NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute...

52

Transcript of NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute...

Page 1: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera
Page 2: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera
Page 3: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

2013KO APIRILAREN 28A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:JAGOBA MANTEROLA/ARGAZKI PRESS

Azala: GARBINE UBEDAGOIKOETXEA

ASTEKO GAIAUDALEKUAK Lagun eta jolas artean bizipenetatik ikasten.

IURE EIZAGIRRE / 4

PERTSONAIAJEAN PIERRE MASSIAS: «Ezin dugu prozesua etikan oinarritu».

SUSTRAI COLINA / 9

GAIAKRAWABI Palestinako hiri berria, negozioa ala proiektu nazionala?

ANE IRAZABAL / 14SEXU ERASOAK Sexua nahi nuen, baina ez honela.

ONINTZA IRURETA AZKUNE / 17

IRITZIAREN LEIHOA80KO HAMARKADA LUZEA MIKEL ZURBANO / 18OHOREZKO SUIZIDIOAREN APOLOGIA ROSA M. MARTÍN SABARÍS / 20EUROPAREN LURREKO AZTARNA EKOLOGIKOA MOZTEKOORDUA IAN FITZPATRICK / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Maggiren haurrak. ITXARO BORDA / 20BERTSO BERRIAK Haur presoa. ELEUTERIO JAUREGI / 21ZIRTAK Beste su-eten batzuen posibilitateaz. BEÑAT SARASOLA / 22

ERDIKO KAIERAIGNACIO ECHEVARRÍA: «Kritikariak jakin behar du bere zerbitzu

publikoak ez direla ongi etorriak». HEDOI ETXARTE / 23DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 27LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE, G. UBEDA GOIKOETXEA / 28 MUSIKA IKER BARANDIARAN / 29IHESI BAIONA-IRUÑEA Baztango bidea, ezezagunaren edertasuna.

GONTZAL AGOTE / 30 ALEA Haurrak Lertxundi kantatuz, orkestraren babesaz.

JOXEMI SAIZAR / 34ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROANAFARROAKO EGOERA POLITIKOA Aldaketa haizea erresuma

zaharreko jauregietan. XABIER LETONA / 39NEONIKOTINOIDEAK Erleak eta intsektizidak: lobbygintza ikastaro

praktikoa. UNAI BREA / 42LUZURIAGA Langileek kontatu dute Pasaiako fundizioaren historia.

GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 44BEHARSAREA Lan bila bai, baina euskaraz. MARIJO DEOGRACIAS / 46ASKE GUNEA Prentsa independenteak asko dezake, herritarrekin.

GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 48EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 49EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 49MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko apirilaren 28a, 2.366. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

Page 4: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

ASTEKO GAIA

UDALEKUAK

Udako lehen eguzki printzekin batera, gaztetxoak atzean utzi du etxeko atea. Maleta eskuan,udalekuak ditu helmuga. Bi astez lagun zaharrekin elkartuko da, jolastu eta gustuko ekintzak

gauzatzeko. Oraindik ez daki epe horretan uste baino gehiago ikasiko duela.

IAZ EZAGUTUTAKO LAGUNEKIN elkartzearden gaztetxoarentzat udalekua aisialdi guneabesterik ez da. Eta bat dator Harluxet hizte-giak egindako definizioarekin: “Aisialdia zere-ginik gabeko denbora da, atsedenezko, eroso-tasunezko egoera (...) nahi den eran betedaitekeena”. Ongi pasatzeko denbora, alegia.Udalekuen antolakuntzaz arduratzen diren

askok eta askok badakite, ordea, gehiagodela: aisialdia hezitzailea izan daiteke, eta uda-lekuak udaz gozatzeko guneak izateaz gain,sasoi horretan ere gauza ugari ikas daitezke.

Hori da Gipuzkoako Urtxintxa Eskolarenikuspegia eta Izaro Susperregi kidearen iri-tziz, aisialdiko heziketan hiru zutabe garran-tzitsu daude: denbora librean gauzatutakoa

| IURE EIZAGIRRE |

Lagun eta jolas arteanbizipenetatik ikasten

2013KO APIRILAREN 28A4 �

UR

TX

INT

XA

ESK

OLA

Piraten Etxea udalekuetan, Matxinsaltoa jolasean: umeak jausgailuaren inguruan kokatu, erdi-erdian baloia edo globoa(matxinsaltoa) jarri eta denen artean lortu behar dute matxinsaltoa ez jaustea.

Page 5: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

izatea, askatasunez aukeratutako denbora iza-tea eta burutzen diren ekintzek plazera eragi-tea. Urtxintxak 6 eta 13 urte bitartekoentzakoudaleku itxiak nahiz irekiak kudeatzen ditueta Susperregiren kide den Xabier Ormaza-balek dioenez, bai batean bai bestean elkarbi-zitza sortzen da. Etxetik urrun eraikitzen denelkarbizitza horren oinarria taldea da etadenek lan egiteko eta bizitzeko arau berriakonartu behar dituzte, taldehorretako kide bakoitzarenerritmoak errespetatuz. “Herritxiki bat hasieratik eraikitzeabezala da”, dio.

Egunerokoan ikasiaUdaleku itxiek 24 orduz elkar-bizitzeko eta egunerokotasune-ko gauza ugari mahaigainera-tzeko parada ematen dute.Parte hartzen duten haur eta gazteek gauzakzaintzen eta antolatzen ikasten dute, eta auto-nomia pertsonala lortzen dute udalekuetan.“Aste guztian beraien motxila maneiatu behardute eta bertan duten arropatik zein jantzierabaki behar dute, ez dute atzetik heldurikhori esateko”, azaldu du Susperregik.

Baina balioak ez dira modu indibidualeanbakarrik lantzen udalekuetan. Jarduera jakineilotutako udalekuak antolatzen dituen Ikasto-len Elkartean ere lantzen da autonomia,Arantzan egin ohi diren 12 eta 18 urte arteko-entzako Gazte Egonaldietan, esaterako. Ikus-entzunezkoak dira egonaldi horietako amuaeta parte-hartzaileek film labur bat sortubehar dute. Nagore Amondarain IkastolenElkarteko udalekuen arduradunaren esane-tan, gazteei dagokie lanketaosoa: “Gidoi teknikoa egitenhasten dira eta eurek banatzendituzte ardurak, bat zuzendari-lanetan jartzen da, besteakameralari, beste bat audio-arduradun... Haiek dira prota-gonistak hasieratik amaierara,begiraleak kasik behatzaile lanaegitera baino ez dira joaten”.Autonomia ez ezik, sormenaere lantzen dute aste horretan.

Elkarlana da egonaldietako beste ardatze-tako bat. Badakite hori Euskal Udalekuetan.Abaigarko, Bernedoko eta Goñiko etxeekbakoitzak bere antolaketa izan arren, guztiekirizpide berdin batzuk dituzte. Horietako batda elkarlana jolas kooperatibo eta ez lehiako-rren bitartez lantzea. Zer diren jolas koopera-tiboak? Kide guztiek hasi eta amaitzen dituz-ten jolasak, hau da, jarduerak aurrera eginahala inor kanporatzen ez dutenak, galtzaile-rik gabeak. Parte-hartzaileek gozatze hutsa-

gatik jolasten dute eta talde-lanean aritzendira, bakoitzaren trebetasunek bat egiten dutehelburu jakin bat lortzeko.

Urtxintxa Eskolak antolatutako udalekue-tan ere hala egiten dute lan eta adibidezMatxinsaltoa jolasean aritzen dira. Ume anda-na jausgailuaren inguruan kokatu, erdi-erdianbaloia edo globoa (matxinsaltoa) jarri etadenen artean lortu behar dute matxinsaltoa

ez dadin jausi.Parte-hartzaile guztiak dira

berdinak udalekuetan eta pare-kidetasun hori lantzen duteegunerokotasunean. Horretara-ko eredu izatea bezalakorik ez,eta Euskal Udalekuetan, esate-rako, izen-emate garaian dau-den plazak gainditzen badira,hautatzeko zozketa beharreanbestelako irizpideak erabiltzen

dituzte, tartean nesken eta mutilen artekoparekidetasuna mantentzea. Gainera, egonal-diak iraun bitartean sexu aukera guztiak nor-maltasunez adierazten saiatzen dira.

Natura inguruneekin estu lotutako jolasaketa mendi ibilaldiak egiteko ere aprobetxatzendira udalekuak, ingurumenarekiko errespetuaeta interesa sustatuz. Ildo horretan, kontsu-mismoa gutxitzearen eta kontsumo ardura-tsuaren aldeko apustua egin dute eta EuskalUdalekuetan, adibidez, gazteek ez dute dirurikerabiltzeko aukerarik. Horren ordez, berrera-bilpena eta birziklapena bultzatzen dituzte.

Euskara eta euskal kulturaAipaturiko hiru ereduek euskara eta euskalkulturarekiko konpromisoa dute ardatz.

Hiruetan, euskara da erabiltzenden hizkuntza bakarra –Ikasto-len Elkarteak antolatutako inge-les udalekuetan salbu–. Urtxin-txako Susperregiren hitzetan,aisialdia hizkuntza normalizatubeharreko esparru bat gehiagoda eta garrantzi handiagoa izandezake, eremu formaletik kanpoateratzen delako eta beste mailabateko harremanak sortzendirelako. “Ulertarazi nahi diegu

euskara ez dela gauza ofizialetarako, lau hor-men artean erabiltzeko. Ez, euskaraz jolastu,ondo pasa eta lagunak egin, euskaraz bizi gai-tezkeela konturaraztea da asmoa”.

Horretarako motibazioa eta erabilera sus-tatzen dituzte Urtxintxaren udalekuetan.Hezitzaileak bi esparru horietan trebatutadaude eta taldeak osatu bezain pronto taldebakoitzaren azterketa egiten dute. Ondoren,talde bakoitzari egokitutako hizkuntza plan-gintza garatzen dute. Begiraleen egitekoa da

Etxetik urrun eraikitzen denelkarbizitzaren oinarria taldeada eta denek lan egiteko etabizitzeko arau berriak onartubehar dituzte. “Herri txiki bathasieratik eraikitzea bezala da”

Euskal Udalekuetan kontsumoagutxitzearen aldeko apustuaegin dute eta gazteek ez dutedirurik erabiltzeko aukerarik.Horren ordez, berrerabilpenaeta birziklapena bultzatzendituzte

UDALEKUAK

� 52013KO APIRILAREN 28A

Page 6: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

eman daitezkeen egoerei aurrea hartzea.“Demagun, udalekuen lehen egunean bi haureuskaldun gaztelaniaz egiteko ohitura dutenbeste birekin topatzen direla. Beraien lehenkontaktua gaztelaniaz bada, lau pertsonahoriek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako uneaatzeman eta sotilki egoera bideratzea. Lehenharremana euskaraz izatea lortzen badu, erra-zagoa izango da pertsona horiek udalekuetanhizkuntza mantentzea”.

Urtean zehar ikasgelan egindako lana udanmantentzeko, gai ugariko udalekuak antolatzenditu Ikastolen Elkarteak. Eremu soziolinguisti-ko ezberdinetako gazteak kontaktuan ipini etabakoitzak bere tokiaren eta errealitatearen ara-

berako ekarpenak egitea dute helburu udale-kuok. Horretarako bizikletan ibiltzeko, surfapraktikatzeko, ikus-entzunezkoak grabatzeko,pilotan jokatzeko eta oinez ibiltzeko aukeraematen diete gazteei ekainean eta uztailean.

Euskarari zuzendutako udaleku zehatzaere antolatzen du: Eusk(h)ara mugara. Aurtenlau txanda izango dira ekainaren 29tik uztai-laren 27ra bitartean, Lapuebla de Labarcan.Lehen Hezkuntzako haurrek hartzen duteparte udaleku horretan eta Amondarainekazaldu duenez, “Euskal Herri osotik helduta-ko umeak herri txiki horretako plazara era-man eta herriko gazteekin kontaktuan jartzenditugu”. Ikastola bera erabiltzen dute aterpe-txe, eta herriko ikastetxe bakarra hori izateak

Batzuek ohiko udalekuen hautua egiten dute, bainaasko dira uda gai jakin batean murgiltzeko baliatzendutenak, eta udaleku tematikoetan hartzen dute parte.Elhuyar Fundazioak Zientzia udalekuak antolatzenditu urtero, gazteen artean zientziarekiko jakin-minapizteko helburuarekin. 12 eta 14 urte bitarteko gaz-teek har dezakete parte uztaileko lehen hamabostal-dian Oiartzungo Arritxulo aterpetxean egingo dituz-ten bi txandetako batean. Euskaraz ongi pasa etazientziarekin gozatzeaz gain, berdintasun balioak lan-duko dituzte eta emakumeek zientziari egindako ekar-penak izango dituzte hizpide. Bertso Udalekuakberriz, uztailean eta abuztuan izango dira Zuhatzan,Bidarrain, Arrazolan, Orion, Barrian eta Irañetan.

Bertsotan aritzeko aukera izango dute 9 eta 18 urtearteko gazteek. Euren artean ez ezik, plazako bertsola-riekin aritzeko parada izango dute. Natura nahiagodutenek Gautegiz-Arteagan dagoen Baratze BaserriEskolara jo dezakete. Baserriko bizimodua erakustekoasmoz eman zioten hasiera egitasmoari eta ikasturtekoprogramez gain, udalekuetako bost txanda antolatudituzte, horietako bi euskaraz. Ekaina amaieran hasikoda lehen txanda eta iraila hasieran egingo da azkena–abuztuan ez da udalekurik egingo–. Jarduera ugariegiteko aukera izango dute parte-hartzaileek: behiakjetzi, perretxikoak desberdindu, erleen mundua ezagu-tu, baratzean ongarria bota, artilearekin ibili, kandelakegin, arrantza portuak ezagutu…

Norberaren interesekoak, udaleku tematikoak

Ezkerrean, Ikastolen Elkarteko ingeles udalekuetan; eskuinean, Euskal Udalekuak. “Hezitzaileak jolasa edo ekintza ludikoaditu tresna garrantzitsu, baina azkenean tresna nagusia norbera da, eredua emanez transmititzen ditugu gure balioak”, dioIzaro Susperregik.

UDALEKUAK

2013KO APIRILAREN 28A6 �

IKASTOLEN ELKARTEA EUSKAL UDALEKUAK

Page 7: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

–ez dago ikastetxe publikorik– asko erraztendie herrian gauzatu behar dituzten ekintzakezagutzera ematea. Besteak beste, garaibatean ikastolatik pasatako ikasleen upategie-tara egiten dute bisita, “haurrek ikus dezatenikastolatik pasatako etaeremu erdaldun batean bizidirenek zer egiten duten etaohar daitezen euskaraz biziden jendea ere badela”.

Euskal Herriko bizimo-duaren erakusle da baita ereEuskal Udalekuetako Abai-garreko etxean egiten dutenMitologia Eguna. Euskaldantzen eta akelarrearenbitartez gure aurrekoenbizitza islatzen saiatzendira. Bertso-afariak ere ezdira falta, ezta herri-kiroletan aritzeko aukeraere. Duela gutxi hainbat eta hainbat herritakokaleak zeharkatu dituen Korrika ere egitendute Euskal Udalekuetan.

Hizkuntzek hainbesteko pisua duten garaio-tan, ordea, udalekuak ez dira euskara hutseramugatzen eta Ikastolen Elkarteak ingelesezkozenbait egonaldi eskaintzen ditu. Gazteak lauastez joan daitezke Irlandara uztailean, edoingeles udalekuetan parte hartu ekainean eta

uztailean Ondarroan, Bermeon, Zarautzen etaSopelan. Enjoy English udaleku irekietan partehartzen dutenek, berriz, jatorrizko ingeles hiz-tunekin ikas dezakete hizkuntza.

Udaleku irekiakEtxetik gehiegi aldendugabe, udaleku irekiak erebadaude. Txikienentzakoeskaintza izan ohi da, goize-ro ordu batzuez beste haurbatzuekin jolastu eta gauzaberriak bereganatzeko auke-ra ematen duena. Ordutegiamurritzagoa izanik, ez duteegunerokotasuneko hainbatekintza burutzeko aukerarikematen, otorduak, ohera-tzea eta dutxatzea esaterako,

baina hauetan ere bizi dituzte elkarbizitzanohiko diren parte-hartzea, gatazkak eta desa-dostasunak, pozak eta haserreak. UrtxintxakGipuzkoako hainbat udalen udaleku irekiakkudeatzen ditu eta itxiekin alderatuta, inten-tsitatea aldatzen dela dio Ormazabalek.

Ikastolen Elkarteak ere badu udaleku ire-kien eskaintza, baina kasu honetan ikastolabakoitzaren esku geratzen da antolatzea. HaurHezkuntzako ikasleentzat dira, ekainaren

“Ulertarazi nahi diegu euskara ezdela gauza ofizialetarako, lau hormenartean erabiltzeko. Ez, euskarazjolastu, ondo pasa eta lagunak egin,euskaraz bizi gaitezkeelakonturaraztea da asmoa”.

Izaro Susperregi, Urtxintxa Eskola

UDALEKUAK

� 72013KO APIRILAREN 28A

Page 8: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

amaieratik uztailaren amaierara. Jolasen, taile-rren, kantuen eta kirolen bitartez pentsatzenzein komunikatzen, elkarrekin bizitzen, norbe-ra izaten, eta egiten eta ekiten ikastea dute xede.

Begirale eskolakIkastetxeetan irakasleak eta etxean gurasoakume eta gazteen erreferente diren gisan, uda-lekuetan begiraleek hartzen dute rol hori.Susperregiren ustez, “hezitzaileak jolasa edoekintza ludikoa ditu tresna garrantzitsu, bainaazkenean tresna nagusia norbera da, ereduaemanez transmititzen ditugu gure balioak”.Horregatik, begiraleak prestatzen dituzteUrtxintxa Eskolan eta udalekuetan praktikakegiteko aukera eskaintzen zaie.

Ikastolen Elkarteak ere badu begirale eskola.Amondarainek azaldu duenez, azkenaldiangazte askok Espainian ateratzen du titulua,

horretarako erraztasunak ematen ari direlako.Egoera ikusita, ohikoaz gain, ikastaro trinkoaeskaintzen hasi dira eta udan atera daiteke titu-lua, bi hilabetetan. “Garrantzitsua da, bestelaeremu erdaldun bateko gazte batek 18 urtere-kin euskararekiko kontaktu guztia galdu egingodu, seguruenik”. Euren udalekuetako begira-leak –oso beteranoak salbu– beraien eskolanhezitakoak dira, batxilergoa amaitzean tituluaateratzeko aukera eskaintzen baitzaie. Ziurtagi-ria eskuratuta, udalekuetan hasten dira.

Hurbiltasun bera sentitzen dute EuskalUdalekuetako begiraleek Goñiko, Abaigarkoeta Bernedoko udalekuekiko. Umetan bertanegondakoak dira asko eta egunboluntario gisa aritzen dira,hurrengo belaunaldiei garaibatean beraiek jaso zutena emanasmoz. n

UDALEKUAK

2013KO APIRILAREN 28A8 �

Ezker-eskuin: Ebroibaian, Alfaroinguruetan; KontxiAizarnakgogoratzenduenez, “milaizarreko ostatuan,Hotel Pitxitxideitzen genion”;eta Parisenikurrinarekin,Hegoaldeandebekatutazegoen garaian.

Andoni Egaña bertsolariak esana ei da udaleku izenaasmatu aurretik egiten zituela udalekuak ImanolUrbietak. 1970. urte inguruan hasi ziren Zarauzkoikastolan udako egonaldiak antolatzen. Guraso taldebatek, tartean Urbieta, seme-alabentzat mendi irtee-rak prestatu eta naturaz gozatzeko taldea sortu zuen.Arantzazun kanpin dendekin egindako irteera batenostean, egonaldi luzeagoak egin ahal izateko Goia-tzen (egun Bidegoian auzoa) zegoen MikelandegiZaharra baserria erosi eta beharrezko konponketakegin zituzten. “Artean Franco bizi zen eta, agian, poli-tikoki pentsamendu desberdinekoak izango ginenguraso talde hartakoak, baina bagenituen gauzakomun batzuk: gure seme-alaben heziketa, naturamaitatzea eta, nola ez, euskara”, azaldu du Urbietak.

Familia euskaldun eta euskaltzaleetako 9-12 urtebitarteko neska-mutiko zarauztarrak joaten zirenGoiatzera, 30 haurreko bi txandatan. Jolasean etakantuan aritzea, kirola egitea, herritik kanpo eta gura-soen babesik gabe elkarbizitza indartzea, naturareki-ko harreman estuagoa sortzea, baserri giroa ezagu-tzea eta ongi pasatzea zuten helburu. Egañak ImanolUrbieta, luzea da bidea liburuan dioenez, “Zarauzkokaleko ume batzuentzat ez zen aldaketa hoberik.

Nivea usaina gainetik kendu, eta garo eta simaurrenakapreziatzen hasi ginen”.

Gerora, egun bateko irteerak heldu ziren: Errioxa-ra, Nafarroara eta Bizkaira. Ikasteko modurik egokie-na bizitzea dela sinetsita, urtero gauza berriak egin etaurrunago bidaiatzen hasi ziren: Kantabriara, Galizia-ra, Madrilera... Eta 1975eko udan Europara. Besteakbeste, Paris, Suitza, Monako, Italia eta Bartzelona eza-gutu zituzten, 14 urteko gazteekin. Bidaiak autobusezegiten zituzten eta kanpinetan edo fraide eta mojenkomentuetan egiten zuten lo. Jakiak Zarauzko hainbatdendari eta ostalarik ematen zizkieten, baita geroralehendakari izango zen Carlos Garaikoetxearen fami-liak ere –semeak egonaldietan izanak ziren eta harre-man ona zuten–. Gurasoek zerbait ordaintzen bazu-ten ere, bidaietarako dirua urtean zehar egindakokantu grabazioetatik ateratzen zuten nagusiki. Gaine-ra, begiraleak boluntarioak ziren.

Udalekuok oroitzeko garaian, haur haien gurasoekUrbietarengan zuten konfiantza dute gogoan Urbie-tak eta Kontxi Aizarnak: “Inoiz oztoporik ez zutenjarri eta lasai gelditzen ziren beren seme-alabak gure-kin Goiatzera bidalita. Inoiz paper bat sinatu gabe,hitzezkoa izaten zen baimena”.

Udalekuak oraindik udaleku ez zirenean

IMA

NO

LU

RB

IET

AK

UT

ZIA

K

Page 9: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

PERTSONAIA

«Ezin dugu prozesua etikan oinarritu»

“Zintzoa banaiz nik ez dakit zer eskatzen duen herriak... notiziak ala berriak?”.

JEAN PIERRE MASSIAS

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

Prozesua geldi omen dago. Prozesu hau saihestezina bezain atzera buelta-rik gabekoa izan arren, jakina da aitzina egitenez badu azkenerako arriskuan egon litekeela.Beharrik ezker abertzalean nehork ez duenindarkeriari berrekiteko interesik. Politikokisuizidioa litzateke eta militarki ipurdiz gorajaustekoa. Hala, bi aktoreetatik batek ez badugerra egin nahi nekezago errepikatuko diraLizarra edo Loiola garaian ezagututako su-

eten hausteak. Alabaina, egoera hau ikertzekointeresgarria bezain bizitzeko kezkagarria da.Batetik, prozesu berritzaile baten urratsetangoaz, eta bestetik, geroz eta kontraesan sozialhandiagoekin egiten dugu topo. Euskal jen-dartea gatazkaren sustrai politikoari heltzekoprest dago, eta Espainiako eta Frantziakoestatuek iritzi publikoarekin batera aitzinatunahi ez izateak tentsio kudeagaitzak sor ditza-ke. Funtsean, bake prozesu bat gatazka asime-

� 92013KO APIRILAREN 28A

Page 10: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

triko bat da, eta inork gutxik espero zuen ira-garritako ETAren porrot militarra ezker aber-tzalearen garaipen politiko bilakatuko zela.Bake prozesuak westernetako dueluen alde-rantziak baitira: anitzetan arma gordetzenduen lehenbizikoak irabazten du. Espainiabere kontraesanen atakan dago, baina egoeraekonomikoak eragindako desorekak ez diourratsak egiteko adorerik ematen. Hori gutxiez eta, arrisku handi bezain zinezkoa daukaKataluniak zein Euskal Herriak bere egiture-tatik askatzeko. Egun, ederki dakigu Europa-ren baitako independentismo erregionalarenbidea ez dela utopia bat, eta biolentziarenamaierak ezinbesteko birposizionamenduadakarrela. Horregatik, estatuentzat arlo milita-rra ez konpontzea beste arlo batzuei ez hel-tzeko modua da, etorkizun kontrolaezinbaten inguruko erabakiak atzeratzea.

Zergatik negoziatu behar lukete Madrilek etaParisek? Egoerak kontraesanak sortzen dizkielako etakontraesan horiek geroz eta aurkakoagoakizango zaizkielako. Desarmea/presoak bino-mioaren baitako negoziaketan ez sartzeakabertzaleen aldarrikapenak sendotuko ditu,eta estatuek asumitzen nekezak zaizkienjarreretara behartuko dituzte euren buruak.Giza-eskubideen Europako Auzitegiak bialdiz kondenatu du Espainia tortura kasuen-gatik, Parot doktrina epai-zain dago leheninstantzian kontrako sententzia jaso ondo-ren... Geroz eta garbiago dago 90eko hamar-kadan eta 2000. urteetan Espainiak eraikitakoarsenal antiterrorista salbuespenezkoa dela,askatasun eta eskubide anitz auzitan ezartzendituela, eta biolentziarik gabeko testuingu-ruan nehork ez duela halakorik onartuko. Iri-tzi publikoa ere mudatzen ari da. Ez dut usteAurore Martinen auziak hainbesteko kriki-krakarik sortuko zuenik orain hamar urte.Horregatik, zenbat eta berantago negoziatuorduan eta kostu politiko handiagoa ordain-duko du Madrilek. Esaterako, Otegi presomantentzeak martiri bihurtzen du, eta politi-kara itzultzen denean sekulako autoritateare-kin agertuko da. Hala, baliteke 2013an Mon-cloak desarmea/presoak binomioanegoziatzeari entzungor egin ziolako, 2015edo 2016an Espainiatik ateratzeko erreferen-duma negoziatu behar izatea. Uste dut Espai-niaren interesa Ingalaterrak Eskoziarekindarabilen taktika dela: independentziariburuzko erreferenduma irabazi dezaketenoonartzea, etengabe debekatzeak independen-tisten bandoa indartzen duelakoan.

Parisi dagokionez, oraingoz Madrilenestrategian lerrokatzen da. Frantziako Gober-nuarentzat auzi zaila baita, baina ez hain kon-

plikatua. Auzi zaila da Gobernua gatazkaninplikatua dagoelako, armen zati handi batFrantziako lurretan egon daitekeelako, ETA-kideak Frantziako lurretan gorde daitezkeela-ko, presoak dauzkalako, Espainiako poliziare-kin eskuz esku eraginkorki kolaboratzenduelako, eta Frantzian ere indarkeria pasar-teak egon direlako. Beraz, Frantziak euskalgatazka espainolen afera dela esateak ezdauka zentzurik, baina aldi berean, ez da hainauzi konplikatua aldarrikapenenen eta biolen-tziaren intentsitateak Iparraldean ez dutelakosekula Hegoaldeko mailarik erdietsi.

Indarkeriaren amaierarekin gatazka bukatu delapentsatzeko tentazioa izan dezake zenbaitek?Ez litzateke tentazio jasangarria. Batetik,ETAren arma stock-a hor dago, kontutanhartzeko arsenala da, eta nehork ezin du ima-jinatu orain dagoen tokian utzi litekeenikbetiko. Bestetik, epe motzeko bozketetanhautesleen %70-80 EAJ eta Bilduren aldekoabalitz, eta hauek euren desberdintasun ideo-logikoak bazter utzi eta erreferendum bateninguruan batuko balira, zer egingo lukeEspainiako Gobernuak? Euskal gatazkaETAren indarkeria baino askoz zabalagoa da,eta paradoxikoki, auzi hori konpontzen bada,oinarrizko galdera, independentziarena, oze-nago entzungo da, Madrilentzat ukagaitzakizango diren termino legitimoetan pausatukodelako. Horregatik heldu behar liokete gaiarieragile guztiek. Badakit Madrilentzat ez delaerraza, azken 30 urteetako gobernu guztiakborroka antiterroristan oinarritu direla,etxean etsai bat topatzea espainiar jendartepost-frankistaren motore eraikitzailea izandela... Badakit deserosoa gertatuko zaiela.Badakit norbere hautesleria mobilizatu due-nari uko egitea gaitza dela, eta are gaitzagoaeuskal gatazka konpontzea Espainiaren egi-tura politikoari buruzko debatea zabaltzeadenean, baina ez dago besterik. Memoriarengaia ere hor dago. Berradiskidetzearen ingu-ruko galderek memoria dute ardatz, etahorrek Madrilentzat okaztagarriak direndosierrak irekitzea dakar, trantsizio osoazalantzan jartzea.

NORTASUN AGIRIA

Chamalières-en (Frantzian) sortua 1961ekouztailaren 13an. Zuzenbide publikoko irakaslea Baionakounibertsitatean, nazioarteko aditua da bake eta trantsiziodemokratiko prozesuetan. Europar Kontseiluarenaholkulari, Lokarrik Baionan antolatu zuen bake foroanpartaide, beste liburu anitzen artean Faire la Paix au PaysBasque idatzi du.

JEAN PIERRE MASSIAS

2013KO APIRILAREN 28A10 �

Page 11: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera
Page 12: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

Trantsitziorik ez dela egon diote batzuek, biga-rren trantsizio bat behar dela besteek.Espainiako trantsizioaren eredua iraganazirriborratu eta aurrera tiratzea izan da. Epemotzera balio izan die, baina orain arazoakaurpegira zartatu zaizkie, nazioarteko zuzen-bidearen ikuspegitik batik bat. Egun, Nazio-arteko Auzitegi Penala dago, justizia trantsi-zionala, eta ezin liteke diktadura batetikdemokrazia batera pasa gutxienez gertatudenaren inguruko epairik gabe. Horregatikdiot euskal gatazka ez dela soilik EuskalHerriko gatazka. Gatazka horrek Espainia-rentzat oinarrizkoak diren bi gai ukitzen ditu,bere egitura eta bere iragana, eta jakina, zen-bat eta afera oinarrizkoagoak zipriztinduorduan eta zailagoa da horiei heltzea.

Era berean, egingo nuke EspainiakoGobernuak hobe duela korapilo horiek orainaskatzea, hemendik urte batzuetara askozpostura deserosoagoan askatu beharko ditue-lako. Mingarri bezain konplexuak izan arren,askoz hobea da prozesu hauek norberakgidatzea, egoera eta prozesua bera jasateabaino. Funtsean, De Gaullek Aljeriarekinegin zuena egiteko gai den estatu-buru handibat falta zaio Espainiari.

Iraganak memoria zor du eta memoriak egia,baina horiek oro ez al daude negoziaketauneko indar-korrelazioarekin lotuta?Jakina, ez dute alferrik historia garaileek idaz-ten. Dena den, memoriaz hitz egitea eragin-kortasun behar bat da, ez behar moral bat.Pragmatikoak izan behar dugu, ezin dugu pro-zesua etikan oinarritu, kontzeptu erlatiboegiada. Memoria behar-izan bat dela diodanean,trantsizio demokratiko edo memoria ariketakolektiboetatik pasa ez diren baketzeak epeluzera herren gelditu direla frogatuta dagoela-ko diot. Zentzu horretan arras interesgarria da

euskal gatazka, atipikoa baita frankismopeanhasi eta gaur arte iraun duen neurrian. Hori ezda trantsizio faltaren seinale, trantsizioarenmugen adierazle baizik. Trantsizio hori ez dagai izan bere iraganari aurre egiteko, frankis-moari kontzesio gehiegi egin dizkio. Beraz bai,memoria ariketa hori ezinbestekoa bezainkonplexua da, aldi berean jendea epaitu etazigorgabetzea eskatzen duelako. Eredu hegoa-frikarra, adibidez, garbia da: egindakoa aitortu,oker zegoela esan, eta barkamena eskatzenzuena zigorgabetzen zen. Oso eredu eztabai-dagarria da, hutsune handiak izan ditzake,baina nehork ezin dezake memoria ariketahori ekidin zela aldarrikatu. Denek dakite zer-tan oinarritzen den egungo Hego Afrika. Eus-kal Herriari dagokionez, konplikazio erantsibat dago: alde bien arteko desoreka nabarme-na. Nehork ez du ETAren biktimen kalbarioagutxiesten, denak gara min horren jakitun,baina askoz zailtasun handiagoak daude pre-soen senideen gurutz-bidea ikusarazten. Ezer-tan hasi aurretik ezinbesteko orekatzea emanbeharko da, eta memoria ariketa hori izangoda alde bietako partaideak euren buruak galde-katzera, jokabide makurrak izan dituztelaonartzera, eta euren gudari ohiak hainbeste ezidolatratzera eramango dituena. Hori da bake-tzea, gure aurrekoek egin dutenaz harro gau-dela esan ahal izatea, euren kuraia eta kemenaonartzea, baina martiri izatea bokazio bihurtueta idealizazioan erori gabe.

Oihartzuna isilaraztea ahotsa mututzea bainonekezagoa da, alta. Funtzionatu ahal izateko hiru erro behar ditubiolentziak: materiala, estrukturala eta kultu-rala. Biolentzia legitimizatzeko gure etsaiamunstroa dela eta beste erremediorik ez dau-kala zabaldu ohi da, baina hori negoziazioare-kin hausten da. Norbaitekin negoziatzea bere

JEAN PIERRE MASSIAS

2013KO APIRILAREN 28A12 �

“Kontraesanadirudi, bainahelburuak halaeskatzen duenean,norbere buruatraizionatzen jakinbehar da”.

Page 13: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

gizatasuna onartzea da. Bestalde, indarkeria-ren legitimizazio hori ongiaren bandoa gureegiteak hauspotzen du. Soldadu naziek “jain-koa gurekin dago” zeramaten gerrikoetanidatzita. Memorian arakatzen hasten zare-nean ordea, jabetzen zara ongiaren bandoaizango zinela baina kaltea galanki egin duzu-la, zure ekinbide zenbait ez zirela legitimoak,eta zure saldoak akatsak eta erruak dituelaohartzean, baketze eta normalizazio prozesubatean enagaiatzen zara, bidea oso arantza-tsua izan arren. Normaltasunera itzultzea denheinean, oso gauza konplikatua da bakea.Beti da nekeza normaltasunera buelta.Gerrak alde exaltanteak ditu, elkartasun hariindartsuak saretzen daki, sentimendu nobleakpizten... Ez da erraza IRA-ko komandoenburu izatetik parking bateko zaintzaile izaterapasatzea. Biolentzia ekitaldi baten ostean ezduzu jendartean zure lekua hola eta holaberreskuratzen. Horregatik lagundu behardira gudari ohiak, komandokideak eskutikeraman, preso ohiak egoki bideratu... Bainabaita borreroak ere. Tortura erregularki etabortizki praktikatu baduzu, edo Intxaurron-doko kuarteleko guardia zibil bat bazara etahogei urte pasa badituzu auto azpira begira-tzen nehorekin fidatu gabe, ezin zara alegia

deus ez jalgi. Ulertzen dut borreroak edobonba-jartzaileak sendatu behar direla esateatxokantea dela batzuentzat, baina helburua ezda jende hori osatzea, bakea eraikitzea baizik.Bakerako ezinbestekoa da jendarte baretua,eta gatazkaren aktore guztiak ezin direnezkanporatu edo deuseztatu, bizimodu normalaahalbidetu behar zaie. Bai, gaixotasun sozialada gerra, errezeta aktibo eta boluntaristekinsendatzen den eritasun soziala.

Zeintzuk dira, beraz, negoziazio baten printzi-pioak?Hiru aurre-baldintza daude. Bata, protago-nistek argi izan behar dute negoziaketa gataz-ka konpontzeko dela, eta gatazka konpontzeaez dela eurek amesturiko garaipena, alde guz-tiek onartzeko moduko irtenbidea baizik.Negoziazioaren bidez nehork ez lezakearmen bidez lortzeko gai izan ez dena erdie-tsi. Bigarrenik, negoziazioa zure etsai gaizto-enekin egin behar duzu, ez lagun-minekin.Terroristekin ez dela negoziatu behar esatealerdokeria izugarria da, denek egiten dutelakobatetik, eta zurekin ados daudenekin nego-ziatzeak ez daukalako zentzurik bestetik.Hemen, beste paradoxa bati egin beharko dioaurre Espainiak. Nola esan dezake ez delaterroristekin negoziatu behar frankistekinnegoziatu duelarik? Are gehiago, espainiardemokraziaren indar handienetakoa izan dafrankistak errekuperatu eta berriz integratzenasmatu izana. Beraz, 100.000 pertsona bainogehiago hil dituztenekin negoziatzeko gaiizan badira, kapable dira terroristatzat jozuten erakunde batekin esertzeko. Azkenik,negoziazioa norberekiko traizioa da berez.Negoziatzera zoazenean, errotik gaitzetsi etaborrokatu dituzun printzipio batzuk onartubeharko dituzu, eta nola ez, zurebandoari onarrarazi. Kontraesanadirudi, baina helburuak hala eska-tzen duenean, norbere burua trai-zionatzen jakin behar da. n

OFF THE RECORD

Elkarrizketatu batzuk argitaratzen dena baino askozmami gehiago ematen diote kazetariari. Horietakoa daJean-Pierre Massias. Asko dira hemen agertzen ezdiren erantzunak. Aritu gara zuzenbideaz, Frantziaz,Alsaziaz, euskaraz, Lurralde Elkargoaz... Azken honidagokionez, arazoa politikoa zela, ez juridikoa, azpima-rratu digu. Erantzun batzuk sartuz eta besteak bazter-tuz neu ere politika egiten ari nintzela pentsatu dut.Nork esan zuen inoizko gizarte apolitikoenean bizi gine-la? Politikaren arazoak al dira arazo politikoak?

Politika

JEAN PIERRE MASSIAS

� 132013KO APIRILAREN 28A

Page 14: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

Zisjordaniako lehen hiri planifikatua da Rawabi, azken xehetasuneraino diseinatua.Palestinako estatuaren lehen hazitzat jotzen dute aldekoek eta kolonia itxurako nukleo

isolatutzat aurkakoek. Rawabiren bilakaerak Palestinako itxura alda lezake.

RAWABI

RAMALATIK 10 kilometro iparraldera atzemandaitezke garabiak. Bir Zeiteko mendixkenartean ezkutatuta, eraikuntza prozesuan aur-kezten da Rawabi. “Ongi etorri: bista ederre-nak menditik Mediterraneora”, sinatzen dubidegurutzeko poster erraldoiak. Ez du gezu-rrik esaten. Bertatik Israelgo kosta guztiabegiztatu daiteke, Tel Aviveko dorre altueta-tik hasi eta Ashdodeko porturaino. Inguruanez da checkpoint-ik ikusten, ezta base militarrikere. Olibondoz beteriko terrazek, bestalde,paisaia bukolikoa eskaintzen dute. Zaila litza-teke Zisjordania okupatuaren bihotzean gau-dela ohartzea, alboko mendixkako Ateretkolonia juduarengatik ez balitz.

Palestinako lehen hiri planifikatua da Rawa-bi eta 25.000 herritarren etxea izango da lauurteren buruan. Hamabost urteren buruanberriz, 45.000 biztanle hartu nahi ditu. Sektorepribatuak Palestinan inoiz egin duen inbertsio-rik handiena da: bilioi bat dolar 6,3 kilometrokoadroko azalera bete ahal izateko. Proiektufaraoniko honek zenbakiz beteriko hizkuntzaerakargarria du. 10.000 etxebizitza, hamar

eskola, hiru meskita, bi eliza, 20.000 lagunen-tzako anfiteatroa eta oinezkoentzat egindakomerkataritza-gune irekia. Hiri moderno etasofistikatu gisa aurkeztu dute Rawabi erosleenaurrean. Edonork eros dezake bertan etxea,bai lurralde okupatuetako zein diasporakopalestinarrek, baita atzerritarrek ere. Orain-goz, israeldarrek eta juduek ez, ordea. PANPalestinako Aginte Nazionalaren etxebizitza-politika oso omen da zorrotza.

Baina Zisjordaniak ba al du halako hiriberri baten beharrik? “Noski baietz. Israelgookupazioaren ondorioz ezin ditugu gureherriak handitu, beraz, ez dugu nukleoberriak eraikitzea beste aukerarik”. Gisahorretan argudiatu du Bashar Al Masri enpre-sari palestinarrak bere proiektu kuttuna.

Rawabiko show room edo saltokitik agurtuohi ditu erosleak Al Masrik. Marokon eginda-ko hirigintza plan erraldoiek bere izena indartudute eta proiektu berria saltzeko ziur ageri da.Bigarren intifada amaitu bezain laster itzulizen Al Masri Palestinara, eta segidan hasi zeneraikuntzan inbertitzen, lehenik Ramalan eta

Palestinako hiri berria,negozioa ala proiektu nazionala?

Rawabi 25.000herritarren etxeaizango da lauurteren buruan.10.000 etxebizitza,hamar eskola, hirumeskita, bi eliza,20.000lagunentzakoanfiteatroa etamerkataritza-guneirekia izango ditu.

| ANE IRAZABAL |

Argazkiak: Vivien Sansour

Page 15: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

ondoren Rawabin. Enpresariak erraz piztendu erosleen arreta: “Jasanezinak dira Ramala-ko gainpopulazioa eta kaosa. Guk kalitatehobeko apartamentuak eskaintzen ditugu etabatez bestekoa baino %25 merkeago”.

Hala ere, inor gutxi mintzo da Rawabik iren-tsi dituen lurrez. Obra hasi baino lehenago,inguruko lursailak erosi zituen Al Masrik.Aurka agertu zitzaizkion nekazariek lurraksaldu behar izan zituzten ezinbestean. Billete-sortek auzotarren isiltasuna erosi zuten etageroztik inork ez du lurren konfiskatzea salatu.

2011n hondeamakinak martxan jarri ziren,eta 2013ko abenduan lehen 700 familiak eza-rriko dira Rawabin. Hiri berriaren ate-ireki-tzea bermatzeko egun eta gau lanean ari diralangileak. Bestalde, Palestinako testuingurupolitiko aldakorrari ere aurre hartu nahi izandio Al Masrik. Harrobi eta zementu-fabrikapropioa ditu, eta intifada bat hasiko balitz ezlitzateke hiriaren eraikuntza geratuko.

Silicon Valley palestinarraPalestinako estatua sortzeko prozesuarenlehen hazia da Rawabi, Al Masriren iritziz:“Negoziazio mahaian baino, oinarritik eraikibehar dugu estatua”. Salam Fayyad jardunekolehen ministroak proposaturiko sektore priba-tua bultzatzeko ekimenarekin bat dator hiriberria, eta PANen bedeinkapena aise lortu du.“Palestinar berriak” ordez-katzen dituela ziur da AlMasri: “Gizarte urbano etamoderno bati bidea irekinahi diogu. Arriskua handiada, baina proiektu nazionalbat eraikitzen ari gara”.

Rawabi aurkeztu zuene-tik “Palestinako Hariri”deitu ohi zaio enpresariari,baina funtsean ekimenarenaurpegia besterik ez da. Inbertitzaile nagusiaaurkitzeko Qatarreko ateak jo ditu Al Masrik:Qatari Diar emirerri aberatsaren inbertsiodepartamentuak finantzatu du obra erraldoia.

Qatarren inbertsioak hautsak harrotu ditupalestinarren artean. Halere, inor gutxi agertuda Rawabiren aurka publikoki. Ez platafor-marik, ezta ekimenik ere. Ahots kritiko baka-netakoa da Khaldun Bshara arkitektoa: “Zis-

jordaniako ekonomia gidatu nahi du Qata-rrek, Gazan egiten ari den bezala”. BsharakPalestinako ondare arkitektonikoa zaharbe-rritzeaz arduratzen den Riwaq erakundeagidatzen du. Rawabi negozio hutsa iruditzenzaio, baina interes ezkutuak ere aipatu ditu:“Beldur naiz inbertsio ekonomikoen atzeanPalestinako politikan eskua sartzeko inten-tzioa ez ote dagoen”.

Nolanahi ere, palestinarren onespena lor-tze aldera Al Masrik badaki berbaldi erakar-garriak eskaintzen. Finantza krisia bete-betean sufritzen ari diren herritarrei 10.000lanpostu sortuko direla zin egin die. Jadanikeraikuntza arloko 3.000 langile ditu Rawabik,gehienak ondoko herrixketako gizonezkoak.Baina obra amaitu ondotik 7.000 lanpostusortu nahi ditu. Al Masriren ikuspegia ez daerromantikoa, anbizio handikoa baizik: “Ezdugu logela-hiria izan nahi. Horregatik, tek-nologia berrietara bideratutako inbertsioakerakarri nahi ditugu. Silicon Valley palestina-rra sortzea da nire iparra”.

Nortasunik gabeaBista ederrak eskaintzeaz gain, nortasunikgabeko edozein hiri berriren antzekoa daRawabi. Areago, Israelgo kolonia baten funtsahartzen diote askok. Kolonien diseinuari jarrai-ki, mendi magaletik abiatuta zirkuluak osatuz

eraiki dituzte auzoak. Etxeekbi fatxada dauzkate, bakoitzakale banatara. Auzoak kalkohutsak dira. Zuhaitzak landa-tzeko egin dituzten zuloakere zorrotz zenbatuta daude.Azken muturreraino eraman-dako planifikazioa sumatzenzaio Rawabiri.

Hala, Palestinako arkitek-tura tradizionalaren arrasto-

rik ez da hiri berrian. Bsharak kezkaz aztertudu Rawabiren diseinua: “Erdigune historikorikgabeko hiria da, arimarik ez duen etxe-mul-tzoa. Israelek gure herrietako erresistentziaespazioak suntsitu ostean, okupatzailearengustura eraikitzen ari da Al Masri”.

Hedabideek ere “lehen kokaleku palesti-nar” gisa definitu dute. Hainbat desberdinta-sun baditu, ordea. Etxeak hainbat tamainako-

Palestinako arkitektura tradizionalarenarrastorik ez da hiri berrian. “Israelekgure herrietako erresistentziaespazioak suntsitu ostean,okupatzailearen gustura eraikitzen arida Al Masri”, dio Bshara arkitektoak

Qatarreko QatariDiar inbertsiodepartamentuakfinantzatu du obraerraldoia. KhaldunBshara arkitektoabeldur da“QatarrekoinbertsioekonomikoenatzeanPalestinakopolitikan eskuasartzekointentzioa ez otedagoen”.

� 152013KO APIRILAREN 28A

Page 16: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

ak dira eta ez dituzte erabili kolonien sinbolodiren teilatu gorriak. Al Masriri ez zaio koka-leku definizioa gustatzen: “Rawabin ere ingu-ruko kolonoen indarkeria sufritu dugu, beraz,ez ditut halako konparazioak gogoko”.

Izatez, mendixken gainean eraikitzekoeskubidea aldarrikatzen du Al Masrik. “Kolo-no juduak gure mendi magaletan eraikitzenari dira. Berdin egiteak zergatik izan behar duokerra? Hori da palestinarroi ezarri zaigunzigorra”. Rawabi izena bera argudio hori trin-kotzeko erabili ohi du, izan ere, arabieraz“muinoak” esan nahi du. “Palestinarrok era-kutsi egin behar dugu hiri moderno bat erai-kitzeko gai garela”, dio Al Masrik.

Zer adierazi nahi du, ostera, hiri modernoesapideak? Bsharak argi dauka: “Arkitekturaeta espazioaren gaineko planteamendu kolo-niala da. Diseinuaren bidez gobernatu nahigaituzte. Palestinarrok badakigu nola eraiki”.

Israelen esku-hartzeaRawabiko lursailaren aza-lera osoa A eremuan koka-tzen da, PANen kontroladministratibo eta milita-rraren pean. Israelek ezduela zer esanik nabar-mendu nahi du proiektuaren webguneak,erosleak ez izutzeko agian. Ez da guztiz egia,haatik. Israelen kontrolpean dauden eremue-tatik pasa behar dira Rawabira iristeko disei-natu diren lau errepideak. Oraingoz, errepidebakarra egokitu bada ere, beste hirurak erai-kitzeko baimenaren zain daude eraikitzaileak.Al Masrik ez ditu ezkutatzen haren eta Israel-go agintarien arteko elkarrizketak. Baina urada, zalantzarik gabe, ardura guztien iturria.Mahmud Abbasen Gobernua Tel Avivekinnegoziatzen ari da Rawabik ur hornikuntzapropioa izan dezan, baita hondakin-urakkudeatzeko baimena ere. Al Masrik ez ditumirakuluak promestu: “Zisjordania okupa-tuan gaude, beraz, ondoko hiriek pairatzen

dituzten arazo berdinak izango ditugu. Israe-lek edozein unetan moztu ditzake ura etaelektrizitatea”. Alabaina, bistakoa da harresia-ren alde bateko zein besteko agintariek eskai-ni dioten aldeko tratua.

Rawabi proiektu handiago baten semea da,bestalde. Al Masriren iritziz, palestinarren

egiazko subiranotasunadago jokoan: “Ekimenhau inflexio puntua izandaiteke. Gure xedea dahalako zenbait hiri eraiki-tzea, batez ere Jerikokoeta Janingo gune zigortue-tan”. Hiri berriaren arra-

kastak, beraz, boom bat ekar lezake Palesti-nako hirigintza prozesuan.

Zisjordaniako errealitate zailetik urrun daRawabi. Halaber, irla isolatu bat dela iriztendio askok. Proiektuaren handitasuna izaki,Bsharak kezkaz bizi du egoera: “Kontsumis-mo bortitz eta higiezinen espekulaziorantzgaramatzate”.

Edonola ere, bertan biziko diren palestina-rrek erabakiko dute hiriak zein nortasun izangoduen. Erronka interesgarria da: okupazioaribizkarra emango dion gune isola-tuan bizi ala hiria irauli. Palestina-rrek eraldatu dezakete proiektua.Horretarako, ordea, Rawabirenjabe egin beharko dira lehenago. n

“Gizarte urbano eta moderno bati bideaireki nahi diogu. Arriskua handia da, bainaproiektu nazional bat eraikitzen ari gara”

Bashar Al Masri, enpresari palestinarra

Bashar Al Masri, proiektuaren burua.

RAWABI

2013KO APIRILAREN 28A16 �

Page 17: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

June Fernandez, Pikara Magazine blogeko zuzendariak iaz argitaratu zuen Yo quería sexo pero no así (Nik sexua nahi nuen, baina ez horrela) artikulua. Almeriako Prentsa Elkartearen saria irabazi berri du. Elkar ezagutzen duten

gizon-emakumeen arteko sexu erasoak aztertu ditu. Emakumeak harremana izan nahi du,gero ezetz esan dio, baina gizonak ez dio jaramonik egingo. Ondorengo lerroetan

erreportajearen zati bat euskaratuta jaso dugu.| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Argazkia: www.thisisnotaninvitationtorapeme.co.uk/

SEXU ERASOAK

BLANCAREN “LEHENENGOALDIA” bortxaketa izan zen,baina urteak behar izan zituenonartzeko. 17 urte zituen etaikaskide batekin ligatu zuenikasturte amaierako jaian. Mutilbat gustatu zitzaion, eta harekinsexu harremanak izateko prestzegoela uste zuen. Baina, unebatean, haren jarrera ez zitzaiongustatu eta gelditzeko eskatuzion. Hark, ezetzei muzin egi-nez, hormaren kontra estutuzuen, ahoa estali zion eta behartu egin zuen.Arnasa sakon hartu eta lasaitzen saiatu zen,minik egin ez ziezaion. Lagunei kontatu zien,garrantzi handirik eman gabe: bi garagardoedan zituela eta utzi egin ziola.

Bederatzi urte geroago, umiliazioz eta abu-suz betetako bi bikote harreman izan eta gero,terapiak eta feminismoarekiko loturak indartu-ta, Blancak onartu zuen bortxatu egin zuelamutil hark eta lehenengo aldiz negar egin zuen.

Adavas elkarteak jasotzen dituen salaketen%15 baino gutxiagotan dira erasoak ezezagu-nek eginak: erasotzaileak biktimarekiko gertu-tasuna eta hari inork ez diola sinetsiko balia-tzen du.

“Bortxaketa” entzuten dugunean oso beste-lako gertaera irudikatzen dugu: gazte bat gauezdabil, ezezagun bat oldartu zaio eta basatikibehartu du. Norma Vázquez psikologoak dio-enez, “mutiletan egitea” da sexu eraso gehiengertatzen diren testuinguruetako bat. Alabaina,emakumeei kosta egiten zaie hala direla onar-tzea, haien nahia baitzen harremanen bat edosexu harremanen bat izatea.

Onarpenaren mugaBlancari gertatu zitzaiona adibide arrunteneta-koa da: emakume batek gizon bat ezagutu du

eta harekin egon nahi du, hala-ko batean ez dago gustura edoez zaio egokia iruditu zein nora-bide hartu duen kontuak, etagizonak jarraitzeko estutzenedo behartzen du.

Norma Vázquezen ustez,muga “derrigortzea da: presio-natua izan bada, gizonak ema-kumearen ezetza onartu ezbadu”. Baina Vázquezek onar-tzen du, sarri, erasotzailea eza-guna denean, onetsitako harre-

manaren eta behartutakoaren arteko lerroa osolausoa dela. “Badira emakumeak ezetz esatenhasten direnak, baina amore ematen dute pre-sioagatik, xantaiagatik edo okerragorik gerta ezdakien, adibidez indarkeria fisikoa jasatea.Emakume horiek askotan ez dute bortxaketa-tzat hartzen, uste dutelako azken finean onartuegin zutela edo zirikan ibili zirela”.

Psikologoa kexu da, jendarteak ez duelakoulertzen zergatik emakumeak ez duen gartsukiarbuiatzen nahi ez duen harremana. Ez du gus-tuko jendeak galdera hori egitea, eta aldiz, ezhausnartzea zergatik gizon askok lehenengoezetza onartu gabe segitzen duten. “Ezetz esa-tea, mantentzea eta defendatzea ez da batereerraza”, gogorarazi du.

Vázquezek azpimarratu duenez, 70 emaku-me inguruk parte hartutako ikerketa batean,sexu erasoak inork ez zituen salatu: “Horrelakogauzak esaten zizkiguten: ‘Ez nintzateke erosoegongo fiskalari, epaileari, medikuari… azal-tzen igurtzi batzuk baino ez nituela nahi, edobera zakartu egin zela eta beldurtu egin nindue-la, edo ez nuela jakin garaiz ezetzesaten’”. Buztanari hozkaka ibiltzeada: oldartze bortitzaren estereoti-poa betetzen duten erasoak sala-tzen dira. n

Sexua nahi nuen, baina ez horrela

Tanta arrosan: “Ezpentsa nibortxatzekogonbidapena egindizudanik”.Artikulu osoagaztelaniaz hemenaurkituko duzu:www.pikaramagazine.com

� 172013KO APIRILAREN 28A

Page 18: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

THATCHEREN HERIOTZA bere agintaldiaberrikusteko aitzakia izan da. Komunika-bide nagusiek atzera begira jarrita berejokabide politikoak argilunak izan zituelaohartarazi dute. Argien bilaketa metafori-koan hasi eta etsita utzi behar izan dutberehala. Pinochet eta Hegoafrikakoapartheideko erregimena lagun zituenemakume gerrazalearen argiak ezin izangoditugu bilatu politikaren arloan. ErresumaBatuko zentro politikoa eskuin muturreradesplazatzea izan zen bere dohain nagusia.Bere ekarpenik aipagarriena 1980kohamarkadaz geroztik erregimen sozioeko-nomikoan, Reaganekin bat eginda, bultza-tu zuen iraultza neoliberala izan zen, inon-dik ere. Orduan ereindako estrategiaideologiko eta politikoa gaur egungo kri-siaren hazia izan da. Hamarkada horretakoparadigma aldaketa liberalak segida luzeaizan du, batik bat Europako eraikuntzainstituzionalean eta ideologikoan.

Thatcher eta Reagan bikoteak ordezka-tzen zuten iraultza kontserbadoreaklehentasunezko helburua izan zuen:komunismoaren beldurrak eraginda men-debaldean eraiki zen ongizate estatuariamaiera ematea. Ekonomi interes liberalagailendu zen eta horrekin batera balorepolitiko atzerakorrak ere. Eta halabeha-rrez eman zen igoera hori, izan ere, aurre-ko paradigma keynesiarra ez zen gauzaizan aurreko hamarkadako krisiak sortu-tako estanflazio egoera (inflazioa eta langa-bezi tasa garaiak batera) berriari aurre egi-teko. Keynesen jarraitzaileek desenpleguamenperatu zuten baina ez inf lazioa.Hutsune hori betetzera etorri zen libera-lismo berritua.

Azkeneko hiru hamarkadetan iraultzakontserbadorea hegemonikoa izan da arloideologikoan, politikoan eta ekonomiko-an. Mundu guztiko neoconek, batez ere

AEBetako Bush (semea), Rumsfeld etaabarrek segida eman zioten Thatcherekirekitako olde liberalari. Nolanahi ere,2007an hasitako Atzeraldi Handiak zalan-tzan ipintzen ditu paradigma neoliberalhorren ardatz nagusiak. Hona hemen iriz-pide esanguratsuenak. Baiki, gaur egungobehategitik egiazta dezakegu ildo horienerrakuntzaren tamaina.

Merkatua da irtenbidea eta estatua ara-zoa delako axioma ezaguna da liberalismoekonomikoan. Haatik, bistakoa da finan-tza merkatuek ez dutela baliabideen eslei-pen egokia egin, horretarako askatasunosoa eman zaienean, eta krisia larriennozitzen ari direnak estatu ahulak dituz-ten herrialdeak dira. Oligopoliorako joeraduten finantza bezalako merkatu disfun-tzionalen arazoak konpontzeko estatu etaikuskatzaile indartsuak behar dira. Finan-tza sistemari emandako irtenbidean bote-re publikoaren esku-hartze indartsuaezinbestekoa izan da. AEBetako eta Japo-niako esperientziek oso argi uzten dutehori, baina baita Europakoak ere, nahizkrisialdiko esku-hartzea mugatuagoa denEBean. Mendebaldean indarrean ipintzendiren egonkortze planek instituzio publiko-en esku-hartze sistematikoa eta erraldoiaekarri dute, merkatuko mekanismoetatikkanpo geratzen dira eta ekonomiaren bar-neko botereen arteko indarrak berroreka-tzeko eta finantza eragileen galerak sozia-lizatzeko saioa dira.

Merkatuen desarautzea da kontserba-doreen helburu ekonomiko nagusia.Horretarako oinarriak 1980ko hamarka-dako erdialdean ipini zituen ThatcherekLondreseko City finantzarioari bere nego-zio hedapena erabateko askatasunarekinegiteko aukera ireki zionean. Orduan hasiziren finantza berrikuntzak eta boterefinantzarioen askatasunak elkar elikatzen.Ondoren negozio bolumena eta diru sor-kuntza biderkatu egin dira finantza siste-man, baina hipoteka eta kredituen titula-zioa, arrisku garaiko fondoak edobestelako produktu eratorri uherrak Atze-raldi Handiaren jatorri dira.Horiek guztiek Cityn dute itur-burua eta bere ezaugarri etaprofil esanguratsuenak hanaurki daitezke oraindik ere. n

80ko hamarkada luzea

DA

NI

BLA

NC

O

Pinochet eta Hegoafrikako apartheidekoerregimena lagun zituen emakumegerrazalearen argiak ezin izango ditugubilatu politikaren arloan

MikelZurbano �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

IRITZIAREN LEIHOA

2013KO APIRILAREN 28A�18

Page 19: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

� 192013KO APIRILAREN 28A

Page 20: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

MILTON FRIEDMANEN irakaspenak egiaztatuzituen Thatcher andereak Ingalaterra guztiaguda zelai minbera bihurtuz. Elvis Costelloaski luzaz bizi izan da Maggiren hobiko lurraarraiki tapalakatzeko, berriz piztu ez dadin.Ikusi dugu Belfasteko gose grebalarien fami-lien poza, Durhameko meatzarien buruza-giaren irria eta Ken Loachen ironia dastatu.Kazetariek errepikatu digute Thatcherzendu baldin bazen ere, neoliberal nahikoageratzen zela oraino lurraren azalean, daki-gun deboila kolektiboa segurtatzeko.

Baina pentsatzen jartzen bagara zintzoki,konturatuko gara ekonomiaren aldarean

politika eta eztabaida demokratikoa sakrifi-katzean, “denak ustelak!” oihutzean larderiadiktatorialagoa eskatuz, soldata sozialenegokitasuna kitzikatzean, adibidez, edo poe-siaren alorrean bertan merkatuaren legeamuga gisa eraikitzean, orduan bai tatxeris-moa burmuinetan ohartzeke isurtzen zaigu-la, haren haur perestuak bilakatuz.

Friedman eta Thatcher denda-jabe txi-kien umeak ziren, bekadunak,beranduago zitzikatuko zituz-ten estatuaren laguntzarik gabeboterera sekula iritsiko ez zire-nak: paradoxaren paradoxa. n

NIRE AUZOKOAK bere buruaz beste egin du. Alacantenbizi da. Eta Barakaldon, Dublinen eta Menorcan. EtaMadrilen, Aaiunen eta Buenos Airesen ere bai. Bereburuaz beste egin du, baina egunkariek ez dute ezeresan. Durkheim soziologoak 1897an suizidioa arrazoisozialetan oinarritzen den fenomeno indibiduala delairagarri zuenetik, komunikabideektentuz ibili behar dute suizidioarenberri emateko orduan. Arrazoiak kon-plexuak direla diote adituek, eta ezindirela lotu gizabanakoak egindakoakjendartearen gorabeherekin. Suizidioeiburuzko albisteek efektu imitatzaileasortaraz dezaketela –Werther efektuadiote– eta kontuz ibiltzeko, batez ereahulak eta kalteberak direnekin.

Nire auzokoari ez diote dena kendu.Etxea kendu zioten, eta kalean lo egite-ra eraman zituen seme-alabak. Nireauzokoari lana eta lanpostua ukatu zio-ten eta zaborrean bilatu ohi du afaria.Eta lurra eta nazioa lapurtu zizkiotenean, erbesteaneraiki zuen herria. Eta aurreztutako sosak kendu zizkio-tenean, maletak egin eta jaioterritik urrun abiatu zen.Bortxatu egin zuten eta sustraitik kendu zioten sexuaizateko askatasuna, eta zauriak miazkatzen eman dugeroko denbora guztia. Seme-alabak, neba-arrebaklapurtu zizkioten eta plazak bete zituen.

Duintasunaren kanpamentuak eraiki dira. Maiatzeko

plazak zapi zuriko amez bete dira, hasi eta amaitu egindira hileta-elizkizunak eta omenaldiak, kaleratzeen aur-kako plataformak, legeak, eskratxeak, sinadurak... Bainanire auzokoak, etsipenak jota, atsekabetuta, berriroesango du “ezin dut gehiago”. Eta berriro akabatukodu bere burua.

Banakakoa da desesperazioa, arra-zoiak sozialak, politikoak, ekonomiko-ak… Eta arrazoi horien atzean erabakiestrategikoak, ezinbestekoak, hartudituzten beste gizabanako batzuk.Ardura arduradunena da. Talioarenlegea mendekuari muga jartzeko sortuzen, zelako kaltea, halako zigorra. Edo-zein heriotza-zigorren aurka nago, jus-tizia sozialaren alde. Erlatibismoarengaraian, diruaren erreinuan, mugarikgabeko mundu berrian, zeintzuk dirazeharkatu ezin diren mugarriak? Zen-bat lerro gorri gainditu behar dutearduradunek oraindik? Sarraski hau

eragin duten arduradunen ordua da, lerro gorri guztiakzeharkatu dituztenen ordua. Intimitatea, ospea, izenaeta irudia zikinduta ikusi nahi ez badituzte, ohoreakardura dielako izango da. Ohorea edo egin-beharrak, arauak. Bete ez dituzten ardura-dunen ordua, beraiei dagokie orain.

Beren burua hil bezate lerro gorri zabalairagan duten guztiek. Agur eta ohore. n

IRITZIAREN LEIHOA

Ohorezko suizidioaren apologia

Rosa M. Martín Sabarís EHUKO I R A K A S L E A �

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

IÑIG

OA

ZK

ON

A

DA

NI

BLA

NC

O

Maggiren haurrak

2013KO APIRILAREN 28A�20

Diruaren erreinuan,mugarik gabekomundu berrian,zeintzuk dirazeharkatu ezin direnmugarriak? Zenbatlerro gorri gainditubehar dutearduradunekoraindik?

Page 21: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

- IRITZIAREN LEIHOA

� 212013KO APIRILAREN 28A

GUTAKO ASKO oso kezkatutagaude gure sistema ekonomiko-ak planetari eta gizarteari egitendion kalteaz. Badakigu gehiegikontsumitzen ari garela eta obe-sitate epidemikoari aurre egitendiogula, janariaren proportziohandi bat botatzen dugula, gureaztarna ekologikoa Lurrarenbio-gaitasunaren gainetik dago-ela: behar dugun guztia emaneta gure hondakinak irenstekodaukan gaitasunaren gainetik.Badakigu halaber, mundukobiodibertsitatea %30 gutxitudela 1970etik. Baina zifra ikara-garri horiek gure kontzientziansartu-atera dabiltza olio orbanbat balitz bezala.

Populazioaren hazkundea,elikagaien eskaria biderkatzea,bioerregaiak, zura, mineralak,espekulazio finantzarioa etafrackinga uztartzeak munduosoko landa-lurretan trumilkasartzea ekarri du. Kalkuluenarabera, 82,3 milioi hektareaerosi dituzte azken hamar urtee-tan atzerriko inbertitzaileekgarapen bidean diren herrialdee-tan, munduko landa-eremuaren%1,7 gutxi gorabehera. Bienbitartean, lurrak bereganatzekoprozesu honen benetako eskalaezezaguna da gardentasun falta-gatik.

Lurreko baliabideen depen-dentzia horrek esan nahi duEuropar Batasunak (EB)zuzen-zuzenean lehiatzen duelatokian tokiko jendeen lur pre-miekin. Lurraren baliabideak

geroz eta mugatuagoak izateak,haiek lortzeko lehiakortasunak,dudarik gabe, gatazken suakbizituko ditu ekonomikoki edopolitikoki ezegonkorrak direnherrialdeetan, eta horrek, eraberean, hornidura kate funtsez-koak etetea ekar lezake.

Hainbat talderen koalizioa(Friends of the Earth, Actio-nAid, Birdlife, Biofuelwatch,Compassion in World Farmingeta European EnvironmentBureau) elkartu da Europakogobernuei eskatzeko, baita EBriere, osotasunean, Europarenlurreko aztarna ekologikoagutxitu behar dutela.

Hidden impacts txostenekoaurkikuntzetan oinarritu diralurreko aztarna ekologikoa, kar-bono-aztarnak eta beste kalku-luak izan daitezen erabakienabiapuntua. Arrazoitu dutenez,gure beharretarako premiazkoditugun lur kopuruak gutxitze-ko, zenbat erabiltzen dugunneurtzen hasi behar dugu.

Baliabideen neurketa argiago-ek ekar dezakete efizientzia han-ditzea, hondakinak gutxitzea,baliabideen segurtasuna handi-tzea eta lanpostuak sortzeaindustria eraginkorragoetan.

Lurreko aztarna ekologikoenindarra zera da, aukera ematendigutela gure kontsumo beharpatologikoen etaLurrak horiek asetze-ko daukan gaitasungeroz eta txikiagoarenartean ekiteko. n

Ian Fitzpatrick � AN T R O P O LO G OA

HEMEROTEKA

Lurra ez da mugarik gabeko hornitzailea. Iturria lehortzen ari gara

eta ez ditugu agortze mugak –kalkuluak ez dira gardenak–

ezagutzen. Ian Fitzpatrick-ek ingurumen arloan lan egiten du. NewInternationalisten idatzi duenez, ordea, badira landa-lurren

ustiatzea eteteko moduak.

Bi mila hamahiru bazko asteaValentziako parteanurte terdiko ume ttiki batpreso kartzela bateangoizetan hartu irten kanporagauez berriro kateanhan ez da Kristo pizten ez hiltzenpentsatzen det bapateanzenbat irudi muxukatzeanhaur hori beso artean.

Egun on ttiki goazen apapakanporantza bere soaama barnean gelditu zaiobegirada du lausoahala ere pozik igaro degukanpoan egun osoaez daki zer den giltza sarrailaarma pareta presoabainan parkean laztandu nahi duhurbiltzen zaion usoa.

Sarri gorrotoz bukatu ohi dahasten dena amodiozemazte frango bereizten diratratu txarren ondoriozgu ere gogor jotzen gaituzteindarraren poderiozez al zarete aspertu badahainbeste umilazioz?garaia degu bereiz gaitezenherri bezela redios. n

Doinua: Gure aurreko guraso zaharrak.

Haur presoa

Eleuterio Jauregi�

BERTSO BERRIAK

DA

NI

BLA

NC

O

Europaren lurreko aztarnaekologikoa mozteko ordua

Page 22: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

22 � 2013KO APIRILAREN 28A

IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

SU-ETENEI dagokienez, askotarikoak ditugu premiaz-ko, agerikoa da. Bakoitzak bere tregoa proposamenakeskatzen ahal ditu eta honakoa nahiko nuke aprobe-txatu nirea galdegiteko: euskaldunoi buruz hitz egi-tearen su-etena. Hamarkada batez Eus oro ahantzidezagun. Euskaltel, Euskalmet, Euskosport, Euskal-bideo, Euskal Encounter, Euskotren, Eusko Ikaskun-tza, Euskalhorse, Euskalterm, Euskalnet, EuskoLabel. Gehiago ere badira, noski. Ez al zarete nekatudagoeneko? Gurea zilbor polit askoa izango dela, ezdut ukatuko, baina zilbor zale handiena ere neka dai-teke egunero zilborra gora, zilborra behera. Gauzabat da nork bere buruaren lotsarik ez izatea eta bestebat masturbazio obsesiboa. Gu eta gutarrak. Gu, geueta geuself.

Gauzak horrela, hainbat neurri har-tzea proposatuko niekegure instituzioaskotariko agintarieizein euskalgintza,naziogintza eta enparauetako era-gileei (agian gintza oroz ahanztea ereondo legoke baina beste baterako utzi-ko dugu hori).

Lehenengo, neurri linguistikoak. Aha-lik eta gehien murriztu eus, eusko, euskalaurrizkiak; ahal dela, ezerabiltzeraino. Euskal etatasun konbinazioa, hori bai,erabat galarazita. Baditugu parebat poema on askoakeuskaltasuna-rekin etanahikoa dugu horrekin; ezdut uste merezi duenikhoriek gainditzekosaiakeretan tematzea.Beraz, euskal literaturaesan beharrean, literaturaesango dugu aurreran-tzean. Euskal okela esanbeharrean, okela. Euskal Encoun-ter ordez, Encounterra, edo nahiizatera, Enkontruba. Aski izangodugu elkar ulertzeko. Zamahandia kenduko dugu gainera.Frantsesek literature esatendutelarik ez duzue pentsatuko ba,Miguel Delibes, Gore Vidal edo V. S. Nai-paul dutela buruan ala?

Badugu gure kultura, gure historia, gure gizartea, guresukaldaritza, gure kirola aztertzen duten hamaika iker-keta-lerro, beka, tesi eta beste. Bada, hamarkadabatez, besteren kultura, besteren historia, besteren gizar-tea, besteren sukaldaritza, besteren kirola aztertzeariekingo diogu. Euskal Herritar Unibertsalaren Sariaigaroko da Kanpotar Unibertsalaren Saria izatera.Lehenengo hautagaiak? Toni Cantó eta Sara Montiel(azken hau postumoki), adibidez. Gure burua uniber-tsaltzat aurkezteko lanetan ibili beharrean askoz ereeraginkorragoa, askoz ere solidarioagoa eta toleran-teagoa baita Munduko hiritar tituluak zuzkitzera dedi-katzea. Esan gabe joango baita gu ere zibilizatuakgarela, hain zibilizatuak ezen labelak banatuko baiti-

tugu dokierki. Prentsan ere aldatuko dira gauzak; jada ez

genuke-eta idatziko gure gauzei buruz,gu, geu eta geuselfi buruz. Imajinatu,euskal eta vasco hitzak agertzen ez diren

zutabeak. Bai, gezurra dirudienarren, posible da. Joseba

Arregi bati, esaterako,birziklatzea egokitukozaio ezinbestez. Urte

luzetan zutabe bera idaz-ten jardun ondoren, igeriketa sinkroni-zatuaz idatzi ahalko du esate baterako,

ezen ez euskal igeriketa sinkroniza-tuaz. Irakurle zorrotza ohartuko

zenez, neronek ere uko eginbeharko diot euscool manifes-tuari.

Moda kontuetan erealdaketak etorriko dira.Gogorra izango da asko-rentzat baina bazter utzibeharko ditugu EHSF,Kukuxumusu eta euskal

hitza edo zuri-gorri-orlegiaagertzen diren kamiseta eta

gisako oro. Kamiseta laranjagehiagorik ez Pirinioetan. Halaxeda, bai, iraultza zinezko bat.

Ez dira neurri samurrak,aitor dut, bainatrantsizio garaiak

direlarik, une egokiada aldaketa sakonetarako. Beste zil-bor batzuk posible baitira. n

Beñat Sarasola� IDA Z L E A

ZA

LDI

ER

O

Beste su-eten batzuen posibilitateaz

Antton Olariaga

Page 23: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

2013KO APIRILAREN 28A 23�

ERDIKO KAIERA

Zein da prentsako literatura kritikariaren lana?Egunkari-kritika genero modernoa da, hibri-doa, parekatze nahiko irregular batetik sor-tua: kazetaritza eta bere etika batetik, kritikabestetik. XIX. mendearen hasieran sortu zengenero historiko hori, Prentsa independien-tearen hastapenetan. Kazetaritzarekin batera.

Kritika operatiboa da, zerbitzu publiko bat.Komunitatea eratu ahal izateko orientazioa dulan nagusia. Irakurleen komunitatearekin etaharentzat egiten du lan. Horregatik ezin danahastu kritika iritziarekin. Bi hizkera dira.

Ez du inoiz bere tokia aurkituko eta berebertutea, hain justu, ondo definitua ez egoteada, eta hala egon nahi ez izatea. Trayecto libu-ruan egunkari-kritika gerrillarekin alderatunuen. Hau da: gutxi gorabehera antolatutakogorputz bat da, ez dago erabat osatua, pen-tsamendu aldakorra dauka, oportunista.Hamabost urtetan jardun nuen horretan. Etaaskotan objekzio nabarmenak jarri zizkida-ten, esaten zidaten: “zu nola ausartzen zarahau esatera. Nondik mintzo zara. Kritikarenze kontzeptu da zure bermea?”. Nik beti esa-ten nien ez nuela halakoen beharrik. Gainera,nire funtzioa aldakorra zen denboran, uneberean alda zitekeen, aurre egin beharrekoobjektuaren arabera.

Egun autoritatea oso dago ezbaian, eta litera-tur kritikaria ere bai, lehenagotik.

Bai, hala da. Paul de Man-en ideia ospetsua-ren arabera kritika krisi garaietan soilik sordaiteke. Kritika bera autoritate printzipioarenkrisiarekin batera jaio zen. Eagletonek azter-tzen du bikainki jaio berri den burgesiarenkazetetan nola sortu zen: botere absolutuaren

«Kritikariak jakin behar dubere zerbitzu publikoak ez

direla ongi etorriak»

| HEDOI ETXARTE |

IGNACIO ECHEVARRÍALITERATUR KRITIKARI OHIA

Espainiako Trantsizioko Kulturan (CT) «suntsipen handiko arma bat» argitaratu zuenBabelia gehigarri kulturalak. Hala izendatu zuen El País-eko zuzendariordeak Soinujolearensemearen itzulpenari Ignacio Echevarríak (Bartzelona 1960) egin zion kritika. Erreseina hura

zela eta kaleratu zuten 2004an; ordutik ez du beste kritikarik egin. Belén Gopeguik CT-ri buruz jardutean, “Ignacio Echevarríak kaltetuak eta aitortuak” aipatu zituen Espainiako

literaturako mundutxoa definitzeko paradigman. Azken aldian zentraltasuna duen CT kontzeptua Echevarríak bataiatu zuen 1994ean.

H.E.

Page 24: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

eta aristokraziaren aurkako diskurtsoa zen. Beraz, kritika bere jatorriaren biktima izan

da. Arazo horri egunero egin behar dio aurrekritikariak. Erreseinaz erreseina. Oro har,modu tentelean, mekanikoki exijitzen zaionautoritatea “letren munduko pertsonari, eru-dituari” eskatuko litzaiokeena da. Kritikariarinolabaiteko titulazioa galdatzen zaio, injenia-riari edo arkitektuari bezala. Objektibokidemostra dezala zergatik dagoen postuhorretan. Kritika errefusatzeko moduetarikobat hori da: morroiek egiten dute, letra etakazetaritza munduko proletarioek.

Kritikariaren autoritatea neurri handibatean erretorikoa da. Kritikariak, jakina,informatuta egon behar du. Ogibideko tradi-zioaren jakitun. Asko irakurri duena behar duizan, baita elokuentea, abila, maltzurra ere.

Hasieran instintiboki jardun nuen, eta geromodu landuagoan. Gaztea nintzen, ni neusentitzen nintzen deseroso: “nork sinetsikodit?” pentsatzen nuen. Bere amak ere ezagu-tzen ez duen Ignacio Echevarríak zer du esa-teko nobela baten gainean. Eta instintibokisortu nuen ahotsa oso inpertsonala izan zen.Oso kategorikoa. Autoritatea emititzen zuenahots bat. Eta asmatu nuen. Garai hartan, etagaur egun, nagusi den kritika inpresionistarenaurrean autoritatea jariatzen zuen ahots batzen –autoritarioa izatera heldu gabe–. Ez zen‘ni’tik hitz egiten, zerbaiten izenean baizik.

Kritikari lanetan hasi eta bi urtera-edohitzaldiak ematera gonbidatu ninduteneanharritzen ziren: “ostia, oso gaztea da”. Ahotshark irakasle ukitu bat zuen, parodia puntubat. Hau azaltzen dudanean txundimena sor-tzen du, arbuioa, harridura. Iritzia eta kritikabereizi behar dira: kritika iritzia da, baina bere

buruaren gainean eraikia. Esperientzia per-tsonal batetik jaio bada ere norbanakoarengainetik dagoen ideologia edo estetika batenizenean adierazten da.

Epaile janzten zara. Indarrean dauden legeakez dituzu zuk egin baina zeuk aplikatzen dituzu.Baiki. Kritika judiziala oso gaizki ikusia dago,baita mugazain-kritikaria, edo polizia-kritika-ria. Metaforok askotan bat egin dute kritika-riaren lana desatsegina dela nabarmentzeko.Kritikariak asumitu behar du nolabait berelana ez dela sinpatikoa. Beste kontu bat dahain identifikagarriak diren mozorroak jan-tzita ez dela oso apain gelditzen. Ahalegindubehar da ertz lausoetan kokatzen. Bera kate-goria batzuk inbokatzen ari da. Baina katego-riok ez dira bere jabetza.

Claudio Magrisek dio iritzia ni-aren hatz-marka dela. Beraz kritikariaren hatz-marka guda. Eta ni baino arazotsuagoa da. Noski, libu-ru bati buruz ari garenean ez gara bi arimenarteko elkarrizketaz ari. Kategoria politikoak,ideologikoak, erlijiosoak, sentimentalak, etabestelakoak dauden testu bat dugu eskuar-tean eta hori da landu beharrekoa. Kritikaria-ren irakurketa interesgarria da beste irakurlebatzuenarekin punturen batean bat egin edotalka sortzen duen neurrian. Eta nik gu horilandu behar dut, eta ez irakurketa jakin bateksortzen didan oldar soila. Horregatik da zai-lena poesiaren gaineko azterketa, nekezadelako sortu dizun oldarra gainditzea.

Nola zokoratu kritika? Iritziaren mailanjarriz: “hau zuk diozu baina azken batean zuni bezalako irakurle bat zara, egunkarietanidazten duzula, beste alderik ez dago”. Kriti-karen irakurleak edo erabiltzaileak berak jar-

“Trayecto liburuanegunkari-kritikagerrillarekin alderatunuen. Hau da: gutxi gorabeheraantolatutako gorputzbat da, ez dagoerabat osatua,pentsamendualdakorra dauka,oportunista”.

H.E

.

2013KO APIRILAREN 28A�24

Page 25: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

tzen du erreseinaren eta kritikaren zerbitzuengaineko iritzi irudikorrena. Beti du kritikaria-renganako susmoa. Eta kritikariaren ikuspun-tuarekin bat egiten ez duenean esaten du“morroi hau astopitoa da, ez du liburua ira-kurtzen jakin”. Kritikariak jakin behar dubere zerbitzu publikoak ez direla ongi eto-rriak. Polizia bezala: zerbitzu publikoa dabaina hiritarrek erasotzat dute. Giro kultueta-ko irakurle ia guztiek, ordea, uste dute kritika-ria usurpatzailea dela eta haiek ederki egingoluketela honen lana. Hor hasten da kritikaria-ren sedukzio lana, elokuentzia.

Zentzu honetan, erreseinei buruzgehien interesatu izan zaidan teoriaBenjaminena da. Erreseina publizi-tatea da funtsean. Gure garaiko len-goaia publizitatearena da eta kritika-riak horretara moldatu behar dubere diskurtsoa txertatu nahi badu:sedukzioa, ustekabea.

Zerekin du lotura?Helburua kritika zutabetxo batera mugatzeada, argazkitxo batekin. Boyerok [El Paisekozinema kritikaria] egiten dituenen modukoa:okerkeriak esaten dituen morroi bat, irakur-leekin elkarrizketan aritzen dena. Eta bestelazeharkako publizitatearen egitekoak hartubehar ditu bere gain. Publizitatea: informa-zioa alegia. Zentzu horretan kritika inoiz ezda eroso egon kazetaritzaren baitan. Eta beresenideek ez dute tartean nahi: iritzi-emaileaaskoz solbenteagoa da eta kazetaria ere bai.Horren adierazgarri da kritika kultur gehiga-rrien ghettora zokoratu izana. Hori mende-balde guztian gertatu da.

Zergatik egon nahi du irakurleak zilegitasunakentzen dion instantzia horretan?Ohiturak zerikusi handia du. Eztabaidatzea daezinbestekoa. Benet-ek dio kritikaren hasieradela zinema aretotik irtetzean hasten den elka-rrizketa. Sustraitua dago kontrastea kultura

kontsumitzerakoan. Baina hau guztia popula-zioaren oso tarte txikiari dagokio. Asko jotapopulazioaren %5-10ari interesatzen zaio.Beraz helburu nagusia orientazioa da. Indus-triak bulimia basatia du. Salgai material gutxikdute hain oreka falta handia ekoizpen eta kon-tsumoaren artean. Eta gizarteratzeko hiru bidedaude: informazio soila, publizitatea eta epaia.Azken honek eremua galdu du. Halere, kritikaez da erreseina soilik. Argitaletxea, egunkaria,liburudenda, irakurle-erabiltzaileak elementuhoriek guztiak hartzen ditu kontuan.

Iritzia tonu onean inor mindu gabeegin behar da. Inutila izan behar da.Erlatibismo kulturala hilgarria dakritikarako. Kultura ikasketak etaerlatibismo kulturala egungo kultu-ren printzipio gidariak dira. Gataz-ken ukatzeak desaktibatzen du kriti-ka. Baina gogaikarria izatea ere badaerreseinagilearen lana.

Zergatik diozu kazetaritzak egunkari-kritikabaztertu duela?Kritika azaltzen duen egunkariaren ideologiaerraz definitzen dugu. Irakurleak badaki. Eraberean oso erraza da imaginatzea ekonomia-ren atalaren irakurlea nolakoa izango den.Politikakoa zailxeagoa da. Motorrari buruz-koa erraza, baina hezkuntzakoak? Edo gizar-te gaietakoak? Egunkariek imaginario horre-kin egiten dute lan, optimizatu nahi dute etairakurle guztiak nahi dituzte. Horrek arazohandia sortu dio kritikari: zer irakurlerentzatda? Kazetaritzarentzat ez da erosoa, irakurleunibertsala delako bere hipotesia: gizarteosorako da. Ados, baina zenbatek irakurtzendu? Zenbatek du gutxi gorabeherako presta-kuntza? Tolstoi aipatzen badut zenbatek eza-gutzen du? Honela definitzen duzu erabilikoden hizkera formala. Izokin koloreko orrial-deak hartu eta ez ditut izenburuak ere uler-tzen. Eta ez zaie ardura? Egin inkesta bat,

“Erlatibismo kulturalahilgarria da kritikarako.Gatazken ukatzeakdesaktibatzen du kritika”

2013KO APIRILAREN 28A 25�

IGNACIO ECHEVARRÍA - ERDIKO KAIERA

Page 26: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

galdetu zer den IBEXa eta ea zenbatek dutenerantzun gutxi gorabeherakoa. Gero, eginkulturaren gaineko oinarrizko galdeketa. Ziurnaiz kulturaz gehiago dakiela jendeak.

Espainian, kazetaritzak ez du lan hau egin.Ez du definitu zein den bere kultura sailekoirakurlea. Ezta zer hizkera erabili behar den.Horregatik langa oso baxu jartzera behartzenzaituzte. Schubert idazten baduzu “musikarialemana” gehitu behar diozu. Baina ez dakie-nari interesatzen zaio musika kritika? Gehiga-rri kulturaletan ere ikusten da: argazki piloa.Zertarako? Seduzitzeko? Produktu horrenerabiltzailea ez dena erakartzeko? Kontuanhartu gabe, badela irakurle bat kolore etaargazkirik gabe testua irakurtzera doana.

Hau funtsezkoa da. Hatsapen gero eta lan-duagoak orduan eta aberatsagoa izan daitekekritika. Nik azaldu behar dut: gaia, autoreanor den, generoari buruzko zertzeladak,bildumari buruzkoak eta dena 400 hitze-tan. Ez du deustarako balio.

CT kontzeptuaren funtsa da kontsentsuakulturaren amaieraren hasiera dela. Bai. Liburuak tesia dauka. Eta ni ez natorbat. Tesiaren arabera CTa fenomenobukatu gisa azter daiteke. CTaren klimahautsi dela uste dut, baina kontu naziona-lari dagokionez. Kontu sozialean erresuminhandia badago ere ez dago sintoma argirik, ezdago aurkako mobilizazio nabarmenik.

Kulturaren alorrean, zehazki, garbi geradadila CTren liburua Frankenstein bat dela.Gehiago da keinu iradokitzailea, saski-naskia.Kategoria estridente bat abian jarri genuenarrisku guztiak kontuan hartuta. Liburuak dioM15arekin-edo amaitu dela CT. Baina osonazioarteko fenomenoa da. Kultura globaliza-tua, polemikaren printzipioaren desaktiba-zioa, klase ertaina ez den guztia zentrotik ken-tzea. Denok hor gelditu nahi izatea, ezdiezazuten egotzi aristokrata izatea, edo pre-potentea. Ez dirudi diskrepantzia berriro akti-batzeko aukera dagoenik, are gutxiago bortiz-keria. Krispazioa. Haserrea. Arrazoiobjektiboak badaude ere kontrakoa pentsa-tzeko. Kulturatik bertatik zilegitasuna emanbehar litzaioke horri guzitari, adibidez.

CTa deskribatzeko erabiltzen da Soinujolearensemea-ren afera. Zergatik zentraltasun hori?Erreseina horrek balio izan zuen, oso onaizan zen kritikaren egoera azaltzeko. Argudia-tu zuten politika kritikatik kanpo egon beharzela. Politikaren eta bere baitan nazionalis-moaren tabua azaleratu ziren. Baita aspalditikEspainian egiten den kritikaren arazoa: litera-tura diskurtso formalizatu gisa ulertu beharda. Hortik ezin zara atera eta esan “aizue

liburu hau ETAri buruzkoa da” eta liburuakez zuenez ETA aipatzen guk ere ez duguETAri buruz hitz egingo.

Literaturaren bertuteetako bat baldin badadenari buruz jardun dezakegula, kritikahorren ostekoekin demostratu zen ezetz.Sentimenduetatik haraindi ez hitz egin ezeriburuz. Topiko guztiak erabili ziren deslegiti-matzeko: iritzia zela, politika tarteko zegoe-nez lana ez zela balekoa (Manos Blancas-ekoa nintzela esan zidaten eta oraindikjasotzen ditut halako irainak). Politika lekujakin eta bakarretik egiten nuela egotzi zida-ten. Eta defendatu nindutenek ere ziotenazen zentsuraren aurka zeudela. Baina ez zeneztabaidarik ireki Atxagaren liburuak esan etaerreseinak erantzuten zioenari buruz.

Abiapuntua oso TK zen, bai Espainian etabai Euskal Herrian: ez hitz egin arazoei

buruz. Atxagak hori egin du historikoki:Euskal Herriari buruz hitz egin EuskalHerriari buruz hitz egin gabe. ETA aipa-tu gabe, gainulertu bat sortuz. Lirikotasu-nak dena estaltzen du. Bere proiektuankultura maskaratzeko elementu bat da.Gune bat sortu du tentsio guztiak desak-tibatzeko. Hori hausteko ekintza zorotzatjo zen. Frankotiratzaile bat, inkontrolatubat, artxinazionalista espainiar bat. Eta

horrela gutxietsi zen erreseinaren zaratatxoa.Zorionez, El País-etik alde egitean nolabaite-ko alarma piztu zen. Egunkariari min eginzion, baina ez da ezer aldatu.

Azkenean CTko kideek lortu dute haien litera-tura engaiatua dela sinetsaraztea.Bai. Kultura hain dago entrenatua honezkeroinork ez duela pentsatzen Atxaga eufemismo-ak erabiltzen ari denik. Espainiara esportatzenden idazle galiziarra eta euskalduna ikusteabesterik ez dago. Manuel Rivas eta Atxagarenaia idazlearen eredu antropologikoa da. Katalu-niako idazleekin ez da hala gertatu. QuimMonzó ez da idazle katalana, idazlea da, eta ezdu arrakasta handirik Espainian. Nahiz etaeuskal gatazka basatiagoa izan, funtsean,antropologikoagotzat jotzen da esportatzean.Hori ezin da Kataluniako kulturarekin egin.Interesgarria litzateke galdera hauetan sakon-tzea, zergatik segregatu diren Galizia eta Eus-kal Herria eta ez Katalunia.

Zergatik PSOErekiko erra hori?PSOE da Espainiako kultura garaikideanegon den dramarik handiena. Lortu du kulturmunduko pertsonaiak bereak iza-tea 80ko hamarkadatik eta pole-mikarik ez sortzea. Hala ahalbi-detu du eskuina kulturarekikoezaxolatia izatea ere. n

“PSOE daEspainiako kulturagaraikidean egonden dramarikhandiena”

ERDIKO KAIERA - IGNACIO ECHEVARRÍA

2013KO APIRILAREN 28A�26

Page 27: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

2013KO APIRILAREN 28A 27�

DENBORA-PASAK - ERDIKO KAIERA| ANA ZAMBRANO |

Txiste hau Jonjo Agirrek bidalidigu. Milesker, Jonjo! Azken bola-da honetan ez ditugu askojaso eta ea zuek ere ani-matzen zareten!

Bi emakume,elkarren lagunak,kafea hartzen:

– Zer duzu ba?Kopetilun zaude...

– Bada, senarra bidali dut baz-karia egiteko patatak erostera;

bidean auto batekharrapatu eta hil

egin da!– Ez esan!

Eta zer eginbehar duzuorain?

– Ez dakit ba.Makarroiak...

5 1 9

9 7 5

5 2 6 1

4 5 3

8 4

1 8 4

3 4 2 8

2 3 5

6 1 5

7 1 4

6 7 9 3 2

2 3 1 6

7 6 9 5 2

6 2 8 7 1 4

9 4 1 2 8

8 7 2 5

2 4 6 1 8

1 8 2

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Lorea. 2.-Oinez mugitu. 3.-Une.4.-Ile-multzo trinko. 5.-Antza, itxura.

I R U

P

D

S A

E

D U T E

K B

I M E

K O

N

S I

A

I A;

K A R

H U

K O

T

T I

R

N I E

I K

Z N

K O

A

T I

A

U R O T

R I

I Z

J A

P

A,

E

I K O A

S K E

S I K

K O

O

I N

R

N A I

N E

Z, E

O O

T

I K

I

A T S I

T A T

A N

E R

E

K

E

T A G

A R I

U R O

A L

T

R E

A U D E.I T S

I

R U

P

D

S A

E

D U T

E

K

B

I M E

K

O

N

S I

A

I A;

K

A R

H U

K

O

T

T I

R

N IE

IK

Z

N

K

O

A

T I

A

U R O

T

R

I

I

Z

J

A

P

A,

E

I K O A

S K E

S

I K

K

O

O

I N

R

N A I

N E

Z,

E

O

O

T

I K

I

A T S

I

T

A T

A N

E

R

E

K

E

T AG

AR I

UR O

A

L

T

R E

A U D E.I T S

Koka ezazu atal bakoitza dagokion tokian eta RamonSaizarbitoria idazleak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Kike Amonarrizen umorea

Patatak erostera

Soluzioak

93

76

12

84

5

16

57

48

93

2

42

89

53

71

6

78

14

69

52

3

65

28

37

19

4

39

41

25

67

8

87

32

96

45

1

24

65

71

38

9

51

93

84

26

7

37

85

41

69

2

61

93

72

48

5

54

29

86

13

7

48

52

17

96

3

93

68

54

72

1

12

76

93

85

4

75

34

69

21

8

29

17

38

54

6

86

41

25

37

9

Erraza

Zaila

Pu

zzle

a:

“Iru

dim

en h

utsa

psik

otik

oek

baka

rrik

dut

e ia;

ni e

z na

izps

ikot

ikoa

, jain

koar

i esk

er n

euro

tikoa

naiz

, eta

neu

rotik

o-ok

err

ealit

atea

ri its

atsit

a ga

ude.”

5x5:

1.

Lili

a. 2.

Ibili

. 3. L

ipar

. 4. I

laje.

5. A

irea.

Page 28: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

28 � 2013KO APIRILAREN 28A

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

“GURASOEI loak hartu aurretik kontatzeko ipuina” eskaintzen diguteAlberdik eta Akerretak liburu honetan. Eta egia esan, hau ez da ipuinbat, edo ez normalean ipuintzat hartzen ditugun horietakoa; liburuanhaurrek helduei kontaturiko zenbait ideia agertzen dira, zer egin ahalizango duten heldu horiek txikitzen direnean. Hasieran, esaterako,honako hau aurki dezakegu: “Txikitzen zaretenean ez duzue lanera joanbeharrik izango. Horren ordez putzuetan salto egingo duzue zapaburubihurtu arte”, eta horrekin batera irudi bat, lapitzez marraztua eta zuri-beltzeko irudi horretan bi ume koloreztatuak, txamarra berdeak, prakaurdinak, bota gorriak eta uretan plisti-plasta ari direla.

Liburuak, albumak, horrelako eskema jarraitzen du orrietan barre-na; haurrek helduei azaltzen dizkieten egoerak, zenbat gauza egin ahalizango dituzten txikitzen direnean, eztabaidatu, lisatu edo sukaldeanaritu beharrean, eta horrela haurrak azalduko zaizkigu helduek txiki-tzen direnenean egin ahal izango dituzten kontu horiek egiten, batzue-tan, kontraste moduan, ideia hauen aurrean helduen oraingo jokabidegris, formal, zuzena agertzen delarik.

Amaierak, baina, aurreko erritmoa hautsiz, bestelako ikuspegia era-kutsiko digu. Koloretako orri batean haurrak ageri zaizkigu, irribarre-tsu, eta helduen janzkerarekin horietako zenbait. Amaierako testuakkoska bat gehiago sorraraziz helduei lasai egoteko esaten die, helduoilasai egoteko esaten digute haurrek: “Eta egun handi horretan, txikitzenzaretenean, hemen egongo gara gu zuek zaintzeko. Gose bazarete bula-rra emango dizuegu, eta nekatuta bazaudete, kulunkatuko zaituzteguloak hartu arte.”

Egia esan liburuak irakurketa ezberdinak eskaintzen dizkigu, sin-pleena eta agian haurrek umore ikuspegitik hartuko duten irakurketahorretatik gure gizarte honetan zahartzaroa haurtzarorako bueltainterpretatzen duen irakurketa horretaraino; baina edozein kasutanirakurleak liburuaren erritmoarekin, irudien interpretazioarekin, kon-trasteekin, ideien garapenarekin edo ateraldiekin disfrutatuko du.Aitziber Akerretaren irudiak nahiko sinpleak direla ematen du, bainakolorearekin eta formekin ederki jolasten du ikuslea berak nahi duentokira bideratzeko, garrantzia, azpimarratzekoa, bizitasuna non dago-en eta non ez adierazteko.

Istorioa lehen pertsonan narraturik dugu, gu, eta helduei zuzendurikdago, zuek. Horrek, arestiko ideiak are gehiago indartzen ditu. Irakur-learen identifikazio kolektiboa bilatzen da, eta lortzen dute egileek.Horren aurrean, liburua irakurle horien eskuetan jarri dugun bitarteka-riok gaude, liburuaren benetako hartzaileok izan beharkoginatekeenok. Izan ere, txikitzen garenean istorio hori kon-tatuko digute loak hartu aurretik. n

Xabier Etxaniz Erle

Txikitzen zareteneanUxue Alberdi

Irudiak: Aitziber AkerretaPamiela-Kalandraka, 2013

Haurtzarora itzuliArtea zer den

Haur literatura

Zer da artea? Aritz Gorrotxategi

Meettok, 2013

MEETTOK argitaletxeak Lev Tols-toi idazlea eta hark arteaz idatziri-ko Zer da artea? saiakera hartuditu abiapuntutzat, kulturaz solasegiteko. Saiakeraren gaineko hau-taketa lanak osatzen du liburuarenlehen zatia eta Aritz Gorrotxate-gik egina da. Baita itzulpena etahitzaurrea ere. Liburuaren biga-rren zatian Tolstoiren testuez,gogoetez eta arteaz diharduteGorrotxategirekin, BernardoAtxagak, Harkaitz Canok etaAndoni Egañak.

Tolstoik bere obrarik entzute-tsuenak –Gerra eta bakea eta AnaKarenina eleberriak– gaitzetsi eginzituen saiakera honetan, arte fal-tsua direlakoan. Halaber, Dante,Shakespeare, Goethe, Beethovenedo Baudelaire egile klasikoenlanez ere beste horrenbeste esanzuen. Tolstoiren ustez, artea senti-mendu baten transmisioa da, etagizakien senidetasuna behar lukehelburu.

1898. urtean eman zuen argita-ra Zer da Artea?, baina hura bainolehentxeago dagoeneko aurrera-tuak zituen zenbait ideia. Tolstoi-ren ustez, zientzia eta artea herria-ren gehiengo langileak bizi zuenmiseriaren errudun ziren, eta garaibateko kasta menderatzaileenlekuan (Eliza, Estatu, Armada)eroso jartzen hasiak ziren bere-koikeriaren apologia egiteko.

Artea subjektibotasunaren ere-mutik ateratzea zenTolstoiren helburunagusia. n

G.U.G.

Page 29: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

2013KO APIRILAREN 28A 29�

MUSIKA - ERDIKO KAIERA

ARRASATEKO –barkatu, Musakolako– Anger taldeaBrutal Melodyk, Anestesiak eta Ktulu-k, besteakbeste, liluratuta zituzten 15 urteko gaztetxo batzueksortu zuten orain dela hamarkada eta erdi. Musikagogorra egin nahi zuten, zuzena, eta metal eta hard-coretik edaten zuena. Instrumentuak jotzen ikasiartean, abestiak idatzi eta tanatorio azpian –uztenzietenean– entsegatuz, zuzenekoak egiten hasiziren. Erreferentziazko taldeak errebindikatu, bide-gabekeriak salatu eta espresatzeko beharra…Zerrenda oso luzea zen eta hastapenetako emaitzagordina, iragazi gabekoa. 2000an Zuhaitz lehorraereiten maketa kaleratu zuten; eta bi urte geroago,Gara-k musika talde berriei bultzada emateko eki-menaren baitan, Jarraitzen dugun itzala.

Beste beharrizan batzuen ondorioz, taldearenerritmoa motelduz joan zen, baina Angerrek betierakutsi du nortasun propioa eta ingurukoek zeregin bost axola haiei; zer esanik ez Arrasateko giropunk-Oi! zein rockeroan. Hala, El Corazón delSapok, Bap!-ek, At The Drive In-ek, Dut-ek etaBonny M-ek, besteak beste, gero eta leku handia-goa hartu zuten beraien DNAn. Biluztu diskoanArrasateko eta Euskal Herriko gazteriari zuzendu-tako (auto)kritika gupidagabe eta egiazkoa eginzuten. Hortik aurrera bidea aukeratua zuten, egite-koan erabat asmatu zutelako: gizartearen eta giza-kiaren (auto)manipulazioa sakon landu, metalarenirmotasuna, melodia borobilak, eta post-hardco-

reak ahalbideratzen duen intentsitate eta giroenjoko aberatsa lagun dutela. Sedukzioak bide horre-tan disko are eta trinkoagoa izan zen, indartsuagoaeta landuagoa.

Eta orain Hirugarren azala erakustera datoz.Bada “metala traizionatu zuen taldeak Van Haleneta Pink Floyd-en estiloko logoa aukeratu duela”dioenik, baina txantxetatik haratago laukotearenbeste disko kontzeptual baten aurrean gaude.Beste batzuek ezarritako gidoiaren pean aritzengaren ‘itxurako’ agertokia deskribatzen dute, nor-banakook norbanako izateari uzten diogula. Etamusikaz janzterakoan Portugal Txikiko estudioaninoiz baino gehiago esperimentatu, arakatu etamimatu dute emaitza –oraingoan ere– JosemaLinazisororen laguntzaz. Metalaren indarrak riff-etan datza oraindik –Beñato bizi den artean–; baitapost-hardcorearen adieretako asko ere, bainatenpo-erdiko giroak eta emo-arekin koketeoak erenagusituz doaz, eta bada pieza jostariago –Angerrenmarka– zein eroagorik ere –At The Drive In Musako-la–; eta gai izan dira kantu bakoitzari intentsitatesakonagoa gehitzeaz gain, ehunka erritmo, koloreeta giroz janzten. Funtsean haserrea, komunikatze-ko nahia, behatzeko modua eta urteekemandako jakituria ezinhobeto kanali-zatzen dakite! n

Iker Barandiaran

Hirugarren azalaAnger

Bonberenea Ekintzak,2013

Amorrua bideratzeko ere emankorra

Page 30: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

Euskal Herria ezagutuz

BAIONA-IRUÑEA

Euskal Herria zeharkatzen duten Donejakue bideetatik ziurrenik Baztangoa da ezezagunena.Bi hiriburu lotzeko balio du bide zaharrak, bost egunetan erraz aski egiten ahal da oinezBaiona eta Iruñea arteko tartea. Paisaia paregabeekin gozatzeaz gain, gure herria hobeki

ezagutzeko parada eskaintzen du ibilaldiak.

Baztango bidea,ezezagunaren edertasuna

Testua eta argazkiak:

| GONTZAL AGOTE |

DONIBANE GARAZI eta Orreagatikigarotzen den Donejakue bidea dagaur egungo erromesek gehien era-biltzen dutena. Horren ondoren,Lapurdi, Gipuzkoa eta Bizkaialotzen dituen kostaldeko bidea daibiliena. Baina askok ezagutzen ezduten arren bada hirugarren aukerabat, Baztango bidea.

Urte luzez ahaztu samar egonden arren, Erdi Aroan oso bidegarrantzitsua izan zen Baztangoa.Erromes askok hartzen zuten bidehori, batetik Otsondoko mendateaIbañetakoa baino erosoagoa delako;bestetik, seguruagoa omen zelako.

Azken urteotan Bertizeko Par-tzuergo Turistikoak, Baztango Uda-lak eta tokiko beste erakundebatzuek bide zaharra errekupera-tzeko ahalegina egin dute, eta gauregun azpiegitura zein seinalizaziooso txukunak ditu. Hala ere, orain-dik oso erromes gutxik segitzen duBaztango bidea –2012. urtean 566zenbatu zituzten ofizialki–; horre-gatik, erabateko lasaitasunez ibiltze-ko aukera eskaintzen du.

Hortaz, ez da aitzakiarik Baionaeta Iruñea arteko bidea oinez ez egi-teko. Bost egunetan egiten ahal daibilaldia, estutasun handirik gabe,batez beste 22 kilometroko etapak

eginez. Osotara, 110 kilometrodaude bi hiriburuen artean. Otsondoeta Belate dira aurkituko ditugunoztoporik handienak, baina horienzailtasuna nahiko txikia da, eta tru-

kean edertasun handiko bazterrakeskainiko dizkigute.

Baionatik, hiru bideBaionako katedrala izaten ahal daibilbidearen abiapuntua. Motibazioerlijiosorik izan gabe ere, txangoaegiteko erromesen kartila hartzeakomeni da, horri esker bidean dau-den erromesen aterpetxeetan lo egi-teko aukera izanen dugu.

Errobi ibaiaren bazter reandagoen bidetik aterako gara hiritik.Berehala hurrengo egunotan gidariizanen ditugun arrasto horiak hasi-ko gara ikusten. Ia ezinezkoa dagaltzea, oso ongi markatuta dagobidea; diskretuagoa da Lapurdin,nabarmenagoa –hainbatetannabarmenegia– Nafarroan. Baio-natik ateratzean, Donejakue hirubide ari gara konpartitzen (Orrea-gakoa, kostaldekoa eta Baztangoa)baina laster beste biak bereizi egin-go dira.

Uztaritzetik igaro ondoren,Zuraideraino ailegatuko gara. Han-txe amaituko da lehen etapa, 24

Erdi Aroan oso bidegarrantzitsua izan zenBaztangoa.Santiagorako erromesaskok hartzen zuten,batetik Otsondokomendatea Ibañetakoabaino erosoagoadelako; bestetik,seguruagoa omenzelako

ERDIKO KAIERA - IHESI

2013KO APIRILAREN 28A�30

Page 31: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera
Page 32: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

kilometro lau eta atsegin eginostean. Surrealista samarra daZuraiden sartzea: golf zelaia ezkereta eskuin agertuko da, herriko kalebazterrak green erraldoi bihurtu dira.Zuraiden ez da erromesentzat pro-pio prestatutako aterpetxerik, bainaaldez aurretik hartuta, erraza da loegiteko tokia topatzea.

Erosle konpultsiboen topalekuaMerezitako atsedenaldia hartuondoren, bigarren egunerako biaukera daude: etapa Urdazubinamaitu edo Amaiurreraino luzatzea.Bietan erromesentzako aterpetxeadago, hortaz lo egiteko arazorik ez.Kontua da Zuraidetik Urdazubirahamabi kilometro besterik ez direla,eta motz samar egiten ahal delaetapa. Horregatik, nahiago duguAmaiurreraino iritsi. 22 kilometrodira, eta aprobetxatu behar da gor-putza oraindik ez dela nekeriksumatzen hasi.

Zuraidetik Ainhoara eramangaitu bideak, eta handik gutxirabehialako “mugak” beste momentusurrealista samarra utzi digu: Dan-txarineako bentek, autoek eta eroslekonpultsiboek ez dute zerikusirikibiltariaren patxada eta erritmo pau-satuarekin.

Kontsumismoa atzean utzita,Urdazubin sartzeko bidea ezin ede-rragoa da. Herrian XII. mendeaneraiki zen monasterioa da, beregaraian erromesen ospitalea izanzena, eta gaur egun aterpea. Herri-tik atera eta Otsondoko maldakhasiko dira. Patxadaz igo behar da,baina aparteko zailtasunik gabekoada Otsondo. Behin goian, paisaiaparegabea: alde batera Lapurdikokostaldea, bestera Baztango parajeberdeak. Amaiurreraino jaitsi beharda ondoren, gaztelu zaharrekooroitarriak ongietorria emanen dioibiltariari.

Hirugarren etapak AmaiurretikBerroetaraino eramanen gaitu–Urdazubin gaua ematea erabakibadugu, berriz, bigarren etapa labu-rragoa da baina hirugarrena luzea-

goa–; hemeretzi kilometro diraBaztango parajeetatik: Azpilkueta,Arizkun, Elizondo, Irurita, Ziga eta,azkenik, Berroeta.

Tabernarik eta dendarik ezherrian, baina abisatuta ginen. Ater-pe goxo eta berria, ordea, bai.Herritik pixka bat aldenduta, urru-nean errepidea ikusten da, autoakabiada handian pasatzen dira, horie-tan sartuta doazen horiei batereinbidiarik ez. Argigarria da oso,gauzak beste perspektiba batetikikustea.

Euskararen geografiaInguru euskaldun peto-petoangaude, plazan jostetan ari direnhaurrek argi erakusten dutenmoduan. Arratsaldeko ordu mor-tuak egiten ari garen bidaiarenalderdi kultural eta soziolinguisti-koaz hausnartzeko parada dira.Izan ere, Baiona eta Iruñea artekobideak ederki aski erakusten ditugure herriaren izaera eta egoerasoziolinguistikoa.

Ez da aditua izan behar ibili ahalagertatuko diren aldaketak antzema-teko. Ibilaldiak gune oso populatuia guztiz erdaldunduak ditu mutu-rretan, barnera joan ahala euskara-ren muina non den nabarituko du

Belateko basoa ageri da aurreko orrialdeko argazkian. Lerro hauen gainean, berriz, Ainhoara ailegatzen, ZuraidetikAmaiurrerako bidean. Eskuinean, Baztango bailara, Amaiur eta Berroeta arteko etapan.

Baiona eta Iruñeaarteko bideak ederkiaski erakusten ditu gure herriarenizaera eta egoerasoziolinguistikoa

ERDIKO KAIERA - BAIONA-IRUÑEA

2013KO APIRILAREN 28A�32

Page 33: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

ibiltariak. Horrekin batera, hizkun-tzaren aldaerekin ere gozatuko dubidean zehar.

Laugarren eguna fuerte hasikoda: Belate igo behar da, baina erre-pidetik urrun, basotik. Bideakdituen maldarik gogorrenak izanik,Belateko igoera tarterik politenene-takoa da; zuhaitzen berdetasuna,basoaren isiltasuna eta, zorte apurbatez, orkatzen bat edo beste ani-maliaren bat.

Hiriaren aztarnak ugarituzMendatea igotzearekin, atzeanutziko dugu Baztango bailara etaAnuen sartuko. Lantzeko ostatu-

tan gosari-hamarretakoa eginda,aurrera segituko dugu, Olaguerai-no. Laugar ren etapak dituenhemeretzi kilometroetan, gero etaugariagoak dira errepide gainekotarteak. Olagueko parrokia-etxeandago aterpetxea, eta harridurazhartuko dituzte ibiltariak; Baiona-tik bainoago, beste planeta batetiketorri izan bail iran begiratukodituzte.

Bosgarren eta azken egunakNafarroako hiriburura hurbildukogaitu. Olaguetik Soraurenera aile-gatu eta bertan, Arga bazterretikdoan bidea hartuko dugu. Erosoa,baina urbanoa.

Iruñerrira ailegatzearekin batera,akabo azken egunotako ibitzelasaia: Atarrabiako sarbideanOrreagatik datorren bidearekin egi-nen dugu bat. Erromes oldearekinbat eginik, Iruñean sar-tuko gara, herri txikibatean bizitzeak ema-ten dituen plazer han-diekin kontent. n

Eskuineko argazkian, Belateko kaskoa, pottoka eta guzti. Paraje honetan, bideak erromatar galtzada zaharra segitzen du.Oso ongi kontserbatu da galtzada hori, argazki honetan bereziki nabaritzen ez bada ere.

B i s i t a t uI h e s i . c o m ,a i s i a l d i r a k owebgune parte-hartzailea.

BAIONA-IRUÑEA - ERDIKO KAIERA

� 332013KO APIRILAREN 28A

Page 34: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

34 � 2013KO APIRILAREN 28A

ERDIKO KAIERA - ALEA

Haurrak Lertxundi kantatuz, orkestraren babesaz

Benito Lertxundi kantatuzNoiz: Apirilaren 26an Ordua: 20:30. Non: Leidor antzokian, Tolosa.Antolatzailea: KMK13 Tolosa. Zuzendaria: Migel Zeberio. Orkestra: EtIncarnatus. Abesbatzak: Tolosako Lask Abesbatza; Donibane Garazi, Baigorrieta Hendaiako eskola publikoetako haur abesbatza; Gasteizko CrescendoAbesbatza; Zegamako Orkatz Txiki Haur Abesbatza.

FRANTSES HIZTUN ELEBAKARRAKeuskararekin eta Hego EuskalHerriko haur euskaldunekin harre-manetan jartzea da proiektu honenhelburua. Ekimena Iparraldekoeskola publikoetako bi musika ira-kaslek sortu zuten: Baigorrin etaDonibane Garazin ari den DeniseOlhagaray dugu bat eta Hendaianari den Jose Antonio San Miguelbestea. Musika ikasgaiaren barruan,

ikasleek kontzertu bat eskaintzendute urtero, normalean modakoabestiekin, baina azken urteotanOlhagarayk eta San Miguelek euskalmusikan oinarritu dituzte kontzertuhoriek.

Besteak beste, Mikel Laboa etaItoiz izan zituzten gogoan. Aur-tengoan Benito Lertxundiren abes-tiak lantzea pentsatu zuten etaMigel Zeberio Et Incarnatuseko

zuzendariarekin jarri ziren harre-manetan. “Interesgarria irudituzitzaigun –azaldu digu Zeberiok–eta hiru urte daramatzagu honetanmurgilduta, oso gustura”. Iazkoudaberrian egin zituzten lehenemanaldiak, Hendaian eta Baigo-rrin. Geroztik, proiektua aurreraeraman ahal izateko Euskadi-Aki-taniako partzuergoaren diru-lagun-tza eskuratu zuten. Horri esker,

“Benito Lertxundi kantatuz” egitasmoaren kontzertu bereziena Tolosan eskainiko du Et Incarnatus orkestrak lau haur abesbatzarekin batera, datorren apirilaren 26an.

Iparraldeko eta Hegoaldeko 200 haur baino gehiago arituko dira kantari, orkestrarenbabesaz, KMK 13 egitarauaren barruan.

Et Incarnatus orkestra, Lask abesbatza, Eñaut Elorrieta eta Amaren Alabak, Tolosako Leidorren.

JUA

NT

XO

ZE

BE

RIO

Page 35: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

2013KO APIRILAREN 28A 35�

ALEA - ERDIKO KAIERA

hain zuzen, emanaldi gehiagoeskaintzeko aukera zabaldu zaie:Tolosan apirilaren 26an, Zegamanapirilaren 27an, Agurainen maia-tzaren 25ean eta Gasteizen maia-tzaren 26an.

Zeberiok dioskunez, “Tolosakokontzertua izango da guztietanbereziena, Iparraldeko haur kanta-riekin batera Hegoaldeko beste hiruhaur abesbatza ariko direlako. Ema-naldiak egingo diren herrietakohaur abesbatza guztiak gonbidatunahi izan ditugu Tolosako saiora,elkarrekin aritzeko, elkar ezagutze-ko. Besteetan herriko taldea baka-rrik ariko da gurekin eta Iparralde-ko haurrekin”.

Donibane Garaziko La Citadelle,Baigorriko Jean Pujo, HendaiakoIrandatz, Zegamako Orkatz txiki,Gasteizko Crescendo eta TolosakoLaskorain ikastolako Lask abesba-tzak izango dira partaideak.

Tolosan izango da aurten Kilo-metroak festa eta “Ahora!” leloaaukeratu du Laskorain Ikastolak.“Gure helburua euskararen erabile-ra bultzatzea da eta emanaldi hauhelburu horrekin ondo lotzen zelaikusten genuelako erabaki genuengure egitarauan sartzea. Iparraldekoeskola publikoetan euskaraz hitzikere ez dute egiten eta proiektu honiesker haur horiek euskara hurbilagosentituko dute. Gainera zenbaitherrialdetako partaideak ere izango

dira Tolosako emanaldian. Gurefestaren oihartzuna leku guztietarazabaltzea nahiko genuke”, adierazidu Unai Igartua KMK 13ko koordi-natzaileak.

Lertxundiren hamaika kantaErrepertorioa, Benito Lertxundirenkanta ezagunenetakoen moldaketekosatuko dute, hamaika guztira,belaunaldi ezberdinentzako kantakuttun horietakoak, kanta herri-koiak eta jada euskal kultur onda-rearen zati direnak. Horregatikaukeratu dituzte horiek, Hendaiako,Baigorriko eta Donibane Garazikohaurrek kanta ditzaten. Moldaketaberriak Jose Antonio San Miguelekegin zituen, harizko orkestrarakoeta haur korurako bereziki. “IparEuskal Herrian, batez ere barrual-dean, Behe Nafarroan eta baserrigiroan, kantatzeko ohitura ez dutegaldu eta hori oso nabari zaie hau-rrei. Kanturako berezko dohaiadute. Nahiz eta musika formazioberezirik ez izan, eskola arruntekoabesterik, musika eskolan edo abes-batzan ikasi ez duten horiek ikusle-goa harrituta utziko dute. Bakarla-rien ahotsek txunditu egingodituzte”, azaldu du orkestra zuzen-dariak.

Hegoaldeko haurrek ere orkestraprofesional batekin kantatzekoaukera izango dute, oso okasiogutxitan bezala. Zeberiok nabar-

mendu nahi izan duenez, “Euskadi-Akitania partzuergoaren laguntzariesker izan da posible”. KMK 13renikastola antolatzaileko abesbatza,Lask, bertan izango da. “Guretzatez da berria orkestra honekin ari-tzea. Zuzendaria tolosarra da etaelkarlanean aritu izan gara bi aldi-tan: Erkki Pohjola musikari finlan-diarraren omenaldian eta EñautElorrieta, Amaren Alabak eta Bai-gorriko gaitariekin egin genuen saioberezian. Luxua da, eta haurrentzatoso motibagarria, horrelako orkes-tra batekin kantatu ahal izatea”,azaldu digu Naiara Mintegia Laskabesbatzako zuzendariak.

Iñaki Epelde gogoanDuela gutxi Iñaki Epelde margola-ria hil zen, Et Incarnatus oskestra-ren kolaboratzaile finenetakoa.Zuzendariak ez du aipatu gabe utzinahi hil ondorengo lehen emanaldihonetan: “Gure orkestrak, bakarraeta erabat independientea izateazgain, talde zabala hartzen du berebarruan. Musikariak noski, bainabaita, idazle, konpotzaile, laguntzai-le eta bultzatzaile zenbait ere. IñakiEpelde elementu berezienetarikoaizan dugu: gure itxura, irudia etalogoaren sortzaile izateaz gain,proiektu garrantzitsu guztietakooinarrizko ideia eta filosofia finka-tzen lagundu zuen. Gure proiek-tuen singularitatea eta emaitzakbeti izan duen arrakastaren zati bathari zor diogu”.

Iparraldeko bi emanaldiek eran-tzun oso ona jaso zuten, Hendaiakofrontoia eta Baigorriko eliza jendezbete ziren, eta ondorengo emanal-dietan ere berdin izatea espero duteantolatzaileek. Guztira 250 artistaelkartuko dira Leidorreko taularengainean, besteak beste musikariaketa abeslariak. Aurretik hainbatentsegu eta lan egindakoak dira.Gauzak behar diren bezala ateratze-ko jende askoren laguntza eta babe-sa izango dute. Guztien asmoa Beni-to Lertxundiren kanta ezagunenakduin eskaintzea da, abesbatzen etaorkestraren eskutik, biltzen direnengozagarri. Entzuleenesku dago orain eran-tzuna. n

Joxemi Saizar

Et Incarnatus eta zenbait abesbatza, Erkki Pohjola musikari finlandiarrarenomenaldian.

JUA

NT

XO

ZE

BE

RIO

Page 36: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA

2013KO APIRILAREN 28A�36

ITSASOTIK ENERGIA LORTZEA oso nekezada izan da orain arte, batez ere itsas hon-doan lan egitea ez delako erraza; han jarri-tako gailuak azkar herdoiltzen dira.

Oraingoz, itsasoetako korronteak edomareen mugimenduak baliatzen dituztenbi zentral daude munduan. Bata Frantzia-ko La Rancen dago eta 240 megawattekopotentzia du; besteak, Hego KoreakoSihwa lakuaren ondoan dagoenak, 254megawattekoa. Zentral horietan, diametrohandi samarra duten gurpil batzuen bidezlortzen da energia. Itsasoko ur korronteek

gurpilak higitzen dituzte, eta higidura horrek elektrizitatea sortzen du.Aurten beste bultzadatxo bat emango zaio sistemari: Bretainiako Oues-

sant irlan hamar metroko diametroa duen turbina itsasoratuko dute 55metroko sakoneran. Haren bitartez, megawatt bateko potentzia lortuko da.Bi urte barru beste lau turbina itsasoratuko dituzte leku berean; era horre-tan uharteko behar energetikoen %70 asetzea espero dute.

2050. urterako sistema hori mundu osora hedatzea aurrei-kusi da. Itsas azpian 330.000 turbina inguru jarriko direla esti-matu da, 334.000 megawatteko potentzia sorraraziko dutenak.Hau da, mundu osoko energia beharren %20. n

Gizakiaren jatorriarenbila, beste urrats batAustralopithecus sediba espeziea-ren aztarnek tximinoen zeingizakien ezaugarriak azaltzendituzte. Gure jatorrien bila aridirenentzat oso informaziobaliagarria eskaintzen duteHegoafrikan berriki aurkitutakohezurrek.

ttiki.com/49557(Euskaraz)

Eguzki-jarduerak auroraboreal ikusgarriaksortzen dituBehin baino gehiagotan adierazidigute eguzkiaren jarduera haziegin dela eta ondorioz sortzendiren izpi eta uhinek gure komu-nikazio sistemei eragiten dietela,besteak beste. Baina zeruanirudi ikusgarriak ere uzten dizki-gute eguzkiko leherketek. Honahemen Norvegian hartutakoirudiak.

ttiki.com/49558(Gaztelaniaz)

Antartikako izotza, ustebaino azkarrago urtzen

364 metroko sakoneran hartuta-ko laginei esker jakin denez,Antartikako izotzaren udakourtze-abiadura orain 600 urte-koa baino hamar aldiz azkarra-goa da gaur egun. Itsasoko izotzgalera azken 50 urteetako azka-rrena izaten ari da, nazioartekoikertzaile talde batek adieraziduenez.

ttiki.com/49559 (Frantsesez)

SAB

ELL

A

Datozen hamarkadetakoapustua: itsasoa energi iturri

GOOGLE GLASS, Googleenpresaren proiektu tek-nologikoetako bat da.Betaurreko eran erabilikoda eta bideoak ikusteko etatransmititzeko ez ezik,musika entzuteko ere balioizango du.

Esandakoa jakina daorain hilabete batzuetatik,baina berrikuntza bat ira-garri dute musika entzuteko eran: antza, soinua ez da airetikbelarrira ailegatuko, hezur bidezko transmisioz baizik. Hala,entzumen arazoak dituzten askok eta askok musika era natura-lean entzuteko aukera izango dute. n

Entzumen arazoak gainditzeko,Google-en betaurrekoak

WW

W.T

WY

LAH

.CO

M

Lau hamarkadatan 330.000 turbinaparatuko dira itsasoan, aurreikusi denez.

Page 37: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

2013KO APIRILAREN 28A 37�

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LAU LANDARE behar ditut euskal-dunok gurgai genituzkeenhamahiruen zerrenda osatzeko.Batzuek irauten lagundu digute:jaki, materialetarako... Eta bestebatzuek bizitzen: espiritualitateaosatzen... Denetatik behar izandugu. Baita gorputza osatzekoere. Facebookekoaz gain ere lagu-na dudan Edortak berbena (Verbe-na officinalis) proposatzen dit sen-dabelarren ordezkari. Enborralaukia duen belar zoragarri horrenzale amorratua banaiz ere, senda-belarren artean baditut kuttuna-goak, adiskidea.

Pasmobelarra bat, Anagallisarvensis. Inguruan harrapatzendudan guztia bildu, lehortu etajasotzen dut, urtea joan eta urteaetorri; eta urtero bukatzen zait pila,eske izugarria du. Gure inguruansendabelar miretsiena da. Bereizena esateak soilik sendatuko zai-tuela dirudien horietakoa da. Sor-ginkeria. Eta halaxe da: infekzioabaduzu, hiru egunez baraurik bereura hartu. Laster igarriko dituzuzorneak eta pasmoak ihesi.

Malba, Malva sylvestris, ere kuttu-nen artean dut. Gure amonak atarialdamenean bazuen beti baterenbat, sendabelar. Jaki goxo ere bada,hosto berriak entsaladatarako etaloreak nolanahi. Hausnarra galduduen aziendak, beharrezkoa duenjatenaren atzera-aurrerako horiberreskuratu dezan malba ematen

zaio. Landare honen eta gure kul-turaren arteko antzeko makina battraturen lekuko, kolonizatzailearenlatinezkoaz gain ditugun izenakdira: ziga, zigi, ziguin...

Arto guztien ordezkari bat ereaukeratu behar eta neuretzat garia,Triticum spp. Artoa hitza grekoada, eta oinarrizko ogi edo jakiesan nahi du. Euskaldunok oina-rrizko jaki ugari izan dugu (hur,ezkur, gurbe, sagarmin...) bainairindu eta orantzaz hartzitu ondo-ren ogi bihurtu ditugunen arteangaria izango da seinalatuena.Artatxikia, Panicum miliaceum, etaartoa, Zea mays, mitikoen baime-narekin, edo gabe.

Eta euskaldunok Asiako kultu-ra aurreratuekin dugun zorra azal-duko duen landareren bat jarrigabe ezin bukatuko dut, ezta?Gure baratze, soro, ganbara zabaleta sabel bete dituzten landaregehienak eta horiek lantzeko erakhaiengandik jasoak ditugu. Etabakarra aukeratze aldera baratxu-ria, Allium sativum; edo hobe esan-da baratxuritarrak, Allium spp.Gure amonaren baratxuri-zopazailetik, Mugaritzeko edozein jakisinpleenera; edo nero-nen sagardozko lega-tza sonatuaren saltsaloditzaile. Baratxuria,jauretsia. n

Pasmobelarraren (Anagallis arvensis) lorea.

TE

UN

SPA

AN

S-C

C B

Y2.

5

Hausnarra galdu gabe

Page 38: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA

2013KO APIRILAREN 28A�38

NA

TIO

NA

LG

EO

GR

APH

IC

BASILEA (SUITZA), 1689. JohannesFatio(1649-1891) kirurgialari etaobstetrikalaria Elisabet eta Catherinaahizpa siamdar jaioberriak bereiztensaiatu zen, eta lehenengoz kirurgiaarriskutsuak arrakasta izan zuen.

200.000 jaiotzatik batean anai-arreba bikiak gorputzeko hainbatataletatik batuta jaiotzen dira. XXI.mendeko teknologiarekin ere, maizarrisku handiko ebakuntza eskatzendu biki siamdarrak bereizteak. FatiokXVII. mendean lortu zuen balentria,eta doktore suitzarrari meriturikkendu nahi ez arren, zortea ere lagunizan zuen.

Elisabet eta Catherina biki siam-dar xifopagoak ziren. Mota horreta-ko siamdarrak ehun bigunetik soilikbatuta egon ohi dira eta ez dute ezin-besteko organorik partekatzen; hala,ebakuntzaren ondoren bizirik iraute-ko aukera askoz handiagoa dute. Eli-sabetek eta Catherinak organogarrantzitsu bat partekatzen zuten,baina, zorionez, erabat berrosatzekogaitasuna duen giza gorputzekoorgano bakarra zen: gibela.

Fatiok berak ez zuen esperantzahandirik izango, ebakuntza hasibaino lehen ahizpa itsatsiak bataia-tzeko agindua eman baitzuen, zergerta ere. Itxura guztien kontra,bikiak onik atera ziren eta aurreran-tzean bizimodu normala egin ahalizan zuten. Fatiok, aldiz, ez zuenhalako aukerarik luzaroan izan.

Johannes Fatio Basilean bertanjaio zen. Ikasketak jaioterrian hasizituen, baina Valenceko Unibertsita-tean (Frantzia) lortu zuen doktore-goa. Siamdarren bereizketa bikainazgain, lan handia egin zuen haur kirur-gian; umeen baldintza kirurgikoaksistematikoki aztertzen eta tratatzenlehena izan zen. Hainbat liburutanbildu zuen egindako lana, baina,arrazoi politikoak medio, ez zuensekula jaso merezitako oihartzunaeta aitorpena.

Basileako udal gobernua kontseiluberezi baten eskuetan zegoen garai

hartan. Pixkanaka kontseiluan ban-kariak eta goi mailako merkatariaksartzen joan ziren eta, azkenean,boterea gutxiengo aberatsenarenesku geratu zen. 1691n herritarrakboterea berreskuratzeko matxinatuziren, baita lortu ere. Baina, berehala,kontseilu ohiak kontra-erreboltaantolatu zuen, eta ordena zaharraberrezarri.

Matxinadaren buruzagietako batizanik, Johannes Fatio atxilotu, tor-turatu eta 1691ko irailaren 28an hilzuten. Pediatra aitzindariak idatzita-ko l iburuak konfiskatu eta er rezituzten. Eskuizkribu bakarra salba-tu zen, hil baino urtebete lehenagoidatzitako Helvet isch-Vernünft igeWehe-Mutter izeneko emagintzariburuzko tratatua. Gainera, obrahori ez zuten egilea hil eta handik70 urtera arte inprentara eraman.Haren obra bakarra argitaratu bitar-tean, Elisabet, Catherinaeta beste hainbat hau-rren osasuna izan zenJohannes Fatioren lana-ren ordain isila. n

Fatiok bereizi zuenaez dezala politikak ezabatu

“IparraldekoPonpeia”industenari diraANTZINAKO LONDINIUM erro-matar hiriaren arrastoak indus-ten ari da Londresko Museokoarkeologo talde bat Ingalate-rrako hiriburuaren bihotzean.Aztarnategia gaur egun desa-gertuta dagoen Walbrookibaiaren ibilguan dago, Lon-dresko finantza gunean. Erro-matarrek Britainiar Uharteakokupatu zituzten garai osokoaztarnak topatu dituzte, hauda, K.o. 40. urtetik hasi eta V.mendera artekoak.

Gurean Oiassoko aztarnate-gian gertatu bezala, Londreskozoru hezeak zenbait objektuberehala hondatzea ekarrizuen, baina beste batzuk ohikoaztarnategi “idorretan” bainohobeto gorde dira: egurrezkoegiturak, larruzko objektuak...Aurkitutako arrastoek Londi-nium erromatarraren giro biziaislatzen dute eta, hala, badadagoeneko Londresko aztar-nategia “iparraldeko Ponpeia”izenaz bataiatu duenik. n

Arrastoak

Fortunio Liceti italiarraren De monstris(1665) liburuko ilustrazioa. Garaibertsuan, Licetik “munstroak”deskribatu zituen eta Fatiok siamdarrakbereizteko ahalegina egin zuen.

Page 39: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

TERMOMETROA

� 392013KO APIRILAREN 28A

NAFARROAKO EGOERA POLITIKOA

Nafarroako Legebiltzarrak bere lehen zentsura mozioa bizi berri du. Eta Sanz, Miranda etaMayak lehen aldiz deklaratu dute epailearen aurrean Nafarroako Kutxako dieten harira.

Barcina lehendakaria falta da. Eta auzitegietan gertatuko dena klabea da Nafarroako etorkizunhurbilerako. Oposizioak oraindik badu aukerarik Barcina kanporatzeko.

| XABIER LETONA |

NAFARROAN sarri aipatzen da aber-tzaletasuna soziologikoki popula-zioaren herena dela gutxi gorabehera, baina instituzioetako ordez-karitzan urruti izan da kopuruhorietara gerturatzetik ere. NaBaiizan zen indar abertzale batek Nafa-rroako Legebiltzarrean lortu duenemaitza onena, 2007an 12 parla-mentario. Baina abertzaleek 2011nlortu zituzten emaitza onenak:NaBaik 8 eserleku eta Bilduk 7.

Orain arte ordea, nekez irudikazitekeen abertzaleek zentzuramozio bat bideratzeko moduan, are

gutxiago horren buruan ezker aber-tzalea egotea. Egoera politikoaaldatzen ari da Nafarroan, denboragehiago beharko da joerek horibaiezta dezaten, baina krisi garaihonek ere eskaintzen ditu aldaketa-ren hainbat zertzelada. Azken grebaorokorretako herritarren mobiliza-zio maila dago adierazle horienartean, edo azken bi hilabeteetanizandako mobilizazio handiak,azkena apirilaren 6an, Yolanda Bar-cina lehendakariaren dimisioa eska-tzeko 10.000 bat lagun bildu zuena. UPN azken bi hamarkadetako

beren garairik makalenean dago,CDNren eszisioaren garaira gertu-ratuz (1995), baina krisiaren ondo-rioz, orduan baino egoera estuago-an. Denbora honetan, halaber, PSNgiltzarri izan da UPNk botereanjarraitzeko, bereziki azken legeal-dian. Koalizio gobernua osatu zuennabarristekin, baina esperimentuakurtebete iraun zuen, 2012ko ekaine-ra arte, Yolanda Barcinak RobertoJimenez Gobernuko lehendakarior-de postutik kendu arte.

Hilaren 18ko zentsura mozioa-ren lehen bor-borrak orduan hasi

Aldaketa haizea erresumazaharreko jauregietan

JAG

OBA

MA

NT

ER

OLA

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

Page 40: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

TERMOMETROA - NAFARROAKO EGOERA POLITIKOA

2013KO APIRILAREN 28A�40

ziren. Berriz ere –azken aukera2007an izan zen, PSN, NaBai etaNEBen eskutik– UPN oposiziorabidaltzeko aukera teorikoa zegoen.Oposizioak ia urtebete behar izandu zentsura moziora iristeko, etagainera, bazekien ez zela aterako, 26parlamentario behar eta 18 bestetikez zituen eskuratu: Bilduko 7,NaBaiko 6, Ezkerrako 3 eta GeroaBaiko 2 –2012 urrian banandu zirenNaBaitik Legebiltzarrean–.

Zentsura mozioa sostengatudutenentzat UPNren aurkako bestetresna bat izan da hau eta, funtsean,Barcina baino PSN jarri du atakaestuan. Orain galdera nagusia da eaBarcina 2015eko udaberrira artegobernuari eusteko gai izango denedo hauteskundeak aurreratubeharko dituen. Kontua da, oposi-zioaz gain, bere alderdiaren erdiaere aurka duela. Alberto Catalanek–eta itzaletik Miguel Sanzek– gida-tuta, sektore honek uste zuen mar-txoko UPNren kongresuan Barcinagainetik kenduko zuela, baina kon-trakoa gertatu zen, honek ozta-oztairabazi eta alderdiko eta Gobernukolehendakaritzekin jarraitzen du.

Barcina alboratu eta berriz PSN-rekin akordio maila bat lortzea zenUPNko aparatuaren jokaldia. Gaiz-ki atera zaie eta, bidenabar, PSNriere egoera biziki korapilatu zaio,nafar gizartean sumatzen den alda-keta gogoa zapuztu duelako.Roberto Jimenez egoera larriandago, egungo bidetik UPNrenmakulu izatera kondenatua, eta epemotz-ertainera badirudi bereak eginduela idazkari nagusi moduan.Ezkutuan aritzeko inongo ahalegi-nik egin gabe, PSN-n aginte makilanork duen argi utzi zuen AlfredoPerez Rubalcaba PSOEko idazkarinagusiak martxoaren 5ean Iruñera

egindako bisitan: PSNren lehenta-suna UPNrekiko akordioa da. Bainabide horrek gainbehera besterik ezdio ekarri gaur arte: 1991n GabrielUrralbururekin 20 parlamentarioeskuratu zituen eta egun 9 ditu.

UPN eta Nafarroako KutxaNafarroako gizartean oso modumingarrian sumatzen da Nafarroa-ko Kutxaren (CAN) galera.Gutxiengoarentzat, finantza siste-maren krisiaren ondorio izan da,

baina gehiengoaren ustez, UPNrenkudeaketa txarra erabakigarria izanda CANek Caixabanken eskuetanbukatzeko: 2009aren bukaeran bereondare balioa 1.295 milioi eurokoazen eta 2012ko bukaeran, Caixa-bankek bereganatu zuenean, 250milioikoa. Hiru urtetan 1000 milioieuroko balio galeraizan zuen CANek.Tartean Banca Cívi-caren abentura dago:zergatik Caja Cana-rias, Caja de Burgoseta Cajasolekin baieta ez bere historiantxertatuak diren besteeuskal aurrezkikutxekin?

Hego EuskalHerria edozeinmodutan banatutaizatea giltzarri da

Estatuarentzat, baina emaitza larriada: Nafarroako Kutxa desagertu daedo, bestela esanda, Caixabanken%1 da eta honen finantza markaNafarroan.

AuzitegietanCANeko galera sentimendua, ala-baina, ez da haren bezeroen edoherritarren uste hutsala. UPyDksalaketa jarri zuen Banca Cívicarenburtsaratzea ikertzeko eta gaia gauregun Espainiako Auzitegi Nazio-naleko Eloy Velasko epailearenesku dago.

Baina CANeko kudeaketa txarraeta ustezko ustelkerien benetakoikerketa lana Kontuz! kontsumitzai-le elkarteak egin du, orain arte UPNeta CANeko agintarien benetakoburuhauste bihurtzeraino. 2012kourrian, adibidez, Jesus PegenauteNafarroako Gobernuko PolitikaSozialen sailburuaren dimisioabehartu zuen, 2007an CANekozuzendariordea zenean, honek180.000 euroko diru zuriketa eginzuela salatu ondoren. UPN berehala saiatu zen abertza-leen ohiko erasoarekin lotzen, bainaIruñeko Auzitegiko Instrukzioko 3.Epaitegiko epaileak aintzat hartu

2009aren bukaeranNafarroako Kutxarenbalioa 1.295 milioieurokoa zen eta 2012kobukaeran, 250 milioikoa

Herritarren protesta bilkurak UPNko agintariak IruñekoAuzitegira deklaratzera hurbildu direnean.

JAG

OBA

MA

NT

ER

OLA

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

Sanz lehendakari ohiak apirilaren 12an deklaratu zuen, Mayak eta Mirandak 14an eta 15ean. Errurik egotekotan NafarroakoKutxako idazkariaren gain uzten dituzte.

I. Z

AB

ALE

TA

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

J . M

AN

TE

RO

LA/

AR

GA

ZK

IPR

ESS

J .MA

NT

ER

OLA

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

Page 41: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

NAFARROAKO EGOERA POLITIKOA - TERMOMETROA

� 412013KO APIRILAREN 28A

ditu Kontuzen hainbat salaketaeta ikertzen ari da ea Nafarroa-ko Gobernuko agintariek zeinjokaera izan duten CANekokudeaketan.

Bata bestearen atzean etorridira CANekin lotutako eskan-daluak. EntzutetsuenetakoaSantiago Cervera PPko diputa-tuaren auzia izan da, iraganabenduan Iruñeko harresietarakutxari buruzko informazioa eizuen ezkutuko gutun-azal batjasotzera joan zenean GuardiaZibilak atxilotua. Honek hedatuzituen CANeko eskandaluakEspainiara, ordurarteko albis-teekin estatuko hedabideek ezbaitzuten ia interesik agertu.

Azaleratutako aferak askodira: Washingtoneraino iritsita-ko bulegoen zabalkundea,bezero bereziendako helikopte-ro bidaiak Parisera, altzari osogarestien erosketak, opari osogarestiak, agintariei CANekonegozioetan parte hartzekoaukera berezia –Navarra Buil-ding eta Barcina adibidez–, per-tsona zehatzei emandako maile-gu merkegoak...

Prebarikazioa eta sobornoaKontuzeko salaketen harira,Maria Paz Benito epaileak,dagoeneko UPNko goi mailakohiru agintari edo agintari ohiinputatu ditu prebarikazioa etasoborno delituak egon daitez-keelakoan: Miguel Sanz lehen-dakari ohia, Alvaro Mirandasailburu ohia eta Enrique MayaIruñeko alkatea.

Hiru hauek eta beste hainbatagintarik partehartzen zutenCANeko Erakundeen Sortzai-leen Batzordean, kutxaren esta-tutuetan instituzioek honenkontrolerako aurreikusitakobatzordean. Horko lau kidek–Barcina, Sanz, Miranda etaMaia– halaber, organu honenbatzorde iraunkor batean parte-hartzen zuten, horregatik dietagisa dirutzak jasoz: Sanzek39.028 euro, Barcinak 31.324euro, Mirandak 27.472 euro etaMayak 6.868 euro. Barcinalehendakaria da oraindik inputa-tu gabekoa, baina arrazoiak bes-

teen berdinak dira. Epaileak,hala ere, zuhurtziaz jokatu dueta datu gehiago bildu arte ezdu Barcina inputatu, bere izaeramedio, Barcina aforatua delakoeta, ondorioz, bere kasua Espai-niako Auzitegi Gorenera iragan-go litzatekeelako.

2010ean eta 2011n egindakobilera horietan ez zegoen gai-ordenik eta ez zuten inolakopaperik eramaten etxera, entzuneta listo. Eta sarri, bilera bategin, bi gisa agertu eta bi dietapatrikaratu.

Batzorde iraunkor honenlehen bilera 2010eko abuztuanegin zen, baina ofizialki beresorrera 2011ko uztailekoa da.Data horretatik aurrera, beraz,jadanik lehendakaria ez zenean,Sanz noren izenean zegoenbilera horietan? SortzaileenBatzordekoko gainerako agin-

tariek ba al zuten batzordeiraunkor honen berririk? Zer-gatik Nafarroako Gobernuakez zuen ikuskatzen CAN zere-gin horretarako eskumenakbereak direnean? Zergatik bile-ra bat egin eta bi gisa kobratu?Zergatik dirutza horiek? Gal-derak eta kontraesanak saldokadatoz.

Eta epailearen susmoa dakutxa ez ikuskatzearen truke,inputatuei dietak eskaintzen ziz-kiela eta, hortaz, hauek prebari-kazioa eta soborno delituetanerori zirela. Jadanik hartu diedeklarazioa hirurei eta orainikusi beharko da epailearenhurrengo urratsa zein den. Ikusibeharko den moduan Barcinainputatuko dutenala ez eta honekh a u t e s k u n d e e naurrerapenean nolaeragiten duen n

Zentsura mozioaUPNren aurkakobeste tresna bat izanda eta, funtsean,Barcina baino PSNjarri du ataka estuan

Page 42: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

TERMOMETROA

2013KO APIRILAREN 28A�42

NEONIKOTINOIDEAK 1990ekohamarkadatik izugarri zabaldu denintsektizida multzo bat dira, bainairitzi publikoak oraintsu izan duhaien berri. Joan den urtarrileanargitara emandako txosten batean,Elikagaien Segurtasuneko EuroparAgintaritzak (EFSA) adierazi zuenneonikotinoideen erabileraren etaerleen desagerpenaren arteko loturaestua zegoela. Horren ondorioz,Europar Batzordeak substantziahorietako hiruren (imidacloprid,tiametoxam, klotianidina) erabilerazeharo mugatzeko proposamenaegin zuen. Gogoan hartu behar daerleen kopuruaren beherakadaingurumen arazo larria dela, osofuntzio garrantzitsua betetzen bai-tute landareen ugalketan. Bidenabaresateko, hainbat estatuk aspaldi era-baki zuten, beren kasa, neonikoti-noideen erabilera zeharo murriztea.

Martxoaren 14 eta 15ean bilduzen Elikadura Katearen eta AnimaliOsasunaren Batzorde Iraunkorra,Europar Batzordearen proposame-naz eztabaidatzeko. Europar Bata-suna osatzen duten 27 estatuetakoadituek bozkatu zuten. Proposame-naren aldeko botoak aurkakoak

baino gehiago izan ziren, bainagehiengoa ez zen nahikoa erabakialoteslea izateko. Hortaz, datozenasteetan proposamena berriz boz-katuko da Apelazio Batzordean.

Industriaren kanpainaEuropar Batzordeak 2012ko apiri-lean eskatu zion EFSAri aipatutakointsektizidek erle populazioetanduten eragina aztertzeko, Sciencealdizkariak argitaratutako ikerlanbiren karietara.

Ikerketa horietako baten arabera,tiametoxam dosi txikiekin kontak-tua izandako erle langileek hilkorta-sun tasa handiak agertzen zituzten.Beste ikerlanak zioen imidaclopri-dak –kantitate txikietan halaber–kalte larria egiten diela erlastarrei,haien ugalketa-gaitasuna gutxituzeta erregina asko hiltzea eraginez.

Ia berehala, eta artean EFSAkbere txostena amaitzeko urte erdiinguru falta zela, pestizida neoniko-tinoide horiek ekoizten dituztenenpresak, Bayer (imadacloprid, klo-tiniadina) eta Syngenta (tiameto-xam), indar biziz hasi ziren berenproduktuen aldeko kanpaina egiten,ECPAren laguntzarekin. Pestizida

ekoizleen europar lobbya da ECPA.Lobbyen jarduna hurbiletik

jarraitzen –eta, maiz, salatzen–duen CEO elkarteak kanpainahorren historia laburbildu du berewebgunean, besteak beste aipatuenpresetako ordezkariek EuroparBatzordeko kargudunei bidalitakogutunen edukia erakutsiz. Ondorendatorrena historia horren sintesibat da.

Komisarioak bi letter jaso zituenoso denbora gutxianEkainean, Bayerrek eskutitza igorrizion John Dalli, EBko Osasun etaKontsumitzaile Politikako komisa-rioari. Alemaniar multinazionalakzioen ez zegoela ziurtasun zientifi-korik erleen desagertzeak neoniko-tinoideekin zerikusi zuzena duelaesateko. Bayerren hitzetan, erleintoxikazio masiboek –iraganeangertatuak, betiere– arrazoi bat bainogehiago dute, horien artean nekaza-riek egindako erabilpen okerra.

Bayer baino lau egun lehenago,ekainaren 8an, Syngenta izan zenDalli komisarioari bere ikuspuntuahelarazi ziona. Michael Mack ope-razio zuzendariak sinatu zuen esku-

Erleak etaintsektizidak:lobbygintza

ikastaro praktikoa

| UNAI BREA |

Erleei kalte larria eragiten dietela-eta, hainbat intsektizidaneonikotinoideren erabilerari muga zorrotza jartzekoproposatu die Europar Batzordeak bere estatu kideei,

oraingoz arrakastarik gabe. Bitartean, substantzion egilediren multinazionalak nekaezin aritu dira azken urtean,

beren produktuak debekatuak ez izateko borrokan.

NEONIKOTINOIDEAK

Page 43: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

NEONIKOTINOIDEAK - TERMOMETROA

� 432013KO APIRILAREN 28A

titza, eta ez zuen aukera galdu Dalli-ri gogorarazteko “kasualitatez”,aste bi lehenago, Barack Obamare-kin, François Hollanderekin etabotere handiko beste zenbait agin-tarirekin bilduta egon zela, eta bile-ra hartan, besteak beste, Syngentakelikadura-segurtasunaren alorreaneta partikularki Afrikan, gastatukozuen dirutzaz hitz egin zutela.Nolanahi, gutunaren helburu nagu-sia Science-n argitaratuko ikerlanenbalioa gutxiestea zen.

... baita hirugarren bat ere ECPAk ere posta aukeratu zuenDallirekin harremanean jartzeko.Ekainaren 13ko data dauka asteberean komisarioak gai berarengatikjasotako hirugarren gutunak. Fun-tsean, pestiziden patronalak Dallirigogorarazi nahi zion –eta egiazioen– ezin zaiola faktore bakarrariegotzi erleen populazioaren murriz-keta. Espero zitekeenez, EPCAkaipatutako mehatxu zerrenda opa-rotik kanpo geratu zen susmagarribakarra neonikotinoideak ziren.

Bide batez esan dezagun handikgutxira, iazko urrian, John Dallikdimitutu egin zuela, ustelkeria poli-tikoagatik salatua izan eta gero.Eskandaluan Suediako tabako kon-painia bat ibili zen nahastuta.

Neonikotinoiderik gabe, milaka milioi euroko galerakHurrengo pasartea, CEOk argitaraemandako kronologiari segika, aza-roan etorri zen. Ordurako Dalli ezzegoen karguan, baina bai bestebatzuk. Hala, Syngentak neonikoti-noideen afera berraztertzeko eskariaegin zien, eskutitz bidez nola ez,

Nekazaritza eta Ikerketa komisario-ei, hala nola EBko nekazaritza minis-tro guztiei. Gutunean, Syngentakzioen “Tiametoxam bezalakohazientzako tratamenduei trabak jar-tzen bazaizkie, laborariak ingurume-narentzat kaltegarriagoak direnintsektizidak erabiltzen” hasiko zire-la, eta horrek 17.000 milioi eurokogalerak eragingo zituela bost urtekoepean. Baieztapen hori ikerketa inde-pendente batean oinarrituta zegoelazioen Syngentak, baina ez zuen xehe-tasunik ematen ikerketa horretaz.

Zientzialarien ostean, abokatuak Bien bitartean, bai multinazionalbiek bai EPCAk neonikotinoideenarriskuak agerian uzten dituzten lanzientifikoak gutxietsi eta haien onu-rak nabarmentzen dituztenak mahaigainean jartzen zebiltzan. Hala etaguztiz ere, aurtengo urtarrilean

EFSAk emandako txostena indus-triaren interesen aurkakoa suertatuzen erabat, dagoeneko esan dugu-nez. Syngentak, orduan, epaitegie-tara jotzeko mehatxua erabili zuenkontraerasorako arma modura.

Suitzako konpainiak, argitaratuaurretik eskuratu zuen EFSArenprentsa oharra –gutunen datengatikondorioztatu daiteke hala izanzela–, eta Agintaritzari jakinarazizion ez zuela baztertzen bere kon-trako salaketa jartzea, oharrarenedukia aldatu ezean. EFSAk ezzuen koma bakar bat ere aldatuordea, eta CEOren esanetan,harrezkeroztik Bayer eta SyngentaEBko politikariei ari zaizkie presioegiten. Momentuz,lehen borrokaldiarenemaitza aldekoa izandute. Ea zer dakarrenbigarren bozketak. n

Hainbat ikerlanetan oinarrituta, EFSAk ebatzi du neonikotinoideen erabilera faktorenagusietakoa dela erleen populazioen desagerpenean.

OR

AN

GE

AU

RO

CH

S-C

C B

Y

Page 44: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

TERMOMETROA

2013KO APIRILAREN 28A�44

Inoiz eroriko ez zen erraldoia, burdinaz egina, burdina egiteko. Gero etorri ziren“errekonbertsioa” eta antzeko hitzak. Gero joan ziren milaka lagun kalera. Pasaiako Luzuriagafabrikako langileak elkarrizketatu ditu Koldo Izagirrek Voz y vida obrera: Luzuriaga, hogeita

bost lekukotasun liburuan. Oroitzapenetik harago, hemen eta orain balio dezaketenesperientzien bilduma da.

“MASA HARK burua eta bihotzazeuzkan, kontsignak bere egin etamugimenduak hasten zituen”.Roberto Lopez de Etxezarreta nos-talgia puntu batekin akordatzen daPasaiako Luzuriagan lan egitenzuen jendeaz. Fresatzaile aritu zen,sindikalista ere bai; Pasaiako fabri-kan lan egin zuten beharginen testi-gantzak jasotzen dituen Voz y vidaobrera: Luzuriaga, hogeita bost lekukota-sun liburuko protagonistetako batda.

Beste 24 lagunekin ere hitz egindu Koldo Izagirrek joan den asteanpublikatu den lan horretan. Luzu-riaga fundizioko historiak dira, plu-ralean, bakoitzaren kontakizunaklantokiko bizimoduaren ertz pilaikusteko modua ematen baitu: lanbaldintzak, patroiarekin harrema-nak, sindikatuen jarduera, frankis-moko eta trantsizioko klima politi-koak fabrikan zuen eragina...

Victorio Luzuriaga Gipuzkoakoenpresa garrantzitsuenetakoa izanzen XX. mendean. Milaka langilearitu ziren Pasaiako lantokian, baitaTafallan, Errenterian eta Usurbilenere. Horrek egin zuen borrokaobreroentzat erreferentziazko gune.Liburuan maiz errepikatzen da gre-bak eta lanuzteak deitzerakoan,eskualdeko lantokiek Luzuriagako-ek zer egingo zuen jakin nahi izatenzutela, mobilizazioarekin bat eginedo ez erabaki aurretik.

Sindikatu guztietako ordezkariekekiten zuten fabrikan noiz eta, sin-

dikatuak debekatuta zeudengaraian. Ez dira gutxi vietnamitankopiatutako panfletoen historiak,klandestinitatea, atxiloketak, langilekomisioak. Eta aldaketa garrantzi-tsuak: sindikatuak legeztatzearekinasanbladatik afiliaziora pasatzea,adibidez; edo langileen eskubideenaldeko dinamikak bestelako kause-kin uztartzean sortzen ziren ezta-baidak. Gertakari horiek denak,agente aktibo izan ziren pertsonenahotik.

Liburuaz nabarmendu litekeenezaugarrietako bat horixe dabeharbada, langileak agertzen dire-la lehen planoan. Enpresaren

jabeak ere aipatuko dira, ezin bes-tela, baina peoiekin edo ofizialekinizan zuten harremanaren bidez.Hautu kontzientea da, Izagirrekberak esplikatu du liburuko sarre-ran, testuinguru orokorragotikabiatuta: bere ustez Euskal Herrianantropologiak batez ere euskaldu-non alderdi erlijioso, kultural etalinguistikoak aztertu izan ditu his-torikoki. “Barandiaranek, baserri-tarrari hitza hartu ziolarik, mitoakjaso zituen, ipuin fantastikoak.Azkuek inkesta linguistikoak egi-ten zituen. Aita Donostiak kantu-tegi bat osatu zuen han-hemenentzundako abestiekin…”.

Luzuriagako langileak Antxoko kaleetan barrena.

Langileek kontatu dutePasaiako fundizioaren historia

LUZURIAGA

| GORKA BEREZIARTUA |

IÑA

KI

BE

CE

RR

A

Page 45: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

LUZURIAGA - TERMOMETROA

� 452013KO APIRILAREN 28A

“Bitxia da”, jarraitzen du idaz-leak, “zientzialariak omen zirenhaiek errealitate literario bat jasozuten, fantasiazko mundu bat.Sineskeriaz ate, ipuinaz ate, hitzakez zeukan baliorik. Beren informa-tzaile haiek ez zeukaten bizitzaautonomorik, ez iritzi pertsonalik,ez sentimendurik. Herriak, edoherriaren kontzeptu batek, ito eginzuen gizakia”.

Ez da antropologoen hutsa baka-rrik, sindikalismoari buruz idatzidiren historia liburu askok ereborroka ideologikoetan eta zentra-len barne funtzionamenduan jarridute letra larria, produkzio katetikjardun duten pertsonak atzeko pla-noan eta fokatu gabe lagaz.

Bestelakoak dira liburu honetankontatzen direnak: lehen mailakofutbolari izan ostean zuzendaritzasozialera iritsi zen Enrique Cerdan,bizi osoa borrokan pasa ostean

erretiroa hartuta bere eskubideendefentsan jarraitzen duen JavierEsnaola; Julian Okendo, Seat

1.400aren motor-blokeko tresnerianola egin zuten kontatzen fazinatu-ta; Angel Guisado, esplikatzen nolalehen egunean uzten zuen jendeak

lana, moldetik ateratzen zen burdinzopa ikustean.

“Luzuriagako langileon elkarriz-ketak irakurriz neke handirik gabekonturatuko gara 1840-60an Lon-dresen su eta kea ari ziren lantegizikinilun haietako batean egin zute-la lana gure gurasoek, gure seni-deek, gure lagunek ehun urte geroa-go, kasik 1980ko hamarraldia iritsiarte” dio Koldo Izagirrek.

Haien hitzak jasoz, jornal batenbila sartu eta izerdi franko botatabere eskubideak irabazita atera zenbelaunaldi baten erretratua eskain-tzen du liburuak.

Luzuriagatik ateratako azkenpiezak dira. Eta burdinazkoekbaino gehiago iraungo dute, dato-zen belaunaldiek langi-le hauen esperientziainspirazio-iturri gisaerabiltzen asmatzenbadute. n

“Neke handirik gabekonturatuko gara 1840-60an Londresen su etakea ari ziren lantegizikinilun haietakobatean egin zutela lanagure gurasoek ehunurte geroago”

Koldo Izagirre, Liburuaren egilea

Langileen ahotik jaso du Koldo Izagirrek Luzuriagaren historia. Ezkerrean langileen ordezkariak bozgorailuarekin hizketan;eskuinean, Linazasoro aita-semeak tornuan.

JOSE

TX

OLI

NA

ZA

SOR

O

FOT

OV

ALE

NT

IN

Page 46: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

TERMOMETROA

2013KO APIRILAREN 28A�46

GURASOEN ESKARIARI erantzutekoasmoz ekin zioten orain dela hiruurte Beharsarea izango zenari buel-taka Bizkaiko Getxo inguruan.Hango euskara elkarteko aisialdi tal-deari askotan galdetzen zioten eaezagutzen zuten euskaldunik seme-alabei eskolak euskaraz emateko edoume txikienak zaintzeko. “Gurasoekkezka hori zutela ikusita hasi ginenBeharsarea proiektua asmatzen”.Halaxe gogoratzen du Garazi Lopezde Uraldek. Beharsareko arduradunada gaur egun eta Getxoko Egizueuskara elkarteko kidea.

Horrela sortu zuten Beharsa-rea.com. Hasieratik argi izan zutenezin zirela eskola partikularrak edoume zaintzarako lan eskaintzetaramugatu; euskaraz ez baitzaie umeeieta txakurrei bakarrik egiten. “Sekto-re gehiagotara heltzea zen gure hel-burua; merkataritzara edo ostalari-tzara, esaterako. Izan ere, uda parteanikusi izan ditugu kartelak zerbitzarieuskaldunak behar direla iragartzen,edo antzeko eskariak, eta irizpidehori kontuan hartuta eta herrian eus-kara sustatzeko asmoz, lansare horigaratzen hasi ginen”. Beharsarearenlana bitartekaritzara mugatzen da,hau da, euskaraz lan egiteko gai dire-nak eta euskaraz lan egiteko norbaitbehar duen hori harremanetan jar-tzera. Beharsarea ez da lan kontrata-ziorako agentzia, eta beraz, ezin dueskaintzen diren lan baldintzen edojasotzen diren lan eskarien ingurukobermerik eman eta horren guztiarenberri argi ematen dute euren webgu-

nean. “Ez ditugu pertsona horiekezagutzen eta ez dakigu benetanhaiek euskaldunak diren, ezin garela-ko horretan sartu”, diote.

Proiektua pentsatzen 2010eanhasi ziren eta 2011ko apirilean jarrizuten martxan. Tarte horretan hain-bat erabaki hartu zituzten, esatebaterako, webgunean lan eskaintzeniragarkiak gaztelaniaz jar daitezkeela,baina lan bila ari denak, derrigorrez,euskaraz sartu beharko duela bereeskaria. “Ziurtatu nahi duguna dalangilea euskalduna izatea; dendabatean, adibidez, bezeroaren arabe-rakoa izango da hizkuntzaren erabi-lera, baina eskolak emateko edo per-tsonak zaintzeko, hor jada, beste

pertsonarengan ez dagoenean hiz-kuntza irizpidea, langileak markadezala hartu-emanetarako hizkuntzaeuskara izango dela”. Horrek anima-tu zuen Getxoko Ane, baina aitortudigu, euskaraz justu samar aritzendela-eta, iragarkiak ulertzeko nahi-koa lan izan zuela. Hala ere, topatuzuen bere hiru alabei eskolako lanakeuskaraz egiten laguntzeko mutikobat. Are gehiago, sei bat laguni eginzien lan elkarrizketa eta, azkenean,30 urteko mutil batekin hasi ziren.“Oso gustura egon ginen. Bera eus-kalduna zen eta gure alabei eskolakolanak egiten laguntzen zien, nik ezbaitut euskaraz egiten, pixka batulertzen dudan arren”. Anek berak

BEHARSAREA

Getxoko Egizu euskara elkartearen ekimenez sortu zen Beharsarea 2011n: euskaraz lan egiteko norbaiten bila dabilena eta lan horretan interesa duen euskaldunaharremanetan jartzeko sare birtuala. Harrezkero Bizkaian barrena zabaldu da ekimena.

Internet ez da euskarri bakarra euskaldunak harremanetan jartzeko.Ikastetxeetan ere informazioa zabaltzen dute.

| MARIJO DEOGRACIAS |

Argazkia: Beharsareak utzia

Lan bila bai, baina euskaraz

Page 47: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

Babeslea: Bizkaiko Foru Aldundia

BEHARSAREA - TERMOMETROA

� 472013KO APIRILAREN 28A

aitortu digunez, “ez da erraza izatenpare bat edo hiru orduz lan egitekoprest egongo den norbait aurkitzea,batez ere hortik bakarrik ezinezkoadelako bizitzea. Baina guri osolagungarria zaigu eskola orduetatikkanpo umeekin euskaraz arituko dennorbait izatea; eta jakinda ere gure-kin denbora luzez ez direla arituko,eskertzekoa da era horretako lanpoltsa egotea”.

Zaintzaile euskalduna guragoBeharsarearen esperientzia Getxonhasi bazen ere, iaztik hainbat herri-tara zabaldu du ekimena Bizkaikoudal eta mankomunitateetako eus-kara zerbitzuen Alkarbide bilgu-neak: Balmaseda, Enkarterriak,Leioa, Erandio, Bilbo, Etxebarri,Lemoa, Igorre, Durangaldea, Maru-ri-Jatabe eta Laukiz ere sartu dirasarera. Horri esker, esaterako, Etxe-barriko Ainarak ere aurkitu du bereume biak zaintzeko neska euskaldu-na. “Herriko euskara zerbitzuaneskatua nuen ordurako lan poltsanizena emanda zeukaten euskaldu-nen erreferentzia, baina Beharsa-rearen berri izan nuenez han erejarri nuen iragarkia eta berehaladeitu zidaten”. Ainarak ere aitor-tzen du ez dela erraza “ordu parebatez bakarrik lan egingo dizunikdenbora luzez kontratatzea, ez baitanahikoa bizirauteko”. Bere kasuangainera, lanaldia aste batez goizezeta beste batez arratsaldez duenez,zaintzaileak ere lana txandaka eginbehar du. “Umezaintzan aritukozena euskalduna izatea guragonuen”, kontatu digu Ainarak.“Nahiago dugu lan bila dabiltzanekeuskaraz baldin badakite eta gureinguruan gutxienez, horri lehenta-suna ematen diogu”. Horrexek ani-matu zuen Bilboko Ibone ereBeharsarean lana eskatzera. Berabegiralea da eta sarean nabigatzenaurkitu zuen Beharsarea. Ez duoraindik erantzunik jaso, baina eki-

mena interesgarria iruditu zitzaion,“ez baita erraz aurkitzen lan horre-tan aritzeko lan eskaintza askorik”.Algortako Galderrek ere eman duizena Beharsarean. “Egunkarian

ikusi nuen iragarkia eta hasieranbulegoaren bila ibili nintzen, guragoditudalako aurrez aurreko hartu-emanak, baina kasu honetan Inter-net bidezko kudeaketa denez, bidehori erabili nuen”. Galderrek azpi-marratu digunez, ekimenak badugainera beste alderdi positibo bat:oso lokala dela. “Auzoka, herrikaeta eskualdeka banatzen da etahorrek hurbiltasun puntua ematen

dizu”, diosku.Ibone eta Galderrenak moduko

lan eskariak eta Getxoko Anek etaEtxebarriko Ainarak egin zutenmoduko lan eskaintzak dira Behar-sarean nagusi. Eta, lan eskariaridagokionez ere, nabarmena da umezaintza eta eskola partikularrakdirela gehien eskaintzen diren egite-koak. Lopez de Uraldek oraintsuaurkeztu du 2012ko balorazio txos-tena eta han jaso dutenez, 125 ira-garki jarri ziren guztira iaz: 111 lanaeskatzekoak eta 14, berriz, lanaeskaintzekoak. Horri lotuta, uztailaeta iraila dira eskari gehien egitendiren hilabeteak, “iraila parteangurasoak euren lan ordutegia etaseme-alaben autobus ordutegiakantolatu behar izaten dituztela-eta,eskaria ere gehitzen da”. Hala ere,hurrengo pausoa Beharsarea lanesparru gehiagotara zabaltzea litza-teke, merkataritzara, ostalaritzara,eta beste sektoreetara: “Gureeskualdean zerbitzuen sektorea danagusi, bigarren sektorerik ez dago,beraz, zaila da industriaarlotik edo lehen sekto-retik lan eskaintzarikjasotzea, baina horixeda gure erronka”. n

2012an 111 lagunek eskatu dute lana sarean eta 14k lanerako jendea eskatu du.

“Oso gustura egonginen. Bera euskaldunazen eta gure alabeieskolako lanak egitenlaguntzen zien, nik ezbaitut euskaraz egiten,pixka bat ulertzendudan arren”

Anehiru alaben ama

Page 48: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

48 � 2013KO APIRILAREN 28A

TERMOMETROA

“INOIZKO albisterik txiokatuenaeuskaraz eta ziurrenik ez dugu iku-siko hedabide gehienetan”. AsierSarasua eibartarrak joan den igandegoizean Twitter sare sozialean bida-litako mezua da, Ertzaintzak Lan-der Arbelaitz ARGIAko kazetariariegindako erasoa erakusten duenbideoari buruz. Dokumentu horibezala, Donostiako Bulebarreanantolatu den mugimendu zibilariburuzko beste hainbat albistek,bideok eta argazkik ere milaka ikus-le izan dituzte Interneten.

Joan den asteko gairik beroenaizan da sare sozialetan baina, hedabi-de nagusiek, publikoek barne, ezdiote tokirik egin. Medio batzuk izanezik (Berria, Gara, Naiz, Info 7, Irutxu-loko Hitza, ARGIA…), Segikoak iza-teaz akusatuta kartzelan sartu nahizituzten Donostiako zortzi gazteeninguruan isiltasuna nagusitu da.

Isiltasuna? Ez. Ez da hitz egokia.34.000 lagunek baino gehiagok ikusidute Youtuben Bulebarreko HerriHarresiaren azken 20 minutuetangertatutakoa erakusten duen ARGIA-ren bideoa (askoz gehiago izangodira hau irakurtzen duzunerako).

Aske Guneari buruzko informa-zioak mundu osora iritsi dira: Erru-siako Ruptlyk, Russia Today hedabi-dearen albiste agentziak, Donostiangrabatutako hainbat bideo zabalduditu. Twitter bidez Europako puntuaskotara heldu dira berriak: Ingala-terra, Herrialde Katalanak, Espai-nia, Frantzia, Italia.

Inflexio puntua hedabideentzatNola lortu dute Donostiako gaz-teek halako oihartzuna? Aske

Gunea abian jarri eta berehala ager-tu zen kezka gaiak izan zezakeenjarraipen informatiboaz. Espainia-ko hedabideek isilaraziko zutela argieduki zuten, gero jabetu zirenEITBk ere ez zuela informatuko.Eta Herri Harresia eraikitzearekinbatera, harresi informatiboa gaine-tik pasatzeko estrategia prestatuzuten: atxilotzera zihoazen zortzigazteen egoera esplikatzen duenmanifestua hainbat hizkuntzataraitzuli; Bulebarrean bildutako jen-deari galdetu eta atzerriko hedabi-deei berri emateko gai ziren pertso-nak lanean jarri; gaztelaniaz,frantsesez eta ingelesez Twitterkontuak sortu (apirilaren 16an itxiegin zizkieten, eraginkorrak izatenari ziren seinale argiagorik?).

M15 edo Occupy mugimenduenantzeko komunikazio estrategiaizan da, mezu positiboetan oinarri-tua, herritarrei ahotsa eman diena,momentu bakoitzean gertatzen arizenarentzat Twitterreko etiketaegokia prest eduki duena (#resist8eta #basque8 eguneko tag erabilie-nen artean izan ziren EspainiakoEstatuan). Gainera, igorritakomezuek kondenatutako gazteen

egoera pertsonalari garrantzia emandiote, maila estrategikoan erabilidute atxiloketen giza-drama, Segikomilitanteen kideko ez diren jendeakere erakarriz.

Komunikazioaren ikuspuntutikikasgai asko eman ditu AskeGuneak. Inflexio puntua izango daeuskal hedabideen historian. Kaze-taritza independenteak herritarrenlaguntzaz asko dezake.Orain, fenomeno pun-tuala izatetik egunero-kora nola pasa asmatubehar da. n

ASKE GUNEA

Komunikazioaren ikuspuntutik ere emango du zer ikasia Donostiako Aske Guneak: saresozialek eta hedabide independenteek kontatu dute bertan gertatua, medio nagusiek estali

duten hein berean. Bistan da, garai berriak bizi ditugu, baita komunikazioaren esparruan ere.

Prentsa independenteak asko dezake, herritarrekin

#Askegunea eta gaiarekin lotutako beste etiketak bolo-bolo ibili dira sarean.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

Page 49: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA

� 492013KO APIRILAREN 28A

Bahea

“Bestalde, gogoan du nola lotsago-rritu zen beste behin, irakasle taldehandi samar bat bazkaltzeko elkartuziren batean, berak auskalo nongofutbol-zelaian ez dakit zer gertatuazela aipatu eta aldameneko lankideaiji-ajaka hasi zitzaionean esanez osograziosoa zela, futbol-zelaia, ene!hori zela hori hizkera ponposo etadotorea, ‘gurean beti kanpodefutbo-lean esan dugu’; iji eta aja, nor etaMikel, departamentuko azken bilera-ko bere esaldia ‘las últimas vicisitu-des y contingencias del procesogenerativo de la actual situación tie-nen su fundamento no tan solo enmeros factores coyunturales sinotambién y en mayor medida en cau-sas cuyo origen es indiscutiblementeestructural’ aktan hitzez hitz jaso ezzelako zalapartaka ibili zena, depar-tamentuko (gaztelaniazko) dokumen-tu batzuen narraskeria salatuz bide-nabar”.

HEKIMEN elkar teak euskarahutsean ari diren 50 hedabidebaino gehiago biltzen ditu. Hain-bat helburu dauzka, eta tarteangarrantzi handikoa diru-laguntzenpolitiketan eragitea. Azken hilabe-teetan elkarteak bilerak izan dituEusko Legebiltzarreko alderdipolitikoetako ordezkariekin etaEusko Jaurlaritzaren aurrekontuengaia izan da nagusi.

Euskal Autonomia Erkidegokoaurrekontu proiektuak 4.875.000euro aurreikusi ditu euska-razko hedabideentzat2013rako, iazko kopurubera. Euskaraz jardutenduten hedabideek urte luzezeta etengabe aldarrikatu duteerakunde publikoek hitzezbai, baina askotan praktikanez dituztela hedabideokestrategikotzat hartu. Zen-tzu horretan, Hekimenek

Eusko Jaurlaritzak egindako ahale-gina, alegia, euskal hedabideengarrantzia eta estrategikotasunaaitortzea ontzat hartu ditu. Denadela, azken urteetan %15 jaitsi daeuskal hedabideentzako diru sarre-ra eta erakunde publikoek ezarrikoduten publizitate beherakada iraga-rrita dago. Hekimenek argi dauka“murrizketa etengabekoen erdianiazko kopuruari eustea, sektorea-ren etorkizuna bermatzeko nahi-koa ez dela”.

Itziar Diez de Ultzurrun Sagalákhttp://31eskutik.com blogeanesanak:

Hekimenek ontzat jo du iazko diru-laguntza mantentzea,

biziraupenerako nahikoa izan ez arren

SINDIKATU ABERTZALEEK eta mugimendu sozial uga-rik jadanik erabaki dute Hego Euskal Herriko ekono-mia eta enplegua hondoratzen ari diren politika eko-nomiko kapitalisten kontrako greba orokorraren data:maiatzaren 30a. Ohikoa den legez, bai patronalak baitaGasteizko eta Iruñeko administrazioek ere, greba oro-korra arbuiatu dute. Euren hedabideek diote ez dela“momentua grebarako” eta ez dutela “ezer onik ekar-tzen”, “gizartearen kontra” doala alegia. UrkullurenGobernuko Enplegu eta Gizarte Politiken sailburuak,Juan Mari Aburtok, galdegin du ea “greba orokorrarenhurrengo egunean zer. Zerbait konpondu dugu?”.

Patronalari eta EAJ, PP eta beste hainbat alderdirihauxe galdetu beharko litzaieke: orain bizi dugunare-kin ez bada momentua greba orokorrerako, zein dazuentzat momentu egokia? Ez gaitezen inozoak izan.Patronalarentzat, EAJrentzat, PPrentzat eta bestealderdi batzuentzat, kapitalismoaren kudeatzaile direnaldetik, deialdi bat dagoen bakoitzean “orain ez da

momentua” dioten arren, haientzat inoiz ez damomentua!

Greba orokorrerako momentu egoki hori erabakibehar dutenak, aldiz, sindikatuak eta mugimendusozialak dira. Eta egin dute. Ondo legoke beste sindi-katu batzuk, CCOOk eta UGTk kasu, behin informa-zioa jasota, grebarekin bat egingo balute, ahalik etazabalena izan dadin. Greba eginik, gerta liteke epemotzerako ondorioak izatea, baina baita luzera begi-rakoak ere. Zenbat eta greba zabalagoa eta batuagoa,orduan eta emaitza hobeak lortuko dira. Edozeinmodutan, greba inoiz ez da porrota. Kapitalismoaketa bere kudeatzaileek kontra egiten badiote, herrisektoreek eta langileriak duintasuna mantenduko dutesikiera. Ez dira basapizti kapitalistarenaurrean belaunikatuko. Hurrengo egu-nean, grina gehiagoz borrokatuko dute!

Juan Mari Arregi

Noiz da greba orokorrerako garaia?

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Hekimeneko hedabideetako ordezkariak.

DANI BLANCO

Page 50: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

ASKE GUNEAN joan den asteanizandako sei gazteen atxiloketaketa zeregin horretan izandako ger-takizunek, Euskal Herrian egoerakaldatzen jarraitzen duela erakustendute. Ezker abertzaleko gazteenmugimendu zabalak, modu prakti-ko eta gaurkotuan erakutsi dualdaketa hori.

Desobedientzia zibila eta erre-sistentzia baketsuarena da AskeGunearekin lau haizetara zabalduduten mezu indartsua. Eta eraginalortu dute gizarte mailan, nahiz etaoraindik bidea egin beharko dutengizarte eremu zabalagoetara iriste-ko. Jarraik, Haikak edo Segik gizar-teko esparru oso zabaletan irudibat izan dute, Ernaik oinordeko-tza horren zati bat bereganatu dueta hori nekez ezaba daiteke gaue-tik egunera.

Alde horretatik, Aske Guneainflexio puntu gisa definitu duteberau bultzatu duten gazteek etakanpotik ere hala perzibitu da.Orain ikusi beharko da horrek zergarapen duen, baina jarrera, moldeeta estrategia hauek berritzaileakdira –15M eta hauek bezala, gizar-teko beste alor askotan ematen aridena– eta herritarren buru etabihotzak zabaltzeko indarra dute,beti ere, atzean kausa justu bat edoinjustizia bat dagoela irudikatzekoazal eta mamirik bada. Eta gaztehauen kasuan bada.

JARDUERA POLITIKOAK eramanditu kartzelara zortzi gazte hauek,eta horrek preso politikoez gain,kontzientzia presoak bihurtzenditu. Estatuaren “dena da ETA”-klegezko egiten ditu gazte hauen–eta sare berean harrapatutakogainerakoen– espetxeratzea, bainaez justua, eta euskal gizartearengehiengo oso zabalak sarri eraku-tsi du ez dagoela ados “dena da

ETA” horrekin. Beste kontu batda, ados ez egon arren, zigortuta-koekin elkartasuna eskaintzerainoiristea. Baina egoeraren sorrera etaoinarria erabat injustua da etahorren gainean ezin da ez justizia-rik ez egoera berririk eraiki.

Horregatik, egoera honek osoataka estuan jartzen ditu Ertzain-tza eta orain berau gobernatzenduen EAJ, legezko bai bainainjustuak diren erabakiak beteara-zi behar dituztelako. Noiz artejustifikatu daiteke zerbaiten aurkazaudela baina legeak bete behardituzula? Noiz arte da garrantzi-tsuagoa legea kontzientzia baino?Zertan laguntzen du elkarbizitzaeta bake bideetan “dena da ETA”hori bete behar izateak? Nondikbegiratu, erantzun asko izangodituzte galdera hauek, baina 200bat pertsona doktrina horrekauzipetu eta espetxeratu zainbadira, izango da kontu haueiburuz sarri eta zabal hitz egitekobetarik. Luze-zabal jardun behar-ko den moduan Ertzaintzarenjokaera askori buruz.

LANDER ARBELAITZ ARGIAkokazetariak badaki zerbait bitartekohoriei buruz. Medio honek bidalizuen Arbelaitz Aske Guneko gerta-kizunen berri ematera eta horretanari zen hilaren 19ko goizaldeanhainbat ertzainek eraso zutenean.Bideoan primeran ikusten da(http://www.argia.com/albistea/lander-arbelaitzi-erasoa), ez du azal-pen gehiegirik behar. ErtzaintzaAske Gunean sartzean kazetariabere lanean ari da sakelakoa esku-tan, hiru ertzain zuzenean doazberegana eta eraso egiten diote,telefonoa bultzada batez lurrerabotaz, bera ere lurrera botaz, etalepoan eta eskuan zauriak eraginez.Bideoan oso argi ikusten da nola

Arbelaitz kazetari agiria erakustenari den, baina ertzainei berdin zaieeta bultzaka –berriz lurrera botaz–eramaten dute Bulebarreko kiosko-raino. Beste kazetari batzuekinbatera, eta bere borondatearenaurka, han izan zuten ordubetez.

Legeak babesten du informa-zio eskubidea, herrialde demo-kratiko baten oinarrietakoa da etaErtzaintzarena moduko jarrerahauek onartezinak dira zuzenbi-de estatuan. Ulertezina da legeakbabestu behar dituenak legeabera ur ratzea, kasu honetanertzainen aldetik nabarmen ger-tatzen dena. Gure agintariei bizi-ki gustatzen zaie ikustea SiriakoAlepon, Libian edo EgiptokoTarhirr-eko plazetan zer gerta-tzen den, baina antza ez zaie han-beste gustatzen gure plazetangertatzen dena ikus dadin, beste-la nekez gertatuko lirateke behineta berriz kazetarien aurka gerta-tzen diren eraso hauek. Ertzain-tzaren gisa honetako parte-har-tzeetan, ertzain askoren iruzkineta jarrera biolento eta matxista(hainbat emakumek irain sexistaksalatu dituzte) ikus-entzunda,Herrizaingo Sailak –eta berarekinEAEko gizarteak– arazo handiadu bere baitan. Salagarria bene-tan, era horretako ertzainek ezindituzte herritarrak zaindu, ezdakite, eta beraz lanbidetik baz-tertu beharko lituzkete. Ertzain-tzak, Herrizaingo Sailak, emanbeharko luke azalpenen bat ger-takizun hauei buruz.

ARGIAk bihotzez sinesten duinformazio eskubidean, hamar-kada asko darama berau gauza-tzen, eta zereginhorretan jarraitukodu lanean, irmo,gogotsu eta i lusiohandienarekin. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� AR G I A KO Z U Z E N DA R I A

Legea eta injustiziaren lehia

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2013KO APIRILAREN 28A�50

Page 51: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera
Page 52: NON ZER - ARGIA txikitik eragiten gaztelaniaz bada, lau pertsona horiek gaztelera erabiliko dute udaleku guz-tian. Begiralearen zeregina da hasierako unea atzeman eta sotilki egoera

2012KO IRAILAREN 2A�52