NON ZER - argia.eus · 4 2014KO ABUZTUAREN3A ASTEKO GAIA GIPUZKOAKO BARATZE PARKE SAREA Ohiturak...

2014KO ABUZTUAREN 3A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:KUTXA EKOGUNEA

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAGIPUZKOAKO BARATZE PARKE SAREA Ohiturak

ongarritzen. NAGORE IRAZUSTABARRENA / 4

PERTSONAIAKARLOS CID ABASOLO: «Nahiago nuke exotismo gutxiago eta

egoera linguistiko orekatuagoa izatea». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKAUZOLAN ESPERIENTZIAK Iraganeko aztarnen bila

Murugainen. MARTIN VICIOSO / 9GABILTZA DATU-BASEA Emakumeak hedabideetan hitza

hartzeko giltza. EIDER MADINA BERASATEGI / 16ABORTATZEKO ESKUBIDEA 30.000 lagun bildu zituen

mobilizazioaren dokumentala. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 19

IRITZIAREN LEIHOAKAPITALISMOA GAINBEHERA OTE?

BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI / 20ZUBEROA KARLOS GORRINDO ETXEANDIA / 22DENA EGITEKO RAMON ETXEZARRETA / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Urak handi dire. ITXARO BORDA / 22BERTSO BERRIAK Gero arte Palestina! RUBEN SANCHEZ / 23

ERDIKO KAIERAAISIA Udako gomendioak. ARGIAKO ERREDAKZIOA / 24DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 32LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 33OSASUNA JABIER AGIRRE / 34DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 35

TERMOMETROAZIGOR ETXEBURUA: «Herritarren subkontzientean dago

administrazioak ez duela euskaraz funtzionatzen». ONINTZA IRURETA AZKUNE / 36

ENERGIA BURUJABETZA Baliabide naturalak ustiatzekoegitasmoa Otxandion. MARTIN VICIOSO / 40

JON ETXABE: «Gazte ausartak baino ez ginen izan, egoerasozial baten espoleta». MIKEL ASURMENDI / 42

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Mexiko-Tenochtitlan: Zero Zabor hiriburua

espainolak heldu arte. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko abuztuaren 3a, 2.426. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

OHARRADatozen asteetan ez da ARGIA kaleratuko, udako oporraldia

dela eta. Irailaren 7an itzuliko gara.

2014KO ABUZTUAREN 3A4 �

ASTEKO GAIA

GIPUZKOAKO BARATZE PARKE SAREA

Ohiturak ongarritzenGipuzkoako Baratze Parke Sarea abian jarri zenetik 600 bat baratzezain berri daude, adin

guztietakoak, kalekumeak gehienak. Hiri baratze horiei bisita egin diegu etabaratzezain berriak tomatearen erdoilarengatik kezkatuta topatu ditugu uda hasiera

umel eta goibel honetan.

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |

GIZA ESPEZIE BEREZIA ari da hedatzengurean: baratzezain urbanoa. Espeziea ez daberria, eta aldaera autoktonoa ere ez damunduan bakarra, ezta gutxiagorik ere.FAOren (Nekazaritza eta ElikadurarakoNazio Batuen Erakundea) arabera, munduosoko hirietako 800 milioi biztanle ingurukparte hartzen dute hiri-nekazaritzan. Askobeharrak jota jarduten dira, elikagai urritasu-

nak bultzatuta. Beste batzuek ingurumenakedo elikadura ohitura txarrak kezkatuta.Azkenaldian inguruko herri askotan sortudira herri baratzeak autokontsumoa etaekoizpen ekologikoa bultzatzeko: Gastei-zen, Arrasaten, Etxalarren... Baina Gipuz-koako zortzi udalerritan ekimenak batzeaerabaki eta Baratze Parke Sarea sortu dute.Lezo, Usurbil, Alegia, Hernani, Zegama,

Kutxa Ekogunean dago Donostiako baratze parkea. Lehen planoan tomateak erdoilak hartu dituela ikus daiteke.


BARATZE PARKEAK

Tolosa, Errenteria eta Donostian orotara600 baratze inguru jarri dituzte abian.

Donostiako baratze parkea Kutxa Ekogu-nean dago eta sareko egoitza nagusia erebada. Bertan, Zuriñe Sanchez Ekogunekokomunikazio arduradunak hartu gaitu sarea-ren nondik norakoak azaltzeko.

Sarearen abantailakBaratze sorta berriak sareak berak eta tokiantokiko udalak kudeatzen dituzte eta, gero,parke bakoitzean baratzezainek elkarte batsortzen dute hainbat lan errazteko, hala nola,ongarriak eskuratzeko. Irizpide bateratubatzuk finkatu dituzte. Lursailen neurriak,esaterako, bertsuak dira udalerri gehienetan:30 metro koadrokoak dira sail gehienak,baina 60 eta 90 metrokoak ere badaude elkar-te eta taldeentzat. Monokultiboa galarazitadago; finean, baratzeen helburua ez da nego-zioa egitea, autokontsumoa baizik. Metodojasangarriak bultzatzen dituzte, uraren kudea-ketan edo konpostatzean, esaterako. Bainanolabaiteko malgutasuna ere badago eta udal

bakoitzak bere baldintzak ezarri ditu. Bara-tzeak ez dira zozketa hutsez banatzen, irizpi-de jakin batzuk ezartzen dira batzuek besteekbaino aukera gehiago izan ditzaten. Eta horiudalen esku dago. Batzuek, esaterako, langa-betuei ematen diete lehentasuna, bestebatzuek herriko elkarteei, baina oro hardenek bilatzen dute adin guztietako baratze-

Ezkerrean, Zuriñe Sanchez Ekogunekokomunikazio arduraduna baratzezain beteranobatekin hizketan. Azpian, Baratzea ongarriztatuzikastaroko parte-hartzaileak Ekoguneko baratzeeskolan. Eskuinean, hegaztientzako habiak.Ekogunean hegaztientzako eta intsektuentzakobabesguneak ipini dituzte, biodibertsitateareneta orekaren mesedetan.

BARATZE PARKEAK


GERO ETA GIZARTE HIRITARRAGO honetan, eskoletakobaratzeek haurren eta naturaren arteko zubi lana egindezakete. Ikastetxe batzuetan nekazaritza ekologikoasustatzen ahalegintzen dira. Beste batzuetan elikaduraohituretan eragin nahi dute baratzeen bidez. Helbu-ruak helburu, argi dago baratzeak hezkuntza multidis-ziplinariorako gune egokiak direla, oso praktikoak etahaurrentzat erakargarriak, egindako ahaleginen emai-tzak hazten ikusteko aukera baitute.

Gasteizko Ibaiondo ikastetxean 2007-2008 ikastur-tean hasi ziren baratze ekologiko eredugarria sortzekoegitasmoa martxan jartzen. Anoetako (Gipuzkoa)ikastolako ikasleak, aldiz, hogei urtetik gora daramatebaratzeko jardunean. Eta baratze propiorik oraindikez duten ikastetxeek kanpoko baratzeetan egin ditza-kete jarduera horiek; esaterako, Kutxa Ekogunekoba-ratze eskolara bisitaldiak egiteko aukera dute.

Helen Groome EHNEko aholkulariaren esanetan,“eskoletako baratzeek oso aukera zabala eskaintzendute. Orduan, zergatik ez dute eskola guztiek baratzeajartzeko asmoa eta aukera? Edo baratzea izanda ere,zergatik ez dira bertara bideratzen merezi dituen

baliabide guztiak?”. Krisialdiak eta berekin dakartzanmurrizketak izan daitezke erantzuna. Baina hori epelaburrean jokatzea da, epe luzeagoan baratzeak ohitu-ra jasangarri, osasungarri eta ekologikoak bultzatzekoeta, beraz, krisialdiei aurre egiteko tresnak eskuratze-ko guneak baitira.

Erresuma Batuko Royal Horticultural Societyelkartearen ikerketa batek aspaldiko teoria egiaztatudu. Inkesta bat egin zitzaien hiri-eskoletako baratzeekimenetan ari diren 1.300 irakasleri eta, ondorioenarabera, irakasleek aho batez adierazi zuten onuraga-rria dela ikastetxean baratzea izatea. Txostenaren ara-bera, baratzean egiten diren jarduerek zenbait gaita-sun garatzen laguntzen dute, eguneroko bizitzakoerronkei aurre egiteko. Gainera, ulermena, matemati-ka eta zientzia-ezagutzak hobetzen dituzte, baitagizarte harremanak, portaera eta erantzukizunarenzentzua ere. Horrez gain, ikasle askok etxean erabil-tzen dituzte eskuratutako ezaguerak eta jarduerasedentarioak alde batera uzteko joera handiagoa dute.

Zentzu horretan, baratze komunitarioak eta eskola-ko baratzeak elkarren osagarri dira. Ondorengo

belaunaldiek baratzean aritzeko grina piztueta horrek dakartzan ohitura osasungarrieta ekologikoek jarraipena dute. Eta guraso-ak nahiz ingurukoak baratzean dabiltzalaikusteak ere koherentzia ematen die haurrekbaratzean ikasten dutenari.

Eskoletako baratzeak: barazkiak hazi eta haurrak hezi

zain taldea osatzea. Baratzeen eskaera txikia-goa da gazteen artean, eta esleitzearen baldin-tzetan gazteei lehentasuna ematen zaie horre-gatik.

Zuriñe Sanchezek sarearen parte izatea-ren abantailak azaldu dizkigu: Ekogunearenwebgunean foro bat dute baratzezainekberen kezkak eta zalantzak argitzeko. Ahol-kuak ere eskaintzen ditu web orriak, hilero-

ko ikuskaritza ere egiten da Ekogunetik,dinamizazio jarduerak antolatzen dira eta,batez ere, formakuntza eskaintzen da. Bara-tze parkearen ondoan baratze eskola dago.Bertan, sareko baratzezain berriek 6-8 ordu-ko oinarrizko ikastaroa egin behar duteortuan murgildu baino lehen. Eta gehiagosakondu nahi dutenek ikastaro gehiagodituzte. Gaur, esaterako, Baratzea Ongarrizta-tuz: baratzezaintzan sakontzen hasteko bideabost orduko ikastaroa emango dute KimuBat taldeko Iker Goikoetxeak eta AitziberOtegik. Zuriñe Sanchezek ere ikastaroanparte hartuko du, Ekogunean lan egiteazgain, baratzezain berrien espezieko kidea erebaita; lankideekin batera 60 metroko bara-tzea egokitu zaio. Baratzezainen batez bes-teko profilaz galdetuta “30 eta 50 urte arte-ko kalekumeak” erantzun du, bainaerantzunak ez du erabat bete. “Egia esan,denetik dago”. Eta ikastaroko parte-hartzai-leak hurbildu direnean argi geratu da: haienartean 30 urtez beherakoak badira, eta erre-tiroa dagoeneko hartua izango duten biz-pahiru ere bai. “Lursail hauek baratzea

NAFARROAKO GOBERNUA

Antsoaingo Ezkabaikastetxe publikokohaurrak baratzean.


BARATZE PARKEAK

baino gehiago dira, kontsumo ohiturak alda-tzen laguntzen dute eta topagune ere badira,belaunaldien arteko topagune”.

Ikastaroa hasi denean, belaunaldien arte-ko aldea nabarmen geratu da. Zaharrenenbelaunaldiak lotura handiagoa izan du neka-zaritzarekin eta beren iritziak eta zalantzakerrazago azaltzen dituzte ikastaroan, gazteekadi-adi entzuten duten bitartean. Irakasleakazaldu duenean ez dela komeni simaur fres-koa estaltzea edo sustraiak zuzenean uki-tzea, ikasle beteranoetako batek esan duberak entzuna duela porruak zuzeneansimaur gainean landatu daitezkeela. Ondo-ren, zaharrenetako bi eztabaidan hasi diraintsektuak medio: batek dio lehen ez zegoe-la hainbeste zorririk, besteak zorria betiegon dela. Irakasleak azaldu du ziurrenikzorria ugariagoa dela orain, natura desoreka-tuagoa dagoelako.

Izan ere, biodibertsitatearen eta orekarengarrantzia azpimarratu dute: “Izurriekin ezdugu obsesionatu behar. Intsektuak ez dituguezabatuko, kontrolatu baizik”. Eta baratzeeskolan bertan horren eredu praktikoa dago:hegaztientzat eta intsektuentzat babesguneakipini dituzte. Zomorroei perretxiku formako“hotela” egin diete eta, atzean, txorientzakohabiak paratu dituzte. Eta horiek kontrolpean

izateko bide jasangarriak badaude: “Azena-rioa eta tipulina ilaratan txandakatuz, euliauxatzea lortzen da”, adibidez.

Baina Kimu Bateko kideek garbi azaldudute erremedio eta aholku hutsezinik ezdagoela, proba-hutsegite metodoa erabilibehar dela. Eta orduan azkenaldian baratze-zainen hizketagai nagusi bilakatu dena azale-ratu da: tomatearen erdoila. Eguraldi kaxkarhonekin ezin asmatu dabiltza: batzuek kobreazazpi aldiz bota arren ez dute erdoila geldia-raztea lortu eta besteek, behin edo bitanbotata, tomateak itxuroso dituzte.

Norberak hazitakoa baino hoberik ez dagoUda motel eta busti hasi da aurten, larunbatgoiza bezalaxe. Hernaniko Sagastialdekobaratze eremuan Ixiar Lujanbio eta AneErize beste inor ez dago. Biek 28 urte dituz-te eta 30 metroko baratze bana tokatuzitzaien duela urtebete inguru. HernanikoKronikan irakurrita izan zuten ekimenarenberri, baina ez omen zen bat-bateko kontuaizan. “Aurrez behar da nolabaiteko kon-tzientzia eta gogoa”, dio lehenago ere bara-tzea jartzeko lursail txiki baten bila ibili zenIxiar Lujanbiok, babarrunetan eta pipermi-netan hazitako belar gaiztoak kentzen dituenbitartean.

�8 2014KO ABUZTUAREN 3A

BARATZE PARKEAK

Ekoguneko oinarrizko ikastaroa osobaliagarria izan zitzaiela diote, baina arituzikasten dela, baita esperientzia handiagoaduten baratzezainen laguntzaz ere. Lujan-biok aldameneko baratze ederra erakutsidigu, “horrek asko daki” esanez. Bospaseisail aurrerago, Ane Erizek ere baratzezaintrebea du bizilagun. Erizek berak ere baraz-kiak ilaran txukun-txukun jarrita dauzka,baina erdian hutsunea du; zer landatu pen-tsatu behar du orain.

Porruak mehe samarrak ateratzen zaizkio-la esan dio Lujanbiori, eta honek beharbadalurra trinkoegi dagoelako gertatzen dela eran-tzun dio. Dena den, orain badakite supermer-katuetan barazki perfektuak edozein garaitantopatzea susmagarria dela. Garaiko produk-tuak bereizten ikasi dute eta baratzeakpazientzia eskatzen duela konturatu dira.Duela urtebete inguru barazkiak denda eko-logikoan erosten hasi ginen “, dio IxiarLujanbiok. “Ez zen erabaki kontzientea izan,baina baratzean hastearekin batera izan zen.Ziur zerikusia baduela”.

Ane Erizek baratzeko lehen letxuga dasta-tu zuenekoa du gogoan. “Eta bai ona! Nor-berak hazitakoa baino hoberik ez dago”.

Erdoilak erdoil, espeziea ugaltzen ari da.Igande goizean, azkenean, eguzkia atera da.Ekogunean esan ziguten baratze parkeaktopagune ere bazirela, eta eguraldi ederralagun, esandakoa egiaztatu dugu Antziolan,Hernaniko beste baratze eremuan. Hesiarenalde batean orotariko baratzezainak dabiltza.Baratzezaintzaren teorialari mordoa ere hur-bildu da eremura, pasiera aitzakia: hau jaso-tzeko goizegi dela, koinatuak baratzea duelaetagaitz honentzako erremediorik onenabeste hau dela... Badaezpada hesiaz kanpotikbegira, eskuak zikindu gabe.

Mikel Aizpuruak 62 urte ditu eta aurreti-ko erretiroa hartu zuenean egokitu zitzaion

baratzea, bigarren txandan, joan den urrian.Kalekumea da Aizpurua, baina KontxiUrkola emaztea baserrian jaiotakoa du. Etaeskuak leka tartean sartu dituenean ageriangeratu da hori: segundo gutxitan eskua beteleka jasoak ditu dagoeneko. Baratzean norkagintzen duen galdetuta, “baratzea senarra-rena da, bera aritzen da eta nik tartekalaguntzen diot” dio Urkolak. Baina eskar-mentua bada zerbait eta “azaleko patatahauek berehala jaso behar dira” esan diohurrena senarrari, “eguzkiak jota berdetuegiten baitira”. Senarra tomateekin kezkatu-ta dago, ordea. Aldameneko baratzekotomateak erdoilak erabat janda daude etaAizpuruak zorte ona izan duela esan deza-kegu, erdoilaren kontrako erremedioa gaurbaino lehen behin bota diela kontuan hartu-ta. Erdoilak hartutako hostoak kentzen aridela, baratzezain zaharrago bat hurbilduzaio eta, nola ez, tomatea gora eta erdoilabehera hasi dira hizketan. Baratzezain beta-ranoa baikorragoa da, eguraldi ederraklagunduta edo: “Erdoila ez da hainbestera-ko, nik ere badut erdoila eta hemen nabil”.

Senar-emazteek alaba gazteena eramandute gaur lursailera, ikas dezan, oporretankanpora doazenean hark arduratu behar baitubaratzeaz. Sail batzuk aurrerago ere aita-semeak ikusi ditugu lanean; semearentzatlehen aldia dela esan digute. Bezperan, Lujan-biok eta Erizek ere aipatu ziguten mutil-lagu-nak ere aritzen direla ortuan. Baratzezainberriak 600 baino gehiago dira dagoeneko.Gainera urtea amaitu baino lehen Azpeitiakobaratze parkea ere jarriko dute habian etaEkogunekoak hainbat udalekin, hala nolaIrungoarekin, harremanetan daude sareazabaltzeko. Horrenbestez, hirikobaratzezainen espeziea ugaltzenari da eta, horrekin batera, ohitu-ra osasungarri eta jasangarriago-ak ere bai. n

Ezkerrean, Mikel Aizpurua eta Kontxi Urkola; eskuinean, Ixiar Lujanbio eta Ane Erize. Urkola baserrian jaiotakoa da etabadu esperientzia baratzean, baina gainerakoak berriki murgildu dira baratzezaintzan.


Historia aberatsa du Murugain mendiak. Burdin Aroan herrixka izan zen bertan, eta 1936koGerran, frankistei bidea galarazteko lubakia. Aztarnak berreskuratzeko auzolana egin dute

ingurukoek azken hiru udaratan. Lekua egokitzeaz gain, jendartean zabaltzea dute helburu.

AUZOLAN ESPERIENTZIAK

ARABA ETA GIPUZKOARENarteko mugan dago Muru-gaineko gaina, soineanArrasate, Aretxabaleta etaAramaio dituela. Ondarehistoriko aberatseko men-dia da eta Burdin Arokoherrixka baten eta 1936koGerra garaiko lubaki batenaztarnak aurki daitezke.Tamalez, ez ziren beharbezala mantendu eta den-boraren poderioz, lurrakestali zituen. 2011ko udan,horiek berreskuratzekoauzolanari ekin ziotenherritarrek, AramaiokoUdalak, Aramaioko Ondarea Berreskuratze-ko Taldeak eta Ondare Babesa elkarteak bul-tzatuta. Ordutik, urtero antolatu dituztearkeologia saioak eta ondoren bisita gidatuakegin dituzte. Aurtengo uztailean, lehen aldiz,Aretxabaletako eta Arrasateko lurrak indus-katu dituzte.

1936ko Gerran Debagoienako hainbatmenditan eratu zituzten lubakiak, ArabatikBizkairako bidean ziren frankistak oztopatze-ko. Azken urteotan egindako indusketariesker, jakin da Burdin Aroko harresia baliatuzutela trintxera hornitzeko. Halaber, gerragaraiko bizimoduari buruz informazioa lortudute, ateratako hondakinei esker. Hala nola,janari latak, bala-zorroak eta bestelako gailubelikoak berreskurau dituzte.

Aranzadi elkarteko arkeologoek 1988anhauteman zuten Burdin Aroko herrixkaMurugainen, orduko tresnak aurkituta.2005ean berriz, telefono antena eraikitzekolurra aztertzen ari zirela, harresia egon zelakonturatu ziren. Berreskuratzea, ordea, ez daedonolako lana izaten ari. Eremu zabala har-

tzen du, eta narriatutadago. Hala ere, handikgertu zeramika aleak etaesku-errotak aurkitu dituz-te, garaiko beste objektubatzuen artean. Harresiakgordetzen zuen herrixkaaurkitzea da hurrengoerronketako bat, aztertuahal izateko zer nolakobizimodua zuten eta zeinetxebizitzetan hartzenzuten atseden. Dena den,ikusteko dago aurreran-tzean horretarako diru-laguntzak lortuko dituz-ten. Hortaz, ez dakigu

proiektuan zenbateraino sakondu ahal izangoduten.

Dibulgazioaren garrantziaBatik bat egokitzapen lanak egin dituzte orainarte. Hala ere, ondare historikoa herritarrenartean zabaltzea da asmo nagusia. Urtero,auzolan saioak amaitu ostean, hitzaldiak etabisita gidatuak egin dituzte aurkitutakoa aur-kezteko. Dokumentazio lanetan Intxorta1937 kultur elkartearen laguntza dute. “Ber-tan ibilitakoei ahotsa ematearen garrantzia”azpimarratu du Aramaioko Udalak.

Ondarea Berreskuratzeko Taldeak besteekimen batzuk ere eraman ditu aurrera auzo-lanean, Murugainekoa baino “xumeagoak”.Bide, eskailera eta iturri zaharrak egokitudituzte, besteak beste. Aurrera begira halakoproiektuekin jarraitzeko asmoa dute, nahizeta uztailero Murugaineko laneiberriro ekin. Denon artean aurre-koek utzitakoa berreskuratu etazabaltzea baino ondare aberatsa-gorik ez baita. n

Iraganeko aztarnen bilaMurugainen

| MARTIN VICIOSO |

Harresiak gordetzenzuen Burdin Arokoherrixka aurkitzea dahurrengoerronketako bat, zernolako bizimoduazuten aztertu ahalizateko.

ONDARE BABESA

PERTSONAIA


Gurasoak Madrilgoak, baina amaren aita Ses-taokoa. Hortik euskal zaletasuna?Bai, txikitatik harremana izan dut EuskalHerriarekin. Hizkuntzarekiko harremana,aldiz, beranduago etorriko zen, garai hartanoso jende gutxik hitz egiten zuelako euskarazSestaon. 15 bat urte nituela, uda batez, biz-kaiera liburu bat erosi eta oporretan ikastenhasi nintzen. Madrilera itzultzean galdetu etaesan zidaten Euskal Etxean ematen zituztelaeskolak. Hasieran bizkaiera nahi nuen ikasi,baina une horretan ez zegoen euskalkietakoirakaslea, soilik batuerakoa, eta batua ikastekokonbentzitu ninduen. Gero, aitortzen dut,nire kabuz ikasi nuen eta nolabaiteko zor horikitatu nuen.

Atzerriko unibertsitateetan euskara irakatsinahi dutenentzat Etxepare Institutuak antola-tutako ikastaro batean hartu duzu parte orainegun gutxi. Zertaz mintzatu zara?Oso mintegi praktikoa izan da. Nire asmoazen entzuleei azaltzea nire ustez nola irakatsibehar den euskara eta haren inguruko guztiaeta, batez ere, nola ez den irakatsi behar.Aholku batzuk eman dizkiet urteotako nireesperientzian oinarrituta.

Zer da egin behar dena eta zer ez?Egin behar ez dena da euskarari buruzko iri-tzi okerrak sustraitzea. Horietako batzuk osozabalduta daude baita euskaldunen arteanere, adibidez euskara oso zaila dela edo eus-kal aditza oso kontu berezia dela. Mito hutsakdira. Era berean, euskararen jatorriaren etaharen ahaidetasunaren inguruan dauden iritzi

oinarri gabeak baztertu behar dira. Edozeinmodutan, lehenengo ideia da argi edukitzeaez dela gauza bera unibertsitateko klase bateta Hizkuntza Eskolako edo euskal etxe bate-ko saioa. Azken horietan hizkuntzaren alder-di praktikoa gehiago landu behar da nolamintzatzen den ikasteko, baina unibertsita-tean beste irakaspen batzuk eskaini behardira, hizkuntzaren historia eta hizkuntzakbarrutik nola funtzionatzen duen jakinaraziz.Arriskua da hau dena nahastea eta, ondorioz,askotan unibertsitatean egiten da HizkuntzaEskolan egiten dena. Euskara praktikoarigarrantzia eman behar zaio, baina bere neu-rrian, ez dezala hartu denboraren herenabaino gehiago, adibidez. Gainera, orain edo-zein hizkuntza ikas dezakezu Internet bidez,

«Nahiago nuke exotismogutxiago eta egoera linguistiko

orekatuagoa izatea»Batzuetan ematen du gauza batzuk argiago ikusten direla kanpotik, bertatik baino.

Karlos Cid madrildarrarekin euskarari buruz solasean, halako sentsazioa hartzen da.

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

KARLOS CID ABASOLO

Karlos Cid Abasolo (Madril, 1963ko abuztuaren20an). Hizkuntzalaria, Madrilgo UnibertsitateKonplutenseko irakaslea. 15 urterekin euskara ikasteariekin zion bere kabuz. Duela hogeita bost urte hasi zeneuskara irakasten Madrilgo Euskal Etxean eta HizkuntzaEskolan. 2007tik Euskal Filologiako irakaslea daunibertsitate horretan. Bertan egiten den EuskalComplukultur egitarauaren koordinatzailea da eta hamaikasustapen ekimenetan parte hartzen du, Madrilen egitenden Korrika Txulapoan, esate baterako. Hizkuntzaeslaviarretan espezialista izanik, hainbat literatur lan itzuliditu txekieratik euskarara. Etxepare Institutuko ohikokolaboratzailea da eta Euskadi Irratiko tertuliakide XabierAmurizarekin batera, azken bost urteotan.

NORTASUN AGIRIA


KARLOS CID ABASOLO

edozein tokitan bizi bazara ere. Oso baliabideonak daude denon eskura.

Euskaltzalea eta hizkuntza eslaviarren zaleaere bai.Tesia Txekoslovakian egin nuen. Gaia zeneuskara, hizkuntza erromanikoak eta eslavia-rren arteko konparaketa perpaus erlatiboeidagokienean. Gai bitxia eta inor gutxiri inte-resatzen zaiona, baina hor altxorra ikusi nuennik. Hor zaletu nintzen txekierarekin. Haneman nituen bi urteetan itzulpen lanak egitenhasi nintzen txekiar literatura euskal irakur-leengana hurbiltzeko: Kundera, Hašek, Škvo-recký… Horrek sekulako poza eman zidan.

Erkaketa horretatik zer ondorio atera zenituen?Labur esanik, egiaztatu nuen hipotesia hau da:euskal erlatiboak eta hizkuntza erromanikoeneta hizkuntza eslaviarren perpaus erlatiboakoso ezberdinak dira, baina ahozko hizkuntzaerromaniko eta eslaviarretako hiztunak hurbil-tzen ari dira euskararen eredura. Euskaraz “n”bat besterik ez da behar erlatiboa egiteko.Eredu ekonomikoena da, eta antzeko zerbaitegitera hurbiltzen ari dira egun hiztun asko,hizkuntzaren ekonomiagatik. Adibide bat jar-tzeagatik: gero eta jende gehiagok esaten du“ése es el hombre que vivo con él”, “ése es el hombre conel que vivo” esan beharrean.

Baina hori soilik ahozko hizkeran, idatzizkoangaizki dago, ez?Zer dago gaizki eta zer ongi? Bakoitzak berehitz egiteko modua dauka. Ahozko hizkerandena onartu behar dela uste dut. Idatzizkoanhorri erreparatu behar diogu, bai, bainaahozkoan dena ondo dago, komunikatzeabaita helburu nagusia. Erabateko askatasunaizan behar dugu. Badakit unibertsitate mai-lan hori ez dagoela oso ondo ikusia eta lan-kide batzuek bereak eta bost esango lizkida-ketela baina ez dit axola. Idatzizkoanbatzuetan egiten duguna da hizkuntza zail-du, eta ahozkoan aldiz, ahal den neurrianerraztu. Euskarak hizkuntzalarioi horrenhainbat adibide ematen digu. Gauza askotaneuskarari balio handia aitortzen diot, erraz-tasunari dagokionez.

Beste adibiderik?Esate baterako, euskal aditza zaila dela diotenor-nori-nork duelako. Nik beti esaten duthori berdin ikusten dudala hizkuntza indoeu-roparretan: gaztelaniaz, ingelesez… “Llévame-lo” adibidez, nor-nori-nork da, baina jendeakez dio halako izen uxatzailerik jartzen. Ema-ten du jendea beldurtzeko eta ikas ez dezanesaten den zerbait dela. Nire mezua kontra-koa da: euskara ez da ezer berezia eta bestehizkuntza guztiek bezala funtzionatzen du.

Japonieraz“Japonieraz,euskaraz bezala,erlatiboa izenarenezkerrean doa,baina han ez dirasentitzenerlatibozkoperpaus laburrakegitera behartuta,buruan ezdutelako bestehizkuntzaboteretsuago batbidea markatzendiena. Lasaiederrean 50hitzeko erlatibozkoperpausa egindezakete. Hemeneuskaldun batekhalakorik egingobalu, jendeakErtzaintzaradeituko lukesegituan”.


KARLOS CID ABASOLO

Zergatik iraun du euskarak gaur egun arte?Nire ustez bi arrazoi nagusirengatik: osoesparru isolatuetan babesleku oso sendoaizan duelako (baserrietan, itsas portuetan…)eta euskarak, beste edozein hizkuntzak beza-la, beste hizkuntza batzuetatik hitzak hartze-ko duen malgutasunarengatik. Hainbesteharreman izateak bizirik irauteko balio izandio. Horren malgua izan ez balitz, desagertuaegongo litzateke.

Gazteek gero eta gehiago hitz egiten dute eus-kañolez? Batzuetan gazteak kriminalizatzen dituguhizkuntza batetik bestera etengabe pasatzea-gatik. Hori linguistikan kode alternantzia dei-tzen da eta niri oso ongi iruditzen zait. Erososentitzen badira horrela, aurrera. Asmatudute halako hizkuntza kreola bat eta nik, hiz-kuntzalari bezala, ezin dut ezer esan horrenaurka. Beste gauza bat da idatziz erabiltzeaazterketa batean, adibidez. Hori ezin litekeinolaz ere onartu.

Itsaso, zure 8 urteko albarekin, euskaraz ari-tzen zara beti?Bai. Dena egiten diot euskaraz eta berakerdaraz erantzun.

Hemengo familia askotan bezala, beraz.

Bai. Beno, desberdina da. Hemen, batez ereGipuzkoan eta Bizkaian, askotan ikustendudan arazo psikiatrikoa da guraso euskaldu-nak haien artean erdaraz egiten dutela etagero haurrak euskaraz hitz egitera behartzendituztela. Seme-alabak koherenteak direnez,ez dute ulertzen zergatik egin behar dutengurasoek egiten ez dutena.

Mezu larriak eman behar dira jendea esnatudadin?Bai. Badakit pertsona batzuk, Kike Amona-rriz kasu, saiatzen ari direla nireak bainoaskoz ere mezu baikorragoak zabaltzen etahori ere beharrezkoa da. Horren positiboakez garenoi gure jarrerarekin ez dela ezer lor-tzen esaten digutenean arrazoi dute. Egia da,baina zoritxarrez ezkortasunerako zenbaitarrazoi ere badira. Diagnostiko orekatua eginbehar da. Familia barreneko datuak diragehien kezkatzen nautenak: seme-alabak eus-karazko ereduetara bidali, familiako kide guz-tiak euskaldunak izan eta hala ere gurasoekgaztelaniaz hitz egiten dute haien artean.Halako egoera absurdoak badira. Ba… horkonpon, Marianton!

Beraz, behar da Amonarriz bat baina Karlos Cidbat ere bai?Bai, hala da. Oso ongi dago berak esatenduena, baina nik ez nuke esango. Nire per-tzepzioa da batzuentzat euskara balio sin-bolikoz zamatuta dagoela eta nire ustez hiz-kuntzak edozein ikur baino askoz eregarrantzitsuagoak dira. Egoera oso kezka-garria egiten zait, baina EAEko herrialdee-kin alderatuta gehiago gustatzen zait Nafa-rroan gertatzen ari dena. Nafarroa Oinezekimenaren bidez ezagutu nituen esperien-tziak oso aberasgarriak eta pozgarriak izanziren.

Komunikatzaile ona zara eta hori ederki era-kusten duzu Euskadi Irratiko tertulietan.Eskerrik asko! Primizia bat emango dizut:esan didate heldu den urtean bosgarrenurtez jarraituko dugula Xabier Amurizaketa biok Manu Etxezorturekin ter tuliahorretan. Niretzat hori bizio bilakatu da.Hasieran lotsatu egiten nintzen eta orainkonturatzen naiz Xabierri kasik ez diodalahitz egiten uzten.

Tertuliak, elkarrizketak… Gero eta ezagunagoazara Euskal Herrian.Bai, hori dena Nafarroa Oinezi esker. Duelalau urte munduan zehar euskara irakastengenbiltzan atzerritar batzuk bildu gintuztenIruñean eta ekimen horri esker hedabideenmunduan sartu nintzen pixkanaka.

Elebitasunnekosoa“Hemen elebidunbizi nahiizatekotanegunero borrokaegin behar duzueta hori ikaragarrineketsua dajendearentzat.Hori gertatzen da,neurri batean,euskaldunenartean ere alprojaasko daudelako.Euskara ez damaitatzen euskaramaite duzulaesanez. Hobe dahori ez esatea etaegunerokoanpraktikaraeramatea”.

KARLOS CID ABASOLO


Zer iritzi duzu Nafarroa Oinez bezalako ekime-nen inguruan?Euskararekin maiteminduta dauden atzerrita-rrak ekartzea oso erabaki zuzena izan zen,euskaldunei nolabait erakusten zaielako zernolako hizkuntza zoragarria daukaten etabadela kanpoko jendea euskara maite duena.Orain kritiko jarriko naiz: ikusten dut EuskalHerrian batzuentzat euskara jai batzuetarakoaitzakia bihurtu dela. Esaten dute hizkuntzamaite dutela, baina egunerokoan erdararenaldeko hautua egiten dute. Kanpotik begira-tuta hori ez dut ulertzen.

Hemen biziko banintz asko sufritukonukeela iruditzen zait. Izugarrizko amorra-zioa harrapatuko nuke hemengo egoera era-bat irregularra delako, elebitasunik ez dagoe-lako, erabateko diglosia dagoelako. Nik ezdut esaten euskara maite dudala, esaten duteuskaraz hitz eginez gozatzen dudala etahorrekin koherentea naizela, besterik ez. Jen-dea Korrikara doala, primeran, baina garran-tzitsuena da Korrikan zer hizkuntzan hitzegiten duten, baita Korrika baino lehenagokoeta ondorengo egunetan ere.

Zure unibertsitateko ikasleak nongoak dira?Espainiarrak gehienbat eta Erasmus-ekoakasko. Horiek dira, nire ustez, onenak. Ikus-tekoa da zer nolako prestakuntzarekin dato-zen.

Euskararen enbaxadorea ere bazara Madrilen,nolabait. Galdera asko egiten dizute?Segun eta zein girotan. Giro irekietan harroesaten dut nire lanbidea zertan datzan.Giroa horren irekia ez denean, aldiz, kontuhandiagoz ibiltzen naiz. Esate baterako,okela saltzen didan harakina fatxa hutsa da.

Bospasei bandera espainiar erraldoi dituharategian, okela ikusten ozta-ozta uztendutenak. Behin galdetu zidan ea zertan arinintzen lanean eta filologoa naizela erantzunnion. Kito. Nik badakit berak ez dakiela zerden hori, baina azalpen gehiago ez dioteman behar, oso okela ona ematen baititbeti.

Beste behin operatu egin behar ninduteneta ebakuntza-gelan sartzear geundela, anes-tesia jarritakoan, zertan aritzen nintzen gal-detu zidan medikuak. “Enseño vasco” esannion. “Eso no sirve para nada” erantzun zidanzakarki eta nik, gaitasuna edo indarra ezdakit nondik atereaz azaldu nion: “Pero mesir ve de maravi l la para pagar la hipoteca”.Batzuetan errespetu falta ikaragarria suma-tzen da, baita presioa ere. Ikasleek kontatzenzidatenean zer nolako gauzak entzun beharizaten zituzten, lehen batez ere, oso minga-rria suertatzen zitzaidan. Batzuei etxean esa-ten zieten ez jarraitzeko horretan, burmuinagarbitu behar zietela eta. Azken boladanhori ia desagertu egin da eta Madrilen herragehiago sumatzen dut Kataluniarekiko Eus-kal Herriarekiko baino. Egia esan, Katalu-niaren aurka hitz egitea Madrilen oso aspal-diko kontua da.

Txekieratik euskarara egindako itzulpen sortaederra duzu.Literatur itzulpen asko egin nituen, batezere duela zortzi bat urtera arte. 1993an hasinintzen Milan Kunderaren Amodio barrega-rriak lanarekin. Gero Jaroslav Hašek idaz-learen Xveik soldadu onaren menturak MunduGerran, Josef Škvorecký-ren Mundu mingotsaeta Milan Kunderaren Izatearen arintasunjasanezina egin nituen. Euskaratik gaztela-niara Javi Cilleroren Ciudad de locos itzulinuen eta azken hilabeteotan beste literatura-liburu bat itzultzen aritu naiz: RicardoPichel Gotérrezekin batera, Iban ZalduarenAzken garaipena (2012ko Euskadi Literaturasariaren irabazle haur eta gazte literaturarensailean) galizierara itzuli dugu, eta iraileanargitaratuko da. Itzultzaile moduan publizi-tatearen munduan ere sartu nintzen telebis-tarako iragarkiak itzuliz Madrilgo enpresabatean. Oso esperientzia interesgarria izanzen.

Kaikurena ez zen izanen zurea? “Denak garakaiku”… Gogoratzen?Ez! Baina hori buruan izan nuen hau egiterako-an. Oso ardura handiko lana egi-ten ari nintzen eta ezin nuen aka-tsik egin. Kontuz ibiltzeko lana daeta oso ondo ordaindua, literaturabaino askoz ere hobeto. n

“Euskaldunek kosmobisio propioa dutela esateapolita da eta saltzen du, baina zertan datza? Hordaude hainbat teoria euskarari buruz, Oteizarenakasu. Niri oso ipuin polita iruditzen zait baina ipuinbat da, azken finean. Fikzio handi bateanoinarritutako teoria, errespetu guztiarekin.Exotismoak saltzen du, Europako hizkuntzazaharrena hitz egiten duzula esatea oso ongigelditzen da ligatzeko, adibidez. Baina prestigioaeta sendotasuna ez zaio hortik etorriko. Hainbesteinformazio mugitzen den aro honetan jada ez da iaezer exotikoa gelditzen. Sentitzen dut, bainaeuskara ez da exotikoa eta euskaldunak ez garaexotikoak. Nahiago nuke exotismo gutxiago etaegoera linguistiko orekatuagoa izatea”.

Euskara ez da exotikoa

AZKEN HITZA

Argia betipiztuta“Tamalez gogorrada, baina EuskalHerrian lauhaizeetarazabalduko bagenuiragarki batesanez euskarazhitz egiteadebekatutadagoela, erabilerahanditukolitzateke. Hauesanda badakitbatzuekmadarikatukonautela, bainaargia beti piztutaeduki behar dugu,erlaxatu gabe”.


Genero ikuspegitik hedabideetan ematen den desorekari erantzuteko lanean buru-belarri aridira Eider Olazar Elduaien eta Oihana Etxebarrieta Legrand kazetariak. Emakumeok kazetarionagendan: euskal emakume adituen biltoki digitala proiektuarekin, Berria Fundazioaren beka

jaso zuten urtarrilean eta 2015erako martxan izanen da Gabiltza datu-basea.

GABILTZA DATU-BASEA

HEDABIDEETAN emakumeen presentzia area-gotu eta gogoetarako bidea zabaltzeko asmozekin zioten egitasmoari.“Bi helburu bete nahiditugu. Batetik, kazetarientzako tresna erabil-garria sortu, eta bestetik, kontzientziazio lanaegin. Orain arte hedabideetan lekurik izan ezduten ahotsei fokua ipintzea da asmoa”, azal-du du Olazarrek.

Eredu maskulinoa lehen lerroanKomunikabideetan gizonek eta emakumeekhartzen duten lekua ez da parekidea. Lehenakaditu bezala agertzen dira eta“seriotzat” ditugun gaiez min-tzo dira. Emakumeak aldiz,bigarren planoan ageri ohi diraeta “garrantzi gutxiagoko”gaiak lantzen dituzte, “biguna-gotzat” hartzen direnak, aisiaedo kultura kasu. “Jendartea-ren iruditegian eragina duhorrek, publikoak errealitatea-ren argazki desitxuratua jaso-tzen duelako. Badirudi emaku-meek ez dakitela ekonomiazedo zuzenbideaz”, kexu da Etxebarrieta.

“Iritzi-emaileen figura ere maskulinoa da,oro har. Irrati eta telebistetako tertulietan norkbere iritzia emateko modu bortitzean hartzendute parte hizlariek. Emakume asko ez da tes-tuinguru horretan eroso sentitzen eta partehartzeari uko egiten dio, nahiz eta jorratukoden gaiaren inguruan asko jakin”, adierazi duOlazarrek. “Beste asko berriz, ez daude ahal-dunduta eta ez dute euren burua aditu gisaikusten”, gehitu du Info7 irratiko esatariak.

Adituak eta arituakEgungo adituaren figura zalantzan jarri etaeraldatu nahi dute proiektuaren egileek.

Haien esanetan, “klase ertain edo altukogizon zuriena da hitza hedabideetan, ikaske-tadunak gehienak. Medioek eta jendarteakhoriek kontsideratzen ditu aditu”. Molde horiirauli nahian, edozein esparrutan esateko edoerakusteko zerbait duten emakumeak ikusa-raztea da agendaren xedea.

Ikasketa akademikoei lotutako tituludunezgain, norbere bizipenek emandako jakinduria-ren jabe direnak ere aditu direla uste dute Ola-zarrek eta Etxebarrietak. Ildo horretan, aritueta aditu horien esperientziak belaunaldi berriei

transmititzeko beharraz min-tzatu zaizkigu. “Etxekoandreasko makroekonomian ez diraadituak izango, baina egunero-ko ekonomia, lan erreprodukti-boa eta zaintza inork bainohobe ezagutzen dituzte. Askodugu haiengandik entzuteko etaikasteko”, dio Etxebarrietak.

“Aurpegi eta ahots berrieiatea irekitzeak gai berriak lan-tzeko aukera zabaltzen du.Hedabideetan ikusezin diren

gaiak azaleratu eta esparru pribatuan gelditzendiren gaitegiek argia ikusiko dute; eta horrekerrealitatea ulertu eta erakusteko beste bidebatzuk eskainiko ditu”, uste du Olazarrek.

Subjektu pasibotik aktibora“Hedabideetan subjektu pasibo gisa agertuohi dira emakumeak sarri. Haiei buruz hitzegiten da, haiei ahotsik eman gabe. Protago-nismorik bilatu nahi ez izatea eta lehen lerro-tik aldentzea eragiten du horrek”, gogorarazidu Etxebarrietak. Olazarren aburuz, “emaku-meek subjektu aktibo izatera pasa eta komu-nikazioan protagonismoa hartzen duten hei-nean egingo dute euren lekua jendartean”.

Emakumeek hedabideetanhitza hartzeko giltza

| EIDER MADINA BERASATEGI |

“Gai ‘serioak’ gizonek jorratzeakjendartearen iruditegian eragitendu, errealitatearen argazkidesitxuratua ematen du. Badirudiemakumeek ez dakitelaekonomiaz edo zuzenbideaz”

Oihana Etxebarrieta Legrand


Finean, exijentziarekin zerikusi handia duhorrek guztiak. “Emakumeok auto-exijentziazgain, kanpo exijentzia izugarria dugu. Jendar-teak ez die berdina eskatzen emakumeei etagizonei”, dio Etxebarrietak.“Musika jarrikonuke horren adibide. Taldeetan tresnaren baterdipurdi jotzen duten milaka gizonezko aurkiditzakegu, konplexurik gabe igotzen dira ohol-tzara. Emakumeek aldiz oso ongi jo behardute bateria, baxua edo dena delakoa taula gai-nera igotzeko. Berdin autoarekin ere. Emaku-meok gaizki gidatzen dugula orokortu da jen-dartean, istripu gutxiago izaten ditugulafrogatua egon arren. Besteei demostratu beha-rra eta gure burua justifikatzen ibiltzea nekezada, oso”, gaineratu du hondarribiarrak.

Olazarrek ere hala uste du: “Esparrupublikoan aritzeko segurtasun falta dakarhorrek. Zuzenekoei beldurra, kamera etamikrofono aurrean jartzeko erreparoa edotaidazteko ziurtasun eza”.

Herri hedabideetan kezkaEuskal kazetarien sektore batean badagogaiari heltzeko interesa eta ardura. Horrenerakusgarri izan da orain pare bat aste UEUkantolatutako Generoaren tratamendua kazetari-tzan. Lanerako tresnak eta estrategiak mintegia.

Etxebarrieta irakasle aritu zen bertan etaazpimarratu duenez, “ikastaro oparoa izanda. Hurbildu direnek jarrera aktiboa izan duteeta aurrera begirako proposamen interesgarriugari egin dituzte. Komunikabideak elkarre-kin antolatu eta hainbat gai modu bereanjorratzeko ideiak atera dira. Esaterako, zain-tzaren gaia ekonomian lantzeko ideiak onar-pen zabala jaso du”.

“2012ko Topaketa Feministetan gai horriheldu genionean ohartu ginen hainbat ema-kume kazetarik haien gain hartzen zutelaeuren hedabideetan emakumeen presentziaareagotzeko ardura. Horrek zama handiasuposatzen du, eta baliabideak sortzekobeharra ikusi genuen”, dio Olazarrek.

Hortaz, euskal hedabideen eskari batierantzun nahi dio proiektuak. “Herri komu-nikabideetan gogoa badago joera aldatzeko,baina tresnak behar dira kazetariei laguntze-ko”, gehitu du tolosarrak.“Egungo kazetari-tzaren azkartasuna medio, hausnarketarakotarte txikia dago eta bide errazenera jotzendugu maiz, betiko diskurtsoetan eroriz”.

Ildo horretan gida elektronikoa aurkezteazgain sentsibilizazio eta formakuntza saiobatzuk eskainiko dizkiete interesa dutenkazetariei. Erreminta nola erabili erakutsi eta

Oihana Etxebarrieta (ezkerrean) eta Eider Olazar. Erabiltzaileek eurek elikatu ahalko dute datu-basea. Emakumebakoitzaren fitxa ahalik eta gehien osatzeko haien inguruko bideoak, idatziak, egindako lanak eta proiektuak igotzekotartea eskainiko du webguneak, baita aditu berriak proposatu eta haien kontaktuak txertatzeko aukera ere.


GABILTZA DATU-BASEA

genero ikuspegia modu egoki eta eraginko-rrean lantzeko hainbat gako emanen dituzte.

Bestalde, proiektua garatzeko bi ereduaurrekari erabili dituzte errefe-rentzia gisa: Sevillako emaku-me kazetarien taldeak orain biurte osatutako 300 emakumeadituren gida digitala eta Bri-tainia Handian sortutako Thewomen’s room egitasmoa.

Borondatetik konpromisora Egileen arabera, zenbait gauzaaldatzen ari dira azken urteo-tan, baina lan handia dagoaurretik. “Ohartu gabe badaere, sistema patriarkalaren moldeak errepro-duzitzen ditugu etengabe. Kazetaritzan ereeguneroko ogia dira –dio Etxebarrietak–.Horregatik iruditzen zaigu kontzientziazioa

bezain garrantzitsua dela urratsak ematen has-tea. Garrantzitsua da kazetariek estereotiposexistak eta genero rolen banaketa saihestea”.

“Egia da ereduak aldatzen ari direla etamedioetan emakumeen presentzia areago-tzen ari dela, baita orain arte gizonezkoenakkontsideratuak izan diren esparruetan ere.Baina kirol albisteak beti bezalakoak diraoraindik ere, aurkezlea emakumea izanaga-tik”, kritikatu du Olazarrek.

Kazetari tolosarraren ustez, zuzendaritzaedo ardura postuetan emakumeak ari direnhedabideetan, beste sentsibilitate bat nabari da;

gaitegia zabaldu eta beste balo-re batzuk lehenesten dira. “Ezdu esan nahi beti hala denik,baina ikuspegi parekideagoaegon dadin laguntzen du”.Etxebarrietak azpimarratu

du, azkenik, gaiak genero ikus-puntuarekin lantzea ezin delakazetari bakar batzuen eskugelditu: “Hedabide baten lanabermatzeko medioaren ildopolitikoaren baitan txertatubehar da ikuspegia,

eta alor guztietan aplikatu. Lanegiteko eran, edukietan, lankideenarteko harremanetan eta gaientratamenduan”. n

“Ahots berriei atea irekitzeak gaiberriak lantzeko eta esparrupribatuan gelditzen diren gaitegiekargia ikusteko aukera zabaltzen du.Errealitatea ulertu eta erakustekobeste bide batzuk eskainiko ditu”

Eider Olazar Elduaien

GABILTZA izena hartuko du atariak,mugimendua, dinamismoa etaaurrera egitearen ekintza irudika-tzeko. “Geldirik ez gaudela, baga-biltzala adierazi nahi dugu. Gainerabil horrekin erabiltzaile eta adituenbiltoki izaera islatu nahi da”, azaldudu kazetari hondarribiarrak.

Euskal Herri osoko adituak bil-duko ditu egitasmoak: euskaldu-nak eta erdal hiztunak, feministaketa euren burua feministatzat ezdutenak, baina esparruren bateanedo bestean zeresana izan dezake-tenak. Oraindik ez dute aditukopurua zehaztu, baina ahalik etadatu-base aberatsena sortu nahidute. Horretarako, erabiltzaileekeurek elikatuko duten sistema ipi-niko dute martxan. Datu-baseko

emakume bakoitzaren fitxa ahaliketa gehien osatzeko haien inguru-ko bideoak, idatziak, egindakolanak eta proiektuak edota elka-rrizketak igotzeko tartea eskainikodu webguneak, baita aditu berriakproposatu eta haien kontaktuaktxertatzeko aukera ere.

Web orriaren diseinua eta antola-keta zehaztuta dituzte jada. Bilatzai-lea eta atalak finkatuta, informatikaalorra lantzen dabiltza egun. Bes-teak beste, aditu eta arituen kontak-tuak, albisteentzako txokoa etadokumentazio esparrua jasoko dituatariak. Kazetariez gain, herritarororentzako tresna izatea du helbu-ru, eta horregatik, formaziorakotxokoa ere izanen du Gabiltzak.Generoaz kaleratutako txostenak,

e z t a b a i d a k ,hitzaldiak etamahai-inguruakiragarri eta ipi-

niko dira bertan. Hala nola, hizkun-tzaren erabilera sexista saihestekogidak. Gestio lana eta alderdi juridi-koa ere lotu dituzte, Datuen Babe-serako Legeak arautzen dituenzehaztapenek berebiziko garrantziabaitute halako zerrendetan.

Harreman sarea osatzeko etaakordioak bilatzeko baliatuko duteuda. Hainbat esparrutako kolabo-ratzaile eta “aliatuak” bildu nahidituzte ahalik eta sare handienasortzeko. Jada akordio sendoalortu dute UEUrekin; ondoriozInguma, Euskal komunitate zienti-fikoaren datu-basea, elkartrukera-ko lagun izanen dute. EHUko Ber-dintasun Zuzendaritzarekin ereharremanetan daude, eta askotari-ko herritarrekin hasiak dira elkar-lanean. Irailean hasiko dira webgu-nea adituen fitxekin osatzen etaurte amaierarako bukatu nahi duteproiektua.

Erabiltzaileek elikatuko duten tresna


Espainiako Estatuan inoiz egin den manifestazio feminista jendetsuena izan zen Madrilen,otsailaren 1ean. Estatu osoko 30.000 lagun baino gehiago elkartu ziren, abortatzeko

eskubidea murriztu nahi duen lege-erreformaren aurka. Dokumentala aurkeztu dute orain.

ABORTATZEKO ESKUBIDEA

YO DECIDO. EL TREN DE LALIBERTAD (Nik erabakitzen dut.Askatasunaren trena) du izenadokumental kolektiboak eta lege-erreformaren kontrako protestaitzela du ardatz. Manifestazioa-ren ideia Asturiasko talde femi-nista batean jaio zen, esponta-neoki, amorrua eta aldarrikapennahia nola bideratu eztabaidatzenari zirela. Madrilera joango ziren,herri eta lurralde ezberdinetatik,trenez, askatasunaren trenean,“askatasuna delako gure aldarria,emakumeon askatasuna gure gor-putzarekiko, emakumeon askata-suna gure osotasun fisiko etamoralari eragiten dioten eraba-kiak hartzeko”, dio taldekideeta-ko batek.

Ez ukitu nire uteroa gero!Amsterdam, Buenos Aires, Erroma, Paris…Espainiako Estatuko herritar eta emakumeeibabesa emateko nazioartean egindako elka-rretaratzeak ikusiko ditugu dokumentalean.Antzina Espainiatik abortatzera zihoazenaknola artatzen zituzten azaltzen du Edinbur-goko bizilagun batek. “Ezin dut sinetsi gauzabera aldarrikatzen egotea hogei urte geroago,tamalgarria da”. “Ikaragarria da gizonek erli-jioa baino ez hartzea kontuan. Ez al die lotsa-rik ematen gu Erdi Arora bidaltzeak? Ez duteinongo aitzakiarik emakumeon askatasunaarriskuan jartzeko. Ez ukitu nire uteroa gero!Sabelen greba orokorra! Emakumeak botere-ra!”, oihukatzen du emakume batek Bruselan.

Jarraian, abortatzeko eskubidearen aldeegin diren hainbat ekimen bildu dituztelanean: emakumeak euren gorputza ondasunhigiezin gisa erregistratzen, performanceatren batean, komisarian norbere burua errun-duntzat aurkezten abortista izateagatik…

Eta manifestazioaren egun han-diari helduko dio ikus-entzunez-koak. Pankartaz eta kamisetamorez betetako trenak, Madrilerabidean. Manifestazioko irudiekongi irudikatzen dute egun harta-ko festa eta aldarri giroa. Tartean,manifestariei eurei jarriko dietemikrofonoa, beraien erreibindi-kazio, esperientzia eta bizipenei–garai bateko abortu klandesti-noei buruzkoak, beldurgarriak–.“Gallardón faxista hutsa!”, “ezukitu gure obarioak!”, “ministrojauna, ez gaituzu garaituko!”…Askotariko lelo eta oihuak entzunziren manifestazioan. “Leku etaadin guztietako emakumeakgaude hemen, eta indar eta elkar-tasun honek ez du mugarik. Adintxikikoak bagina bezala tratatzen

gaituen eta atzerakoia den legea gelditukodugu, ez dugulako lege hori nahi. Ez dugunahi!”, dio manifestari batek. “Abortatzeak ezdu zerikusirik ideologiarekin, ezta une histo-rikoarekin ere. Beti gertatu da, kontua da zeinbaldintzatan ematen den erraza ez den eraba-ki hori”, beste batek. “Hipokrita hutsak dira;beraiek egiten duten guztia gainontzekook ezdezagula egin inposatu nahi dute”.

Gizonek ere hartu zuten parte protestan,jakina. “Manifestazio honetan nago erabaki-tzeko eskubidearen alde, arrotza zaigunmoral bat inposatu ez diezaguten, eta emaku-meenganako errespetuagatik”.

Begoña Piñero Les Comandes talde femi-nistako buruaren hitzaldia utzi dute amaiera-rako: “Emakumeak ere lehen mailako herri-tarrak gara. Badakigu erabakitzen,noiz, non eta norekin nahi dugunama izan, ez dugu haiek esaterikbehar, ez dugu behar Elizak etaeskuin-muturrak gidatzerik”. n

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Emakume zinegileenelkarteko 60 lagunekbaino gehiagoklagundu dute 42minutuko dokumentalhonetan eta sareandago ikusgai(eltrendelalibertad.com). Gainera, lekuugaritan ari diraproiektatzen (Irunen eta Iruñean,esaterako, eman dutedagoeneko).

30.000 lagun bildu zituenmobilizazioaren dokumentala

20 � 2014KO ABUZTUAREN 3A

IRITZIAREN LEIHOA

JASATEN ARI GAREN krisialdi sakon haudela eta, pentsalari bat baino gehiagohausnartzen ari da sistema honen azkenarnasaldiak izango ote diren. Horrelapentsatzen dutenak ez dira lehenak, eztaere azkenak. Izan ere, kapitalismoarenakegin du modu objektiboan, gainera,demostratzen saiatu ziren XIX. mendeanDavid Ricardo edo Karl Marx bezalakopentsalari ezagunak; Keynes bera ere kez-katuta zegoen kapitalismoaren etorkizu-narekin eta neurriak proposatu zituen sis-tema biziraunarazteko. Hala ere, guztienartean, deigarria egiten da Harvardekopresidente ohiak eta gero Clintonekinaltxor buruak, Lawrence Summers jau-nak, galdetzen duenean ea zer gertatukolitzatekeen kapitalismoa ezin badaitekeerreformatu. Summersen besteekiko aldehandiena, hitzaldi bakoitzeko 135.000euro kobratzean datza; hori guztia kobra-tu ondoren edozein gauza esan daiteke,ezta irakurle?

Izan ere, azken urteetako hazkundetasak oso apalak izaten ari dira, bai Japo-nian baita Europar Batasunean (EB) ereuzkurraldia hasi zenetik. Eginahalakegin dira ekonomiak hazkunde bideanjartzeko, baina ezinezkoa izaten ari da.Interes tasak ezin dira gehiago jaitsi zeroinguruan daudelako. Badirudi ekonomiageldiune sakonean sartuta dagoela etaohiko neurriek ez dutela eraginik, batikbat, EBen. Espainiako Estatuan ereantzeko zerbait gertatzen ari da, epelaburrean hazkunde tasa apalak aurrei-kusten direlako.

Geldialdi sakon horren arrazoiak laudira: 1) Hiru hamarkadan mozkin tasekbehera egiteko joera izan dute. 2) Azken

hamahiru urteetan lanaren ekoizkortasu-na ez da handitu edo atzeraldia pairatzendu. 3) Barne eskariaren murrizketa1980tik hona, hein batean kredituen bidezeutsi izan zaion arren; eta 4) inbertsioekoizkorraren beherakada 2001etik aurre-ra, nahiz eta pizgarri ugari eman diren, baiGreespanekin, baita Bernankerekin ere.Summersek ez ditu kontutan hartzenpopulazioaren bilakaera eta berrikuntza-ren agorraldia.

Eta nola irten motelaldi luze horreta-tik? Neoliberal batzuek diote “austeritatehedakorra” dela irtenbidea, horrela oina-rri sendoak jarriko direlako hazkundeparegabea eta iraunkorra ahalbidetzeko;austeritateak ez duela hazkundea ahul-tzen, alderantziz baizik. Beste batzuenustetan, hazkunde ahularen arrazoia dagobernuak zorraren kudeaketa okerraegin duela, eta besteren artean, proposa-men bi egingo dituzte: 1) Enpresen gaine-ko zergak jaitsi eta 2) estatuaren zamaekonomikoa arindu.

Beste alde batean Paul Krugmanenproposamena legoke. Ekonomialarihorrek ez dio diru politikari eraginkorta-sunik aurreikusten, nahikoa erabili delakoemaitza arbuiagarriekin. Horregatik itxa-ropen osoa aurrekontuen kudeaketa ego-kian dauka. Izan ere, gobernuek gehiagogastatu behar lukete, batik bat inbertsiopublikoetan, inbertsio pribatuak etendaedo desbideratuta daudelako.

Inbertsio pribatuak ez daude geldirikaurrezki ezaren ondorioz. Izan ere, enpre-sa handi ez-finantzarioek diru asko dau-kate: 2,8 bilioi dolar. Alta, dirutza horigehiena akzioak erosteko erabiltzen dute,ez inbertsio errealak egiteko. Enpresahorien aktibo ez-materialak (markak,patenteak...) berauen balioaren ehunekobost zen 1970ean, eta gaur egun, ehuneko60ra igo da.

Azken finean, inbertsio finantzarioekerrenta eta aberastasunaren banaketaaldatzen dute, txiroen kaltetan, eta ekono-mia errealak geldirik jarraitzen du. Horida kapitalismo finantzarioa-ren ekarpena!

Eta hala ere, zaila da kapi-talismoaren gainbeherakozantzuak atzematea. n

Kapitalismoa gainbehera ote?

MA

DD

ISO

RO

A

Paul Krugmanek ez dio diru politikarieraginkortasunik aurreikusten, nahikoaerabili delako emaitza arbuiagarriekin.Horregatik itxaropen osoa aurrekontuenkudeaketa egokian dauka. Gobernuekgehiago gastatu behar lukete inbertsiopublikoetan, inbertsio pribatuak etenda edo desbideratuta daudelako

BalerenBakaikoaAzurmendi �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

2014KO ABUZTUAREN 3A�22

EB ETA AEBEN ARTEKO tratua negozia-tzen ari dira. Ez da ezer geldituko merka-tutik at, larru puxinka bakarra ere ez noski.Diru aldetik kontrolatzeko alor emanko-rrak badira, hala nola garraioak, postak etatelekomunikazioa orokorrean, osasuna,laborantza industriala eta ikerketa. Ener-giak ahantzi gabe.

Ossau ibarrean aintzirak eraiki zirenBious-Artigues eta Artouste aldean, biekindar hidroelektrikoa ekoiztea helburu.EDFk kudeatu SHEM sozietatearen ahu-rrari aurten Europako firma goseti laukotebat gehitzen zaio erabilpenaren jabegoanork eramango duen lehia garratzean.

Larruntzako auzapezak deus egin gabehainbeste sos ekartzen dion egitura ez lukekanpotarren esku utzi nahi, baina urteoroz milioi bat euro irabaztearen ametsakbere kemena biderkatzen du enkantehorretan.

Ihardoki poltsa asko bada oraindikhausteko Europan, merkatua aberatsenenegiazko paradisu bihurtu dadin. Ossaunelektrika eta Tesalonikan ura pribatizatzendabiltzala, ageri da sistemaneoliberala, gerra betean, mar-txarik hoberenean aitzinadoala.

Alaina... n

I HAVE A DREAM. Iratzarrik egiten diren horietakoaizan da. Oka ibaiko ibilguan zehar, sei arraunlarikdihardute arraunean, indar betean, eta patroi eta gida-ri, Zuberoa, hamar urteko neskatila alai-beltzarana,begiak eztizkoak eta elurrezko irribarrea, ahots sen-doz eta irmoz aginduak ematen gazte segailei: “Bate-raaa”. “Eroaaaan” “Arrauuuun”.“Atzeraaaa”. “Eskegiiii” “Hain-kaaaak”. “Goazen goraaaa”. “Emonestriborreraaaa”. “Trinka baborre-raaaa”. “Amaaaaituuuu”.

Hunkituta ikusi ditut arraunakuretan murgildu eta indarraren inda-rrez nerabeek aurrerantz egitekoerakutsi duten gaitasun eta kemena.Zazpiak batera, hamar urteko nes-katila liderraren agindu adoretsuenzain, helmuga kokotaldean, itsu etanorakorik gabe joango bailiran.Baina aurrera begira tente, zutik, muga lerroa begienbistatik desbideratu barik, lemazaina: Zuberoa.

“Oi gure herria, zer hintzen eta non hago (…) zan-patua, itoa, zikiratua, ahuldua eta ohitua bortxarahalabeharrez, ez ote duka jada kemenik, hire hatsasendotzeko”. Benito Lertxundiren ahots igarlerekinbatera, gogora etorri zaizkit, gero, gure politikariendiskurtso antzu eta negartiak; ekonomia zulo beltzeraerori izanaren arrazoi obszenoak; Espainia eta Fran-tziarekiko gure menpekotasun jasanezina eta haien

guganako jarrera larderiatsua: hezkuntza inposatua,osasungintza endekatua, kultura baztertua eta gurehizkuntzaren egoera tamalgarria.

Euskaldunok norbait garen plantak egiten dihar-dugu denbora gehiegiz. Eta izan ez gara inor. Eta izanbagara nor. Baina izate hori betiere inoren pentsura

dago. Ez gaudelako bat eginda etaEuropan erakutsi ezin dugulakogizarte masa trinkoa dagoela proiek-tu eskuragarri baten atzetik.

Eta nekatuta gaude negar egiteaz,eta gogaituta amorratuta egoteaz,eta nardatuta lortu ez izateaz eskura-tu nahi dugun helburua.

Eta ametsetan jar raitu dut,Urdaibaiko paisaia bukoliko ederraaurrean, Zuberoaren agindu irmo-ak entzuten, eta irribarrea etorrizait ezpainetara, eta une labur

batez otu zait, halaber, letoniarrak baino lehen,kataluniarren aurretik eta Gure Esku Dago proiek-tua gauzatu aitzin, izan direla gurean eskuak batuegiten dituzten saregileak, amaraun sare ehuleak,beharrezkoak direnak mapa historiko-politikoberria egituratzearren.

Amets kontsolagarria, hortaz, Zubero-arena: bide-erakusle, esku luze sendoenaitzindari, norabidea zein den agintzen.Bat eginda. Zazpiak bat. n

Zuberoa

Karlos Gorrindo EtxeandiaEU S K A R A T E K N I K A R I A �

Nekatuta gaude negaregiteaz, eta gogaitutaamorratuta egoteaz,eta nardatuta lortu ezizateaz eskuratu nahidugun helburua

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

IÑIG

OA

ZK

ON

A

DA

NI

BLA

NC

O

Urak handi dire

- IRITZIAREN LEIHOA

� 232014KO ABUZTUAREN 3A

LIPUARENGANDIK ihes egitenden bezala aparatutik aldendunahi izan zaizkigu, itxuraz,Espainiako Alderdi Sozialista-ren idazkaritzako hautagaiak.Politikagintzak eraman duenburubideak horretan utzi ditupolitika bera eta alderdia, egin-dakoen ardura, ondo eginda-koena barne, azaltzeko lotsa-tan. Badirudi orain artekookbehar zen lekuan eta moduanegon ez bagina bezala gerta-tzen ari dela denbora berrienatari behar omen deskreditugarai hauetan.

Aparatuak berak ere bareeta mantso irudia, ez politikoa-renak, ager tu nahi izan diogizarteari baina hautagaietakobati larrutik ordainarazi diolaesango nuke. Hirugarrenakaparatuaren antagonista nagu-sia zirudien, alderdiaren ertzkanpoaldekoa; bigarrenak apa-ratua ukatu behar izan zuensinesgarritasuna irabazi nahian,aski ez balitz bezala hura derri-gortu izana militanteen botozuzeneko hautes-prozesua eki-tera; lehenak eta garaile ateradenak zirudien kontinuismoa-ren eta aldaketa kontrolatuarenberme, aparatuaren aldekota-sun ezkutuko baina disimula-gaitza medio.

Hala joan dira lehen pausu-rako ezinbestekoak ziruditenak,gidari berri bat aurkitzekoare-nak. Egina dago. Baina zail dahiru aukerek zituzten ezberdin-tasunak bereiztea eta hiru dis-kurtsoen eduki eta programenarteko aldeak, baldin badaudebehintzat, bereiztea. Badagobada denbora berrien irudia etahotsa jarriko diena, idazkarinagusia. Orain diskurtso etajarrera berriak zein diren ikusi

beharko da benetako aldaketadela frogatu ahal izateko.

Ortodoxia instituzionalak iaitotzera ekarri dugun alderdisozialistak eginkizun dezentedauzka aro berri honetarako.Alderdiaren eta erakundeenerregenerazio garden bat gabeirauten ere lanak izango lituzkegertatuko denik ez dirudieneskuinaren porrot edo kataklis-mo ustekabeko bat ezean.Herritarron konfiantza berres-kuratzea ezinbestekoa du.

Ez populista, ez erradikal-keriazkoa eta ez nazionalistaden diskurtso ezkertiarra erai-kitzeko ekarpenak egin behar-ko ditu, Europan horretarakoerreferentzia politiko eta inte-lektualik ikusten ez den sasoihonetan. Espainiako naziona-lismoekin nolako solaskidetza

izan definitu beharko du, etaPPren nazionalismoarekikonolako tartea mugatu. Bestealderdiek buruen hautu zuzenaegiten hasten diren ar tekodenbora dauka, ekonomiaz,Kataluniaz etaETArik ez dagoe-nerako proposamenpolitikoak pentsa-tzeko. n

DA

NI

BLA

NC

O

Ramon Etxezarreta � PSE-EEKO KIDEA

Dena egiteko

Ortodoxiainstituzionalak iaitotzera ekarri dugunalderdi sozialistakeginkizun dezentedauzka aro berrihonetarako. (...)Herritarron konfiantzaberreskuratzeaezinbestekoa du

Bihotz-begiak gor iltzatuta,telebistak automatizatuta:hiru militar ta bi hegazkin,hurrena errautsak ta lau gorpuzkin.Mandoa hartu,sentipen dosia baloratu,noiz piztu eta noiz amatatu.

Ez txuri, ez beltz, ez denez ezer,ez gaude prest egiteko edozer,jarrera ezberdinak izatekoeskubidea beti tarteko...Baina ez dakit den,jarrera ezberdin baten ondoren,edo asko axola ezaren.

Albistegiek ez badakarte,zutaz berri gehiago, gero arte!Berriz ere hurrengo sarraskianmobilizatuko gara agian...Gu bitartean,siestan gaude ta ez jo atean,onak izan ta bizi pakean! n

Doinua: Juana Bixenta Olabe.

Gero artePalestina!

Ruben Sanchez Bakaikoa

�

BERTSO BERRIAK

XD

Z


ERDIKO KAIERA

Udako gomendioakAISIA

Hondartzara, mendira, baserrira edo noranahi zoazela, besapean zer eraman proposatu nahidizugu orriotan, etzanaldietan zabaldu eta gozatzeko. ARGIAko Erredakziokokideen bahetik pasatako argitalpenak dituzu, aurten argitaratutakoakgehientsuenak, baina badira kontzertura edo zinemara bidean jarri nahi zaituztenproposamenak ere. Honez gero, zeure planak ondo eginak izango dituzun arren.

MEMORIEK kolektiboak izan behardute, sinesgarriak izanen badira.Horregatik, Mari Sol Bastidak MikelLaboaren biografia bat idatzi du. Bat.Laboaren Bat/Hiru biografia irudikadezaket. Lau/Bost eta Hamaika ere.Ez 13, ordea. Ez dok Amairu. Bio-grafiok Zumetaren koloreetan imaji-natu ditzaket.

Mari Solek topikoak saihestu dituMikel deskribatzean. Nik, alta, topikobat ifrentzuz paratuko dut: “Emaku-me handi baten atzean, artista handi bat dago. Edo,haren abaroan artea ernamuindu daiteke”. Bastida-rik barik nekez irudika dezaket Laboaren obra.

Memoriak esperientziaren eta aske bizi-nahiaren irudikapen kolektiboa da, garaibateko herri kulturaren eta sorkuntzarenirudipena. Pena eta poz partekatuen ema-

ria. Ez dago bat, bi barik. Bi horretan kolektiboadago. Eta kolektiborik ez dago, familia, kuadrillaedota lagunik gabe.

Gaztetatik, Laboaren kantek itzalak argi-tu dizkidate eta argiak itzali. Ene bihotzairudikatzen lagundu didate, liburuaren aza-leko Zumetaren irudiak antzo: ez gara bat, bigara, gutxienez. Ez dago sorkuntza sufrika-riorik gabe, ez maitasunik arantzarik gabe.Liburuari darion maitasuna itzela da.

Mari Sol Bastida ausarta izan da bereetxeko ateak zabaltzeagatik. Hots, Laboa-Bastida bikotea artista estoiko neurritsuzalantzakor eta lagunkoi baten kasta direlaerakusteagatik.

Oi, antzinako bihotz! “Ene bihotz, buzti-nezko bihotz, etxe txiki hori, ahula, haus-korra, lau gelatako etxe hori”.

Eskerrik asko, euren etxean ene buruakausitu izanagatik. n

Mikel Asurmendi

Memoriak (Mikel Laboaren biografia bat)

Mari Sol Bastida.

Elkar, 2014

Laboa-Bastidaren hunkidurakBiografia

Mikel Laboa, Jean Phocas eta Iñaki Salvador.


UDAKO GOMENDIOAK - ERDIKO KAIERA

EZ DAKIT NIK zer dugun uda parteanbidaiekin, urtean zehar egiten ez ditu-gunak denak egin nahi izaten ditugula.Baina fisikoki baino nahiago duenakbidaiatu liburuetan, urteko edozeinsasoi zaio aldeko horretarako. Eta,udako gomendio, ez ote naizen ari pro-posatzen metabidaia bat. Ez, tituluakiradoki bezala, prezisamente Atlantida-ra. Ez, idazleak propio hala nahita, eus-kaldun askoren imajinarioaren baitakoErriberara –Valdorbatik barna–. Ez.Katalunia aldean soldadu egon direnek,bai; baina zerbitzu garaikideagoak egi-ten ditugunok ere ondo ezagutzen, etaondo pairatzen dugun Castejonera bai-zik. Zehatzago amona zenaren etxehandira, paseoan. Zer eta korralekotejabana azpian esertzeko goxo-goxo,gaueko freskura atseginean.

Mendizaleen ohitura hautsiz, Etxau-ritik eguerdian aterako da ni bidaiaria,lau egunen buruan besta egiteko. Bitar-tean gertatzen zaizkionak, eta burura-tzen –bidaia oro baita, eta batez ere,barne-bidaia–, hobeto irakurleak berakdeskubritzen baditu. Gauzatxo batbakarrik: ez espero hemen kontzesio,erruki, miserikordiarik; bertako kontuguztiak, Jokin Muñozek idatziak dira. n

Aritz Galarraga

LIBURU BATI gerta dakiokeenokerrena oharkabean igaro-tzea bada, tarteka irribarreapiztu, tarteka deseroso sen-tiarazi, tarteka nork bereburua gorrotarazten duenDanele Sarriugarteren elebe-rriak ez du inor epel utziko.

Bakarrizketa bizian, bikotehaustura batek asaldatutakoemakume gazte obsesiboakgordintasun osoz disekziona-tu eta deseraikitzen ditu beregiza harreman eta kontraesa-nak –erraiak, azken finean-,halako zorroztasunez nonirakurlea ere bere buruariaitortu (nahi) ez dizkion egiahoriekin parez pare jartzenduen. Protagonistak sexuaz,botere-harremanez eta joka-bide bakoitzaren atzeko zergati ezkutuez egindako gogoe-tak ziztagarri dira, eta aldi berean iradokitzaile.

Esaldi korapilatsu sarkastikoek narratzailearen izaera etakontakizunarekin bat egiten dute irakurketa batere trabatugabe. Are, erritmo biziko bakarrizketak eta hitz errenkadabakoitzaren indarrak begiak paragrafo batetik bestera era-maten ditu ia nahigabe, kontakizunaren egitura ez-linealakonturatzeke jarraitzen den naturaltasun berarekin.

Irakurle bati gerta dakiokeen onena liburu berberakgozamena, pitzadurak eta galderak eragitea bada, Erraiakda uda honetan irakurri behar zenukeena. n

Lander Arretxea Bereziartua

Atlantidara biajiaJokin Muñoz.

Alberdania, 2000

Freskura atseginean

Igartza saria irabazi zuen

proiektutik abiatuta

Literatura

ErraiakDaneleSarriugarte.

Elkar, 2014

Eleberria


ERDIKO KAIERA -

BIKOTEARI bonba baten moduan jaurti diote berriaospitaleko buruek: euren semea beste batenarekinordezkatu zuten jaio zenean, duela sei urte. Bazka-losteko foiletoirako abiapuntu dirudiena, familiaereduez eta guraso eta seme-alaben arteko harrema-naz gogoetatzeko baliatuko du Hirokazu Kore-edazuzendari japoniarrak, Soshite chichi ni naur (Nola-ko egurra, halako ezpala) lan ederrean. Orain artehezi eta maitatu duten semearekin jarraitu ala umeaordezkatu nahi duten erabaki beharko du bikoteak.Garrantzitsuagoak ote dira geneak, sei urtetan gara-tutako harremana baino? Benetan zer bilatzen duguseme-alabengan? Aukeratu al daiteke nor maitatu?...Galdera ugari planteatzen ditu Kore-edak, galderapertsonalak, eta patxadaz, naturaltasunez harilka-tzen ditu bidean sortuko diren zalantza, emozio etahausnarketak, moralkeria kutsurik gabe. Zuzenda-riak gurasoen rola jarri du jomugan, seme-alabazoriontsu izatea baino ez dutela nahi esango baiti-

zute aita-ama denek, berdin diola ez badute guraso-en antzik edo ez badituzte gurasoen espektatibakbetetzen, baina konplexuagoa da egunerokoa.

Oro har, pelikulak kritika eta publikoa izan ditualde hasieratik. Cannesen epaimahaiaren saria lortuzuen eta Donostiako Zinemaldiko azken edizioan,ikus-entzuleena. Euskal Herriko areto komertzialetan–gutxi batzuetan– eman ostean, DVDan ikusgai dagojada. Steven Spielbergek ere begiz jo zuen berehala etabertsio estatubatuarra egin nahi du orain; ea ez duenzapuzten jatorrizkoak utzi digun ahogozoa. n

Mikel Garcia Idiakez

Soshite chichi ni naru / Like Father, Like Son

Zuzendaria eta gidoilaria: Hirokazu Kore-eda.Iraupena: 120 min.

Japonia, 2013. 120 min.

Aukeratu dezakegu nor maitatu?

Zinema

ITZALPEAN, “bergizarteratze prozesu” izendatzendutenaren muin-muinean bere bizitzaren zati batpasa duenaren larruan jarriko zaitu Markel Orma-zabalek, idatzi berri Hemen naiz, ez gelditzeko bainakartzela-kronikan. Kartografo paperean jarri etalau hormen artera bidaia egingo duzu, paretagurutzatu bezain laster izena zenbakiz trukatukodioten gatibuarekin kartzelaren angelu itsuak eza-gutuz.

Lisabö taldearen kantuarekin eman dio sarreraegileak, musikarekin dantzan irakurri beharrekoaden testuari, eta liburu osoan zehar egingo dizkizukantuen aipamenak, gaiarekin jolasean. Bizipen per-tsonaletik abiatuta, gure herri honetako seme-alabagehiegik ezagutzen duten errealitatea dizu islatuko:barrote eta kartzeleroen artetik segundo gutxiz badaere ihes egiteko nahia, pertsona desintegratzeko ins-tituzio horretatik ateratzeko gogoa.

Egileak ezagutarazi-ko dizkizu leihoari sopasa daitezkeen orduengordina, lau paretarenartean egotearen gogo-rra, burdinazko hesiigaroezinez inguratutaeta beti buruan kanpo-koekin egon nahi etaezinaren samina… Bainaaldi berean erakutsiko dizutxikitik, egunerokoanhorren guztiaren kontraegiteak dakarren duintasu-na eta norbanakoaren zein kolektiboaren izena etaizana apurka mantentzeak pizten duen argia. n

Itsaso Zubiria Etxeberria

Hemen naiz, ez gelditzeko bainaMarkel Ormazabal.

Txalaparta, 2014

Kartzelako angelu itsuakKronika



APIRILA, Hobe isilik, Parisen bizi naiz, Nevadako egu-nak, Pendrive, Euli-giro, Alferrik ez balitz… Balizkoirakurleetan nork bere zerrenda egina du honezke-ro. Irakurritako liburuena, irakurri zain dituenena.Horietan, eta udako –eta noiznahiko–, liburu etairakurketak haizatzen ari garenez, besteak besteAsun Garikanoren Kaliforniakoak irakurtzekogomendioa egingo nioke irakurri gustu duenari.Kaliforniakoak (1533-1848) Euskaldunen lanakKaliforniaren esplorazio eta kolonizazio garaian,Kaliforniaren historiaz bezainbat euskaldunez etaEuskal Herriaz jabetzeko eskuliburu bikaina zait,gure ikasleek Historia nahiz Literatura ikasgaietanbarna derrigorrezko hezkuntza garaian nahitaezirakurri beharrekoa, eta, berebat, ikastetxeetatikaparte gabiltzanok ere arretaz irakurtzekoa. Hori

eginik, liburu honenbidea osatzekogomendioa egingo nioke balizko irakurleari, etairakurri beharrekoen artean jarri Kaliforniakoakhonen bigarren partea, Garikano beraren Far Wes-teko Euskal Herria. n

Miel A. Elustondo

Kaliforniakoak (1533-1848)

Asun Garikano.

Pamiela, 2013

Kaliforniakoak

MUSIKA KLASIKOAZ disfrutatzeko badau-de aukera onak uda honetan, baina guz-tien artean saio intimista eta gozo batgomendatuko nuke: Orioko San NikolasElizan Josu Okiñena piano-jotzaileakemango duen kontzertua, abuztuaren13an 20.30etan Musika Hamabostaldia-ren edizio honetako ‘Hamabostaldi ibilta-ria’ izeneko zikloaren barruan. Egitaraua harribitxizkonposatuta egongo da, Aita Donostia egilea prota-gonista izanik. Ezagutzen ez baduzue Aita Donos-

tiaren musika, ezin duzue galdu aukerahau. Chopinen ukitua –pianismo dotoreerromantikoa–, euskal folklore estilizatuaeta inpresionismo frantseraren eraginnabarmena, hauexek dira konpositoredonostiar honen ezaugarri nagusiak.Kontuan hartzen badugu Josu Okiñenabakarlari sendo eta adimentsua dugula,

teknika izugarriaren jabea eta, horrez gain, ikerkun-tza musikalaren arloan nabarmendu dela –oraindela hiru urte Euskal Herriko Unibertsitateak etaDonostiako Orfeoiak eman zioten ikerketa sariajustu Aita Donostiari buruzko lan batengatik–, pen-tsa dezakegu kontzertu ederra eta interesgarriaizango dela.

Beste egile garaikide batzuen lanak ere entzutekoaukera izango dugu. Ravel eta Erik Satie-ren obrekinpresionismoaren freskotasuna ekarriko digute.Giroa nolabait apurtzeko, Ramón Paus gaur egungokonpositore bartzelonarraren eklektizismoarenttantta batzuk izango ditugu. n

Montserrat Auzmendi

Gure klasiko bat: Aita Donostia

Hamabostaldi ibiltaria. Musika Hamabostaldiaren zikloa

Piano-jotzailea: Josu Okiñena. Noiz: Abuztuak 13. Ordua: 20:30.Non: Orioko San Nikolas eliza (Gipuzkoa).

MusikaU

NA

IP.

AZ

ALD

EG

UI


ERDIKO KAIERA - UDAKO GOMENDIOAK

EZ DA hau udako irakurketa gomendio klasikoa,toallarekin batera hondartzara arin eramatekohorietakoa. Baina bada udarako irakurgai aproposa,arreta osoz, lasaitasunez murgiltzea eskatzen duenheinean. Antton Lukuren Libertitzeaz liburuaz arigarelarik, zertaz ari gara? Ene aburuz liburu bat etaasko daude Libertitzeaz honetan: batetik, toberari,libertimenduari, inauteriari loturiko bideak kokatze-ko eta ulertzeko ahalegina, euskal artedramarendefinizioa zedarritzeko gogoa (antzezte edo erakus-te forma guztiak besarkatzen dituen kontzeptua,bertsoa, dantza edo kantua barne), Euskal Herrian

eman diren adierazpideeszenikoak tradizioarekinzein mundu osoko teatro-ko erreferente garaikidee-

kin erraietatik lotzeko proposamena… funtsean,“antzerkia zer da?” galderari galdera berriak lotzekoahalegina. Baina bestetik, bada egilearen biografiatikabiatutako zerbait, esperientziatik at sortutako teo-rizatze enetzat hotzegietatik harago norberarenharagian sentitutakoak paperean islatzeko nahia.Lukuk transmisio ariketa pertsonal eta -teatroaizaki- ezinbestean kolektiboa egin du, bere ibilbi-dean sortutako kontraesanak ezkutatu gabe, behi-nolako esanen argitzalak agerian utziz, trabesarenzentzua aldarri… funtsean, “zergatik egin antzer-kia?” galderari galdera berriak lotzeko ahalegina. Jarezazu orain, irakurle, “antzerkia”ren ordez besteedozein hitz -kulturaz ari- eta berdin egingo zaizuzirraragarri liburu hau. Lukuk plazaratu duen trans-misio-eztena duzue hauxe, idazkera aldetik bulkadaarras teatrala duena, zirto eta trabes. n

Oier Guillan

BALKANETAKO GERRA atzean utzita, Euskal Herriraheldu den erizain bosniarra da Selma, Habiak komi-kiko protagonistetako bat. Abiadura Handiko Trenaharen lurretatik pasatzen dela-eta baserria galduduen Simon zaharra zaintzera etorri da.

Maite Gurrutxaga Otamendi amezketarrak sortudu Habiak, Dejabu panpin laborategiaren Gizona ezda txoria antzezlana abiapuntu hartuta. Txalapartakargitaratu du Amaiur bildumaren baitan, euskalkomikigintzaren –nobela grafikoaren– aldeko apus-tuari segida emanez, Komikeri blogeko laguneknabarmendu duten moduan: “Jose Carlos Fernan-des.en Munduko bandarik txarrena argitaratuz irekizuen 2013a Txalapartak, eta Habiak-ekin itxi. Libu-ru honetan Europako komikigintza berrienarenzantzuak sumatzen ditugu; Manuele Fior eta Cami-lle Jourdy bezalako egileen estiloa du Gurrutxagak”.

Selma erizain bosniarra, hirira behartu dutenSimon zaharra eta txoriak, hegalak, hegan egin nahia.Deserria, lurra, sustraiak, giza harremanak, laguntasu-na. Hitzez baino, marrazkien, koloreen bitartez adie-

razten diren sentimenduak.Antzerkia, komikia, poesia.Pauso sosegatuz –baina ete-nik gabe– egiten du aurreraistorioak, eta horrek parada ematen du Maite Gurru-txagaren akuarela eta arkatzez marraztutako ilustra-zioez sakonago disfrutatzeko: kapituluen tonua mar-katzen duten koloreak, ikuspegi aldaketak… eta azalgogordun edizio zaindua. Irakurtzea merezi duenmargolana da Habiak. n

Jon Torner

Transmisioareneztena

Hegoak ebaki banizkio...

Libertitzeaz Antton Luku.

Pamiela, 2014

Saiakera

HabiakMaite Gurrutxaga /Dejabu panpin laborategia.

Txalaparta, 2013

Komikia

DA

NI

BLA

NC

O



EZ DAKIT NIK zer dugun uda parteanbidaiekin, urtean zehar egiten ez ditu-gunak denak egin nahi izaten ditugula.Baina fisikoki baino nahiago duenakbidaiatu liburuetan, urteko edozeinsasoi zaio aldeko horretarako. Eta,udako gomendio, ez ote naizen ari pro-posatzen metabidaia bat. Ez, tituluakiradoki bezala, prezisamente Atlantida-ra. Ez, idazleak propio hala nahita, eus-kaldun askoren imajinarioaren baitakoErriberara –Valdorbatik barna–. Ez.Katalunia aldean soldadu egon direnek,bai; baina zerbitzu garaikideagoak egi-ten ditugunok ere ondo ezagutzen, etaondo pairatzen dugun Castejonera bai-zik. Zehatzago amona zenaren etxehandira, paseoan. Zer eta korralekotejabana azpian esertzeko goxo-goxo,gaueko freskura atseginean.

Mendizaleen ohitura hautsiz, Etxau-ritik eguerdian aterako da ni bidaiaria,lau egunen buruan besta egiteko. Bitar-tean gertatzen zaizkionak, eta burura-tzen –bidaia oro baita, eta batez ere,barne-bidaia–, hobeto irakurleak berakdeskubritzen baditu. Gauzatxo batbakarrik: ez espero hemen kontzesio,erruki, miserikordiarik; bertako kontuguztiak, Jokin Muñozek idatziak dira. n

Onintza Irureta Azkune

Goza daiteke gehiago.Euskaldun batenhizkuntza bidaiaKarmelo Ayesta.

Utriusque Vasconiae, 2013

Saiakera

Euskalduna eta zoriontsua

LIBURU BAT GOMENDATZEA ate bat zabaltzea da, galdera iku-rrei beldurra galtzea.

Nongoa da norbere bizitza liburu batean jasotzeko beha-rra? Norbere istorioa norberea bakarrik ote da? Mendea etasegundoa gurutzatu zirenean sentitutakoak ez al dira errela-toaren parte?Zerk batzen ditu Urruña eta Teheran? Zergatikgara bizimoduaren fronte orotan hangoak hemen etahemengoak han? Fidatzekoak al dira zauririk gabekoak?Gertatu ziren bezala gogoratzen ditugu gauzak ala gogora-tzen ditugun bezala gertatu ziren? Zer inporta du egiakbiluztasun zintzoenaren aurrean? Zeri buruzkoa da zinezPersepolis?

Nik ez dizuet liburu ona edo txarra den esango, estilo soilbezain xehearen gorazarrerik egingo, ezta goiko galderenzentzuzko arraposturik salatuko ere. Hendaiatik Pariserakotrenean irakurri nuela baino ez.

Ez naiz sekula Irango iraultza islamikoaren fanatiko batizan, alboko bidaiaria bezain ezezaguna zitzaidan MarjaneSatrapi, ez nuen komikiak irakurtzeko joerarik, baina... Ateazabaldu zidaten eta ni sartu.

Orain, zure esku dago sartu ala ez erabakitzea. Zure etaPersepolisen esku. Kontrakoa haizatu arren, etengabe eraba-kitzea baita bizitza. n

Sustrai Colina

PersepolisMarjane Satrapi.

L’Association (frantsesez)Norma Editorial (Gaztelaniaz)

Komikia

Persepolis


ERDIKO KAIERA - UDAKO GOMENDIOAK

HAUXE DA idazle iruindar honen seigarren liburua.Itzultzailea lanbidez, irrati gizona zaletasunez, pro-sodia eta erretorikan maisu, irakurri eta entzun dai-tezkeen olerkiak egitea maite du Azkonak.

Aurreko lana Haikuen bilduma izan zen. Hurabukatutakoan oso bestelako poemak lantzeariekin zion, agian Haiku japoniarren zurruntasune-tik ihesean edo. Haietako batzuen bilduma dahau. Gai aunitzi buruzko gogoetak, poema bilaka-turik: denboraren joana, heriotza, sexua, politika,gizartea, gaizkia, musika, haurtzaroa…gehienakironiaz eta umorez berniztatuak.

Agian literaturazale jakintsuak esanen du olerkigehienetan pentsamenduak ongi harilkatuta etaerrekurtso literarioz ongi hornituta agertu arren,hunkidura sortzeko gaitasuna ez dela orri guztietanneurri berean aurkitzen. Agian. Nik ere poemabatzuk besteak baino gusturago irakurri ditut. Etabaten bat bukatu gabe utzi ere. Zergatik ez?

Baina gozatu egin dut eta burua ideiez beteagelditu zait. Testu ulergarriak dira eta benetakohezur-haragizko egile bat atzean dituztenak. Horigustatzen zait.

Azpimarratzeko modukoak iduritu zaizkitbatzuk: Iqbal Masiq, haur esklabuari buruzkoa,Piztien alde, gizakion izaeraz mintzo dena, Poltsiko-ak arakatzen garaiz esan ez ditugun gauzez ari zai-guna…eta bukaeran Xabier Lete, XL, handiarieskainitako lerroak. Eta oso dibertigarriak etaausartak (ganberroak ez esateagatik) Harira ezdatozen galdeak ataletan bildutako nerabe urtetsuhonek pilatutako galderak. n

Reyes Ilintxeta

DATORREN AZAROAREN 9AN Eskoziak erreferendu-ma egingo du erabakitzeko independente izangoden edo Erresuma Batuan jarraituko duen. EuskalHerritik oso gertutik jarraitzen ari gara Eskoziangertatzen ari den guztia, baina ez dakigu askorikEskoziari buruz, bere historia, ekonomia, kulturaeta gizarteaz. Liburua elebiduna da –eduki beraerdia euskaraz (123 orrialde) eta beste erdia gaztela-niaz (126 orrialde)– eta nazio hura bizitzen ari denprozesua hobeto ulertzen lagunduko dio hedabi-deen informaziotik harago joan nahi duenari.

1706an egin zuten bat estatu berean Eskoziaketa Ingalaterrak eta orain banatu egingo dira esko-ziarrek hala erabakitzen badute. Xavier SolanoScottish National Partyko aholkulariak eskaintzendigu egungo Eskozia ulertzeko oinarrizko infor-mazioa: historia apur bat, XXI. mendeko gizarteeskoziarraren ezaugarri nagusien azalpena etaerreferendumaren arteko bidearen nondik nora-koak. Eskoziaren oinarrizko ikuspegi orokor bathartzeko oso baliagarria.

Bigarren zatia Robin McAlpine, Isobel Lind-say-k eta Ben Wrayk idatzi dute eta prozesu honeniragana, oraina eta gero ulertzeko klabeetansakontzen da. Eskoziako nazionalismoaren bila-kaera, estatu britainiarren gainbehera, Eskoziakoeskumenen berreskuratzea eta estatu britainiarraeta Eskoziaren arteko harreman ekonomikoenberri ematen da, petrolioak sortutako dirutzariarreta berezia jarriz.

Azkenik, Txente Rekondo nazioarteko analistakautodeterminazioa eta erabaki eskubidearen ingu-ruko legedia nola dagoen jorratzeaz gain, Eskozia-ko independentzia prozesua Europan nola txerta-tzen den aztertzen du eta XX. mende amaieran etaXXI. mende hasieran Europan eman diren inde-pendentzia olatuen berri ematen du.. n

Xabier Letona

Galdeak eta baleakJosetxo Azkona.

Pamiela, 2014

Poesia

Eskozia.Independentziarabidaia XXI. mendekoEuropanXavier Solano, Robin McAlpine,Txente Rekondo.

Independentistak, 2012

Saiakera

61 urteko nerabe baten poesia

Eskozia eta erreferenduma

hobeto ulertzeko



FERNANDO REY eta Xabier Olarraren eskutik helduzen Lorenza Mazzetti, 86 urteko zine-zuzendari etaidazle italiarra, Argiako orrialdeotara. Zerua gain-behera dator eleberri autobiografikoak adina, Igelaargitaldariko kideei elkarrizketan esanak merezidute arreta (http://www.argia.com/argia-asteka-ria/2413/ lorenza-mazzetti). Bere larruan biziizandako tragedien mapa osatzeaz batera, narra-zioa testuinguruan kokatzeko balio duelako, libu-rua idaztearen zergatiak eta gakoak azaltzen dizki-gulako.

Haurraren ikuspegitik osatua da narrazioa, etahorrek ematen dio indarra, grazia eta tentsioa nobe-lari. Txunditu egiten du sarri bi neska protagonistenimajinarioak eta dotrinan ikasitakoari ematen diotenbalioak. Baita maitasuna tengabe aipatu beharraketa jendea horren arabera mailakatzeak ere.

Egileak berak esana, bere buruaz beste egitetiklibratu zuen Zerua gainbehera dator idazteak. Emai-tzak, ordea, terapiatik harago eraman zuen idazlea.Literarioki laudatua, Federico Fellini zine-zuzenda-riak, esaterako, gerraz sekula irakurritako libururikdibertigarriena zela aipatu zuen. Ororen gainetik,faxismoaren eta integrismo erlijiosoaren kontrakosalaketa dela esan liteke. n

Garbine Ubeda Goikoetxea

Zerua gainbehera datorLorenza Mazzetti.

Igela, 2012

Guda, haurraren prismatik

HERRI MUGIMENDUETAN ibiltzeak (edo-zein delarik ere bere kolorea) aztarna utzidizu bizitzan, nortasunean. Harribitxia denliburuxka honek iraganean izandako bizi-penak goldatzeko eta gaurko lan esparrue-tan eraginkorrago izateko klabeak pausatu-ko dizkizu, eta “militantzia”ri buruzkoegungo ikuspegia eskainiko: Egunerokobizitza bera militantzia dela, proiektukolektiboak eta norberaren bizi-proiektuauztartzearen garrantzia, harreman sanoekeragin zuzena dutela emaitzan, antolatzeko daudeneredu horizontalen abanikoa... Herri mugimendue-tan sumatzen zituzten galdera eta kezkei formaemanez, 2012 eta 2013an Joxemi Zumalabe Funda-zioak hamaika lan saio antolatu zituen eta bertanhainbat herri mugimendutako 223 pertsonak (124emakume eta 99 gizon) hartu zuten parte (besteenartean Bilgune Feminista, Ikasle Abertzaleak, Herri-ra, Sortzen Ikasbatuaz, EHZ...). Herri mugimen-duek, urteetako esperientziatik planteatu dute,

aurrera begira zer elementu saihestuedo aldatu nahi duten, eta zer nabar-mendu edo indartu. Bi kultura edo polo

daude tentsioan, bakoitza bere alde on eta txar guz-tiekin: herria “sakrifiziotik” edo “bizipozetik” erai-kitzea.

Benetan pertsonengan oinarritzen diren enpresaguztientzat ere, ezinbestekoa den hobekuntzarakoliburua: zehatza, argia eta laburra.

Liburua eta esperientzia pertsonalak biltzendituen DVDa 5 euroan eskuratuko duzu. n

Estitxu Eizagirre Kerejeta

Dabilen harriari goroldiorik ezHainbaten artean.Joxemi Zumalabe Fundazioa, 2014

Saiakera

Mugimenduan zabiltzan horrentzat, hausnarketarako tresna kutxa

MA

RIA

NG

OR

RA

IZ

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


Pagolako adiskidelaborari batek kontatuzidanez, duela pare baturte edo, behiak zain-tzen ari zela, turistaparistar bat hurbilduzitzaion eta galdetu:

– Otoi, gazte! Jakinal daiteke zenbat urtedituen behi horrek?

– Bai, prefosta! Biga!– Eta nola dakizu hori?

– Adarrei so eginez.– Egia! Bi ditu!

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

Behiaren adina

HEGAN EGIN

------------PERTSO-NAIAREN

IZENA

AGERTZEKO

EKINTZA

------------BIZI GAREN

PLANETA

GOROTZA

------------MUTU

SASITZA

------------SEIGARREN

MUSIKA NOTA

ANTZETSU,GAITU

HOBETO

------------FRUITU

GORRI

TEILAPEKO

GANBARA

------------ALKOHOL

TOXIKO

ARTISTEN

FINANTZA-TZAILE

------------TALAIAN

DAGOENA

BENETAN

------------... EGIN,

ESKAINI ETA

EZ EMAN

TITANIOAREN

SINBOLOA

------------ENGAINUA,AZPIKERIA

PINU MOTA

------------UKUILUA

ERGEL,INOZO

------------ORBANDU,

LOHITU

OKARAN

------------ZUR SENDOA

DUEN ZUHAI-TZA

... GAINDI,OROZ GAIN

------------ZUBEROAKO

HERRIXKA

ABANTZU,KASIK

------------LOTSATI

NAFARROA-KO HERRIA

------------BUZTAN

PERTSO-NAIAREN

ABIZENA

------------URA

SAIL, EREMU

------------... ARISTI,TELEBISTA

AURKEZLEA

561 ERROMATAR

ZENBAKIZ

BORONDATEZ

------------DUT,

GIPUZKOAN

DU, NIRI (AL-DERANTZIZ)------------BIZKAIKO

IBAIA

JAKIN-MINA

DUENA

------------PARA BOKAL

BARIK

LITROA

------------TELEBISTA

ORTOGRAFIA

KEINUA

------------KILOA

BARATZE

LANDARE

ETXEKO

ERREGAIA

------------DAGO

TIRO JASA

------------EGURRA

GIPUZKOAKO

UDALERRIA

GAR, LAMA

------------ESKUZ

KARDATZEKO

TRESNA

SASOI

------------ESATE

BATERAKO

SH

HK

ON

TS

ON

AN

-T

EE

RR

EP

IKA

-T

UA

----

----

----

BA

LIO

AG

M

AL

EZ

TO

MA

TE

SA

GB

EN

AZ

AT

IL

TE

TE

LE

TI

RO

KE

TA

AR

AN

UR

AO

RO

TA

NI

A

UK

AR

NI

KO

LA

S

IZ

AR

TZ

AA

LO

R

SU

HA

UT

UZ

TI

D

DR

AK

AK

UR

IO

SL

ER

TN

PU

KA

KO

TX

TA

SE

ER

AK

OA

RB

I

D Z L

I A

ZA

LDI

ER

O


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

UMEAK GINELA, txaku-rren bat azkura baretze-ko edo arkakusoak hai-zea hartzera bidaltzekohankarekin hazka egitenikusten bagenuen, “gita-rra jotzen” ari zela esa-ten genuen. Txakurrek,ez dakit, baina zakurrenbatek joko du biolina.Biolin-jotzaile zakurrenbat izango dela, alegia.

Jotzeko, biolinarenharien gainean uztaiadantzatu behar. Dan-tzak dakar musika, edosoinua. Uztaiaren haga-txoa, garai batean, per-nanbuko (Caesalpiniaechinata) zurez egitenbazen ere, gaur egun beira edokarbono zuntzezkoak dira gehie-nak. Hagatxo horrek hari berezibat tenkatzen du. Hari hori zal-dien isatseko zurdaz osatzen da.Zaldiarena, garañoa edo zikiratua,baina beti zaldiarena. Behorrarenisatsa txizaz bustitzen da etazurda ahulagoa du. Luthierrarenarabera, uztaiaren hariak 150 eta200 zurda artean izango du. Bioli-

na ez den beste tresnetarakozurda gehiagokoak ere hariltzendira. Hari instrumentu-jotzaileenartean diotenez, zurda zurieksoinu “leunagoa” eta beltzek“gogorragoa” sortzen dute. Itxu-raz, beltzak batik bat kontraba-xuetan erabiltzen dira. Merke-zurrean dabiltzanek harisintetikoak erabiltzen dituzte,nylonezkoak...

Uztaiaren hariak etabiolinaren hariak, bienartekoa gozatzeko, dan-tza eztia moldatzeko,igurtzialdiaren dardara–dantza guziak duendardara– emankorraizan dadin, kolofonioabehar dute. Horrekigurtzia, marruskaduraareagotzen du, dantzanlotuagoan egiteko. Bio-lin-jotzailearen patri-kan beti izango dakolofonioa.

Zer da kolofonioa?Batez ere koniferoetatik,batik bat pinuetatik(Pinus sp.) baina baitaalertzeetatik (Larix sp.)

eta izeietatik (Abies sp. eta Picea sp.)eta ganauskiatik edo ahuntzadarre-tik ere (Pistacia terebinthus) eskura-tutako erretxinetik sortzen da.Erretxina urtsua denean trementi-na deitzen zaio. Hura destilatutasortzen da kolofonioa.Horrez gain makinabat gai sortzen daerretxinetatik: bikeak,uiak, break... n

Aho loreaEZ DUGU loreak jateko ohitura handirik.Jaten dugunean, lorea ahoratzen ari garelajakin ere ez, askotan. Orburua (Cynara car-dunculus var. scolymus), esaterako, ez duguloretzat. Landareak neguan ernamuina mugi-tu eta kimua garatzen hasiko da. Muskildueta lilitxak, lorea izango denaren zortenak,gora joko du. Gara honek ninikak ninikatzenditu, ninikadura da hori. Gero pinpinatuegingo da, ninika muturretan pipilak pipil-tzen hasiko dira. Pipila piportzen denean,toto betetzen denean, moztu eta ahora.Gazte gozo guri bigun leun ezti da gutizia.Bere horretan utziko bagenu, pipila lore bila-katuko litzateke. Argazkikoa horixe duzu,orburuaren lorea. Dotorea, pinpirin askoa!Argazkiko hauek, udaberrian jan ez zituzte-nak, udaren hasieran loretan Zestoako Irure-txiki baserrian, Ibañarrieta mitikoan. n

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Zakurraren biolina

Giovanne donna con un violino (Emakume gazteabiolinarekin), Orazio Gentileschiren (1563-1639) margolana.

Babeslea: iametza Interaktiboa


ERDIKO KAIERA - OSASUNA | JABIER AGIRRE |

XIX. MENDEAN mantenugaiak iden-tifikatu eta sailkatu ziren, eta geroz-tik, irizpide zientifikoak erabiliz,substantzia eta osagai ugari aurkitudira janari-edarietan, aurreko men-deetan erabat onartuak ziren usteaketa ideiak zalantzan jarri eta zenbaitkasutan baztertzeraino. Horixe daurteen poderioz zenbait elikagairenkasuan gertatu den ospe-aldaketa-ren arrazoi nagusia.

XX. mendean nutrizioaren ere-muan izandako aurkikuntzen ondo-rio gisa, lehen txartzat jotzen zirenelikagai batzuk orain ez dira hain txa-rrak, eta kasu batzuetan mesedegarriizatera ere pasatu dira. Alderantziz,betidanik osasungarritzat jo direnjanari edo edari batzuen kasuanzalantzak sortu dira azken urteotan.

Joan den astean arrautzaz etaarrain urdinaz jardun genuen. Aipaditzagun, orain, beste hiru adibide:

KafeaDuela gutxi arte, tentsioa altu zutenpertsonei gatza, alkohola eta kafeamurrizten zitzaien. Azkeneko horiez edatea gomendatzen zen, iratzar-garria eta bihotzeko gaitzen batzutenentzat kaltegarria zelakoan.Hala ere, gaur egun gauza jakina dakafea aberatsa dela antioxidatzailee-tan, –polifenol izenekoetan, zehaz-kiago esateko– eta horregatik gor-putza oxidazio zelularretik etaerradikal askeetatik babesten duela.

Alzheimerraren eta Parkinsonarenaurrean ere nolabaiteko babesa ema-ten duela pentsatzen dute adituek.Mesedegarritzat jotzen dute burukominari aurre egiteko, bihotzerako,arterietarako eta gibelerako egokiaizateaz gain. Diabetes-intzidentziagutxitzen omen du, gainera. Ikerketa

batzuek diote kafea edateak gaixota-sun kronikoak jasateko arriskua gehi-tzen duela, baina beste azterketabatzuek ez dute erlaziorik aurkitu.

Bestela esateko, hamarkada luze-tako ikerketen ondotik, zientziala-riek ez dute oraindik frogatu inola-ko harremanik dagoenik kafeinakontsumo moderatuaren eta osasu-nerako arriskuen artean. Beraz, tea,kafea edo kafeina duten beste edaribatzuk kontsumitzen jarrai dezake-gu lasai asko, zentzu pixka batekineta neurriz aritzen garen bitartean.

TxerrikiaGure artean arazo kardiobaskula-rrak eta pisu-gehitzeak ugaritzenhasi zirenean, dieta guztietan txerri-kia izan zen erabat murriztu zirenjakietako bat, betiere koipe desego-kiekin lotuz. Hala ere, azken ikerke-tek erakutsi dutenez, haragi horrekbiztanle guztien eguneroko elikadu-raren barruan egon beharko luke:

txerrikia haragi mota osoenetakoada, giharra batik bat –110 kilokaloriabesterik ez ditu ematen 100 gramo-ko, beste batzuek baino askoz eregutxiago–, eta koipe monoinsatura-tu eta omega 3 gantz-azido ugariematen ditu, arrainen antzera ia.

EsneaBetidanik izan da oinarrizko elikagaiagizaki guztien jan-neurrian, gosarian,meriendan eta baita ohera joan aurre-tik ere presente baitzegoen. Etanutrizioaren zientzia “asmatu” aurre-tik osorik kontsumitzen zen, koipeosoarekin alegia. Koipe mota identi-fikatu zenean, ordea, oso kantitatetxikian egon arren, kaltegarritzat joeta debekatu egin zen arazo kardio-baskularrak zituzten helduentzat.Helduen kasuan debekuhori arrazoizkotzat jobadaiteke ere, ume txi-kiek esne osoa hartzeagomendatzen da. n

Janarien “ospea” aldatu egiten da (II)

Azken ikerketek erakutsi dutenez, txerri haragiak pertsona guztien egunerokoelikaduraren barruan egon behar luke.

SPA

NIS

H4F

OO

DIE

S-C

C B

YSA

| NAGORE IRAZUSTABARRENA | DENBORAREN MAKINA - ERDIKO KAIERA


INGALATERRA, 1533. Henrike VIII.aAnne Boleynekin ezkondu zen ElizaKatolikoaren baimenik gabe.Orduan, parlamentuak Aita Santua-ren aginpidea deuseztatu zuen etaerregea buru zuen Eliza Anglikanoasortu zen. Henrikek abadetxe katoli-koen aurkako jazarpen kanpainaabiatu zuen, ahalezko erresistentziagunetzat baitzituen.

1539an, Glastonburyko abadeakmonasterioko ondasun preziatuenahartu eta hainbat fraiderekin bateraihes egin zuen, erregearen mandata-riak iritsi baino lehen. Hasieran, Car-diganshireko Strata Florida abade-txeak eman zien babesa fraideiheslariei. Baina erregearen atzapa-rrak bertaraino luzatzear zeudela,berriro alde egin behar izan zuten.Galeseraino joan ziren eta Powellfamiliak Nanteos etxaldean emanzien aterpe fraideei eta zeramatenaltxorrari. Altxor hura, berez, olibon-do egurrez egindako edontzi zati batbaino ez zen. Kontua da Jesukristokazken afarian kopa horretatik edanomen zuela eta hura hil ondoren Ari-mateako Josek Britainiara eramanomen zuela. Grial Santua zela, alegia.

Nanteos Kopa –hala esaten zaio–izen bereko etxaldean geratu zenmendetan, eta erromesaldi gune bila-katu zen ia, egur puskak sendatzekoahalmena omen duelako. Azkenurteetan kopa Steadman sendiareneskuetan egon da, banketxe batekokutxa gotorrean gordeta. Bainaberriki, ontziak sendatze jarduerari

heldu dio berriro, eta uztaila hasieraarte gaixo dagoen emakume batenetxean egon da, Weston-under-Pen-yard herrian (Herefordshire, Ingala-terra). Itxuraz, kopak ez zuen ema-kumearen osasunean eraginik izaneta ospitalera eraman behar izanzuten. Emakumea, ez kopa.

Jabea kanpoan zela baliatuta, lapu-rrak emakumearen etxera sartu zirenuztailaren 7a eta 14a bitartean etaNanteos Kopa ostu zuten. Orduzgeroztik West Merciako poliziak,film epiko bateko protagonistak bai-liran, Grial Santuaren bila dabiltza,ustezko Grial Santuaren bila, behin-tzat. Izan ere Nanteos Kopa aztertuduten adituek XV. mendean datatudute pieza. Henrike VIII.aren jaza-rraldia baino mende bat lehenago,eta Jesus Nazaretekoak azkenekozafaldu eta 1.400 urtera.

Erdi Arotik baxera zabala osatzekomoduko orotariko ontzi, kopa, plater,katilu eta azpilak izendatu dituzteGrial Santu: O Cebreiroko Grial San-tua, Antokiako kaliza, Genoako SacroCatino katilua, Ardagheko kaliza,Hawkstone Parkekoa... Eta baxeranpieza bat falta izanez gero, ziur bere-hala beste batek ordezkatuko duela.Urrutira joan gabe, joan den martxo-an Margarita Torres eta Jose MiguelOrtega del Río historialariek beneta-ko Grial Santua DoñaUrracaren kaliza dela etaLeongo San Isidoro kole-giatan ikusgai dagoelajakinarazi ziguten. n

Grial Santuetako batlapurtu dute Vietnamgo Gerra

ez da bukatuLaosen VIETNAMGO GERRAN AEBek200 milioi tona bonba jaurtizituzten Laosen, eta horren-bestez Asiako estatu horrelkinoizko herrialde bonbarda-tuenaren marka tristea hautsizuen: 833 kilo biztanleko.1964an, bonbardaketak hasizirenean, Laosek neutraltasunaaldarrikatu zuen, baina AEBenerasoak ez ziren eten. Orotara270 milioi barreiatze-bonbabota zituzten, baina horietatik%30ek (80 milioi lehergailu) ezzuten eztanda egin. Ondorioz,1964tik 30.000 laostar hil diraeztandek eraginda; 12.000,gatazka amaitu zenetik..

2013an barreiatze-bonbekhamabi hildako “soilik” eraginzituzten Laosen, gerra amaituzenetik kopururik txikiena.Uxo Lao izeneko gobernukoerakundeak joko bat asmatudu haurrek bonbak bereiztenikas dezaten eta bateren battopatuz gero nola jokatu jakindezaten. Baina kanpainarenemaitzak ez dira oraindiknabarmenak, 2014 honetakolehen sei hilabeteetan hildakokopuruak dagoeneko dozenagainditu baitu. n

Arrastoak

AN

DR

EW

MC

CO

NN

ELL

NA

TH

AN

IEL

DA

NC

E-H

OLL

AN

D

Uztaileko bigarrenastean Nanteos Kopalapurtu zutenIngalaterran. AdituekXV. mendekoa deladiote eta, beraz,mirariak mirari, ez dirudiJesusek azken afarianerabilitako kaliza denik.

6 urteko haur honek ezkerrekobegia galdu zuen barreiatze-bonbabatek eztanda egin zionean.


TERMOMETROA

Legegintzaldiko ekimen garrantzi-tsuenetakoa izan da kontrataziopublikoetan hizkuntza irizpideakezartzea, bai Diputazioan baita udalaskotan ere. Zergatik da hain inpor-tantea? Instituzioek, egin behar dutena egi-narazten dietelako enpresei. Legeal-di honetan, sartu ginenetik, horixeesan izan dugu: euskararen erabileraarautzeko legeak egon badaudela,baina ez direla aplikatzen sarri asko-tan. Araudia ezartzeko bidea egindugu. Gainera, orain arte genituentresnak hobetu ditugu Aldundianbertan.

Zein tresna? 2009ko araudia nabarmen hobetudugu. Gainera, udal guztiek ezzituzten hizkuntza irizpideak ezarri-ta, eta dinamika honi esker batu,lankidetza proiektu bat sustatu etaari ez zena erakarri dugu.

Irizpideak ezartzeak barrura eta kan-pora begirako garrantzia duela diozu. Kanpora begira gizarteari mezuargia transmititzen zaio: benetakoada euskara normalizatzeko asmoa,ez gara traba praktikoekin uzkur-tzen, eta bururaino eramaten dugu.

Ez gara hitzetan gelditzen. Gizar-teak ulertu du behingoz serio helduzaiola gaiari.

Batetik, araudia betetzen ari zareteladiozu, eta bestetik, Espainiako Esta-tua helegiteak-eta jartzen ari da.Legea urratzen ari zaretela dirudi. Gai honek alor sozioekonomikoaeuskalduntzea eragiten du. Jendar-teak egunero bizitzen duena nor-malizatzen du. Ez da hetereoa, bizi-tzako esparru arruntetaraino iristenda. Azken finean, enpresak zerbi-tzuak euskaraz eskaintzera behar-tzen ditu, eta horrek inplikazio han-diak ditu. Enpresek langileeuskaldunak behar dituzte, irudikorporatibo euskalduna, hau da,azken muturreraino sartzen da eus-kararen garapena.

Espainiako Estatuak gai horrekzein aukera ematen dituen oso argiikusi du. Adostasun politikoa dago-ela esaten da, baina euskararen nor-malizazioren ezarpena geroratu egi-ten da; beti da gerorako. Ustezkoaldekotasuna dago, baina praktikarairitsitakoan trabatu egiten da.

Lege marko bat baldin badago etazuek hori aplikatu besterik ez badu-zue egiten, zeri heldu dio estatuakkontra egiteko? Berriz hasierara noa. Orain arte ezzen aplikatu, beraz ez du arazorikeman. Jaurlaritzak ere esan zuenaraua 2006tik zegoela, bai baina ezdu inoiz aplikatu, beraz ez du ara-zorik eman. Aldundian 2009tikdago. 2010ean kontratuen %40anezartzen ziren hizkuntza irizpi-deak, gaur egun kontratuen%93an. Orain araudien talka sortuda aplikatu egin delako. Araudientalka zer da? Nahi baduzu, guk erebistarazi dugun arazo bat dago:euskararen ofizialtasuna benetanzenbaterainokoa den.

Zein daude talkan? Estatuak dio kontratazioetan esku-men esklusiboa duela eta guk

Zigor Etxeburuak (Donostia, 1970) 2011n, legealdia hasi zenean, erronka bati heldu zion:2015ean Foru Aldundiak zerbitzu guztiak euskaraz eskainiko zituen. Badaki ez dela hala

izango. Dena dela, ez du etsitzeko asmorik, argi dauka administrazioak euskararennormalizazioan herritarrentzako eredu izan behar duela.

“2010ean kontrataziopublikoen %40anezartzen zirenhizkuntza irizpideak,gaur egun kontratuen%93an”

ZIGOR ETXEBURUAGIPUZKOAKO FORU ALDUNDIKO EUSKARA ZUZENDARIA

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |


«Herritarren subkontzienteandago administrazioak ez duela

euskaraz funtzionatzen»


ZIGOR ETXEBURUA - TERMOMETROA

hemen daukaguna euskararen ofi-zialtasuna da. Indar politikoa dago-ela ere argi dago. Kontratazioetaneskumen esklusiboa beraiek edukiarren, euskararen ofizialtasunarekinkonbinatu beharko lukete. Azkenfinean, euskara “Espainiako” hiz-kuntza ofizialetako bat da.

Eusko Jaurlaritzari babesa eskatudiozue.

Askotan eskatu ostean, HAKOBA-ren [Herri Aginteen arteko Koordi-naziorako Batzordea] bilerara deituzuen. Udalen beharrei erantzutekoeskatu zitzaion, izan zedila nolabaitestatuaren aurrean defentsa egingozuena. Apirilaren 8ko EuskararenAholku Batzordean eskatu zuenForu Aldundiak lantalde juridikoalanean jartzea, eta oraindik ez duguberririk jaso.

HAKOBA berriz batzartzekoeskaria egin dugu UEMAk eta ForuAldundiak, bakoitzak bere aldetik.Berriz eskatuko dugu lantaldea osa-tzea eta udalei aholkularitza eskain-tzea. HAKOBAren bilera uztailaren30ean izango da. Jaurlaritza erabatgeldi dago.

Ahoz babesa eman zien Aldundiarieta udalei. Bai, baina praktikan ez da ezertangauzatzen. Are gehiago, estatuakontratazioetako hizkuntza irizpi-deak salatzen hasi zen eta gero diru-laguntzetako hizkuntza irizpideaksalatu ditu. Beste ildo bat ere abiatudu: informazioa euskara hutsezbidaltzen duten udalei berari elebi-tan bidaltzea exijitzen hasi da.

Hiru fronte ditu irekita. Bai, hiru, eta Jaurlaritzak badaki.

Aholkularitza juridikoa eskatu diozue. Euskararen Aholku Batzordeanbadago lantalde juridikoa, bainabertako kide batek esan zidanberaien lanaz gain, Jaurlaritzakoekipo juridikoek beraien txostenjuridikoak prestatu behar lituzketelaeta martxan jarri.

Jaurlaritzak, nolabait esateko,udalak bakoitza bere defentsaantolatzen utzi ditu eta ez zaiguiruditzen udal batzuen arazoadenik. Euskararen Legea, ofizialta-suna aplikatzetik datozen oztopo-ak dira. Gainera, ez gara joan Eus-kararen Legetik harago. TolosakoUdalak edo Beizamakoak defenda-tu behar du euskararen ofizialtasu-na epaitegietan? Ala ardura horidaukan erakundeari dagokio horiegitea? Normalizazioaren eskume-na Jaurlaritzarena da.

Enpresek nola erantzun diote kontra-tazioetarako irizpideak gauzatzeari? Ez da egon kezka negatiborik; kon-trakoa, jasotzen ari garen mezu guz-tiak positiboak dira. Enpresa askokeuskararen aholkularitza enpresetarajo dute euskara planen berri jasotze-ko, baita euskaltegietara informaziobila ere. Datu objektiboak daude:Azken bi urteetan Bikain ziurtagiriakbikoiztu egin dira Gipuzkoan;2013an, Bai Euskarari ziurtagiriak 40eragile berri batu ditu Gipuzkoan.

“Legealdi honetan, sartu ginenetik, horixe esan izan dugu: euskararen erabileraarautzeko legeak egon badaudela, baina ez direla aplikatzen sarri askotan”.


TERMOMETROA - ZIGOR ETXEBURUA

Urte berean, Gipuzkoako euskalte-gietan 500 ikasle berrik eman duteizena. Zeharkakoagoa da azkenondorioa, euskara ikasteko diru-laguntzek gora egin baitzuten, bainabadakigu Bizkaian eta Araban Jaurla-ritzaren beka egon arren euskaraikasleak galdu egin direla.

Herritarrei galdetu diezue ea Aldun-diarekin harremana euskaraz nahiduten. Ogasunarekin adibidez. Zeinizan da emaitza? Legealdiko frustraziorik handienaizan da, teknikoki. Herritarren hiz-kuntza hautua errespetatu behardugula argi daukagu eta horretarakohaien hautua ezagutu behar dugu.Hori egiteko modua bilatu behargenuen. 2012ko errenta kanpainangaldetu zitzaien herritarrei hizkuntzahautuaz. Zer gertatu zitzaigun? Oga-sunak galdetu zuela, eta gainerakodepartamenduek ezin dugula erabiliinformazio hori, herritarrek baimenzehatza ematen ez badigute. Biga-rren galdera egin behar izan genuen,ea baimena ematen zigun datu horigainerako sailei helarazteko. Horrekzeharo hondatu zuen urratsa.

Zergatik? Ogasunari 50.000 pertsonek esanzioten euskara hutsez nahi zutelaharremana, baina bigarren galde-rari ez zioten berdin erantzun, jen-dea kikildu egin zen. Zuzendu ahalizateko lanean dihardugu, baina ezda berehala etorriko. Teknikokikonplikatua da. Aldundiak berakgaldetu beharko lieke herritar guz-tiei eta eskuratutako informazioasail guztiekin egiaztatu beharkoluke.

Oraingoz beraz, herritarrek OgasunSailari emandako erantzuna dauka-zue. Oso ondo atera da. Bikoiztu egin daeuskara hutsezko harremana nahiduten herritarren kopurua [50.000].Dena dela, errenta aitorpena400.000 herritar inguruk egiten du.Oraindik urruti gabiltza.

Zuk diozu administrazioaren jarrerakeredu izan behar duela. Mezu kontraesankorrak ematenditugu bestela. Inkesta soziolinguis-tikoa eta mapa soziolinguistikoaargitaratu dira aurten eta esaten daeuskal autonomia erkidegoa gerozeta euskaldunagoa dela. Erabileraneurri berean ez doala ere esatenda, eta herritarrari leporatzen zaioez erabiltzea. Zer eta administrazio-ak ez duenean bere burua euskal-duntzen gizartea euskalduntzen ariden erritmo berean. Administrazioabehartuta dago euskara erabiltzeraeta ez du erabiltzen. Beraz, herrita-rren subkontzientean dago admi-nistrazioak ez duela euskaraz fun-tzionatzen, gizarteak ez duelaeuskaraz funtzionatzen. Normalahori da, anormala euskaraz funtzio-natzea da. Hori puskatu egin beharda. Administrazioak eredugarri izanbehar du, hasteko legez hala dago-kiolako, eta gainera erreferentesozial garrantzitsuenetakoa delako.Tiratzailea da, traktorea da, bereatzetik daramatza enpresak, norba-nakoak, erakundeak… inplikaziohandiak ditu administrazioak eus-kalduntzean.

Legealdia bukatzerako zerbitzu guz-tiak euskaraz eskainiko zenituztelaesan zenuten. Noraino heldu zarete? Beste gauzen artean, araudia apli-katu dugu, eta berriro diot, pello-keria ematen du baina aplikatu eginbehar da. Jendaurreko lanpostuenzerrenda egin da eta lehen mailakoeta bigarren mailako harrera zehaz-tu da. Zeren askotan gai hau mos-tradorera mugatu izan da edo era-kundeetako sar reretan egotendiren langileetara. Herritarrek zer-bitzua solairu guztietan hartzendute. Ikuspegia orokortu eginbehar da, herritarrekin harremanaduten langile guztiek izan behardute euskaldunak.

“Langile berriak euskaldunak izango direla bermatu behar da eta sistematikokiari gara hori egiten”.

“Erritmoa ez dunorberaren gogoakmarkatu behar, baiziketa herritarrari zorzaion helburuak.Euskararennormalizazioak,administrazioan, ezindu joan borondatearenbidetik”


ZIGOR ETXEBURUA - TERMOMETROA

Jendaurreko lanpostuen mapaegiteaz gainera, jendea lanpostue-tatik mugitu dugu; gaituta ez dago-en langileak ezin du egon jendau-rrean. Eta mugitzerik izan bada,beti ezin izan da, batzuetan ordez-katu egin dira. Horrekin batera,trebakuntza berezitua egin da. Ezdugu langilea bakarrik utzi. Adibi-dez, Segurako aterpetxean sukalda-riekin eta sukaldean ari diren langi-leekin trebakuntza saio berezituaantolatu da, ez euskalduntzeko,baizik eta han ibiltzen diren gaz-teekin jarduera zehatz horretaneuskaraz egiteko.

Eta gero langile berrien arloadago. Gaur egun ezin dira deialdipublikoak egin, baina langileakhartu daitezke. Langileok euskaldu-nak izango direla bermatu behar daeta sistematikoki ari gara hori egi-ten. Hizkuntza eskakizunak ezarridira. Herritarrentzat alde positiboakditu jakina, baina alde negatiboakere baditu. Gaituta ez dagoena etalan poltsan egon dena orain kanpo-an geratu da. 2012ko errenta kan-painarako, 80 laguneko taldeariEGA edo Hirugarren HizkuntzaEskakizuna eduki beharra ezarrizitzaion. Ordura arte lan horretanaritu zen langile taldeak epaitegietansalatu zuen. Epaitegiek arrazoiaeman digute.

Euste-horma jarri behar da, ezindute sartu bere lanerako hizkuntzagaitasunik ez daukatenak. Ezin dautzi gerorako, lanean hasi eta geroeuskara maila lortzekotan.

Zer dago egiteko?Langileen hiru laurdenak badaukabere lanposturako hizkuntza eska-kizuna. Beste batzuk salbuetsitadaude edo lanpostua ez dago bete-ta. Alde horretatik oso posizioonean gaude, baina badaude zail-tasunak dituzten sailak: adineangora doazen langileak daude tal-deetan, eta beraz, badira sai lbatzuk beste batzuk baino erdal-dunagoak. Haiek jubilatu arte itxa-ron beharko da.

Zailena Gizarte Politika Sailaizango da. Kanpoko enpresek zer-bitzuak eskaintzen dituzte, adibi-dez, zaharren egoitzek. Langileasko dira. Egun batetik bestera ezinditugu euskaldundu. Hizkuntza iriz-

pideak ezarri ditugu kontratazioe-tan, baina aldaketa ez da egun bate-tik bestera lortuko. Bestalde, ForuAldundiak udalek gestionatzendituzten eguneko zentroak beregain hartzeko konpromisoa hartudu. Zentroak hartzen dituenmomentuan langileak ere hartubeharko ditu.

Beraz, aurreratu dezaket ezgarela helduko inolaz ere jarritakohelburura. Kontziente ginen har-tzen genuen epea estuegia zela,baina beharrezkoa ikusten genuenepea jartzea gure burua behartze-

ko. Erritmoa ez du norberarenerosotasunak edo gogoak markatubehar, baizik eta herritarrari zorzaion helburuak. Euskararen nor-malizazioak, administrazioan, ezindu joan borondatearen bidetik,horretan oso kritikoak gara Jaurla-ritzarekin.

UEMArekin hitzarmena eginaduzue. Euskararen arnasguneeiXXI. mende hasierako hizkuntzapolitikan lehentasunezko trataeraeman behar zaiela diozue. Zergatikbehar dute lehentasunezko tratae-ra? Kezkatzeko zerbait ari al da ger-tatzen?Bai. V. Mapa Soziolinguistikoak etaV. Inkesta Soziolinguistikoak era-kutsi dute erdalduntzen ari direlaeuskararen arnasguneak. Kezka-tzekoa da. Legealdiko lehenengohitzarmen publikoa huraxe izanzen, UEMArekin eta Kontseiluare-kin egin genuena, arnasguneen ere-muan lan egiteko, haiek zaintzekoeta babesteko intentzioz. Arnasgu-

neak euskararen sostengua dira,herri horietan, esparru horietandago euskara osasuntsuen. Eredudira. Beraz, funtsezkoa da horiekberen ezaugarriei eustea. Gurelehenengo asmoa, horretan ereeuste-horma ezartzea izan da, ezkaltetu dagoena, zaindu, ez eraginatzerapausorik egungo egoeran.Are gehiago, hobetu, hedatu etaindartu.

Euskararen normalizaziorako zenba-teko diru-zakua beharko luke Dipu-tazioak, iritsi nahi duen tokira hel-tzeko? Erantzungo diot galderari, bainautzidazu lehenagoko kontu bataipatzen. Neure buruari eta neurekideei ere esaten diet, ez da airerabotatzen dudan kontu bat: euskara-ren aurrekontuetan dauden gaiakordenatu egin behar dira behingoz.Gaur egun, oraindik ere, oro haradministrazioetan, kulturakoakdiren gauza gehiegi ditugu euskara-ren normalizaziorako aurrekontue-tan. Ezin dugu jarraitu gure aurre-kontuetan kontuan hartzenliteraturaren sustapena, bertsozale-tasuna… eta beste (eta ez naiz ino-ren kontra ari). Jakina euskararennormalizazioan zeresana daukatela,baina kultura kultura da. Kulturanegon behar liratekeen hainbat gauzaliberatzen baditugu gure aurrekon-tutik, beste puskatxo polit bat edu-kiko genuke.

Egia da euskarari %2 eman beharzaiola aldarrikatzen ari garela. Nikez dakit %2 izan behar duen. Lehe-nengo ordenatu egin behar dugu,eta gero %1, 1,5 edo 2 izan beharduen adostuko dugu. Gaur egun0,8an gaude. Argi daukat diru gehia-go behar dugula eta gure gobernua-ri eskatu diot ahalegin hori egindezala.

Gehiago zenbat da? Gure aurrekontuan beste milioibat ederki sartuko litzateke. Zeresanik ez bi milioi, baina errealistaizanda, uste dut gure aurrekontuakbeste milioi bat behar duela. Eraberean, kultur eremuazesandakoa, gutxienezmilioi erdi euro ezdago egon beharkolukeen tokian. n

“Tolosako Udalak edoBeizamakoak defendatubehar du euskararenofizialtasunaepaitegietan? Alaardura hori daukanerakundeari dagokiohori egitea?NormalizazioareneskumenaJaurlaritzarena da”


TERMOMETROA

HERRI OLA parte-hartze prozesua-ren ondorioz, oinarrizko beharrakasetzeko modu iraunkorragoen bilahasi ziren otxandiarrak, Udalak sus-tatuta. Pello Otxandiano udal ordez-kariak azaldu duenez, lau ardatzjorratu dituzte: iraunkortasuna,parte-hartzea, euskalgintza eta elkar-tasuna.

Hainbat proiektu mahai gaineratudituzte, horietako bat uraren horni-kuntzaz. Inguruko herri guztiak etakasik Bizkaia osoa hartzen duen Bil-boko Uren Partzuergoan ez sartzea

erabaki zuten herriko kontseiluan.Izan ere, ez daude ados ura bezalakobaliabide natural eta beharrezkoa“etekin ekonomikoen arabera”kudeatzearekin. Esaterako, 2011 eta2015 bitartean partzuergoak urarentasak %40 igoko ditu Europak agin-duta. Otxandianok dioenez, Otxan-dion dituzten baliabideekin gai diraherrirako ura biltzeko.

Aurkeztutako proiektu estrategi-koak, dena den, hornikuntza hutsetikharatago doaz, eta inguruko errekenekosistemak berreskuratu nahi dituz-

te. Horretarako, besteak beste, urkontsumoa murriztu eta ur zikinaribeste tratamendu bat eman beharzaiola ondorioztatu dute. Arazketaplanta jasangarria eraikitzeko helbu-rua dute, baina azaldu dutenez, dirulaguntza ukatu zaie Bilboko Uretatikat izateagatik.

Negu hotzari aurre eginGorbeiako eta Anbotoko mendi-zer ren ar tean dago Otxandio.Alboan duen Ubiderekin bateraBizkaiko herri garaiena da, 560

Ura urrunetik ekarri baino, otxandiarrek nahiago dute bertako errekak garbi mantendu etamodu autonomoz euren beharren arabera ustiatu. Herri Ola izeneko egitura parte hartzaileanhainbat proiektu landu dituzte energia burujabetza, lana eta iraunkortasuna ardatz hartuta.

Baliabide naturalak ustiatzekoegitasmoa Otxandion

ENERGIA BURUJABETZA

| MARTIN VICIOSO |

EIT

B.E

US

Ura eta biomasa, Otxandiok badu nahikoa baliabide energia burujabetzarantz egiteko. Irudian, Presazelai ingurua.


ENERGIA BURUJABETZA - TERMOMETROA

Biztanleak: 1.292Sektorekako ustiapenak: Nekazaritza eta abeltzaintza(%0,6), industria (%35,5), eraikuntza (%14,4) eta zerbi-tzuak (%49,4).Industria tasa: Diru sarreren %65.Langabezia tasa: %8,9.Azalera: 12,43 kilometro koadro.Artifizialdutako lur eremua: %20,95.Udalaren osaera: Bilduk 7 zinegotzi, EAJk 2 zinegotzi.Euskararen ezagutza tasa: %75,47.Euskararen erabilera: %48,65.

metrora baitago. Hori dela eta,neguak bereziki hotzak izaten dirabertan. Herriaren izenak berak kli-matologiari egiten dio erreferen-tzia teoria batzuen arabera. Antza,Otxandio, “hotz handi”-ren erato-rria izan liteke.

Neguak oso hotzak direla eta,berokuntza sistema eraginkorra etaekonomikoa behar dute. Azkenurteetan eman diren fakturen gora-kadak herritarrak kezkatu ditu, etaarlo horretan ere alternatiben bilahasi dira. Lehenik eta behin, etxebi-zitzak lotuko dituen berokuntzasarearen azterketa eta zenbait ener-gia berriztagarri alderatu zituzten.Biometanizazioa eta biomasa iden-tifikatu dituzte etorkizuneko bero-kuntza sistema horren energia hor-nigai gisa. Hau da, hondakinorganikoa bero iturri bilakatu nahidute. Beraz, zaborraren bilketa ego-kiarekin eta kudeaketarekin zuze-nean lotutako arloa da.

Durangalde osoan bezala, indus-triaren eta zerbitzuen sektoretan ari-tzen dira otxandiar gehienak. Burdi-naren ustiapena herriko motorekonomikoa izatera ailegatu zen,XIX. mendean teknologia berrienagerpenarekin gainbehera etorri zenarte. XX. mendeko bigarren erditikaurrera, industria metalurgikoak

hartu zuen indarra. Urkiolako etaGorbeiako paraje ederrak ondoanedukitzeak turismoa bultzatu du,gehienbat mendiko kirolekin etalanda-etxeekin lotutakoa. Nekazari-tzarako gune egokia den arren, lehensektoreko jarduera batez ere auto-hornikuntzan oinarritzen da.

Herri Ola prozesuan, etxebizitzaeta lanaren arazoei aurre egitekobilerak egin dituzte. Hala ere, Otxan-dianok onartu du proposamen zeha-tzak garatu gabe daudela. Udalordezkariak azpimarratu du krisiarenondorioz pertsona asko egoera pre-karioan dagoela eta zerbait egitekobeharrean direla. Gaia korapilatsua

da baina. Udalek esku hartzegaitasun txikia dute gai horie-tan, eta ez da sinplea markoorokorra aldatu gabe eran-tzunak ematea. Etxebizitzari dagokionez,

eredu juridikoak aztertzen aridira esaterako. Erronkak asko

dira. Orain arte landu diren proiek-tuak aurrera eramateaz gain, berriakproposatu beharko dituzte. Herrita-rren parte-hartze aktibo-ak kultura politikoarenaldaketa behar du. Nora-bidea behintzat finkatu-ta dute, eta ez da gutxi. n

Otxandioko erradiografia

Arazketa planta jasangarriaeraiki nahi du Udalak, baina dirulaguntzarik ez du, Bilboko UrenPartzuergotik at dagoelako

Iturriak: Gaindegia, Eustat, Otxandioko Udala.

Natur ondareak turismoa erakarri du Otxandiora, bainaenergia oreka ere lortu nahi dute bertako baliabideekin.


TERMOMETROA

JON ETXABE

(Altzola-Elgoibar, 1933). 1958an apaiztu zen. 1968an klandestinitatera pasa zen, ETAko kideliberatua bihurtuz. Mogrovejon atxilotu zuten. Burgosko prozesuan epaitua beste hamabostkiderekin. Zamorako Konkordatu kartzelan zazpi urte eman zituen. 1977an libre geratu zen.

| MIKEL ASURMENDI |


INTXORTA 1937 Kultur Elkarteareneskutik kaleratu du Zamorako landanliburua. Berak dioenez, 1977kosasi-amnistiarekin geratu zen aske.Euskara irakasle aritu zen EskolaPublikoan jubilatu arte. Iaz, EtxarriAranatzen hemeretzi urte biziostean, Eibarrera itzuli zen MariaLuisa Ruiz Arana bikotearekin.

Nola gogoratzen dituzu Altzola auzoaeta haurtzaroa?Umetako herria, txikia. Auzo txi-kiek duten alderdi on eta txarrekin.Herri handietan egoten diren gauzaasko falta zen, baina elkarren ezagu-tza handia zegoen, elkartasuna. Bai-nuetxera jende asko etortzen zen,erdaldun asko ere bazebilen, beraz.

Zure aitak Altzolako Batzokiareninaugurazio egunean ikurrina jarri eizuen, 1936ko gerra aurretik. Gerofrontera joan behar izan zuen aitak.Hori da uste duguna. Nik gero jakinnuen, anaiak kontatua, artean, hiruurte bainituen. Anaiari herrikobatek esan zion: “Hire aitak jarrizuen ikurrina”. Aita naz ionalakherrira heldu eta gerra-fronterajoan zen, ihesi. Bera eta bestebatzuk, jeltzaleak. Geratu zireneta-ko bat hil zuten bertan, beste baterietxera eraman eta beste bat herri-

«Gazte ausartak baino ez ginen izan,egoera sozial baten espoleta»

“Ni pistola hartuta ibili nintzelaFrancoren aurka? Kontraesana dela?Baliteke. Baina Elizaren praktika hori

izan da beti”.


JON ETXABE - TERMOMETROA

ko “jauntxo” batek libratu omenzuen bere alde egina zuelako. Herri-tar asko fusilatu zuten Altzolan.

Gerra ostean, frankismoaren EskolaNazionaletan ikasiko zenuen?Bai. Guk Cara al Sol ez genuenabesten, baina fusilak genituen,egurrezkoak, eta patioan desfila-tzen genuen. Neguan “Señorita hacefrio” esaten genuen, eta hark “desfi-len, pin, pan, pin, pan”. [Espainiako]bandera jartzen genuen eguneroeskolako balkoian. Haurrak gineneta gustura ibiltzen ginen, borro-kan. Hura jolasa zen guretzat. Ezgenuen gerran gertatu zenarenkontzientziarik.

Aita langilea zen. Ikasia, hala ere. Bai, aitak ipuinak euskaraz konta-tzen zizkigun. Gaitasun handiazuen, haren ipuinak naturaltasunezhartzen genituen. Gaur egun harri-tuta gogoratzen dut, irakurtzekoerraztasun izugarria zeukan. Aitagipuzkeraz eta bizkaieraz entzutengenuen, biak nahasiak erabili ohizituen. Mendaro, Altzola eta Elgoi-barreko muga-euskara. Altzolakoeuskara holakoa da. Gero, gazte-tan, oso lagungarria izan nuen, bialdeetan lagunak er raz egitennituen.

Hamahiru urterekin seminariora joanzinen. Saturraran, Gasteiz eta Donos-tiako seminarioak ezagutu zenituen.Zergatik joan zinen?Amarengatik, ama bihotzekoa.Zaldibarkoa zen, euskaltzalea beraere. Bost anai-arreba ginen, hirumutil eta bi neska, ni hirugarrena.Ni apaizgai izan baino lehenagoanaia zaharragoa izan zen, hark utzieta amak “zergatik ez zoaz zu?”,esan zidan. Saturrarango garaia ezdut ia gogoratzen. Gero, lagunekinhitz eginda, diziplina handia zegoe-la gogoratu dugu. Ezin genuenbinaka ibili, hirunaka baino ez. Ezzuten biren arteko laguntasunikonartzen: “Nunca dos, a lo menos tres”esaten ziguten. Bi ikusiz gero, zigo-rra. Nota jaisten ziguten. Gasteizera17 urterekin joan nintzen, mutileginda. Filosofia eta humanitateakikasi nituen, gero, Donostian, filo-sofiako azken urtea eta teologia lauurtez.

Eta gero apaiza izan zinen.Lourdesen apaiztu nintzen, urteberezia izan zen, hango basilikaegin berria zen, horregatik edo.

Ordurako, Euskadi zenaren ideiarenbat izango zenuen, ezta?Bai. 18-20 urte inguru nituela, JoseAntonio Agirre lehendakariaren DeGuernica a Nueva York pasando porBerlín liburua aurkitu nion aitari.Kuriositate handiz irakurri nuen.Ez nuen abertzaletasunaren ezagu-pen handirik eta asko lagunduzidan. Euskal Herriaren problema-tikari buruzko lehenengo hausnar-keta serioak egin nituen. Liburuare-kin batera aitak bazeukan lauburutxiki bat, ezkutuan, zilarrezkoa.

1954an Francok seminarioa inaugu-ratu zuen Donostian. Zu bertan zinen.Zein zen orduko giroa?Seminaristen artean, nolabait, baze-goen euskal sentimendu nazionalis-ta. Baina, kalean ez zen hori suma-tzen. Franco eszenatoki gaineangogoratzen dut, sermoi antzekohitzaldia bota zuen, militarrez ingu-raturik. Pasilloan pasa zen eta “Vivael Papa” zioten inguruan. RomanOrbek, falangista eta gure teologiairakaslea, Francoren aldekoa zelaesaten zigun harro. Lehen aldiz,haren kontrako jarrera moduko batzegoela jabetu nintzen. Baina giroaez zen politikoa, ez genuen politi-kaz hitz egiten. Etxetik kanpo, erre-gimenaren aurkako nire lehen senti-pen abertzaleak izan nituen orduan.

25 urterekin, Marin auzora apaiz joanzinen, Eskoriatzara.Gaztetxoak ginen, eskarmentugutxi genuen, baina esperientziapolita izan zen. Ikasleak gaztetxoakziren eta abertzaletasuna modunaturalean berpiztu zen herrian.Antzerkia eta kantua lantzen geni-tuen, nire kasa antolatuta. Meza lati-nez ematen nuen, eta dotrina etakantak euskaraz. Denbora bat egineta apaiza herriz aldatzeko joeraizaten zen apezpikutegian. Besteleku batzuetara joateko proposa-tzen zidaten, eta ezetz esaten nuen.1963an, Eibarreko Azitain auzorajoatea onartu nuen, ez nuen ezetzesaterik. Esperientziak aberasga-rriak izan ziren, baina orain ohar-

APAIZ NINTZENEAN motorrezibiltzen nintzen, eta gerokotxez ere bai. Garai hartan ezzen ohikoa. Liburuaren azalaJose Martin Urrutiak egin du(Txotxe) , nire lagun minak.Kartzelako leihoa, motorra etaihesa irudikatu ditu. Motorrezbizkor ibili ohi nintzen. Zamo-rako kartzelan zuloa egingenuen, baina halako bateantxibatazoa izan zen eta ihesazapuztu ziguten. Imajinazioaeta psikologia izugarri lantzengenituen. Zuloa aurkitu etaesan zidaten: “Ingeniaria ikas-ketak egin al dituzu?”. Batzuekzuloa egin bitartean, beste-tzuek kartzelariak engainatzenzituzten. Xabier Amuriza lagu-nak bultzatu ninduen ZamorakoLandan liburua idaztera. Eznuen aparteko gogorik.Banuen ipuin bat idatzia, etasari bat irabazia ere. Tunelanola egin genuen kontatzenduena. Xabierrek “segi, gehia-go kontatu behar duzu” esanzidan. Eta hara, narrazio gehia-go idatzi dut liburua egin arte.Xabierrena bultzada bainogehiago izan da, aholkuakeman dizkit. Bera eta bertanizan ginen guztiak gogoanditut. Nikola Telleriarekin oroi-tzen naiz sarritan. Orain harri-tzen naiz, orduan ez nintzenjabetzen. 60 urterekin sartubaitzen borrokan. Preso politi-koa, apaiza, langilea, euskaltza-lea. Kartzelako bizi latza jasanzuen Nikola lagunak. Presosartu berria gaixotu zen. Zeingaizki tratatu zuten! Errazahazten zaizkigu presoak.

Zamorako kartzela ipuinetan


tzen naiz, jaun eta jabe nintzelaherrian. Apaiza gauza izugarria zen.Mukizu bezala gogoratzen dut nireburua, eta herriko nagusietako bat.

ETAn berriz nola sartu zinen? Neurez ez nintzen ETAn sartu.Lagun bat nuen [egungo bikotea,Maria Luisa], hark eskatu zidan ealagun talde bat leku batetik besteraeramango ote nuen. ETAko kideakzirela esan zidan. Eibarretik Arrasa-tera eramateko, baita eraman ere.

Seat 600 bat neukan. Kotxe huraorduko rifa batean tokatu zitzaidan.

Haiek armatuak ibiliko ziren, noski. Bai, haietako batek –gauzak agerianuzteko edo– pistola atera eta halakoerakustaldia egin zuen. Ez zidaninpresiorik egin.

Nor ziren esaterik, bai?Jokin Gorostidi, Javier Larena, UnaiDorronsoro eta Teo Uriarte. Pottolo,Mudito... Ezizenak baino ez nituen

ezagutzen. ETAko zuzendaritzaMaria Luisaren etxean egoten zenaldian-aldian.

Txabi Etxebarrieta ere ezagutukozenuen.Bai. Behin baino gehiagotan eramannuen kotxez. Nik inpresio ezkorsamarra nuen Txabiri buruz. Ezta-baida politikoan oso berritsua zen,bilbotar itxura hartzen nion. Gerojakin nuen nor zen. Zenbaterainokozen ideologoa eta pentsalaria...

Geroago, 1968an, Txabi EtxebarrietaTolosako Benta Aundin hil zuten. Garai gogorra izan zen guretzat.Iñaki Sarasketa txakurren eskuetanerori zen eta izenak kantatuko otezituen beldur, Maria Luisa eta biokBartzelonara joan ginen. Egunbatzuk pasa ondoren, Eibarrenmugimendurik ez zegoela jakinostean, itzuli ginen.

Handik gutxira ETAk Meliton Manza-nas hil zuen. Txabi Etxebarrietarenhilketak Manzanas hiltzeko pausoaematen “lagundu” zuela esan dutehistorialariek. Iritzi berekoa al zara?Beharbada. Ez dakit Txabiren hil-ketak eragin ote zuen. Nik uste,Manzanas hiltzea erabakita zegoelalehenagotik ere.

Apaiza izanda, nola hartu zenuenManzanas hiltzea? Izugarri gogorra izan zen niretzateta denontzat. Lehenengo atrakoakbezala. ETA dirua bankuetan lapur-tzen hasi zenean, jendeari kosta egi-ten zitzaion onartzea. Agian, Man-zanas hiltzea onartzea errazago izanzen dirua lapurtzea baino. Beste hil-ketak etorri zirenean are zailagoaizan zen onartzea, noski. Ni ordura-ko kartzelan nintzen.

Artean ETAn sartua zinen jada.Txabi hil eta gero ere laguntzailenintzen, legala, ez nintzen ETAko

“Aitak ipuinak euskarazkontatzen zizkigun.

Erraztasun handia zueneta naturaltasunezhartzen genituen”

“Agian, Manzanas hiltzea onartzea errazago izan zen ETAk dirua lapurtzea baino”.


JON ETXABE - TERMOMETROA

kide. Bartzelonatik itzuli ostean,txakurrak atzetik neuzkala ohar-tu nintzen. Maria Luisa klandes-tinitatera pasa zen, eta orduan,esan zidaten ea nahi nuen ETAnsartu. Baietz esan nuen, bainaerabakia hartzea oso zaila etagogorra izan zen.

Nolakoa da horrelako unea?ETAn sartu eta hainbat urtetaralagun batek esan zidan: “Ni ereberdin sar nintekeen ETAn”.Alegia, neurri batean zirkunstan-tzien arabera gertatzen zen etaniri gertatu zitzaidan.

Nor zen laguna? Bizi al da? Bai, baina ez dizut haren izenaesango.

Apaiz bat talde armatu batekokidea. Apezpikuak zer pentsatu-ko zuen? Ez dakit... Elizan eskandalizatu-ko ziren, noski. Klandestinita-tean sartu eta nire gogoeta hauxeizan zen: “Elizaren dotrinarenarabera apaiz bat talde armatubatean sartzea kristoren kon-traesana da. Baina herri honeta-koa naiz eta aukera hau egin dut.Eliza ofizialari begira jarri, etakristau bezala, pentsatu nuen:Elizak beti hartu ditu armak.Erromako enperadore Konstan-tinok izugarrizko borrokak izanzituen bere buruarekin, biolen-tzia erabiltzeko unean. Gurutzebat agertu omen zitzaion. Bada,niri ere halako zerbait. Kristauaktalde armatuetan antolatuakziren eta harremanetan zeudenKonstantinorekin. Hura gerragaltzeko zorian egon zen, etakristauek haren alde egin zuten.Erdi Aroan ere Elizan borrokaizugarriak izan ziren, armatuak.Adibidez, Nafarroa inbaditzekobaimena eman zuen Elizak.

Gure herriaren historia...Bai. Eliza historian inplikatuizan da biolentzian. 1936koAltxamendu Nazionala bedein-katu zuen. Non babestu zirenNafarroako erreketeak? ElizakAltxamendua antolatzeko lekuakizan ziren. Gerra bedeinkatu etagotzain gehienak Francoren alde

jarri ziren. Orduan, halakoeskandalua apaiz batzuk pistolazibili zirelako frankisten aurka?Ni pistola hartuta ibili nintzelaFrancoren aurka? Talde armatubatean? Kontraesana dela? Bali-teke. Baina elizaren praktika horiizan da, nirea ere horren barruanulertu behar da. Nirea eta besteaskorena.

Mogrovejon harrapatu zintuzten,Santanderren, ETAko zuzendari-tzarekin. Torturatua izan zinen.Izugarri gogor gainera: “Tu noeres cura. El obispo está contra tí”entzun nituen hasteko. Donos-tiara eraman ninduten eta obis-poak Unidad egunkariaren lehenorrialdean zioena irakurri zida-ten. Gero jakingo nuenez,gotzainak gezurtatu zuen egun-kariak idatzitakoa. Jacinto Argaiazen gotzaina eta defendatu nin-duen. Francoren aldekoa zen,noski, baina rol berezia jokatuzuen Burgosko prozesuan.

Konta ezaguzu nola bizi izanzenuen Burgosko prozesua.Guk prozesua politizatu nahigenuen. Epaiketari buelta eman,hura salatu, frankismoa epaitunolabait. Gaurtik begiratutaharrigarria ematen du, baina his-torian izaten dira une batzuk...–zaila da azaltzen zergatik etazerk eraginda– zeinetan herriaaltxatzen den. Jendea kokotarai-no zegoen frankismoaz, urtepila zeraman diktadurapean.Jendea kalean zegoen, EuskalHerrian eta Espainian ere. Bur-gosko prozesua zela eta, mundu-ko apaizak mugitu ziren gurealde. Maria Luisak kontatuaondo dakit hori, bera Parisenzegoen. Gu gazte ausart batzukbaino ez ginen izan, egoerasozial baten espoleta izan ginennolabait.

Epaiketa nolakoa izan zen?Oso ongi prestatu genuen. Epai-leak hitz egiten hasten zireneanmoztu egiten genituen. Nire egi-tekoa eliza “ukitzea” izan zen.Apaiza bezala agertu nahi nuen:talde armatuko kidea nintzela,pistola eraman nuela. Apaizen


TERMOMETROA - JON ETXABE

artean eztabaida hori eragin nahigenuen. Ez zidaten utzi noski, bainaapaizaz jantzita agertzea lortu nuen.Apaizen txaketa moduko bat era-man nuen eta lepoko xafla zuriapoltsikoan, epailearen aurrean jarrinuen. Ez neukan apaiz jarraitzekoasmorik, baina eztabaida bilatunuen. Armak bai edo ez? Ez genueneztabaidatzea lortu, noski, bainapolita izan zen. Ramón Camiña nireabokatuak, EAJkoa, galdetu zidanune batez: “Usted reconocería su pisto-la?”. Altxatu nintzen eskuz seinala-tzera eta denak mugitu ziren areto-an. Izugarrizko tentsioa zegoen, etagu gustura.

Gero ETA zatitu zen: ETA V eta ETAVI. Zuk VI.aren alde egin zenuen.Hori izan zen nire lehenengo ezta-baida teoriko garrantzitsua. Orduraarte ez zen eztabaida politiko sako-nik egina. Batzuek gure izeneaneztabaidatu bai, baina taldean era-bakirik ez zen hartzen, kanpokodokumenturik ez zegoelako. Geroa-go informazio asko jaso genuen,

joera askotako txosten pila. Nirefuntsezko ideia hauxe izan zen:“Langileriak askatzen du EuskalHerria edo honek ez du benetanaskatasunik lortuko. Independen-tzia politikoak ez du herria aska-tzen”. Borroka armatuak ez zuenlehentasunik niretzat, independen-tzia lor zitekeen, baina herriarenbenetako askatasunik ez. Langileriaaskatzaile eta aske izan gabe, ez zelahori beteko pentsatu nuen.

Jarrera hartu zenuen, argi eta garbi. Borroka armatuaz eztabaida gutxiizan genuen Zamoran, baina kan-potik postura hartzea eskatzenzitzaigun. Gehiengoaren iritzia hauizan zen: “Dokumentu pila irakurri

dugu, baina kaleko giroa ez duguezagutzen. Eztabaida sustatzekokanpoan egon behar dugu. Kanpo-an izango garenean erabakikodugu”. Nik ETA VI.ari eman nionatxikimendua. Postura hartu nuenofizialki.

Zamorako kartzela berezia izan zen.Elizak erantzukizun handia izanzuen Zamoran gertatuaz. Ez zenEstatuaren kartzela soila, ElizarenKonkordatua ere partaide izan zen.

Carrero Blancoren hilketa ongi ikusial zenuen?Poztasuna orokorra izan zen etaospatu egin genuen. Gauza horiekerlatiboak dira, frankismoaren erre-presioan ulertu beharrekoak.

Espainolista deitua izatea nola biziizan zenuen?Ohitzen zara. “Nik bide hori hauta-tuta ere, ni bezain abertzalea ezzela” esan nion orduko norbaiti.Eta egun ere horrela da. EuskalHerriak bere buruaren jabe izanbehar zuela, baina beste herriekinelkartuta egin behar zuela bide hori.

Eta gaur egun nola pentsatzen duzu? Euskal Herriak bere buruaren jabeizan ahal izateko lehenik geure nor-tasuna landu behar dugula. Herribezala pausoak eman ahal izatekoindependentzia behar dugula pen-tsatzen dut. Garaiak aldatu dira.Madrilgo boterea ikusita, borrokaarmatuak ez zuela irabaziko pentsatudut beti. Gatazka luzatu bai, herrianeragin ere bai, baina irabazi ez. Esta-tua gainditzeko aukera hori ez dutbehin ikusi, baina borroka armatuakherrian eragin handia izan duelaonartzen dut. Geroak esango du zer-nolako eragina izan duten azkenhiru hamarkadetako borrokek.“ETA izan ez balitz hobe ginateke”,diote batzuek. Beste batzuek “bainaez genuke orain dugun burujabetzamaila edo herriak burujabetzarenalde daukan jarrera” diote. Dilemahori ez dago neurtzerik une hone-tan. Hori esanda, hauxe ere pentsa-tzen dut: azken urteetanETAren bidea hartudutenek borroka motahori aukeratzeko esku-bidea ere badute. n

“Azken urteetan ETArenbidea hartu dutenekborroka mota hori

aukeratzeko eskubideaere badute”

ETXARRI ARANATZ [Nafarroa Garaia] herrian lagun asko egin genituenMaria Luisa lagunak eta biok. Presoen mundua hurbiletik segitu dugu,presoen familiarenak bereziki. Presoek atxiki duten indarrarekin harritu-ta nago. Askok arazo psikologikoak omen dituzte. Nola ez dauden era-bat jota eta deuseztatuak pentsatzen dut nik. Batzuek 30 urte barruanegin dute. Bakarka, isolatuak, talde txikietan. Nondik atera dute indarra?Kanpoko berrien bonbardaketa jasaten dute. Hedabideetatik zabaltzendiren berrien nahasketa izugarria da. Informazioa partzialki eta modutxarrean iristen zaie. Taxuz eztabaidatzeko aukerarik ez dute izan. Bal-dintza horietan, horrenbeste urte preso pasa ostean –gure garaian hamarurte izugarria zen– horrela ateratzea. Denetarik dago jakina, denak ezdaude osasunez ondo, baina nik asko gogotsu ikusi dut.

«Presoen indarrarekin harrituta nago»


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Euskararekiko motibazioa lantzeko topaketak EMUNen eskutikEMUNEK Moti+Batu, nagiak astin-duz-mingaina askatuz izena jarri dieirailaren 10ean eta 12an DonostiakoSan Telmo museoan egingo direntopaketei. Lehen egunean, euskara-rekiko jarrera ona izan baina egite-ko ohiturarik ez dutenengan nolaeragin aztertuko dute. Tailerretangai zehatzagoak landuko dituzte,hala nola: euskaraz hitz egiteko ohi-turarik ez dutenei pausoa ematenlaguntzeko, euren inguru hurbilekopertsonen portaerak gakoa dira;esatetik edo pentsatzetik egiteradagoen bidea aztertu nahi da. Eus-kara maite dut, euskaraz egingo dut

bihartik aurrera… baina biharkoeguna iritsi eta...

Bigarren egunean, euskara ikas-ten ari direnei euskara erabili deza-ten nola lagundu landuko dute. Erahonetako hausnarketak landukodituzte, tailerretan hauek ere: diru-dienez, euskara ikasten ari denakedo hiztun berria denak hiztun gisalegitimitatea sentitzen badu, euska-raz hitz egiteko pausoa errazagoemango du. Zer egin dezakeguhorrela sentitu daitezen?; euskaraulertzeko arazorik ez dagoenean, bihizkuntzak erabili ditzakegu elka-rrizketa berean.

Nola lortu euskara ikasten ari direnekhizkuntza erabiltzea? Horrelakogalderak erantzuten saiatuko diraDonostiako topaketetan.Argazkian, Errenteriako hainbateuskara ikasle.

AR

GIA

BADAGO AHO BETEAN ESATEN DUENIK “Herria” erai-ki behar dugula Euskal Herrian, baina ezezagun zaiz-kio zein urrats eman diren horretarako. Badago era-kunde bat, Udalbiltza, herria eraikitzeko norabidehorretan efikaziaz ari dena. Hala, Pirinioetako eskual-deak aktibatu eta garatzeko hainbat erreminta eta egi-tasmo jarri ditu martxan, Euskal Pirinioetan lan eta bizilelopean. Pirinioetako euskal eskualdeak, hegoaldekozein iparraldekoak, baztertuta daude, lurralde arra-zoiengatik eta egitura sozial desberdina dutelako.

Errealitate horretaz jakitun, Udalbiltzak 19 enpresaeta gizarte proiektu babestu ditu bere Garapen etaKohesio Funtsarekin, Pirinioetako lurralde desorekagainditzeko helburuz. Proiektu anitzak dira: barraski-loen etxaldeak, ardo ekologikoaren produkzioa edotaeuskarazko hedabide digitalen sorrera. 6.000 euroeman dizkio proiektu bakoitzari, eragile sozialekinelkarlana sustatu du, baita tokiko erakundeekin eta

herritarrekin ere. Azken batean, askotan emigratzeraderrigortuak izan diren eskualde horietako herritarrakeuren herrian lan egin eta bizitzeko aukera izan deza-ten da helburua.

Testuinguru horretan, Udalbiltzaren zereginakonarpena merezi du, eta sentsibilitate politikoezberdinez gaindi, parte-hartze handiagoz indartubehar da, Euskal Herriko herritarren mesederakolitzateke-eta. 19 proiektu horiek eta beste batzukaurrera ateratzeko finantzazioa behar dute. Alderdipolitikoek, gobernuek, foru administrazioek etaudalek, baita finantza erakundeek ere, argi eta garbibabestu behar lituzkete halako egitasmoak, herritarorok bere herrian lana aurkitu dezan,emigratzera derrigortua izan gabe. Horida Euskal Herria eraikitzea.

Juan Mari Arregi

Euskal Herria eraiki

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Hizkuntza aniztasunaren praktika onak Europatik BilboraIRAILEAN, Bilboko Alondegian, 50aditu bilduko dira, kulturartekotasu-nean, aniztasunean eta integrazioanlan egiten duten eragile europarrak.Hirietan dagoen hizkuntza aniztasu-nak ekonomian, gizartean eta kultu-ran nolako abantailak eragiten dituenaztertuko dute. Europan egin diren

eta egiten ari diren praktika onakkontatuko dituzte mintegian. Bes-teak beste, Dublin, Londres, Bartze-lona, Berlin, Oslo eta Lisboako adi-bideak ezagutu ahal izango dira.

Bilboko Udalak eta EuropakoKontseiluak antolatu dute mintegia,irailaren 17tik 19ra. Europako Kon-

tseiluak Cities Kulturarteko Sareadauka eta hor biltzen dira hizkuntzaaniztasunaren onurak oinarri hartutaegitasmoak lantzen dituzten hainbathiri. Europako Kontseiluak Bilboaukeratu du mintegia egiteko, sareanduen rol aktiboagatik eta hizkuntzaarloan duen egoeragatik.


TERMOMETROA - NET HURBIL

Tomás Filsinger grafista mexikarrak Mapasy vistas del Anahuac. Espacio y tiempo en lacuenca y la ciudad de Mexico, 1325-2000obran erakusten du ondoko irudia: HernanCortes eta bere gizonek nolako lurraldea aur-kitu zuten 1520an Tenochtitlanera iritsi zire-nean. Mapa zaharretan oinarrituta dago. 12kilometro karratuko hedadura zeukan, aintzi-raren erdian kokatua. Inperioaren bihotzazen erdigune hiritartu eta monumentala,piramidez eta bestelako eraikinez betea,emankortasun handiko chinampa edo uhartetxikiz inguratuta zegoen. Kanal txiki sareakbermatzen zuen pasabide azkarra, beharmilitarretarako bezala hiriaren horniketa etahondakinen berrerabiltzea errazteko. Espai-niarren konkista ondoren lakua hein handie-nean idorrarazi arren, oraindik geratzen dirachinampak Mexikoko auzo batzuetan. Fama-tuak dira Xochimilco aintzirakoak, espekula-zioari aurre eginez gaurdaino iraun dutenak.

‘ZERO ZABOR’ KONTZEPTUA 2010.urtean erabili zen estreinakoz eus-karaz, kazeta honetan bertan. ZeroWaste 1970eko hamarkadan sortuomen zuen Paul Palmer kimikariak.Duela bost mende horrelako izenikezagutzen ez zuten arren gaurMexiko den herrialdean nagusiziren Azteka jendeek, disziplina izu-garriz zaintzen zuten Zero Zaborideia... horretan askoz atzeratuago-ak ginen europarrok menperatu etahaien egitura ekonomiko eta sozia-lak txirtxilatu genizkien arte.

Hondakinetan aditua den MartinMedina irakasleak azaldu berriakditu horren zertzeladak, NazioBatuen Erakundeak iraunkortasungaiak lantzeko daukan Our Worldgunean: “The Aztecs of Mexico: A ZeroWaste society”. Udan gorputzez beza-la irudimenez urrutira txango egiteamaite duen irakurleari atsegingarrigertatuko zaio zibilizazio harenberri ezagutzea. Etorkizuneko pozbatzuk iraganera bidaiatuz ikasita-kotik sortu ditzakegulakoan.

Medinak plazaratuta dauka “TheWorld's Scavengers: Salvaging for Sustai-nable Consumption and Production”(Munduko txatarreroak: gaiakberreskuratu kontsumoa eta pro-dukzioa iraunkor izan daitezen).Bertan aipatzen du gaur oraindikMexikon hondakinak berreskura-tzeari gaztelaniaz pepenar esaten dio-

tela eta kaleko birziklatzaileei pepe-nador es : aztekek mintzo zutennahuatl hizkuntzan pepenalia eiziren antzinako birziklatzaileok.Azteken zibilizazioa zerbaitetan iza-tekotan trebea, gogortasun milita-rraz gain, zaborretarako deus ezuzten baitzen.

Azteka jendea oso berandu artegaur Mexiko denaren iparraldeaneta AEB direnen hego-mendebal-dean bizi ziren, basamortuetannomada gisa, ehizari eta fruitu bil-ketari emanak. Gero hegorantzmigratu ahala klima gozoagoa etaur iturri oparoak aurkitu zituztenMexikoko erdialdean. XIV. men-dean bost aintzira zeuden lurraldehorietan elkarri lotuak.

Aztekek gaur hiriburua denlekuan Tenochtitlan fundatu zuten1325ean, izen bereko aintziran,europarrak iritsi baino bi mendelehenago. Haiek heldu aurretik erehan bizi ziren beste herriz inguratu-rik, aztekek hiri-estatua antolatubehar izan zuten baliatuz beren ger-lari fama. Mende luzez mertzenariobezala borrokatuak ziren, besteren-tzako. Kokaleku berrian jendekopurua handitzen hasitakoan, dizi-plina militar berarekin antolatubehar izan zuten hiriburuaren han-ditzea aintziraren erdian.

Chinampa izeneko baratze-uhar-tetxo berriak eraikitzen hasi ziren,

inguruko jendeek neolitikotik gara-tutako sistema ikasita. Zabalean 4-9 metro eta luzean 91 edukitzenzituzten. Aintzirako uretan lehenikoholez osatzen zuten hesia. Ondo-ren horietan ihiak landatu etabarruko eremua pixkanaka loka-tzaz betezen zuten, inguruan urpe-tik aterata txalupaz garraiatutakolohiz. Ur-azalean lehorra azalduta-koan, perimetroan zuhaitzak lan-datzen zituzten chinampa egon-kortzeko.

Espainiarrak iritsi zirenean–1521an menderatu zuen HernanCortesek– Tenochtitlan hiriburugotorreko biztanle gehienak chinam-pa horietan bizi ziren. Monumen-tuak, agintea eta zerbitzuak zeuzkanerdiguneko hiritarrek behar zituz-ten elikagai gehienak kanalez kanaltxalupaz oso eskueran zeuden uhar-tetxo horietan ekoizten zituzten.Eta gaur Mexiko den Tenochtitlanhura bere 200.000 biztanleekin zenAmeriketako handienaz gain mun-duko hiri handienetakoa, Europakobeste edozein baino handiagoa.

Gurpilean Azteken chinampen oparotasunarengakoa, klima gozoa eta ura eskueranedukitzeaz gain, birziklatzeanzetzan: baratzotan erabiltzen zituz-ten jendeen eta azienden hondakinguztiak.

Munduko megapoli handi eta kutsatuenetakoa den Mexikohiriak bere zenbait arazo larriren giltza historian aurkituko

luke. Etorkizunerako soluzioak, iraganean. Espainiarrek–euskaldunak barne– menderatu zutenean Azteken inperioa,hondakinak eta oro har iraunkortasuna Europako beste inon

baino hobeto kudeatzen zituen gizartea suntsitu zuten.

Mexiko-Tenochtitlan:Zero Zabor hiriburuaespainolak heldu arte

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

“Areago –dio Medinak– chinam-petan usatutako ongarririk onenagizakien simaurra zen. Hiriakkomun publiko sarea zeukan jen-deen eginkariak biltzeko eta artekahiriko azoka nagusian ere saltzenzen. Pixa berriz oso preziatua zenadreiluen finkatzailetzat. Etxebakoitzak zeuzkan zeramikazkoontziak pixa bildu eta saltzeko”.

Bide batez esanda, zibilizazioaskok erabili izan dute giza simau-rra nekazaritzan. Txinako adibideaizan da famatuena, baina izan dirabeste asko. Aldiz, sarritan idatzi daAsia eta Afrikako gizarteek gizasimaurrarekin harreman normala-goa duten bitartean Hegoamerika-ko jendeak koprofoboak direla.Mexikoko azteken historiak alde-

rantzizkoa adierazten digu. Agianeuroparrok, zehazki Mediterraneo-ko jendeok, pasatu ote genien hain-bat eritasunekin batera beren kaka-rekiko fobia traumatikoa?

Kontua da, Medinak aztertuduenez, Hernan Cortesek azpiratuaurreko Tenochtitlanen ez zelakasik ezer alferrik galtzen. Oihalaketa sua egin moduko materialakgauez erretzen ziren hiriko gunepublikoak argitzeko.

Mende gutxitan nomada izatetikinperioa izatera iristeko baliatuzuten gogortasun militar berarekinantolatu zuten aztekek bizimoduaTenochtitlanen. Azken erregeasuertatuko zen Moctezuma II.arengaraian (1502-1520) hondakinakgune publikoetan uztea edo lurpe-

ratzea zigortu egiten zen.Gizakiak, batik bat etsai preso

hartuak, sakrifikatzen zituen gizartehark heriotza zigorra ezartzen zionzuhaitz bat baimenik gabe eraistenzuenari. Zigorretik ez zen libratzenez pobrerik eta ez noblerik: abera-tsen ume xahuketan harrapatuakheriotzara kondenatzen zituzten.Hierarkiak goitik eman behar zuenetsenplu.

Tenochtitlango antolaketan bazi-ren funtzionarioak garbitasunazokupatzen zirenak. Medinak dioe-nez, “hondakin biltzaileok 700 urtedaramatzate birziklatze lanean,lehenik Tenochtitlanen, Mexikongaur egun”.

Aztekek antolatu zuten gizarteeredu berria agrarian urbanism delakoereduan sailkatu izan da, nekazari-tzan oinarritutako hirigintza. Geroespainiarrek aztekak militarki men-peratu ostean, haien hondakinkudeaketa ere suntsitu egin zuten,aintzirak gero eta gehiago idortubertan Mexiko hiriburua eraikitze-ko. Eta bertan hondakinen arazoahanditzen hasi zen, hiri modernogehienetan den moduan.

Medinak azteken zenbait ikasgainabarmendu ditu. Batetik, larrita-sun egoeretara egokitzeko ahalme-na badutela gizarteek, ingurumenarazoak ere gainditu ditzaketela.Bigarrenik, orduan bezala gaurhondakinak baliabide direla, denaaprobetxatzen asmatuz gero. Hiru-garrenik, gizarte batek antolatutakoegokitzapenak arrakas-ta daukala saritzen badi-tu ondo dagitenak etazigortzen oker jokatzentematzen direnak. n

- TERMOMETROA


BARACK OBAMA, EKAINAK 13:“Azken hamarkadan zehar, arma-da amerikarrak sakrifizio handiakegin ditu irakiarrek beren etorki-zuna eraikitzeko aukera izan deza-ten”. Egiazko historia aldatzekoesaldia da eta sarri eta luzaroanesanda eragingarria ere bai.AEBek ez dute Irak suntsitu, lehe-nengoz iragan mendeko 90ekohamarkadaren hasierako gerrare-kin eta gero 2003ko inbasioarekin.Ez, AEBek irakiarrei beren etorki-zuna eraikitzeko aukera emandiete eta gainera sakrifizio handiakegin dituzte horretarako.

Logika berbera zabaltzen dumundura Israelek: 1947an NazioBatuen Erakundeak Israelgo esta-tua onartu zuenetik, arabiarrekitsasoratu nahi gaituzte eta gukgure burua defenditu bes-terik ez dugu egiten. Dis-kurtso horrek berak balioizan dio bere Estatuagerraren logikaren gaineaneraikitzeko, bere populazioarabiarra apartheidean bizia-razteko eta palestinarren ukazioaeta zapalkuntza eguneroko ogiabilakatzeko. Jakina, egia da Israe-lek Ekialde Hurbilean indarrez etagerraz eraiki zuen estatua desage-rrarazi nahi izan zutela ingurukoestatu arabiarrek; baina egia da,halaber, Israelek aspaldi duela ira-bazia bere estatu posizioa, baiNBEk hala onartzen duelako1947tik eta baita bere indar milita-rragatik ere.

Gatazkaren logika hankaz gorajartzea da Israelen defentsa esku-bidea, batez ere berau era guztizdesproportzionatuan eta hiltzai-lean erabiltzen duenean. XXI.mendearen lehen urteetan, erre-sistentzia palestinarra urteandozenaka hildako batzuk eragite-ko gai zen Israelen egindako aten-

tatu suiziden bidez; ondoren,Israelera jaurtitako suziriakmedio, haren bizitza apur bat bal-dintzatzea lortu du, baina hildakogutxi eraginez (2005 eta 2007arteko erasoetan 11 hildako, adi-bidez, eta denbora horretan Israe-lek 1.290 palestinar hil zituen, tar-tean 222 haur). Israelek badusuziri horien aurkako babes siste-ma eta horri esker palestinarrenerasoak neutralizatzen ditu bikti-mei dagokionez.

Israelek, bakarrik XXI. mendehonetan, milaka palestinar hil ditu.2000ko irailetik 2006ko uztailera4.142 hil zituen, horietatik 825adin txikikoak. 2008-2009koGazako erasoan 1.424 palestinareta uztailaren hasieran Gazarenaurka hasitako oraingo operazioan

dagoeneko 700dik gora hildakoeragin ditu. Hildako gehienak zibi-lak dira, batez ere itsasoz, lurrezeta airez egindako bonbardaketenondorio. Zaurituak milaka dira,beste milaka etxe erauntsiak etalurraldeko azpiegitura gehiena txi-kitua geratzen da. Egoera borobil-tzeko, Gazari dagokionez, 2006tikaurrera Israelek lurraldearen aur-kako blokeo zorrotza darama, ber-tako lurraldea milioi eta erdi per-tsona bizi diren kartzela erraldoiabihurtuz.

1967TIK GAURDAINO Israeleketengabe egin dio uko NBEkorduan emandako aginduari: utziSei Egunetako Gerraren ondoriozokupatutako lurraldeak. Horrela,Israelek gaur egun, 1947an NBEk

berari aitortutako lurraldea baino%50 gehiago du eta palestinarrekhaientzat aurreikusitako lurraldea-ren %60 gutxiago. Bere sorreratikmilioika palestinar kanporatu ditubizi ziren lurraldeetatik eta ez dieitzultzeko eskubiderik ematen.NBEk Palestinako lurralde gisaonartu zuen Jerusalem bere hiri-burutzat du estatu juduak. Etamilioi erdi israeldar judu barreiatuditu Zisjordanian han finkatutakokolonien bidez. Nola konpontzenda hori guztia?

Nazioarteko legediaren bidez,litzateke erantzun logikoa, bainaAEBek preso duten NBEk ez duez indarrik ez borondaterik hala-korik egiteko. Nazioarteko komu-nitatean, alabaina, Israelen jarreragero eta arbuiatuagoa da estatuen

zein herritarren aldetik, etahorren ondorioak gero etaagerikoagoak dira Israelen-tzat, bere aurkako nazioar-teko boikotak erakustenduen moduan.Bi esparru nagusi daude

Israelen jarrera zigortzeko, nazio-arteko legedia edo bere aurkakoboikota. Zoritxarrez, gaur egunbigarrena baino ez da eraginkorra.Denboraren perspektibak erakus-ten du Hegoafrikaren kasuanapartheidaren aurkako nazioartekoboikota erabakigarria izan zela.Nazioarteko egungo ordenarenaxolagabekeriak, halaber, Israelenaurkako boikota akuilatzen du.

Obamarena eginez, BenjaminNetanyahuk esango luke armadaisraeldarra Hamasen aurka egitenari den sakrifizioekin, etorkizunaeraikitzeko aukera ematen dielapalestinarrei . Noizarte eutsiko dio gezurpuxikari muturrenaurrean lehertu bainolehen? n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Israelgo armadaren sakrifizioa

Nazioarteko egungo ordenarenaxolagabekeriak, halaber, Israelenaurkako boikota akuilatzen du

NON ZER - argia.eus · 4 2014KO ABUZTUAREN3A ASTEKO GAIA GIPUZKOAKO BARATZE PARKE SAREA Ohiturak...

Documents

Transcript of NON ZER - argia.eus · 4 2014KO ABUZTUAREN3A ASTEKO GAIA GIPUZKOAKO BARATZE PARKE SAREA Ohiturak...