NON ZER - Argia · AITOR SARRIEGI / 21 ZIRTAK Non idatzi.IRATXE ESNAOLA / 22 ERDIKO KAIERA ODEI...

2012KO AZAROAREN 11 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

DEABRUAREN ABOKATUANESTOR BASTERRETXEA: «Artistak bere mendearekin haserre

bizi behar du». SUSTRAI COLINA / 4

ASTEKO GAIAGUZTIEN ONERAKO EKONOMIA Kanibalismo ekonomikoari, stop!

URKO APAOLAZA AVILA / 5

PERTSONAIALUIS DE PABLO: «Sorkuntza artistikoaren kontrako aktibitatea da

boterea». MIEL A. ELUSTONDO / 10

GAIAKRUSSELL MEANS Erresistentzia indiarraren sinboloa.

LANDER ARBELAITZ / 15JOAQUÍN GRAU TASA: «Larrialdietako medikuen guardia presentziala

kendu nahi dute Nafarroako zenbait herritan». MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 16

IRITZIAREN LEIHOAVENEZUELAREN AURKAKO GEZURRAK DESMUNTATUZ

ASIER BLAS MENDOZA / 18ANA OBREGON GURE KOSMOBISIOAN DABID ANAUT / 20HONDAKINEKIN AZKARREGI... PELLO ZUBIRIA / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Epikoa. IXIAR ROZAS / 20BERTSO BERRIAK Armstrong auziari jarriak. AITOR SARRIEGI / 21ZIRTAK Non idatzi. IRATXE ESNAOLA / 22

ERDIKO KAIERAODEI BARROSO, MADDI SARASUA: «Aldarrikapenez bete behar

dugu Baiona». ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 24LIBURUAK GEMA LASARTE / 28 DISKOAK IKER BARANDIARAN / 29IHESI Zilbeti, ixilik ziloan be(hei)ti? INMA ERREA / 30DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ALEA Edertasunaren bila. MYRIAM GARZIA/ 35OSASUNA J. AGIRRE / 36 LANDAREAK J. ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAJOSE FELIX AZURMENDI: «Ezker abertzaleak EAJren beharra dauka».

MIKEL ASURMENDI / 39ANE MIREN IRURETAGOIENA: «Hemengo jendeak ez daki ETB3

dagoenik ere». ONINTZA IRURETA AZKUNE / 43PRENTSA ASKATASUNA Kazetari deserosoei zentsura garai zailetan.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 46EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47NET HURBIL Don´t worry Indiako esklaboez, be happy gure

merkealdietan. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2012ko azaroaren 11, 2.344. zenbakia

DEABRUAREN ABOKATUA

2012KO AZAROAREN 114 �

88 urte eta geroari so.

«Artistak bere mendearekin haserre bizi behar du»

Ai, artista eta bere mundua.Fatalitate bat. Artista artista bada sortzaileada, eta sortzailea ez bada arte egile bat bainoez. Artearen itsaso zoragarriari zure mililitroaaportatzen saiatu behar zara. Ahaleginarenondorioa: artistak gizarteari aurre hartzendiola beti.

Kontuz, dena dakienak gezurrak ere jakitenditu eta!Nola azaldu Van Goghek, bizi zeno, deus ezsaldu izana? Ez hori bakarrik, zure eskulturenaurretik pasa, eta “hori nire semeak ere egin-go likek!” egiten dizute iseka. Nik beti zorion-tzen ditut horrelako seme bat izateagatik.

Eskerrak kritikariek gure gustuak bideratzendituzten...Kritikariekin gutxi fio. Esaterako, oraindik ezdut ulertzen nola dauzkaten batzuk olinpoan.Hor dago Botero, ipurdiak marraztu etamarraztuz super milionario eginda, nik sekulahain gauza tonto eta baldarrik ikusi ez dudanarren.

Kritikariek egiten ez badute, politikariek salba-tu beharko dute artea.Politikarien %99k ez du arteaz piperrik uler-tzen. Badirudi politikari karneta eskuratzekobaldintza bat arteaz paso egitea dela! Horibai, gero euren bulegoetan jartzeko lanakerosten dizkizute, lagunen aurrean modernoeta kultu agertzeko.

Agertzen duzun panorama agertuta, eskerrak

arteak heriotzan ez pentsatzeko balio dizun.Ezinbestean sarri-sarri oroitzen naiz herio-tzaz, baina arteak horretan pentsatuz porrotez egiten laguntzen dit. Dena den, eskerrakez dagoen beste mundu edo dena delakorik,ze berriz faxista madarikatu horiekin topatubeharrak nire onetik aterako ninduke!

Mamuak beti mamu, dio nire psikoanalistak.Etsairik izan gabe bizitzeko pretentsioa izandut, eta baneuzkala ohartu nintzenean, jotagelditu nintzen. Kabroiak! Orain, Bildukoaizateagatik jende batek agurra ukatzen dit,baina ze arraio, bere konbikzioekiko zintzoaez dena txotxongiloa baino ez da.

Anaiarteko gerrak omen dira baretzen zaile-nak.Ni abertzale guztiak batzearen aldekoa naiz.Denak batuz gero, badakizu zein erraz iraba-ziko genituzkeen hauteskunde oro eta zenbatsufrimendu aurreztuko genukeen? Baina ez,bakoitza berera. Pentsa, zatiketa honen erruz,orain ezingo genuke Ama Lur egin.

Alegia, politika ez, artea eta lana direla zureama lurra!Lan serioa oso intimoa da, zure burua eten-gabe proban jartzea, zure intimitatea jorra-tzea. Munduari leihotik begiratu behar diozu,baina leihoak itxita, hainbesteinformaziorekin besteena errepi-katzen itota amaitzen duzulako.Horregatik, artistak bere men-dearekin haserre bizi behar du. n

NESTOR BASTERRETXEA

| SUSTRAI COLINA |

Argazkia: Dani Blanco


ASTEKO GAIA

GUZTIEN ONERAKO EKONOMIA

Kanibalismo ekonomikoari, stop!

Elkartasuna, konfiantza eta duintasuna, eguneroko bizitzan estimatzen ditugun baloreakdira. Horiek ekonomian islatzeko teoria sortu du Christian Felber austriarrak, eta Europan

barrena dabil krisi garaiotan. Kapitalismo lehiakor basatiaren aurrean, jendeak, enpresek etaherriek elkar ulertzen hobeto funtzionatzen dutela dio Felberrek:

“Oheratu gaitezke norbaiten kontra?”.

| URKO APAOLAZA AVILA |

GORPUTZA ERREGAIEZ BUSTI eta su emanzion bere buruari gizasemeak. 57 urte zituen,lau seme-alaba, eta 30 urte zeramatzan Fran-ce Télécom enpresan lanean. 2011ko ekaine-ko hark, aurreko urteetako hamarnaka bikti-men zerrenda loditu baino ez zuen egin.Alferrik izan zituen telefonia mugikorrarenerraldoiak 3.895 milioi euroko irabaziak urtehartan, langile hark problema bat zuen.

Frantziako enpresa handietako suizidioenkrisiak ondo baino hobeto erakusten du ongi-zatea eta etekin ekonomikoa ez doazela esku-tik helduta, korporazioen clashflow azkarrak ezduela batzuen onerako ekonomia baizik sor-tzen. Alemaniaren BPG tasaren gorakadakminijobetan dabiltzan gazteen ezinak igartzenez dituen gisan, edota BBVAren finantzabalantze positiboak, etxetik bota duten hipote-katuaren negarrak entzuten ez dituen moduan.

“Arrakasta ekonomikoa adierazle moneta-rioekin neurtzen da: diruarekin. Baina dirua ezda gai neurtzeko gizakiontzat eta ingurumena-rentzat baliotsua den ezer”, dio Christian Fel-ber ekonomialari austriarrak, sarean bolo-bolodabilen bideoan. Felberren esanetan, gaurkoekonomiak lukurreria eta lehia ditu oinarri,baina jendearen arteko harremanetan bestebalore batzuk onesten dira: konfiantza, zintzo-tasuna, laguntasuna, solidaritatea… Horiekguztiak ekonomiaren arlora ekartzeko teoriaproposatu du: guztien onerako ekonomia.

Alternatiba ekintzailetik sortuaEz du ezer asmatu. Guztien onerako ekono-miak (GOE) jasotzen dituen eredu batzukaspaldi aplikatzen dira zenbait mugimendutan,banku etikoa, ekonomia solidarioa edotabidezko merkataritza, kasu. Bestalde, historian

Valentziako Muro d’Alcoin Microvinya proiektua jarri dute martxan,bertoko mahastiak kudeaketa etikoarekin berreskuratzeko asmoz.Guztien onerako ekonomiarekin bat egin du udalerriak.

WIN

EA

ND

WIT

S

�6 2012KO AZAROAREN 11


barrena erregimen ugarik baliatu eta murtxika-tu dute “guztien onerako” hitza; konstituziopolitiko askotan ere ageri da ideia. Duelamende parrasta Tomas Akinokoak berakbonum comunne kontzeptua erabili zuen eta kris-

tau dotrinan aise zabaldu zen. Baina Felberrenpentsamoldeak ezer gutxi dauka dotrinatik etaasko alternatiba ekintzailetik.

Felber Salzburgen jaio zen 1972an. Vienaneta Madrilen egin zituen filologia eta zientziapolitikoetako ikasketak eta egun, dantzarigaraikide izateaz gain, Vienako unibertsita-tean ekonomia irakasten du. Globalizazioare-kin oso kritikoa, Attac-en sortzaileetako batizan zen Austrian, eta mugimendu altermun-dialistaren bozeramaile da herri hartan.

2008an Felberrek ekonomiaren baloreberrien inguruan idazkia publikatu zuen. Ber-tako ideiek txundituta, Attac mugimenduariloturiko hainbat enpresari elkartu ziren,ideiak praktikan nola jarri aztertzeko. Bi urte-ren ondoren, emaitza: Gemeinwohl-Ökonomie(Guztien onerako ekonomia) liburua.

2010eko urrian jarri zuten proiektua mar-txan, Vienan egindako sinposioan. GOErenteoriaz hausnartzeko hamarnaka talde sortuziren Austrian, Alemanian, Italia iparraldeaneta Suitzan. Hortik urtebetera ehunka enpre-saren eta erakunderen babesa zuten jadanik,eta horietatik 60 inguru “guztien onerakobalantzeak” egiten hasi ziren.

Balantze hori da GOEren funtsetako bat.Taula batean enpresek jarraitu beharreko iriz-pideak daude ezarrita; guztira 17 irizpide nagu-si dira: lan baldintza onak izatea, genero ber-dintasuna, produktuaren salmenta etikoa, kalteekologikoak gutxitzea, langileen parte-hartzea,kudeaketa gardentasuna, soldaten artekooreka… Irizpide bakoitzak puntu jakin batzukditu; 1.000 puntura iristen dena txapeldun litza-ke eta 200era iristen ez denak baluke izerdirikbotatzeko oraindik (ikusi eskuin orriko taulan).

Otsoa ala gizakia?Hori oso ondo dago –esango dizu adi entzundizun bazkaltiarrak–, baina nola konbentzitu-

Banku demokratikoa: “Zeregin nagusia aurrezkiak bermatueta tokiko enpresa eta familientzat kredituak ematea izango da.Diruak, kreditu itxuraz, ondasun publikoa izan behar du, etafinantza merkatuak itxi egin behar dira”.

Ondasun pribatua: “Eztabaidatu beharko litzateke jabegopribatua mugatzeko gehienezko kopuruaz, esaterako 10 milioieuro. 10 milioirekin edonork ia edozein luxu izan dezake, bainagutxiegi da gobernu bat erosi ahal izateko”

Gehienezko soldatak: “Soldata maximoak gutxieneko solda-ta baino hamar aldiz handiagoak ez izatea. Handizaleek gehia-go irabazi nahi badute, posible dute, gutxieneko soldata igoaz”

Enpleguaren banaketa: “Ordu estrak kendu eta asteko lanorduak 30 edo 33ra jaitsi. Horrek denbora utziko luke lanarenbeste alderdi batzuetarako: pertsonen zaintza, norbere lanaketa auzolana. Hamar urtean behin ‘urte sabatikoa’, oinarrizkoerrentak finantzatuta. Langabezia tasa %10 arinduko luke”.

Aztarna ekologikoa: “Hazkunde ekonomikoa jada ez da hel-burua, bai ordea aztarna ekologikoa gutxitzea. Bizimoduaaukeratzeko dugun askatasuna amaitzen zaigu, beste batzuekbizitza duina izateko duten askatasuna mugatzen dugunean”.

Demokrazia zuzena: “Egiazko demokrazian, herri buruja-bearen interesak eta bere ordezkarienak, berberak dira.Demokrazia ordezkatzailea osatu behar da demokraziazuzen eta parte-hartzailearekin. Herritarrek euren ordezka-riak zuzendu behar dituzte”.

Neurri esanguratsuak

AT

TA

C

OM

AU

Ezkerrean, Christian Felber, guztien onerako ekonomiaren sortzailea; eskuinean, Valentziako Muro d’Alcoiko hitzaldi jendetsua.



ko duzu marrazoa arraiak ez jateko? Homohomini lupus dio latinezko esapideak (gizakiaotsoa da gizakiarentzat) eta askok egungokanibalismo ekonomikoa horrela justifika-tzen dute, berekoitasuna espiral genetikoanbagenerama moduan.

Felberrek uste hori ipurdiz gora jartzenduten hainbat ikerketa ditu aipagai, tarteanJoachim Bauer neurobiologoa-renak. Bauerren esanetan, Dar-winek eboluzioaren teoriasortu zuenean, XIX. mendekoIngalaterrako gizarte kapitalis-ta islatu zuen, baina ezin dainolaz ere esan gizakiok geneti-koki egoistak garenik. Alderan-tziz, ingurura egokitzeko bideonena kooperatzea dela dioBauerrek, baita biologikoki ere.Antza, gizakiok elkar ulertzendugunean, garunak estimulua nabaritzen dueta ondo sentiarazteko hormonen jarioahasten da.

Hitz gutxitan, enpresen artean lehian aritubeharrean, elkarrekin kooperatzea litzatekegizarte osoaren ongizatea handitzeko modunatural eta eraginkorrena.

Hori lortzeko, GOEren errezetak ez duaparteko misteriorik: produktuetan etiketatugraduala (gorria, horia, berdea) sortuko luketeauditorien emaitzekin, erosleek enpresak sarituedo zigortu ditzaten; balantze onak lortzendituzten enpresek hobariak edo laguntza publi-koak jasoko lituzkete, kreditu merkeagoak,kontratazioetan eta ikerkuntza programetan

lehentasuna… Gisa horretan,enpresaren helburua jada ez litza-teke etekin ekonomiko hutsa izan-go, guztien onerako jarduera bai-zik.Esaldi hau idazten ari garen

unean, 856 enpresak, 58 politika-rik, 147 erakundek eta 2.877 lagu-nek eman diote babesa guztienonerako ekonomiaren mugimen-duari. Horietako askok guztienonerako balantzea egina dute gai-

nera, eta ez dira tamainaz eskasak inondik ere.Badaude aseguru etxeak, garagardo produzi-tzaileak, bankuak, okindegiak, altzarigileak…Horietako askok ehunka langileri ematen diotebeharra eta milaka bezero dituzte.

Egiptoko Sekem enpresan, esaterako,1.850 langile ari dira. Nekazaritza biodinami-

Guztien onerako oinarrizko irizpideak

Giza duintasuna Elkartasuna Ekologiajasangarria Justizia soziala

Parte hartzedemokratikoa eta

gardentasuna

Hornidura Eskaintza eta horniduraren kudeaketa etikoa

Finantzazioa Finantzen kudeaketa etikoa

Langileak etajabeak

Lanpostuarenkalitatea eta

berdintasuna

Lan kargarenbanaketa justua

Langileen jarreraekologikoa

sustatzea

Soldaten banaketa justua

Barne demokraziaeta gardentasuna

Bezeroak,produktuak,zerbitzuak,jabekideak

Salmenta etikoaJabekideekinelkartasuna

Produktuen etazerbitzuen izaera

ekologikoa

Produktuen etazerbitzuen izaera

soziala

Eredu sozial etaekologikoak arloka

handitzea

Gizarte arloa(eskualdea,burujabetza…)

Eragin soziala etaproduktu/zerbitzuen

esanahia

Guztien onariekarpena

Kalte ekologikoakgutxitzea

Enpresan lanegiten ez duten

jabeei etekingutxiagobanatzea

Gardentasun sozialaeta erabakietan parte

hartzea

Irizpidenegatiboak

Giza eskubideak etaLNEren arauak

haustea Salmentaareriotsua

Ingurumenari etaekosistemari kalte

handiak

Emakumeei etagizonezkoei

ezberdinordaintzea

Partaidetza guztiakez argitaratzea

90

30

90 50 30 60 90

50 70 90 30 30

90 40 70 60 30

-200 -200 -200 -200 -200

Felberrek ez du ezer asmatu.Guztien onerako ekonomiakjasotzen dituen eredu batzukaspaldi aplikatzen dira zenbaitmugimendutan, banku etikoa,ekonomia solidarioa edotabidezko merkataritza, kasu



koaren bidez basamortuari eta bertoko jen-dearen pobreziari aurre egiteko IbrahimAbouleishek Sekem sortu zen, 1977an .Kooperatiba horretako enpresek baliabideekologikoak erabiltzen dituzte zukuak, espe-zieak eta fito-botikak produzitzeko,besteak beste. Bidezko merkatari-tzan eta bazkideen parte hartzeanere urratsak egin dituzte; bertakoetekinekin haurtzaindegiak eta jasan-garritasuna zer den ikasteko uniber-tsitateak eraiki dituzte.

Espainiako Estatuko hainbat herrial-detan eta Hego Amerikan ere aski zabal-du da guztien onerako ideia, batez ereekainean gaztelaniazko bertsioa publika-tu zenetik (La economía del bien común).Babesleen artean Euskal Herriko dozenabat enpresa txikiren izenak azaltzen diraeta hausnarketa taldeak sortu dira –Bilboneta Donostian talde bana (ikusi goiko koa-droko elkarrizketa)–. Gaztelaniazko liburuhorrek, hain justu, MCCren esperientzia dakargogora, zenbait esparrutan guztien onerakoekonomiarekin bat egiten duelako.

“Mugimendua geldiezina da eta bera baka-rrik ari da hazten” diote GOEren defenda-tzaileek. Zinez, egitasmoa, etiketatu eta piz-garri soil batzuk baino subertsiboagoa baita.

Merkatu ekonomiatik atera ez, baina hurairaultzeko neurriak jasotzen ditu. Azkenbatean, “herri subiranoak” konbentziobatean guztien onerako lege batzuk ezartzeaniritsiko ginateke hogeitabira, halako “konsti-tuzio ekonomiko” bat sortzean, alegia.

Piztia kapitalistak baina, azkar atera dituatzaparrak, eta ez dira gutxi izan zenbait heda-bidetan Felberren kontra jaurtitako eztenak:anarkomarxista, nerabea, poto egindakoezkertiarra... Beste askorentzat, zumarrakgaria ematea bezain erraza da ekonomia ame-tsetako hori egia bihurtzea. Pauso handiegia. “Ipotxen pausotxoen estrategia erabilibehar dugu –dio austriarrak bere hitzaldie-tan–, egin dezagun ahal duguna. Ez gaite-zen hasi Banco Santanderrekin, eztaEuropar Batasunarekin ere. Has gaitezenMuro d’Alcoiko ekintzaileekin”.

Muro d’Alcoi, guztien onerako udalerriMediterraneoak Valentzian ikusten dituenlehenengo mendien magalean sartuta, Murod’Alcoi 9.000 biztanleko herri ezkertiar aber-tzalea da –Bloc Nacionalista Valenciák iraba-zi ditu azkeneko lau udal hauteskundeak–.Bertan ondu da guztion onerako ekonomia-ren baitan koka litekeen esperimentu bat:Celler la Muntanya upeltegiko jabe Joan Cas-

Nola izan zenuen guztien onerako ekono-miaren berri?Baneraman denboratxo bat haren atzetik,batez ere Interneten Attac mugimenduarenorrialdeak eta bideoak segituz. Gero, Ariz-mendiarretaren Lagunak elkarteak hitzaldibat antolatu zuen eta Christian Felber eto-rri zen, hantxe egin genuen topo.

Zer nabarmenduko zenuke teoria honetatik? Kontzeptuak jasotzen dituen ideiak ezdaude soilik Felberren mugimenduan, lehenago erelandu izan dira, EHUn adibidez, ekonomialari ugariari dira horien inguruan lanean. Inportanteena daikuspegia aldatzen duela: ekonomia lehiakortasuneaneta norberarentzako etekinean oinarritzen da egun;aldiz, ikuspegi berriak kooperazioan eta guztion ongi-zatean egiten du azpimarra.

Nola ari zarete antolatzen? Oraintxe bertan Bilboko taldean ari gara gehien mugi-tzen; Donostian ere badago beste talde bat, baina hasi-

berritan daude. Zehaztu nahian ari garazein den bakoitzaren ikuspegia, osojende ezberdina biltzen gara, arkitekto-ak, ingeniariak eta beste mugimendutanere aritzen den jendea dago.

Pentsatu duzue nola hasi lanean EuskalHerrian?Hainbat proba egin ditugu erakundebatzuekin, guztien onerako balantzeakdakartzan irizpideak ebaluatu ditugu

elkarrekin. Beraiek deitu digute, bizpahiru orduz bildugara hausnartzeko eta hasierako balorazio bat egiteko.

Etorkizunean aurreikusi duzue, esaterako, guztien one-rako udalerriak sustatzea? Udalekin hitz egin duzue?Ez da gure asmoa proselitismoa egitea. Interesa duenororekin hitz egin nahi dugu. Austrian gertatu zena-ren antzeko zerbait da: hainbat enpresari elkartu zireneztabaidatzeko eta hortik sortu zen mugimendua,baina hasierako ideia ez zen hori, Felberrek soilikliburu bat idatzi zuen. Gu bide beretik goaz.

VALENTÍN ZURBANOGUZTIEN ONERAKO EKONOMIAREN BILBOKO KOORDINATZAILEA

ChristianFelberren liburuabest seller izanda Austrian etaAlemanian.

V. Z

UR

BA

NO

KU

TZ

IA

«Probak egiten hasi gara zenbait erakunderekin»



cant-en ekimenez Microvinya ardoarenproiektua jarri zuten abian duela urte batzuk.

Filoxeraren gaitzak jo aurretik, inguru guz-tia mahastiz marraztua zegoen paraje haietan.Cascant eta bere bazkideak ardoa egiten hasizirenean, abandonaturik zeuden mahasti sailtxikien jabeengana jo zuten.Hala, helburu hirukoitza lortudute: batetik, mahastiak lehen-goratu eta mahastizainen bizi-modua duintzea; bestetik, ardoarrakastatsua produzitzea toki-ko mahats barietateak erabiliz;eta azkenik, Muro d’Alcoikogizarte eta kultur taldeakproiektuaren inguruan batzea.

Microvinya ardoa 28 minifundiotako maha-tsarekin egiten da eta zigilu propioa du. Zigilu-pe horretan merkaturatutako ardoek baldintzabatzuk bete behar dituzte: nekazariak eginda-ko lanaren ordainetan irabaztea; mahatsa ber-tako mahastietatik lortzea eta ingurumenarikalterik ez egitea; upeltegia inguruan errotuaegotea; eta promozioa diseinatzea bertakoherrien kultura errespetatuz.

Iraultza txiki bat ekarri du mahasti-zaintza-ren ikuspegi berri horrek herrian. Hasi zirenmahastiak berreskuratzen eta bukatu dute urte-ro jasangarritasun jardunaldiak antolatzen,

dekrezimenduaz hitz egiten eta guztien onera-ko ekonomia babesten. Muro D’Alcoik guztienonerako udalerri izendatu baitu bere burua.

Austrian, Bavieran, Hegoaldeko Tiroleneta Suitzan ere, hainbat udalerri guztien one-rako ekonomiaren partaide izango direla ira-

garri dute mugimenduaren web-gune ofizialean. Gisa horretakoudalerri batek betekizun batzukdauzka, horien artean, udaladministrazio publikoan guztienonerako balantzea egitea etaneurriak hartzea azpikontrata-tzen dituen enpresek, eta udale-rriko gainerako enpresek, balan-tze hori egin dezaten. Vienan,

adibidez, aztertzen ari dira balantze horiegina duten enpresek lehentasuna izatea uda-lak erosketak egiten dituenean.

Euskal Herrian baditugu zero zabor sor-tzearen aldeko udalerriak, baita hurbilekokomertzioa sustatzeko euskal monetarenproiektua ere, baditugu auzolanean bizi direnherriak, autogestionatzen diren auzoak, eko-nomia sozialean eta kooperatibo-an esperientzia handia duteneskualdeak... Zein izango da guz-tien onerako klubera animatzenlehena? n

Esaldi hau idazten ari garenunean, 856 enpresak, 58politikarik, 147 erakundek eta2.877 lagunek eman diote babesaguztien onerako ekonomiari

Bihotzekoa izan duzu udan, susto galanta!Ez ezazu uste. Tira, sustoa izan da ondoko-entzat, ez niretzat. 80 urteak beteak dituzu-nean, argi! Mugara heltzen ari zara, nolabait.Bestalde, duela urte asko izan nuen nik biho-tzekoa, orain baino lehen. Udan izan dudanaez da sustoa izan, deserosoa baizik. Sustoa dahil zintezkeela! Ez dut nire burua heroikoazaldu nahi, ezta indiferente ere, baina, egia-tan, adin jakin batera heldu eta heriotza erekontuan hartu behar izaten da. Niri, zerk edozerk sustoa ematekotan, heriotza mingarriakizutzen nau, ez naiz ezertarako masokista.Bihotzeko gaixotasunak ez ohi dira mingarri–denetarik dago, jakina, gustu guztiak horere–, baina, badiotsut, ez ohi dira mingarri.Udan izan dudan bihotzekoa ez da mingarriizan, baina bai oso larria, hiltzen ari zarelajabetzen baitzara, bazoazela, erlojua geratzenari zaizula... Zaila da azaltzen, eta nahiago dutesperientzia ez baduzu, kar, kar, kar.

Mila esker mila. Kar, kar, kar.Dena dela, hiltzen ari zarela, hor non ager-tzen den naturaleza-ama. Berak bizitza-kons-tanteak ere jaitsarazten dizkizu, eta heriotzalasai onartzen laguntzen dizu. Badiotsut, eznaiz heroi, ez inor baino ausartago, ez kolda-rrago, askoren artean bat naiz, beste guztiakbezalakoa, eta heriotza datorkizula ikustenduzu, baina modu errukigarrian datorrela,jasateko moduan… Onartzeko moduan, esannahi dut. Jakina, amarrukeria txiki bat erebada hor, guztiz kontziente ez bagara ere.Egoera kritikoan zaudelarik, medikuek lagun-

du besterik ez dute egiten: lasaigarri mordoaematen dizkizute eta zuri sosegua iruditzenzaizuna ez da, finean, lasaigarri baten ondo-rioa baizik. Sustoa, hortaz, ondokoek, haiekgehienetan ez baitute lasaigarririk, kar, kar,kar. Zu, aldiz, debekatutako substantziahorietatik bete-bete eginda zaude, morfinatikedo bestetik. Azkenerako, irribarrez ari zara!Hiltzeko zorian zaudela? Bai, baina familiariknobleenean ere gertatzen da hori.

Ospitalean bertan, laster hasi zinen lanean.Bai, hamabost egun baino gehiago igaronituen ospitalean. Lehenengo momentukolarria eta gero, behaketa-unitatean nengoela,tratamendupean, ez nuen ezer egiten, irakurrieta gelan ibili besterik. Orduan, andreari esannion: “Marta, ekardazu koaderno pare bat,ideiak datozkit burura, eta landu egin nahiditut”. Eta horixe egin nuen, lan. Batetik,opera bat egiten ari naiz, baina libretistakzenbait material eman zain nago. Bestetik,

«Sorkuntza artistikoarenkontrako aktibitatea da

boterea»Kontsumorako musika banketxean, tindategian, okindegian, tabernan, kalean…

Kontsumorako musika munduko lau kornerretan. Luis de Pabloren musika baltsamo daitotzen gaituen zarataren erdian.

LUIS DE PABLO

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Dani Blanco

Luis de Pablo (Bilbo, 1930). Nazioarte mailako ospeaduen musikagilea, irakasle, eta irakasleen irakasle.Abangoardia du lan arlo, bide berriak arakatzen eman dubizia, nekaezin. Genero guztiak landu ditu, orkestra etakamera musikak batean, opera bestean… berritzaile beti.Ezin konta ahala obra ditu argitaratuak, eta hamaika sari,merezimendu eta izendapen jasotakoa da. Madrilen bizida, baina Donostian eman ohi ditu udak, bertakoa baituemaztea, Marta Cardenas artista.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA



LUIS DE PABLO

kamera txikiko obra bat ere ari naiz egiten,eta pozik.

Zure biografiaren zertzeladak irakurri ditut han-hemengo entziklopedietan. Sorkuntza duzunagusi, baita oraindik ere. Egun, zer duzu piz-garri? Zergatik ez esan: “Egin dut egin nahinuena. Kito!”?Ez naiz sortzeaz nekatzen. Ez dakit arrazoi-rik, ezingo nizuke esan… Tira, inguruan psi-koanalistaren bat bagenu, Txanogorritxurenipuinaren antzekoa kontatuko lizuke. Alegia,hiru hilabete nituela berealdiko frustrazioaizan nuela, amak ez zidalako tititik beharbeste eman eta hau eta hura, eta horrek shocktraumatikoa eragin didala eta harrezkeromusika idazten jardun behar dudala etengabe.Psikoanalistek esan ohi dituztenak, badaki-zu... Eta baliteke oker ez egotea, kar, kar, kar.

“Baliteke” diozu. Ez da gauza ziurra... Hara, kontatu dizudana ez da gezurra, halaxegertatua baizik. Antonio Fernandez Alba arki-tektoaren etxean ginen. Lagun handia dugu.Psikoanalista du andrea. Jaia egin zutenetxean, senar-emazte psikoanalista batzuenohoretan. Andre hark galdetu zidan: “Noizhasi zinen musikan?”, “bada, ez dakit. Musi-kari ikusi dut beti nire burua. Haurretatik.Etxean piano bertikala genuen, eta 3-4 urtenituela, atzaparrak teklatuaren gainean jarri

eta zarata egiten nuen. Ikaragarri gustatzenzitzaidan”, “hara, bokazio goiztiarra! Horrekesan nahi du, oso umetan, shock handiren batizan duzula. Ez duzu gogoan izango, bainashock horrek esplikatuko luke musika egitekoduzun premia larri hori”. Begira-begira geratuzitzaizkidan biak, galdezka bezala: “Zein izanzen shock hori?”. Ez nien erantzun, irribarreegin besterik, atseginez, eta horretan utzigenuen kontua… Horrek ez du dena azaltzen.Zatiren bat, zati inportanteren bat, ziurrenik,baina zatia. Dena dela, ez noa nire burua psi-koanalisten eskuetan jartzera, shock-a eraginzidan hura azalera ekarri eta baliteke bokazioagaltzea. Izan ere, horixe gertatu zitzaion nirelagun bati. Hark ere badu historia…

Bizia sortzen emana, atzera begira jarri eta zerikusten duzu?Ahalegin handian –eta beti ez bake etaonean–, nahi izan dudana egin dudala. Musi-kari izan nahi nuen, musikagile, eta bokaziohorren araberako obra egin dut. Inoiz ez dutbesterik nahi izan. Ezta pirata izan nahi dengaraian ere! 13 urte nituela espeleologo izannahi nuen, baina 13 urte nituen, eta berehala-xe aienatu zitzaidan asmo hura. Obra egindudala ikusten dut, beraz, pozik eta alaitasunhandiz egindakoa. Haren destinoa, berriz,ezin aurreikus nezake. Batek daki. Hiltzennaizenean nire obrak iraun dezan nahiko

Pentsalariak“Egun, askotanleporatzen zaiepentsalariei ezdutela partehartzen gizartelanetan, baina,nola parte hartu?Uzten ote zaieparte hartzen?Ezertarako baliodu haien parte-hartzeak? Ez.Zenbaitek oso lanederrak dituargitaratuak, edoargitaratu zain,baina berdin dio,ez dute batereeraginik”.

nuke, eta, horrekin batera, gainerakoei balia-garri gerta dakien desio nuke. Aldi berean,planeta honetan nire lana jarraitzen dutenikusleen baitan estimulu positiboren batsorraraztea espero nuke. Ezingo nizuke bes-terik esan. Lehengo lepotik burua segitukodut lanean, eta ziurrenera, gogo horrekineutsiko diot hil hurren izaten naizen arte,baina ezin dizut ziurtatu, ez baitago nire esku.Ahal nuena egin dut, nezakeena…

…Nola esan, esperientzia gazi-gozoa izan da,nola baita gure bizia. Dena den, beharrezkoanuen. Bide honi uko egin izan banio, gaizkibukatuko nukeen, bizialdi garraztua izangonukeen, nire ondoko jendeak ezin izangonindukeen jasan, alditxarturik eta erasotzaileibili izango nintzatekeen beti eta, azkenean,nire baitako inpultsu makurrak sorkuntzanerabili izan ez banitu, beharbada –batekjakin– nire buruaz beste egingo nukeen. Nikez dut naizena izateko beste gogorik.

Arestian esan duzunez, nahi izan duzuna eginduzu, “ahalegin handian”. Aldiz, sortzailea ins-pirazioa etorri zain bizi dela uste du askok.Inspirazioa, izan, bada, jakina! Baina barneko

inspirazioa kanpora atera behar izaten da.Haurra egitea lan atsegina ohi da hala gizona-rentzat, nola andrearentzat. Erditzea, aldiz,molestia galanta zaio andreari. Halaxe datorBiblian bertan. Bada, berdin honetan ere:esatekoa izan behar duzu, baina, ondoren,esateko horrek halako forma bat behar du.Eta forma hori ez datorkizu alferretan, ezdebaldetan!

Abangoardia da zure musika. Berria. Atonalis-moa eta serialismoa, forma aleatorioak, espe-rimentu grafikoak, teknika elektronikoak…Zertan abiatu inork ibili gabeko bideetanbarna, lehendik urratutakoak hortxe izanik?Sortzaileari ezinezkoa zaio. Bere obra eginnahi duelarik, sortzaileak barruan sentitzendu zer bat “hau bai, hau ez!” agintzen diona.Zertan errepikatu lehendik beste pertsonabatek egin duena? Hasteko, zuk baino hobetoegina izango du ziurrenera, berri izan bai-tzaio. Hark egin duena errepikatzen baduzu,horixe egiten ari zara, hark egin duena errepi-katzen. Besteren ahotik ari zara hizketan,esaera den moduan. Zer ekarpen egitenduzu? Argi gera dadin nahiko nuke. Esatenari naizena ez da gogoeta, intuizioa baizik.Zerbait sortzen ari zarelarik, hainbat hautudituzu. Eta zer hautatu? Bizirik dagoena! Etabizirik dagoela jakiten duzu, eta sentitzenduzu, huraxe –eta hainbat aukeraren arteanhuraxe eta ez besterik– egiteko inpultsoaduzu-eta. Minbera non duzun bila zabiltza.Aurkitzen duzunean, zer edo zer pizten da,eta egiten saiatzen zara. Horrek, beti –ez noa“ahalegina” esaten–, egiazko pasioa esan nahidu, hitzaren adierarik jatorrenean. Egiten arizaren horrek apasionatu egiten zaitu. Bestela,hobe duzu utzi.

“Apasionatu egiten zaitu”. Obsesionatzenzaitu?Bai, hori ere hor dago, lehenengoan asma-tzen ez baduzu, batik bat! Edo bigarrenean,


LUIS DE PABLO

Profeta“Uste dut, egun, gizarteak halako botere mekanika batzukbaliatzen dituela, pentsalarien material ona bidebazterrean botata uzteko. Material horrek baduke baliooperatiborik, baina ezin dizut esan, ez bainaiz profeta.Esaten ari naiz, egun dagoen sorkuntza artistikoak, etabalizko pentsamenduak, ondorioren bat izango dutela.Zein? Ez dakit. Behin baino gehiagotan gertatu da historianzehar. Horra kristautasuna. Hamahiru lagunek ereindakohaziak zenbat denbora behar izan zuen, bada, uzta emanorduko? Noiz hil zen, bada, Karlos Marx? Noiz eman zuenfruitu haren dotrinak? Horra Goia. Bizi-bizirik dagooraindik, bizi zen garaian ez bezala… Beethoven, berdin”.

edo hirugarrenean asmatzen ez baduzu,mailu-kolpea bezain gogaikarria izan liteke.Hortxe eulia burrunban! Zer esaten zuen,bada, harako pentsalariak? Musikagileak leza-keen tresnarik baliagarriena paper saskiazuela. Horrela da. Badira musikagile batzuklana erraz egiten dutenak. Badira bestebatzuk nekez ari izan direnak. Schubertbatek, esaterako, mila obra baino gehiagoegin zituen hogeita hamaika urtean. Ezinez-koa dirudi, estatistikoki ere, baina egin zituen!Ikusi egin beharko genuke egin zituen liederguztiak, arratsalde batean hiru, eta lau etabost ere, egingo baitzituen, hau da, obra labu-rrak, baina adierazkortasun handikoak. Jaki-na, hiru-lau minutuko liederrak egin ordez,Jainkoen Azkena bezalako opera egiten badu-zu, askoz ere denbora gehiago behar duzu,inondik ere! Musikagile batzuek bestebatzuek baino askoz errazago idazten dute,bai, baina zer zuten helburu ikusi behar.

Sortzen ari zarela, gogoan duzu entzulea?Harako txirulari hark bezala, zure atzetik nahikozenuke publikoa ibilarazi?

Ez, ez dut horrelakorik pentsatzen. Nikeskaintza egiten diot, eta nahi duena etorri-ko da nire atzetik. Eta ahal duena. “Ahalduena” esateak ez du, nahitaez, prestakun-tza esan nahi, entzuteko aukera izatea bai-

zik. Deskuiduan orkestra osoarentzako obraidazten badut, edo piano solista batentzat, edogisakoren bat, badakit herri txiki galdu bateanbizi den hari nekez iritsiko zaiola nire musika.Onenean, telebistaz ematen badute. Aukerahandirik ez du izango. Baina gaiok ez daudenire eskura. Boterean daudenek erabakitzendute hori, eta jendeari ematen zaion hezkuntza,eta boterea, badakigu, beti egon da, eta oraininoiz baino gehiago, diruari lotuta. Eta dirua-ren inguruan dagoen espekulazio guztiaren sal-tsa-maltsan –oraingo egoera hau ikusi besterikez dago–, zer egin lezake artistak? Ezer ez.Artista ez da espekulazio horretan sartzen,artista –guztiok bezala– biktima hutsa da, ezdauka botere mundu horretan sarbiderik. Etasarbiderik balu, sartuko balitz, desagertu egin-go litzateke, artista izateari utziko lioke. Sor-kuntza artistikoaren kontrako aktibitatea daboterea. Oraingo gizartea, haren aginte orga-noak, sorkuntza artistikoaren anti-podetan ez ezik, sorkuntza bera-ren antipodetan daude. Ezina dahori eta pentsamendu librea uztar-tzea. Ez dago modurik. n


LUIS DE PABLO

Krisia“Ez omen da inoiz horrelako krisirik izan!Faborez! Egin dezagun kontu elkarrizketahau 1936ko uztailaren 15ean dugula.Handik hiru egunera, Gerra Zibila Espainian.Handik hiru urtera, Bigarren Mundu Gerra.Oraingo krisia haur-jolasa da ordukoarekinkonparatuta!”.

AZKEN HITZA

Kontsumomusika“Era askotaraaztertzeko modukofenomenoa da,baina pentsatu ereez ikuspegiartistikotikaztertzea! Ikuspegiartistikotik ez dubatere baliorik.Txinatar [denda]batera sartu etainbutua erosteaduzu hori. Hor ezdago gertakariartistikorik. Bada,berdin. Badakitjende askokbestela pentsatzenduela, bai, eta nirizer!?”.


Dakota herriaren buruzagi historikoa eta AEBetako jatorrizko herrien arteko ordezkaririkerrespetatuenetakoa hil zen urrian minbiziz, 71 urte zituela. Ameriketako MugimenduIndiarraren (AIM) bultzatzailearen errautsak Black Hills dakotarren mendi sakratuanzabaldu zituzten. Russell Meansek FBIren aurkako matxinada gidatu zuen 1973an.

HERIOTZAK AEB osokoindiarren erreakzioak era-gin ditu, azken urteotanpolitikaren lehen lerrotikaparte bizi bazen ere. Berakide zen Oglala Dakota tri-buko egungo buruak ekai-naren 26a Russell MeansEguna izendatu du.

Means Pine Ridgeindiarren erreserban jaiozen 1939ko azaroaren10ean, eta lau anai-arrebe-tan zaharrena zen. India-rrei inguru urbanoan bizitzen laguntzeko era-kundea sortu eta horko zuzendari izan zenhainbat urtez. Bertan izan zituen AIMrekinlehen harremanak eta erakunde horren buruezagunenetakoa bihurtu zen denbora gutxian.Bere jarduna ez zen AEBetara mugatu etaHego Amerikako indigenekin hartu-emanakizan zituen, gehienbat Nikaraguakoekin.Nazio Batuen Erakundearekin ere lan eginzuen jatorrizko herrien eskubideak aitortzea-ren alde. AEBetako Gobernuak indiarrakbigarren mailako herritar gisa tratatzen zitue-la salatzeko buruturiko hainbat ekintzagatikegin zen ezagun. Besteren artean, 1972anAEBetako Gai Indiarretarako Bulegoa oku-patu zuten, makina bat dokumentu suntsituz.

Bere ekintzarik sonatuena Wounded Kneeherriaren okupazioa izan zen. 1973an bi hila-betez, ehunka indiarrek eta kausaren aldekoekintzaile zuriek aipatu herrixka hartu eta erre-sistentzia antolatu zuten Russell gidari zela.Leku sinbolikoa hautatu zuten, bertan 1890.urtean AEBetako armadak 350 gizon, emaku-me eta ume dakotar hil baitzituen. AEBetakoGobernuak indiarrekin sinatutako hitzarme-nak bete zitzala eskatzen zuten, baita “gober-nu tribal ustelak” amaitzea ere. 71 egunezherrixkan eutsi zioten, tiroketa artean. Hedabi-deen arreta bereganatu zuen ekintzak, gertae-rari sona handia emanez. Bi indiar eta polizia

bat hil ziren. Amaieran,Russell Means eta DennisBanks buruzagiak atxilotuzituzten, baina kasua artxi-batzea erabaki zuen epai-leak, indiarrei egindakobidegabekerietan zentratu-tako defentsaren ostean.Leonard Peltier aldiz,garaiko AIMko buruetakobat, kartzelan da ordutiketa AEBetako preso politi-korik zaharrena da. Pixkanaka, lehen lerroan

egoteari utzi zion eta 1995. urtean WhereWhite Men Fear to Tread autobiografia argitara-tu zuen. Bertatik hartua da ondorengo pasar-tea: “Milaka urtez, indiarrok lurraren parteizan gara. Larreen, basoen eta mendien parteizan gara. Belar zati bakoitza, landare bakoi-tza, zuhaitz bakoitza ezagutzen genuen. Hai-zeak eta hodeiak ezagutzen genituen, ibaiaketa lakuak. Hegan edo lurretik arrastaka iga-rotzen diren izaki bakoitza ezagutzen genuen.Lurraren parte gara, baina ez gara Lurrekogauzarik garrantzitsuena. (...) Zoritxarrez,gizon zuriak bere zentzumenen plazerarekinlotzen du zoriontasuna. Nire osaba MatthewKingek esan ohi zuen burua astinduz: ‘Gizonzuria ume txiki bat bezalakoa da, pazientziaizan behar duzu berarekin’. Baina AmamaLurrari pazientzia agortzen ari zaio. Hemen-go eta mundu osoko herri indigenei gizarteeurozentrikoek egin dietena, orain berenburuari egiten ari zaizkio; lurra, airea eta urakutsatuz, batak bestea bortxatzen du, AmamaLurra bortxatzen duten bezala. Espezieensuizidioaren amildegira heltzen ari gara”.

Hollywoodeko hainbat filmetan agertzeaga-tik ere egin zen ezagun Russel.Besteak beste, The Last Mohican fil-mean parte hartu zuen eta Pocahon-tas marrazki bizidunetan ahotsajarri zion pertsonaietako bati. n

XX. mendeaneragin handienaizan duenAEBetakoindigena izendatuzuen Means Los AngelesTimes egunkariak.

| LANDER ARBELAITZ |

RUSSELL MEANS

Erresistentzia indiarraren sinboloa


Osasunbideko lehen arreta eta larrialdi zerbitzuan aldaketak egin nahi ditu NafarroakoGobernuak. Erreforma hitzak murrizketa ezkutatzen duela salatu dute mediku eta erizainek,eta larrialdietako guardia presentzialak ezabatuz, landa-eremukoak kaltetzen dituela kexatu

dira Pirinioetako herritarrak. Grau Tasa Tafallako larrialdietako mediku eta Zangozako Osasun,Ingurumen eta Gizarte Gaietako zinegotziak argitu dizkigu erreformaren nondik norakoak.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

JOAQUÍN GRAU TASALARRIALDIETAKO MEDIKUA

Landa-eremuko Larrialdi Zerbitzuak 2008anjarri zituzten martxan Nafarroan, mendialdekoherriei kalitatezko osasun zerbitzua eskainiasmoz. Hori aldatzera dator erreforma.Aurretik, errefortzuzko mediku eta erizai-nak zeuden, asteburuetarako eta abar, bainaaldi baterako kontratuekin, eta 2008anegonkortu egin zuten zerbitzua. Urratsgarrantzitsua izan zen, guardia guztiak pre-sentzial bihurtu zituztelako. Ordutik, bi sek-toreri esker mediku eta erizainen presentziaziurtatua dago osasun zentroetan: goizeanlehen mailako arretakoak egon ohi dira,asteburu eta jai egunetanlarrialdi zerbitzuetakoak, etabi sektoreen artean aste barru-ko guardiak banatzen dituzte.Zentroan talde finkoa izateaongi datorkie herritar rei ,hobeto antolatuta dagoelakodena. Erreformak, makina bataldaketaren artean, egin nahiduena da Nafarroan dauden45 Etengabeko Arreta Gunee-tatik –non presentzia fisikoa bermatuadagoen gaur egun– 20 gune baino gehiago-tan asmatu duten sistema berria ezarri:Arreta Azkarrerako Sistema. Alegia, lanto-kiaz kanpoko guardia bilakatu ditu zerbitzupresentzial eta egonkorrak. Zer esan nahiduen horrek? 15:00etatik goizeko 8:00akarte ez duela mediku eta erizainik egonbeharrik zentro horietan.

Larrialdi egoeratan nola eragingo du horrek?Nik uste administrazioak pentsatzen duelamediku eta erizainek zentroan egingo dituz-tela guardia hauek ere, berez lantokiaz kan-pokoak izan arren, eta hor dago amarrua,guardia presentzialak lantokiaz kanpoko bila-katuz dirua aurrezten dutelako, gutxiagoordaintzen baitira. Arauak ere asmatu dituzte:osasun zentrotik hamar minutu baino gehia-gora ezin dute egon profesionalek, esaterako.Kontuak kontu, abisua jaso eta etxean ego-nez gero, larrialdira iristeko denbora gehiagobeharko da, zentrotik ziztu bizian atera beha-

rrean norbere etxean egondaados jarri behar dutelako medi-kuak eta erizainak elkartzeko,garraiatu beharreko materialaere ugaria eta pisutsua da (male-ta orokorra, arnasketakoa, des-fibriladorea, elektro eramanga-rria eta abar) eta erabaki beharda nork eramango duen mate-riala edota autoan gordeta egonbehar duen… Dena da konple-

xuagoa eta estrategikoki ez da eraginkorra.Eta denbora, larrialdi egoeretan, funtsezkoada, noski. Baina zer egin du erreformakhorren inguruan? Abisua jaso eta leku horre-tara iristeko denbora 20 minututik 30 minu-tura aldatu. Ez dut uste hori denik soluzioa,arriskutsu samarra da.

Bestalde, Arreta Azkarreko Sisteman, lan-tokiaz kanpoko guardia hauek ordu estrak

“Abisua jaso eta etxean egonezgero, larrialdira iristekodenbora gehiago beharko da.Zer egin du erreformak horreninguruan? Denbora hori 20minututik 30 minutura aldatu”

«Larrialdietako medikuenguardia presentziala kendu nahi dute

Nafarroako hainbat herritan»


JOAQUÍN GRAU TASA

dira eta larrialdietako zerbitzua ordu estratanoinarritzea ez da serioa: derrigorrezko orduakizango dira ala aukerazkoak? Ordu guztiakegin beharko dituzte? Zeinek egingo ditu,ordutegitik kanpoko lanaldia izanik? Zehaztugabe dago hori guztia.

Eremu zabalagoez ere arduratu beharko zaretemedikuak.Orain zonaldeak itxita daude, baina beharizanez gero –112koek deituz gero– beste lekubatzuetara mugiarazi nahi gaituzte eta arazoasortzen du horrek, beste zonalde batera joa-teko zure zentroa hutsik uzten duzulako.

Atzerapausoa da lantokiazkanpoko guardietara buelta-tzea. Haurra erortzen badaosasun zentrora eraman etamediku eta erizainak handaude gaur egun, baina aurre-rantzean 112ra deitu beharkodute eta abar. Laburrean,jende gutxiagok behar berdi-nei egin beharko die aurre,eremu zabalagoak hartuz.Zangozan adibidez, hamabi langilek egitenzutena zortzik egingo dute; Nafarroakolarrialdi zerbitzuetatik 32 mediku eta 25 eri-zain kenduko dituzte, lanpostuak suntsitukodituzte. Funtsean, zerbitzua hobetuko duenerreforma gisa saldu arren, murrizketa dahau, lan baldintzak okertuko dituen eta,garrantzitsuagoa, arreta kaskarragoa eskain-tzea ekarriko duen murrizketa.

Landa-eremuei eragingo die batik bat erreformak,horietan kenduko baitute guardia presentziala.Bai, Pirinioetako herriei eta Erriberari eragin-go die batez ere, administrazioaren irizpideaizan baita biztanleria urriagoa eta abisu-deigutxi dauden herrietan lantokiaz kanpokoguardiak ezartzea eta eskaera handiagoa dutenherrietan larrialdi zerbitzu presentziala man-

tentzea. Baina eskaera handiagoa egoteak ezdu esan nahi dei guztiak larriak direnik, men-dialdeko jendeak gutxiago deitzeko ohituraduelako. Gainera, berdintasun printzipioarenaurka doa erabakia eta Pirinioetako herrietako150 ordezkarik dokumentua aurkeztu dute,denentzat zerbitzu berdinak aldarrikatuz, zer-gak berdin ordaintzen dituztelako.

Plan estrategiko zabalagoaren baitan aurkeztudute erreforma.Bai, Nafarroako Osasun Arretaren EreduaGaratzeko Estrategia du izena planak. Puntuasko jorratzen ditu eta Gobernuaren asmoa da

larrialdiei dagokien atala urta-rriletik aurrera martxan jartzea.Bi ostiralero Landa-eremukoLarrialdi Zerbitzuetako langi-leek protesta egiten dute Iruñe-ko Osasunbidearen egoitzaaurrean, Pirinioetakoen hase-rrea gehitu behar zaio horri, etaParlamentuko talde gehienakere planteamenduaren aurkadaude, baina tematuta jarrai-

tzen du administrazioak. UPNren Gobernuagutxiengoan egonik maila honetako erreformaaurrera ateratzea ausartegia iruditzen zait, geroatzera botatzea ez baita erraza.

Bestalde, udalekin-eta bildu dira, bainainformazioa eskaintzeko baino ez, etainformazio hori saldu dute prozesu parte-hartzaile gisa, adostasunak egon izan balirabezala. Horrez gain, ez dute inolako zifraekonomikorik eman, ez zer kostu izangoduen erreformak, ez zenbat aurreztuko den:sistema eutsiezina dela eta aldaketak jasan-garritasuna lortzeko direla diote, baina zer-tan oinarritu dira aldaketa horiekegiteko? Gauza jakinek ez badu-te ongi funtzionatzen, horieiheldu, marko orokor guztia alda-tu beharrean. n

“Pirinioetako herriei eta Erriberarieragingo die batez ere, irizpideaizan baita biztanleria urriagoko

herrietan ezartzea lantokiazkanpoko guardiak. Berdintasun

printzipioaren aurka doa”

Joaquín Grau Tasaren hitzetan, larrialdietako zerbitzua ordu estratan oinarritzea ez da serioa. Eskuinean, Nafarroan aurtenkalitatezko osasun publiko unibertsal eta doakoaren alde egin diren elkarretaratze ugarietako bat, Iruñean.

J.G.T

.-KU

TZ

IA

LAN

DE

RFD

Z. A

RR

OIA

BE

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS


MENDEBALDEKO hedabideek denboraasko xahutzen dute Venezuelako sistemapolitikoa eta bere presidentearen izen onazikintzen. Baina, zergatik da politikokihain garrantzitsua 25 milioi biztanledituen herrialde hau eta ez, adibidez, 112milioi biztanle dituen Mexiko? Erantzunaerraza izateagatik ez da batere demagogi-koa: munduko botere ekonomikoak bel-dur dira Venezuelak suposatzen duen ere-duaz. Izan ere, Salvador Allenderi egitenutzi ez ziotena Chávezek lortu du egitea:usteldutako sistema demokratiko eta eko-nomiko batean hauteskundeen bitartezboterera iritsi, nazioko aberastasun itu-rrien gaineko kontrola berreskuratu, abe-rastasuna birbanatzeko politikak inda-rrean jarri eta gizarteko ahulenen bizi

baldintzak nabarmen hobetu. Eta guztihau gutxi balitz, Latinoamerikako besteherrialdeetan antzeko prozesu eraldatzai-leak martxan jartzeko laguntza eman du.

Errealitate hauen aurrean, geroz eta zai-lagoa suertatzen ari da Venezuelaren kon-tra eraikitako gezur mediatikoak sostenga-tzea. Gaur Venezuelak erdietsi dituenaurrerapen sozialak inor gutxik jartzen dituzalantzan. NBEko erakundeek horrelaberretsi dute. Baina, errekonozimenduakez datoz kanpotik soilik, etxeko oposizioakere onartu behar izan du zeharka. Europaneskumako paradigma nagusitu denean, hauda, eztabaida politikoan “moderazioa” eta“ardura ekonomikoa” erakusteko beharranagusitu direnean eskumakoen eta ezke-rrekoen artean, Venezuelako eztabaida

politikoan ezkerreko paradigma gailenduda. Horregatik, hauteskunde kanpainanCaprilesek, oposizioko hautagaia izandenak, adierazi du bere eredua Lularenpolitika sozialdemokrata zela. Halere,Lulak Chávezen alde egin du, Latinoameri-kako ezker anitzaren artean dagoen konpli-zitatearen beste froga bat bezala.

Venezuelari buruz errepikatu direngezur handienen artean daude adierazpenaskatasunaren ingurukoak. Herrialdeanegon den edonork daki bertako hedabi-deetan dagoen aniztasuna gurean bainozabalagoa dela. Are gehiago, oro har, tele-bista, irrati eta egunkarien artean gehiengooso garbia Chávezen aurka dago. Prentsaidatziaren %80a oposiziokoa da, horienarten bi egunkari garrantzitsuenak. Tele-bista eta irratietan egoera antzekoa da,kate gehienak pribatuak dira eta audien-tziaren %90 inguru eskuratzen dute. Izanere, munduko sistema politiko gehienetanbotere ekonomikoek, aberatsek, gaitasunadute hedabideak sortu eta hauen bitartezberaien ideologia eta interesak defendatze-ko. Aldiz, pobreek eta, oro har, klase apa-lenek ez dute dirurik beraien interesakdefendatuko dituzten mass mediak sortze-ko. Venezuelan, zorionez, hedabide publi-koek ez dituzte botere enpresarialen inte-resak defendatzen, baizik eta bestealternatibo batzuk, urriko hauteskundeemaitzek frogatu duten moduan.

Hauteskunde presidentzialek bestebehin berretsi dute Venezuela dela mun-duan dauden sistema politikoen arteandentsitate demokratiko altuenetakoaduena. Konparaketa erraza da. Mendebal-deko demokrazietan bi hautagairen artekohautua egin ohi da hauteskundeetan. Kon-tua da bien arteko desberdintasunak nondiren zehaztea oso zaila dela, batez ere arloekonomikoan. Venezuelan ordea, politikaletra larrietan egiten dute. Chávezek etaCaprilesek herrialdearentzako bi proiektuoso desberdin ordezkatu dituz-te eta horregatik, parte-hartzea%81ekoa izan da. Jendea hau-testontzietara gerturatzen dazer aukeratua dagoenean. n

Venezuelaren aurkakogezurrak desmuntatuzIÑ

IGO

AZ

KO

NA

Venezuelari buruz errepikatu diren gezurhandienen artean daude adierazpenaskatasunaren ingurukoak. Herrialdeanegon den edonork daki bertakohedabideetan dagoen aniztasuna gureanbaino zabalagoa dela. Areago, oro har,telebista, irrati eta egunkarien arteangehiengo oso garbia Chavezen aurka dago

Asier BlasMendoza �

EHUKO

IRAKASLEA

IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

� 192012KO AZAROAREN 11

20 � 2012KO AZAROAREN 11

1) LITERATURA GENEROA. Anakronikoabada ere, aro garaikidea deitzen deneko lanasko elikatu ditu. Anakronikoa delako dainteresgarria epika, batez ere, esanahienlekualdatzea gauzatzen badu.

2) Epi(dikti)koa irakur genezake. Erreto-rikaren genero bat da solas epidiktikoa.Gure literatura solas ediptiko hutsa dela ida-tzi du Joseba Sarrionandiak. Lengoaiarennahiz irudiaren espektakuloaren gizartean,ikuskizunaren osagarri delako deus erezalantzan jarri gabe. Eta bakoitzak berezokoa bilatzen duelako self service erraldoian.

3) Baita e(di)pikoa ere. Harreman edipi-

koetan self service modukoak dira bazterrak.Hartu eta eman, eman eta hartu, metrokarratu beraren inguruan. Epikureoa izandaiteke halaber metro karratu berareninguruan benetako eztabaidari, frikzioei,hazteari, ihes egitea.

4) Egungo egoera ekonomikoaren irten-bideek epikoak beharko lukete? Ekonomiaepikoagoa, sozialagoa, etekin ase-ezinak bila-tu ordez komunitatearen bene-tako beharrei begiratuko diena.Ekonomiaren estetizazioari, hauda, espektakularizazioari, aurrezaurre begiratuko diona. n

BEHIN BAINO GEHIAGOTAN gertatu zait: ideia erakar-garri bat, itxura politekoa, aise eta pozik neure eginennukeena, baina, arrazoia bata edo bestea izanda, ase-tzen ez nauena, ontzat ematea kostatzen zaidana.Sinetsi nahi, bai, baina barruko ahots inpertinentebatek esaten dizu: “Ez duk horrela, ideiak zulo han-diegiak ditik...”.

Adibidea? Bada, esate baterako, hizkuntza bakoi-tzak mundua ikusteko era bat ematenduela, edo, areago joanda, hizkuntzakberak pentsamendua baldintzatzenduela, halako eran non hizkuntza par-tikular bakoitzaren egiturak eta nola-kotasunak hizkuntza horren jabearenpentsatzeko era baldintzatzen etaitxuratzen duen.

Ideia, berez, erakargarria iruditzenzait. Eta uste dut ez dudala apartekointeresik egiazkoa edo faltsua izandadin. Abertzaletasunaren edo hiz-kuntza gutxituen defentsaren ikuspe-gitik horren alde egin izan da, etaespazio horietan mugitzen naiz nero-ni, baina ez zait iruditzen erabateko argudioa denik,ezta ezinbestekoa denik ere. Eta sinestea kostatzenbaldin bazait, galdera asko erantzunik gabe uzten diz-kidalako da, besteak beste. Gustura emanen nukeamore inork ideiaren balioaz konbentzituko banindu.

Eman dezagun, hala ere, egia dela, gauzak hala

direla. Bada, berriki agertu zait ideia zalantzan jartze-ko beste argudio bat: duela hilabete batzuk Leitzakobi emakume, adinekoak ni ez bezala, baina euskaldu-nak ni bezalaxe, eta horrenbestez eta ustez munduaeuskarak utzitako moldetik ikusten dutenak, propiojoan omen ziren Iruñera, zertara eta Ana Obregonikustera eta entzutera. Hara! Nekez aurkituko nukemundua ikusteko nire modutik urrutiago gelditzen

den adibiderik, hori baino argigarria-gorik. Hizkuntza partekatzen dut haiekin,euskaldunak baikara hiruok. Eta par-tekatzen hasita, baita gaztelania ere,gaztelaniadunak era bagara eta. Baina,benetan, ziur naiz haien kosmobisioa,mundua ulertzeko modua, zeharoezberdina izan behar dugula. Pertso-naia esperpentikoekiko interesa gora-behera, milioika lagun izanen diramunduan, ondoan ditudan bi euskal-dun horiek baino hurbilago ditudanakbizitzari begiratzeko eta mundua uler-tzeko garaian. Euskarak lurralde

zabal, aberats, atsegin eta gozagarri bat eskaintzen dit,gainerako euskaldunekin partekatzendudana, baina munduari begiratzekobetaurrekoak, bistan denez, beste osagaibatzuk ere, edo beste osagai asko ere, izanbehar ditu ezinbestean. n

IRITZIAREN LEIHOA

Ana Obregon gure kosmobisioan

Dabid AnautEUSKARA TEKN IKAR IA �

Iruñera, zertara etaAna Obregon

entzutera. Hara!Nekez aurkitukonuke munduaikusteko nire

modutik urrutiagogelditzen den

adibiderik

IxiarRozas�

IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Epikoa

IRITZIAREN LEIHOA


DA

NI

BLA

NC

O

EZ INDARTSUEGI eta ez listoegi.Arinegi, behar baino lehen,sobera fite, goizetxo, presaka,aukeran agudo. Hondakinakgaika bereizi eta kalera ateratzeaherritar guztien betekizun bihur-tzeko, Atez Atekoa jartzeko, ale-gia. Kuriosoa da gauza batzueta-rako ez dagoela berandurik.

Lehenengo aldiz usurbilda-rrez entzun nuen, han herrita-rrak eztabaidan ari zirenean,gure anaia Aralarreko zinegotziaginagatarrari bere burkide her-naniar batek esana: “Azkarregiari zarete”. 2008an goizegi zen.Gaia Hernanira heldu zenean,2009an, udalak gauzak arinegi eizeramatzan bihotz zabalekozenbait lagunen aburuz, ezhaiengatik, jendeagatik baizik,jendea ez dago kontzientziatuta.2011ko udan Astigarragakonorbaitek esan zigun gauzakastiro egin beharra zeukatela, ezzen komeni azkarregi joatea.2012ko udaberrian, testuinguruberean, sistema berria herrianabiarazteko lehenengo urratsak,Zaldibian entzun genuen:“Orain dena kolpetik... ezin aldira gauzak pixkanaka egin?”.

Mugarri garbi bat jarri ezean,inoiz ez da garaiz. Antolaketaeta eztabaidazko urte osoa des-kontaturik, 43 hilabete, 3,5 urtedira Usurbilen Atez Atekoamartxan jarri zela, 29 hilabeteHernanin eta Oiartzunen insta-latu zenetik. Eta berriro “ez alda azkarregi?” galdetuko dabileretan, “jendeak denboragehiago behar du kontzientzia-tzeko” esango zaigu Zarautzen,Lasarten, Donostian. Baina, ezesan beranduegi dabiltzanik

Irun eta Hondarribiko agintarieierabaki dutenean Txingudinzabaltzea edukiontzi marroifamatua, gaikako bilketa%35ean inolaz gainditu ezinduen sistema. Usteko dutegaraiz dabiltzala Bidasoarenerriberetan errauste planta txikibat eraikitzeko %65 sobranteakkixkaltzeko.

…ala poliki?Ez politki, ederki edo ondo, bai-zik eta mantso, geldo, astiro,batxe. Lasai antzean, alegia.Azkarregi ez, alferrak inkomo-datu gabe, nagiak sobera zirika-tu barik. Intzineradora gelditubai, baina Gipuzkoako agintefaktikoak ohartu gabean... posi-ble balitz.

2008an lasartear batek etausurbildar batek antzeko kopu-ruarekin laguntzen zioten intzi-neradoraren asmoari. Lau urtepasa ondoren, usurbildarrak100 kilotik 20 baino gutxiagolagatzen ditu nahastuta, lasar-tearrak 70 baino gehiago.

Miraririk ezean, 2013a buka-tzerako Donostiako Loiolakozein Amarako edo Antiguakoherritar bakoitzak sortua izangodu urte bakarrean Astigarraga-koak ondoko hiru urtetan pila-tuko duena baino errefus gehia-go. Joka dezagun astiro,munstroa soberan haserrarazigabe eta 2016a amaitzen denera-ko, sei urtetan Oiartzungo bateksortuko dituen 120 kiloen ondo-an Hondarribikoedonork pilatuakizango ditu one-nean ere 390etikgora. n

Pello Zubiria Kamino� ARGIA-KO ERREDAKTOREA

Hondakinekinazkarregi…

Nondik heldurik ez omen daukaamerikano honenaktxirrindulari bizitzan eginomen ditu kristorenak.Armstrong adina gaitzesten ditutUCI ta bere ordenakhamar urtera lehen estalialapurtu nahi diotenak.

Berez ez duen neurria ematenbazaio jarduerari,milaka euro eta ohorebadira lanaren sari,langile soil bat bihurtzen badalagunaren salatari,hau gertatzen da ta ez naiz soiliktxirrindularitzaz ari.

Zeinek ez ditu noizbait saihestualkoholemia kontrolak?Droga guztien markatik libreal daude denon odolak?Lanean eta bizitzan ere ez al daude eskirolak?Gizartearen gaitz berak dauzkagaur eguneko kirolak. n

Doinua: Iriyarena.

Armstrong auziari jarriak

Aitor SarriegiGalparsoro

�

BERTSO BERRIAK

NA

GO

RE

LEG

AR

RE

TA


IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

DUELA HAINBAT URTE Londresen bizi zen eta izenikezin gogora diezaiokedanez John deituko dudan idaz-le ingeles bat ezagutu nuen, Granadako Los Faroleskafe-koba mitikoko terraza zaharrean. John ni bainohogeita bost urte nagusiagoa zen, burusoila, zozoa-ren mokoa oroitarazten zuen sudurra zuen eta hain-bat liburu argitaratuak zituen ordurako.

Aurkeztu gintuen lagun komunak idazle bezalaanuntziatu ninduenean Johnek galdetu zidan zertaz,noiztik eta non idazten nuen. Ez dut gogoan terraza-ko mahaian ohiko koaderno txikia eta boligrafo zar-paila nirekin neramatzan, baina baliteke hala gertatuizana, ondo oroitzen baitut jaurti zuen esaldi katego-rikoa, adinak eta esperientziak ematen zion autorita-tetik: “Ezin ditut ulertu kafetegietan idazten dutenidazleak. Ezin da eleberri on bat izkiriatu halakolekuan”. Eleberrigilea baitzen John, ez dut dudarikmunduan barreiatutako kafe literarioetan dirdiraegindako autoreen ezagutza bazuela, nahikoa etasobera izan ere.

Dozenaka dira idazle sonatuak aterpetudituzten kafetegi mitikoak munduan zehar.Hiri biren adibideak soilik jartzearren, BuenosAireseko Cafe Tortoni aipa nezake, non Alfon-sina Estorni, Juana de Ibarbourou edo Jose LuisBorges batu ohi ziren, edota Pariseko DeuxMagots eta Café de Floreezagun bezain estudia-tuak, zeinetatik idazleeskerga iragan zen.Beharbada, garai bate-koa hobea delako sen-tipenarekin bizi zenJohn, eta nahiz iraga-nekoen aintza erreko-nozitu, ez zegoenegungo idazle kafeta-rren alde, iruditzenbaitzitzaion alferlanazela hauena, bai,behintzat, etxeko idaz-le langile seriosenaldean.

Makina bat ordusartutakoa naiz kafete-gietan koadrozko koa-derno narrasak bete-tzen, gertatuak gerta, idazten jardutearenerabakiaren ondorioz. Saiatuagatik aurre-rabide eskasagoa izan nuen tabernetan,

alkoholaren eraginpean idatzitakoek zakarretarakobidea egiten baitute gloria unetik esnatu eta gutxira,nire kasuan, beti.

Urteak dira kafetegietan idazten ez dudala. Idazlegai berriak ibiliko dira nire lekuan. Hortik zehar irudi-katzen ditut bigarren kafea ordaintzeko dirurik gabe,kikarako kondarra koilaran jaso eta hura milikatuz, lite-raturak berak zurrupatuak batzuk, literaturaren ideiak,bestetzuk, poeta bihurtuz lehenengoak eta poemabigarrenak. Maite ditut izakiok beren baitara barnera-tzen direnean. Bakartze literarioaren apologia egin nahigabe eta bohemiaren anestesian lokartu gura gabe, baieta idazletza ezeren gainetik ez ezeren azpitik jartzekoasmorik gabe, maite dut beren jarduna, bilaketaren jar-dun pribatu publiko bihurtua. Kafetegietako burrunbadistrakzio amaigabez mukuru dagoen abarrotsa dateke

zenbaitentzat, bainaterrazen publikotasu-nak adoretu egiten

dituenak ere badira,bizitzaren abailak kutsa-

turik edo. Johnek Los Faroleseko

terrazan ezagutu nindueneannire zerbait eraman zuen berare-

kin eta ez zen, zehazki, bere baiez-tapenaren onespena izan.Nire izen euskaldunaaditu orduko, idazten arizen eleberriko protago-nistari Iratxe ipinikoziola erabaki eta haladeklaratu zidan. Penadut haren deitura ezgogoratzea nire izeneko

protagonistadun ele-berria eskuratzea ezin-tzen baitit oraingoz,nahiz topatuko dudanegunen batean, ziur.Interesgarriena da nireizenaren prestamuakagerian utzi zuelakafetegiak eta terrazakbaliagarri direla, modubatera edob e s t e r a ,

bai literaturarako, bai literatura-rentzat eta bai literatur egileen-tzat. n

Iratxe Esnaola� I DAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Non idatzi

Antton Olariaga


ERDIKO KAIERA

ODEI BARROSO - MADDI SARASUA

Etxean zer bertso giro jaso duzue?MADDI SARASUA: Etxean betidanik bertsoagauza normal bat izan da. Gitarrarekin kanta-tzen genituen bertso zaharrak, saioetara joa-ten ginen... hori preziatzen da. Ez nin-duten eurek bultza bertso eskolanhasteko baina hastea erabaki nueneanpoztu ziren. Laguntza handia da.

ODEI BARROSO: Etxean eman zidatenaizan zen bertsotan hasteko aukera.Bertso eskola ireki zen Ziburun etaoroitzen naiz amak esan zidala “hasi,saiatu eta ez baldin baduzu maite uzten duzu.Baina zu saiatu”. Aitak olerki dezente idaztendu, eta nik aitaren olerkiak irakurtzen nituen.Ez zidatena eman da bertsotik, ez hizkuntza-tik: ama euskaldun berria zen eta aitak ez dakieuskaraz. Euskara eta euskal mundu-ko erreferentziak biziki gutxi nituenetxean. Baina nik eskertzen diedanada aukera hori eman izana, eta bultzaizana. Beti eman didate gogoa, ilusioa,beti etorri izan dira nire saioetara,nahiz aitak erdia edo laurdena ulertu.

Bertso eskolan noiz eta nola hasi zine-ten? Nola gogoratzen duzue garai hura?ODEI BARROSO: Ni Ziburuko Kolegioko bertsoeskolan hasi nintzen, Karlos Aizpuruarekin.Hiru ikasle ginen eta 12-13 urte izanen nituen.Gero Hendaiako bertso eskolara joan ginenhirurok, han talde handiagoa baitzen. Hanaritu ginen, eta gero Amets Arzallusek etaSustrai Colinak hartu zuten bertso eskola etahoriekin ibili nintzen unibertsitatera joan arte.

Ume batentzat ez zen modan zen zerbait.Nehor ez zen ari, kolegio osoan hiru ginen!Ez zuen halako pisurik. Oroitzapen bizikipolitak ditut, hasieran beldurturik joaten nin-

tzen bertso eskolara, bertzeek bazera-matelako urte bat edo bi bertsotan.Baina giro polita genuen, Hendaianere sekulako giroa sortu zen, Ametseketa Sustraik beste bultzada bat emanziguten, bertsoa ikusteko beste mane-ra batzuk, bertsoa maitatzeko tresnadenak eman zizkiguten eta guk hartubesterik ez genuen.

MADDI SARASUA: Ni 11 urterekin edo hasi nin-tzen. Hastapenean Uztaritzeko ikastolan,bikain, Karlos Aizpuruarekin. Eta gero Kole-giora joan ginelarik Patxi Hiriartekin. Hiriar-

tekin gehiago bildu ginen lagunartean,ez zen bertsoa hain teknikoki lantzen,jolas bezala hartzen genuen. GeroLizeoan Aimar Karrikarekin egin duturte bat eta orain Odeirekin ari gara;talde bikaina dugu. Askariak eta egi-ten ditugu, orain txapelketa dela etaserioago ari gara, baina bertso eskolada momentu biziki goxo bat, aste

osoan gogaitatzen duguna. 10 lagun biltzengara, horietatik txapelketan Ortzi Murua etani atera gara.

Beraz, finaleko lehiakide izateaz gain, elkarrenikasle-irakasle ere bazarete...ODEI BARROSO: Bai, bitxia da. Asteazkenetanbertso eskola dugu Lizeoan eta ni irakaslenoa hara. Eta asteartetan hemen bertan

Datorren larunbatean jokatuko da III. Xiberua, Lapurdi eta Baxenabarreko (Xilaba)Bertsularien Xapelketako finala. Amets Arzallus, Sustrai Colina, Eneritz Zabaleta, XumaiMurua, Odei Barroso eta Maddi Sarasua lehiatuko dira bertan. Finalean lehen aldiz sartu

den Sarasuarekin eta aurreko bi Xilabetan gora etorri den Barrosorekin bildu garaLarraldean, Bertsularien Lagunak Elkartearen egoitza ere baden Senpereko etxaldean.

«Aldarrikapenez bete behardugu Baiona»

| ESTITXU EIZAGIRRE |Argazkiak: Dani Blanco

“Biziari buruz ikastenduzu bertsoen bidez

ere”Maddi Sarasua

“Bertsoak ematen dueuskara hutsean den

eremu bat”Odei Barroso


(Larraldean) biltzen gara bertsotarako, etamaila berekoak gara. Hori aski berezia da.Lizeoan iduri du nik erran behar dudala zeregin eta hemen dena aldatzen da, elkarri egi-ten dizkiogu zuzenketak. Truke polita da,berezia.

Txapelketa prestatzeko Larraldea etxea, Ber-tsularien Lagunak elkartearen egoitza, bertsoeskola bihurtu da.ODEI BARROSO: Hemen asteartero biltzengara. 19:30etatik goiti, eta luzatzen dena.Iparraldeko bigarren Txapelketa izan zelarikhasi ginen biltzen, hilabete batzuk lehenago,prestatzeko. Xumai Murua, Eneritz Zabale-ta, Aimar Karrika eta ni hasi ginen, eta txa-pelketa bukatu zelarik esan genuen “zer, etaorain hau bukatu behar da? ez, ez!” etageroztik urte guztian saiatzen gara biltzen,astero edo bi astetik behin, bertsoaren aitza-kian, oso gustura. Dena dugu hemen, sukal-dea, hotz egiten duenerako sua, lagunak etagiro polita.

MADDI SARASUA: Odeik esan zigun OrtziMuruari eta niri joateko Larraldeara etahasieran bertze bertsolariak ziren guretzatitzelezko bertsolari onak, eta eurekin bildueta afaltzea... esperientzia berriak izan diraguretzat. Dena elkarlanean egiten dugu,bertsotan ari ondoren ere eztabaidatzendugu nola egin behar den, beste ikuspegibat da.

ODEI BARROSO: Badugu elkarri laguntzekogiroa, eta zinez Txapelketarako gogoa horrekpizten du. Egun biltzen gara Xumai Murua,Eneritz Zabaleta, Maddi Sarasua, OrtziMurua, Ortzi Idoate, Maindi Murua, eta Sus-trai Colina ere etorri izan da azken aldietan...

Zer ematen dio bertso munduak gazte bati?MADDI SARASUA: Bertsolaritzak eman didangauza onena lagunak dira. Eta EskolartekoTxapelketatik, Euskal Herriko beste lurral-deetako jendea ezagutzea, harreman bikai-nak, asteburu-pasak egiten ditugu finaliste-kin... bestalde, bertsoa anitz gauzaezagutzeko modua da, gure artean eztabaida-tzen ditugun gauza horiek denak, biziariburuz ikasten duzu bertsoaren bidez ere.

ODEI BARROSO: Bertsoa norberarentzat ikasgaibezala ere hartzen ahal da. Bertsoa bera har-tzen badugu hizkuntza ikasten da, bainahorren inguruan badira askoz gauza gehiago,harremanak, lagunak, momentuak... ingurubat eman dit, bertsoaren aitzakian egitenditugun lagun horiek, sekulako koadrila dira.Aldiz, nire eguneroko lagunak, txikitatik ditu-danak ez dira bertsozaleak. Iparraldean iza-nik, eremu euskaldun bat ere ematen du.Ostatura baldin bazoaz, anitzetan frantsesezhitz egiten duzu ingurukoek ez baitakite eus-karaz, ikastolatik pasa ez diren lagunekin, esa-terako... Bertsoak ematen du euskara hutseanden eremu bat.

Odei Barroso:«Bitxia da.Asteazkenetanbertso eskola duguLizeoan eta niirakasle noa hara.Eta asteartetanhemen bertanbiltzen garabertsotarako, etamaila berekoakgara.Truke polita da,berezia».


ERDIKO KAIERA - ODEI BARROSO-MADDI SARASUA

Norberaren bertsokera definitu.ODEI BARROSO: Ni nire buruarekin aski borro-kan nabil, erran nahi dudan hori bertsotaraeramateko. Zuretik egitea eta zure bertsoaizatea bilatzen dut, ez besteen kopia izatea.Ni borroka horretan nabil. Erantzunak bainogalderak ditut bakarrik, momentuz, baina onada galderak ukaitea, ikasteko bidea da zureburuari galdetzea zer egiten ari naiz, nola eginnahi dut? Lanketa horretan nago.

MADDI SARASUA: Nik orain arte ez dut ukanbertsokerarik, gaia entzun eta jiten zitzaizki-dan ideiak kantatzen saiatu izan naiz. Larral-deako bertso eskolan anitz landu dugu batabesteari erantzutera joatea, elkarrizketa batsortzea ofiziotan... eta bakarkakotan bertsoazure egitea, nik oraindik ez dakit oso ongi zerden hori, baina zure pertsona ikustea bertsohorietatik.

Bakoitzaren bertso ibilbidea zein izan da?ODEI BARROSO: Iparraldeko lehen Txapelketaizan zelarik, 2008an, ni Eskolarteko Txapel-ketetan bakarrik ibilia nintzen eta lagunar-tean, biziki saio gutxi-gutxi nituen, plazarenbat, sariketaren bat... Txapelketa hura joan

zen, Euskal Herriko Txapelketara sartu nin-tzen eta nire bertso esperientziarik txarrenaizan nuen bertan. Horrek ez zidan saio asko-rik eman, segitzen nuen urtean asko jotahamar saio egiten. Kolpez iritsi zen 2010ekoIparraldeko Txapelketan buruz burukorasartu izana, txapelketan bigarren geratu nin-tzen beraz, eta saio dezente ekarri zizkidan.Pasa nintzen urtean hamar saio egitetik 60-70saio egitera. Niretzat hasieran gehiegi izanzen, asteburuetan ez nuen ohiturarik saiozsaio ibiltzeko, eta pixka bat sufritu nuenhasieran, plazak kolpez etorri zitzaizkidalako.Hartu nuen pausa bat, hilabete edo bian eznuen batere kantatu, eta hortik bueltan nireburua bere lekuan eman nuen eta lasaiagojoaten nintzen saioetara eta berriz hasi nin-tzen gozatzen.

Urtean zehar bai Hegoaldean bai Iparral-dean, bietan ibili naiz, agian gehiago Hegoal-dean, hemen saio gutxiago egiten baita. Bainahemen ere sumatu da saioak sortzen doazelaeta saio finkoak ere baditut hemen, urtez urteatxikitzen direnak. Pozez hartzen dut deitzennauten aldiro, sekulako gogoekin noa saioeta-ra, ez dut ikusten hasieran bezala presio edopisu moduan, baizik plazer gisa, gozatzera

Maddi Sarasua Laskarai� 1995ean jaioa, Itsasun bizi da.� Ikaslea.� Eskolarteko Txapelketak: 2012an bi aldiz egin datxapeldun, Iparraldeko Eskolartekoan eta EuskalHerrikoan. 2011n, bietan bigarren egin zuen.

Odei Barroso Gomila� 1988an jaioa, Urruñan bizi da.� Bertsularien Lagunak Elkarteko langilea. Bertso irakaslearitzen da ikastolaz ikastola eta bertso eskoletan.� Xilaban: Lehen txapelketan (2008) finalista izan zen,eta bigarrenean (2010ean) bigarrena.


noa saioetara. Egiten dakidana egiten dut, ezgehiago ez gutxiago.

MADDI SARASUA: Eskolarteko Txapelketa daurteko gure saio finkoa. Gero izaten diraHernandorena Saria eta beste saio ttipibatzuk. Xilaban parte hartzea bera hiru saiodira. Eta bertso eskolatik ikastoletara joatengara kantatzera, bertsoa zer den erakustera.

Desberdina da publiko aitzinean kantatuedo bertso eskolan. Nire kasuan, behar badagehiago kontzentratzen naiz jende aitzinean,orain arte esperientzia onak ukan ditut.

ODEI BARROSO: Hori da gertatzen dena gaz-teen mailan, txapelketak bakarrik dituztelabertsotan egiteko. Eta denok dakigu txapel-keta zer den, momentu bat dela eta zer estuaden. Eta gaztetan hori eramaten duzunmoduaren arabera, batzuek ateratzen dira etabeste batzuek ez. Problema da txapelketabakarrik ukaitea. Txapelketa ere behar dela?Agian bai, baina bestetik landu behar genuke,ikastoletara eramatea, beste eremu batzukeskaintzea, non poto bat egiten baduzu ezden ezer gertatzen!

Ni Eskolarteko Txapelketetan eta Hernan-dorena Sarietan, sekula ez nintzen finalerasailkatu. Bertsolaritza ez da egun bateko kon-tua. Landu behar da eta segitu behar da aitzi-na. Ni lagundu nauena, etxetik momentuhorietan izan dudan babesa da. Etxetik emandidate segitzeko gogoa. Egon izan nintzenbertsoa uzteko, “hau ez da nirea” pentsatzen,eta irakasleek eta gurasoek erraten zidatensegitzeko eta hor segitu dut.

Zer espero duzue larunbateko finalerako?MADDI SARASUA: Enetzat finalera pasatzeasorpresa handia izan da, eta pixka bat beldur-tzen nau, horrelako bertsolarien artean nireburua ez baitut sobera ikusten. Polita izanenda, ohore bat da horiekin kantatzea, eta espe-ro dut lortuko dudala han zerbaiten ematea.Nahi nuke Xilabaren esperientzia ongi bukadadin, saio polit bat egitea.

ODEI BARROSO: Saio bete bat ateratzea, ofizio-ak elkarrekin joatea, elkarrizketak entzutea,lantzen duguna agertzea. Han kantatukodugun seietatik bost Larraldean biltzen gara.Talde bat goaz, elkarrekin goaz denok etajoan behar dugu jendeak espero duen horieskaintzera. Batzuetan handitzen ditugu gau-zak eta gero zer ematen diogu heldu denjende horri? Erantzun behar diogu jendeakespero duen horri.

Bakoitzak bere helburu pertsonalak izanenditu. Ni ez naiz itsutzen postu batekin, maizentzun dut buruz-burukoarena, baina hori

hor geratzen da, denok dakigu txapelketa zerden, egun bateko kontua, eta atera daitekegaur ongi eta bihar gaizki. Hori dena ahantzieta final hau egitera joango naiz, ez aurrekoeibegira. Bakoitza berea ematera joaten bada,polita atera daiteke.

Irakurtzen ari den horri esan, zergatik joanbehar duen finalera.ODEI BARROSO: Etxetik mugitu zaitez, euskara-ren alde egiteko etxetik atera behar da.Etxean geldituz hitz egiten ahal dugu gureartean euskaraz, baina ez dugu kanpora era-manen. Aurretik manifestazio bat bada, nahiduenarentzat, beraz zergatik ez bietara joan?Manifestaziora doazenei ere esango niekeetortzeko gurera, biak bat direlako azkenean.Aldarrikapenez bete behar dugu Baiona,urtean zehar badakigu inguru hauetan euska-raren egoera zein den.

MADDI SARASUA: Egun polita iza-nen da, bai manifestazioan etabai saioan sortuko den giroarekinongi pasako du jendeak. n

ERDIKO KAIERA - LIBURUAK

2012KO AZAROAREN 11�28

BAZEN BEHIN Donostian taberna bat ordu txikietanirekita egoten zena eta jazza hango kontua eta epi-zentroa zuena eta izen horrekin ezagutzen genuena.Horrek, edo etxeari onik ez dakarkion semantikak,ematen dizkio paisaia eta erritmoa Zubirik estreina-koz idatzitako nobelari, nire ustez. Kolore tristeadu, iluna, miseriari dariona, eta erritmo pausatua,narrazioaren puskak ondo zizelkatzeko.

Jazza, kasurik gehienetan, beltza da eta etxekalteaklekarkeena ere halakoxea, nobela honen nondiknorakoaren parekoa, nahiz eta eleberria ez izan bel-tza eta suspensetik itxura besterik ez eduki. Argu-mentuak balirudike enpresa batean amiantoak sortu-riko heriotzak eta ondoezak eragindako ondorioetanoin hartzen duela, baina ezta hurrik eman ere, horiaitzakia besterik ez baita enpresa txiki horren ingu-ruan kateatzen diren hainbat lagunen harreman sareaosatzeko. Eta hortxe dago nobela honen grazia etainflexio gunea. Pertsonaia nobela da.

Pertsonaia nobela denez, Olezak zioena nahitaezgogoratu behar dut. Gizon honek zioen literaturpertsonaiek Darwinen teoria hankaz gora jarri zute-la, horrela, hasierako kontakizun mitikoetan, Jain-koak nagusitzen zirela; geroxeago epopeietan, ErdiJainkoak; denboran aurrerago erromantzeetan,Jauntxoak; eleberri garaikidean, guk ezagutu dugunpertsonaia arrunta errealismoan, batez ere; eta

azkenik, postmodernismoak patetikoak, izenikgabekoak… ekarri dizkigula. Eta patetikotik askodute Etxekalten paseoan dabiltzan fikziozko giza-kiak, amiantoa bezain arriskutsua den amarauneanharrapatuak denak ere. Anaitasuna enpresan gerta-tzen da amiantoaren kontua eta paradoxikoki anai-tasunaren antitesia den harreman amarauna bihur-tzen da nobelak aditzera ematen duen krisiekonomikoaren parekide.

Amiantoak sorturiko pertsonaia baten heriotza-ren inguruan jakin nahian hasiko dira egia justuarenbila eleberri honetako protagonista batzuk eta azke-nean, ez dakigu, nork nori zer. Argi geratzen zaigu-na da harreman amarauna gezur txikiekin, norbana-koen interesekin osatuta dagoen amiantozkoharreman kutsatua dela.

Hori da gaia 20 kapituluetan barna, idazleakondo lotzen dituen kapituluak egiari zor, eta irakur-leak aise segitzen eta identifikatzen dituenak. Azke-nean, amiantoaren eraginaz hasieran baino gutxia-go dakigu, baina, narrazioak duen barrurainogonbidatu gabe sartzeko indarrak triste antzeanutzi gaitu ohekide, lagun nahiz lanki-deei behaka amianto aztarnik baleukateere, baldin baitan ere. n

Gema Lasarte

EtxekalteHarkaitz Zubiri

Susa, 2012.

Helduen literatura

Etxekalte

| IKER BARANDIARAN | DISKOAK - ERDIKO KAIERA


IZENBURU honekin argitaratu du Joxe Mendizabaltolosarrak bere bakarkako lana.

1987an grabatu zuen bere lehen diska Xaximikutaldearekin. Geroztik, ibilbide zabala egin du hain-bat plaza taldetako kide bezala. Proiektu asko etaezberdinetan murgiltzeko aukera izan duen musika-ri eta ekoizleak, soinujolea dela aldarrikatu nahi izandu kaleratu berri duen lan honekin.

Eskusoinu kromatikoaren doinua da nagusiberak sortutako kantuetan, eta dudarik gabe, tinbrehau gustuko duenak atsegin handiz entzungo dituerritmo askotariko hamaika kanta.

Diskari izenburua eman dion Soinujolea naiz abes-tia, kunbia erritmoz lagunduta dator, eta zuri-bel-tzean sortutako ametsetatik, egun ogibidea duenlanari kantatzen dio.

Kaiolatik pasoboblean, bi emakumeren balentriakherrian sortutako istiluen kronika azaltzen digu.

Erritmo latinoak astindu ditu Ez dut izenik abes-tian, eta inongoa ez den emakume batek utzitakoarrastoari egiten dio keinu.

Gaztetako pasarteak ekartzen ditu gogoraSantutegiko sakristian fandangoan, haurtzaroanirratian entzundako piezak, gaztetan erromerie-tan egindako makina bat parranda, soinuarekikosortutako zirrarak bultzatuta grabatutako lehenkaseta…

Ederra benetan alabari eskainitako Matxalenenbaltsa, elkarrekin sortutako mundu zoragarrian,piraten printzesari izaren azpian amets egitera luza-tzen dion gonbitea.

Bereak ez diren hiru kanta ere entzun ditzakegu,Isidro Larrañaga eskusoinujole tolosarraren Alaiarin-arina, herrikoia den beste arin-arina eta Itoitztaldearen Lo egin sonatuaren bertsioa.

Melodi erakargarriak, letra biziak, interpretaziofina… Lan txukuna, azken finean.

Aipatzekoa da etxeko garajean muntatutakoestudioan grabatu eta ekoitzi duela diska, eta abes-tien egile eta jotzaile honek, melodiak, letrak, aho-tsak, baseak, diskoaren grabaziorako pauso guziakkudeatu dituela.

Erromeria.com helbidean ikus daiteke musikarieta ekoizlearen ibilbidea, eta gaur egun eskuarteandituen proiektuak.

Seguruenik ez duzu Top zerrendetan topatuko,baina egunen batean, ospakizun edo herri eta auzo-ko jairen batean, auspoa eraginez dantzan jarrikozaitu. Dudarik ez ezazula egin. Eskarmentu handi-ko plazagizona baita. Errekurtso ugaridituen musikaria. Eta, sasi guzien gai-netik, soinujolea. n

Olatz Korta

Soinujolea naiz

Soinujolea naizJoxe Mendizabal

Autoekoizpena, 2012.


ERDIKO KAIERA - IHESI

Euskal Herria ezagutuz

ERROIBAR (NAFARROA)

Bi etimologia ditu Zilbetik, eta biek dirudite egiantzekoak. Baten arabera, Zilbeti izenak“ziloan beheiti” (zuloan behera) esan nahi du, Zilbeti mendi pikoen arteko zulo batean

baitago (agian horregatik esaten zuten amerikanoek, herrira itzultzean, mendiak“gaineratzen” zitzaizkiela...). Besteak dio Zilbetiko monasterioan bizi ziren beneditarren

ikurritzak –Ixilik beti aginduak– eman ziola izena herriari.

Zilbeti, ixilik ziloanbe(hei)ti?

| INMA ERREA |

JOSU

SAN

TE

STE

BAN


ERROIBAR (NAFARROA) - ERDIKO KAIERA

ZILBETIRA LEHEN ALDIZ joatendirenek diote zalantza egiten dutelabenetan inora iritsiko ote diren.Iruñetik abiatuta, 30 bat kilometroegin behar dira autoz Zilbetiraino,eta Iruñetik Luzaidera doan N-135errepide nagusian Erroko menda-tearen lehen bizpahiru kurba han-diak gainditu eta gero ezkerraldeanhasten den NA-2532 errepide estueta bihurria hartzen dutenean sor-tzen da zalantza.

Erroko mendatetik 5-6kilometro inguru egin behardira Zilbetira heltzeko, bainadistantzia horren laburrak ezdu leuntzen duda bidaiarien-gan: benetan izanen dea herri-rik errepide honen bukaeran?

Herria, ordea, bada izan:Zilbeti bat-batean agertzen dabidaiarien begien bista, azkenkurbaren bukaeran. Herri txi-kia, inondik ere, zenbait mendi-magalen artean (Adi, Tiratun, Arza-bal, Lizartxipi...) dagoen ibarrarenhondoan kokatua. Garai batean200dik gora biztanle izatera iritsibazen ere, egungo erroldan 50auzo-lagun inguru ditu.

Azkenotan, modernitateak sarrisorrarazten dituen gatazka horieta-ko batek hautsi du Zilbetiren irudi

bukoliko eta baketsua. Bertan mag-nesita harrobi bat irekitzeko proiek-tuak hautsak harrotu ditu, herrianbertan eta herritik at, eta zilbetia-rren arteko harremanak zaildu ditu,herritarrak bi multzotan banatzerai-no. Bisitariek “Harrobiari ez” eta“Zilbeti bizirik” dioten pankartakikusiko dituzte zenbait etxetan eske-gita, eta, nahi izatera, bertakoei gal-detu ahalko diete gatazkaren berri,baina horrek guztiak ez die galarazi-

ko, oraingoz behintzat, herriakeskaintzen duenarekin plazer har-tzea: sosegu bila eta naturarekin bategitera joan nahi dutenak lasai hur-bil daitezke, beraz, Zilbetira.

Zergatik Zilbetira?Herriak bi gauza erakargarri ditubisitarientzat: bazter ikusgarriak etagiro lasaia. Azken urteotan, ezauga-

rri horiek erakarri dituzte turistakherriraino, bertan sortutako landa-etxeak ere hara hurreratzeko pizga-rri direla.

Bisitari asko, batez ere hiriburuhandietatik etortzen direnak, egunbatzuk pasatzera hurbiltzen diraZilbetira. Badituzte bertan zenbaitbazter ezagutzeko, Interneten eza-gunagoak eta munta handiagokoakdirelakoan turismoguneek proposa-tzen dizkieten Orreaga edo Kintoa

bezalako bisitalekuez gain.

MonasterioaZilbetik monasterio bat dauka,Ordena, halaxe ezagutzen baitaherrian San Zakariasen izen-pean XI. mendean sortutakoeraikin erromanikoa. Kondai-rak dioenez, San Eulogio Kor-dobakoak bisitatu zuen Zilbe-tiko monasterioa, baina, datei

kasu egitera, hori herrian izan zeneta desagerturik dagoen bestemonasterio zaharrago batean gerta-tuko zen, bisita 848an izan omenzelako. Ordena erraz ikusten da,muino batean baitago, Goitialdeauzoan. Zilbetira sartu eta Estratakaletik gorantz eginez iristen dahara. San Bartolome eliza eta garaibatean eskola eta orain herriko

LUZE JOKO LUKE Zilbetiko floraeta fauna deskribatzeak, bainaazpimarratu behar da bertakohabitatak (pagadi azidofiloak–gaztainondoak eta haritzak erebizikide dituztenak–, oihanpeak–non gorostiak eta ezpelak haz-ten baitira– eta erreken ertzetakomegaforbio belar erraldoiak)Europako Batasunaren interese-koak direla, eta batzuk –larre azi-dofiloak kasu–, lehentasunezko-ak. Bertako animalia batzuk erelehentasunezkotzat jo dituzte(bisoi europarra, Rosalia alpinaizeneko kakalardoa...), eta besteanitz galzoriko espeziak dira, adi-bidez, okil gibelnabarra (Dendroco-pos leucotos), ugatza (Gypaetus barba-tus), miru gorria (Milvus milvus) eta

igaraba arrunta (Lutra lutra).Horiek guztiek nozituko lituzketeharrobiaren ondorioak.

Paradisu bat arriskuan

Rosalia alpina espezieko kalalardoa.

Erroko mendatetik 5-6 kilometroegin behar dira Zilbetira heltzeko,baina distantziaren laburrak ez duleuntzen duda: benetan izanen deaherririk errepide honen bukaeran?

SNIP

ER


ERDIKO KAIERA -ERROIBAR (NAFARROA)

elkartearen egoitza den eraikinaezkerraldera utzi behar dira eta alda-pa piko samarra igo. Eraikina itxitadago –partikularra da eta jabeek bil-tegi gisa erabiltzen dute–, bainamerezi du haraino hurbildu eta,herriaren ikuspegi ederra profi-tatzeaz gain, eraikinari begiratuaematea, arkitektura erromani-koaren zenbait elementu kon-tserbatzen baititu; deigarrienak,atea eta arrosa-leihoa. Eraikinnagusiari atxikita beste bat dagoezkerraldean, erromesen ospita-lea izan omen zena –ZilbetiOrreagako kolegiataren menpeanegon zen, eta badirudi hemendikpasatzen zela Donejakue bide zaha-rra– eta, geroago, zenbait herrita-rren etxebizitza ere.

Aitak kontatzen zuenez, Zilbeti-ra ezkondutako bere izeba mezkiri-tarrak Benedictine likorea egitenikasi zuen Zilbetin bertan, XX.mendearen hasieran. Zoritxarrez,

ez dut atzeman herrian beste inon-go zantzurik egungo Coca-Colarenformula bezain ongi gorderik iraunomen duen edari ospetsuaren erre-zetari buruz.

PromenadianHala esaten zioten paseatzeariherriko zaharrek, eta egia da Zilbe-tin, naturaz gozatzeko, nahikoa delaherriaren inguruko mendietan bar-neratzen diren bide eta pista ugarie-tako edozeinetatik abiatzea. Jakina,badira bide ezagunagoak eta bestebatzuk gutxiago ibiltzen direnak(garai batean kontrabandistek ibili-

tako xendrak arras itxiak omen diragaur...). Zilbetiren inguruetatikpasatzen dira GR batzuk ere, bainaaukeratu ditudan hiru ibilbideakaskoz errazagoak dira, edonork

–haur, gazte zein helduk– egite-ko modukoak, esfortzu handi-rik gabe. Horietako hirugarre-nak Antzeriko harrobiarenproiektuak sortutako gatazka-ren gune nagusia ezagutzekoaukera ematen du.Hirurak egiteko, lehenik eta

behin, Kolantxuriko zubirainojoan behar dugu: 500 bat

metro, oinez edo autoz egitekoak.Oinez joatea gomendatzen dut,autoa herrian utzita. Herriko fron-toi zaharra, atari zabalekoa, hardezakegu erreferentzia, herriarenerdian baitago. Hortik beherantzegiten duen kaletik abiatu eta ezke-rraldera egin behar dugu errekarenparetik doan pistatik, Kolantxurirairitsi arte.

Ezkerreko argazkian, Antzeriko ingurua, magnesita harrobi bat eraikitzeko proikektuagatik arriskuan dena. Egitasmoakherritarrak zatitu ditu; eskuineko argazkian harrobiaren aurkakoek jarritako pankarta ugarietako bat ikus daiteke.

RA

MO

NE

LOSE

GU

I-SE

O/B

IRD

LIFE

RA

MO

NE

LOSE

GU

I-SE

O/B

IRD

LIFE

Kanutoren bordaren paretik osoongi ikus daiteke, ezkerraldera,Antzeriko muinoa, magnesita-proiektua egiten badutehigatuko dena


ERROIBAR (NAFARROA) - ERDIKO KAIERA

Lehen bideak Lizartzuko lepo-raino eramanen gaitu, Lizartzukoerrekaren ondotik. Hortik joateko,Kolantxuriko zubia pasatu etaeskuinera joko dugu. Hor bestezubitxo bat zeharkatu beharkodugu, eta hortik aitzina paseo ede-rra egin ahalko dugu, luze samarra–3,75 kilometro, Lizartzuko lepo-raino–, zenbait kurba eta maldapikoak eta beste batzuk leunagoaktartekaturik eta pagoen artean beti.

Hiru bordakBigarren bideak hiru bordatara era-manen gaitu, Kolantxuriko zubiaigaro eta ezkerrera maldan goradoan pistatik. Pista porlanezkoa dabigarren bordaraino. Lehenean,Lenkorenean –Kolantxuritik 450metrora– bi landa-etxe daude,mugikortasun zailtasunak dituzte-nendako ere egokituak. Toki lasaiada, atseden hartzeko aproposa.Hurrengoa Piarres edo Kanutoren

borda dugu –Kolantxuritik 625metrora–, eta horren paretik osoongi ikus daiteke, ezkerraldera begi-ratuta, Antzeriko muinoa, magnesi-ta-proiektua egiten badute higatukodutena. Azken bordan, Eñautenean–Kolantxuritik kilometro eta erdi-ra–, ni neu bizi izan nintzen ume-tan, gure familia 1962an herriraaldatu zen arte. Hortik gora doaAdi mendira igotzeko bide klasiko-ena (Adira igotzeko bideei buruzinformazio ugari dago Interneten,mendigoizale-taldeek jarrita).

AntzeriHirugarren bidea ere Kolantxuritikabiatzen da, baina zubia zeharkatuordez herritik datorren pista segitubehar dugu, ezkerraldekoa, Leñarierrekaren parean. Bide horretatikjoanda, Antzeriko harrobia egitekoaukeratu duten eremuan barna egi-nen dugu tarte handi batez. Kolan-txuritik abiatu eta 800 bat metro egin

ondoren, ehiza-barrutiaren mugarriden errotarri bat ikusiko dugu. Horhasten da harrobia egiteko aukeratu-tako eremua. Pixka bat aurrerago, 75bat metro egin eta gero, eskuin alde-ra dagoen bidexka bat hartzen badu-gu Tirapelarko iturburua ikusikodugu. Bide nagusira itzulita, etaKolantxuritik 2,75 kilometro egindugunean, harrobi proiektuarenzundaketak egiteko irekitako pistadago. Horraino hartuko luke harro-biak. Gehienbat pistaren ezkerralde-ko ertzekoa da harrobia egitekoaukeratutako lur eremua. Oraindiknekatu ez bagara, aurrera jarrai deza-kegu pista nagusitik eta, lehen bide-gurutzea baztertuta, bigarreneanezkerraldera joko dugu, Kintoarenmugaraino iritsi arte (3,35 kilome-trora Kolantxuritik).Hortik ikusiko duguOlaberri aldeko tunelaeraikitzeko aukeratuduten parajea. n

��

��

XI. mendekoa da San Zakariasen izenean eraikitako monasterio erromanikoa (ezkerrean), herritik oso gertu. Ordena izenez ezagutzen dute bertakoek. Eskuineko argazkian, Kolantxuriko zubitxoa, eta b ertatik herrira doan bidea.

JOSU

SAN

TE

STE

BA

N

JOSU

SAN

TE

STE

BA

N


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Churchillek 80 urte betezituen egunean, prentsaurre-koa eman omen zuen medioguztien aurrean. Ekitaldiaamaitzean, bertan zegoen

argazkilari gazte bat hurbil-du zitzaion eta hauxe esan:

– Churchill jauna! Oho-rea izan da niretzat berorriargazki bat atera ahal izatea.Espero dut 90 urte betetzendituenean, berriro ere argaz-ki bat ateratzeko aukera iza-tea.

Churchillen erantzuna:– Zergatik ez? Pertsona

osasuntsua zarela dirudi!

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

Churchill eta argazkilaria

PERTSONAIA-REN ABIZENA

------------ARRISKU

AGERTZEKO

EKINTZA

------------BIZI GAREN

PLANETA

GOROTZA

------------MUTU

JUDUEN

GURTZA-TOKIA

------------MUSIKA

ESTILO

BERNIZ

DISTIRATSU

MUGATUTA-KO DENBORA

------------NEKEZ

GARAIAK

------------FOTOLITOAK

LORTZEKO

TRESNA

PIZTU,IRAZEKI

------------INTSEKTU

ÑIMIÑO

JARRI, JESARRI

------------SARRITAN

... VICIOUS,PUNK

MUSIKARIA

------------HAGA

PRIMATE

MOTA

------------UGAZTUN

ADARDUNA

ELEMENTU

KIMIKOA

------------OROKOR

BEREHALA

(ALD)------------AHAL IZA-

NIK, AHALAZ

PERTSONAIA-REN IZENA

------------ORIN

ERREP.,TXORI MOTA

------------KUBO

FORMAKOA

IZAN

------------POESIA

EPIKOARI

DAGOKIONA

LEKU

DESEGOKI

------------ESKU ARTEAN

DUZUN

ALDIZKARIA

AMAMA

ALKANDORA

LUZE

------------DEUS

BARRUA,BARRENA

------------SASOIRA

HELDUA

BILBOKO

OKUPAZIO

MUGIMENDUA

------------INFIN., KENDU

JAKI

GAZITUA

------------MUSIKA

ESTILOA

BOKAL

BIRIBILA

------------IKUSI

(LABURDURA)

ONURA, IRABAZI

------------URANIOA

EMAKUME

BATI HIKA

ZEREGINA

------------JANTZI

ZABALAK

BAT

ERROMATAR

ZENBAKIZ

------------JATOR

EZKONGAI,EZKONTZEKO

ZORIAN

DAGOEN

GIZON

AZPI, BEHE

------------SOSA

IBILGAILU

ASTUN

------------PERFUME

SZ

EK

ON

TS

ON

AN

-T

EE

RR

EP

IKA

-T

UA

----

----

----

BA

LIO

AU

I

IR

EP

AP

EN

AS

NA

LE

SE

RI

AP

AK

SM

AK

AK

O

IG

AL

IO

AA

KA

T

AJ

OA

DR

IA

NK

U

EG

ON

EZ

LE

KU

EN

AR

GA

IB

RU

SA

PE

BA

RN

EA

BO

M

UR

ID

AG

AZ

IK

IO

MA

KI

OI

ET

EK

IN

OL

OK

NI

AU

RN

OK

A

K M S

L A

DA

NI

BLA

NC

O

| MYRIAM GARZIA | ALEA - ERDIKO KAIERA

Edertasunaren bilaDARDARTI dabil kalezuloko farola,La Merced ikastetxeko atarian. Per-tsona multzoak han eta hemen.Berez, nagusien hezkuntzarako ikas-tetxea dena, egun batez antzerkirakoleku bilakatu da. Atea zabaldu duteeta bagoaz barrura banan-banan.Eszenatokiaren izkin batetik ari garasartzen eta han dira jada, espazioeszenikoan, Oier, Asier, Ander zita-rra jotzen, Idoia marrazten eta Jabi.Gu haiei begira, haiek guri so. Bakoi-tzak bere eserlekua hartu du.

Poza: Zergatik dantzatzen dute bos-niarrek? Metrokoadroka antzerkitaldearen lanaren aurrerapena ikusiahal izan genuen Bilbo AntzerkiDantza (BAD) jaialdiaren baitan.Azken hilabete honetako lanarenemaitza da, izan ere, antzezpenhonetarako Bilboeszenako ArtistakEgoitzan programaren diru-lagun-tza jaso dute, eta Santutxun kokatu-ta dagoen Antzerki Baliabideetara-

ko gune honetan izan dira entsea-tzen azken bi asteetan, Oier Gui-llan, Asier Sarasola, Ander Fernan-dez, Idoia Beratarbide eta JabiBarandiaran.

Aurrerapen hau prestatzeko den-bora eskasa izan badute ere, nahikolan borobila aurkeztu ziguten.Antzerki joera ezberdinak biltzendituzte, eta pozaren gaiari lotutadagoenez, barrerako tartea ere ema-ten du. Aktoreek ez dute rol zeha-tzik, norbere buruarena ez bada,baina erabat teatrala da lana, agianbere hasierako urratsen biluzlasuna-gatik. Ikusteke dago datorrenurtean estreinatu nahi duten antzez-lanaren azken emaitza.

Work in process hau erakustearenxedeetako bat, publikoarekin egondaitekezkeen hartu-emanak bidera-tzea da; iritziak jasotzeko egiten da.Antzezlanaren entsegu orokormodukoa dugu, baina publikoa

aurrean dela. Izan ere publikoak,ezinbestean publikoak, bestedimentsio bat ematen baitio taulara-tzen denari. Beraz, antzezpenabukatu eta aurrez aurre jarri ginen,publikoa eta aktoreak. Orduan jakingenuen azken hilabetean Bilboesze-nan inprobizazioak lantzen aritudirela, poesiatik heltzen direlaantzerkira, eta ez dutela eurenburua aktoretzat hartzen, ez behin-tzat ohiko aktoretzat...

“Edertasuna bilatzen dugu, etabilaketan, edertasuna ikusteko gaidiren begiak badituzu, poza ematendu horrek, edertasuna bilatzea etaaurkitzea”. Izenburua, Oier Guilla-nek bosniar lagun talde batekinegindako afari batean sortu zen,“euren poza ikusi nuenune batez, eta ederrairuditu zitzaidan. Neu-rri batean, denok garabosniarrak”. n

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JABIER AGIRRE | ERDIKO KAIERA - OSASUNA


ORIN EDO ORBAN sinple batekhamarkadak behar ditu melanomabihurtzeko. Komeni da, beraz, aler-ta-seinale garrantzitsuenak ezagu-tzea, minbiziranzko eraldaketa horigaraiz harrapatu ahal izateko.

Osasunaren Munduko Erakun-deak dioenez, urtero 160.000 larrua-zaleko minbizi, hau da, melanomakasu diagnostikatzen dira; minbizimotarik usuena da munduan. Gureartean, eguzkiak beste leku batzue-tan baino gutxiago jotzen duenarren, melanomaren intzidentziak%10etik gorako igoera izan duazken sei urteotan. Zorionez, min-bizi horren pronostikoa gero etahobea da. Gaur egun emakumeen%84k eta gizonezkoen %75ek gain-ditzen dute melanoma. Gure azalaaldian behin aztertzeak duen garran-tziaz jabetzeak zerikusi handia duhorrekin, inolako zalantzarik gabe.

Baina, zeintzuk dira melanomabaten agerpena errazten duten fak-toreak? Pertsona batzuek eguzki-izpien aurrean sentiberago bihur-tzen dituen gene alteratua dutelaikusi dute adituek, baina minbizimota horren eragilea eguzkia gehiegieta babes egokirik gabe hartzea da.Izan ere, dermisa sarritan minbera-tuz gero –ez ahaztu eguzki-izpienerredura hori besterik ez dela, narri-tadura–, larruazaleko minbizia izate-ko arriskua asko handitzen baita.

Norbere burua aztertuInork ez du ezagutzen zure gorpu-tza zuk baino hobeto, eta inork ezdu zuk baino lehenago atzemangolehendik zegoen eta aspalditik begizjota zenuen orinen batean aldaketa-rik gertatu den. Horrexegatik, nor-beraren buruaren miaketa da mela-

noma posible bat modu goiztia-rrean detektatzeko tresnarik onena.Zure gorputza zehatz-mehatz azter-tu behar duzu, bai aurrealdetik etabai atzeko aldetik ere –bi ispilu baliaditzakezu horretarako, edo senide-ren bati laguntza eskatu, bestela–,lehen begiratuan aztertzeko hainerraz eta eskuragarri ez daudeninguruak ere –ipur-masailak edo ile-larrua, esaterako– ahaztu gabe.

Zer egin orban arraroa ikusiz geroAspalditik duzun orin bat kantzeri-geno bihurtzen ari ote den susmo-rik txikiena edukiz gero, lehenbaile-hen dermatologoarengana joateakomeni da. Zure azala goitik beheraaztertzea izango da espezialistakegingo duen aurreneko gauza. Bainaez harritu azaleko minbiziarekinlotuak egon daitezkeen beste man-txa batzuen bila, beste leku batzukere aztertzen baditu. Tumore batsusmatuz gero dermatoskopia digi-tala egiteko agindu dezake, edozuzenean biopsia. Diagnostikoabaieztatuz gero, tratamendua tumo-

rearen larritasu-naren arabera-koa izango da,baina aukeraterapeut ikoakgero eta eragin-korragoak etaagresibitate txi-kiagokoak dira.Terapia fotodi-namikoa dab e r r i k u n t z anagus ie takoa ,tumorea inolakokirurgiarik gabe eta orbainik batereutzi gabe tratatzeko.

Dietaren garrantziaSartu zure jan-neurrian fruta etabarazki hori edo laranja kolorekoak.Jaki horien beta-karotenoak azalaeguzki-izpietatik babesten duenmelaninaren produkzioa bultzatzendu. Hosto berdekobarazkiek, berriz, lutei-na dute, zelulen hazkun-de anormala geldiaraz-ten laguntzen duena. n

SALU

DA

BLE

.INFO

BAE

.CO

M

Orban susmagarriak identifikatzeko aholkuak

ARAU MNEMOTEKNIKO GISA, ADEEK akronimoak biltzen du norbereburuaren miaketaren oinarria. Bere esanahia ondorengoa da:

• A edo asimetria: orin baten bi erdiak asimetrikoak, diferenteak izanohi dira.• D edo diametroa: begiratu ea orbanaren diametrorik handiena seimilimetrotik gorakoa ote den.• E edo eboluzioa: edozein aldaketa arraro gertatuz gero, zoaz medi-kuarengana.• E edo ertzak: adi, ea lesioaren ertzak irregularrak ote diren.• K edo kolorea: lesioak alde batetik bestetik baino kolore ilunagoabadu, kontuz, susmo txarra hartzeko modukoa izan daiteke.

ADEEK araua da gakoa

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


SAGAR SASOIAN egiten ditut urteosorako ozpin lanak. Sagarrenaeta sagardoarena da nire ozpina.Botila sagardoen kondar guztiakozpin barrikara eta sagarra deneanharen muztioa erantsi. Erretxin-dutako laguna bezain gutxi gusta-tzen zait minegia den ozpina,gezamina edo ezti-garratza nahia-go. Garrazten den sagardoa etasagarraren muztio gozoa, nahas-keta aproposa. Gozo gehixeagobehar denerako frutak sartu etalurrinak indartzeko belarrak,loreak... Aurtengo ozpina etxeanugari ditugun bi fruitu ezin gozoa-goekin egingo dut: piko gorriekin(Ficus carica) eta mizpirekin (Mespi-lus germanica).

Lehengoan, Aiako Etxeta base-rrian, Balentin nagusiak egitenduen burruntzian erretako antxu-mea, munduko onena, jateraelkartu ginenen artean kontuhoriek ibili genituen. Bertakoseme Joxek, etxeko upelak sagarmuztioz bete genituela esandako-an “aitatzako lanak” izango ditu-gula zioen. Olideneko Mertxekesaera bat bota zuen: “Munduhonetan bi gauza ontzen dira hilondoren: pertsona –hil eta geroentzuten da: ona hunan bada...–eta mizpira, usteldu arte ez baitagozatzen”. Mizpirekin azokarasagarrak nola eramaten zirengogora ekarri zuen Olasoko MªAngelesek. Negua loratuko digu-

ten sagar horiek nola bildu etajaso behar zirenak tarte luzea izanzuen. Aia bertako aldamenekoIruretaegia bailarako Iruretaaundibaserriko Patxik ederki asko azal-du zigun umetako bere lan hura:“Galtza zahar haundi batzueibeheko barrena josi, jantzi etahanketan hestu izateko eta uhalezedo sokaz sorbaldatik eutsi. Arbo-lan gora igo eta sagarrak banaka-banaka heldu eta galtzetan sartu.Galtzak bete sagar, poliki-polikijaitsi eta banaka-banaka saskietara.Horiek astoz etxera. Han, ganba-ran, belar ondu pixka baten gai-nean banaka-banaka zabaldu miz-toaz gora. Beti txortenaz gora.Sagarra beti banaka-banaka, etagozo utziz, bota gabe. Beidokganbaran saskiak husterakoantarraka soinurik entzuten bazen!Ederrak aditu beharko hituan!”.Errezilak, Urtebiak, Mendiola,Intxaustia... berandu sagarrak,gogorrak eta jasotzeko egokiak.Saldiasen “egon sagarrak” deitzendietela erakutsi zidaten lehengoanArizkungo Gamioxarrean Enekoketa Markelek. Gipuzkoako Zubie-tako Aizpuruko gure amona Joxe-pa zenak “golde sagarra” deitzenziela dio bere seme Jexuxmarik.Sagarraren garrantzihistorikoa ezagututagaltzak bete sagarretiketorriko da “galtzakbete lan” esaera... n

GO

IEN

A.N

ET-

CC

BY

SA

Galtzak bete sagar

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA


TIMES BEACH, MISSOURI (AEB), 1982KO AZAROAREN10A. Ingurumena Babesteko Agentziaren (EPA) arabe-ra, herria dioxinaz kutsatutako ehun udalerrien zerren-dan zegoela jakinarazi zuen kazetari batek, eta 1.400biztanleko udalean “udazken beltza” hasi zen. Aben-duaren 3an agentziako hainbat teknikari lurzoruan lagi-nak hartzen hasi ziren. Handik bi egunera, herriakinoizko uholde larrienak jasan zituen eta herritar askoebakuatu zituzten. Abenduaren 23an, biztanleak etxeraitzultzen hasi zirenean, EPAk laginen emaitzak emanzituen: dioxina tasa onargarritzat jotzen zena baino 300aldiz handiagoa zen. Orduan hasi ziren gai toxikoaherritarren gaixotasun tasa izugarriarekin erlazionatzen.. Gaia komunikabideen azaletara iritsi zen, eta herrianizua zabaldu. 1983ko otsailean AEBetako gobernuakTimes Beach erostea erabaki zuen, 30 milioi dolarrentruke. Biztanle guztiei ostatu eman, kalte-ordainakbanatu, herria suntsitu eta kutsatutako lurrak erraustu-ko zituztela esan zuten. Herria desagerrarazi zuten,errudunengana eramaten zuten froga guztiak bezala.

J. F. Quennyk 1901ean sortu zuen Mosanto enpresaezaguna Saint Louisen (Missouri). Industria kimikoarensektorean berehala nabarmendu zen Monsanto, eta1925ean enpresako zuzendari eta langileentzat udaldigune bat sortu zuten hiritik kilometro gutxira, Meramecibaiaren ertzean. Apurka, gunea biztanle iraunkorrak

erakartzen hasi zen eta, hala, Times Beach benetakoudalerri bihurtu zen.

1970eko hamarkadaren hasieran hautsak hartuzituen Times Beacheko asfaltatu gabeko kaleak, etaudalak Bliss Waste Oil Company enpresarengana jozuen konponbide bila. Enpresak olio hondakinakberreskuratzen zituen, eta kaleak hondakin horiez egin-dako lokatzez estaltzea proposatu zuen.

Hildako animaliak nonahi agertzen hasi ziren, etaherritarrek EPAn salatu arren, agentziak ez zuen ezer-txo ere egin. Gaixotasunen Kontrolerako Zentroak1971n egindako azterketaren emaitzen arabera, PCB,2,4,5-T herbizida eta dioxina gai toxikoen tasak asalda-garriak ziren udako paradisu izandakoan. Baina EPAkafera isilean gordetzea lortu zuen “udazken beltzean”lehertu zen arte.

Hainbat testigantzek Bliss Wastek zabaldutako hon-dakinak Monsantotik zetozela adierazi arren, bi enpre-sen arteko erlazioa frogatzen zuen dokumentu bakarbat ere ez zen lortu. 1983an Reagan administrazioakEPAren zuzendari Anne Burfordi Times Beach txoste-na “izozteko” eskatu ziola azaleratu zen.Burfordek dimititu egin zuen, baina Mon-santo ez zen larritu: bere administraziokontseiluko kide izandako William Ruckel-haus izendatu zuen EPAk ordezko. n

Auschwitzeko argazkilaria hil daWILHEM BRASSE (1917-2012) ez zenjudua, austriar-poloniar jatorria zuen,baina nazien aurkako jarrerak Ausch-witzera eraman zuen BigarrenMundu Gerran. Gerra aurretikargazkilari aritu zenez, kontzentrazioesparruko arduradunek presoenlanaren eta medikuntza esperimen-

tuen argazkiak ateratzeko eta artxi-boetarako erretratuak egiteko aginduzioten 3.444. presoari. Bost urtetan40.000-50.000 argazki egin zituen,eta gehienak galdu diren arren, gordedirenak holokaustoaren testigantzagarbienetakoa dira. Joan den urriaren23an zendu zen, 94 urte zituela. n

AU

SCH

WIT

ZM

USE

UM

Ezkerreko iragarkiak TimesBeachen etxea berandu bainolehen erosteko deia egiten du,herriaren hondamenaaurreikusiko balu bezala.Eskuinean, Times Beach gauregun, sartzea debekatzen duenseinale eta guzti.

Mapatik ezabatutako herria eta errua

Arrastoak

PEG

GY

FRA

NZ


| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Judit Fernandez

(Durango, 1941). Bigarren belaunaldiko ETAko militantea. Venezuelara erbesteratu zen1966an. Kazetari bilakatu zen bertan. Egin, Deia, Radio Euskadi eta EiTBko zuzendari

karguetan jardun du urteetan. PNV-ETA Crónica oculta (1960-1979) liburuaren egilea daUrte haietako EAJz eta ETAz egin dugu berba, baita abertzaletasunaren egungo egoeraz ere.

«Ezker abertzaleak EAJren beharra dauka»

JOSE FELIX AZURMENDI

TERMOMETROA

PNV-ETA CRÓNICA OCULTA (1960-1979) liburura iristeko bidea duzuelkarrizketa hau. Bien bitartean,premisa bat: “Bere historia ezagu-tzen ez duen herriak, ez du bereoraina ulertzen”.

“Belaunaldi berriek ez dute beraienhistoria ezagutzen, gure herriarenhistoria”. Zure iritzia da. Bai. Ez dute historia ezagutzen etaez dute interes larregirik alderdiareneta erakundearen historia ezagutze-ko, baina errua ez da beraiena.Buruzagiak dira, EAJkoak zeinezker abertzalekoak, egungo garairaegokitutako historia moldatu dute-nak. Modu horretara, herri honenegoera baretzen lagunduko lukeenhistoria erakargarriago bat galdu da.

Zein neurrian aldatu zen historia,Agirre lehendakariaren heriotza goiz-tiarrarekin? Eta EAJren bilakaera? Agirre hiltzean bere proiektua hilikdago, bere prestigioa, ordea, ukitugabe gelditzen da. Agirre lider osoerrespetatua izan zen, askok jarrai-tua. Monzonek dioenez, “bere rolagaztetatik barneratua zeukan, guztizkontziente zen horretaz”. Ziur aski,ezin izango zukeen eragotzi gerraegin ez zuen belaunaldiarekin apur-tzea, baina ezagutu zutenek egoeraaskoz hobeto bideratuko zueladiote. Eusko Gudariak kantaren egileJose Mari Garate jeltzale buruzagia-ri hil aurretik entzun nion, JoseAntonio Agirre herri abertzalearen


TERMOMETROA - JOSE FELIX AZURMENDI

lider handiena izan zela, eta alder-diaren liderra Juan Ajuriagerra.

ETAren sorreraren arrazoiak laburbil-du zenitzake? ETA sortzen da gerra osteko erre-presioa hain basatia ez denean.ETAren sortzaileek Israel, Zipre,Tunisia eta Aljeriako borroka moduberrien eragina jaso zuten, eta ezhainbeste Kubako jokabideena,hainbatek aditzera eman nahi izandutenez. ETA ekintzari ekiteko sor-

tzen da, baina praktikan jartzeaasko kostatzen zaio. Gaur egun ezdira jaio zeneko baldintzak ezagu-tzen, eta are txarragoa dena, moduokerrean azaltzen dira. Sortzaileakklase ertaineko unibertsitarioakziren, goi klasekoa kasuren batean,baita hirikoak ere. Haien lekua hartuzutenek, sortzaileek beraiek prakti-katu ezin zuten borroka indarreanjarri zuten. Hauek klase herrikoia-gokoak ziren, baserritik eta itsasotikzetozenak. Liburu hau irakurrita

ere, ETAren nortasuna ez da ondodefinitua agertzen, ezta etakideakere. Haatik, hori ulertzen lagundudezaketen lekukotasunak ekartzensaiatu naiz, intimoak batzuetan,kontakizun lauak, baina adierazga-rriak. Ezin da ETA definitu, ETAbat baino gehiago izan direlako;batzuetan garai berean elkarrenondoan bizi izandakoak. ETA defi-nitzeko, Manuel Irujorekin bat egi-nez, bere obretan erreparatu beha-rra dago agirietan baino.

Zein ondorio atera duzu EAEkoazken hauteskundeez? Abertzaleenemaitzei dagokienean. EAJren emaitzak onak dira, etaegoera behartu gabe, balio zaiz-kio garai berri bat lideratzeko.EH Bilduren emaitzak ere onakdira eta hauetaz baliatu behar du.Jaurlaritzan sartzeak ekarriko lio-keen kargaz libratu da, hartara,zer izan eta egin nahi duen gogo-etatzeko beta dauka. Orain arteinprobisatzen eta erabakiak har-tzen jardun du, ongi eta trebesamar, sartuta zegoen tranpatikatera ahal izan da. Baina, orain,garai berri bat abiatu behar du,egitura berri batez, barne demo-krazia errespetatuz, arestiko mili-tantzia bikoitza eta hirukoitzaahaztuz. Gizartearen aurrean argieta garbi azaldu behar du proiek-tu berriekin, baita hauek ondoazaldu ere.

Zein dira gakoak abertzaletasuna-ren helburuak gauzatzeko?Ezker abertzaleak EAJren beharradauka, presoen arazo larria kon-pontzeko dagoen beharraz EuskalHerria ohartarazteko. Konponketaez dago EAJren esku, baina lagun-du dezake Espainiako Gobernuapresionatzen, baita indarrean dau-den salbuespenezko lege ez-demo-kratikoak eta errepresiboak nazio-arteko instantzietara eramaten.Halaber, eta horregatik, ezkerabertzaleak Urkulluk zuzendutako

Jaurlaritzaren aurkako oposiziosistematikoa eta berehalakoa egi-teari uko egin beharko lioke. Ezkerabertzaleak Urkulluri egiten utzibehar dio, eta kontuak eskatu berepromesak betetzen ez dituenean,hori baita, bide batez, hurrengohauteskunde autonomikoak pres-tatzeko modu egokiena. Bestalde,PSOE-PSErekin batera egindakoedozein oposizio gaizki ikusiaizango litzateke ezker abertzalekojarraitzaileen aldetik.

Eskozian iragarritako erreferendu-ma egingarria ikusten duzu hemen? Datozen lau urteotan, ez. Halere,Urkulluk ARGIAn [2.340 zenba-kian] Quebeceko bideari segitubeharra aipatzen du. Orduan,gogorarazi beharko zaio.

Zein dira “euskal auzia” deituaebazteko gakoak? Ez dakit zein diren gakoak, eztaoso argi ere “euskal auzia”z zerulertu behar den. Ordea, argiagodaukat egin beharreko bidea inte-resgarriagoa dela bere helburunagusia baino. Hau da, euskalabertzaleen ardurek eta kezkekekarri behar dute bide hori egitekomodua: euskaldunak beren auzo-koengandik benetan diferentzia-tzen dutena ez dira gai ekonomi-koak –eta are gutxiago EuroparBatasunaren barruan– gai kultura-lak baizik; gai berezkoak dira, kon-tzientzia nazionalari zentzua ema-

ten diotenak, babestuak eta gara-tuak izan behar direnak.

Noraino iritsi daiteke katalanen eki-mena eta nola eragin dezake EuskalHerrian? Ez dakit noraino iritsiko den,baina ez naiz ados ekimena aban-taila ekonomikoak lortzeko bainoez dela esaten dutenekin. Inork ezzuen aurreikusi, ezta imajinatu ere,agintari katalanak horren urrutijoango zirenik, horren argiak iza-tea euren aldarrikapenetan etaeskaeretan. Bistan dago: EAJk ezdu aldarrikatzeko, eskatzeko etapresionatzeko modu horretarabildu nahi, ez zaio interesatzen.

Independentziaren trena utopia alda? Edo aitzitik, Euskal Herria erai-kitzeko ezinbestekoa al da? Independentziaren asmoa ondoazaldu beharra dago. Behar dendenbora hartu behar da, bainaluzetsi gabe prestatzen hasi beharda. Gaur egun, agitaziorako erre-klamo bezala jarduteko baino,berau apurka-apurka zehaztekobaldintzak daudela uste dut.

EAEn erreferenduma egingo balitz,independentziaren aldeko aukeraaterako al litzateke irabazle?Gaur egun ez. Baina egin ahalizango balitz, uste ez dudana, egitesoila aurrerapausoa litzateke etor-kizunean eskubide hori finkatze-ko. Hau da, Quebecen bezala.

«Urkulluk Quebeceko bideari segitu beharra aipatzen du,orduan, gogorarazi beharko zaio»


JOSE FELIX AZURMENDI - TERMOMETROA

Eli Gallastegi, Jagi-Jagiko burua,alderdiarekin kritikoa, Irujoren aurkaoldartu zen: “Gaztedi hori [ETAkoa]bestelakoa izan zitekeen, hutsunebat geratu izan ez balitz, denon ardu-ra den hutsa”. Elik familiaren inguru hurbileanhutsune horren zantzuak ditu, ongiezagutzen ditu EAJrekin bateraborrokatu nahi duten gazteak–Eusko Gaztedi, berbararako–,Eusko Jaurlaritzaren aginduetarajardun ezin izan zuten gazteak.Baina Jaurlaritza akituta aurkituzuten, etsituta. Urte luzetan behineta berriz saiatu izan ziren, askokuste duenaren kontra. Eli zuzen arizen, gerrako buruzagiek hutsunebat onartu zutela esatean.

EAJren eta ETAren arteko oldarraldiahandituz joan zen: Sota afera, leku-ko. Erresistentzia antolatzeko ados-tasunik ez. Irujok, halere, Jaurlaritza-ren zerbitzuko ETA nahi du. Nolaazaldu hori egungo belaunaldiei? Irujok irlandar eredua ezagutzen du,baita judutarrarena ere, eta beraietanekintzaileen eta instituzioen arteko isi-

leko erabakiak eta akordioak ikustenbide ditu, ez enfrentamenduak behi-nik behin. Ordea, batzuetan, ETAkJaurlaritza etsai nagusitzat hartu duelainpresioa dauka. Une batzuetan diot,ez beti, eta ez beti modu berean, bainaIrujoren beste burukide batzuek ez

dute bat egiten berarekin. Berak,IRAren edo Irgoumen antzera joka-tuko lukeen ETA hobetsi zezakeen,etsaien aurka etsai eta ardura institu-zionalak zituenekin [EAJ] lagun.

Jeltzaleentzat, eta Irujorentzatbereziki, Sota familia ukitu ezinazen. Baina ETAk ukitu zuen hasieraberetik. Hala ere, ezin da esan hare-kin afera gehiago izan zenik, ezta

Iparraldean, Filipinetan, Mexikonedota Lekeition eta Negurin biziziren beste familia dirudunekin ere.

Elkar juzkatzean, EAJko etaezker abertzaleko belaunaldiek ton-tokeria franko esaten diote elkarri.Ignorantziaren eta interesaren

emaitzak dira, historia gaur egun-go interesen arabera ulertua izandadin. Liburua idatzi dut bereziki,unean uneko lekukotasun biziakekartzeko, historiako distortsioriketa estalkirik gabe. Horretaz jabe-tu nahi duena, jabetuko da.

Lehen belaunaldiaren ostean(Madariaga, Txillardegi, Benito delValle, Manu Agirre) bestelako batdator: Jose Maria Eskubi nabar-

mentzen da, zu zeu partaide izaki.ETAren historiako une gakoa delaesan duzu inoiz. Zergatik? Eskubi garrantzitsua da, baita TxabiEtxebarrieta eta Jose Luis Zalbide,nor bere rolean. Eskubi liderra da“barnean” [Hegoaldean] Txabikhiltzeko eta hila izateko urratsaematen duenean, artean, ZalbidekIraultza! agerkarian horren azalpena

“Ez dakit zein diren gakoak,ezta oso argi ere ‘euskalauzia’z zer ulertu behar den.Ordea, argiago daukat eginbeharreko bideainteresgarriagoa dela berehelburu nagusia baino”


TERMOMETROA - JOSE FELIX AZURMENDI

ematen du, eragin itzela izan zuena.Haiekin abian da gerora jarraitukoduen ETA: Eustakio Mendizabal,Txomin Iturbe, Peixoto... GeroagoArgala, Mugika Arregi, Pertur etaenparaurekin jarraitu zuena. Lehenurratsa, Meliton Manzanasen exe-kuzioarekin eman zuten, K. deZunbeltzek (Jose Luis Zalbide) teo-rizatu zuen espiral iraultzailea.

EAJ, gerra egin eta sufritu duena,ez dute ihardespeneko bortizkeriekkikiltzen, horien izateko arrazoiaknahiko eta sobera ikusten ditu. Bes-terik da, eurak horiek praktikan jar-tzeko prest egotea, praktika horie-tan ahalegin batzuk egin zituztenarren. Esaterako, Ugarte apaizari,ETAk espirala indarrean jarri aurre-tik, nolabait, barregarria iruditzenzaio ETAk hamar urtez jotzekotanaritzea, baina, funtsean, ez jotzeko.

EAJren kezka ETA bere eskutikjoan izana da. ETAri berriz, berelarderian, ez diote ardura ez EAJkez Eusko Jaurlaritzak, biak hiltzatjotzen ditu betiko.

Julio Ugarte apaizaren zita da hau,hain zuzen ere: “Pistola eraman, etaez erabiltzeak sutu egiten nau”. ETAko sortzaileek ez zuten tirobakarra egin. Madariagak, Uribek,

Etxabek edo Ozaetak praktiketanbai. Ugarteren hitzek, 1969an,EAJko sentsazio orokorra aditzeraematen dute, hau da, “jauntxo han-diuste” haiek ez zirela teoriatikpraktikara pasako.

1968: Euskadi eta mundua astinduzituen urtea. Horrela utzi zuen TxabiEtxebarrietak idatzia: Joatea beste-rik ez daukat / bakarrik / Itxaron / etalurrak oraindik maita gaitzala. Txabik anaia Jose Antonioren eragi-na jaso zuen, eta honek, halaber, EliGallastegirena. Gerrako belaunal-diaren eta abertzale berrien artekobatasunaren kate-begiak dira. Txabida tabua hautsi eta hiltzen duena.Txabik [Pardines] guardia zibilarenheriotza bilatu bide zuen, baitaberea ere, hark guztiak signifikatukozuenaz kontziente izaki. Bera hil-tzen dutenean, haren kideak behar-tuak sentitu ziren heriotza hari ihar-desteko eta Manzanas hiltzen dute.Hala ere, Manzanas hiltzeko eraba-kian parte hartu zutenek ez ziotenhasitako borroka armatuari jarrai-penik eman. Militante berriak helduziren, ordura bitartean egin zenarenondorioz handituz eta handituzjoango zen berebiziko bultzadaeman ziotenak.

Jokin Artajo eta Alberto Asurmendimilitanteak hil ziren gero. Ez zirenETAkoak, EGIkoak baizik. ETArekin uztartuko zen EGI, JosebaRezolaren aginduz eta isilpean treba-tua da; CIAko euskal agente JosebaEmaldiren eskutiko entrenamendumilitarren bat baztertu gabe. Horieta-ko parte nabarmen batek ETA (pm)hornitu zuen eta ekintza gogorrene-tan hartuko zuten parte segituan.

1970: “Euskal nazionalismoaren his-toria baita frankismoarena ere, bialditan banatzen da: Burgos aurreti-koa eta ondorengoa”. Julio Ugarte-ren zita da hau ere. Ugarte bera, 1969an ETA barrega-rria laga duena, Burgosko prozesuanetakideen jarreraz poztu eta berotuda. Izan ere, Euskadi urte luzetanalde batera utzita egon ostean mun-duko mapan jarri baitzuten etaki-deek. Burgosko auziaren ondoren,Carrero Blancoren aurkako atenta-tuak Euskadiz eta euskaldunez min-tzarazten du mundu osoa. Hainbatadituk, oraindik ere tematuta jarrai-tzen dute eta, atentatuaren atzeanezkutuko esku gordeak ikusi nahidituzte, CIArenak barne. Frogarikezean, euren desio bakarra hauxe da:ETAren egiletasuna ezeztatu nahidute egun ere, funtsean, gerra zibila-ren galtzaileen mendekua izan zenaezabatzeko, Espainiako Estatuarenhistoria aldatu zuelako. Atentatuarenikusgarritasunak eta “garbitasunak”are oihartzun gehiago eman zionmundu osoan. Ondoren, laster,Rolandoko kafetegiaren atentatuaheldu zen, “zikinena”, bere egileta-suna egundaino [ETAk] onartu ezduena.

Rolandoko atentatua “orbaina” daETAren historian. Beranduago, ETA-ren komunikatuan hau agertu zen:“Borrokan guztia ez da perfektua etagarbia: Iraultzak ekintza gogorrak etatragikoak ditu”. Trantsizioaren ondo-ren etorri zena iragarri zuen nolabait? Iragartzen du, beharbada, ETAkoburuzagien buruan “gerra garbirik”ez dagoen ideia hasten dela finka-tzen nolabait, bizi-bizi-rik dauden hainbat pre-misa iraultzaileekinkontraesanetan egonarren. n

“Buruzagiak dira, EAJkoak zein ezker abertzalekoak, gaur egungo garairaegokitutako historia eta moldatu dutenak. Modu horretara, herri honen egoerabaretzen lagundu lukeen historia erakargarriago bat galdu da” dio Azurmendik.


TERMOMETROA

ANE MIREN IRURETAGOIENA

Zenbat eskola daude Lakuntzan? Niretzako bakarra dago, bainaherrian bi sentsibilitate daude etabeste sentsibilitateak dio herrianbi ikastetxe daudela. Bestea, AndraMari ikastola kontzer tatua da[Etxar ri-Aranatzen, albokoherrian dago]. Nire ustez, euskal-duntze kontuean, askoz mesedegehiago egin dio eskolak [LuisFuentesek] herriari. Andra Mariikastolara doazen familiak euskal-dunak dira, edo gutxienez euskal-

tzaleak. Baina hona dator renabeste guztia da, batzuk badira eus-kaltzaleak, baina asko ez. Herrikoeskola bakarra delako datoz, Deredua dago, ez dago besterik, etadenak euskalduntzen dira. Esandezagun, modu pasiboan euskal-duntzen direla.

Euskaltzale ez direnak euskalduntzeaez al da zailagoa?Noski, zailagoa da, ez dago kon-tzientziarik orokorrean. Gu hor ari

gara umeak eta herria euskaldundunahian. Batzuek esaten digute:“Saiatzen zarete baina...”, esanezbezala, “ez dakit zertarako saiatzenzareten horrenbeste, zeren gerogizartean ez dago islarik”. Baina,nire ustez, eskolak mesede handiaegin dio herriari, D ereduan izateakalegia. Lakuntzan edozein ekintzaizan daiteke euskaraz, helduentzatere hortxe-hortxe. Beste herrietanbeti dituzu umeak ez direnak eus-kaldunak.

Ane Miren Iruretagoiena Lakuntzako (Nafarroa) Luis Fuentes ikastetxeko zuzendaria da.Ehundik gora ikasle dituzte Haur Hezkuntzan eta Lehen Hezkuntzan, denak D ereduan.

Lekeitiarrak ez dauka saltzeko eskola, ezta herria ere.

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

«Hemengo jendeak ez dakiETB3 dagoenik ere»

“Hona datozen batzuk euskaltzaleak dira, baina asko ez. Herriko eskola bakarra delako datoz, D eredua dago, ez dago besterik, eta denak euskalduntzen dira”.

AR

GIA


TERMOMETROA - ANE MIREN IRURETAGOIENA

Lakuntzan denek ez dakite ordeaeuskaraz.Ez, baina kontaktua badute. Gutxidago esango dizuna, “barkatu bainani euskaraz...”. Erabilerarik ez dagoordea. Belaunaldien arteko katea hau-tsi da. Jubilatu gehienak euskaldunakdira. Badira etorkinak, 1960kohamarkadan Extremadura eta Anda-luziako herri batzuetatik etorritakoak,familia osoak. Horien seme-alabek ezdute euskara ikasi, giroa ez zelakoeuskalduna eta haien bilobak guk eus-kalduntzen ditugu. Gurasoak diraerdaldunak, hemen jaio eta hemenbizitakoak beti, baina ez dute ikasi ezdutelako premiarik izan, eskola erda-raz zen, eta herrian ere gaztelaniazaritzen ziren arazorik gabe.

Herri euskalduna izango zen badaLakuntza.Bazen, baina zaharrek diote gerragaraian bai apeza bai alkatea, las fuer-zas vivas, euskaldunak zirela, baina ezeuskaltzaleak. Maisua militar izanda-koa omen zen, batere ez euskaltzalea.Haiek eragin handia izan omenzuten: hemengoak erdaldundu ziren,kanpotarrak ez ziren euskaldundu.

1960ko hamarkadan etorritakoenseme-alabek ez dute errefusatu hau-rrak D ereduan aritzea. A ereduraeramateko aukera izango zuten.

Eskola publikoan, beste herribatzuetan, A eredua ghetto xamarrada, etorkinen ghettoa. Ez dakitlakuntzarrek gustuko luketen A ere-dua, A eta D egongo balira igoal Aaukeratuko lukete, baina azkenurteetan ez diegu aukerarik eman.

Inguruko herrietan egongo da Aeredua.Entzun dut Altsasura Madril ingu-rutik ez dakit zein enpresatakoaketorri direla lanera eta familiek hau-rrak D ereduan matrikulatu dituzte-la, A ereduan zer dagoen ikusita: iji-toak, kanpotarrak... “Euskaraz?”pentsatu dute gurasoek, bada ikasdezatela, gutxienez herrian herriko-ekin egongo dira.

Lakuntzako haurrek gaztelaniarekinarazorik ez dute izango.

Ez. Marokoarrek-eta erdararigarrantzi handia ematen diote. Betiari dira gurasoak galdezka, “bainanoiz hasiko dira erdara ikasten?”.Hala ere, familia kalera ateratzenden horietakoa baldin bada, erdarakalean ikasiko du. Ez dago arazorikerdara ikasteko eskolan, kalean,beste umeekin.

Etorri berriak ez dira harritzen gazte-laniaren ordez euskara irakastendelako? Badakite gaztelaniazko eskolakbadaudela, familiarrak dituztelakoIrurtzunen edo Altsasun. Baina,guraso etorkin batek zioenez, beresemeak hemen euskara ikasita erda-ra ere ikasi zuen, eta bere ilobakAltsasun A eredura joanda erdaraikasteko zailtasunak izan zituen.Hala zioen berak: “Eskolatik atera-tzen denean, nire iloba marokoarre-kin baino ez da ibiltzen eta niresemea hemengoekin dabil”.Hemen, D ereduan ikasita, munduguztiarekin sozializatzen dira.

Lakuntza asko erdaldundu zela esanduzu. Zeinek egiten du orain euskaraz?Jubilatuek.

Eta hurrengo belaunaldiek?Ia-ia mundu guztiak daki, baina ezdute egiten, ez daukate erraztasu-nik. Mankomunitateak erabileratxostena aurkeztu du eta zera dapolitena: umeek beraien artean ezdute euskara erabiltzen, gurasoekberaien artean ere ez. Nork erabil-tzen du gehien? Umeek gurasoekineta gurasoek umeekin. Badirahorrelako gauza bitxiak.

“Gaur egun, umeen programazio guztia ETB3an dago eta ikusi nahi baduguInternetez egin behar dugu. Gurasoen borondate handia behar du”.

“112 haur dauzkagu HaurHezkuntzan eta Lehen Hez-kuntzan, maila bakoitzeko 12ikasle inguru. Hizkuntzak ikas-teko zeharo aproposak diratalde txikiak, eskola handietanerdibitu egiten dituzte gelakhizkuntzak lantzerakoan. Gukhori beti daukagu”.

Talde txikiak, hizkuntzak ikasteko

aproposak

“Umeek beraien arteanez dute euskaraerabiltzen, gurasoekberaien artean ere ez.Nork erabiltzen dugehien? Umeekgurasoekin etagurasoek umeekin”

AR

GIA


ANE MIREN IRURETAGOIENA - TERMOMETROA

Aiton-amonek bertako hizkeran egin-go dute.Bai, hikaz eta oso ongi, baita ema-kumeek emakumeekin ere. Lekei-tiokoa naiz eta han inguruan ez dutezagutu emakumea emakumearihika, baina hemen bai.

Bertako hizkera ez al da galduko?Andra Mari ikastolara joaten dire-nek mantentzen dute bertako hiz-kera, baina Lakuntzakoa baino, iagehiago etxarriarra. Hango ikas-leek euskara kalean ere erabiltzendute. Nik galdutzat ez dut ema-ten, baina ahulduta badago.

Galdutzat diot aiton-amonek bainoez dutelako hitz egingo bertako hiz-keran. Eskolan batuan egingoduzue, ezta?Batuan, eta noizbehinka egitenditugu ekintzak bertako hizkeran.Jai giroan landu nahi dugu euskal-kia antzerkiaren, kanten bidez,bestela bi hizkuntzatan ari gareladirudi. Idatzirako ez zaigu intere-satzen euskalkia, ahozkorako etaentzumenerako nahi dugu, egune-roko bizitzarako. Entzun izandugu, “nik ez dakit umearen eus-

kara egiten eta erdaraz egitendiogu”.

Umeak ulertuko du bada aiton-amo-nena.Behin baino gehiagotan sumatuditut agurea eta umea erdaraz.Badute halako sentsazioa bere hiz-kera ez dela ona, ez dela garbia.Amona batek esan zuen: “Honekin

[arbizuarrarekin] egingo nuke, bainazuekin ez, zuen euskara eta nireahain dira desberdinak”. Ez daausartzen, ez dakiela uste du...gutxietsi egiten du bere burua.

ETB3 digitalean ez egoteak eraginaduela diozu.Guretzat bai. Igoal, hemengo jen-

deak ez du faltan botako, baina ira-kasleok bai. Garai batean, ShinChan eta denak euskaraz ikustenziren, gaur egun Clanek [umeenprogramazioa duen katea] hartu dudena, hor ez dago eredu euskaldu-nik. Ez dago Erasoan! orain dagoAl ataque!

Zer gertatzen da ETBrekin?Nafarroan, ETB1 eta 2 analogikotikhartu daitezke. Telebista piztenduzunean digitaletik analogikoraaldatu egin behar duzu, nolabaitekogrina izan behar duzu hori ikusteko,zeren zure pantailan ez da azaltzen.Horrela 1a eta 2a ikusiko dituzu,baina ez 3a. Gaur egun, umeen pro-gramazio guztia ETB3an dago etaikusi nahi badugu Internetez eginbehar dugu. Gurasoen borondatehandia behar du.

Telebista piztuta berez ez dauka-zu euskarazkorik. Hemengo jen-deak ez daki ETB3 dagoenik ere.Ez dagoena nola bilatuko duzu?

Nafarroan hezkuntzak ez ditu 2 urte-ko haurrak bere gain hartzen. Horrekeuskara ikasteko eragiten duela

diozu. Nola eragiten du?Gurasoak lanera badoaz, umeakhaur eskolara eramango dituzte,baina etxean baldin badago gura-soetako bat, kontuan izanda haureskolek zenbat balio duten,batzuek umea berarekin izateaaukeratzen dute. Haurra urtebetegeroago hasiko da eskolan.Horrela, hizkuntza aldetik, goi-zago euskalduntzeko aukera gal-tzen dute. Bi urterekin edo hiruurterekin, zenbat eta goizago

hasi orduan eta erraztasun handia-goa dute. Sozializazioaren ikuspe-gitik, haur eskolara eramaten ezbadituzte sozializatzeko aukeraaparta galdu dute. Eza-gutzen ditugu etxekobalkoiko barrote arteanhazi direnak, bi edohiru urtez. n

Babeslea: Emun

“Guraso etorkin batekzioenez, bere semeak hemeneuskara ikasita erdara ereikasi zuen, eta bere ilobakAltsasun A eredura joandaerdara ikasteko zailtasunakizan zituen”

LAKUNTZAK 2001ean 1.038 biz-tanle zituen, 2011n 1.237. Popu-lazioak nabarmen gora egitearenarrazoiak galdetu dizkiogu AneMiren Iruretagoienari eta hainbatfaktore aipatu dizkigu.

Errepide onak ditu Lakuntzakinguruan eta gertu ditu hiriburugehienak, Iruñea, Gasteiz, Donos-tia eta Bilbo, baita Iparraldea ere.Gipuzkoatik, Arabatik, Iruñetikjoan da jendea hara bizitzera.“Etxebizitza gorakada egonzenean Lakuntzan etxeak ederrak

eta merkeagoak ziren”. Eta Sakanabailarako alboko herrietan ez beza-la, lantegiak dituzte aspalditik.1960-70eko hamarkadetan Espai-niako Estatutik Lakuntzara joanziren lanera eta bizitzera, ez albo-ko herrietara. Ondoko herriaknekazaritzari lotuagoak ziren.

Ane Miren Iruretagoienarenustez, ezaugarri horiengatikLakuntzakoa, adibidez, ingurukoherriekin alderatuz, gizarte irekia-goa da. Alabaina, horrek euskara-ri eragin dio, kalterako.

Kokapen geografiko bikaineko herria... euskararen kaltetan

TERMOMETROA


PRENTSA ASKATASUNA

Une latzetan, laugarren boterea kontrolpean izatea komeni. Alegia, hedabideek zurituditzatela krisiaren aterpean agintariek egindako gehiegikeriak eta hartutako erabaki

bidegabeak. Eta jarrera kritikoa dutenak aldiz, zigortu, kaleratu edo zentsuratu. Joeraarriskutsu horren orokortzea salatu dute Greziako kazetariek.

Kazetari deserosoei zentsuragarai zailetan

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

KEZKATUTA DAUDE Greziako kaze-tariak, prentsa askatasuna “inoizkoerasorik bortitzena” jasaten ari deladiote eta ERT herrialdeko telebistapublikoko langileek protestak hasidituzte, telebista kateko bi aurkezlekaleratu ostean. Joan den astean,Marilena Katsimi eta Kostas Arva-nitis, ERTko goizeko saioko aur-kezleak, Nikos Dendias OrdenaPublikoko ministroari buruz min-tzatu ziren: aipatu zuten forentsea-ren txostenak baieztatzen zuelamanifestari antifaszistek poliziaren

tortura jasan izana, ministroak kon-trakoa zioen arren. Horren harira,Nikos Dendiasek dimitituko oteduen ere eztabaidatu zuten. Eran-tzuna berehalakoa izan da: kalera-tuak izan dira biak, “iradokizunonartezinak” egiteagatik. Egun batlehenago, epaitegira eraman zutenatxilotuta Hot Doc astekariko Kos-tas Vaxevanis kazetaria, ustez iru-zur fiskala egiten duten 2.000 lagu-neko zerrenda argitaratzeagatik.Suitzako bankuetan kontuak dauz-katen greziarren izenak jasotzenditu zerrendak, eta bi urteko kar-tzela eskaerari egin beharko dioaurre kazetariak.

Gertaera horien aurrean, alarmagorria piztu dute hainbat elkartek,tartean Kazetarien Europako Fede-razioak, Mugarik Gabeko Errepor-tariek eta Europako Segurtasun etaLankidetza Erakundeak. Atenaskoegunkari argitaratzaileen elkartekoburu Dimitris Trimi-k argi du:“Gobernua ez da seguru sentitzen.Iruditzen zaio bere politikei buruzgizartea konbentzitzeko duen modubakarra dela hedabideen manipula-zioaren bidez, hedabideak mehatxa-

tuz”, jaso du The Guardian egunka-riak. Telebista publikoan bakarrikez, komunikabide pribatuetan eresoldata murrizketak eta kaleratzeakizan direla gogoratu du Trimik, etaegoera prekarioak erraztu eginduela kazetariak manipulatzea,Gobernuaren eta elite ekonomikoa-ren interesen mesedetan.

Kanporatutako aurkezle KostasArvanitisen hitzetan, kaleratzeaarrazoi politikoengatik izan da etahedabideak isilarazteko saiakera da.“Honek ez du soilik gurekin zeriku-sia, telebista publikoko zentsurare-kin dago lotua. Hemendik aurrerazerrenda bat emango al digute esanditzakegun hitz eta komentarioakbiltzen dituena?”.

Benetako kazetaritza egiteko,agintarien atzaparretatik askedagoen kazetaritza funtsezkoa delaazpimarratu du Maria Margaroniserreportari greziarrak: “Kazetari-tza egiteak esan nahi du gainerako-ak ezkutatu nahiandabiltzan zerbait argita-ratzea. Beste guztiaharreman publikoakdira”. n

Ezker-eskuin:KostasArvanitis etaMarilenaKatsimiaurkezleak;eta KostasVaxevanisatxilotu zutenunea.

ER

T

| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA


CCOOK ETA UGTK azaroaren 14an greba orokorradeitu dute, murrizketa larriak ekarri dituen PPren etaEspainiako Gobernuaren kontra erreferenduma eska-tuz. Sindikatu abertzaleek (ELA, LAB, STEE-EILAS,Hiru) ez dute bat egin. Deialdia, Europako Sindika-tuen Konfederazioak antolaturiko mobilizazioetansartzen da –ELA konfederazioko kide da–. Egoerahorrek aurreikusten du Hego Euskal Herrian azaroa-ren 14ko grebak jarraipen murritza izango duela.

Ondo ari al da, kasu honetan, sindikalgintza abertza-lea? Jadanik sei greba orokor izan dira 2009tik, bainaarrazoiak egon badaude gehiago egiteko, EspainiakoGobernuaren eta erkidegoetako (EAE eta NFE) admi-nistrazioen eraso kapitalistak bere horretan dirau, etasakontzen eta larritzen joango da soldatak, pentsioaketa zerbitzu sozialak murrizten dituzten heinean. Sindi-kalgintza abertzaleak borrokarako gaitasuna eta irmo-tasuna erakutsi ditu. Oraindik hurbil dugu irailaren 29a;

greba orokorra antolatu zuten politika horien kontra,eta orduan ez zuten bat egin CCOO eta UGTk. Jakina,eraginkorragoak izateko, guztiek defendatzen dute sin-dikatuen ekintza-batasun handiagoa. Alabaina, buruja-betza politiko eta ekonomikoa eskatzen duten sindika-tu abertzaleek protagonismoa eduki nahi izatea erelogikoa. CCOO eta UGTk ekintzak Madrildik diseina-tzen dituzte, eta bistan da euren espazioan, Espainiako-an, protagonismoa dutela. Baina ezin dute ahaztu bes-telako espazio ekonomiko, politiko eta sindikalabadagoela Euskal Herrian. Espazio horiek elkarrenga-nako errespetua izango balute, etorkizunean ekintzabatasunerako akordioak egongo lirateke. Hori gertatubitartean, azaroaren 14ko deialdiaz sindi-kalgintza abertzaleak hartutako erabakiakoherentea da.

Juan Mari Arregi

Sindikatu abertzaleen koherentzia

ABENDUAREN 1ERAKO, Donostian elkar-tzeko deialdia egin du Euskararen GizarteErakundeen Kontseiluak. Euskaraz bizinahi dugu du leloa manifestazioak, eta eus-kalgintza, kultura eta gizarte arloko hain-bat eragilek, eta norbanako euskaltzaleekegin dute bat manifestazioarekin.

Euskaraz bizi ahal izateko eskubideaazpimarratu du Kontseiluak, eta hizkun-

tza komunitatea sendotzearen beharrazohartarazi. Komunitatea osatzeko ezin-bestekotzat du euskararen berezko lurral-dean bizi eta lan egiten duten guztiek eus-kara ezagutzea, baita euskara ezagutzekoeskubidea izatea ere. Ezagutzaz gain–Kontseiluak dio–, euskaldunak hizkun-tza erabiltzeko aukerak izan behar dituela,euskaraz biziko bada.

‘Euskaraz bizi nahi dugu’ manifestazioa Kontseiluak deituta

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Irakurleak hau irakurri duenerako, biha-ramuna pasatzen edo pasata egongo diraEuskalerria Irratiko langileak, laguntzai-leak eta entzuleak. Azaroaren 7an, 25.urteurrena ospatu nahi izan zuten etaAtarrabian musika gaua antolatu zuten.Nola ez, unplugged estiloan egin zuten,irratia bera dagoen bezala, “entxuferikgabe”. Urteurren ospakizuna aldarria ereizan baita, alegia, mende erdiz Nafarroa-ko Gobernuak ukatu dien lizentzia eska-tzeko baliatu zuten. Europako Kontsei-luak, beste behin, esan dio NafarroakoGobernuari irratiaren egoera berrikuste-ko, zergatik dagoen lizentziarik gabeargitzeko.

Euskalerria Irratiak 8.000 entzule ditu,900 bazkide, ehunka iragarle, 200 kolabo-ratzaile eta hamaika langile. Epe motzekohelburua 1.000 bazkidera heltzea da.

Euskalerria Irratiak 25 urte desentxufatutaEuskararen Jatorriaelkarteak Iruña-Veleiariburuzko I. Nazioartekobiltzarra antolatu du.Antolatzaileen ustez,biltzarrak aurkikuntzeninguruko eztabaida argitzenlagunduko du. Biltzarraazaroaren 24an izango daGasteizko Europa Jauregian.Besteak beste, EdwardHarris arituko da hizlari.Arkeologo hori Harris Matrixindusketa sistemarensortzailea da. Bermudanegiten du lan eta hangoItsas Museoko zuzendariada. Biltzarrean Eliseo Gilekzuzendutako indusketalanari buruz hitz egingo du.


TERMOMETROA - NET HURBIL

Indolinkspanish guneko irudian, Delhinberrikitan Zarak irekitako denda; itxuragatikberdin izan zitekeen Donostiakoa. Txokoanageri den afixa gertuago ikusia da,merkealdiak zazpi hizkuntzatan iragarriz.Irudi horiekin kontraste gogorra egiten dutetelebista frantseseko Cash Investigationprograman ikusitakoek. 2012an bertanarropa erosle frantses gisa joan denkazetariari Inditexek Delhin dituen 2.000azpikontratetako batek lan baldintzak azaldudizkio: lanaldia goizeko 9etan hasi etailuntzeko 9etan bukatzen dute, igandeetanarratsaldeko 6ak arte, astearen zazpiegunetan egiten da lan, atseden egunik ez,ordu estrengatiko ordainketarik ez,gehienezko 60 orduetatik oso goiti...Tailerreko ugazabak lotsagabe aitortuko diokazetariari langileak horrela behartzea delaazpikontrata izatearen abantaila, Inditexenjakinaren gainean dagoela.

ZERUA IRABAZITA DAUKA AMANCIOOrtegak. Gizona obra karitatezko-ak egiteko jaioa izaki, EspainiakoCaritasi urteko aurrekontu osoaren%8 oparitu dio, kasik enplegu pro-gramatarako behar duena adina.Ortegak bere eran interpretatzendu kristauen fundatzaile JesusNazaretekoak esana: “Zure eskuezkerrak ez dezala jakin zer egitenduen eskuinak”. Posible baita eskuezkerra trebeziaz erabilita 20 milioi-ko limosnaz –40.000 milioi eurokofortunaren jabe izanik– Josafatekozelaiaren atakako zaindaria sobor-natzearekin batera, eskuinaz balia-tzea milaka morroi eta neskamerizintzurra estutzeko.

Inditex esatea, Amancio Ortegaksortutako inperioa alegia, da izenda-tzea Zara, Zara Home, MassimoDutti, Pull & Bear, Bershka, Oysho,Kiddy's Class, Uterqüe, Stradiva-rius... Inditexek mugiarazi ditu12.527 milioi euroko sarrerak2010ean, 1.832 milioiko irabaziak,5.527 komertzio mundu osoan,103.201 langile. Janzkietan mundu-ko liderra.

Tendentzia markatzen du Indite-xek. Gazte askoren kontsumo ere-duak laburbiltzerakoan “Zarabelaunaldia” entzuten da. Berenegozio eredua irakasten zaie mun-duan enpresaburu izan nahi dutengazte guztiei. Horregatik, Inditexe-

ko presidente Pablo Islak deitzendituelarik kazetariak urteko emai-tzak aurkezteko, zein zoro ausartu-ko da munduko gizonik boteretsue-netako bati galdera deserosorikegitera? Ez bada erreportari gazteatzerritar bat...

“Telebista frantsesetik nator etainporta ez bazaizu galdera batzukdauzkat zuri egiteko. Inditex mun-duko liderra da jantzigintzan etafamatua ingurumenaren defentsan,soldata duinen alde eta haurrenlanaren kontra hartu dituen kon-promisoengatik. Berretsi diezagu-kezu ez dela haurrik ari lanean Indi-texentzako?”. Pablo Islak: “Nikesan dezaket gure kodigo etikoakarbuiatzen duela haurren lana. Etahorrelakorik hautematen diogunmomentutik hornitzaileren bati,bermatzen dizut zorroztasunikhandienez jokatzen dugula”.

Kazetaria ez du asebete, nonbait.Berriro galdezka ari denean harri-duraz dauzka begira gainerako kole-gak. “Guri iritsi zaigu agiri bat,seguruenik zuk ere badaukazuna,zeinetan azaltzen baita 14 urtetik 16arteko haurrak ari direla laneanzuentzako. Jakin nahi genuke zerga-tik ari diren haurrok beharreanInditexentzako, ez zaintzeagatik,haurrak merkeagoak direlako...”.Pablo Islak: “Hasteko, zure galderaikaragarri iraingarri aurkitzen

dut...”. Hau ez da prentsaurrekonormala.

Segi kazetari gazteak berriro,badauzkatela agiriak erakustendutenak Inditexek oso ondo dakielaguztiaren berri, 2009an Delhinegindako auditoria batek garbi azal-tzen zuela gutxieneko soldatak ezdirela errespetatzen eta haurrak era-biltzen direla lanean, eta hala erehorrela dagiten hornitzaileek kon-painiarentzako zerbitzuan darraite-la. “Beraz, guk zera jakin nahi dugu:kosteak jaistea denean kontua, zeinmugataraino iritsi daiteke?”

Fashionaren azpildurak Ikusi behar da, Interneten dagogaztelaniazko azpitituluz, frantse-sezko bigarren kate publikoak joanden maiatzean Cash Investigationprograman eskainitako Toxic Frin-gues (Parpail pozoitsuak) dokumen-tala. Prentsaurrekoa osorik horagertzen da.

Cash Investigationeko ekipoari nor-baitek informazio konfidentzialaeskuratu zion duela hilabete batzuk.Indian Inditexentzako produktuakekoizten dituzten konpainietako lanbaldintzen auditoria bat da, konpai-niak berak egina: The Indian Inditex’sSuplly Chain, Inditexek Indian dau-kan hornitzaile katea. Agiri horre-tan azaleratzen da Zara eta bestearropa merkeko denden arrakasta-

Low cost egiteko modurik onena da etiketak zer ezkutatzenduen jakiten ez saiatzea. Ekoizleek nahiz saltzaileek

produkzio kosteak jaisten jarraitu dezakete. Arropa berrimerkez beztitu erosleari ispiluaren aurrean irudituko ezdaukala erantzukizun handirik munduaren bilakaeran.

Aldiz, Zarako etiketan ondo miatuz gero...

Don’t worry Indiakoesklaboez, be happygure merkealdietan

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

ren gako ezkutuetako bat, horni-tzaileen ezkutuko kostea.

Agiriak ondorio beldurgarriakerakusten ditu: hornitzaileen%76,4ek ez ditu gutxieneko jorna-lak errespetatzen, baina okerragoadena, fabrikatzaileen laurdenakumeak dauzka tailerretan.

Inditexek berak A-tik D-ra sail-katu ditu Delhiko hornitzaileak, Abaldintza duinak betetzen dituzte-nak, D lanean haurrak darabiltzate-nak. 2009an Delhiko 24 hornitzaile-tatik denak zeuden D sailean. Baina,gainera, 24 konpainia handi horiekmendean dauzkate 2.000 azpikon-trata gehiago, Delhi osoan armiar-ma sarea legez hedatuak.

Telebista frantseseko ekipoariUSB batean heldu materialen artean

bideoak ere badira, non Inditexekkontratatutako inspektorek bisita-tzen dituzten tailer horietakobatzuk. Arriskuz betetako instala-zioak, higiene arazo larriak, lanera-ko zoko txiki itogarriak...

Baina are gogorragoa: irudietanagertzen dira tailerrean jostekomakinen oinetan lotan dauden gaz-tetxoak. Non bizi ote dira esklabo-ok? Zenbat urte dituzte, 16 bainogutxiago, 14 baino gutxiago akaso?Inspekzioak ezustean harrapatuditu, igarri zaie. Kazetariaren hitzak:“Munduko konpainia textil handie-naz ari gara, nola iritsi da horreta-raino?”.

Argibidea Inditexen beste barneagiri batean eskaintzen du. TF2koekipoak dokumentalean erakutsi

duenez, mundu osoko hornitzaileakbaloratzerakoan Inditexek daukanbaremoan, konpainia batek ez badi-tu betetzen soldata minimoak 76puntuko zigorra jasotzen du, hau-rrak erabiltzen baldin baditu berdin,76 puntu, baina hornitzailea azpi-kontrata klandestinoekin ari badazigorra 2 puntukoa da, hori baizikez. Bideoan agertzen diren umeennegreroak 2 puntuko zigorra baizikez du jasoko.

Madrilen Pablo Islak promesegin zion TF2ko ekipoari esplika-zioak Parisen emango zizkiola.Dokumentalean bilduta dago,gogoangarria eszena. EspainiatikInditexek Felix Poza Peña bidali du,gizarte erantzukizunaren zuzenda-ria. Ez bakarrik. Berekin etorri diraZara-Franceko zuzendaria, krisikomunikazioko bi aditu, bizkartzai-nak... kazetarien lana Inditexentza-ko grabatuko duen bigarren ekipoa!

Pressinga prentsari. Elise Lucet,frantsesezko teleberrietako izarreta-ko bat, ez da hain erraz toreatzekokazetaria. Poza Peña azaltzen Indi-texek 0 tolerantzia politika daramala,Lucet erakusten ezin defendituz-koa dela Delhin bertan 24 horni-tzaile eta 2.000 azpikontratarenkontrola daukatela esatea...

Aste gutxiren bueltan, TF2koekipoak Inditexen gonbidapenajaso zuen Delhiko bere hornitzai-leak zintzotu direla erakusteko. Ezda egia. 2.000 azpikontratetan eskla-botzan diraute. Inditexek ez zuenesperoko kazetariakIndiaraino joaterik egiafilmatzera, gutxiagoondoren TF2 publiko-ak erakustea. n

ETAren amaieraren azken kapitu-luak jarraitzen ari denak badakiborroka armatuarekin amaitzekoemandako urratsetan, Estatuak etaalderdi gehienek beti eskatzendutela urrats bat gehiago. Eta halaizango da ETAk bere desagerpenairagartzen duenean ere, hori ereetorriko baita eta, seguruenik, eus-kal preso guztiak kaleratu bainolehen gainera.

ETAri bere jarduera armatuaamaitzea eskatu zaio beti, hala iza-nik Estatuaren eskuzabaltasunaaginduz. Baina hala gertatudenean, lehen erantzuna ezetzizan da: ez da posible ETAk era-bakitzen duenean armak jadanikez zaizkiola errentagarri, “bakeapresoen truke” mahai-gaineratzeaeta listo. Hori inpunitatea dela gai-neratzen dute biktimen elkarteindartsuenek. Eta mezu honek,funtsean, Estatuaren eskuzabalta-sunaren teoria zapuzten du, ira-bazle eta garaituen ideia aireratuz,Espainiaren eraikuntzaren histo-rian nagusi izan den tesia.

ETAren su-eten iraunko-rraren lehen urteurrenakbikain agertu ditu txanpona-ren bi aldeak. Batetik, EH Bil-duren arrakasta EAEko hau-teskunde autonomikoetan,beste bake prozesu batzuetanere gertatu den ildoan. Beste-tik, Espainiako Gobernuarenmesprezua bake prozesuaeraikitzeari. Oraingoz, zori-txarrez, ez dago bestela delapentsatzeko motiborik.

Datuak ugari dira. Presoenkateak laxatu beharrean, Josu Uri-betxebarria auziarekin zein harijarraituko duen erakutsi du Esta-tuak. Estrasburgoko AuzitegiakParot doktrinaz emandako epaiabere iritzi publikoa Gobernuarenaurka ez jartzeko baliatu beha-

rrean, helegitea jarri du. ETAreniragarpen historikoaren urteurre-nerako, haren buruzagitzat jotzendituenak atxilotu zituen (IzaskunLesaka eta Joseba Iturbide).Kolonbiako Gobernua eta FARCOslon egiten ari diren kontrakoa,alegia. EH Bilduren aurkako ilega-lizazio mehatxuak bata bestearenatzean datoz. Eta jokaldia biribil-tzeko, Aurore Martinen Espainia-ratzea eta, Auzitegi Nazionalarenaginduz, bere espetxeratzea.

Espainiako Barne Ministerioakbadaki ETA armak entregatzekoprest dagoela eta ondoren desegi-teko, baina berdin zaiola adierazidu, ETA garaitu egingo duela etabere kideak Espainiako justiziarenmenpe jartzen jarraituko duela. Ezzaio irtenbiderik ikusten presoenauziari. Edonork daki, alabaina,

700 presok espetxeetan jarraitzenduten bitartean bakeak eta elkarbi-zitzak jai dutela euskal gizartean.Estrasburgoko Auzitegiak Parotdoktrinari buruz emandako epaiabehin-betiko bihurtuko da epelaburrean eta tren hori baliatubeharko luke Mariano RajoyrenGobernuak bake prozesuanbehin-betiko engaiatzeko.

Patxi Lopezek ere –EH Bildu-ren beldurrez nagusiki– ez dubaliatu bere agintaldia bake proze-sua sendotasunez aupatzeko. PPgobernu-lagun izateak ez diolagundu horretarako, eta iraungi-tze data zuen gobernuarekikoharrotasunak ere ez. Beretzat,interesgarriagoa izan da ETArekinbere gobernuak amaitu duela esa-tea, bake bidean konpromisoakhartzen jarraitzea baino. Eta hau-tesleek bere lekuan jarri dute.Herritarrek ondo identifikatzendute ETAren amaieran nork eginduen gehien eta, hainbat arrazoi-rengatik, saritu egiten dute.

Política Exterior Espainiakoaldizkari ospetsuak hala diobere urriko zenbakian: “ETAkarmak entregatzeko eta dese-giteko aukerak %90etik gora-koak dira. Une batetik besterabehin-betiko desegitura daite-ke, ados. Baina oraindik ezdago deseginda”. Bai, azkenbultzada behar du. Bakeakikuspegi ugari ditu, bainaikuspegi adostu bat eskuradago. Jaurlaritza berriak

hasieratik erakutsi beharko lukePP egiazko bake prozesu bateraerakartzeko ahalegina. Gizarteakbadu gogorik kapitulu hau duinta-sunez pasatzeko. Kri-siarekin batera, horraIñigo Urkullurenzeregin eta desafionagusiena. n

Espainiako Barne Ministerioakbadaki ETA armak entregatzekoprest dagoela eta ondorendesegiteko, baina berdin zaiolaadierazi du, ETA garaitu egingoduela eta bere kideakEspainiako justiziaren menpejartzen jarraituko duela

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� ARGIAKO ZUZENDAR IA

Urkullu, ETA desegiten lagundu

TERMOMETROA - MALTZAGATIK


THEKLAN / WIKIPEDIA

2012KO IRAILAREN 2A�52

2013ko egutegia

EGUTEGIA

opari

50€EGURREZKO

TAULA 9€

EGUTEGIA

5€BURNIZKO

EUSKARRIA

ARGIA astekariko pasarteak• Zientzia• Deabruaren abokatua• Denboraren makina• Txisteak

• Bertsoak

SantuakEuskal izendegiaEguzkia, ilargia eta mareak

ARGIAko eskaintza bereziak

ESKAERAK � 943 37 15 45 | [email protected]

Salgai dagoeneko!

NON ZER - Argia · AITOR SARRIEGI / 21 ZIRTAK Non idatzi.IRATXE ESNAOLA / 22 ERDIKO KAIERA ODEI...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia · AITOR SARRIEGI / 21 ZIRTAK Non idatzi.IRATXE ESNAOLA / 22 ERDIKO KAIERA ODEI...