2.1.2*sunar: 1.3.2.2superávit: 1.8.4.2superhome: 2.16.1.2supersticiosu: 1.8.12.5supi: 3.6.2.2supo: 1.4.2.2suposición: 3.3.4*surber: 1.3.2.2sustancia: 1.8.12.2sustantivu: 1.8.12.2sustratu: 1.8.12.2suxetivu: 1.8.6.2suxetu: 1.8.13.2 / 1.8.6.2suxuntivu: 1.8.6.2suya: 2.5.1.2suyes: 2.5.1.2suyo: 2.5.1.2suyo: 2.5.1.2suyos: 2.5.1.2suyos: 2.5.1.2suyu: 2.5.1.2t: 1.1.1 / 1.7.2 / 1.8.4 / 1.8.4.1t-: 1.8.2.1[t.]: 1.1.3/t/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.2t’: 3.1.3t’: 2.15.1.4 / 3.1.3 / 3.6.1.2ta: 1.9.1.7 / 2.3.6.1 / 2.8.1 / 2.12.1.2

/ 2.12.10.2 / 2.13.6.1 / 2.13.6.2 /2.13.6.3 / 2.13.7 / 3.1.5 / 3.2.1.2 /3.2.4 / 3.5.2.1 / 3.5.2.9 / 3.5.2.11/ 3.6.2.2

302

Page 303: Normes llingua

taba: 1.9.12 / 2.12.11 / 3.5.2.1 / ap. 9tabaquizu: 2.16.2.1tábemos: 3.3.4taben: 2.13.3tabú: 2.2.1.1tabús: 2.2.1.1táctica: 1.8.5.2tal: 2.6.1 / 2.6.7tala: 2.6.1tala: 2.6.7talamente: 2.12.4talandoria: 2.2.3.2talandories: 2.2.3.2tales: 2.6.1talo: 2.6.1talos: 2.6.1talu: 2.6.1 / 2.6.7talu: 2.6.7*talu: 2.6.7tamién: 2.12.6 / 2.12.9tamién: 3.6.2.2tamos: 2.13.8 / 3.2.4tampoco: 2.12.7 / 2.12.9tampoco: 2.12.1.1 / 3.6.2.2tan: 1.9.1.7 / 2.12.5tan...como: 2.3.7.2tán: 1.9.1.7tán: 2.13.6.1 / 3.6.2.2tanganada: 2.16.2.1tanganáu: 2.16.2.1tanto: 2.12.5tanto: 2.15.1.2 / 3.6.2.2tantos: 3.1.6Tapia: ap. 1 / ap. 4Taramundi: ap. 3.1tarde: 2.12.3tarde: 1.4.3.1 / 2.13.6.1tardes: 3.4.1*tardi: 1.4.3.1

tarrecía: 3.6.2.2tarrezo: 1.7.10.2táutica: 1.8.5.2taxi: 1.8.14.1te: 1.1.1 / 2.10.2 / 3.1 / 3.1.3te: 1.9.12 / 2.11.2.2 / 2.12.11 / 3.3.4

/ 3.6.1.1 / 3.6.2.2*te: 3.6.1.5teatru: 1.6.3.2 / 3.3.4Teberga: ap. 1 / ap. 2técnica: 1.8.5.2tela: 3.5.1.2teléfonu: 2.13.6.1televisión: 2.13.6.1tendío: 3.5.2.1tendré: 2.11.2.2tener: 1.3.4.2 / 3.1.7.1tener + participiu: 2.11.2.2tener que: 3.6.4.1tenga: 2.11.2.2tengo: 2.11.2.2téngoles: 2.11.2.2téngote: 2.11.2.2tenía: 3.3.4teníenles: 2.11.2.2teníeis: 2.11.2.2*teñir: 1.3.8.1teo: 3.6.4.1teoloxía: 1.7.12.2tercer: 2.3.6.2terceru: 2.7.2terodáctilu: 1.8.2.1terosauriu: 1.8.2.1tesis: 2.2.3.3testarazu: 2.16.2.1testu: 1.8.14.2téunica: 1.8.5.2téunicu: 1.9.1.2texíes: 1.7.12.2

303

Page 304: Normes llingua

teya: 1.3.3.1teyáu: 1.3.3.1ti: 2.10.1tía: 2.2.2.2-tible: 2.16.2.1tien: 1.3.4.2 / 2.12.1.2 / 2.13.2 /

2.13.6.1 / 3.1.7.1 / 3.6.4.1 /3.6.5.2 / 3.6.5.3

tienes: 3.5.2.1tienru: 1.7.19.1tiense: 3.6.5.2tierra: 1.3.9.1tierrina: 1.3.9.1tierrona: 1.3.9.1tierruca: 1.3.9.1tigo: 1.4.2.2timbre: 3.6.5.1 / 3.6.5.3*tiner: 1.3.4.2Tinéu: 1.9.1.2 / ap. 3.2.1 / ap. 4tinto: 3.5.2.1 / 3.5.2.6tiñaces: 2.2.3.5tiñaza: 2.2.3.5tiñir: 1.3.8.1tiño: 1.3.8.1tirallos: 2.10.2tisoria: 2.2.3.5tisories: 2.2.3.5 / 2.16.2.1tíu: 2.2.2.2Tiuya: 1.6.1tixera: 2.2.3.5tixeres: 2.2.3.5*tiyáu: 1.3.3.1-tm-: 1.8.4.1-tn-: 1.8.4.1to: 2.5.1.1to: 1.9.1.7 / 2.3.7.2 / 2.5.1.1 /

2.13.6.2 / 3.3.4 / 3.5.2.4toa: 2.6.1toa + la: 3.2.2

tocante a: 2.13.7tochu: 3.1.1.2tocín: 1.3.1.3toes: 2.6.1toes + les: 3.2.2toes: 1.2.1.1toi: 1.2.1.1 / 2.4.2tol: 2.13.6.1 / 3.2.9.1 / 3.5.2.1 /

3.6.3.2tol: 3.2.2tola: 3.2.2tola: 1.9.12 / 2.13.6.1 / 3.2.9.1 /

3.5.2.1tolemaicu: 1.8.2.1toles: 1.9.11 / 3.4.1toles: 3.2.2tolo: 3.2.2tolos: 2.13.7tolos: 3.2.2toma: 3.1.4.2tontacu: 2.16.2.1tontayar: 2.16.2.2too: 2.6.1too + lo: 3.2.2toos: 2.6.1toos + los: 3.2.2toos: 2.13.6.1tórax: 1.8.14.1Torazu: ap. 3.2torcidamente: 2.12.12torcío: 2.12.12tos: 2.5.1.1*tosir: 1.3.6.1tou: 2.6.1tou: 1.6.1 / 3.2.9.2 / 3.6.2.2tou + artículu: 2.6.8tou + el: 3.2.2tovía: 2.12.3tovía: 2.13.6.1

304

Page 305: Normes llingua

tóxicu: 1.8.14.1tr: 1.7.19.1trabaya: 2.12.1.2 / 2.12.12trabayaba: 2.8.1trabayábemos: 1.7.5.2trabayador: 2.2.1.2 / 2.16.2.1trabayadores: 2.2.1.2trabayar: 1.1.5 / 2.13.6.3trabayen: 2.13.6.1 / 3.3.4trabayu: 2.12.1.2 / 3.1.7.3trabayucar: 2.16.2.2trabayuquiar: 2.16.2.2trabayyar: 1.1.5trabe: 1.7.19.1 / 1.7.5.2traces: 2.2.3.5tractor: 1.8.5.1traenta: 1.7.2trans-: 1.8.12.4trapichán: 2.16.2.1tras: ap. 13tratóseme: 3.6.1.2traxi: 1.4.3.2traxo: 1.4.2.2 / 3.3.4trayectoria: 1.8.13.2trayeutu: 1.8.13.2traza: 2.2.3.5trece: 2.7.1.1trece: 1.7.16trecenu: 2.7.2trelce: 2.7.1.1trelce: 1.7.16tremenda: 2.8.1tren: 3.6.2.2trenta: 2.7.1.1trenta y dos: 2.7.1.2trenta y un: 2.7.1.2trentenu: 2.7.2trentésimu: 2.7.2tres: 1.9.1.7 / 2.13.1 / 2.7.1.1

tres: 1.9.1.7 / 1.9.1.8 / 2.13.8tres de: 2.13.8tres de: 2.13.8tres-: 1.8.12.4 / 2.16.1.1trés: 1.9.1.7trés: 1.9.1.7Tresali: ap. 3.1trescalar: 2.16.1.1trescientos -es: 2.7.1.1trescribir: 1.8.12.4tresferencia: 1.8.12.4tresformar: 1.8.12.4treslladar: 1.7.17.2 / 1.8.12.4 /

2.16.1.1tresllucir: 1.8.12.4tresmitir: 1.8.12.4tresné: 3.3.4tresparente: 1.8.12.4trespasar: 2.16.1.1Trespeña: ap. 7.1tresponer: 1.8.12.4tresportar: 1.8.12.4tresvasar: 1.8.12.4Trevías: ap. 10tríceps: 1.8.12.1tríes: 1.9.1.3Trillucastru: ap. 7.1tronar: 1.3.2.2truena: 1.3.2.2*trunar: 1.3.2.2ts: 1.1.4[t.s]: 1.1.3tu: 2.10.1tu: 1.4.3.2 / 1.7.2 / 1.9.1.3 / 2.15.1.2*tucín: 1.3.1.3tucu: 1.2.2.1tumbóse: 3.1.1.3turistiar: 2.16.2.2turrón: 3.5.2.1

305

Page 306: Normes llingua

tusir: 1.3.6.1tuso: 1.3.6.1tuvisti: 2.11.2.2tuvo: 2.13.6.1 / 3.3.4tuya: 2.5.1.2tuya: 2.5.1.2tuyes: 2.5.1.2tuyo: 2.5.1.2tuyos: 2.5.1.2tuyu: 2.5.1.2u: 1.1.1 / 1.2.2.1 / 1.2.2.2 /1.3.5 /

1.3.5.1 / 1.3.6 / 1.3.6.1 / 1.7.4.1 /1.7.8.1 / 1.7.8.2 / 1.7.10.2 /1.8.3.2 / 1.8.5.2 / 1.9.3 / 1.9.1.7 /2.8.1 / 2.12.2

u: 2.8.1u quiera: 3.3.4u quiera: 3.3.4ú: 1.9.1.7 / 2.9.1 / 2.12.10.2ú: 2.9.2 / 2.12.10.2 / 3.5.2.1-u: 1.4.2 / 1.4.2.1 / 2.2.1.1 / 2.2.2.1

/ 2.3.1.1 /2.3.2.1 / 2.3.4.1 /2.3.6.1 / 2.3.6.2 / 2.12.1 /2.12.1.3 / 3.5.1.3 / ap. 2

/u/: 1.1.1 / 1.2 / 1.2.2 / 1.2.2.1 / 1.3 /1.6.1 / 1.6.2.1

/ua/: 1.6.1/uai/: 1.6.2.1/uau/: 1.6.2.1ubre: 2.2.1.6-ucar: 2.16.2.2-ucu: 1.3.9.1 / 2.16.2.1-uda: 2.3.2.2 / 2.3.3.2-udes: 2.3.3.2-udinem: 2.2.3.1-udos: 2.3.1.2-udu: 2.3.1.2 / 2.3.2.2 / 2.16.2.1ue: 1.3.1.2 / 1.3.2.2 / 1.3.9/ue/: 1.6.1 / 1.3

/uei/: 1.6.2.1/ueu/: 1.6.2.1ufiertar: 1.3.9.3ufierto: 1.3.9.3uh: 2.15.2ui: 2.15.2/ui/: 1.6.1úla: 2.12.10.2úla: 2.12.10.2úles: 2.12.10.2úles: 2.12.10.2úlo: 2.12.10.2úlo: 2.12.10.2úlos: 2.12.10.2úlos: 2.12.10.2úlu: 2.12.10.2úlu: 2.12.10.2un: 1.9.1.7 / 2.6.1 / 2.6.2 / 2.7.1.1un: 1.9.1.6 / 2.3.1.3 / 2.3.2.3 / 2.3.4.3

/ 2.3.4.4 / 2.3.7.1 / 2.3.7.3 / 2.6.5/ 2.6.7 / 2.11.2.2 / 3.5.2.1

un poco: 1.4.2.2un res: 2.6.6ún: 1.9.1.7 / 2.6.1 / 2.6.2ún: 2.13.6.2 / 3.6.3.2*un: 1.3.1.3una: 2.6.1 / 2.7.1.1una: 2.3.2.3 / 2.3.3.1 / 2.3.3.3 / 2.8.1

/ 2.11.2.2 / 2.13.6.1 / 3.5.2.1 /3.6.2.2 / 3.7.1

unes: 2.6.1unes: 2.3.3.1 / 2.3.3.3 / 3.5.2.1universidá: 2.2.3.1universidaes: 2.2.3.1uno: 2.6.1unos: 2.6.1unos: 2.3.1.3untu: 3.1.1.1unu: 2.6.1 / 2.6.2 / 2.7.1.1

306

Page 307: Normes llingua

unviar: 1.7.19.1unvióme: 2.13.6.1-uñar: 2.16.2.2/uo/: 1.6.1/uoi/: 1.6.2.1/uou/: 1.6.2.1-uquiar: 2.16.2.2uquiera: 3.3.4uquiera: 3.3.4-ura: 2.16.2.1Urbiés: ap. 10usté: 2.10.1ustedes: 2.10.1-ut-: 1.8.3.2-utem: 2.2.3.1utre: 2.2.2.6uve: 1.1.1uve doble: 1.1.6uves: 3.1.4.2Uviéu: 1.6.2.1 / 1.9.1.2 / 2.9.2 /

3.1.4.1 / 3.1.5 / 3.2.4 / ap. 1 /ap. 3.1 / ap. 10

-uxu: 2.16.2.1-uyu: 2.16.2.1v: 1.1.1 / 1.7.5 / 1.7.5.1va: 3.6.2.2 / ap. 9vaca: 2.2.2.4 / 3.2.1.2vagar: 3.3.4vais: 3.4.1 / 3.6.2.2 / 3.7.1val: 3.1.7.1val-lo: 1.9.4Valcárcel: ap. 10Valdunu: ap. 7valir: 1.9.4Valle: ap. 3.1.1van: 2.13.6.1 / 3.5.2.10vaques: 3.4.1vas: 2.9.2 / 3.3.4vasu: 3.5.2.1

Vau y Barayu: ap. 8.1vaya: 2.15.2vean: 3.5.2.10vecín: 1.3.3.3 / 2.2.1.1 / 3.3.4 /

3.6.2.2vecinos: 2.2.1.1 / 2.13.7vector: 1.8.5.1vegaes: 2.9.2 / 2.11.2.2La Vega l’Umeru: ap. 11A Veiga: ap. 6.2Veiga y Campu: ap. 8.1Las Veigas: ap. 8.3velame: 1.8.11.3 / 2.16.2.1velea: 1.7.16 / 2.2.3.2velees: 2.2.3.2velocidá: 3.3.4veme: 2.11.2.2vémonos: 2.13.6.1vender: 1.3.4.2 / 3.6.5.1 / 3.6.5.3vendé-yosles: 3.6.5.1 / 3.6.5.3vengatible: 1.7.5.2 / 2.16.2.1veníen: 3.5.2.11venío: 2.11.2.2ventanucu: 2.16.2.1ventenu: 2.7.2ventésimu: 2.7.2venti: 1.4.3.2 / 2.7.1.1 / 2.7.1.2venti mil: 2.7.1.4venticinco: 2.7.1.2venticuatro: 2.7.1.2ventidós: 2.7.1.2ventinueve: 2.7.1.2ventiocho: 2.7.1.2ventiséis: 2.7.1.2ventisiete: 2.7.1.2ventitrés: 2.7.1.2ventiún: 2.7.1.2veo: 3.6.2.2vera: 1.3.3.1 / 3.5.2.1

307

Page 308: Normes llingua

verdá: 2.2.3.1verdaes: 2.2.3.1verde: 1.7.5.1vería: 1.7.5.1veriquina: 1.3.3.1vermiculu: 1.7.5.2verrere: 1.7.5.2ves: 2.6.4*vesita: 1.3.7.2*vestir: 1.3.8.1vexetal: 1.8.13.1vexiga: 1.3.3.3veyura: 1.7.5.1vi: 2.6.7*vicín: 1.3.3.3vidaya: 1.7.5.1vien: ap. 9viendo: 1.3.4.2vieno: 2.6.3 / 2.12.1.2vienres: 1.7.19.1viérmene: 1.9.1.2 / 1.9.1.9vieyera: 1.3.9.1vieyín: 1.3.9.1 / 2.3.1.1 / 2.3.4.2 /

2.3.5vieyina: 2.3.5vieyines: 2.3.5vieyino: 2.3.4.2 / 2.3.5vieyinos: 2.3.1.1 / 2.3.5vieyón: 1.3.9.1 / 2.3.1.1 / 2.3.2.1 /

2.3.4.4 / 2.3.5vieyona: 2.3.2.1 / 2.3.5vieyones: 2.3.1.1 / 2.3.5vieyono: 2.3.4.4 / 2.3.5vieyonos: 2.3.1.1 / 2.3.5vieyu: 1.3.9.1 / 1.6.1 / 1.7.5.1vieyucu: 1.3.9.1Vil.l.ablinu: ap. 15Villafría: ap. 10Vil.l.agrufe: ap. 3.1.1

Villah. ormes: 1.1.2.1Villamayor: ap. 7.1Villanueva: ap. 1Vil.l.apedre: ap. 3.1.1Villaperi: ap. 3.1Vil.l.ar de Sapos: ap. 3.2.3Vil.l.ar de Vildas: 1.1.3Villaverde: ap. 3.1Vil.l.averde: ap. 3.1.1Villaviciosa: ap. 1vilva: 1.7.16*vinder: 1.3.4.2vini: 1.4.3.2vino: 1.4.2.2vinu: 1.7.5.1 / 3.5.2.1vinum: 1.7.5.1vio: 1.9.1.1viridem: 1.7.5.1virilia: 1.7.5.1*viriquina: 1.3.3.1virtú: 1.9.1.1 / 2.2.3.1virtúes: 2.2.3.1visita: 1.3.7.2visti: 2.15.1.4vistir: 1.3.8.1visto: 1.3.8.1vitalia: 1.7.5.1viuda: 1.7.16vivo: 2.8.1*vixiga: 1.3.3.3vixilar: 1.8.13.1*Viyanueva: ap. 1voceres: 1.3.1.1 / 2.3.1.3 / 2.3.3.3voi: 2.9.2 / 2.13.8 / 3.3.4 / 3.4.1 /

3.6.5.1 / 3.6.5.3*vóiyosles: 3.6.5.1voltax: 2.16.2.1voltaxe: 2.16.2.1volume: 1.8.11.3

308

Page 309: Normes llingua

volver: 1.3.2.2vos: 1.9.1.7 / 2.10.2vos: 3.6.2.2 / 3.6.4.1vós: 1.9.1.7 / 2.10.1vós: 1.9.1.3vosotres: 2.10.1vosotros: 2.10.1vota: 1.7.5.2voz: 1.3.1.1*vuceres: 1.3.1.1vuelvo: 1.3.2.2vuesa: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vueses: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vueso: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vueso: 2.5.1.2vuesos: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vuestra: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vuestres: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vuestro: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vuestros: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vuestru: 2.5.1.1 / 2.5.1.2vuesu: 2.5.1.1 / 2.5.1.2*vulver: 1.3.2.2vusté: 2.10.1vusté: 3.3.4vustedes: 2.10.1w: 1.1.6Washington: 1.1.6water-polo: 1.1.6x + i (tónica) + vocal: 1.7.12.2x + vocal: 1.8.14.1*x + i (átona) + vocal: 1.7.12.1x: 1.1.1 / 1.7.12 / 1.7.12.2 / 1.7.12.3

/ 1.8.6.2 / 1.8.7.2 / 1.8.13.1 /1.8.13.2 / 1.8.14 / 1.8.14.1 /1.8.14.2

-x-: 1.8.6.2 / 1.8.7.2[x]: 1.8.13.2-xa: 1.8.14.1

xabaces: 2.3.3.1xabaz: 2.3.2.3 / 2.3.3.1Xabel: 1.7.5.2xabón: 1.7.5.2xacíu: 1.7.10.1xalé: 1.8.13.2 / 1.8.4.2 / 1.9.1.1 /

2.2.1.1xalés: 2.2.1.1xamasca: 1.7.12xamón: 1.8.13.2xampán: 1.8.13.2xampiñón: 1.8.13.2xana: 1.7.12.1Xarcelléi: ap. 3.1.4xardín: 1.8.13.2xarré: 1.8.13.2 / 2.2.3.1xarrés: 2.2.3.1xarru: 1.7.19 / 3.1.1.2xastra: 2.2.2.1 / 2.2.4xastre: 2.2.2.1 / 2.2.4xastres: 2.2.4xatín: 2.2.1.1 / 2.2.2.1xatina: 2.2.2.1 / 2.16.2.1xatinos: 2.2.1.1xatón: 2.2.1.1 / 2.2.4xatona: 2.2.4xatones: 2.2.1.1 / 2.2.4xatonos: 2.2.1.1 / 2.2.4xatu: 3.1.1.2 / 3.2.1.2xe: 1.1.1xefe: 1.8.13.2xelar: 1.3.4.1xeláu: 3.6.3.2xeleru: 1.3.3.1xelo: 1.3.4.1xelu: 1.3.3.1*xemir: 1.3.8.1-xen: 1.8.11.3xeneral: 1.8.13.1

309

Page 310: Normes llingua

xeneralizar: 2.16.2.3Xenestosa: ap. 15xenitivu: 1.8.13.1xenofobia: 1.8.14.1xenón: 1.8.14.1xenru: 1.7.19.1 / 2.2.2.4 / 3.1.1.4xente: 1.7.12 / 1.9.12 / 2.3.4.3 /

2.3.4.4 / 2.12.11 / 2.13.6.1 /3.5.2.1 / 3.6.1.5 / 3.6.2.1

xeoloxía: 1.8.13.1xera: 1.7.18xerarquía: 1.8.13.2xerez: 1.8.13.2xergón: 2.2.1.1xergones: 2.2.1.1xerocopia: 1.8.14.1xerséi: 2.2.1.1xerséis: 2.2.1.1xestión: 1.8.13.1xi: 1.7.12.2 / 1.8.13.1xi + vocal: 1.8.14.1-xia: 1.8.14.1*xiana: 1.7.12.1xiblar: 1.7.12 / 1.7.12.2xiblida: 2.16.2.1xiblíu: 2.16.2.1xiga: 2.2.3.1xigante: 1.8.13.1xigues: 2.2.3.1*xilar: 1.3.4.1*xileru: 1.3.3.1xilófonu: 1.8.14.1xilografía: 1.8.14.1ximelgar: 1.3.4.2ximielgo: 1.3.4.2*ximilgar: 1.3.4.2ximir: 1.3.8.1ximnasia: 1.8.10.1 / 1.8.13.1ximo: 1.3.8.1

xinecólogu: 1.8.13.1xingaderos: 2.2.1.2xingaderu: 2.2.1.2-xión: 1.8.14.1*xiorra: 1.7.12.1xíriga: 1.9.1.1xiringón: 2.16.2.1-xis: 1.8.14.1*Xixión: 1.7.12.1Xixón: 1.7.12.1 / 1.9.1.9 / ap. 1 /

ap. 2xixonés: 2.16.2.1 / 2.3.4.4 / 2.3.5xixonesa: 2.3.5xixoneses: 2.3.5xixoneso: 2.3.4.4 / 2.3.5xofer: 1.8.13.2-xón: 1.8.14.1xorra: 1.7.12.1 / 1.7.19xorrecemos: 1.4.2.2xorrecer: 1.7.12xorrezo: 1.4.2.2*xosticia: 1.3.5.1Xuan: 1.2.1.2 / 1.9.12 / 2.3.7.2 /

2.9.2 / 2.12.1.2 / 2.12.10.2 /2.13.6.2 / 2.13.8 / 3.1.1.4 /3.6.1.1 / 3.6.1.5 / 3.6.2.1 / 3.6.2.2

xubidoria: 1.7.5.2xubíen: 3.5.2.11xubir: 1.7.5.2xuego: 1.3.2.2xuegu: 2.3.6.2xueves: 2.2.1.3xugar: 1.3.2.2 / 2.9.2xuiciu: 1.6.1xulgar: 1.7.16xulgáu: 1.9.1.7Xulio: 2.13.7xunir: 1.7.14xunta: 3.6.1.2

310

Page 311: Normes llingua

xuntamente: 2.16.2.1xunto a: 1.4.2.2 / 2.12.13.1 / 2.13.7xurisdicción: 1.8.13.2xurista: 2.2.2.5 / 2.2.4xuristes: 2.2.4xusta: 2.3.2.1 / 2.3.3.1xustes: 2.3.3.1xusticia: 1.3.5.1xusto: 2.3.4.1xustos: 2.3.1.1xustu: 1.3.5.1 / 2.3.1.1 / 2.3.2.1 /

2.3.4.1xu-xu: 1.9.4y griega: 1.1.1y: 1.1.1 / 1.2.1.2 / 1.7.7 / 1.8.13.2 /

2.14.1 / 3.1.1.4y: 1.2.1.2 / 1.9.1.7 / 2.9.2 / 2.12.11 /

3.1.1.4y-: ap. 1-y: 1.2.1.2 / 1.9.1.4 /1.9.4 / 2.10.2 /

3.1.1.4-y: 1.2.1.2 / 1.9.1.4 / 1.9.4 / 2.9.2 /

2.12.11 / 3.1.1.4 / 3.3.4 / 3.5.2.1 /3.5.2.10 / 3.6.1.2 / 3.6.1.3 /3.6.2.2 / 3.6.4.1 / 3.6.5.2 / 3.7.1

/y/: 1.1.1 / 1.1.5 / 1.7 / 1.7.7 /1.8.13.2

ya: 1.9.1.7 / 2.14.1yá: 1.9.1.7 / 2.12.3 / 2.12.10.1yá: 3.5.2.1 / 3.6.2.2 / 3.6.4.1yá que: 2.14.1*Yanes: ap. 1Los Yanos: ap. 1ye: 1.1.1ye: 1.9.11 / 1.9.4 / 2.3.1.3 / 2.3.2.3 /

2.3.3.1 / 2.3.3.3 / 2.3.4.3 / 2.3.4.4/ 2.3.6.1 / 2.3.7.1 / 2.3.7.2 /2.3.7.3 / 2.5.1.1 / 2.5.1.2 / 2.5.3 /2.5.4 / 2.8.1 / 2.12.1.2 / 2.12.11 /

2.13.6.1 / 2.13.7 / 3.1.1.2 /3.1.1.3 / 3.1.6 / 3.1.7.1 / 3.3.4 /3.5.1.2 / 3.5.2.1 / 3.5.2.2 / 3.5.2.3/ 3.5.2.6 / 3.5.2.7 / 3.5.2.9 /3.5.2.10 / 3.6.2.2

yegua: 2.2.2.4yelsu: 1.7.7El Yenu: ap. 1yera: 1.7.7 / 3.5.2.11yeren: 1.9.4Yermes ya Tameza: ap. 5yo: 2.10.1yo: 1.2.1.1 / 1.3.2.1 /1.3.2.2 / 1.3.4.1

/ 1.3.4.2 / 1.3.6.1 / 1.3.8.1 /1.3.9.3 /1.4.2.2 / 1.4.3.2 / 1.7.4.2/ 1.7.7 / 1.7.10.2 / 1.9.1.3

yodu: 1.8.13.2-yos: 1.9.4 / 2.10.2-yos: 3.6.1.1 / 3.6.1.2 / 3.6.2.2 /

3.6.4.1 / 3.6.5.3 / 3.7.1La Yosa: ap. 1-ys: 2.10.2yustapuestu: 1.8.14.2yy: 1.1.5/θ/: 1.1.1 / 1.7 / 1.7.10 / 1.8.1.2z: 1.1.1 / 1.7.10 / 1.7.10.2-z: 2.2.1.1 / 2.3.1.1-za: 2.2.3.1zapicu: 1.7.10.2zeta: 1.1.1-zos: 2.2.1.1 / 2.3.1.1zr: 1.7.10.2 / 1.7.19.1zreza: 1.7.10.2 / 1.7.19.1zrezal: 1.7.10.2zulú: 2.3.1.1 / 2.3.2.3 / 2.3.3.1 /

2.3.4.3 / 2.3.5zulús: 2.3.1.1 / 2.3.3.1 / 2.3.5zuna: 1.7.10.2 / 1.7.14 / 2.13.6.1

311

Page 312: Normes llingua
Page 313: Normes llingua

ÍNDIZ DE VERBOS

El presente índiz contién unos 1.850 infinitivos de verbos, escoyíosd’ente los más emplegaos o conocíos na llingua asturiana. Dellos alverti-mientos pal so manexu:

• Al llau de cada verbu apaez, en lletra más menudo, l’infinitivu d’otruverbu, tomáu como modelu y conxugáu nes tables de les páxinesanteriores. Por exemplu:

puxar: baxar

significa que’l verbu puxar conxúgase como baxar.

• Si’I verbu buscáu tien daqué trazu na so conxugación que lu estre-me del modelu, faise constar al llau. Exemplu:

caltener: tener [con acentu gráficu nes formes caItién, caltén]

• Los verbos qu’apaecen en lletra negro son los que yá apaecen co-mo modelos conxugaos nes tables anteriores. El númberu ente pa-réntesis ye’l de la páxina.

• Abreviatures:

pron.: verbu pronominal, o seya, verbu que sólo ye a conxugase conpronomes átonos de complementu direutu o de complemen-tu indireutu reflexivu. Exemplu:

quexase: dexar (pron.)

pron.: significa que la so conxugación ye: quexase, quéxome, qué-xeste, quéxase, etc.

imp.: verbu impersonal, esto ye, que se conxuga namái na 3ª per-sona del singular y / o del plural. Exemplos:

313

Page 314: Normes llingua

aballar: falar

abandonar: atopar

abangar: xulgar

abarquinar: falar

abasar: falar

abdicar: marcar

abellugar: xulgar

abeyar: semar

ablayar: falar

ablucar: mancar

abocanar: falar

abociar: unviar

abondar: atopar (imp.)

aborrecer: tarrecer

abotonar: atopar

abrigar: xulgar

abrir (135)abruxar: baxar

absolver: sorber

absorber: sorber

abultar: falar

aburrir: apurrir

aburuyar: falar

acabar: falar

acaldar: falar [r.p.: con]

acallentar: semar

acancallar: falar

acapiar: unviar

acegarar: falar

acelerar: semar

acentuar: ruar

acesmar: semar

aceutar (136)achaplar: falar

achisbar: falar

aclamar: falar

aclariar: unviar

aclimatar: falar

acobardar: falar

acoldar: atopar

acollechar: semar

acolliñar: falar

acolumbrar: falar

acometer: defender

acompangar: xulgar

acompañar: falar

acomuñar: falar

aconceyar: semar

aconseyar: semar

acorazar: tarazar

acordar: moyar

acoricar: mancar

acorraxar: baxar

acorviar: unviar

xarazar: xaraza, xarazaba, xarazó, etc.petar: péta(me), péten(-y), petába(te), petáben(vos), etc.

r.p.: réxime preposicional, ye dicir, preposiciones qu’han usase én-te dellos de los sos complementos. Exemplos:

naguar: - r.p.: por (“naguo por chucame a dormir”)enfotase: - r.p.: en (“enfotámonos en delles coses”)

*** *** ***

314

Page 315: Normes llingua

acostaciar: unviar

acostinar: falar [r.p.: con]

acostumar: falar [r.p.: a, en]

acotar: atopar

acoxar: antroxar

acoyer: coyer

actuar: ruar

acuartar: suañar

acubixar: baxar

acudir: apurrir

acuriosar: atopar

acuruxar: baxar

acusar: falar

acutar: falar

adautar: pautar

adelgazar: tarazar

adicar: mancar

adientrar: avieyar

adoptar: atopar

adorar: atopar

adulterar: semar

afaitar: baillar

afalagar: xulgar

afalar: falar

afamiar: unviar

afatar: falar

afatiar: unviar

afechar: semar

aferruñar: falar

afeutar: aceutar

afiar: triar

aficionar: atopar

afilar: falar

afiliar: unviar

afilvanar: falar

afinar: falar

afitar: falar

afloxar: antroxar

afluir o afluyir: influir o influyir

afogar (137)afondar: atopar

aforcar: tocar

aforfugar: xulgar

aformigar: xulgar

aforrar: atopar

afumar: falar

afuñar: falar

afuracar: mancar

agabitar: falar

agafar: falar

agonizar: tarazar

agospiar: unviar

agradecer: tarrecer

agrandar: falar

agrupar: falar

aguantar: suañar

aguapecer: tarrecer

aguapiar: unviar

aguardar: suañar

agüeyar: güeyar

aguixar: baxar

aguiyar: falar

agullar: falar

agurriar: unviar

aidar: baillar

alarmar: falar

albanciar: unviar (imp.)

albidrar: falar

albortar: moyar

alcordase: moyar

aldericar: mancar

aldovinar: falar

alegar: fregar

alendar: amestar

315

Page 316: Normes llingua

algamar: falar

alicar: mancar

alimentar: semar

alitar: falar

alitrar: falar [r.p.: por ]

aliyar: falar

allabanciar: unviar

allabar: falar

allampar: falar [r.p.: por]

allampiar: unviar [r.p.: por]

allancar: mancar

allanciar: unviar

allanzar: tarazar

allargar: xulgar

allegrar: semar

alleicionar: atopar

allevantar: falar

allixerar: semar

allocar: tocar

allongar: torgar

allonxar: antroxar

alloñar: atopar

alloquecer: tarrecer

alloriar: unviar

alluchar: falar

allugar: xulgar

allumar: falar

allunar: falar

almacenar: semar

alministrar: falar

almirar: falar

almitir: ximir

almorzar (138)alteriar: unviar

alternar: semar

alvertir: sentir

alzar: tarazar

amagostar (139)amalar: falar

amalecer: tarrecer

amaliñar: falar

amar: falar

amargar: xulgar

amarrar: falar

amartellar: amestar

amasar: falar

ambicionar: atopar

amburar: falar

amechar: semar

amenazar: tarazar

amenorgar: torgar

amestar (140)ametrallar: falar

ameyorar: atopar

amigar: xulgar

amiyar: falar

amnistiar: unviar

amorecer: tarrecer

amoriar: unviar

amormiñar: falar

amortayar: falar

amortigañar: falar

amosar: moyar

amotinar: falar

amoyecer: tarrecer

amoyentar: semar

amplificar: mancar

amurniar: unviar

amusgar: xulgar

analayar: falar

analizar: tarazar

andar (141)andechar: semar

aneciar: unviar

316

Page 317: Normes llingua

aneñar: semar

anestesiar: unviar

angazar: tarazar

aniciar: unviar

animar: falar

aniquilar: falar

anochar: moyar

anovar: moyar

anoxar: antroxar

anoyar: atopar

antemanar: falar

anteponer: poner [con acentu gráficu naforma antepón]

antoxase: antroxar (imp.)

antroxar (142)anubrir: apurrir

anunciar: unviar

añader: llamber

añar: falar

añerar: semar

añidir: ximir

añudar: falar

apaecer: paecer

apagar: xulgar

apalpar: falar

apandar: falar

apanguar: naguar

aparentar: semar

apareyar: semar

aparrar: falar

apavoriar: unviar

apelar: semar

apellar: avieyar

apenzar (143)aperiar: unviar

apertar: amestar

apetecer: tarrecer (imp.)

apetiguñar: falar

apiancar: mancar

apigazar: tarazar

apinar: falar

apiñar: falar

apiñotar: atopar

aplaudir (144)aplicar: mancar

apodrecer: tarrecer

apodrentar: semar

aportar ‘asoceder’: moyar (imp.)

aportar ‘contribuyir’: atopar

aposentar: amestar

apostrofar: atopar

apotar: atopar

apradiar: unviar

apreciar: unviar

aprovecer: tarrecer (imp.)

aprovechar: semar

apuntar: falar

apurriar: unviar

apurrir (145)aquedar: semar

arbitrar: falar

archivar: falar

ardiciar: unviar [r.p.: por]

argayar: falar (imp.)

argumentar: semar

ariar: unviar

arimar: falar

armar: falar

arrallar: falar

arramar: falar

arramplar: falar [r.p.: con]

arrampuñar: falar

arranar: falar [r.p.: por]

arrañar: falar

317

Page 318: Normes llingua

arratar: falar

arrecender: ferver

arrecostinar: falar [r.p.: con]

arreguilar: falar

arremellar: semar

arrendar: amestar

arrepentise: sentir (pron.)

arrepostiar: unviar

arrequexar: dexar

arrevexar: dexar

arreyar: semar

arrincar: mancar

arrodiar ‘dir alredor’: unviar

arrodiar ‘ponese de rodíes’: triar

arrollicar: mancar

arronchar: atopar

arroxar: antroxar

articular: falar

arumar: falar

asaltar: falar

asar: falar

asegurar: falar

aselar: semar

asemeyar: semar [r.p.: a]

asesinar: falar

asignar: falar

asobiar: unviar

asoceder: defender (imp.)

asoleyar: semar

asollar: moyar

asonsañar: falar

asperxar: dexar

aspirar: falar

astenese: tener (pron.) [con acentu nes for-mes astiénse, asténte]

asturianizar: tarazar

asumir: apurrir

atalantar: falar

atapecer: tarrecer

atayar: falar

atender: ferver

atenese: tener (pron.) [r.p.: a; con acentugráficu nes formes atiénse, aténte]

aterecer: tarrecer

atetuyar: falar

atolenar: semar

atopar (146)atrevese: defender (pron.) [r.p.: a]

atribuir o atribuyir: influir o influyir

atristayar: falar

atrocar: atopar

atrofiar: unviar

atropar: atopar

atuñar: falar

aumentar: semar

aunir (147)auscultar: falar

autorizar: tarazar

avagar: xulgar (imp.)

avanzar: tarazar

aventar: semar

aventaxar: baxar

averar: semar

avergoñar: atopar

aveyecer: tarrecer

aveyuscar: mancar

avezar: rezar [r.p.: a]

avieyar (148)axorizar: tarazar

axusticiar: unviar

ayenar: semar

ayudar: falar

baillar (149)balerar: semar

318

Page 319: Normes llingua

banciar: unviar

barruntar: falar

basnar: falar

bastiar: unviar

bautizar: tarazar

baxar: falar

beber: defender

bendicir: dicir [pero imperativu sg. bendiz,participiu bendicíu -ida -ío o benditu -a -o]

beneficiar: unviar

besar: semar

bilordiar: unviar

biltar: falar

blanquiar (150)bocayar: falar

bocexar: dexar

bombiar: unviar

borrar: atopar

botar: atopar

braciar: unviar

braniar: unviar

brindar: falar

bromiar: unviar

brotar: atopar

bufar: falar

burbuyar: falar

burllase: falar (pron.) [r.p.: de]

cabruñar: falar

cacarexar: dexar

caciar: unviar

caciplar: falar

caducar: mancar

cafiar: unviar

calcar: mancar

calcular: falar

caldiar: unviar

calecer: tarrecer

caleyar: semar

calificar: mancar

caligrafiar: unviar

calistrar: falar

callar: falar

calletrar: semar

calmar: falar

caltener: tener [con acentu gráficu nes for-mes caltién, caltén]

caltriar: unviar

calumbar: falar

calzar: tarazar

cambiar: unviar

camburar: falar

camentar: amestar

caminar: falar

camudar: falar

canalizar: tarazar

canonizar: tarazar

cansar: falar

cantar: falar

cañicar: mancar

capar: falar

carecer: tarrecer

cargar: xulgar

carpinteriar: unviar

carpir: apurrir

carretar: semar

cartiar: unviar

casar: falar

cascar: mancar

castellanizar: tarazar

castigar: xulgar

catalogar: torgar

catar: falar

catequizar: tarazar

causar: pautar

319

Page 320: Normes llingua

cavar: falar

cavilgar: xulgar

cayer o caer (151)cazar: tarazar

cebar: semar

cegar: regar

ceguñar: falar

celebrar: semar

censurar: falar

certificar: mancar

chanciar: unviar

charrar: falar [r.p.: de]

chiscar: mancar

chisgar: xulgar

chispiar: unviar

chornar: atopar (imp.)

chucar: mancar

chuchuriar: unviar

chumar: falar

cimblar: falar

cincar: mancar

circular: falar

ciscar: mancar

citar: falar

clariar: unviar

clasificar: mancar

clavar: falar

clisar: falar

cobrar: atopar

cocer (152)cociar: unviar

coincidir: apurrir [r.p.: co, en]

colar: atopar

coleicionar: atopar

colgar: afogar

colingar: xulgar

collaborar: atopar [r.p.: con, en]

collechar: semar

colonizar: tarazar

combayar: falar [r.p.: con]

combinar: falar

comenzar: apenzar

comer (153)cometer: defender

compangar: xulgar

comparar: falar

compartir: apurrir

compaxinar: falar

competir: repetir

complementar: semar

comprobar: moyar

comprometer: defender

comulgar: xulgar

comunicar: mancar

concebir: repetir

conceder: defender

concentrar: semar

concordar: moyar [r.p.: con, en]

concretar: semar

condecorar: atopar

condergar: fregar

conducir (154)confederar: semar

confesar: amestar

confluir o confluyir: influir o influyir

conformar: atopar

confundir: apurrir

conmemorar: atopar

conocer: tarrecer

consentir: sentir

conseñar: semar

conservar: semar

consistir: ximir [r.p.: en]

consolar: moyar

320

Page 321: Normes llingua

constar: atopar [r.p.: de]

constituir o constituyir: influir o influyir

construir o construyir: influir o influyir

consultar: falar

contaminar: falar

contar: moyar

contaxar: baxar

contemplar: semar

contradicir: dicir

contrastar: falar

contratar: falar

contrayer o contraer: trayer o traer

contribuir o contribuyir: influir o influyir

convencer: vencer

convenir: venir [con acentu gráficu nes for-mes convién, convén]

convidar: falar [r.p.: a]

convivir: ximir

convocar: tocar

conxelar: semar

conxugar: xulgar

conxurar: falar

cooperar: semar

coordinar: falar

copiar: unviar

correr (155)corresponder: sorber [r.p.: con, a]

correxir (156)cortar: atopar

cortexar: dexar

coser (157)costar: moyar

cotexar: dexar

coxicar: mancar

coyer (158)crecer: tarrecer

creyer o creer (159)

criar: triar

criticar: mancar

cruciar: unviar

cruxir: fuxir

cuacar: mancar

cuartiar: unviar

cuayar: suañar

cubrir: abrir

cuchar: falar

cuidar: falar

culpar: falar

cumplir: apurrir

cuntar: falar

curar: falar

curiar: unviar

cuspiar: unviar

cuspir: apurrir

cutir: apurrir

danzar: tarazar

dañar: falar

dar (160)deber: defender

decatase: falar (pron.) [r.p.: de]

decayer o decaer: cayer o caer [conacentu gráficu na forma decái]

decidir: ximir [r.p. en]

declarar: falar

decretar: semar

dedicar: mancar

defender (161)definir: ximir

degolar: atopar

delatar: falar

deldar: amestar

delladiar: unviar

demer: defender

demostrar: moyar

321

Page 322: Normes llingua

denomar: atopar

denunciar: unviar

depender: defender [r.p.: de]

depeñar: semar

deprender: ferver

derritir: ximir

derromper: romper

desabrise: abrir (pron.) [r.p.: de]

desaconseyar: semar

desafitar: falar

desagafar: falar

desagradecer: tarrecer

desalendar: amestar

desamecer: tarrecer

desaniciar: unviar

desapaecer: paecer

desapartar: falar

desapegar: regar

desaposiar: unviar

desaprovechar: semar

desarmar: falar

desarratar: falar

desarreyar: semar

desatar: falar

desautorizar: tarazar

desaverar: semar

descalzar: tarazar

descansar: falar

descargar: xulgar

desconocer: tarrecer

descontar: moyar

descoser: coser [con acentu gráficu na for-ma descués]

describir: escribir

descubrir: abrir

desdexar: dexar

desear: enfear

desemeyar: semar

desencaxar: baxar

desencoyer: coyer

desendolcar: tocar

desenduviellar: avieyar

desenfilar: falar

desengañar: falar

desenguedeyar: semar

desenllazar: tarazar

desenterrar: amestar

desesperar: semar

desfacer o desfaer: facer o faer [conacentu gráficu nes formes desfái, desfán]

desiguar: naguar

desilusionar: atopar

desoriellar: avieyar

despeñar: semar

despesllar: amestar

despidir: ximir

despreciar: unviar

destiñir: ximir

dexar (162)dexenerar: semar

dialogar: torgar

dibuxar: baxar

dicir (163)dictar: falar

dignificar: mancar

dilir: firirdimir: ximir

dimitir: ximir

dir (164)discrepar: semar

diseñar: semar

disgustar: falar

disimular: falar

disparar: falar

322

Page 323: Normes llingua

distrayer o distraer: trayer o traer [conacentu gráficu na forma distrái]

distribuyir o distribuir: influyir o influir

disviar: unviar

dividir: ximir

divorciar: unviar

dixebrar: semar

dixerir: inxerir

doler: moler

domesticar: mancar

dominar: falar

dormir (165)drogar: torgar

duchar: falar

dudar: falar

duldar: falar

dunviar: unviar

durar: falar

echar (166)economizar: tarazar

editar: falar

educar: mancar

elixir (167)ellaborar: atopar

embaecer: paecer

embaraxar: baxar

embrivir: ximir

embruxar: baxar

embullar: falar

emburriar: unviar

emigrar: falar

empapellar: amestar

empapirotar: atopar

empapizar: tarazar

emparamentar: semar

empatonar: atopar

empecatar: falar

empecipiar: unviar

empericotiar: unviar

empezar: apenzar

emplegar: fregar

empobinar: falar

emponderar: semar

emponer: poner [con acentu gráficu na for-ma empón]

emporcar (168)empozar: rozar

emprestar: semar

emprimar: falar

emprobecer: tarrecer

empuxar: baxar

enanchar: falar

enartar: falar

encadenar: semar

encadexar: dexar

encaldiar: unviar

encamentar: amestar

encantexar: dexar

encañar: baxar

encargar: xulgar

encartar: unviar (imp.)

encaxar: baxar

encender (169)encerriscar: mancar

encerrizar: tarazar

encetar: semar

enchipar: falar

encismar: falar

enclicar: mancar

encloyar: atopar

encolingar: xulgar

encontiar: unviar

encoplar: atopar

encoyer: coyer

323

Page 324: Normes llingua

encuriosar: atopar

encurtiar: unviar

encuruxar: baxar

endolcar: tocar

endrechar: semar

enduviellar: avieyar

enfalmarar: falar

enfarxopetar: semar

enfastiar: unviar

enfaxar: baxar

enfear (170)enferronar: atopar

enfilar: falar

enfocar: tocar

enfocicar: mancar

enfollerar: semar

enfornar: atopar

enfoscar: tocar

enfotar: atopar (pron.) [r.p.: en]

enfrescar: mercar

engabitar: falar

engafar: falar

enganchar: falar

engardiar: unviar

engardir: apurrir

engarrar: falar

engarriar: unviar

engatar: falar

engochar: atopar

engolar: atopar

engorollar: atopar

engrescar (171)enguadar: suañar

enguapecer: tarrecer

enguedeyar: semar

enguizar: tarazar

engurriar: unviar

enguruyar: falar

enguyar: falar

enllamargar: xulgar

enllamorgar: afogar

enllenar: semar

enllordiar: unviar

enllozar: almorzar

enllutar: falar

enoxar: antroxar

enquillotrar: atopar

enquivocar: tocar

enraigonar: atopar

enralar: falar

enraxonar: atopar

enredar: amestar

enrestrar: amestar

enrexar: dexar

enreyar: semar

ensamar: falar

ensayar: falar

enseñar: semar

ensobiar: unviar

ensordar: atopar

ensugar (172)entainar (173)entamar: falar

entartallar: falar

entelar: semar

entemecer: tarrecer

entemediar: unviar

entemeter: defender

entender: ferver

entenrecer: tarrecer

enterar: semar [r.p.: de]

enterrar: amestar

enterriar: unviar

entesacar: mancar

324

Page 325: Normes llingua

entornar: atopar

entrampiar: unviar

entrar: semar

entrastiar: unviar

entregar: fregar

entrestallar: falar

entretener: tener [con acentu gráficu nesformes entretién, entretén]

entrollar: atopar

entrugar: xulgar

entrullar: falar

envelenar: semar

envizcar: mancar

enxabonar: atopar

enxaguar: naguar

enxaretar: semar

enxaular: pautar

enxendrar: semar

enzancar: mancar

equivalir: valir [r.p.: a]

equivocar: tocar

ermar: semar

esaminar o examinar: falar

esaxerar o exaxerar: semar

esbaniellar: avieyar

esbardiar: unviar

esbarriar: unviar

esberrellar: amestar

esbillar: falar

esblanquiñar: falar

esboligar: xulgar

esboroñar: atopar

esborrar: atopar

esbrexar: dexar [r.p.: per, por]

escabarriar: unviar

escabullecese: tarrecer (pron.) [r.p.: de]

escachar: falar

escaciplar: falar

escaecer: paecer

escalabrar: falar

escalcañar: falar

escaldiar: unviar

escalecer: tarrecer

escamplar: falar

escanciar: unviar

escapar: falar

escarabayar: falar

escarabicar: mancar

escargatar: falar

escariar: unviar

escarmar: falar

escarreñar: semar

escaxinar: falar

escayar: falar

escayer o escaer: cayer o caer [conacentu gráficu na forma escái; r.p.: con]

escazabullar: falar

escazar: tarazar [r.p.: en, ente, per]

escazobellar: amestar

escazopiar: unviar

esclarar: falar

esclariar: unviar

esclucar: mancar

escobiar: unviar

escociar: unviar

escolforiar: unviar

escolingar: xulgar

escomenzar: apenzar

esconder: sorber

esconxurar: falar

escorexar: dexar

escornar: moyar

escorrer: correr

escorrexar: dexar

325

Page 326: Normes llingua

escosar: atopar

escoyer: coyer

escribir (174)escurecer: tarrecer

escurrir: apurrir

escusar: falar

esfacer o esfaer: facer o faer [con acentugráficu nes formes esfái, esfán]

esfamiar: unviar

esfaraguyar: falar

esfargayar: falar

esfarrapar: falar

esfelpeyar: semar

esfilachar: falar

esfilar: falar

esfiltrayar: falar

esfocicar: mancar

esfondar: atopar

esforcexar: dexar

esforciar: unviar

esforgar: torgar

esforiatar: falar

esfoyar: moyar

esfrecer: tarrecer

esfregar: fregar

esfronar: atopar

esfuñicar: mancar

esgalazar: tarazar

esgañar: falar

esgargaxar: baxar

esgargayar: falar

esgatiar: unviar

esgatuñar: falar

esgayar: falar

esgonciar: unviar

esgranar: falar

esguandiar: unviar

esguarriar: unviar

esguedeyar: semar

esguilar: falar

esistir o existir: ximir

esixir o exixir: elixir

esllavazar: tarazar

esllombar: atopar

esllumar: falar

esmarallar: falar

esmelgar: regar

esmellar: semar

esmenar: semar

esmigayar: falar

esmolecer: tarrecer [r.p.: por]

esmoler: moler [r.p.: por]

esmolgar: afogar [r.p.: por]

esmordigañar: falar

esmorecer: tarrecer

esmorgar: afogar

esmucir: llucir

esnalar: falar

esnidiar: falar

esñalar: falar

esñidiar: unviar

espabilar: falar

españar: falar

esparder: llamber

espatexar: dexar

espatuxar: baxar

espavoriar: unviar

espayar: falar

especificar: mancar

espelleyar: semar

espelurciar: unviar

esperar: semar

esperimentar: semar

espertar: amestar

326

Page 327: Normes llingua

espetar: semar

espeyar: semar

espirriar: unviar

esplayar: falar

esplicar: mancar

espolletar: semar

esponer: poner [con acentu gráficu na for-ma espón]

esponxar: antroxar

esporpollar: atopar

espotricar: mancar

espovisar: falar

espresar: semar

espublizar: tarazar

espurrir: apurrir

esquerar: semar

esquiar: triar

esquitar: falar

estabilizar: tarazar

establecer: tarrecer

estacar: mancar

estallazar: tarazar

estayar: falar

estingarrar: falar

estopar: atopar

estrar: semar

estrayer o estraer: trayer o traer [conacentu gráficu na forma estrái]

estreldar: semar

estremar: semar

estrenar: semar

estrenchar: semar

estrincar: mancar

estrizar: tarazar

estropiar: unviar

estrozar: rozar

estrucir: llucir

estruyar: falar

estruyir o estruir: influyir o influir

esturnir: apurrir

esverar: semar

eternizar: tarazar

evanxelizar: tarazar

evitar: falar

evolucionar: atopar

executar: falar

exercitar: falar

fabricar: mancar

facer o faer (175)facturar: falar

fadiar: unviar

falagar: xulgar

falanciar: unviar

falar (176)fallar: falar

falsiar: unviar

faltar: falar

falucar: mancar

famiar: unviar

fantasiar: unviar

fartar: falar

fartucar: mancar

fatiar: unviar

favorecer: tarrecer

faxar: baxar

feder: ferver

federar: semar

felicitar: falar

fender: ferver

ferrar: amestar

ferruchar: falar

ferruñar: falar

ferver (177)fervollar: atopar

327

Page 328: Normes llingua

fervoriar: unviar

festexar: dexar

fiar: triar

figurar: falar

filar: falar

filvanar: falar

finar: falar

fincar: mancar

finxir (178)firir (179)fisgar: xulgar

fitar: falar

fixar: baxar

floriar: unviar

focicar: mancar

folgar: afogar

foliar: unviar

fondigar: xulgar

forfugar: xulgar

forgar: torgar

formar: atopar

formigar: xulgar

fornir: apurrir

forrar: atopar

fotografiar: unviar

fozar: rozar

fradar: falar

fraguar: naguar

francer (180)franquiar: blanquiar

frañer (181)frayar: falar

fregar (182)frir: rirfritir: ximir

frustrar: falar

fugase: xulgar (pron.)

fumar: falar

fumiar: unviar

funcionar: atopar

fundir: apurrir

fungar: xulgar

fuñir: muñir

furacar: mancar

furar: falar

furrular: falar

furtar: falar

furtiar: unviar

fustacar: mancar

futar: falar

futir: apurrir

fuxir (183)gafar: falar

galantiar: unviar

galdir: apurrir

galguiar: somorguiar

galmiar: unviar

galopiar: unviar

galvanizar: tarazar

ganar: falar

garduñar: falar

gargaxar: baxar

garllar: falar

garrar: falar

gasayar: falar

gastar: falar

gatiar: unviar

gatuñar: falar

glayar: falar

glosar: atopar

gobernar: amestar

gociar: unviar

golar: atopar

goler (184)

328

Page 329: Normes llingua

golifar: falar

goliscar: mancar

golismar: falar

gorgutar: falar

gotiar: unviar

grabar: falar

graduar: ruar

gratificar: mancar

guañar: suañar

guardar: suañar

guarecer: tarrecer

guariar: unviar

guarir: firirguarnir: apurrir

guerriar: unviar

guetar: semar

güexar: güeyar

güeyar (185)guiar: triar

guiyar: falar

gurniar: unviar

gusmiar: unviar

gustar: falar

guyar: falar

guyetar: semar

haber (186)harmonizar: tarazar

heredar: amestar

hestoriar: unviar

hipnotizar: tarazar

homenaxar: baxar

honrar: atopar

idealizar: tarazar

idear: enfear

identificar: mancar

iguar: naguar

iligar: xulgar

illuminar: falar

ilusionar: atopar

ilustrar: falar

imaxinar: falar

impartir: apurrir

importar: atopar

impresionar: atopar

impugnar: falar

inaugurar: falar

incomunicar: mancar

incumplir: apurrir

independizar: tarazar

indicar: mancar

indignar: falar

indultar: falar

industrializar: tarazar

infestar: semar

influyir o influir (187)informar: atopar

inscribir: escribir

insertar: amestar

insistir: ximir

inspirar: falar

instituyir o instituir: influyir o influir

instruyir o instruir: influyir o influir

insultar: falar

intentar: semar

interpretar: semar

intervenir: venir [con acentu gráficu nes for-mes intervién, intervén]

introducir: conducir

inxerir (188)inxertar: semar

iñar: falar

liquidar: falar

litografiar: unviar

llabegar: regar

329

Page 330: Normes llingua

llaboriar: unviar

llabrar: falar

llaceriar: unviar

llaciar: unviar

lladrar: falar

llagrimar: falar

llamar: falar

llamaricar: mancar

llamber (189)llambiar: unviar

llambiotiar: atopar

llamentar: semar

llancar: mancar

llancir: xuncir

llantar: falar

llapar: falar

llargar: xulgar

llarimar: falar

llastir: apurrir

llavar: falar

lleer (190)llegalizar: tarazar

llegar: fregar

lleldar: semar

llendar: semar

llevantar: falar

llevar: semar

llexar: dexar

llexislar: falar

lliar: triar

lliberar: semar

llibertar: semar

llibrar: falar

llicenciar: unviar

llimir: ximir

llimpiar: unviar

llograr: atopar

lloramicar: mancar

llorar: atopar

lloriar: unviar

llover: sorber (imp.)

llovicar: mancar (imp.)

lloviscar: mancar (imp.)

llovisquiar: blanquiar (imp.)

lluchar: falar

llucir (191)machucar: mancar

maciar: unviar

macizar: tarazar

madrugar: xulgar

mafecer: tarrecer

malicar: mancar

mancar (192)mancorniar: unviar

mancuspir: apurrir

mandar: falar

manexar: dexar

mangar: xulgar

manifestar: amestar

maraviar: triar

marcar: mancar

marchar: falar

marciar: unviar

maricar: mancar

marmullar: falar

martellar: amestar

marxinar: falar

masuñar: falar

matar: falar

materializar: tarazar

matricular: falar

maurecer: tarrecer

maxinar: falar

mayar: falar

330

Page 331: Normes llingua

mayucar: mancar

mazcar: mancar

mecer: tarrecer

medrar: semar

mercar (193)meter: defender

mexar: dexar

miagar: xulgar

midir: ximir

militar: falar

mindar: falar

mirar: falar

moflar: falar

moler (194)montar: atopar

morcar: tocar

morder: sorber

mordigañar: falar

morrer (195)mosquiar: blanquiar

mover: sorber

moyar (196)mullir: muñir

multar: falar

multiplicar: mancar

muñir (197)murar: falar

nacer o ñacer: tarrecer

naguar (198) [r.p.: por]

namorar: atopar

narrar: falar

naufragar: xulgar

navegar: fregar

necesitar: falar

negar: regar

negociar: unviar

nevar o ñevar: amestar (imp.)

nevicar o ñevicar: mancar (imp.)

nivelar: semar

nomar o ñomar: atopar

normalizar: tarazar

nortiar: unviar

notar: atopar

noxar: antroxar

nublar o ñublar: falar (imp.)

numberar: semar

ñascar: mancar

ñegar: fregar

obedecer: tarrecer

obligar: xulgar [r.p.: a]

observar: semar

ocupar: falar

ocurrir: apurrir (imp.)

ofender: ferver

ofrecer: tarrecer

oldease: enfear (pron.)

olivar: falar

operar: semar

opinar: falar

oponer: poner [con acentu gráficu na formaopón]

orar: atopar

orbayar: falar (imp.)

orellar: amestar

oreyar: semar

organizar: tarazar

orientar: avieyar

orixinar: falar

orniar: unviar

orpinar: falar (imp.)

ortigar: xulgar

osixenar o oxixenar: semar

oxetar: semar

oyer (199)

331

Page 332: Normes llingua

pacer: tarrecer

paecer (200)pagar: xulgar

pallabricar: mancar

palmiar: unviar

palpuñar: falar

pañar: falar

papar: falar

papuxar: baxar

parafrasiar: unviar

parar: falar

pareyar: semar

parir: firirparllar: falar

parllotiar: unviar

parpaguiar: somorguiar

participar: falar

partir: apurrir

parviar: unviar

pasar: falar

pasiar: unviar

pastiar: unviar

pastoriar: unviar

patayar: falar

patexar: dexar

patiar: unviar

pautar (201)pecar: mercar

pedaliar: unviar

pegar: regar

pelegrinar: falar

penar: semar

pensar: amestar

peñerar: semar

perder: ferver

perecer: tarrecer

perfeicionar: falar

perfumar: falar

permanecer: tarrecer

perpetuar: ruar

persaber: saber

perser: ser [con acentu gráficu nes formespersó ~ persói, peryés, peryé, persón,perfuí, perfói ~ perfó, perséi]

persignase: falar (pron.)

pertar: tar [con acentu gráficu nes formespertó ~ pertói, pertás, pertá, pertái]

pertener: tener [con acentu gráficu nes for-mes pertién, pertén]

perxudicar: mancar

perxurar: falar

pesar: semar

pescanciar: unviar

pescar: mercar

pescudar: falar

pesllar: amestar

petar: semar

picar: mancar

pidimiar: unviar

pidir: ximir

pigazar: tarazar

pinchar: falar

pingar: xulgar

pingayar: falar

pintar: falar

pisar: falar

placer: tarrecer

planiar: unviar

plasmar: falar

platigar: xulgar

pleitiar: unviar

plizcañar: falar

plizcar: mancar

plumiar: unviar

poblar: moyar

332

Page 333: Normes llingua

poder (202)podrecer: tarrecer

podrigañar: falar

poner (203)popularizar: tarazar

portar: atopar

posar: atopar

pradiar: unviar

prauticar: mancar

prebar: semar

precisar: falar

predicar: mancar

preferir (204)premiar: unviar

prender: ferver

preocupar: falar

preparar: falar

prescribir: escribir

presentar: semar

prestar: semar

presumir: apurrir [r.p.: un, de]

pretender: defender

prevenir: venir [con acentu gráficu nes for-mes previén, prevén]

prever: ver

prexulgar: xulgar

primir: ximir

prindar: falar

privar: falar [r.p.: de]

probar: moyar

probecer: tarrecer

procesar: semar

producir: conducir

programar: falar

prohibir: ximir

prollongar: torgar

prologar: torgar

prometer: defender

pronunciar: unviar

proponer: poner [con acentu gráficu na for-ma propón]

prostituyir o prostituir: influyir o influir

protestar: semar

protexer: texer

provecer: tarrecer (imp.)

provocar: tocar

pruyir o pruir: influyir o influir [ensin acen-tu nes formes pruis, prui, pruin]

pulgar: xulgar

pulsiar: unviar

puñar: falar

puxar: baxar

puyar: falar

quedar: semar

quemar: semar

querer (205)quexar: dexar

quexicar: mancar

quitar: falar

rabiar: unviar [r.p.: por]

rabilar: falar

rabuñar: falar

radiar: unviar

rancer: francer

rañar: falar

rascuñar: falar

raspiar: unviar

rastrexar: dexar

rayar: falar

rayer: oyer

razonar: atopar

reabrir: abrir

realizar: tarazar

rebalgar: xulgar

333

Page 334: Normes llingua

rebaxar: baxar

reblincar: mancar

rebolgar: torgar

reburdiar: unviar

recayer o recaer: cayer o caer [con acen-tu gráficu en recái]

recibir: repetir

reclamar: falar

reconciliar: unviar

reconocer: tarrecer

recordar: moyar

recorrer: correr

recostinar: falar [r.p.: con]

recoyer: coyer

recudir: apurrir

recular: falar

reducir: conducir

refacer o refaer: facer o faer [con acentugráficu nes formes refái, refán]

refalfiar: unviar

referir: preferir

referver: ferver

reflexar: dexar

reformar: atopar

refriar: triar

refugar: xulgar

regallar: falar

regar (206)regatiar: unviar

regular: falar

reinar: baillar

relaxar: baxar

rellacionar: atopar

rellamber: llamber

rellampaguiar: somorguiar (imp.)

rellampiar: unviar (imp.)

rellatar: falar

relleer: lleer [con acentu gráficu na formarelléi]

rellucir: llucir

rellugar ‘salir el sol’: xulgar (imp.)

rellumar: falar

remanecer: tarrecer

remar: semar

remellar: semar

remocicar: mancar

remoler: moler

remontar: falar

remover: sorber

remoyar: moyar

rempuxar: baxar

remungar: xulgar

remuñar: falar

renacer o reñacer: tarrecer

renegar: regar [r.p.: con, de]

reñer (207)repartir: apurrir

repasar: falar

repetir (208)repolgar: afogar (imp.)

reportiar: unviar

representar: semar

reproducir: conducir

repunar: falar

resabiar: unviar

resalviar: unviar

resbariar: unviar

rescamplar: falar

rescocer: cocer

rescuñar: falar

resfregar: fregar

resgar: regar

resistir: ximir

respetar: semar

334

Page 335: Normes llingua

respigar: xulgar

resplandir: apurrir

responder: sorber

resquebrar: amestar

restallar: falar

restar: semar

restaurar: pautar

restiellar: avieyar

restolar: atopar [r.p.: en, ente, per]

resultar: falar

resumir: apurrir

retayar: falar

reteyar: semar

retirar: falar

retolicar: mancar

retorcigañar: falar

retorniar: unviar

retrañer: frañer

retrañir: muñir

retrotrayer o retrotraer: trayer o traer[con acentu gráficu na forma retrotrái]

retrucar: mancar

retueyar (209)returniar: unviar

revender: ferver

revenir: venir (pron.) [con acentu gráficu naforma reviénse]

reviciar: unviar

revieyar: avieyar

revivir: ximir

revoltiar: unviar

rexenerar: semar

rexistrar: falar

rezar (210)rezumir: apurrir

rincar: mancar

rinchar: falar

rindir: ximir

riñir: ximir, muñir

rir (211)riscar: mancar (imp.)

rispir: apurrir [r.p.: por]

robar: atopar

rodar: moyar

rogar: afogar

romper (212)roncar: tocar

roñar: atopar

rotular: falar

roxar: antroxar

rozar (213)ruar (214)rucar: mancar

rular: falar

rullar: falar

rumbar: falar

runcir: xuncir

runfar: falar

rustir: apurrir

rutiar: unviar

ruxir: fuxir

saber (215)saborgar: torgar

sacar: mancar

sacrificar: mancar

sacupar: falar

safar: falar (pron.)

salir: valir

sallar: falar

saltar: falar

salvar: falar

samecer: tarrecer

sangrar: falar

335

Page 336: Normes llingua

sapiar: unviar

sapozar: rozar

sarapullar: falar

satirizar: tarazar

satisfacer o satisfaer: facer o faer [conacentu gráficu nes formes satisfái, satis-fán]

secar: mercar

secudir: apurrir

sedar: semar

seducir: conducir

segar: regar

semar (216)semeyar: semar [r.p.: a]

sentar: amestar

sentir (217)señoriar: unviar

ser (218)significar: mancar

siguir (219)sindicar: mancar

sintetizar: tarazar

sirvir: ximir

sobrar: atopar

socolliñar: falar

sofitar: falar

soldar: moyar

soler: moler

sollertar: semar

solletrar: semar

solletriar: unviar

solliviar: unviar

sollutar: falar

solmenar: semar

soltar: moyar

someter: defender

somorguiar (220)

sonar: moyar

sondiar: unviar

sonrir: rir [con acentu gráficu nes formessonrís, sonrí, sonrín]

sonsañar: falar

sonsoniar: unviar

soñar: moyar

sopelexar: dexar

sorber (221)sorollar: atopar

sospirar: falar

sosprender: ferver

sotechar: semar

soterrar: amestar

sotripar: falar

suañar (222)suceder: defender

sufrir: apurrir

sumar: falar

sumir: apurrir

superar: semar

suplir: apurrir

surdir: apurrir

surniar: unviar

surtir: apurrir

suscribir: escribir

suspender: defender

sustituyir o sustituir: influyir o influir

suxerir: dixerir

tabaquiar: blanquiar

tantiguar: naguar

tapar: falar

tapecer: tarrecer

tapuxar: baxar

tar (223)tarabazar: tarazar

tarabicar: mancar

336

Page 337: Normes llingua

taragañar: falar

taramiellar: avieyar

taramingar: xulgar

tarazar (224)tarrecer (225)tartamiellar: avieyar

tascar: mancar

tastiar: unviar

tatexar: dexar

tatuar: ruar

tayar: falar

tayucar: mancar

tazar: tarazar

telefoniar: unviar

telegrafiar: unviar

televisar: falar

tener (226)tentar: semar [r.p.: de]

terciar: unviar

testeriar: unviar

testoniar: unviar

texer (227)tinglar: falar

tintiniar: unviar

tiñazar: tarazar

tiñir: muñir

tirar: falar

tisnar: falar

tisoriar: unviar

tixeriar: unviar

tocar (228)tomar: atopar

tonar: moyar (imp.)

topar: atopar

torcer (229)torcigañar: falar

torgar (230)

tornar: atopar

torniar: unviar

torturar: falar

tosquilar: falar

tostar: moyar

toyer: sorber

trabar: falar

tracalexar: dexar

tracamundiar: unviar

traducir: conducir

trafulcar: mancar

trafullar: falar

trampiar: unviar

trancar: mancar

trapiar: unviar

trastiar: unviar

tratar: falar

traxinar: falar

trayer o traer (231)trebeyar: semar

trebolgar: torgar

tremar: semar

tremecer: tarrecer

trescalar: falar

trescribir: escribir

tresfigurar: falar

tresformar: atopar

tresIlechar: semar

treslladar: falar

tresmanar: falar

tresmitir: ximir

tresnar: semar

trespasar: falar

tresplantar: falar

tresportar: atopar

tresvertir: vertir

337

Page 338: Normes llingua

tresvivise: ximir (pron.) [r.p.: por]

tresvolar: moyar

triar (232)triñir: muñir

trociar: unviar

tronar: moyar (imp.)

tronzar: rozar

trotiar: unviar

trunfar: falar

truñar: falar

turriar: unviar

tusir (233)ufiertar: avieyar

ultraxar: baxar

untar: falar

unviar (234)unxir: finxir

upar: falar

urbanizar: tarazar

urniar: unviar

usar: falar

utilizar: tarazar

vacunar: falar

vagar: xulgar (imp.)

valir (235)valtar: falar

vaporiar: unviar

varexar: dexar

variar: unviar

vencer (236)vender: ferver

vengar: fregar

venir (237)ventiar: unviar (imp.)

ver (238)verbenar: semar

verdexar: dexar

vertir (239)vexar: dexar

viaxar: falar

virar: falar

visar: falar

visitar: falar

vistir: ximir

vivir: dexar

vociar: unviar

volar: moyar

voltiar: unviar

votar: atopar

xabonar: atopar

xacer: tarrecer

xaciar: unviar

xaguar: naguar

xagüetar: güeyar

xamuscar: mancar

xarazar: tarazar (imp.)

xarramicar: mancar

xebatiar: unviar (imp.)

xebrar: semar

xelar: semar

xeneralizar: tarazar

xeringar: xulgar

xerminar: falar

xestionar: atopar

xiblar: falar

ximelgar: regar

ximir (240)ximotiar: unviar

xingar: xulgar

xintar: falar

xirar: falar

xirgar: xulgar

xiringar: xulgar

xirpiar: unviar

338

Page 339: Normes llingua

xixilar: falar

xoncer: torcer

xordiar: unviar

xorrascar: mancar

xorrecer: tarrecer

xubilar: falar

xugar (241)xulgar (242)xuncir (243)xunir: apurrir

xuntar: falar

xurar: falar

xurgar: xulgar

xustificar: mancar

xuxir: fuxir

xuxuriar: unviar

zampuxar: baxar

zapicar: mancar

zarapicar: mancar

zarramicar: mancar

zarrar: falar

zucar: mancar

zurdiar: unviar

zurdir: apurrir

339

Page 340: Normes llingua
Page 341: Normes llingua

ÍNDIZ XENERAL

341

Page 342: Normes llingua
Page 343: Normes llingua

ÍNDIZ XENERAL

Entamu ....................................................................................................... 5Entamu de la tercer edición ........................................................................ 7Entamu de la segunda edición ................................................................... 9Entamu de la primer edición ..................................................................... 11

1. L’ALFABETU ....................................................................................... 131.1. Lletres y fonemes ................................................................... 131.2. Les vocales ............................................................................. 151.3. Vocales átones non finales ..................................................... 161.4. Vocales átones finales ............................................................ 221.5. Vocales átones iniciales siguíes de nasal .............................. 241.6. Diptongos, triptongos ya hiatos .............................................. 261.7. Les consonantes .................................................................... 271.8. Adautación de les consonantes de cultismos ......................... 341.9. Sofitos de la escritura ............................................................. 44

2. MORFOLOXÍA ..................................................................................... 532.1. L’artículu ................................................................................. 532.2. El nome o sustantivu .............................................................. 532.3. L’axetivu ................................................................................. 632.4. Los demostrativos .................................................................. 732.5. Los posesivos ......................................................................... 742.6. Los indefiníos ......................................................................... 782.7. Los numberales ...................................................................... 802.8. Los relativos ........................................................................... 812.9. Los interrogativos y esclamativos ........................................... 822.10. Los pronomes personales .................................................... 832.11. El verbu ................................................................................ 852.12. L’alverbiu .............................................................................. 89

343

Page 344: Normes llingua

2.13. Les preposiciones ................................................................. 942.14. Les conxunciones ................................................................. 972.15. Les interxeiciones ................................................................. 982.16. Los afixos ............................................................................. 99

3. SINTAXIS .......................................................................................... 1053.1. Apostrofación ........................................................................ 1053.2. Contraiciones ........................................................................ 1083.3. Xuntures de pallabres ........................................................... 1113.4. Ausencia del artículu “el” ...................................................... 1133.5. Axetivos neutros ................................................................... 1133.6. Allugamientu de los pronomes átonos ................................. 1173.7. Soníos finales de formes verbales ....................................... 1233.8. Supresión de la preposición “de” .......................................... 123

APÉNDIZ I. ORTOGRAFÍA DE LOS NOMES DE LLUGAR .................. 125

APÉNDIZ II. CONXUGACIÓN DE VERBOS ......................................... 133

ÍNDIZ DE PALLABRES CITAES ............................................................ 245

ÍNDIZ DE VERBOS ................................................................................ 313

ÍNDIZ XENERAL ..................................................................................... 341

344 344

Page 345: Normes llingua

Acabó d’imprentase esti llibruel día 31 d’ochobre del añu 2005,

nos talleres de Gráfiques Ápelde Xixón.

345

Page 346: Normes llingua
Page 347: Normes llingua
Page 348: Normes llingua