NON ZER - argia.eus · nekazariak etxe berrietara, agindutako ere-muetatik askoz urrunago. Horren...

2013KO MARTXOAREN 17A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:BASERRI BIZIA

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAMOZAMBIKE Ikatz koloreko etorkizuna.

ANDONI LUBAKI/MUNDUBAT / 4

PERTSONAIAJOSE IGNAZIO LAKASTA ZABALZA: «Libertatea izan dadin,

lehenbiziko betebeherra da pluralismoa». MIEL A. ELUSTONDO/ 10

IRITZIAREN LEIHOAEMAKUMEA, ARRAZA, KLASE SOZIALA

AMAIA LASA ALEGRIA / 16APIRILAREN 27A JAKES BORTAIRU / 18AUTOKRITIKA ILE-UZTAI BIXENTE SERRANO IZKO / 19GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 17TXANDAN Ruben. EDU ZELAIETA / 18BERTSO BERRIAK Zaldi haragia. JULIO SOTO / 19

ERDIKO KAIERAELENA LOPEZ AGUIRRE: «Musikak ez nau do-re-mi moduan

erakartzen, askoz interesgarriagoa da kultur fenomenomoduan». IKER BARANDIARAN / 20

KOMUNIKAZIOA-INKOMUNIKAZIOA Adierazpide askea.MYRIAM GARZIA / 23

LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE / 26 MUSIKA JOXI UBEDA / 27DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 28ALEA Bi emakume, ez gizonei buruz hizketan, uste baino

zailagoa fikzioan. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 29ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 30LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 31DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 32

TERMOMETROAOSCAR RODRÍGUEZ VAZ: «Alderdi sozialistaren arazo latzena

sinesgarritasun eza da». MIKEL ASURMENDI / 34ALEPOKO KURDUAK Bi suteren artean harrapatuta.

DAVID MESEGUER / 38IKERKUNTZA Aukeratu: euskara edo ospea. UNAI BREA / 40VENEZUELA Chavez presidentea. Presidente?

OLGA RODRIGUEZ/ELDIARIO.ES / 42EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 43EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 43NET HURBIL Neoliberalismoaz ikastaro trinkoa Amikuzen.

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 44MALTZAGATIK XABIER LETONA / 46

2013ko martxoaren 17a, 2.361. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2013KO MARTXOAREN 17A

ASTEKO GAIA

MOZAMBIKE

1990eko hamarkadan, gerra zibila amaituta, Portugalen kolonia ohiak kanpo merkatuetaraireki zituen ateak eta multinazionalak bertaratu ziren. Orduko aberastasun promesak, baina,ezerezean geratu dira: gutxi batzuentzat diru-iturri dena, pobrezia kondena da gehienentzat.

Testua eta argazkiak:

| ANDONI LUBAKI / MUNDUBAT |

Ikatz koloreko etorkizuna

Rio Tinto enpresa brasildarrak ikatz ustiapenerako kontratatutako langile mozambiketarra.


MOZAMBIKE

KEXU DA FRANCISCO. Jolasten ari den semea-ri esaten dio lur hori ez dela berea izangohanditzen denean. Hemendik gutxira, bestelur batean jolastu beharko dute seme-alabek,eta horrek sumintzen du. “Ez digute aukera-rik eman, bai ala bai izan da. Ikatz erreserbaizugarria dago gure azpian eta hori da Jainko-ak guretzako gordeta zuen zigorra. Diruaikusi eta Gobernuak ez die jaramonik egingure eskakizunei, arrotzak gara gure etxean!”.

Buztinezko etxola txikiz osatutako herriada Kapanga. Tete hiritik iparralderantz doanerrepidea hartuta, kilometro gutxira dago.Zambeze ibaiak goxatzen ditu herritarrenlursailak, udako beroan freskatuz eta onura-garriak diren limoak utziz. “Lur emankorrakdira oso. Urtean hiru tomate uzta atera ditza-kegu, gure teknologia erabiliz baino ez. Pen-tsa zer egin ahalko genukeen Europanduzuen tresneria eta jakituria izango bage-nu”, dio Abiliok, lurra eskuetan hartu etazapaltzen duen bitartean. Nazioko Nekaza-rien Elkartasuna elkartean (UNAC) egiten dulan. Azkenaldian beste gairik ez omen dutebulegoko mahaietan: ikatzaren ustiapenaksortu dituen nekazari errefuxiatuak. “Inguru-ko biztanleei erosotasun guztiak emango diz-kietela esaten diete, etxe bat, argia, ura sukal-dean eta komunean, lur eremu bat, tresneria,eta abar. Gero ordea, ez da betetzen etaentzungor egiten diete nekazariei, bai ikatzaustiatzen duen Rio Tinto enpresa brasilda-rrak, baita Mozambikeko Gobernuak ere.UNACen ateak irekita dituzte nekazariek,baina indar gutxi dugu Rio Tinto eta Valemultinazionalen alboan”, azaldu du Abiliok.

Iluntzen doan ikatzaIkatza beti erabili dute Kapangako biztan-leek, janaria berotzeko gehienbat. Mendietanbeti izan da ustiapen txikiren bat, edota egur-ikatza egiten zuten inguruko basoetako egu-rra erabiliz. Baina 1990eko hamarkadan, iahogei urteko gatazkaren ondoren, Mozambi-ke bere errautsetatik irmotzen hasi zen etakanpo merkatuek bistaz jo zuten Afrikakolurraldea. Arrantza baliabide izugarriakzituen, baita gas ustiapenerako aukera ugariere. Ikatzaren negozio erraldoia ere garai har-

tan ernaldu zen. Lursail handiek sekulakoerreserbak gordetzen zituzten azpian eta luraberats hori ezbehar bihurtu zen bertako biz-tanleentzat. Ikatza ateratzeko sistema osoagresiboa da naturarekin eta inguruan dagoenbizitza itotzen du hauts beltz eta ke artean.Hori gutxi balitz, ikatza garbitzeko erabilibehar den ur kopurua oso handia da; Zambe-ze ibaia belztuta dago horren eraginez, etabertan gelditu diren arrainak jatera jende txi-roa baino ez da ausartzen.

Rio Tinto eta Vale enpresa brasildarrakdira Tete inguruan minak ireki dituzten mul-tinazionalak. 50 urteko ustiapen baimenare-kin, egunean asko dira ateratzen dituztenikatz tonak, datu zehatzik ez dagoen arren.Mendiak desagerrarazi eta bailarak kamioierraldoiek ekarritako hondakinez betetzendituzte. Inguruan bizi diren nekazarien fruitueta barazkiak ilun ageri dira, jangarriak otediren zalantzan jartzeraino.

Soluzio gisa, ikatz meta horien gaineanbizi ziren herritarrak beste lur batzuetaraaldatzeko konpromisoa hartu zuten bi multi-nazionalek. Baldintza onetan etxea eta lurrakemateaz gain, dirua eta lana ere eskuratukoomen zieten. Promesa faltsuak. Baina enpre-sen abokatuek erraz isilarazi dituzte nekaza-rien salaketak. Hasieran gustura joan zirennekazariak etxe berrietara, agindutako ere-muetatik askoz urrunago. Horren adibidea daKateme asentamendua, Kapangatik 50 kilo-metrora. Etxeek sendoak ziruditen, eta argin-darra zuten. Baina berehala konturatu zirenargia ordu gutxi batzuetan baino ez dutela,putzu komunitarioetara joan behar dutela urbila eta lursail berriak idorrak direla, antzuakia-ia. Lehen hiru uzta ateratzen zituzten den-boraldiko, orain berriz bat ateratzeko gauzabadira gaitz erdi. Lanik ez diete eman kanpo-ratuei, bakan batzuk soilik dihardute soldata-pean, euren etxea izango dena eraikitzen,ondoren kito.

Egarriz itoEfrén-ek bere etxeko ateak ireki dizkigu etabarkamena eskatu du ezer ez duelako gurieskaintzeko. “Dugun ura gaur gauean edate-ko da, azken egun hauetan putzutik ateradugun ura ez baita edangarria, eta Valeenpresak ekartzen digu kamioietan”, dio.Bera da bertako nekazarien ordezkaria:“Denak haserre gaude emandako lursailakantzuak direlako. Artoa dugu gure elikadura-ren oinarri eta ozta-ozta atera dezakegu uztabat. Kalitate exkaxekoa da gainera, ur gutxiedaten baitu landatzen den unetik. Askotanintsektuek jaten dituzte, oso ahul haztendirelako. Hori adierazi genien Rio Tinto etaVale enpresakoei eta haien erantzuna onga-

Enpresen abokatuek erraz isilarazidituzte nekazarien salaketak. Lursailberriak idorrak dira, antzuak ia-ia, uztabakarra ateratzeko gai badira gaitz erdi.Gainera, lanik ez diete emankanporatuei


MOZAMBIKE

rri kimikoak zituen kamioi bat ekartzea izanzen. Luzera badakigu ez duela etekinikemango, lurra agortu eta kutsatu egitenbaitu. Guk, nekazariok, badakigu zer behardugun: ureztatze sistema indartsu bat. Bainahemen inguruan ez dago errekarik, eztalakurik edo putzurik ere. Ura kanpotik eka-rri beharko litzateke eta garestiegia da. Tokizaldatzea nahi dugu eta multinazionalekeuren hitza betetzea. Gure arbasoen modurabizi nahi dugu, lurra landuz, duin. Besterikez. Eta hemen ezin da”.

Bere lurrak direnak ikustera eraman gaituEfrének. Kapangatik Katemera aldarazizutenean eman zizkioten. Lanabesak hartueta lurra goldatzeari ekin dio gure begienaurrean. Hondartzako arearen pare mugi-tzen da, ordea, aitzurra sartu orduko zulorajausten da inguruko lurra. Arto idor landaraseinalatu digu hatzaz: “Begira lur honekematen duena. Ezer ez”. Urtaro hotza izan-da ere, bero itzela egiten du Katemen. Udagaraian 50 gradu zentigraduetaraino iristenda tenperatura, eta horri ur eskasia lotzenbadiogu, baldintzak ez dira onak nekazari-tzarako.

“Enpresen konponbidea beti izan da ezi-kusia egin eta egoerak gain hartzen dueneanadabakia jartzea”, kritikatu du Efrének.“Ura falta denean kamioietan ekartzen dute,lurra emankorra ez bada ongarria emangodigute, medikurik ez badugu teknikaribatzuek gainbegiratuko dituzte herri osokobiztanleak, kalean, eta horrela dena. Adaba-kiak adabakien gainean”, dio haserre Fran-tziskok. “Hemendik gutxira horrelako tokibatera eramango naute eta etorkizun hori ezdut batere gustuko. Pobreziara kondenatugaituzte kapangatarrok, ergelak garela ustedute!”.

Kateme bisitatzeko inguruko poliziarenbaimena behar da. Berdin dio herrialde oso-rako kazetari akreditazioa baduzu, bertakoagintariek erabakiko dute nor sartu asenta-mendura eta nor ez. Kartzela moduan fun-tzionatzen du, baina kartzela honek ez dituparetak, kilometro ugariko isolamendua bai-zik. Urrutiegi daude gertuen dauden herriak,ezin da oinez joan. Asentamenduan egotekoeman diguten denbora agortu da, joan beha-rra daukagu, arazoren bat izan baino lehen.Frantziskok, bera ere laster asentamendurabidaliko duten jakitun, hor egarriz hilko dire-la bota dio Efréni, kezkatuta. “Itota gaudedagoeneko”, erantzun dio Efrének. Eskuaelkarri eman eta Kapangara autoan itzuli garaFrantzisko eta biok.

Asaba zaharren baratzea usteltzenTete hiriburuan bizi dira Rio Tinto eta Valeenpresako langileak. Asko hoteletan bizi dira,kanpotarrak direlako gehienak, brasildarrak

50 urteko ustiapen baimenarekin,egunean asko dira Rio Tinto eta Valeenpresak ateratzen dituzten ikatztonak. Inguruan bizi diren nekazarienfruitu eta barazkiak ilun ageri dira

Francisco lekuz aldatuko dute, Kateme asentamentura. Bertan eraiki dituzten etxeen aurrean ageri da, ezkerrekoargazkian. Beste bi argazkietan ikus daitekeenez, uztarik ematen ez duen lur idorra da Katemekoa, eta ura putzukomunitariotik ateratzen dute.


MOZAMBIKE

eta txinatarrak batik bat. Ikatzaren ustiapenakbeste arazo bat sortu du: klaseen arteko des-berdintasun ekonomikoa areagotzea. Abilio-ren esanetan, “lehen hotel bateko gela batekasko jota 10 euro balio zitzakeen. Orain, lan-gile kanpotarrak daudenez eta afrikarrokbaino diru gehiago dutenez, merkeenak 100euro balio ditu. Zerbeza batek 5 euro balio

ditu eta lehen 50 xentimotan garagardo onbat edan zenezakeen”.

Ikatz industriak ez die onik egin Mozambi-keko biztanleei. Herri txiroak ez du inongoabantailarik jaso, egur-ikatza erretzen jarraitzendute, eta ez enpresek ustiatzen duten ikatza.“Txina, Australia eta Brasilera doa ikatz gehie-na. Brasilen kasuan, ustiapenak kutsadura han-


MOZAMBIKE

dia sortzen duenez ez dute Estatuan bertanegiten, beste lurralde batzuk bilatzen dituztehorretarako, eta guri egokitu zaigu”, dio UNA-Ceko kideak. “Jatekoa kanpotik ekarri beha-rrean gaude, Hego Afrikatik. Garestiago etaokerrago jaten dugu orain. Askok ezin dutebehar adina jan eta hiri handietako zabortegie-

tara jo beharra dute, ahora zer edo zer eramate-ko edo zakarraren artetik saltzeko moduko zer-bait eskuratzeko. Nazio bidegabeasortu dugu, ez genuen honetarakohainbeste urtez borrokatu. Guregurasoen landa usteltzen utzidugu”, gehitu du Abiliok, etsita. n

IKERKUNTZA UGARIREN ARABERA,munduan dagoen ikatz erreserba-rik handiena da Mozambike. Hale-re, ustiapena eskasa da duenpotentzialarekin konparatuz.Gobernuak 50 urteko lizentziakbanatzen dizkio ustiatu nahi duenenpresari. Ordainetan, enpresakdiru kopuru jakin bat eman behardio Gobernuari. Kaltetuak direnherritarrei ere konpentsazio eko-nomikoa eta materiala eman beharzaie. Baina kontratuak ez duzehazten zenbateko kalte-ordainaizan behar duen edo zer den kon-pentsazio “material” hori.

Frelimo Gobernuko alderdiapozik dago, Barne Produktu Gor-dina igo baita ikatz ustiapenariesker. Kazetari eta erakundeekaitortzen dute BPG igo dela, bai,baina aurrerapen sozialek atzeraegin dutela. Jendea lehen bainotxiroagoa da orain.

Urtarrilean, Rio Tinto enpresakexu zen Tetetik ikatza ateratzekozuten zailtasuna zela-eta. Gober-nuak ez dio utzi Zambeze ibaiaerabiltzen minerala garraiatzeko.Hori konpontzeko trena eraikikoomen dute Tete lurraldetik itsaso-

raino eta Gobernuak jarriko dudiru gehien. Herritarrak haserredaude, minerala garraiatzeko baka-rrik erabiliko delako. Protestak erehasi dituzte azken hilabeteotan.Gobernuz kanpoko erakundeekVale enpresaren jarrera salatudute, muturreko biolentzia erabil-tzen duelako herritarren aurka,Gobernuaren ustelkeria baliatuz.Horren adibide dugu Jeremias

Vunjane mozambiketarra. Gober-nuz kanpoko erakunde batean lanegiten duen kazetaria da eta Valeeta Rio Tinto enpresen ingurukoartikulu kritikoak idatzi ditu. Valeenpresaren aurka idatzi zuen arti-kulu baten ostean, Brasilen ospatuzen Rio+20 bilerara zihoala, aire-portuan atxilotu eta Mozambikerabidali zuten berriro, inongo akusa-ziorik izan ez arren.

Gobernuak lagundutako negozioa

Tete ingurua kutsadurak jota dago, ikatz ustiapenaren ondorioz.

…Liburu berria dakart, oroimen kolektiboaz,pluralismoaz eta esku hartze demokratikoaz.

Lehen ere ari zinen oroimenaz eta pluralismo-az. 1999ko liburuan esan nahi dut, La Españauniforme hartan.Bai. Dena den, ordukoa lan kritikoa zen–horixe baita nire bizi-tonua–, eta oraingoa,aldiz, eraikitzaileago da. Hura aski oldarkorrazen, hau positiboagoa. Errateko, haserretuenafera lantzen dut, Daniel Innerarity kritika-tzen dut… Haserretuekin mintzatu bainaiz.Mintzatu eta entzun, Lakastatarrok ez baitu-gu entzuteko joerarik. Zuzenbide fakultateanbadut, 5. mailan, gune bat, ttipia, eskuina, etabertze bat, indartsua, haserretuena. Garaibatean, Pilar-eko plazan egon ohi ziren kan-paturik, eta erran zidaten: “Eta zu, zergatikez zatoz?”. Eta joan nintzen. Ezagutu ditut…Dena ez da eder, jakina. Badituzte alderdinegatiboak ere. Errateko, ez dute iraganarenberririk. Eta ez baitute aski leitu, ez dute ira-ganaren erreferentziarik. Aldiz, orainariburuzko ikuspegia arras balientea dute, arrasgarbia.

Iraganaren berririk ez zure haserretuek. Zergiro Zaragozako fakultatean?Hasteko, 18 milioi euro murriztu dituzte uni-bertsitatean. Ez dago laguntzailerik, ez ira-kasle elkarturik… Ni jubilatzen naizenean,kito da nire plaza. Ez da bertzerik izanen.Adio sekulakotz! Unibertsitate publikoarenaurkako jokamoldea da, arras.

Murrizketak han eta hemen eta denean, etahezkuntzan, osasunean, kulturan…Ongizate estatua diote, eta irri egingarri zait.Eskolan erraten diet ikasleei: “Jo Konstitu-ziora, ea non ageri den ongizate estatuarenaipurik”. Ez baita inon azaltzen. “Estatusoziala” da aipatzen, hagitzez gauza sakona-goa baita, Weimar-eko [Alemaniako hiria,1919] konstituzioan ageri denez. Haien estatusoziala oraingo ongizate estatua baino sendo-agoa, indartsuagoa da: Suedia, Norvegia, Fin-landia, Alemanian du tradizioa, eta gukhorrekin ikustekorik deus ez dugu!

Zer dugu, orduan?Eskuin espainola Ipar Amerikako neolibera-lismoak liluraturik dago. Gizarte Ikasketa eta


NORTASUN AGIRIA

Jose Ignazio Lakasta Zabalza (Iruñea, 1946).Etxauri ibarrekoa Lakasta, Uharte-Iruñekoa Zabalza.“Nafarroako euskalduna naiz, XVI. mendean erratenzutenez”. Zaragozako Unibertsitateko ZuzenbidearenFilosofian katedraduna da. Irakasle da bertan 1971tikhona. Atzerrian ere ibilia da, eta besteak beste Portugalen,Argentinan, Mexikon eta Kolonbian irakatsi du. Hegel,Marx, Gramsci eta beste aztertu zituen lehenik, eta1999an, La España uniforme argitaratu zuen, nonnazionalismo espainol baztertzaile eta pluralismoarenkontrakoa ikertu eta kritikatu duen. Liburu hari tiraka heldugara Tuterara, egileak beste bat argitaratzeko zorianduenean.

«Libertatea izan dadin,lehenbiziko betebeharra da

pluralismoa»Hamar urte ere baditu liburuak, La España uniforme (Pamiela, 1999), baina irakurlearenoroimenean irauten du. Partez, egilea leial zaiolako lan hartan isuri zituen ideia sortari.

Partez, hainbat urtez astean behin irratian haiek barreiatzen jardun duelako.

JOSE IGNAZIO LAKASTA ZABALZA

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero

PERTSONAIA



Azterketarako Fundazio FAESen [Espainia-ko Alderdi Popularraren girokoa] mintzatze-ra nor ekartzen duten ikustea bertzerik ezduzu. Intelektual amerikarrak dira gutizgehienak, eta zer diote, bada, Estatuaz? “Bai-nuontzian itotzeko bezain ttipia izan behardu Estatuak”. Horra metafora. Horra PP,adierazpenak egiten dituelarik horixe beraerraten baitu: “Estatua mehetu behar da!”.Zergatik mehetu behar da, bada, Estatua?Ber maneran erraten dute agintari guziek,kutsatu egin dira! Ezkerrak ere badio, baina,erraten duelarik, ez daki zer erraten duen ere.EAJk ez dakit erraten duen…

EAJ ez da eskuin?Ebrotik behera, EAJ ez da eskuina. Ez nukeerranen. Gustura sartzen naiz beti batzokian.Demokratikoa da, herritarra. Kontrolatutaere badago, jakina. Anitz aldiz erran dietZaragozan fakultateko irakasleei: “EuskalHerrian zaretela, zoazte batzokira. Handikitzulian, erran eskuinak diren ala zer direnbatzokian”.

EAJ eskuina ez Ebrotik hegora, diozunez. LaEspaña uniforme liburuan zenioen karlistak ezzirela eskuinak, Jon Juaristiri kontra eginez.Karlismoa oso gertakari konplexua da,Karlo Marxek ere ikusi zuenez. Alderdipositiborik ikusi zion Marxek karlismoari.

Zioen herri mugimendua zela, bakana. Soegizu zer izan zen karlismoa frankismopean.1952ko greba orokorra Iruñean. Nork eratuzuen, bada? Karlistek! Emilio Majuelo his-torialariak ongi baino hobeki aztertu dugaia, eta badaki. 1952 orduko, badute Fran-coren aski eskarmentu, jabetu dira ergelare-na egin dutela. “Karlisten herria” –izen horiematen baitiote beren buruari–, antifrankis-ta dira, eta Karlos Hugoren jarraitzaileakoro ere, antifrankista dira. Espainian, Fran-co hila delarik, Junta Demokratikoan, etaPlatajuntan, ordezkari karlista bana ikustenahal dugu. Frankismoaren kontra direnindarren artean dira karlistak. Karlismoaeskuina dela? Azter dezagun geldiro, arraskonplexua baita afera.

Karlistak. Eta liberalak?Jo dezagun liberalismoa aztertzera. Zenbatliberal ziren, bada, Espainiako liberalismo-an? Lau oilo. Izan ere, nola izan liberal etakatoliko, aldi berean? Cadizeko konstitu-zioaren kasua bezala. Espezialistekin ezta-baidan jarduten dut. Liberala omen konsti-tuzio hori, lau libertate ageri direlako, bainaorduko Espainia katolikoa da, arras, etaerranen didazu zer liberalismo den hori.Espainiako liberalismoa, katolikoa! Eta ezdut erran nahi katolikotasunak dena gaitzaduenik…

Zer duzu Espainiaren kontra? Espainia unifor-me horren kontra, alegia.Ez da pluralista.

Urkullu“Apala iruditzen zait. Ikasketak egin ditu, eta kulturak

zenbat balio duen ongi daki, eta preziatzen du.Inorekin solasean ari delarik, badaki norekin ari den.

Ez du maila eskasik, ene irudiko. Nafarroan izanditugun politikariak izugarriak dituzu: ez solas, ez

entzun, beren buruak bertzerik ez dituzte ikusi hauek”.

Patxi López“Aparatukoa zait, morroi abila, mugitzen ikasi du, ezdu bertzerik egin. Entzuten daki, anitz politikarik ezbezala. Ez da distiranta, ez da kultua, baina ez dainoren gainetik begira jartzen. Badago politikaririk, ezdistirant ez kultu, jendeari goitik begiratzeko joeramakurra duena. Menturaz, onbera naiz PatxiLópezekin, baina bazeneki zer ikusiak ditudanNafarroan. Migel Sanz eta bertze! Horrelakoezjakinik!”.

Zergatik behar du pluralista?Isaiah Berlinen garaian –ene baitaneragin handiko filosofoa baita Berlin–aurkitu zutenez, pentsamenduakdemokratikoa izatekotan, pluralistaizan behar du, hau da, bertzeren ideiakonartu behar ditu. Ez du bertzerenideiekin komulgatu behar, baina onar-tu, bederen.

Onenean, ideiak adieraztera heldu gara,nahiz eta ez diguten jaramonik egiten.Hori ez da pluraltasuna, hori pasotis-moa da. Gehienik ere, tolerantzia.Baina ez gara Tolerantziaren Aroanbizi, Pluralismoaren Aroan bizi gara,baina pluralismo ttipia dago, zinez. Soegizu Kataluniara, hango nazionalis-moa goiti-beheiti. Zenbat dira, bada,erreakzio demokratikoak Espainian?Erraiak dira mintzo: “Nazioa bat da…Konstituzio Auzitegiak erran du…”.Horiek dituzte argudio. Errespetuabehar da, eta errespetutik hara, erreko-nozimendua behar da. Erreferendu-mak, errateko: koakziorik ez bortxarikez dela, zein dira adierazpen askatasu-naren kontrako argudioak?

“Espainia uniformea”, inondik ere. Bai, itzuli da, hemen da berriro. Sasoihartan gauza batek sutu ninduen, etahorregatik eskribitu nuen liburua: eskui-neko jendeak erran zuen lehenik, bainaezkerreko hainbat jendek ere bat eginzuen haien diskurtsoan: Espainia. Ezzen Espainia bertzerik. Eta Prisa taldea,Claves de Razón Práctica aldizkaria, El Paísegunkaria… ezin jasanezko gertatuziren. Nire liburua haien kontrakoerreakzioa izan zen.

Euskal Herrian ere uniforme gara?Ez, kontu handiagoa jartzen da EuskalHerrian. Euskadiko Alderdi Sozialistak “erre-gimena” erran du, EAJz ari. Ni horren kontramintzatu naiz. Erregimenak –hala balitzEAJ–, ez luke aintzat hartuko sozialistek,popularrek edo ezker abertzaleak erraten dio-tena. Eta, aldiz, aintzat hartzen ditu, egunoroz. Ondorioz, ez da erregimena. Zernahiegiteko, bataren eta bertzearen bototxoakbehar ditu EAJk.

Zer dugu Nafarroan? Bateko Sanz, bestekoBarcina, noiz Del Burgo noiz Catalan… UPNeta PP, sozialistak ondoan, Nafarroako AurrezkiKutxa CAN…Saltsa hasi bertzerik ez da egin Nafarroan.Nafarroako Aurrezki Kutxa dela-eta, botere

judizialak ez du orain arte deus egin. Ikusikoda hemendik goiti zer egiten duen. Aspaldierran nuen, Zuzenbidekoa naizenez: “Nolaez du fiskalak esku hartu, legearen intere-sean?”. Horixe baita fiskalaren egitekorikbehinena: aurrezki kutxaren aferan esku har-tzea. Eta zergatik ez da erortzen, goitik behe-ra amiltzen, erregimen hau? Erregimena dela-ko, justu. Erregimenaren ezaugarri da, berez,alderdi bat bakarrari balio izatea. Hemen,UPNri eta PSNri bertzerik ez dio balio erre-gimen honek. PSN da Nafarroako erregime-na eror ez dadin arduradun nagusia.

Horra sozialistak azaldu!Eta konparatu Patxi López eta Roberto Jimé-nez, eta Nobel saria duzu Patxi López. Onada, bada, Roberto Jiménez! Eta gainera,



Tuterako AndreMariarenkatedraleko AzkenJudizioko ateaurrean. Zerua ageridu irudiaren ezkeraldeak, infernuaeskuinak. Lakastakkontatu digunez,zera diote Tuteran:“Begira infernukoekerakusten dutenaurpegi alaia, eta,kontrara, zeruandirenenaspermena!”.

harroputza. “Euskal” den guziaren kontraabiatu dira ausarki, bandera egin dute, UPNketa PPk, PSNrekin batera. PSNk kasu han-diagoa egiten du, baina antieuskalduna da,guztiz. Nafarroako Aurrezki Kutxak, errate-ko, zergatik ez zuen bat egin nahi izan euskalkutxekin? Antieuskalduna delako, batetik, etaanitzek sartu duelako muturra, bertzetik.Nahieran jardun du CANek, kontrolik gabe.Botere politikoa Euskadin, edo Nafarroan, ezda ber gauza. Urkullu ez da Barcina. Mintza-tu izan naiz Urkullurekin, baita Barcinarekinere. Behin gertatu nintzen honekin. Errateranoana moztu, otoi. (…)

Moztua. Esan diguzunez, sobera kritiko jardunzenuen La España uniforme hartan. Bestelaomen zatoz orain, eraikitzaile, liburu berrian:Memoria colectiva, pluralismo y participacióndemocrática. Argitaletxearena da izenburua. Nik Pluralis-moari buruz nuen izenburu. Puntu.

Pluralismoa, berriz.Bai, ene obsesioetarik bat dut. Ene irudiko,libertatea izan dadin, lehenbiziko betebeharrada pluralismoa. Horra Sortu eta Bildurenkasuak. Lege aitortzaren alde izan naiz beti,Alderdien Legearen kontra, presoen disper-tsioaren kontra, eta, aldi berean, biolentzia etabortxaren aurka. Gure herrian joera indartsubat dagoela onartu behar da, eta pluralismorikgabe ez dago errekonozimendurik. Isaiah Ber-lin dugu hor berriz. Tolerantziak ez du iritziberekoa ez dena ezagutzen, indartsuak “hornonbait” izaten uzten zaitu. Horixe da tolera-tzea. Pluralismoa, aldiz, errekonozitzea da,gizartearen baitan diren joera guziak ezagu-tzea. Pluralismoaren azterketa historiko filoso-fikoa egiten dut, Kantekin hasi eta hona.

Esku hartze demokratikoa.Liburuak duen atal berriena duzu, eta zabale-na. Proudhonekin hasi naiz. Bien pensanteekkritikatu egiten dute Proudhon, boto zuriarenaldeko zelako, baina, bertzeak bertze, huranola iristen den horretara aztertu dut. Proud-honek badu haserretuen antza. Parlamenta-riak lau urterik behin hautatuak zirela ikusizuen, baina ez zutela herritarren arazorikkonpontzen. Ez zen boto zuria emanez jaio.Portugalgo À Rasca mugimendua ere aztertudut, “Demokrazia zerupean”, M-15 mugi-mendua baita hori.

Haserretuak Portugalen, haserretuak Zarago-zan, Madrilen… Zergatik dute haserretuekindar txikiagoa Euskal Herrian?Eta zergatik izan zuen Irakeko gerrarenkontrako mugimenduak indar txikiago Eus-kal Herrian, Espainiako beste inon baino?Abertzaletasunak badituelako alde onak, etatxarrak ere bai. Haserretuen mugimenduazer da, bada, Espainiako kontua? IrakekoaEspainiaren kontua zen? Ergelkeria handia-gorik! Zaragozan errana dut, jendea haserre-tuen mugimenduaren kontra mintzatu izandenean: “Noiz ikusi da Zaragozan tamaina-ko jende mugimendua? Pilareko plaza gaz-tez estalia! Noiz?”. Banuen kezka, mugimen-dua hustuko ote zen. Zerbait hustu daPortugalen, baina hor dira, saudadeak joak.Ari naiz, baina haserretuak ere kritikatzenditut nik.

Nor, edo zer, ez duzu kritikatzen zuk?Pentsamendu errepublikarra, libe-rala, federala, errespetuzkoa, plu-ralista… Horixe ez dut kritika-tzen. Baina ez dut pentsamenduhori inon aurkitzen. n



AZKEN HITZA

“Gure aita zenak ez zuen bere-halakoan sinetsiko euskarakegoera hau izanen zuenik, hiz-kuntza hainbertze haztea, hainongi kontsideratua izatea. Tute-ran, hasteko, ikastola dugu,arazo handiak ditu, bai, bainaarrakasta handikoa da. Euska-rak prestigioa du hemen, etaeuskaraz mintzo den anitz jendeduzu Tuteran. Gure elkarte Bete-rrin bertan ere”.

Tutera

Ibarretxe“Radio Euskadinizaten zirensolasetananitzetan mintzatunintzen sozialistenpolitikaren kontra,eta, menturazhorregatik,afaltzera eramanninduten behinhalako batean.Ibarretxekausteritatea zuenlege, menturaz,eta jakina, ninafarra izaki,austeritateak ezdit onik egiten.Patxi LópezekIbarretxek bainohobeki eman zigunjaten”.

16 � 2013KO MARTXOAREN 17A

IRITZIAREN LEIHOA

HIRU EZAUGARRI horiek bat egiten duteAngela Davisengan, joan zen gizaldiko70eko urteetan gazte ginenontzat oso eza-gun bihurtu zen emakume afroamerika-rra. Nor dugu Angela Davis?

Duela 69 urte Alabaman –AEBetan–jaio zen esklabo jatorriko familia batean,lurralde honetan arraza bereizkeria gori-gori zegoen garaian. Bere gurasoek, batakzein besteak, beltzentzat soilik egindakoikastetxeetan egin zituzten ikasketak,Angela ez zen salbuespena izan. LehenHezkuntza eskola horietako batean buru-tu zuen, zurien eskolak baino baldintzaaskoz okerragoetan. Bere auzoariDinamyt hill –Muin dinamitatua– deitzenzioten, Ku Klux Klanekoek maiz leher-tzen baitzituzten dinamitaz familia afroa-merikarren etxeak.

Hamalau urte zituelarik New Yorkerajoan zen bizitzera amarekin. Hiri horretanbeltzak eta zuriak berdintasunean ikaszezaketen ikastetxe batean bigarren hez-kuntza bukatu zuen. Ibilbide luze batenondoren filosofian graduatu zen. Dokto-regoa Herbert Marcuse filosofoaren gida-ritzapean lortu zuen. Kalifornian LosAngelesko Unibertsitatean irakasle lane-tan hasi zen.

Arraza beltzaren eta emakumearenaskatasuna klase borrokatik at ezin direlageratu pentsaturik, 1968 urtean AEBeta-ko Alderdi Komunistako kide egin zen.Urte horietan espetxeratuta zeuden per-tsonen bizi baldintzak hobetzeaz arduratuzen. Soledad brothers izeneko auzian sartutazegoelarik, 1970eko abuztuaren zazpianhilketa batzuk gertatu ziren Soledadanaiak epaitu behar zituen epaitegian.

Angelari leporatu zioten hiltzaileek erabilizituzten armen jabe izatea.

Angelak ihes egin zuen, FBIk krimina-lik bilatuenetako bat bihurturik, munduosoan ezagutu genuen heriotza epai izate-ko arriskuan zegoen andre ausart hura.Azkenik, New Yorkeko motel batean aur-kitu, espetxeratu eta epaitua izan zen,hamasei hilabete gelaxka batean igaroostean. Pertsona zuriak soilik osatutakoepaimahai batek errugabetzat jo zuen auziguztietan. Orduan, Kaliforniako goberna-dore Ronald Reeganek galarazi zionlurralde horretako unibertsitateetan kla-seak ematea. Hala ere, gaur egun Kalifor-niako Santa Cruz Unibertsitatean irakaslelanetan dihardu.

Ez da denbora luze Emakumea, arraza,langile klasea bere liburua ezagutu dugula.Saiakera sakon, argi eta zehatz honen bidezemakume beltz eta esklaboen bizitza era-kusten digu bere gordintasunean, oharta-razten gaitu ere andre horien askatasuna-ren bideak eta emazte zurien feminismoaknola elkar gurutzatu ziren, hauek askotanhaien zapaltzaile bihurtzen zirelarik.

“Sistema esklabistak esklabo beltzakondasun higigarritzat hartzen zituen,emakumeak gizonak lez ekonomikokierrentagarriak, lan indar banakakoakbezala hartuak ziren, generorik gabekoakeuren jabeentzat. Andre esklaboa lanaldiosoko langilea zen, noizbehinka soilikemazte, ama edo etxekoandre”.

Davisek zera kontatzen digu ere, ema-kume esklaboek gizonengandik dituztendesberdintasunagatik modu berezian sufri-tzen zutela: sexu gehiegikeriak, andreekbakarrik jasan zitzaketen tratu txarrak.

Angelak adierazten du esklabotzagaraietatik aurrera sexualitatea berezikiazpimarragarria izan dela afroamerika-rrentzat. Sistema esklabistak askatasunekonomikoa edo politikoa ukatu zielaesklaboei, baina ez askatasun sexuala, jau-nei horien ugalketa komeni baitzitzaien.Libreak ez ziren pertsonentzat sexua aska-tasun adierazpenaren errealita-te ukigarria bihurtu zen. Gaurgazte suminduengan konfian-tza osoa duela adierazi du,horiek baitaukate sua. n

Emakumea, arraza, klase soziala D

AN

IB

LAN

CO

Angelak ihes egin zuen, FBIk kriminalikbilatuenetako bat bihurturik, mundu osoanezagutu genuen heriotza epai izatekoarriskuan zegoen andre ausart hura.Azkenik, New Yorkeko motel batean aurkitu,espetxeratu eta epaitua izan zen, hamaseihilabete gelaxka batean igaro ostean

Amaia LasaAlegria �

IDAZLEA


Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


TURISMOA ikasi eta gero lan on zenbaiteskuratu omen zituen hainbat urtez; Gug-genheimen edota Bilbo-Portsmouth bideaegiten duen ferryan, kasurako. Hain zuzen,itsasontzian zebilela ezagutu omen zuenoraingo bikotea, duela hamar urte pasatxo.Hondarreko urteotan, aldiz, gero eta enple-gu kaskarragoetan jardun du Rubenek.Azkena, gaurko enkontruan esan dizunez,superminijob izan da: bi orduko kontratazioakamioi bat deskargatzeko.

Aspaldi ez zenuen nerabezaroko lagunaikusten. Noiztik zauden hura ikusi gabe ezzenuke zehazki asmatuko. Rubeni eskerjakin duzu elikagaiak testatzen dituen

enpresa batek hiru euro ordaintzen ditueladastatzeko probetan parte-hartzearentruke, eta, hiru euroak osorik irabazteko,oinez joan beharra dagoela dastatzekolekura.

Ezusteko egoera, baina, geroxeago eto-rri da, negarrez lehertu denean bat-batean:zeure burua ikusi duzu 1,80 metro luzeinguruko ezaguna zure besoetan eusten,dorpeki babesten. Une horretan jabetuzara itxurak iradoki adina kilosoberan dituela. Barkamenaeskatu dizu, guztiz lotsaturik.“Tira, zeuri behintzat ongi joanzaizu, ezta?”. n

PASA DEN otsailaren 18an prentsan ikusi izan dugunargazkia apartekoa zen. Alabaina, Hautetsien Kon-tseiluak, Garapen Kontseiluak, Baionako Merkatari-tza Ganbarak, Iparraldeko Auzapezen Biltzarrak etaBatera plataformak Euskal Herriarendako LurraldeKolektibitatearen proiektua elkarrekin eramatekokoordinazio bat osatzen zutela adierazi zuten. Ondo-an bazuten instituzionalizazio proiektu hori MaryliseLebranchu ministroari aurkeztu zion delegazioa ere.Hots espektro politiko guzia ordezkatua zen, abertza-leengandik hasiz UMPraino, sozia-listak, berdeak eta zentristak barne.

Aurrekaririk gabeko gertakaripolitikoa da koordinazio hau etaIpar Euskal Herriko ezagupenborrokaren fase honetan, tresnaezin egokiagoa. Urtetako lanarenuzta bada ere, 2012garren urteanezagutu dugun azelerazioaren emai-tza zuzena da. Urte osoan, lurraldeelkargoaren proiektua modu partehartzailean sakon ikertu eta defini-tua izan da eta ondorioz usaiazkosektoreak haratago, atxikimenduakzabaldu dira klase politikoan ere.Azaroaren 24an, koordinazioa osatzen duten gainera-teko entitateen bidea jarraikiz, Hautetsien Kontsei-luak aho batez berretsi zuen Lurralde Elkargoarengaldea. Segida logikoa zen eta hiru hilabeteren

buruan naturalki azaleratu da : indarrak uztartu Eus-kal Herriko boza entzun arazteko Parisi begira.

Euskal Herrirako deus ez bada irabazia, oraindikdena posible da egutegi legislatiboak markatzen duengarai honetan. Alabaina, heldu den apirilean deszen-tralizazio fase berria finkatuko duen lege bat aurkeztu-ko du Gobernuak Frantziako Parlamentuan. Institu-zio ezagupena ukatzeko urtetan erabili argumentuakbat bestearen ondotik erori zaizkio frantses gobernua-ri. Landutako proiektua borobildua da, sinplea, demo-

kratikoa eta indartsua. Garai batezaipatzen ziren bestelako antolamen-du administratiboek ez dute gainditugogoeta eta eztabaida fasea. Hotsfruitua ondua da. Erori beharko da,erortzekotan da.

Sorturiko koordinazio hori laneanhasiko da Lurralde Elkargoaren egi-tasmoa jendarteratzeko eta Gober-nuak nahiz Parlamentuak proiektuakontutan har dezaten. Iniziatiba etahitzordu nagusiak finkatuak izandira jadanik: Hautetsien Kontseilukomozioa auzapezei izenpetzea galde-gina izanen zaie eta apiri-

laren 27an herri mobilizazio handia izanenda Baionan. Dudarik gabe azken urteetakomobilizazio garrantzitsuenetarikoa Ipa-rraldeko jendartearentzat. n

IRITZIAREN LEIHOA

Apirilaren 27a

Jakes Bortairu EUSKAL KONFEDERAZ IOKO K IDEA �

EduZelaieta�

IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

Ruben

Instituzio ezagupenaukatzeko, urtetanerabili argumentuakbat bestearen ondotikerori zaizkio frantsesgobernuari.Landutako proiektuaborobildua da,sinplea, demokratikoaeta indartsua


- IRITZIAREN LEIHOA

GEHIEGITAN gehienbat, autokriti-ka, auto-apologiaren edergarri.Ile-uztai. Gaur egun, bizi garengaraiotan, autokritikaren oinarriaezinbertzekoa du edozein erakun-dek bere funtzioak eta jarduerakauto-ebaluatzerakoan. Autoeba-luazioa izan ohi den horri deitze-ko, autokritika kontzeptua lehe-nesten da erakundearen asmoakdefinitzen dituen agirian. Holaxeere bai Euskal Herrian sortu zai-gun alderdirik modernoenean:“Bide horretan, kritikak eta auto-kritikak funtsezko betekizunaizango du” diosku, berehalazehaztuz autokritika zer den,gehienbat, hots, auto-ebaluazioa:“Boluntarismoa, inprobisazioaeta emaitzen gaineko balorazioeza gainditzeko modua da”.

Emanen luke, halarik ere, Sortubezalako alderdi politiko batek,tradizio sendo batetik datorrenak,tradizio horren gauzapen politi-koaren bilakaera gisa sortu denhorrek, emanen luke, diot, adiera-zi beharko lukeela zergatik sor-tzen den, zergatik ez duen balioformula zaharrak, zer akats izanzituen itxurazko metamorfosiaegin behar izateko. Bada, ezertxoere ez horretaz bi ponentziagarrantzitsu eta luzeetan. “ENA-Men erreferente dinamikoa etanazio askapenerako eta eraldaketasozialerako prozesuaren motorraizateko helburuarekin jaio da”.Alajaina! ENAMi ezer gertatuizan ez balitzaio bezala bere bila-kaeran, ENAMek izanen ez balubezala zertaz hausnartu eta zertanebaluatu bere esperientzia. Badu,bai, “ENAMen bilakaera estrate-gikoa” izenpean zazpi puntu,baina batere ez doa autokritikagisa. Alderantziz, “aldaketa sozio-politiko zein abagune berrietaraegokitzeko buruturiko birmolda-keta estrategikoak eta antolaketa-

koak” bizi izan ditu. Alegia, auto-kritika oinarri gisa, baina auto-apologia gisa aplikaturik: “Abagu-ne berrietara egokitzeko”jakinduria gisa.

Autokritikak, jakina, ez duzertan izan autozigorrik. Auto-kritikak ere bere mugak beharditu, bere helburu positiboak,bide berriak jorratzeko indar etakemenaren pizgarri izan behar.Baina definizioz mugek gunerenbat mugatzen badute, nola muga-tu gunerik ez duen autokritika?

Ongi etorri berriro mapa lega-lera inoiz desagerrarazi beharizan ez zukeen ENAMen adie-razpen politiko hau (jende ani-tzek hartu genuen parte legezkanporaketa haren kontrako pla-taformetan). Ongi etorri Sortu-ren definizio politiko berria, ego-kitze saioa abagune berrira.Aitortu behar : zaila da, zailadenez, estrategia politiko-milita-rretan buru-belarri murgildurikibili diren guztiak egokitzapenpolitiko hutsera ekartzeak. Bainagutxienezko autokritika falta islaadierazkorregia zait: zein urrundagoen oraindikpuntu politiko gehie-netan gaurko abagu-ne berrira egokitza-penetik. n

Bixente Serrano Izko � IDAZLEA

Autokritika ile-uztai

JOSU

SAN

NT

EST

EB

AN

Autokritikak beremugak behar ditu,bide berriakjorratzeko kemenarenpizgarri izan behar.Baina definiziozmugek guneren batmugatzen badute,nola mugatu gunerikez duen autokritika?

Gizakiaren oinarrizkoenbeharra, elikaduralehen ez bezala, esku arrotzekkontrolatzen duten hura.Arazoa ez da zaldia saldudigutela behi moduraarazoa da ez dakigula zer sartzen dugun barrura.

Haragi gorri deitzen diegun artean lehen mailakobesteek baino koipe kopurugutxiago daukalako.Ordea ez da informazio hori ematen belakogainontzekoak kontsumitzeainteresatzen delako.

Gure aitona tratantea zeneta bi osaba orainzintzarri hotsei segika, urritzmakilarekin gainez gain.Inor balego kalitatezkozaldikia jateko zainGorritira joan besterik ez duhan ibiltzen naiz behortzain. n

Doinua: Egun berezi bat.

Zaldi haragia

Julio Soto�

BERTSO BERRIAK

XD

Z


ERDIKO KAIERA

ELENA LOPEZ AGUIRRE

Euskal Herrikomusika taldeakzabalen ikertudituen kazetariadugu Elena LopezAguirre gasteiztarra(Pablo Cabezarenbaimenaz). EginegunkarikoBat, Bi, Hirugehigarrian arituzen lanean, etaPotato taldekogitarra-jotzaileaizan zen. PedroEspinosakazetariarekinbatera Aianai kultur elkarte etaargitaletxea sortuzuen, eta zenbaitliburu argitaratuditu musikatestuinguru hartuta:Hertzainak, laconfesión radical;Del txistu a latelecaster; Potatoreggae banda: lautopia de unaEuskadi Tropical;Historia del rockvasco.

Musikak ez nau do-re-mi moduan askoz interesgarriagoa da kultur

JOSE

TX

OA

RA

NT

ZA

BA

L


ELENA LOPEZ AGUIRRE - ERDIKO KAIERA

Noizkoa duzu musika zaletasuna? Amaren”errua” izan zen?Bai. Aitonak Bethoven-en piezak interpreta-tzen zituen. Eta aitaren aldetik, Ortiz deZaratetarrek, pianoaz edozein kantu atera-tzen zuten. Beti izan dugu etxean abestekoeta musika jotzeko ohitura. Gainera, familiaugari bateko txikiena izanda, musika askojaso dut neba-ahizpengandik. 9 urte nituela,the Beatles-en EP bat erosi nuen nebengomendioz. Horren ostean, rock sinfonikoaezagutu nuen. Gerora, 24 urtenituela, punkak eztanda egin zueneta erabat zaletu nintzen. Gainera,DIY formula ezagutu genuen,boluntarismoa eta jotzen jakingabe saiatzea. Garrantzitsua zen,ordura arte Genesis entzutengenuelako. Pentsa!

Kazetaritzan bide luzea egin duzu.Pedro Espinosak, Josean Cantalapiedrak etahirurok Radio Cadenako FMa jarri genuenmartxan, 1983an. Pedro Egin-eko Bat, Bi,Hiru gehigarrian hasi zen lanean. Gero RadioVitorian hasi zen; eta nik Bat, Bi, Hiru-njarraitu nuen, baita egunkari bereko ArabanZehar atalean, Musikaz Blai izeneko orrialdeaegiten. Gaur egun irratian jarraitzen dut.

Potato taldeko gitarra jotzailea izan zinen. Hor-taz, ez zara musikari frustratua…Ez, 3 urtetan 3 disko grabatu nituen: TijuanaIn Blue-rekin erdibana egin genuena, Punkyreggae party eta Rula. Gero taldea utzi etaluzaroan penaz egon nintzen, agertokiakmenpekotasuna sortzen duelako: energiahori, jotzea, dezibelioak… Hertzainak-ekoKikeren amesgaiztoa, abestiak ez gogoratzeazen; eta nik Potaton jarraitzen nuela amestennuen. Baina kazetaritzako bidea hartu nuen,ondo egiten dudala iruditzen zait. Gainera,zenbat eta informazio gehiago izan, orduaneta hobeto egin ditzakezu gauzak. EuskalHerriko rockaren entziklopedia existitzen

bada, musikaria izan naizelako izan da, etaikusi dudalako musikari ugariz inor ez delaoroitzen; horrek gaizki sentiarazten nau.Jende asko gogoratzen da RRV deiturikoaz,euskal rocka orduan hasi zela uste da. Bainahorien aurretik beste talde asko egon ziren.Egan-eko Xabier Saldiasek esan zidan haiekdisko ugari egin zituztela, baina inork ezdituela gogoratzen. RRVren aurrekoa ezdago prentsan jasota. Eta hori, gogoratuezean, betirako ahaztuko da.

Aspaldi taldeak izan zituztenei-eta blogakegiteko aholkua ematen diet, informazioazabal dadin. Garrantzitsua da Robert John-son nor den jakitea, baina gure ondarea zain-tzen ez badakigu Ez Dok Amairuk aipatzenzuen malefizioa ez da inoiz desagertuko.

Rocka askapen instrumentua izan da luzaroan.Gaur egun potentzial bera dauka?Bai! Niretzat rocka eta oro har musika kulturada. Norbere burua eta ingurukoak ulertzensaiatzea da kultura, eta horrek liberazioa dakar.

Dagoeneko erakundeak hasi dira rockarigarrantzia ematen, ezta?

1975ean Burgosen kontzertu erral-doi bat egin zen, eta Diario de Bur-gos-ek “La invasión de la cochambre”titulatu zuen aldenik alde. Konpa-ratu, adibidez, hedabideek AzkenaRock jaialdiaz diotenarekin. Segu-ruenik jendetza batzen dutela ikusidutelako, eta hirirako negozio han-dia ere badelako. Gaur egun, jaial-diez hitz egiterakoan, ostalaritzari

buruz hitz egiten da, eta berdin dio zer taldekjoko duten. Bestalde, lehen Gaztetxeak oku-patu egiten ziren, orain batzuk udalak utziakdira, kultur etxeak ere gogor dabiltza, etakontzertu areto txukunak daude. Zerbait egi-ten da, baina museo, unibertsitate eta funda-zioek askoz gehiago egin dezakete musikahobeto jasota egon dadin.

Hertzainak-en liburua atera zenutenean, jendeaskori esan nion, taldea gustuko izan edo ez,garai bat deskribatzeko balio zuela. EuskalHerriko Rockaren entziklopediarekin gauzabera gertatu zitzaidan.Bai, egia da. Hori da nahi duguna. Halako kan-tuak zubia edo chorus bat duela esatea…Musika ez zait do-re-mi moduan interesatzen,kultur fenomeno moduan askoz interesgarria-goa da. Orain Musikene dago, Baina musikariburuzko ikasketa kulturalak falta dira. Testuin-gurua zehaztea oso garrantzitsua da, testuin-guruan kultura dagoelako, gauzek euren arteanduten zerikusia, ezer ez baita isolatuta gerta-tzen; eta Euskal Herriko musika ez da sal-

| IKER BARANDIARAN |

erakartzen, fenomeno moduan»

“Rocka eta oro har musikakultura da. Norbere buruaeta ingurukoak ulertzensaiatzea da kultura, etahorrek liberazioa dakar”


buespena. Adibidez, nazioarteko testuingu-ruan kantu protesta bogan zegoelako existituzen Ez Dok Amairu, eta orduan gazteriakindarra eta protagonismoa hartu zituelako.

Entziklopedian jasotako Emakumeak In Rockatalak aurreiritzi asko apurtu zituen.Muskaria eta El Tubo guztiak irakurri nitue-nean emakume guztien izenak apuntatunituen. Uste okerra dugu, rockean ez delaemakumerik egon. Agian ez dugu protago-nismo handirik izan, baina presentzia bai.Emakumeez osaturiko taldeei ematen zaiegarrantzia, baina baxu eta teklatu jotzaileugari egon dira. Batzuek diote emakumeenerrua dela. Neurri batean arrazoia daukate,baina begira nola egurtu zuten Vulpes taldea.Eta Aurora Beltranek esandakoa: emakumeoilistoia altuago jartzen digutela.

Jende askori kosta egiten zaio fisikotikharago ikustea. Emakumeok eskema horiekapurtu eta jendeak ikusi nahi duena ahaztensaiatu behar gara, baina ez da erraza. Ustebaino askoz gehiago gara. Hala ere, Anarirenmoduko espresibitatea duen emakumerik60ko hamarkadan irudikatzea oso zaila da,edo Ainara Legardon.

Esportagarria da hemengo musika?Baietz uste dut. Baina, euskaraz abestutakoaez da benetan esportatzen. Hertzainak-ekaspaldi esaten zuen euskal rockak hemendik

kanpo zirkuitu marjinaletan funtzionatzenduela, gune erradikaletan, okupatuetan.Ruperrek ere esan zuen ez dela erakundepublikoen borondaterik izan hemengo musi-ka esportatzeko.

El Tubo, Bat Bi Hiru, Devorame, Gazte Algaraeta Barkatu Ama bezalako argitalpenek 80koeta 90eko hamarkadetan bete zuten funtzioaoso garrantzitsua izan zen musika taldeen berriemateko. Zer erreferente daude gaur egun? Entziklopedia egiteko Zeruko Argia ere sarrikontsultatu nuen, batez ere Gazte Naiz izene-ko orrialdea; sasoi batean musikaz gehienjaso zuen argitalpena izan zen. Aipatutakoezgain, asko erabili ditut Badok.info,Entzun.com, eta eraberritutako Mamorro.

Orain dagoena sinesgaitza da 80ko hamar-kadatik begiratuta. Batzuek diote Internetoihana dela, baina bejondeiela, lehen zegoenabasamortua zelako. Bat, Bi, Hiru-ren garaianaskotan ez geneukan elkarrizketak non sartu.Orain Interneten ez dago mugarik. 18 urtebanitu, Internet txiki geldituko litzaidake.

Zer eman dizu zuri rockak?Gauza txar batzuk bai, baina gainerakoa ona.Jim Morrisonek esaten zuen rocka gure lagu-na dela, eta arrazoia zuen, ez da metafora bat.Batzuetan blokeatuta zaude, itxita, eta musikaleiho bat da hortik ateratzeko. Nerabeak kas-koekin ikusterakoan isolatuta daudela irudituizan zait; baina ez, konektatuta daude. Musikaenergia da. Askotan pentsatu dugu sexua, dro-gak eta rock-and-rolla batera zihoazela, bainaez da egia, drogek energia kentzen dizutelako,batez ere heroinak. Musika, aldiz, energia da,droga.

Liburu berria prestatzen ari zara?Bai, Tori Amos-en honako esaldia irakurrinuenean jaio zen liburu berri honen ideia:“Emakumeez gehien arduratzen nauena zerada, gure burua gutxiesteko dugun joera”. Egiada. Horregatik, musikagintzan gogor lan eginduten hainbat emakume anonimotasunetikateratzea erabaki nuen. Oraingoan data zeha-tzetatik aldendu, eta pasarteetan eta testigan-tzetan oinarritu nahi dut. Ezezagun samarrakdiren hainbat emakume aukeratu ditut, Esatebaterako, Begoña Larrañaga, gipuzkoarra sor-tzez, baina Bilbon hazitakoa. 60ko hamarka-dan hainbat taldetan aritu zen munduanbarrena akordeoia eta teklatua jotzen. EtaArantxa Gurmendi, Biurriak taldekoa. BaitaMuskaria-ko argazkilari MariviIbarrola ere. Edo Carmen SanEsteban aktoresa, Potatoko aho-tsa, dantzaldietako abeslaria, aur-kezlea, performance zalea… n

«Gaur egun osogarrantzitsua daRobert Johnson norden jakitea, bainagure ondareazaintzen ez badakiguEz Dok Amairukaipatzen zuenmalefizioa ez dainoiz desagertuko».

SAN

TI

OC

HO

A


ERDIKO KAIERA

IKUSLEAK eserlekuak dauden patiora sartze-rako, dantzariak, aktoreak eta musikariaktaula gainean dira dagoeneko. Luzatze arike-tak egiten ari dira dantzariak, musikariakberbetan, aktoreak barrez. Dena distentsio,tentsio une hauetan.

Bi aulki lerrok mugatzen dute espazioeszenikoa, parez pare. Antzezleak euren eser-lekuan jarri dira apurka-apurka. Antzezpenahasteko bi minutu falta direnean –oihalarengainean proiektatutako kronometroak argitudigu datua–, antzezleak altxa eta eszenatoki-

Inkomunikazioa komunikazioaren osagaia ere bazela zioen Mikel Laboak, Lekeitioezagunean. Berba askea, pentsamendu librea eta lengoaia garaikidea erabat moldatzen zituen

Laboak, gure tradizioa eta gaurkotasuna batzen. Diskurtso honetan, Laboari ikasitakohizkeran edota jokoan oinarritzen da Ttanttaka antzerki taldearen eta Kukai dantza

konpainiaren azken lana. Bilboko Arriaga Antzokiak ekoizpenean parte hartu du eta honekmerezi duen tamaina eman dio ikuskizunari. Musika zuzenean, antzerkia edota hitza, eta,

dantza edota mugimendua biltzen dira Komunikazioa-Inkomunikazioa obran.

Adierazpide askea

| MYRIAM GARZIA |

Argazkiak: Arriaga Antzokia

KOMUNIKAZIOA-INKOMUNIKAZIOAKUKAI DANTZA KONPAINIA ETA TTANTTAKA ANTZERKI TALDEA


tik atera dira. Komunikazio-Inkomunikazio doi-nuaren lehen notak entzun dira. Mikel Labo-aren hitz aldrebes eta adierazkorrak J.S.Bachen Pasioa Mateoaren arabera lanarekinnahasten dira, egun, oraindik ere, edozeintxundi dezakeen pieza horrekin.

Tradizioa eta garaikidetasuna, Mikel Labo-ak erakutsitako hizkuntza moldea presentedira une oro Tanttanka antzerki taldearen etaKukai dantza konpainiaren Komunikazioa-Inkomunikazioa obran. Elkarrekin ondu dutenlaugarren lana dugu hauxe. 1937, Gogoarenbidezidorretatik (2002), Otehitzari biraka (2005)eta Hnuy Illa (2008) ditugu aurrekoak. “Asko-ri zer edo zer esango dio izenburu honek.Guk inspirazio iturri bezala hartu dugu,Mikel Laboari ikasitako jokoa luzatuz. Komu-nikazioa-inkomunikazioaren begiekin so eginohi zuen Mikel Laboak, eta inspirazio iturrihonek irekitako leihoetan ipini dugu arreta”.Halaxe azaldu zuen obraren funtsa MireiaGabilondo Ttanttakako kide eta antzezlana-ren zuzendariak. Gizabanakoak, kolektibita-teak, mundua edota unibertsoa etengabekoharremanetan ari dira, komunikazioan edoinkomunikaizoan. Hori adierazteko, antzez-penean hizkuntza ugari erabili dira. Diszipli-na nagusiak musika, mugimendua eta hitzabadira ere, euskara, gaztelania, ingelesa, polo-niera, alemaniera eta beste hainbat hizkuntzaasmatu erabiltzen dira ikuskizunean.

Bederatzi antzezle (Aitor Beltran, MirenGaztañaga, Eneko Gil, Helena Golab, IbonHuarte, Alain Maya, Urko Mitxelena, IñakiTelleria eta Nerea Vesga) aritu dira Kukaikonpainiako Jon Maya koreografoaren gidari-tzapean. Konpainiatik kanpo, beste bi dan-tzariren kolaborazioa izan dute. Bat IsraelGalvan dugu. Dantzari flamenkoa da jatorriz,baina molde garaikidean aritua eta murgildua.

Bestea Kepa Artetxe da, eskarmen-tu handiko euskal dantzaria.

Jon Maya koreografoak adierazizuenez, “Komunikazioa-Inkomunika-zioa ez da kasualitatez etorri, hain-bat faktorek eragin dute lan hauaurkeztea. Kukaik eta Ttanttankak10 urte daramatzate elkarrekinlanean, eta bide honetatik gauzaasko egin eta bizi izan ditugu batera.Gure lana beste testuinguru bateraeraman nahi izan dugu oraingohonetan. Ohiko dantzariez gain,beste lagun batzuk ere ekarri ditugugure artera. Urte askoren ondoren,ondo mamitutako lana da”.

Inkomunikazioa, komunikazioaren parteMikel Laboaren abestiek eta euskal musikatradizionalak osatzen dute antzezpen honeta-ko soinu banda. Komunikazio-Inkomunikazioeta Lekeitioez gain, Lili bat (Mikel Laboa,Joseba Sarrionaindia), Denbora galduaren bila(Mikel Laboa), eta Elgeta (Herrikoia, AndoitzAnzizar) abestiak dira antzezleek dantzatukodituzten piezak. Laboaren diskoa 1988anargitaratu bazen ere, Komunikazio-inkomunika-zio 1977an estreinatu zuen, Luis Llachenkontzertu batean. 25 minutuko abesti honekaho bete hortz utzi zituen hara bildutakoguztiak. “Hura bizi izan genuenontzat aurre-rapauso handia izan zen”, gogoratu zuenMireia Gabilondok aurkezpenean. “Komuni-katzeko beste modu bat erakutsi zigun. Mike-li ez omen zitzaion gustatzen inkomunikaziohitza, inkomunikazioa komunikazioarenparte bezala ulertzen baitzuen. Aske zen nahizuena egiteko eta esateko, hitz argirik erabiligabe, asko adierazteko ahalmena baitzuen.

Komunikazioa-Inkomunikazioaobrak MikelLaboaren lana duoinarri. Harenabestiek eta musikatradizionalakosatzen dute soinu-banda. “Eszenatokihutsean gure nahiaketa beldurrak” jarridituztela adierazizuen MireiaGabilondoTtanttakako kide eta obrarenzuzendariak.


Hori egin nahi izan dugu, eszenatoki hutsbatean gure nahiak eta beldurrak jarri”.

Jon Mayak, berriz, Laboaren lana inspirazioiturri izan dutela, baina askatasun osoz jokatudutela erantsi zuen. “Abeslariak egin zuen beza-la, lan honetan ere tradizioak eta garaikidetasu-nak bat egiten dute, batez ere dantzari dagokio-nez. Espazio komun batean bizi dira biak,dantza tradizionala eta garaikidea, gu eremuhorretan murgildu gara. Euskal dantza tradizio-naletik abiatu gara egungo lan bat sortzeko.Kukairen ezaugarrietako bat tradizionala etagaraikidea nahastea da, baina lan honetan hara-go jo dugu. Erabili ditugun espresio molde guz-tietarako eremu komun baten bila aritu gara”.

Forsythe abanguardiako dantza konpainia-ko Jone Martin izan dute koreografo lagun-tzailea, eta harekin aritu dira espazio komunhorren bila.

Atzokoak eta gaurkoak bat egiten dute lanhonetan, denborak ez baitu etenik, esperien-tziak bildu egiten dira, eta gogoak batu. Biha-rrari egindako keinua dugu Komunikazioa

Inkomunikazioa. Bilboko Arriaga Antzokianestreinatu den lana ikusteko beste bi aukeradaude: martxoaren 21ean,Donostiako Victoria Eugeniaantzokian bata, eta apirilaren12an, Gasteizeko Principalantzokian, bigarrena. n

E. M

OR

EN

OE

SQU

IBE

L

E. M

OR

EN

OE

SQU

IBE

L

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

2013KO MARTXOAREN 17A�26

“LEO TXIKIA ZEN, oso txikia, baina promes handiakzituen eginak. Errege izendatu zuten egunean, festaizugarria egin zuten, eta animalia guztiak gonbidatuzituzten”. Hitz hauekin, eta lehoi goxo eta sinpati-ko baten irudi handiarekin hasten da Mario Ramos,2012ko hondarrean zendu zen sortzailearen lanhau. Leo errege izendatu, eta apurka-apurka geroeta indar handiagoa erabiltzen hasiko da herrita-rren kontra, baita diktadura ezarri ere. “Zenbat etagaiztoago, orduan eta handiago sentitzen zen, izu-garri handi. Tronuaren gainetik zutik, egunekoumorearen arabera aldatzen zituen legeak. Anima-liak beldurtzen hasi ziren”. Eta horrela, umore txa-rreko horietako egun batean, txoriei hegan egiteadebekatu zien, jaio bezain pronto hegoak apurtubehar zizkieten.

Kili txikia txitatxo bat zen, amak maitasun osozeta hegoak apurtu gabe hazia. Eta Kili txikiak egunbatean Leo boteretsuari koroa kendu zion, erregekargua, eta koroa txerriari jarri buruan. Txerriak,orduan, urtean behin bakarrik garbitzeko aginduaeman zuen eta Kili txikiak koroa kendu eta astoarijarri zion; honek orduan, irakurtzea, idaztea eta pen-tsatzea debekatu zuen eta Kili txikiak koroa kenduzion eta…

Mario Ramosek diktaduraren eta abusuaren kon-trako istorio bizia eta guztiz gomendagarria eskainidigu alegia honen bidez. Modu sinplean, haurrekere ulertzeko moduan, eta ateraldi burutsuak erabi-

liz (animalia ezberdinen bidez bakoitzak dituenburutazioekin jolastuz) umore kutsua ere izan deza-ke, berez oso gai serioa planteatzen duen liburuhonek.

Egilea ezaguna da euskal irakurleentzat eta agiannabarmentzekoa da liburu honetan ez duela hain-beste erabili kolorea, ez duela jolastu paisaiekin,inguruko kontuekin. Horren ordez animaliak etakoroa –horia, urrezkoa, nabarmena– ikusaraztendizkigu orrietan. Hots, mezuari indar handiagoemanez irudi lauagoak, sinpleagoak, eskaintzenditu. Testua bezala irudia ere aldatzen da, baina, eraberean, aurrekoaren eboluzioa da.

Askatasunaren aldeko aldarria baino gehiago,indarkeriaren eta botere gehiegikerien kontrako alda-rria dugu liburua. Kili txikia txita bat besterik ez izanarren, bera dugu herrialdea askatuko duena, Leorendiktadurari amaiera emateaz gain beste diktaduraberriei bidea ixten diena hasiera-hasieratik. Eta hauguztia haurrek ulertzeko eta haurrekin konpartitzekomoduan idatzia eta ilustratua. Eta horixe dugu liburuhonen balio handienetariko bat, kontu oso serioez,gogoeta eta zeresan handia ematen duten kontuez,oso era sinplean aritzea; diktadura eta askatasunahaurrek ere ulertzeko moduan, eta eraatsegin batean, kontatzea. n

Xabier Etxaniz Erle

Kili TxikiaMario Ramos

Itzulpena: Aztiri itzulpen zerbitzuakTtarttalo, 2012

Haur eta gazte literatura

Diktaduraren kontra


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

LEHENENGO lanean erakutsi zuen bidetikjarraitu, doinua zehaztu eta sendotu, eta osolan ederra kaleratu du Triz3ps taldeak. Boro-bila, trinkoa, eta dantzagarria, erabat. Aurre-ko diskoarekin alderatuta, EP lana osoagoada, gorabeherarik gabekoa. Beste urrats bat,urrats sendo bat, Triz3psen ibilbidean.

Javi P3z disc-jockey, musikari, konpositoreeta ekitaldi antolatzaileak, eta Alberto Boscheta Oriol Flores musikariek jotzen duteTriz3ps taldean. Lan berri honetan, Paul SanMartin (teklatua) eta Luis Camino (perku-sioa) aritu dira haiekin.

Argitalpen mugatuko lana da EP, 10 haz-beteko binilozko disko batez eta CD batez osatua.Triz3pseko kideek sei kantu grabatu dituzte lanhonetarako.

Diskoa ipini, eta lehen nota entzuten denetikjadanik ezin zara geldirik egon. Kantu gehienakbiziak dira, energia handikoak. Funky eta souldoinu indartsuak dira –diskoari hasiera ematendion Eüterpe kantua, esaterako–, lasaiagoak direnhainbat pasarte hunkigarriz tartekatuak –Bizitzamaite kantua oso polita da–.

Doinuak ederrak dira, eta musikari guztien lanabikaina izan da. Kantuak oso ondo joak, kantatuaketa jantziak daude. Halaber, Kaki Arkarazok osoekoizpen ona egin du Garate estudioan, oso soinuona lortu baitu, ozena, berehala mugiarazten zai-tuena.

Aurkezpena ere azpimarratzeko modukoa da.Dotorea. Digipack gisakoa, 10 hazbeteko binilobatez eta CD batez osatua. Lierni Aldaberea ardu-ratu da diseinuaz. Argazkiak, berriz, Flor Azketakegin ditu.

Kantuetako mezuak ganoradunak eta zentzudu-nak dira. Gogoeta egitera bultzatzen zaituzte. Den-boraren iragaiteaz eta geroaz hitz egiten dute, iza-teaz, maitasunaz, gizateriaz, gizon-emakumeengainean. Askatasuna eskatzen du Triz3psek, baina,azken batean, sentimenduen iraultza aldarrikatzendu eta bihotzaren taupadak nabarmentzen ditu.

Bizimodu aspergarri, petral eta zikin honetan,hobea baita alaitasunez, maitasunez eta itxarope-

nez aurrera egitea, jadanik pasatu diren garai onaketengabe oroitzen, edo bikotearekin izandakosufrimenduak eta minak gogoratzen, eta malkoetanitotzen egon baino gehiago.

Javi P3zek (ahotsa eta gitarra; En el Jardin, 23Ojos de Pez, Parafünk, Novophonic, Instrümental,Camping Gaz, Javi P3z Orquesta eta beste hainbategitasmotan aritua), Alberto Boschek (baxua etaahotsak; Lau Behi, Parafünk, Hotel eta beste hain-bat taldetan aritua) eta Oriol Floresek (bateria;Miqui Puig, Los Chets, Delicatessen eta beste zen-bait taldetan aritua) 2011n osatu zutenTriz3ps power soul taldea, eta lehenengo diskoa(Triz3ps) aipatu urtean kaleratu zuten. Triz3ps ize-nak indarra iradokitzen du, baina haien lagun blo-glari batek esaten duen bezala, «ez da gihar batenizena, sentimenduarena baizik». Sentimenduenindarra, alegia.

Lehen disko horrek aurrera begiratzen du, garaibateko aireetan oinarrituta (besteak beste, CurtisMayfileld, Al Green eta Temptations), groove-funk-soul bidetik. Lehenengo diskoaren segida etaTriz3psek aurrera egindako beste urrats bat da EPlan berria.

Haize fresko pixka bat ekarri digu bere kantue-kin, alaitasuna, emozioa, grina eta ado-rea, eguneroko bizimoduari irribarrebatekin aurre egin ahal izateko.

Joxi Ubeda

Sentimenduen iraultza

EPTriz3ps

(10 hatzbeteko binilozko diskoa + CDa)NoCD-Rekords, 2013


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Bere azken egunak gertuzirela sumatzen hasi zenean,Francok azti batenaholkua jaso nahiizan zuen:

– Zein egune-tan hilko naizenjakin nahi nuke–esan omen zion.

Aztiak kristalezkobola igurtzi, kartak botaeta honela erantzun zion:

– Kartek diotenez, eus-kaldunen festa egun batean

hilko zara!– Eta jakin al litekezehazki zein egunden hori? –galdetuzuen Francok.– Ez, nire jene-

ralisimoa! Hiltzenzaren egunean hil-

tzen zarela, euskaldu-nentzat festa eguna izan-

go da!

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

ESKAERA

------------ELUR-KIROL

ZOPARI

ERANSTEN

ZAION ORE

------------MINGOTS

PERTSONAIA-REN ABIZENA

1500------------

EDARI

ALKOHOLIKO

EZEN

------------KANTITATEA

ADIERAZTE-KO ATZIZKIA

ANAIA

------------PERTSONAIA-

REN IZENA

OHOLA

------------ERREGE

EGUNA

ARDAZKA-TZEKO

EKINTZA

------------2000

DEMONIO

------------IODOA

ATHLETIC-EKO

ATEZAINA

------------SILABA

HINDUA

MOLIBDENOA

------------PERTSO-NAIAREN

SORTERRIA

MUSIKA

NOTA

------------GOTORLEKU

EDANARAZI

NAFARROA-KO IBAIA

------------HERRI BATEN

GRAFIKO

POTO, TANGA

------------

DEUTERIOA

------------BIHARKOA-

REN HURREN-GO EGUNEAN

------------

EZINEZKO

------------ZEIN

TOKITAN

NAIZEN HAU

------------ARDI HITZ-

ELKARKETAN

GARBAI

------------MUSIKA

NOTA (ALDE-RANTZIZ)

NITROGENOA

------------DAGOEN

TORTURAREN

AURKAKO

TALDEA

------------MUSIKA

ESTILO

AZKEN

LETRA

------------DEZIMETRO

GORAZARRE

------------ANPEREA

UGAZTUN

MOTA

ELEMENTU

KIMIKO

------------ERRITU

EGUNEROKO

JANGAI

EMAKUME

IZENA

------------EUSKAL

FONEMA

INFUSIOA

------------GERRAKO

ARMA AUTO-MATIKOA

HOTELETA-KO IKUR

------------GAITASUNIK

EZ

ALE

XLA

RR

ET

XI

FE

EK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AN

T

IK

SE

AZ

KE

TA

DA

KE

AB

RU

ER

EM

ON

IA

RA

UL

MO

OM

FA

GI

EG

A

AN

EP

LA

NO

SD

EZ

IN

TE

AN

DN

TA

T

RT

EM

AI

LA

DO

RE

Z

AZ

IR

OM

EN

AL

DI

NI

ZE

TA

SU

NP

UM

A

Z O T

JM

AR

D

MI

OD

Francoren heriotza


ALEA - ERDIKO KAIERA

Bi emakume, ez gizonei buruz hizketan,uste baino zailagoa fikzioan

MEREZI du gaiak leku bat, mar-txoaren 8a pasa ondoren berdin-tasunaren afera hedabideenagendatik desagertuko den bel-dur bainaiz: ezagutzen duzueBechdel Testa? Diagonaleko arti-kulu bati esker izan nuen harenberri. Fikziozko lanetan generodesbideratzeak neurtzeko balioduen hiru puntuko galdetegi sin-ple-sinplea da.1) Istorioan agertzen al dira biemakume gutxienez? (Rol esan-guratsuren bat dutenak).2) Hitz egiten al dute emakumeekelkarrekin?3) Solasaldian, gizon bat ez den zer-baiti buruz ari al dira?

Testa pasatzeko hiru galderenerantzunak “bai” izan behar du. Erra-za beharko luke, baina azken Osca-rretan film onenaren saria irabazzezaketen gehienek ez zuten pasa.

Testaren sortzaileak, Alison

Bechdel komikigileak (irudian bereburuari egindako erretratua), hone-la azaldu zuen galdetegiaren sorre-ra: “Arraroa zen pentsatzea fikzioanagertu diren emakume handi horiekdenak, Jane Austen arte, bestesexuaren bidez ikusiak izan zirela;ez hori bakarrik, beste sexuarenga-nako harremanean bakarrik ikusizituzten. Eta hori emakume batenbizitzako oso zati txikia da”.

Testak baditu gabeziaknoski: galbahea pasatzenduten lanek ez dute zertan ez-sexista izan, analisi konple-xuagoa behar da horretarako.Eta galdetu liteke ea Zero darkthirty filmean bezala bi ema-kumezkok Bin Ladeni buruzhitz egiten dutenean zertazari diren, gizonez edo politi-kaz.

Edonola, tresna baliagarriada gure imaginario kolektiboa

eraikitzen duten produktu kultura-lak genero ikuspegitik aztertzekomodu errazean. Zineman, komikie-tan eta bideo-jokoetan aplikatzendituzten webguneak badaude. Ani-matuko al da norbait euskal literatu-rarekin? n

GorkaBereziartuaMitxelena


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA | JOXERRA AIZPURUA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

FRANTZIAKO Pasteur Institutukoeta CNRSko ikerlari talde batekartikulu bat plazaratu du NatureImmunology aldizkarian, biruseksortutako infekzioen aurreanintsektuek dituzten defentsez.

Gauza jakina da birus askokintsektuen bitartez bidaiatzendutela, baina intsektu garraiolarigutxi hiltzen dira birus horieneraginez. Zergatik?

Ikerlarien arabera, birusakintsektua infektatzean, harenzelulek ADN sekuentzia bere-

ziak sortzen dituzte, ez birusaren aurka joateko, beraren ugalketa moteltze-ko baizik; hala, intsektuek eta birusek sinbiosian bizitzea lortzen dute den-bora luzean. Nolabait esateko, birusak ohartzen diraintsektuena ez dela infektatu beharreko gorputza, eta onartzendute intsektuaren zelulek proposatzen dioten sinbiosia.

Mekanismo hori ongi ezagutuz, oso posible litzateke giza-kien infekzioen alorrean erabilpen onuragarriak lortzea. n

Telefono eramangarriak,bakterio eta mikrobioengordelekuTelefono eramangarriak patri-kan, eskuetan, poltsan, mahaigainean, sukaldean, komunean...erabiltzen ditugunez, leku guz-tietako bakterio zein mikrobio-en gordeleku bilakatu dira etaondorioz gure osasunean bete-betean eragiten dute.

ttiki.com/48147(Frantsesez)

Martxoan ere Garoñakozentral nuklearra izangodugu hizpideGaroñako zentral nuklearra gel-dirik dago, eta ofizialki uztaileanitxi behar omen da. Baina zurru-murruek diote EspainiakoGobernua bereak eta bi egitenari dela Nuclenorrek zentralaustiatzen jarraitzeko. Zurrumu-rru serioa da, arrazoi sinplehonengatik: askoz merkeagoada jarraitzea, ixtea baino

Gripea kutsatzeazailagoa da hezetasunhandia badagoOtsailaren amaierako egunakhotzak izan dira Euskal Herrian.Gure etxeetako eta bulegoetakoberogailuak piztuta izan ditugu,eta horien eraginez arnastudugun airearen hezetasuna,gehienetan, oso txikia izan da.Egoera hori oso aproposa omenda gripearen birusarentzat;hezetasun handia egoteak, aldiz,gripez kutsatzeko arriskua txi-kiagotzen du.

ttiki.com/48148 (Gaztelaniaz)

JJ H

AR

RIS

ON

-CC

BY

SA

Intsektuak eta birusak orekan

TERMINATOR 2 filmean agertzenzen robot baten ezaugarri harriga-rrienetakoa zen milaka zatitanpuskatu arren zatiek berriro elkar-tu eta robota osatzen zutela.

Pittsburgheko Unibertsitateko(AEB) ikerlariak material auto-osagarrien bila ari dira aspalditik.Material horren konposizio kimi-ko zehatza ez baino arrasto

batzuk eman dizkigute; tratamendu kimiko zehatza jasan duen gelatinaberezi batekin probak egin dituzte eta, antza, gelatinazko atal bat zatituondoren, argiaren eraginez atalen arteko komunikazio kimikoa sortzen da.Behar bezain hurbil baldin badaude, zatiek hasierako egoerara itzultzekojoera erakusten dute. Komunikazio kimikoa naturako gertaka-ria da, eta batez ere ameben eta termiten artekoa da ikerlarieigehien interesatzen zaiena.

Orain arteko saioak ordenagailuan egin dituzte, baina lasterbenetako proba fisikoa egingo dute. n

Terminator filmean ikusitakoaez da zientzia fikzioa

WW

W.T

OD

OR

OM

S.CO

M

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA

� 312013KO MARTXOAREN 17A

Kaixo Rafael. Argazkia ikusitaeta esaten duzunarekin, hona neureteoria: lehia handia dago arboladihorretan. Argazki batzuetan ereikusten da itzaletan daudela, ingu-ruko zuhaitzek eragindako itzala.

Bestetik, ikaragarrizko konpe-tentzia izango dute lurreko jakiakhartzeko. Hau da, borroka latza, etafruitua emateko kemen gutxi etagero eta gutxiago...

Nola moztenduzu azpian dutenbelardia? Motose-garekin? Argaz-kiengatik hala iruditzen zait. Moto-segak kalte handiak egiten dizkiezuhaitzei. Makina hori erabiltzenbaduzu ez inguratu enborrera,enborrean ematen duen kolpebakoitzeko izerdia gero eta urriagoigoko da.

Ondorio nagusia: ongarritu etaongarritu. Simaurra eman gupidarikgabe. Fruitu-arbolaren bat kentzeaere ongi legoke, besteei eguzki etalurreko elikagai gehiago uzteko. Etakontuz belarra mozterakoan... Ongiizan. n

Irakurleak galdezka

BERE KATUA baino señoragoa denlagun batek, etxeko señora katuapozoitu dezaketen landareez ida-tzitakoa irakurri ostean, izutuantzera idatzi dit. Señoragoakalaba bat badu lagunaren atzetikGaliziara joana. Eta handik etorriomen zaion berria luzatu dit:“Dieffenbachia landarea pozoi-tsua omen da. Zuk zer diozu? Oso

landare arrunta da eta beraiek biziosoan izan omen dute etxean”.

Ameriketako Dieffenbachia gene-roko landareak ohikoak dira, bai,etxe barruetan, arruntena Dieffen-bachia bowmanii. Etxean lana latzegiten du dieffenbachiak, etxekozokoetako itzaletan ondoen bizi-tzen diren landareetakoa izateazgain airea garbitzeko gaitasunaparta du. Denok bezala, ordea,horrek ere badu atzeko leihoa.

Landare osoak du pozoia. Kal-tzio oxalatozko kristalak ditu.Belarjaleen hortzak bere hostoeta-tik urruntzeko eraginkorrak. Lan-dare honen zatiren bat murtxika-tuz gero ahoan eta eztarrianhandituak, hanturak edo eritemaksortuko ditu, hizketarako aukerarikgabe uzteraino, baita egun batzuezere. Ahokoa sentituta zaila badaere, gehiago janez gero barrurago-ko kaltea bueltarik gabea gerta dai-teke, glotisa handituz arnasa zeha-ro galarazi baitezake, ito arte.

Ingelesek Dumb cane deitzendiote, eta itzulpena bikoitza izandaiteke: tentel edo baboaren kana-

bera, ala mutuaren edo mintzoga-bearen kanabera. Mutuarena argidago, hitza galarazten du. Tentela-rena, jaten duena nolakoa denazaltzen duelako, agian? Erdialde-ko Amerikan Lotería deitzen diote;zori ederra! Frantsesez Canne desmuets diote, mutuen kanabera alaputa etxe finetako kanabera?Pozoiarekin katoliko zuriren batekegingo zuen lotura ote? Portuge-sez Comigo ninguém pode deitzendiote Brasilen. Ez da miraria, garaizaharragoetan esklaboak zigortze-ko landare honen hosto zatiakahoan sartzen zizkieten. Geroztik,energia kaltegarriei eta begizkoariaurre egiten dien landaretzat duteeta zorionerako zazpi landareenartean landatu eta gurtu.

Landareak marraskatzeko ohi-tura duten haur txikiak eta masko-tak urrundu, baita hura ukitu bes-terik egin ez duen ureztaketauretik ere.

Ingelesek Motherin law ere deitzendiote, amaginarreba,alegia. nDieffenbachia bowmanii.

RA

FAE

LLA

RR

AÑ

AG

A

LUC

ALU

CA

-CC

BY

SA

Amaginarreba

Kaixo Jakoba! Bost aranondo ditugu, hamabi urtekoak;handiak daude, baina ez dute fruiturik ematen. Urtebakan batzuetan eman dute dozena bat ale edo, bainaez gehiago. Inguruan baditugu beste fruitu-arbolabatzuk: txermenak, sagarrondoak, intxaurrondoak...Horiek, normalean, ondo ematen dute fruitua. Bainaaranek ez. Zergatik ote?

Rafael Larrañaga (Azpeitia)


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

PORDENONE (FRIULI, ITALIA), 1900. Jacuzzi familiakjaioterritik alde egitea erabaki zuen, itsasoaz bestalderabizibide hobea lortu asmoz. AEBetan zazpi anaiek,beren bizimodua hobetzeaz gain, beste askorena erehobetzea lortuko zuten mende erdi geroago.

Kaliforniako Berkeleyn ezarri ziren eta anaia zaharre-nak makinak maneiatzen hasi ziren lanean. Esperientziahark lagunduta eta San Francisco inguruan egin zutenhegazkin ikuskizun batek inspiratuta, 1915ean RachelJacuzzi hegazkinentzako propultsio-helizeak egiten hasizen. Urte berean Jacuzzi Brothers enpresa sortu zuenanaiekin batera, eta Jacuzzi Toothpick (Jacuzzi txotxa)izeneko helize arrakastatsua merkaturatu zuen. Berehalakabina itxiko lehen hegazkin planobakarra asmatu zuten,eta ale asko ekoiztu behar izan zituzten, AEBetako postazerbitzuak San Franciscoko badiatik Yosemitera pertso-nak eramateko hegazkin hura aukeratu baitzuen.

Baina 1921ean Giocondo anaia konpainiaren plano-bakarrean izandako istripu batean hil zen eta, ezbeharragogoan, enpresak hegazkinak egiteari utzi zion. Hegaz-kinetako ponpa hidraulikoak egiten pilatutako esperien-tzia nekazaritzarako ponpak ekoizteko erabili zutenorduan. Jacuzzi ponpa berritzaileak Kaliforniako Esta-

tu Azokako urrezko domina lortu zuen 1931n, negoziolerro berriaren arrakastaren seinale.

1943an, 15 hilabete zituela, Kenneth Jacuzziri erreu-ma-artritisa eta, beraz, min kronikoa diagnostikatu zio-ten. Candido Jacuzziren semea hidroterapia saioak har-tzen hasi zen inguruko ospitale batean, baina saioek ezzuten oinazea luzaroan arintzen, eta haurra sufritzenezin ikusita, nekazaritzarako ponpa hidraulikoa etxekobainuontzian probatzea erabaki zuen aitak. Kennethenosasunak nabarmen egin zuen hobera, eta handik urtebatzuetara gaixotasun kronikoak ez zion eragotzienpresaren gidaritza bere eskuetan hartzea.

Doikuntza batzuk erantsita, Jacuzzik 1955ean merka-turatu zuen ponpa, eta 1968an turrustak integratutazituen bainuontzia ekoizten hasi zen. Hasieran erabileraterapeutikoarekin lotu arren, Hollywoodeko izarrekluxu bihurtu zuten, eta 1970eko hamarkadan, spa indus-tria modernoarekin batera, ekoizpenak eztanda eginzuen. Jacuzzitarrak 1976 arte izan zirenenpresaren jabe; hidromasaje bainuontziakez ziren sekula konpainiaren ekoizpen lerronagusia izan, baina haien abizena beti egon-go da turrusta-bainuen plazerari lotuta. n

AEBetako sufragistek kalea hartu zuten duela 100 urte1913KO MARTXOAREN 3AN 5.000emakume baino gehiagok manifesta-zioa egin zuten Washingtonen, Woo-drow Wilson presidentearen kargu-hartzearen bezperan, boto eskubideaeskatzeko. Istiluak izan ziren polizia-ren erantzun gogorra medio, eta hilhorren 17an, barrutiko polizia supe-

rintendentea kargutik kentzea lortuzuten sufragistek; boto eskubiderikez, ordea. Baina ondorengo asteetansufragismoak inoiz ez bezalako pro-tagonismoa izan zuen komunikabi-deetan. Boto eskubidea lortzekobidea luzea izango zen, baina mani-festazioa inflexio puntua izan zen. nK

EN

NE

TH

E. B

EH

RIN

GC

.

Jacuzziren semeakburbuilazko bainuak behar ditu

Arrastoak

JAC

UZ

ZI

AIR

BAT

HS

Ezkerretik eskuinera: zazpi Jacuzzi anaiak (Francesco, Rachel, Valeriano, Galindo, Candido, Giocondo eta Giuseppe);bainurako ponpa, 1955ean merkaturatua; eta Jacuzzi enpresaren saltoki zaharrenetakoa, urte batzuk geroago.


TERMOMETROA

ALDERDI SOZIALISTAKO barne ego-era, Arabakoa bereziki, eta LTHdelakoa (Lurralde HistorikoenLegea) izan ditugu hizpide OscarRodríguezekin. Hona, LTHriburuzko aurrerapena: “Administra-zioaren erreforma egin baino lehen,alderdiek administrazioaren fun-tsezko lanak zein diren adostubeharko lukete. Hau da, herriarenosasun eta hezkuntza publikoa, fis-kaltasun berria edota gizarte solida-rioagoa bermatu nahi baditugu,hori guztia zehaztu behar dugudenon artean. Hiru lurralde ezber-dinak gara, ados, baina batzuetan

EAEk lurralde bakarra dela ematenbadu, elkarrekin lan egin beharkogenuke gehiago. Adibidez, iruzurfiskalari amaiera emateko hiru dipu-tazioek eta Jaurlaritzak eskuz eskulan egin beharko lukete. Iruzurra2.500 milioi eurotan estimatuta

dago. Iruzur fiskalarekin amaituzgero, hezkuntza guztia ordaindugenezake urtero-urtero. Bainahorretarako politika bateratuak eginbehar ditugu. Administrazioan alda-ketak egiteko herri eredu hori edukibehar dugu lehenik buruan”.

OSCAR RODRÍGUEZ VAZ

| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Dani Blanco

Gasteiz, 1977. Arabako PSE-EEko kidea da. Hirulegealditan legebiltzarkideizana GasteizkoParlamentuan. PSEkozuzendaritzatik at dagoegun. Ez du onartzen alderdibarruko ildo batekopartaidea denik. Haatik, ezinuka dezake ildo ofizialarenoposizioan dagoela. Alderdisozialista berritzeko agertudigun grina lekuko. Zientziapolitikoak ikasi zituenLeioan. Doktoretzaprestatzen ari da alderdieneta demokraziarenereduaren krisiaz.

«Alderdi sozialistaren arazolatzena sinesgarritasun eza da»


OSCAR RODRÍGUEZ VAZ - TERMOMETROA

PSEko sektore kritikokoa zara. Duelaurtebete aldaketarako prozesua hasizenuten Araban. Zertan bukatu da? Lehenik eta behin argitu nahi dut,ez nagoela sektore kritiko batean,ez naizela ere ezeren birsortzaile.Alderdi sozialistan nago, nire alder-dian, PSEko partaidea naiz.

PSEn ez dago sektorerik, ez kritikorik? Zehaztu aldera: politikariok kritiko-ak izan behar dugu, areago unehonetan, eta batez ere alderdi ezker-tiar batean, baina ez naiz korrontebatekoa. Alderdi sozialistaren han-ditasuna bere aniztasuna da. Esate-rako, Fernando Buesa kristau-demokrata zen eta alderdira etorrizen politika sozialista egitera.Gauza bera ere Txarli Prieto [Ara-bako idazkari nagusia], alderdikomunistatik etorri zena. Bainagurean ez da egiten politika demo-krata-kristaurik ez komunistarik.Gurea alderdi sozialista edo sozial-demokrata da, eta arazoak izatenditugu norbait beste politika motabat egitera datorrenean.

Alderdia berritzea da zure nahia,edonola ere. Gure handitasuna gure aniztasunadela esan dut, eta eraberritzekoprozesua ez da bukatu. Txarli Prie-tok duela lau urteko Kongresuanbotoen %89 lor tu zuen, orain%57. Orduan, ezberdintasunabegi-bistakoa da, aldaketa hasibaino ez da egin.

Txarli Prieto berraukeratua izan daArabako kongresuan. Bizkaian J. A.Pastor eta Gipuzkoan Iñaki Arriola.Politika aldatzeko politikariak aldatubeharra aipatzen da egun, ordea.Europan, Estatuan nahiz hemen,alderdi sozialistak duen arazo latze-na sinesgarritasun eza da. Eta berauberreskuratzeko aldaketak ezinbes-tekoak dira. Horretarako, lehenik,mekanismoak aldatu behar diraalderdian. Bigarrenik, gardentasunerradikala eta eztabaida demokrati-koa gehiago praktikatu behar da,baina alderdiaren mekanismoakaldatzeaz gain pertsonak ere aldatubehar dira. Eta hirugarrenik, gureideiak berpizteko prozesu horizabaldu behar dugu gizartera, bera-rekin batera aritzeko.

Izan ere, alderdi politikoak gizartea-gandik gero eta urrunago ei daude. Bai. Dena aldatu da azken hamarka-dan: harreman sozialak, hedabi-deak, zientzia, teknologia. Denaaldatu da politika izan ezik. Estruk-turak ez dira berritu azken hamar-kadetan, eta hori arazo latza dademokraziarentzat. Politikariokhirugarren arazoa gara herritarren-tzat, krisialdiaren eta langabeziarenondoren. Beraz, politika aldatzendugu edo aldatuko gaituzte. Etorki-zuna aztertu eta aldaketa asko eginbehar dugu alderdietan, demokra-zian aldaketak izan daitezen. Haste-ko, norberak bere etxetik hasi behardu aldaketa bultzatzen. Nik neukalderdi sozialista berritzea dut lehenhelburua, eta gero demokrazia sis-tema, baina lehenik nire etxea.

Araban PSEk indarra galdu du. Halaere, Euskadiko PSEk Txarli Prietorenalde egin du azken kongresuan.Suhiltzaileek ez diote mangera elka-rri zapaltzen, eta nik ere ez dut hala-korik egin nahi. Hori alderdi guztie-tan gertatzen da. Alderdietannagusiek elkar sostengatzen dute.Alderdien eta demokraziaren ara-zoa da. Egia da, gurean aldaketa niLegebiltzarretik kentzea izan da etaPrieto sartzea [ironiaz].

Traba egiten diozu Prietori, nolabait. Nik ez dut nire jarrera eremu per-tsonalera eraman nahi, nire kritikakpolitikoak dira, eta, nire ustez, sako-nak. Araban ere gardentasun gehia-go behar dugu, horrek ez du esannahi gardentasunik ez dagoenik,gehiago behar dugula baizik. Deba-te demokratikoan gehiago sakondubehar dugu, mekanismo berriakgizartearekin batera landuz politikaegiteko. Horiek kritika politikoakdira, ez pertsonalak.

Hala ere, ez zara Arabako zuzendari-tzako kide honezkero. Ez nago exekutiban, ez. Baina alder-diaren handitasuna, aniztasunapraktikatu dugunean izan da. BaiGasteizen bai Araban indartsuakizan gara, eta hori onartu ez dugu-nean galdu dugu. Jaurlaritzan sartuginenean, krisialdi ekonomikoa era-batekoa zen, ezkerraren krisi ideolo-gikoa ere bizi dugu. Baina batez ere,ezin dugu aniztasuna galdu, ezin duinork etorri alderdira bere politikainposatzera. Areago, azken bi urtehauetan politika arriskutsua mar-txan jarri da: edo nirekin zaude edonire aurka. Eta nik hori ez dut parte-katzen, hori ez da nire alderdia.

PSEko kongresuen ondoren, zer? Berpizteko prozesua hasi berria da,eta jarraitu behar dugu. Gure ideiakez dira egun batetik bestera desa-gertuko. Jende asko dago gurekin,eta ez bakarrik alderdian, kalean erebai. Jendea ezkerrera begira dago:fiskaltasun berria, sozialismo ber-dea eta gizarte solidarioago bat lor-tzeko borrokan ari da. Gizarteakhoriek eskatzen dizkie alderdiei, etaguk, unean uneko egoeraren arabe-ra, horiek seriotasunez eta zintzo-tasunez lantzea eskatzen dugualderdian.

Eusko Legebiltzarreko jarduna hizpi-de. Nola baloratzen duzu Patxi Lopezlehendakari ohiaren aroa? Orokorrean, herriak ikusi beharzuen posible zela gobernatzea EAJgobernutik at egonda. Herri hau ezda erori, euskara ez da desagertu,ezta Urumea lehortu ere EAJk ezduelako gobernatu. Guk halakozor bat genuen herriarekin eta gureburuarekin. Erakutsi dugu herria

“Alderdiarenhanditasuna, aniztasunapraktikatu duguneanizan da. Bai Gasteizenbai Araban indartsuakizan gara, baina horionartu ez duguneangaldu dugu”

“Politikariok hirugarrenarazoa garaherritarrentzat. Beraz, politika aldatzendugu edo aldatukogaituzte”


TERMOMETROA - OSCAR RODRÍGUEZ VAZ

gobernatu dezakegula, hainbatgauza ondo eginez gainera. Hiruerronka izan genituen gobernuahartzean: krisialdiari aurre egitea,gizarte krispazioari, eta terroris-moari ere. Uneon, aurrekontuenonarpen garaian gaudela, gogoratunahi dut gure aurrekontuak sekula-ko babesarekin onartu zirela lauurteetan. Krispazioa izugarria zeneta asko jatsi zen PSEri esker.Badakit ez zela alderdiari eta lehen-dakaritzari esker soilik izan, bainalan handia egin zuten bukatzeko.Egun ez dago gizartean zegoententsioa. Terrorismoari dagokio-nez, ez dezagun ahaztu PSEk Jaur-laritza hartzean ETAren mehatxuajaso zuela, eta legegintzaldiarenamaieran ETA ez zegoela jada. Ezzuen Patxi Lopezen gobernuakbakarrik lortu, baina gobernuanzegoena PSE zen. Historiarakogeratzen diren gauzak dira, onak,badira ere txarrak noski.

Hala nola... Hainbat gauzatan, gutxi baina sin-bolikoak eta garrantzitsuak, ezgenuen jakin ausardiaz jokatzen.Adibidez, LTH delakoaren errefor-ma Legebiltzarrean planteatzea.Lehendakariak zioenez, hiru lurral-de gara baina herri bakarra. Hitz

egin genuen, herrian beharra zego-ela esan ere. Hala ere, lurraldebakarra baina hiru gobernu daudebatez ere. Eta errealitate hori alda-tzeko lege hori aldatu behar dugu.Ausardia falta izan zuen gure alder-diak.

Nola ikusten duzu Eusko Legebiltza-rreko politika, hiru legealditanbarruan egon ondoren? Egoera polita da akordioetara iriste-ko. Lehenbiziko Legebiltzarra dabake garaian. Euskadi bake garaiandago eta espero dezagun betirakoegotea. Horrek alternatiba edoaukera gehiago ematen du akordio-etara ailegatzeko. Ez da berdinlehengo egoeran akordioetara iris-tea edo orain. Gainera, Jaurlaritzakez dauka gehiengo osoa, horrekjoko asko ematen du. Legebiltzarra-ren egoera interesgarria da, eta penaeman dit bertan ez egoteak egoerahonetara iristeko lan egin baitutaurreko hiru legealdietan. Beno,lagunek eta kideek egingo dute.

Norekin eta nola jokatu behar duPSEk bereziki? Ezker abertzalearekin,akaso?Geuk geure arazoak eduki badauz-kagu alderdian, beraz, nire ardura ezda ezker abertzalea, nire alderdia

baizik. Dena den, ezker abertzaleakbere bidea egin behar du, oraindikpauso asko eman behar du. Azkenhamarkadetan sufrimendu askoegon dela aitortu behar du, eta horiaitortzeaz gain, baten batek esanbehar du, “ni han nengoen eta eznuen ezer esan”. Ari da urratsakematen hala ere. LegebiltzarreanEH Bildu egoteak pozten nau,baina ez dut nahi gertatua ahaztea,alegia, ez dezagun hitz egin soilikbeharrezkoa delako, elkarrizketakona izan behar duelako baizik.Horretarako, mahai baten inguruanjarri behar dugu. Larriena egindugu, terrorismoarekin amaitzea,baina agian zailena geratzen zaigu,bizikidetza lortzea. Hemen, Gas-teizko auzo honetan, PP, EAJ, ezkerabertzalea, alderdi sozialista etaalderdirik ez dutenak bizi gara.Hoditeria bera dugu, eta guztiokura bertatik hartzen dugu, bainaoraindik ez dakigu elkarrekin bizi-tzen. Eraikinean biziko bagara,elkarbizitza lortu behar dugu.

Urkullu lehendakaria izaki, Lopezekoposizioan hartu duen tokiaz iritzirik?Bere tokia hartzen ari da. PSE hiru-garren alderdia da, oposizioangaude, egin behar ez duguna dagobernatu. EAJ gobernuan dago,ez gara ere oposizioko lehen alder-dia. Guk geure prozesua landubehar dugu eta lekua hartu. Alder-dia eta ideiak berpiztu behar ditugu.Ezkerreko ikuspuntutik lan egiteanahi dut, datozen hilabetetan LTHeta fiskaltasuna aldatzeko eta elkar-bizitza lortzeko. Hori espero dutnire alderdiarengandik.

EAJk eta PSEk aurrekontuetan akor-dia lortuko al dute? Niri ez litzaidake gustatuko EAJre-kin akordioak egiten hastea. Akor-dio txikiak egunero egin behar diranoski, arazo konkretuak eta behine-nak aurrera ateratzeko, baina bestegauza bat da politika estrukturalakaurrera ateratzeko akordio handiaegitea, etorkizunari begira aritzea.Nire ustez PSE ez dago prest horiegiteko. Lekua hartubehar du kalean etaezkerrean. Eta unehonetan leku hori ez duhartuta. n

“Gasteizko auzo honetan, PP, EAJ, ezker abertzalea, alderdi sozialista etaalderdirik ez dutenak bizi gara. Hoditeria bera dugu, eta guztiok ura bertatikhartzen dugu, baina oraindik ez dakigu elkarrekin bizitzen”.


TERMOMETROA

BABESERAKO UNITATE KURDU-etako (YPG) bi miliziar guardia egi-ten ari dira Awared meskitarenparean, Alepo osoa ikus daitekeenmuinoan. Zerumugan milaka urte-ko zitadela ageri da, eta bertotik ketrinkoa dator, Bashar al-Assad-ileialak diren tropen eta Siriako Ejer-tzito Librearen arteko borrokaldienondorioa. Egunez, hamarnakalagun etortzen dira Sheikh Maq-

soud-eko anfiteatro natural honeta-ra, gerra zuzenean ikusteko.

Joan den uztailetik BatasunDemokratikorako Alderdiak (PYD)–PKKren adar politikoa Sirian–herrialdearen iparraldeko hainbatgune kontrolatu eta administratzenditu, Siriako 2,5 milioi kurduen zatihandi bat bizi da bertan. AlepokoAshrafiyeh eta Sheikh Maqsoud erebere esku daude.

Bizitza, bi suteren arteanNeguaren gogorrak eta elikagaieskasiak Alepoko milaka herritarbultzatu ditu egunero gerra fron-teak gurutzatzera; bizia arriskuanjartzen dute hiriaren zati honetanlehengaiak eta gasolina lortzearren.Sheikh Maqsouden eta Ashrafiyehndenda gehienak irekita daude etaoinarrizko produktuak aurki daitez-ke bertan, izan ogia edo egurra,

Siriako Alepo hiria odolusten ari den bitartean, Babeserako Unitate Kurduak saiatzen aridira erregimenaren eta matxinatuen arteko borrokaldiak Ashrafiyeh eta Shekih Masqsoud

auzoetara ez daitezen iritsi; kurduak dira han gehiengo. Kurduen milizietara SiriakoEjertzito Librearekin ernegaturik dauden arabiar gazteak iristen ari dira.

ALEPOKO KURDUAK

Bi suteren artean harrapatuta

Testua eta argazkia:

| DAVID MESEGUER |

“Ikaslea naiz eta sekula ez nuen armarik hartu eskuan, baina orain herriak behar gaitu” dio Cihan-ek, kalashnikovasorbaldan daraman 20 urteko emakumeak.


ALEPOKO KURDUAK - TERMOMETROA

herrialde osoan bezala prezioekgorakada itzela izan duten arren.

Alepoko infernuaren erdian hala-ko oasia egoteak, eragin du hirikobeste auzoetatik egotzitako milakalagun bertara joatea. Marian etabere familiaren kasua hori da, orainYasser-eko eskolan daude: “Ezdugu kalefakziorik eta neguagogorra izaten ari da”, dio zahar-tzarora hurbiltzen ari den emaku-meak. Ikasmahaien ordez, arro-pak, mantak eta kozinako tresnakageri dira ikasgelan.

Hiriaren zati honetan borrokal-dirik ez zen izan iazko urrira arte.Orduan, Babeserako Unitate Kur-duak eta Siriako Ejertzito Librea-ren Saladino brigada gogor arituziren, matxinatuek Ashrafiyeh-ensartu nahi baitzuten. Borroketan 20hildako izan ziren eta alde bakoitzak200 preso inguru egin zituen; ez era-sotzeko ituna sinatu ondoren preso-ak trukatu zituzten. “Ankarak ezindu jasan kurduek autonomia izaterik,ezta eskubiderik ere, eta horregatikkutsu islamiarra duten talde matxi-noak babesten ari da”, dio Hassa-nek, PYDko liderra Alepon.

Hainbat hilabete lasai igaroondoren, tentsioa berriz itzuli dagune horretara, baina oraingoanmiliziar kurduak Gobernuaren tro-pen kontra ari dira, hauek ere Ash-rafiyeh-en sartu nahian baitabiltza.Kurduek defentsarako postuak jarridituzte eta garraiobide nagusietancheckpoint ugari ere bai.

Emakume miliziarrakYPGren barruan nagusi da PKKrenideologia eta Abdullah Öcalan-isekulako miresmena zaio, miliziar

gehienak kurduak baitira. Bainamaiz, beste erlijio eta jatorritako jen-dea ere aurki daiteke. Qamishlohirian adibidez, borrokalari kristauugari dago, eta Alepon arabiar gazteaskok eman dute izena milizia kur-duetan, Siriako Ejertzito Librearenjarrerarekin desengainatuta.

“Familia eta lagunak ez dira nitazharro. Traidore naizela uste dute,nire burua saldu dudala”, azaldu duMohammed-ek YPGk Ashrafiyehenduen kuartel orokorrean. “SiriakoEjertzito Librea hasierako helburunagusitik aldendu da: errejimenariaurre egitea. Zenbaitek, herritarraklapurtu eta mehatxatzen dituzte.Euren borroka desitxuratu egin da”.Mohammedek matxinatuen taldeautzi zuen eta YPGra batu zen.

Antzeko kasua da Ahmed-ena,Saladino auzoko 20 urteko gaztea.Orain gutxi arte Al-Assad-en erreji-menaren kontra ari zen: “Uztaileanmatxinada gure etxeko atarira iritsizenean Ejertzito Librera batzea era-baki nuen. Lehen lerroan aukeragehiago izateko, familia ugari etxe-tik bota genituen eta horietakobatzuk hil ere bai. Oso gogorra izanzen, batzuk umetatik ezagutzennituen auzokoak ziren”. Miliziarraaurpegia kufiyya batek estalia duela

ari da kontatzen bere historia. “Duela hilabete Ejertzito Librea

uztea erabaki nuen eta Ashrafiyehnezkutatu nintzen. YPGko hainbatkide ezagutu ondoren euren unita-teetan sar tzea pentsatu nuen.Onartua sentitzen naiz, ez duteetniaren araberako banaketarik egi-

ten, tratua berdina da”, dioborrokalariak.

Ehunka emakumek bat egindu te euren borondatez miliziakur duekin. “Ikaslea naiz etasekula ez nuen armarik hartueskuan, baina orain herriakbehar gaitu”, dio Cihan-ek,kalashnikova sorbaldan dara-man 20 urteko gazteak.

“Errejimenaren kontra berrikiizan diren borrokaldiek eta oposizio-ko islamisten kontra lehenago izan-dakoek ekarri dute emakume ugarikgurean izena ematea”. AlepokoPYDko buruzagietako bat da Zelaleta bere hitzek aldarrikapen kutsuadute: “Mendebaldeko Kurdistanenbi milioi kurdu besterik ez gara, etaegoeraren larritasuna ikusirik, oina-rrizkoa da gu ere, emakumeok, babe-serako unitateetan aritzea”.

Zelalen ustez “gizonek beti izandute boterea eta hegemonia. Gerraere bai. Emakumeek gerran partehartzea berdintasun espresio gore-na da”. Emakumeek bizitza politikoeta militar kurduan duten rol aktibohori PKKren ideologia feminista-ren herentzia da. Ideologikoki gerri-lla horrekin bat egiten duten taldepolitikoak zein arma-tuak paritatearen aldeegiten saiatzen dira, etagoi-kar guetan emaku-meak ere badituzte. n

“Familia eta lagunak ez diranitaz harro, nire burua saldududala uste dute” dioMohammed-ek, miliziakurduetan izena eman duengazte arabiarrak


TERMOMETROA

EHUKO ZIENTZIA FAKULTATEANelkartu gara izena ezkutuan gordenahi duen irakaslearekin. Bere bule-goan hartu gaituenean paper bat dueskuan; Unibasq-ek bidali dio, hauda, Eusko Jaurlaritzak EAEko uni-bertsitate sistemaren kalitatea eba-luatzeko sortutako agentziak.

Aipatutako dokumentuarenbitartez, Unibasqek esplikatu egitendio irakasleari zergatik ez duenlortu puntu nahikoa Irakasle Osobihurtzeko, eta ondorioz unibertsi-tatean estatus hobea lortzeko:“Eskatzailearen argudiatzeak azter-tu ostean, batzorde honek berres-ten du aurrez emandako puntua-zioa. Argitalpen zientifikoetanplazaratutako lanei dagokien puntukopurua asko aldentzen da IrakasleOso batek behar lukeenetik. Mailahori eskuratu ahal izateko, hauta-gaiak handitu egin beharko du itzalhandiko aldizkarietan egindakoekoizpen zientifikoa”.

Ez dugu asmorik, ezta gaitasunikere, gure solaskidearen produkziozientifikoa noraino den bikainaepaitzeko. Berarengana etorri izana-ren arrazoia beste bat da: hizkuntzaaldetik dagoen desoreka batez ohar-tarazi nahi gaitu. Unibasqek azter-tutako epean, dozena eta erdi ingu-ru ikerlan argitaratu ditu euskaraz,eta denen baturagatik zero puntueskuratu ditu. Gaztelaniaz eta inge-lesez argitaratu duen bakoitzarenga-tik baino gutxiago. Hori bai, Euska-raren Ezagutza alorrean puntukopuru maximoa eman dio Unibas-qek gure irakasle anonimoari.

“Baina nik ez ditut lan horiek idatzieuskara menperatzen dudala froga-tzeko; zientzia-ikerlanak dira”.

Oihartzun defizitaIkerkuntzan, egindako lanaren kali-tateak baino garrantzi handiagoaizan ohi du haren oihartzunak, etaeuskaraz lor daitekeen oihartzunahutsaren hurrengoa da. Edo hutsabesterik gabe, Unibasqen irizpideakaintzat hartzera. Hori jakin badakiurtarriletik EHUko Euskara errek-toreorde den Xabier Etxaniz Erlek.“Artikulu baten inpaktua neurtzekoirizpide bat da zenbat aldiz izan denaipatua, eta euskaraz idazten badu-zu ia inork ez zaitu aipatuko. Ingele-

sez idatzita, aldiz, askotan aipatukozaituzte”.

Ez du ingelesa alferrik aipatuEtxanizek, nazioartean ikerkuntza-ren lingua franca baita. Esamoldea ezdugu geuk asmatu, EHUk berakidatzitako dokumentu batetik ateradugu: 2007tik 2012ra arteko Euska-raren Plan Gidaria. Hona zer dioenPlanak lingua franca-rena aipatzenduen paragrafo berean: “Erabatestandarizatuta ez dagoen euskarabezalako hizkuntza baten kasuan,euskaraz lan egin eta argitaratzenduten ikertzaileen ekarpenak ezin-bestekoak dira”.

Euskaraz egindako ikerketa bul-tzatu beharra azpimarratzen du,

IKERKUNTZA

Ura urre nola bihurtu asmatzekotan, ez argitaratu emaitzak hizkuntza gutxitu batean. HorraEHUren arazoetako bat: ikerkuntzan euskara sustatzeko neurri orok topo egiten du aspaldieraikitako hesiekin. Oraingoz ezin gaindituzko hesiak dira, beren lanaren berri euskaraz

eman nahi duten ikertzaileek ondo dakitenez.

Ingelesa da nagusi nazioarteko inpaktuzko aldizkarietan. Euskarak, aldiz, zaila duprestigiodun argitalpenen zerrendetan muturra sartzea.

Aukeratu: euskara edo ospea

| UNAI BREA |


IKERKUNTZA - TERMOMETROA

hortaz, Plan Gidariak, eta horreta-rako hainbat neurri proposatzendu. Abian dira guztiak, baina ezinesan bost urteotan euskararen ego-era biziki hobetu denik ikerkuntza-ren alorrean.

Ingelesaren eskutik ospe bila?Plan Gidariaren epea agortutadagoenez gero, ikusi beharko dadatozen urteetarako zer nolako egi-tasmoa garatzen duen errektore-talde berriak. Momentuz, eta iker-kuntzan euskara sustatzearidagokionez, honakoa aurreratudigu Xabier Etxanizek: “EHUkeuskara hutsezko hiru aldizkarizientifiko argitaratzen ditu: Ekaia,Gogoa eta Tantak, oihartzun eskasadutenak. Gure asmoa da papereanorain arte bezala jarraitzea bainaedizio digitalak elebidunak izatea,euskaraz eta ingelesez. Horrela,gure bi helburuak bete ahal dira:ikerketa egitea bata, euskarazkocorpus zientifikoa osatuz joateabestea. Euskaraz doktorego-tesi bategitea oso garrantzitsua da euskara-ren garapenerako, baina beste alde-tik ikusi behar da zer ekarpen egitenzaion zientziari. Logikoena dahorren berri ematea kanpoan. Etazer hizkuntza erabiliko duzu horre-tarako? Ingelesa”.

Xabier Etxanizen hitzetatikbakarrik ez, Euskararen Plan Gida-riaren pasarte askotatik ere ondo-rioztatzen da euskarak ingelesabeharko duela bidaide, ikerkuntzanospe pixka bat irabazi nahi badu.Euskarak EHUn duen lehiakidenagusiak, gaztelaniak, ez du arazohori. Agian ez da ikertzaileen linguafranca, baina 500 milioitik gora hiz-tun edukitzea ez da berme ahula.

Euskaraz ikertzea, negozio txarraAsmoak asmo eta neurriak neurri,bide luzea dago egiteke, LoreErriondo EHUko Filosofia eta Hez-kuntzen Zientzietako irakasle eta

ikertzailearen iritziz. Ez dugu ausazaukeratu Erriondo mintzakidemodura, 2012ko Euskal KulturarenUrtekarian idatzi zuen honengatikbaizik: “Ikerkuntzari dagokionez,euskarazko ikerketa proiektuakurriak dira eta ikerketa-talde euskal-dun gutxi daude. Ez da errenta eus-karaz ikertzea: laguntza gutxi, curri-culumerako balio eskasa, sortze lanhandia eskatzen du terminologiamailan, talde eraketan, baliabideurriak eta beste hizkuntzatara itzulibeharra aintzat hartzea nahi bada”.

Prestigio falta ez da arazo bakarraNorberaren curriculuma gizentzekoduen balio eskasaz gain, beste fak-tore batzuek oztopatzen dute eus-karaz ikertzea, Erriondoren esane-tan. Esanguratsuenetako batlan-kargaren banaketan dagoen

desoreka da. EHUk irakasle elebi-dunak eta elebakarrak –hots, gazte-laniadunak– bereizten ditu; lehenbi-zikoek euskaraz zein gaztelaniazeman ditzakete eskolak, bigarrenmultzokoek gaztelaniaz baino ez.Horrek zama dakarkie euskaldunei,ikertzeko denbora kentzen baitie.Euskararen Plan Gidariaren Luza-pena izeneko dokumentuan desore-ka hori existitzen dela onartzen duEHUk, bai eta arazoari aurre egite-ko neurriak iragarri ere, bainamomentuz arazoa hor dago.

Erriondok garbi du euskarakezin duela munduan ingelesarekinlehiatu, baina uste du errealitatehorrek ez gaituela konformatzeraeraman behar. Alegia, EHUrenzereginetako bat dela euskara susta-tzeko eginahalak egitea –unibertsi-tatearen estatutuek diotenez, bestal-de–; irakasle errenteriarrarenhitzetan, “euskararen aldeko fakto-re zuzentzaileak” ezartzea.

Tesia euskaraz, gutxiren hautua Orain arte egindakoa ez zaio nahi-koa iruditzen Erriondori. “Irakas-kuntzaren alorrean aurrerapausoakizan dira eskaria egon delako, bainaikerkuntzan ez da gauza bera gerta-tzen; ikerkuntzan, kontsumitzaileekez dute eskatzen euskaraz egiteko”.Hona adibide gordina: 2001/2002ikasturtean EHUn defendatu dokto-rego-tesien %8,3 euskarazkoa izanzen, eta %3,1 ingelesezkoa. Gainera-koa, gaztelaniazkoa. Hamar urtegeroago, 2010/2011n, euskararenportzentajea ia berbera zen, eta inge-lesarena, aldiz, sei halako: %18,3.“Ikasketak hasten dituzten ikasleeta-tik gutxi batzuk iritsiko dira ikertzai-le izatera, eta horrainoko oztopo-las-terketan etengabe ematen diegunmezua da ingelesa erabili dezatela”,dio Lore Erriondok, “horrek ategehiago zabalduko dizkielako. Bada,ateak zabaltzea bada kontua, ikertudezatela euskaraz, eta gero arduratudadila unibertsitatea ikertutako horinazioartean zabaltzeaz”.

Xabier Etxanizek aitortzen dumilitantetik zerbait baduela tesiaeuskaraz aurkezten duenak, EHUklan hori errazteko laguntzak emanarren. Eta gauza bera esan litekeikerketaz oro har. “Militantziahorretatik aparte, EHUk pizgarriakeman behar ditu euska-raz argitaratzeko”, dioerrektoreordeak. Pizga-rria zein den asmatzea,horra gakoa. n

“Ikertzaile izaterainokooztopo-lasterketan,

ikasleei etengabeematen diegun mezua

da ingelesa erabilidezatela”

Lore ErriondoEHUko irakasle eta ikertzailea

Babeslea: Bilboko Euskara Zerbitzua


TERMOMETROA

CHAVEZ EZ ZEN DIKTADOREA,CNN katean, interes labainekbat egiten duten aferetangeroz eta informazio lerratua-goa eskaintzeko joera duentelebistan berrikitan esanda-koa gorabehera. Hirutandemokratikoki hautatutakopresidentea izan zen. Harenagintaldian Venezuelakopobrezia erdira murriztu zeneta analfabetismoa ia erabatezabatu.

1999tik 2010era eskualdeandesoreka gutxien zuen herrial-dea bihurtu zen Venezuela,Gini koefizientearen arabera, HegoAmerikako bigarren herrialde izanzen pobrezia murrizten: %49,4tik%27,8ra. UNESCOren datuen ara-bera, eskolatze eta alfabetatze pro-gramen bidez, lehenago hezkuntza-rik jasogabeko biztanleen %92,5ekirakurtzen ikasi zuten hamar urtetan.2003tik aurrera, doako oinarrizkoosasun laguntza, diru publikoz lagun-dutako elikagaiak eta lehen nahizbigarren mailako hezkuntza eskain-tzeko ‘misioak’ bultzatu ziren.

Nazio Batuen Giza GarapenerakoProgramaren Indizean ere gora eginzuen, 0,735era iritsi arte; horri esker,Hego Amerika eta Karibeko hogeitahamahiru herrialdeen artean hama-laugarrena da, Peruren, Ekuadorren,Brasilen eta Kolonbiaren aurretik.AEBetako presidente ohi JimmyCarterrek berak azpimarratu izanzuen Chavezek Venezuelako pobre-zia erdira murriztea lortu zuela.

Venezuelan 2002ko estatu kolpeaizan zenean, Venezuelako herriakChavez alde egitera behartzen zuela

zioten titularrak argitaratu ondoren,inork ez zuen meaculparik bota, eztaerrealitateak titular haiek oker zeude-la erakutsi zuenean ere. Chavezek etaharen aldekoek 2004ko erreferendu-ma, 2004ko eskualdekako hautes-kundeak eta 2005eko legebiltzarrera-ko hauteskundeak irabazi zituzten,baita 2006ko eta 2012ko presiden-tziarako hauteskundeak ere, botoen%62,84 eta %54,84rekin, hurrenezhurren, eta parte-hartze portzentajehandiarekin.

Eginkizuna Hego AmerikanVenezuelako presidenteak herrialde-ko elite zuri aberatsaren pribilegioenaurka egin zuen, behartsuenei bidera-tutako politikak abiarazi zituen etaVenezuelako petrolioa arrotzen eskuuzteari uko egin zion. Lotura estuaizan zuen Kubarekin, La Habanarapetrolioa bidaliz sendagile trebatuentruke, ALCA Merkataritza LibrerakoHitzarmenaren aurka egin zuen,‘hegemoniko eta inperialistatzat’ jozuen, eta horren ordez ALBA (Ame-

rikako Herrien AliantzaBolivariarra) bultzatu zuen.Atzerritarrek politikokinahiz ekonomikoki maneia-tzen duten eskualdean, bereherrialdearen benetako inde-pendentzia defendatu nahiizan zuen, identitate propioaeman, iparraldeko atzaparre-tatik eta nazioarteko finantzaboteretik urrun. Petrolio gordin astunerako

findegiak nazionalizatu zituen;Exxon Mobil nahiz ConocoPhilips AEBetako enpresekproposatutako baldintzak

onartu ez, eta alde egin zuten. Ter-nium Sidor burdingintza enpresaberriro nazionalizatu zuen, herrialde-ko telekomunikazio enpresa nagusiaeta elektrizitate konpainia pribatuhandiena publiko bihurtu zituen, etanekazaritza lursailak desjabetu zituenlatifundioak deuseztatzeko. Jakina,askok ez zituzten gogoko neurrihoriek guztiak.

Ekarpen negatiboari dagokionez,ekintza onak ez bezala ederki zabal-dutako kontuak daude: inflazioa,monetaren debaluazioa, Venezuela-ko kaleetako delinkuentzia mailaaltua, bere pertsonalismoa edo Siria-rekiko harremanak. Arerioek adie-razpen askatasuna mugatu izana ego-tzi diote, eta autoritario nahizsektariotzat jo dute.

Ziurrenik haren erretorika etaakatsak berriro gogoraraziko dizki-gute. Horren kontra dis-tantzia hartzea, kontras-tatzea eta nork bereondorioak ateratzeakomeni da beti. n

VENEZUELA

“Chavez presidentea” esate hutsak erantzunak eragiten ditu interneteko sare sozialetan:Presidente? Diktadore esan nahiko duzu”, dio internauta batek.

Edo: “Hitler ere hautestontzietan aukeratu zuten”.

Chavez presidentea. Presidente?

Chavezek azkenera arte defendatu zuen Hego Amerikarako proiektu bolivariarra.

| OLGA RODRÍGUEZ / EL DIARIO.ES |

DIA

RIO

DE

OC

TU

BR

E


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA

OTSAILEAN 234.530 langabetu zenbatu ziren HegoEuskal Herrian, biztanleria aktiboaren %17,64 hainzuzen. Prestaziorik jasotzen ez duten langabetuenkopurua 100.000tik gorakoa da jadanik, langabetuen%44. Gazteen artean eta inoiz lanik izan ez dutenenartean ere paroa handitzen ari da; belaunaldi batzuen-tzat etorkizuna oso iluna da eta pobreziarako bideadarama. Joan den astean manifestazio garrantzitsuakizan ziren Bilbon eta Iruñean enpleguaren alde. Kri-sian dauden enpresa ugariren pankartak ikusi ahalizan ziren bertan, batez ere enpresa txiki eta ertaineta-ko langileenak. Kapitala eta administrazio publikoaksalatzeaz gain, enpleguaren beharra aldarrikatu zuteneta hura defendatu, sortu eta konpartitzeko politikaekonomiko berriak eskatu zituzten.

Testuinguru horretan, harrigarriak dira EAEkolehendakariaren hitzak: egoera “deabru” honetan,“gure historia hurbilean izan dugun urterik okerrena”biziko dugula esan du. Era berean, egoera konpontze-

ko, beharrezko ikusten du “euskaldunek hobetzekodugun gaitasun espirituari eustea, berrasmatzekokapaz izatea, eta ezer ekartzen ez duten su artifizialakalbo batera uztea”. Zer dira eta zeinek botatzen ditu“su artifizial” horiek? Urkulluren adierazpenek bolun-taristak dirudite, eta bere arerioei egozten dien “suen”antza handia dute. Egoerari buelta emateko, bestelakopolitika ekonomikoei ekin behar zaie –Madrilera etaBruselara begira egon gabe–: hazkundea sustatu, lanabanatu eta sistema fiskala errotik aldatu. Benetakoerreforma fiskalak 4.400 milioi euro ekarriko lizkiekediru-kutxa publikoei. Eta hori posible da, baldin etaherritarrei mesede egiten bazaie, eta ez patronalei,kapitalistei eta bankariei. Oraingoz baina, Urkullureneta Barcinaren politika sozio-ekonomiko-ak azkeneko horien berak dira.

Juan Mari Arregi

Enplegua defendatu, sortu eta konpartitu

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Bahea

“Aitortu behar dizuet, ez nuen uste posiblea zenik berrogei eta piku urteekin euskara ikastea eta are gutxiago euskarazbizitzea; baina honetan ere ustea ustel, ez da horrela. Ez da egia, beraz, gaztelaniaz esaten den esaera hori: loro viejo noaprende a hablar. Zein ote da, orduan, gakoa euskara edo beste hizkuntza bat ikasteko? Erantzuna, nire ustez, argi etagarbi dago: maitasuna”.

HIZTUN OINARRIZKOAK izan dituhizpide Patxi Baztarrika Hizkun-tza Politikarako sailburuordeakjoan den astean. A1 eta A2 euska-ra egiaztagiriak, eta haiek lortuahal izateko ikasmateriala aurkeztuditu Eusko Jaurlaritzak. Orainarte, Europako markoari jarraiki,euskara ikasleek B1 mailako egiaz-tagiria zuten oinarrizkoena. C2 damailarik altuena.

Hiztun oinarrizkoentzat dira biegiaztagiri errazenak, une honetan9.200 ikasle ari dira gutxienekomaila horretan, hau da, euskalte-gietan ari diren ikasleen hirutikbat.

Baztarrikak hiztun oinarrizko-en ahalegina eta beharra azpima-

rratu zuen: “Era guztietako era-biltzaileak behar ditugu. Oinarriz-ko maila dutenek ere ekarpenhandia egin diezaiokete hizkuntzbizikidetzari”. Eta ildo bereanhitz egin du Joseba ErkiziaHABEko zuzendariak: “Helburuaez da gramatika, komunikatzeabaizik”.

Bi mailak gainditzeko materialberezia prestatu dute, Primeran!izenekoa.

Euskararen gorentasunera iritsinahi duenarentzat bal io duteegiaztagiriok, baldin eta bideangeratzen bada, esku artean zerbaitduela geratuko da.

EGA ospetsuaren maila lortzeailargira joatea baino zailagoa irudi-

tzen zaiona errazago animatukoda euskara ikastera.

Gramatika-zurrunbiloan itotze-ko arriskua saihestu daiteke mailaapalekin eta ikaslearen gogoa bizi-rik mantendu.

Ez dezagun ahaztu ordea, hiz-kuntza ikastea hizkuntza ikasteadela, eta ondo ikasteko orduakhorretan ematea ezinbestekoadela.

Nire lagun batek dio, mendeerdia beteta, berandu dabilela eus-kara ikasteko, ez litzatekeela gaiizango. Herri euskaldunean bizidenez ia dena ulertzen du eta esal-di osoak esateko gai da. Desafioaotu zait: “Baietz dakizunarekin A1atera!”.

Juan Jose Ibarretxe EAEko lehendakari ohiak www.aiaraldea.com-en esanak:

Oinarrizko mailak ikasle apalenentzat

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |


TERMOMETROA - NET HURBIL

Nahia Garat argazkilariaren irudi handian,otsailaren 17an Donapaleun plazaratutakoLibertimenduko zirtziletako batzuk. MattinIrigoienen zuzendaritzapean 18-20 urtekoarizale gazteek emankizun bikaina eskainizuten, Amikuze eskualdeko Kitzikazank, Irus-ki eta Burgaintzi taldeetako aktore, musikarieta dantzarien elkarlanez, ikusitako eszenakbertsotan komentatzen Joanes Etxebarriaeta Maddi Sarasua. Nekazaritza industriala-ren kalteak, notable politikoen jokaldi mal-tzurrak, karrikan bizia galdu ahala agintariekturistentzako ederragotzen dituzten karrike-tako obrak, mundializazioaren astakeriak ...horiez eta gehiagoz egin zuten jolas umorez,euskaltzaleez ere irri egitea ahaztu barik.Amikuztar baten jardunak josten zituenantzerkiaren hariak oro: Amikuzeko agintefaktikoetarik den eta Lur Berri kooperatibaerraldoiaren buru dabilen Berthelemy Age-rrek (Nicolas Sabathierren argazki txikian).

JEAN PITRAUREN BIZIA ETA IDEIAKezagutu dituenak –LARRUN bateskaini zitzaion duela urtebete–Iparraldeko nekazaritza irauli zutengizonaren eta asmoen ifrentzua aur-kituko dute 2013ko Lur Berri koo-peratiban eta Berthelemy Agerreenpresaburu eta politikariarengan.

Baina horretarako irakurleaklotu beharko ditu behiki itxuranzaldi haragia zeramaten lasagna etabestelako jakien eskandaluak etaAmikuze, Spanghero eta Lur Berri,Findus eta haren hornitzaile denBerthelemy Agerre. Globalizazioa-ren adibide nabarmenetako batetxean bertan, Donapaleu ondokoAiziritzeko bulegoetan, daukagulaohartzea ez da erraz; are gutxiagoEspainiako hedabide handien agen-dek itota bizi garenean.

Kazetariek Horsegate eta Chevalga-te bataiatu dutena laburbildu deza-gun. Ikerketa batean aurkitu dutezaldi haragia behikia eduki beharzuen Findus markako jaki industrialbatzuetan. Okela faltsuaren arrasto-ek daramatzate ikuskatzaileak Fin-dusen filiala den Comigel enpresa-ra, honetatik Luxenburgoko Tavolahornitzailera, eta atzerago joazheldu dira Spangherora.

Bulegoak Okzitaniako Tolosaondoko Castelnaudaryn dauzkanSpanghero Lur Berri kooperatiba-ren filiala da; Spangheroren burua

da Barthelemy Agerre Lur Berrikopresidenteordea, Lüküzeko alkateaeta Pirinio Atlantiarreko kontseilarinagusia, mailaz igo den Jean-Jac-ques Laserreren oinordekoa.

Liburua osatzeko adina xeheta-sun mamitsu badu afera honek.Adibide kaxkar bat hona: auzitandauden 42 tona zaldiki merkatura-tu zituen Draap Trading Ltd.-ekegoitza Zipren dauka eta harenburu da Jan Fasen holandarra.Fasen duela justu urte bete konde-natu zuen Bredako (Herbehereak)auzitegiak 9 hilabeteko espetxezigorrez, Hego Amerikatik ekarri-tako zaldikia tranpatan saldu zuela-ko... musulmanek eskatzen dutenhalal haragitzat!

Spangheroko arduradunek hasie-ran aldarrikatu bazuten haiek ereengainatu egin zituztela, ikerlariekerakutsi dute jakinaren gainean arizirela, bulegoetan aurkitutako fak-turak horren froga. Asteak aurrerajoan ahala, 42 tonaren faltsutzeakazaleratu ditu agro-industriarenhainbat kontu ilun.

Asko hitz egin da jakien etiketa-tzeaz eta trazabilitateaz. Jakien kon-trolaren hipokresia salatu zuten,hain zuzen, Lur Berriren Aiziritze-ko bulegoen atarian nekazari koo-peratibista batzuek ELBko militan-teekin batera egindako agerraldian:laborariari azienda bat kamioian

eramateko baimenak zorrotz eska-tzen zaizkio, larrean daukan abereazehazki identifikaturik egotea...baina gero horren haragia agro-eli-kaduraren sarean sartzen denetikkontrola galtzen du, hizki bitxiz eti-ketatutako hainbat osagairekinnahastuta. Handien kontrolik eza-ren gainean eraiki dela, alegia,mugarik gabeko merkatu globala.

Agro-industriaren mundu maila-ko sarean lekua egin nahi izan duAmikuzeko Lur Berrik. 1971n sor-tua, ordura arte gari eta artoarenkudeaketan ari ziren kooperatibeisegida harturik, 1980ko hamarkada-tik eten gabe handitu da, gaur dauz-kan 211 milioi euroko kapitala eta1.130 milioiko salmentak erdietsiarte, lurgintza, elikadura eta banake-ta atalen artean.

Lur Berrik notableak sortzen dituAiziritzen elkartu ziren kooperati-bista eta sindikalistek salatu zuten:“Handitzea, enpresak erostea,enpresetan sartzea... azken hamar-kadotan Lur Berrik hartu duenestrategia da edonola handitzeamundu mailako merkatuan aktorenagusi izateko, azkenean hegoakerre dituen arte afera honetan”.

Urteotako etekin guztiak eroske-ta berriak egiteko erabiliz, lekukoherritarrak eta nekazariak ahaztudituela esan dute ELBtik. Bertako

Broma asko egin da behikia zelakoan zaldi haragiazeramaten lasagna eta beste jaki industrialen kontura.

Nafarroa Behereko Amikuze dago eskandaluaren erdian:haragi faltsutua Lur Berri kooperatibaren filial batek

merkaturatu du eta haien bien nagusia Berthelemy Agerreda, gainera auzapez eta kontseilari orokor ere badena.

Neoliberalismoazikastaro trinkoa

Amikuzen

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

produktuen sustapena baztertu du,Donapaleuko hiltegia ixten lagun-du, Ossau-Iraty sor-markako pro-duktuek behar duten arto garantiza-tua ekoiztea ukatu laborariei...

Estrategiak harrapatu ditu kor-porazioaren 300 langileak eta koo-peratibistak ere. CFDT sindikatuakazaldu du langileen erdiaren solda-tak hileroko 1.300 euro netoenazpitik dabiltzala, antzinatasunabarne. Sauveur Bacho sindikalistahistorikoak publikoki salatu dituenpresaren metodoak, berari ere“irteteko atea non dagoen” erakutsiziotela.

CFDTk eta 194 langilek duelaaspalditik auzitan daukate Lur Berri,1993tik 2000ra arteko etekinenzatia zor dielakoan, guztira 1,8

milioi euro baino gehiago. Kasuali-tateak nahi izan du Spangherorensikulusaltsa haizatzearekin bateraerabaki duela Parisko Cour de Cas-sation auzitegiak langileen auziaberriz irekitzea.

Afera guztiaren erdi-erdian, izenbat: Berthelemy Agerre. 1955eanLüküze-Altzümartan sortua, 21urterekin bihurtu zen bertako alkate.Hala segitzen du gaur ere. Gazterikalkate eta gazterik Lur Berri koope-ratibako presidenteorde, 1980 ingu-rutik. Pirinio Atlantiarretako Kon-tseilu Orokorrean ordezkari; lekuaJean-Jacques Laserre ezagunarihartu dio, hau ere luzaz Lur Berrikopresidente izana delarik.

Frantziako legebiltzarrerakoazken hauteskundeetan, 2012an,

Jean Lasalle biarnesaren bigarrenaurkeztu zen Modem alderdi zen-tristaren zerrendetan. Kanpainahartan Agerreri egindako jarraipe-naren ondotik Elsa Fayner kazeta-riak erreportaje mamitsua plazaratuzuen Le Nouvel Observateur astekaria-ren taldekoa den Rue 89 gunean.

Faynerrek Lassalle, candidat de laruralité. Au menu, viande avariée ouimportée (“Lasalle, nekazal mundua-ren hautagai. Menuan, haragi ustelaedo inportatua”) kontrajartzenzituen Aspe bailara menditsukoartzain-semea den Lassalle eta agro-bussinesseko enpresaburua den Age-rre. Honen agintepean lotu zaie LurBerri Pioneer bezalako multinazio-nalei, zabaldu da nekazaritzaz gainelikaduretan edo brikolajean mutu-rra sartuz.

1.600 langile omen dauzka Age-rrek agindupean, gehienak berahautetsi den Amikuzetik aparte.Baina urrutira begiratzen ohitua,dozena bat urtez lursail zabalenjabe izan zen Argentinan. Haiek sal-duta, familiak –bi seme gaztek hartuomen dute aitaren bidea– alorrakerosi dituzte Marokon, han beterra-ba edo erremolatxak lantzeko.

Azken eskandaluaren ondoren,Guillaume Gendronek Libérationegunkarian plazaratu du: BarthélemyAguerre, l’appétit sans limite du patronde Spanghero. Iparraldeko notablea-ren indarraz mintzatu daLibérationen Sauveur Bacho sindi-kalista: “Eskualde honetan ezdagoenez enpleguaskorik, esan daitekebera dela nagusi baipolitikan eta bai neka-zari munduan”. n

OSO UKITUTA dago Nafarroakoelite politiko zaharra. Nekez pen-tsatuko zuen UPNk NafarroakoKutxaren auziak bere agintaritzaere horren kolokan jarriko zuenik.Baina hala da eta, ezker-eskuin,herritarrak gogaituta eta sumindu-ta daude.

UPN eta PSNko politikariendieten azken aferak gorenera era-man du haserrearen langa. EtaUPNko agintari eta politikarienlotsa ere bai. Hasieran dietak ondokobratutakoak ziren, beren lana-ren ondorio izateaz gain, soldatakosatzeko balio zuten, batzuen esa-netan. Orain oparotasunarengaraiko fruitu gisa saldu dituYolanda Barcinak, baina gaur egu-nerako egokiak ez direla zehaztuz.Orduan, ongi kobratuak baziren,zergatik itzuli dirua orain? Eran-tzuna Alberto Catalánek eman duDiario de Navarra-n, ez dago arra-zoi moralik, judizialak baizik:“Aholkulariek gomendatu dieteIraunkorreko dietak itzultzea”.

UPNren kongresuari begira,dirua itzuliz Barcinak irudi kolpeederra eman dio Alberto Cataláni,eta hau defendatu egin da, bainaMiguel Sanz ere zipriztinduz (Sanzizan zen dirua itzultzen zuela ira-garri zuen lehena).

PSN barne, oposizio osoak bategin du Legebiltzarrean Barcina-ren dimisioa eskatuz. Oraingoz,alabaina, dimisio hori parlamen-tuari baino gehiago egongo daigandeko UPNren kongresukoemaitzei begira. PSOEko idazkarinagusi Alfredo Pérez Rubalcabakere, joan den astean Nafarroaraegindako bisitan argi utzi zuenPSNk zer egingo duen: Nafarroa-ko egonkortasunaren izenean,UPNren alternantziak jai du etaPSNk UPN lagunduko du. Etahorrela, badirudi berriz dena lotua

geratzen dela, baina ez, ez dagohorren argi. Aldaketa garaiak bizidira Europa osoan, herritarrakhaserre dira eta ez dago argi boto-ak nola joka dezakeen.

HUGO CHAVEZ-EN 14 urtekoagintaldiaren balantzea egitean,ezinbestean azpimarratu behardira berdintasunaren ikuspegitikherritar pobreen alde egindakolana eta izandako lorpen handiak.Mundu ia osoak aitortu dio hori.Chavismoari eta petrolioari esker,barne garapenaren eta latindarAmerikaren integrazioaren akuilueta erreferentzia bilakatu da Vene-zuela.

Ezin da Chavezen figura azter-tu, Hegoamerikako azken 60urteetako historia kontuan hartubarik. Alde horretatik, berak Vene-zuela puntofijismoaren –AD etaCOPEIren 1958ko itun histori-koa– atzaparretatik libratu zuen1999an, herrialdea agintarienustelkeria, lapurreta eta AEBenmenpekotasunetik askatuz. Ezguztiz, ordea, ekonomian AEBki-ko duen lotura handia da, hari sal-tzen baitio ekonomia eta iraultza-ren motorra den petrolio gehiena.Gerra Hotzaren ostean, FrancisFukuyamaren historiaren amaiera

hartan, kapitalismo garaile etaguztiz ahaltsuaren aurrean alterna-tiba eta erreferentzia izan da Vene-zuela eta hori bera bakarrik ez dameritu gutxi. Arrakasta mugatueta kontraesan askorekin, baina

garapenean diren herrialde asko-rentzat eredu bilakatu da.

Barne mailan, ordea, iraultzabolivariarrak arazo handiak izanditu eta izango ditu. Ekonomikokiez du lortu petrolioaren depen-dentzia gutxitzea, eta honen inda-rra ekonomiaren dibertsifikaziorabideratzea. 14 urtetan ezin da askoegin maila horretan, baina norabi-de arrastorik ere ez da ikusten.

Bestetik, sendotasunez aurreraegiteko, badirudi ezinbestekoaizango dela Venezuelako herrita-rren zatiketa baretzea eta oposi-zioko sektoreak aldaketara era-kar tzea. Bide horretan, orainarteko arazo ideologikoak are etasendoago egingo dira. Lan neke-zena izango da asmatzea ea nolaegin behar den XXI. sozialismoa –zutoin horrek zutik jarraitzenbadu bederen– . Ea posible oteden berau gauzatzea egungo Vene-zuelaren botere errepublikarra etademokrazia errepresentatiboarenoinarriak mantenduz. Finean, eatestuinguru kapitalista batean, etaAEBn atarian, halako iraultzarikegitea posible ote den.

Historian era guztietakokasuak daude, batzuetan liderradesagertzean dena hondoratzenda eta, besteetan, batez ere mugi-

menduak oinarri sendo-ak dituenean, indarrakaskatu eta prozesua beraindartzen da. Badirudiiraultza bolivariar rakbadituela aurrera jarrai-tzeko baldintzak etaoinarriak, baina Chave-zen tamainako liderrik

gabe ezin berdintsu izan. Garaiberriaren lehen frogagogorra apir i laren14ko lehendakaritza-rako hauteskundee-tan izango da. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� ARGIAKO ZUZENDAR IA

Guardia zaharra touché

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2013KO MARTXOAREN 17A�46

Igandeko UPNren kongresukoemaitzen esku egongo daBarcinaren dimisio eskaera

2012KO IRAILAREN 2A�48

1978. urtean

Bixente Ameztoyk

Zeruko Argiarako egindako

36 azal.

Bilduma honek

Joseba Sarrionandiaren

hitzaurrea darama.

· Prezioa: 20€

· Harpideentzako: 15€

EGIN EZAZU ZURE ESKAERA: � 943 37 15 45 | [email protected]

· 36 lamina · Karpeta· 210x280mm.

NON ZER - argia.eus · nekazariak etxe berrietara, agindutako ere-muetatik askoz urrunago. Horren...

Documents

Transcript of NON ZER - argia.eus · nekazariak etxe berrietara, agindutako ere-muetatik askoz urrunago. Horren...