Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e...

46

Transcript of Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e...

Page 1: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios
Page 2: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

3

Número 1 • Maio 2000

Edita:Centro Galego de Vitoria-Gasteiz.C/ Gernikako Arbola, 1101010 Vitoria-GasteizTeléfono: 945 27 98 01Fax: 945 27 29 34e-mail: [email protected]

Presidente: Ramón Pampín

Dirige y coordina:Sonia Touzón PomboSergio Carracedo Fernández

Portada: Alberto Gil Castro

Depósito legal: VI-279/00

Colaboran neste número:

Sonia TouzónSergio CarracedoBeni RojoAmbar BenítezMarga ValenzuelaMónica CalvoRamón PampínAlberto Gil CastroEsther López de ArmentiaJulio RodríguezVicente TouzónItziar HeviaMertxe EspiñoRamón TouzónEnrique Touzón

SUMARIO

Presentación 4Saludos del Presidente. Nueva Junta Directiva 5Saludo del Presidente de la Xunta de Galicia 6Historia e inauguración del Centro Galego 8Día das Letras Galegas. Manuel Murguía 12Gallegos en la construcción de Vitoria -Abechuco 68- 14Don Eloy, el Médico de Arnoia 16Peregrinar a Santiago 18Actividades del Centro Galego de Vitoria 20¿Sabías que...? y Refraneiro 26Os afiadores que viñan de Galicia 28O Curruncho dos nomes y dos apelidos 32Gallegos de ultramar 34Artistas galegos en Vitoria -Aurelio Rivas- 36“Luar na Lubre” en Vitoria 40Crítica literaria - Manuel Rivas 44Cuento 45O Curruncho dos poetas 50

O Centro Galego de Vitoria quere mostrar o seu apoio para que a muralla romana de Lugo sexadeclarada patrimonio da humanidade; a súa grande importancia artística, cultural e históricamerece ese recoñecemento, por tratarse dunha obra única que hai que protexer e conservar.Neste Centro Galego fíxose unha recolleita de firmas, e o noso desexo é que este recoñece-mento sexa unha realidade.

Page 3: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

4

PRESENTACIÓN

Nace Raiola e o simple feito deste acontecemento debe ser motivo de alegría para acomunidade galega de Vitoria e máis concretamente para todos aqueles que dun xeitoou doutro están relacionados co Centro Galego.Unha vez inaugurado o novo asentamento do Centro Galego, todos os socios, e outrosque non o eran pero que agardaban ese momento, penso que exclamaron: “¡Ó fin!temos ese algo de noso, un lugar espacioso e moderno, que nos sirva de referenciapara manter e preservar a nosa galeguidade. Onde parolar en galego, comer un polbi-ño á feira, beber uns grolos de ribeiro...” Algúns pensamos que eso estaba moi ben,pero o novo Centro ficaría coxo sen ter unhas follas para ir plasmando nelas inque-danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea deamañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios e feita á nosamaneira; pouco a pouco aquela idea foise facendo realidade.Alberto foi o padriño da criatura, quen tivo o acerto e o privilexio de atopar un nomepara ela: Raiola.

Raiola pareceunos unha sinxela e fermosa verba.Na escuridade, na ténebra, de súpeto un feixe de luz chega a se pousar sobre da natu-reza, é dicir, de nós, e case sempre nos parece máxica e descoñecida.

Page 4: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

5

Estrenamos milenio, estrenamossiglo y año, y el Centro Gallego deVitoria-Gasteiz estrena Nueva Sede ycon ello renacen nuevos proye c t o s ,nuevas ideas, nuevas ilusiones y nuevaJunta Directiva...

Pero no sólo estrenamos estas cosas,sino que nace también la revista delCentro, que después de varias reunionesp a ra madurar la idea y decidir el nom-bre que debería de figurar en su porta-da, a alguien se le apareció la luz ypensé que éste debería de ser RAIOLA,a todos los que formamos parte de estep r oyecto o colaboramos en el mismonos gustó la propuesta, y así sale a la luzel primer número de Raiola.

Desde esta página, como Presidentedel Centro Gallego de Vi t o r i a - G a s t e i z ,quiero enviar un saludo a todas aquellas

personas que la reciban y agra d e c e r l e slos minutos que pasen ojeándola.

En esta revista pretendemos contar-les lo que hacemos en el Centro, nues-tras actividades, las opiniones o ideas oel trabajo que realizaron personas quetuvieron algo que ver en la vida coti-diana de esta ciudad; gallegos o gruposde gallegos que nos visiten y que ten-gan algo que decir, y todo aquello quepueda dar una mejor imagen de nuestracomunidad.

A p r ove cho también la ocasiónp a ra dar a conocer la nueva Ju n t aD i r e c t iva y para agradecer a todos losc o l a b o radores, tanto a los que reali-zan los trabajos publicados como alos anunciantes, sin cuya aportaciónsería imposible llevar a buen términoesta revista.

Raiola sale a la luz con la nueva directiva

R. Pampín. Presidente del Centro Gallego

Junta Directiva del Centro Gallego de Vitoria-Gasteiz Foto: Itziar Hevia

Page 5: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

6

Unha renovación require sempre novos pulosnos homes, xa que non abonda con louvables fei-tos materiais, tal e como é no voso caso, xa que,non fai aínda moito tempo, puxéstedes en funcio-namento esa sede social ampla e fer-mosa, na que tódalas actividades quepoidades programar sexan posibles.Ben sei dos vosos sacrificios e davosa xenerosidade en tempo e enesforzos. Acadachedes un sono quechegou á realidade dese edificio aco-lledor e axeitadamente ordeado,tanto na beleza do exterior como nosseus departamentos interiores para osquefaceres e para o lecer. Por eso amiña primeira palabra para todosvosoutros ten que ser, en xustiza esinceridade, unha expresiva e sentidan o ra b o a .

Galicia sinte unha grande compra c e n c i apolas e esperanzas abertas con ese novoCentro Gallego en Vitoria, que tamén é honrap a ra tódolos galegos residentes en Alava enon menor causa de oufanamento para osmesmos alaveses, comezando polos seusmandatarios no Concello e na DiputaciónFo ral. Agora, sentindo fondamente a fra t e r n i-dade solidaria dos nosos pobos, vai ser moitom‡is f‡cil a participación colectiva dos gale-gos na vida cultural, artística e social e dunxeito semellante a proxección da nosa iden-tidade e da propia cultura coas sœas mani-festacións tra d i c i o n a i s .

Camiño dos corenta e cinco anos desde afundación do Centro, son merecentes dunmoi especial e garimoso recordo todos aque-les que, pola nostalxia da terra e os desexosdunha conv ivencia sentida, botaron as ra i z a-mes desa Comunidade galega, como taméntodos os que loitaron por manter aquel espí-

rito fundacional e que poden moi cum-pridamente ser recollidos polos que naactualidade dirixides, co maior ánimo eo mellor acerto, a vosa vida asociativa e

que afrontachede-la empresado novo edificio e das súasi n s t a l a c i ó n s .

Tantos anos son un cra r oexemplo de forza colectiva etestemuñan as necesidadesfondas da conv ivencia, quesempre foi un bo remediop a ra as soedades e as sauda-des, aínda nos tempos dodecaemento e dificultades,por canto xunta coa terra ereúne nas inquedanzas e nos

sentimentos. Por esas mesmas ra z ó n s ,desexo que todos os galegos de Alava ,mozos e mozas, mulleres e homes, ano-vados os entusiasmos e as ilusións refor-zadas as vontades, levedes adiante amellor e máis fructuosa etapa deseC e n t r o .

Coido que esa mesma humildade depoñer por título a esta revista o de“ R A I O L A” ven a ser un bo sinal de acer-to e un axeitado traxecto para acadarunha luz que alumee a todos para tra b a-llar sempre por Galicia e por Álava naf raternidade compartida e nas acciónsde prosperidade humana e cultura l .

Pa ra todos vosoutros, para as vo s a sfamilias e para todos aqueles que leanesta publicación, vai o máis cordial dosmeus saúdos.

MANUEL FRAGA IRIBA R N EPresidente da Xunta de Galicia

Saúdo para os galegos de Álava

Page 6: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

7

Acóllenme hoxe as páxinas de “Raiola”, esta revista do Centro Galego de Vitoria, para darlle un moisentido saúdo a tódolos galegos de Alava e, en xeral, de todo o País Vasco, pois esta oportunidade dun-ha andaina nova da nosa Comunidade en Vitoria é unha ocasión propicia tanto pola saída desta publi-cación como pola mesma revitalización do Centro de tan fermosa cidade, que conta agora cunhasinstalacións sociais marabillosas e que permiten o desenvolvemento espléndido de actividades.

Os novos tempos, coas continuadas aparicións públicas das voces dos nosos Centros, espalladospolas terras de España e do mundo todo, leva a conformar esperanzas firmes de que a forza dese senti-mento común de tódolos galegos que vénse chamando GALEGUIDADE segue mantendo a identidadetanto para quen está lonxe da terra como para os que residen e viven máis preto dela. Vellas e noviñasrevistas des Centros Galegos van recollendo ó longo dos anos non soamente a historia de cada un delessenón a mesma historia dos galegos de fóra de Galicia, e van facendo a memoria dos seus sentimentos,das súas inquedanzas en cada tempo e dos seus quefaceres en tódolos tempos.

Calquera que collamos nas nosas mans, unha vez aberta, ensina os latexos dun corazón comunitarioque quere ser sólida na fidelidade á esencia do galego, á súa cultura, ós seus costumes, ás súas máis anti-gas tradicións. Esa fidelidade é sinal de identidade e característica xeral e compartida para unha identifi-cación dos demais, da sociedade e do pobo no que as Comunidades galegas están inseridas. Mais, comoben sabemos e demostramos con espontaneidade, nunca e en ningures é causa de illamento, de afasta-mento ou de insolidaridade. A nostalxia da propia terra non impediu facer real a adaptabilidade dos gale-gos nin o noso sentido da fraternidade e da colaboración.

Cando no pasado ano, derradeiro dos Xacobeos no século XX, asistín, en nome e representación donoso Presidente, á posta en funcionamento da nova sede social, ademais de felicitarvos pola decisiónemprendida e pola realidade que contemplabamos, dixen que aquela noraboa tiña que levar a unhamaior concorrencia ós locais, a un incremento nas actividades folclóricas, artísticas, culturais e recreati-vas, a un ambiente asociativo de máis evidente galeguidade e que de seguido converteríase nun fogar aco-lledor para os galegos da capital e da provincia e para todos aqueles amigos que queiran compartir o nosoe con nós, Este, según me decides, é xa ese novo camiño que remeda o vello estilo propio da antiga sé,na que tamén testemuñastedes a nosa acollida, a nosa cordialidade e –hai que decilo– as nosas peculia-ridades na cociña e na gastronomía.

Eso mesmo ou algo semellante compriría escribir nestes párrafos de saúdo personal e de benvida aesta publicación dos galegos de Álava, agrupados polo Centro, co sinceiro desexo de que coa maior pron-titude convértase nun medio de identidade para eles e de identificación para todos e de que, ó mesmotempo, serva para proxectar a realidade cultural e vital de Galicia e ese xeral e común sentir dos galegos.

A decisión vosa nestes anos de ilusión e de teimudo empuxe, a positiva receptividade de autoridadese xentes amigas, a mesma traxectoria comunitaria do voso Centro, obrigan a ter as mellores esperanzasno porvir. Ese mañán que eu, sentíndome unido ós centos de Centros galegos do mundo, desexo próspe-ro e brilante a ese Centro Galego, e recheo de felicidade para todos vosoutros, galegos de Vitoria e Alavae para todos os que queiran participar no noso camiñar, pois temos sempre abertos os nosos brazos.

Unha aperta desde esta cidade de Santiago de Compostela, sempre acolledora e tamén eterna.

Fernando Amarelo de CastroSecretario Xeral para as Relacións coas Comunidades Galegas da Xunta de Galicia.

Saúdo para RAIOIA

Page 7: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

8

La preocupación de un grupo degallegos residentes en Vi t o r i a ,quienes querían mantener viva s

sus tradiciones, costumbres, idioma, etc.,además de

ayudar a los emi-g rantes de su tierraque por los años 50recalaban en estaciudad aprove ch a n-do la buena coy u n-t u ra económica,fueron las causas del nacimiento de laAsociación Centro Gallego en Alava .

E f e c t ivamente, después de much a sreuniones en el entonces Bar Americanola calle Olaguíbel y después de muchassolicitudes, los promotores de estaAsociación reciben notificación median

escrito del Excmo. Subsecretario delMinisterio de la Gobernación de fecha22-09-1955, dando traslado del mismoel Gobierno Civil de Álava, escrito núm.

6.303 de fecha 23de Septiembre de1.955, mediante elcual se constituyelegalmente la ASO-CIACION CENTROGALLEGO enA l ava. Se fija

como primera sede el lugar habitual dereuniones, sita en el Bar Americano dela calle Olaguíbel, y siendo presidida laprimera Junta Directiva por el Sr. D. JoséPEDREIRA VERGARA, socio fundador yprincipal valedor de la Asociación. Enel año 1.962 la sede se traslada al Bar

El Centro Gallego de Vitoriadespués de 44 años

Fundadores del Centro Gallego de Vitoria

La Asociación Centro Gallegode Vitoria que tenía su sede en elBar Americano, tuvo como pri-mer presidente a D. JoséPedreira Vergara.

Page 8: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

9

Centro Gallego, sito en la calleCuchillería. Ya en el año 1.966 y dadaslas carencias de lasede, se compran unoslocales en la calleManuel Díaz deA rc aya núm. 3 y 5,que una vez acondi-cionados, se constitu-yen en la nueva sede del centro gallegohasta finales de 1.998. En este año1.996 y una vez promulgada la Ley deAsociaciones, el Centro Gallego quedaregistrado en el Registro Provincial deAsociaciones deÁlava con el núm.14. Por Resolucióndel Consejo deMinistros de fecha23-10-1970, elCentro Gallego deVitoria es declara-do de UTILIDA DP Ú B L I CA Y CUL-TURAL, quedandoinscrito en elRegistro Genera lde Asociaciones:UtiIidades Públi-cas, con el núm.405. Asimismo ypor Decreto de laXunta de Galiciade fecha 16-02-89,publicado en el DOG nº 111 de12-06-89, se le reconoce la GALEGUI-DADE al centro gallego de Vitoria, que-dando inscrita en el Registro deComunidades Gallegas asentadas fuerade Galicia con el núm. 84/ES/89.

Nuevo CentroD u rante los últimosaños, las distintasJuntas Directivas tuvie-ron en sus proyectos laIdea y en de trasladarel Centro gallego aunos Iocales dignos,donde poder realizar

sus actividades y de dar un prestigio a lacomunidad gallega residente en estacapital, no obstante, las carencias econó-micas fueron retrasando este proyecto.Pero todo llega y el trabajo denodado de

un grupo de socios durante los últimosaños culmina con la inauguración den u e s t ra Nueva Sede, sita en la calleGernikako Arbola, 11, que si bien noestá totalmente terminada, si que es unorgullo para todos los gallegos que vivi-mos en esta Ciudad y sobre todo para los

Socios del Centro Gallego en sus primeros años

En 1970, el Centro Gallegode Vitoria fue declarado deUtilidad Pública y Cultural yen 1989 se le concedió laGaleguidade.

Page 9: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

10

socios que la dis-frutamos. Lai n a ug uración sel l e va a cabo eldía 11 deSeptiembre de1.999, gracias alas ayudas recibi-das de la Xuntade Galicia, de laDiputación Fo ral de Álava y delAyuntamiento de Vitoria-Gasteiz, losprimeros económicamente y elAyuntamiento cediéndonos el terreno.

El acto estuvo presidido por el lltmo.S r. D. Fernando Amarelo de Castro,Secretario General para las Relacionescon las Comunidades Gallegas; ElDiputado General de Álava, D. RamónR a b a n e ra; El Alcalde de Vitoria-Gasteiz ysu predecesor, Sres. D. Alfonso Alonso y

D. Angel CuerdaM o n t oya; laPresidenta de lasJuntas Genera l e sde de la Alava ,Dña. Xesqui Casta-ñer; Los SenadoresJosé Manuel Bar-quero y D. Jav i e rRojo; numerosos

Diputados Fo rales, Junteros y Concejalesdel Ayuntamiento de Vitoria, así comorepresentantes de los partidos políticos.También asistieron a la inauguración elG e n e ral Comandante Militar de Alava ,D. Carlos Blond Álvarez del Manzano yel Delegado de Defensa en Álava, D.Ángel Delgado Martínez.

También estuvieron en el acto losPresidentes y representantes de laHermandade de Centros Gallegos en

La nueva sede del CentroGallego de Vitoria se inaugur- eldía 11 de setiembre de 1999. Elacto estuvo presidido por D.Fernando Amarelo de Castro,Secretario General para lasRelaciones con las ComunidadesGallegas.

Inauguración de la sede actual del Centro en la c/ Gernikako Arbola

Page 10: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

11

Actuación del grupo Arte Galega, el día de la inauguración

Euskadi; de la Federación de CentrosRegionales de Álava, Presidentes de loscentros gallegos de Miranda de Ebro(Burgos) y Avilés (Asturias) y el Alcaldede Melide (A Coruña); D. MiguelRamón Pampín y numerosos socios ysimpatizantes que llenaban por com-pleto el Salón multiusos y el hall delcentro gallego. Se comenzó el actorecibiendo a las Autoridades con unAURRESKU a cargo de la banda deTxistularis de la Diputación Foral deÁlava y una alborada a cargo del Grupodel Centro Gallego ARTE GALEGA.

A continuación se procedió a labendición de los locales a cargo delpárroco de la Capilla de SantiagoApóstol, contigua a la Catedral deSanta María y donde tiene una horna-cina la imagen del Santo, propiedad

de este Centro. Ya en el SalónMultiusos presenta el acto Josefi, locu-t o ra gallega de Radio Gorbea, dandola palabra al presidente del CentroRamón Pampín, quien agradece laasistencia a los presentes y da las gra-cias por las ayudas recibidas de distin-tas personas y entidades. A continua-ción toman la palabra el Alcalde deVitoria, el Diputado General de Álavay cierra el acto el Secretario Genera lD. Fernando Amarelo de Castro,dando por inaugurado el Centro conun emocionado discurso. A continua-ción, Michel, regente del restaura n t eBotafumeiro instalado en el Centro,ofrece un completo y variado lunch atodos los presentes, unas 500 perso-nas, que quedaron encantadas delacto a pesar de los apretujones.

Page 11: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

12

La Academia Galega dedica a Manuel Murguíael Día das Letras Galegas del año 2000

Sonia Touzón y Sergio Carracedo

Todo son honores y reco-nocimientos para el escri-tor Manuel Murgu'a en el

presente año 2000. La RealAcademia Galega ha dedicado adicho escritor el Día das LetrasGalegas del año 2000, acto quesupone el máximo homenaje lite-rario de Galicia. Por otra parte, laXunta de Galicia ha aprobado undecreto por el cual se declara el2000 “Año de Manuel Murguía”,escritor e historiador nacido enOseiro (Arteixo) en 1833 el 17 demayo (Día de las Letras Gallegas),y que muriera en el año 1923.

Murguía estudióHumanidades y Latín en Santiago.Estuvo una temporada en Madrid,pero permaneció en Galicia prac-ticamente hasta su muerte.

Su madre era guipuzcoana, desu linaje euskaldun haría gala ensus escritos. Su padre era farma-ceútico, pero Manuel Murguía no eramuy estudioso y no atendió a los dese-os de su padre de ser farmaceútico.

Fue el primer presidente de La RealAcademia Galega, además de ser unode los primeros fundadores de la insti-tución, y en la que centró toda su acti-vidad hasta el día de su muerte.Colaboró con diversas publicaciones yc í rculos de jóvenes galleguistas.Realizó actividades como histor.iador,escritor y redactor.

Concienciado galleguista

Su idea sobre Gal icia era la de quee ra una nación, y en 1980 llega a ser elpresidente de la Asociación RegionalistaG a l l e g a .

En 1847 se fundó el Liceo de laJuventud. Allí se reun'a lo más inquietode la juventud compostelana, y allíseguramente se formó la mentalidadprogresista de Murguía.

Manuel Murguía va a recibir este año el máximo homenaje literario de Galicia.

Manuel Murguía

Page 12: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

13

Escribe su primera novela "Desde elc i e l o " en 1850, cuando tenía 17 años. Tu voun gran éxito en sus comienzos, pero luegono sería igual. Su interés por la historia y lac u l t u ra gallega se manifiesta en el diariovigués "La Oliva " y otra de sus obras " L ap r i m e ra luz" de 1852.

Con veinte años se vaa Madrid, donde tra b a j ócomo redactor de perió-dicos, colaborador derevistas y escritor den ovelas y ensayo s .Colaboró en La Iberia, LaCrónica de Ambos Mundos, El MuseoU n iversal, El Correo Universal, etc. Delos años cincuenta datan casi todos suscuentos y nove l a s .

Se casó con Rosalía de Castro en 1858en Madrid. Este matrimonio pasó por va r i o saltibajos a causa de la inestabilidad profe-sional de Murguía, los cambios contínuosde domicilio y la delicada salud de ella;pero estaban unidos por su mentalidad libe-ral avanzada, por su dedicación a la defen-sa de los valores gallegos, por su vo c a c i ó nl i t e raria y por sus intereses intelectuales.

En 1859 Murguía es nombrado el direc-tor de "El Diario de La Coruña". Apartir deentonces pasaría casi toda su vida enGalicia para convertirse en el principal eru-dito e historiador de la época. En 1865 sepublicará el primer tomo de la "Historia deG a l i c i a " , Murguía realizó este tra b a j o .

Murguía está presente de un modo uotro en casi todos los acontecimientos cul-turales del momento.

Murguía, ideólogo

P ractica una historiografía orientada ad e m o s t rar la antiguüedad de lo gallego.C o n s i d e ra las leyendas y tra d i c i o n e spopulares como fuentes históricas per-

fectamente válidas. Tenía uno b j e t ivo central: demostra rla existencia de la nacióngallega, y los derechos quela asisten para preservar ydesarrollar su cultura y aspi-rar a la autonomía política.Decía que había un conjun-

to de elementos definitorios: la raza, lalengua, el carácter, las costumbres, lag e o g rafía... Durante mucho tiempo conti-núa con su investigación del pasado.

En 1868 entra a formar parte delComité Progresista de Santiago. En elmismo año ingresa en el Cuerpo deA rch iveros, donde permanece hasta quees nombrado jefe del Arch ivo General deGalicia (en 1875 deja de serlo).

En 1885 sale en Santiago bajo su direc-ción el primer número de La RegiónG a l l e g a , donde aparece un artículo deMurguía titulado “¿Qué es la nación?”

Esta nos parece una estupenda oportuni-dad para que conozcamos mejor a ManuelMurguía, considerado una de las figuras másimportantes de Galicia, que fue CronistaG e n e ral del Reino y presidente de la RealAcademia Galega, así como un perseve ra n t edefensor del galleguismo, y gran gallego.

Obras representativas de Manuel Murguía:

Manuel Murguía estác o n s i d e rado comouna de las figuras másimportantes deGalicia

“Desde el cielo” 1850, novela.“La primera luz” 1852, historia.“La mujer de fuego” 1859, novela.

“EI regalo de boda” 1955, novela.“Historia de Galicia” 1865, historia, yotras novelas y cuentos.

Page 13: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

14

Foto tomada no ano 1968, cando se comezaron a facer os pisos de Abechuco.

Galegos na construcción de Vitoria

Moitos foron os galegos que desde osanos cincuenta viñeron a Vitoriap a ra traballar na construcción,

albañiles, canteiros, encofradores, carpintei-ros..., que contribuíron grandemente a facer acidade que hoxe coñecemos.

Di José Nuñez, un galego da ría de Arousa,que estaba traballando en Santiago, na cons-trucción do Hostal dos Reis Católicos, ondecobraba unhas 20 pesetas ó día, e cando tivonoticia da abundancia de traballo nesta cida-de, e mellor pagado, alá polo ano 53, fuxiu deSantiago, estando aínda solteiro. En Vitoriagañaba unhas 30 pesetas ó día, das que 17

eran para a patroa, a pensión completa.Outro galego da mesma zona, Amador

Lago, conta a súa historia: “Saín do meu poboen busca de mellores condicións de vida, sobretodo no económico. Cheguei aquí no ano 63,deixando a muller e mais os fillos no pobo,preto de Vi l a g a rcía. Estiven traballando un anonesta cidade, logo marchei traballar a Ensidesaen Gijón, onde estiven outro ano. Despoisoutro ano embarcado, e por fin, definitiva m e n-te me asentei en Vitoria, alá polo ano 67”.

Ámbolos dous indican que ademais defacer as horas regulamentarias, tra b a l l a b a nmoitas horas extra, e había moitas oportunida-

Ramón Touzón

Page 14: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

15

des de facer “chapuzas” aparte, e contodo eso, o xornal daba para algo máis.

Ao seren preguntados de qué cam-pos profesionais procedían os que viñanaquí a traballar na construcción, os dousdin que principalmente do medio rura l ,da agricultura ou a car-pintería rústica (facedo-res de carros, arados eoutros apeiros); mariñei-ros, e tamén algúns tra-ballaban xa alí de albañi-les ou canteiros.

Ambos coinciden que alá polos anos60-70 había en Vitoria máis de cincocen-tos galegos traballando na construcción,todos moi apreciados.

¿Como era a vida en Vitoria naquelesprimeiros anos, lonxe de Galicia e dafamilia en moitos casos?

Era unha vida dura pero ilusionante,porque se xuntaba á xuventude un boxornal para aqueles tempos, e as ganasde vivir e pasalo ben. As veces procura-ban trasladar a Vitoria unha parte deGalicia: Traballaban con galegos, apatroa era galega (por aquelo de mantero tipo de comida), e alternaban con gale-gos en bares de galegos.

¿O feito de que os galegos se xunta-sen facía máis levadeiro o día a día enVitoria?

O sentírense lonxe de Galicia, busca-ban, por razóns de identidade (idioma,costumes, etc.) a compañía dos paisanos,que en boa medida se vía favorecida portraballar case todos eles no mesmo sec-tor, e coido que iso lles valeu de axuda econsolo nos primeiros momentos.

¿A forma de vida era mellor en Galiciaou en Vitoria? ¿Houbo certo arrepentimen-to?

Era outro xeito de vida, como xa dixe-mos case todos os que viñan aquí a traba-llar procedían do medio rural, pero era

unha vida moito mellor.Excepto casos illados,todos se foron asentandona cidade, ata hoxe.

¿A que dedicaban o tempolibre? ¿Como pasaban as vacacións e onde?

D u rante a semana había pouco tempolibre, traballabamos moitas horas. Só polastardes un pouco de alterne polos bares doCasco Vello, Correría, Herrería e Zapatería.Os fins de semana, baile na Florida, noCasino, en Armentia, na casa do sogro do“Hojalatas” (tiña ese alcume porque corríaen moto); ás veces ó cine. Normalmenteiamos en grupo, e cando os de outra cuadri-lla nos querían insultar, chamábannos “core-anos”. Tamén iamos ás festas dos pobos.

Nos primeiros anos, non houbo vaca-cións, despois case sempre ós pobos natais.

¿En que zonas de Vitoria traballaron máisos galegos dedicados á construcción?

E ran tempos en que se construíanbarrios enteiros, e anque se traballaba portoda a cidade, eses barrios absorbían moitaxente. Amador lembra a construcción dobarrio de Arana. Nuñez recorda a construc-ción da zona de Reis Católicos, Sancho elSabio, Santa Lucía, Abechuco, Errekaleor eZaramaga, entre outros.

Foi unha ledicia parolar con Amador Lago

Barreiro e José Núñez Bahamonde.

Máis de cincocentosgalegos traballaban naconstrucción polos anos60-70 en Vitoria.

Page 15: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

16

No hay nada más gratificantepara mí que recordar y evo-car, en este espacio de Raiola

alguna de las estampas de mi niñez.Cuando todo el valle dormía y el

misterio de la noche envuelto en estra-tos bajos de niebla blanca sobre el río ylos tejados de las casas, alguien saluda-ba el nuevo día con una mirada dequietud y sosiego. Ese alguien era donEloy Lorenz, el médico callado de cejasblancas y mirada bondadosa.

Don Eloy estudió medicina enSantiago de Compostela. Terminada lacarrera ejerció de médico de abordo enla compañía «Mala Real Inglesa.» Alprincipio lo pasó muy mal, ya que semareaba. ¡Menudo ejemplo, el médicose marea! Más tarde conoció a doñaPaz, la que sería su esposa. Siendohombre tan serio, escribió un diariocon cartas de amor a su mujer. Pero mis

recuerdos son más cercanos, ya que,después de casado, asentó su despachoen su querida ARNOIA natal, dondet rabajó incansablemente, sin honora-rios. Era el médico dispuesto a cual-quier hora. Ayudó a traer niños al

mundo, y trajo a much o s ,operaba si era preciso, y lohizo más de una vez, hir-viendo su instrumental en lapropia cocina de su casa, uti-lizando la mesa de comercomo mesa de operaciones.

Consultaba en Arnoia y alre-dedores. Con los albores deldía, don Eloy montaba en suyegua Chorera y con la com-pañía de su perro Duque seiba monte a través cruzandola «S i e r ra del Va l», siendovíctima en varias ocasiones

D. Eloy, «médico dos pobres»Beni Rojo

Estampas de mi niñez

D. Eloy. Foto de la época

Arnoia. Vista panorámica

Page 16: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

17

Puente romano de Arnoia y casa de D. Eloy.

de ataques de lobos. Pero él tenía quever a sus enfermos y no reparaba enpeligros.

En Portugal lo esperaban con unenorme respeto y cariño, le llamaban o«Médico da Fe i ra Nova», y enGomensende y en Arnoia o «M é d i c odos Po b r e s .» Cuando visitaba a algœnenfermo y le pagaban, él antes de salirde la casa dejaba el dinero de la consul-ta debajo de la almohada del enfermo.

Siempre estaba don Eloy estudiandoen su despacho. Era paciente y amigode conversar con los niños y con losque iban a trabajar a sus viñas.

En el año 1970 el pueblo de Arnoiaquiso rendir un homenaje cariñoso a sumédico y le dedicó una calle con sunombre.

Murió don Eloy a los 92 años. Su nie-ta, María Lita, conserva todo su instru-mental intacto, como lo tenía su abuelo.

En una ocasión le oí comentar que nole gustaba nada que comercializasen lamedicina. Este es mi recuerdo y mihumilde homenaje para un hombre bue-no, paciente y sosegado, que se fuerodeado del cariño de su gente y de todoun pueblo que hoy lo recuerda con res-peto, amor y gratitud.

El municipio de Arnoia está enclavado en el valle de Allariz en la zona deRibadavia, provincia de Orense.

Accidentado por la sierra Peneda, está avenado por los ríos Miño y Arnoia. Bosquede pinos principalmente, vid, cereales. Minas de estaño y volframio. Serrerías. Centralhidroeléctrica.

Page 17: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

18

Como decía Michelet: «El hom-bre es peregrino por naturale-za.» En la Edad Media, desde

la muerte del Imperio Romano, comoconsecuencia de las guerras, se dio lamigración del hombre medieval, a loque comunmente definimos comoperegrinaje.

Se le llama Peregrino a aquel que seexila en tierra ajena, extraña a su lugarde origen, pudiendo ser también las lla-madas expediciones penitenciales yexpiatorias impuestas por la jerarquíaeclesiástica, las peregrinaciones religio-sas, las peregrinaciones de enfermosque recorrían miles de kilómetrosimplorando algún milagro.

Sin distinción de clases y edades, yafuesen viejos, niños, caballeros, aldea-nos, santos, criminales penitentes, devo-

tos o simples enfermos, (se juntaban) loscaminantes del Señor, donde el factormás importante era la función social.

Pobres, ricos, indígenas y extranje-ros se mezclaban en los caminos com-partiendo con frecuencia las mismasalegrías y las mismas penas, consi-guiéndose así una renovación de lasensibilidad del mundo med ieval .

El camino de Santiago era quizás lamás importante y célebre de las pere-grinaciones medievales junto a las deRoma y Jerusalén .

Según la leyenda, los restos deSantiago fueron llevados desdeJerusalén hasta Compostela, lugardonde se construyó un magnífico san-tuario?templo inspirado en las iglesiasde peregrinación francesas.

Peregrinar a SantiagoÁmbar Benítez

«El hombre es peregtino por naturaleza»

Itinerario de la ruta Jacobea.

Page 18: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

19

La catedral deSantiago es

uno de los máxi-mos exponentesdel románicoe u r o p e o .

Nos encon-tramos la facha-da principal odel Obra d o i r o ,comenzada en1667 porAndrade y ter-minada en1750 por Casasy Novoa. Luegosubiendo algu-nas escalinatasd e c o radas cone l e m e n t o sbarrocos y romá-nicos, llegamosal Pórtico de la Gloria, ciertamente lacumbre de todo el románico europeo,creación del maestro Mateo (1168-1188), donde se puede apreciar lasiguiente inscripción: «En el año de laEncarnación del Señor 1188 que era el1226 de la era española, en el día 1º deabril, fueron colocados por el maestroMateo los dinteles de la puerta mayorde la iglesia de Santiago, que dirigió lao b ra de dichos portales desde suscimientos.» Tiene planta de cruz latinay crucero con seis naves, girola y trifo-rio, como corresponde a las iglesias deperegrinación. Posee también tribuna

que permite alos fieles lac o n t e m p l a -ción de lasc e r e m o n i a s .Se cubre conb ó vedas demedio cañón.En la intersec-ción del cru-cero, se alzauna cœpulade la cualpende unamaroma de laque cuelga elb o t a f u m e i r o .La portada delas platerías sehalla en elb razo meridio-

nal del crucero, la portada de la azaba-chería en el crucero septentrional pro-yectada en 1758 por Ferro Caaveiro yreformada por Ve n t u ra Rodríguez. Esimprescindible mencionar la existenciade las capillas, por ejemplo: de la con-cepción del Espíritu Santo, la capilla dela Corticela, la de San Bartolomé y la deSan Juan Apóstol, etc.

Sin duda el enlace entre lo románi-co y lo barroco está presente en toda lac a t e d ral, pero hay tantas cosas más quedecir y admirar en este mágico lugarque lo más conveniente sería invitaros aemprender el fascinante camino deS a n t i a g o .

Fachada del Obradoiro

Breve recorrido por el destino de los peregrinos

Page 19: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

20

El Centro Galego deVitoria se mueve

Fiesta de Santiago Apóstol 99. Socios del Centro durante la comida de hermandad celebrada en el recinto ferial

La variedad de actividadesen las que la Ju n t aDirectiva, socios y simpati-

zantes del Centro Gallego deVitoria toman parte, pone de mani-fiesto el talante pluralista y abiertoque impregna los motivos dinami-zadores del mismo.

Lo que se pretende es que elCentro, además de mantener vivo elpatrimonio cultural gallego, sea unenclave que sirva de impulsor de la

simbiosis entre los principios socio-culturales de Vitoria y Álava y el sen-tir gallego de cualquier parte delmundo. Favoreciendo e impulsandolas relaciones de armonía y colabora-ciór con toda entidad o gruposocialafincado tanto en la provincia deÁlava como fuera de ella.

Este afán es el que hace posibleque cualquier proyecto o iniciativapueda tener el apoyo y colaboración,además del agradecimiento de laJunta Directiva y Socios del Centro.

Page 20: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

21

Con motivo de la celebración del añoXacobeo, en 1999, una nutrida representacióndel Centro Galego de Vitoria-Gasteiz realizó, poretapas, la variante del camino de Santiago querecorre el territorio alavés. Esta iniciativa acercóa los socios a las múltiples sensaciones que losperegrinos sienten y han sentido durante siglos alperegrinar hacia la catedral compostelana.

Pulpada para celebrar o entroido.

Comida de hermandad celebrada en el recinto ferial.

Celebración do entroido nasinstalacións do Centro.

Page 21: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

22

Los actos religiosos también han dado forma a laagenda del los socios del Centro Galego. El Díade Santiago se procedió a la apertura de la puer-ta tapiada para dicho ritual. La fotografía es delaño Jacobeo 93 en la Catedral de Santa María deVitoria-Gasteiz. En la Imagen (izquierda) elObispo de Vitoria se disponía a su apertura. Porotra parte, también se realizó la procesión enhonor a Santiago Apóstol, el día de su fiesta, cuyaimagen, portada por diferentes personas ajenas ovinculadas al Centro, recorrió algunas de las prin-cipales vías de nuestra ciudad (arriba).

A lo más alto del Gorbea, subió unacomitiva del Centro Galego de Vitoria(grupo de monte), después de varios finesde semana de entrenamiento por otrosaltos de la orografía alavesa.

Page 22: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

23

Día de Santiago. Actuación del gru-po “Arte Galega”. Este grupo cuentaen la actualidad con varias decenasde personas, entre ellas numerososj ó venes, que se están prepara n d op a ra las diversas actuaciones quedesde la primavera hasta entrado elotoño el grupo realiza. Una de lasmás importantes para sus compo-nentes, dirigidos por Emilio Negro,es la actuación que se lleva a caboel día de Santiago.

Día de las Comunidadesasentadas en Vi t o r i a -Gasteiz. El grupo ArteGalega saluda al públicoal finalizar su interve n-ción en el polideportivode Mendizorroza.

Día de Galicia en Euskadi:Miembros del grupo delCentro “Arte Galega” duranteel pasacalles en Bilbao.

Page 23: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

24

Las nuevas instalaciones del CentroGalego permiten la realización dediferentes actos culturales y exposicio-nes. Una de las primeras activ i d a d e sque ha acogido fue una exposición delpintor José Ramón Cancio, c u yos cua-dros vistieron las paredes del Centrodesde el día 15 hasta el 30 de enerodel presente año 2000. La afluencia depúblico que visitó dicha exposiciónfue satisfactoria. A la derecha imagendel pintor gallego. Bajo estas líneas dos de sus obras.

Foto de los cuadros: Itziar Hevia

Actuación del gru-po “Arte Galega”con motivo de lafestividad de San-tiago Apóstol.

Page 24: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

25

QUE m á m o a s son os sepulcros prehistóricos, da época megalítica (siglos Vla lll a. de C.), formado por unhamasa tumular ou montículo artificialde terra que recobre unha anta oudolmen; ten planta normalmente cir-cular e tamén recibe os nomes demedoña, medorra, modia. Por defor-mación, en algúns lugares tamén llechaman así ós castros.

¿SABÍAS. . . ?

Castro da Torre en Caurel (Lugo)

O refraneiro

Petroglifo de Bouza-Abadín (Imo)

QUE petroglifos son grabados en pedra, ó aire libre, algúns aínda sen descifrar.Presentan en Galicia unha ampla gamma tipolóxica: combinacións circulares, espi-

rais, animais(cervos, cabalos,serpes), sereshumanos, armas,tamén figura nlabirintos, im-prontas de pega-das de animais,etc.

Auga en cesto, amor de neno e ven-to de cú, todo é un.

Na cama e na cadea coñécese oamigo e non entre xerros de viño.

Se queres ter moitos amigos, probapoucos.

Home que fía, muller que asubía egaliña que non pon, na miña casa non.

Eso si, a muller que ten home rega denoite, e a que non o ten árdelle alí.

Amigos que loitan por un codelo, oua fame é moita ou o querer é pequeno.

Page 25: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

26

José Coello no seu taller de Vitoria.

Os afiadores que viñan de GaliciaAlberto Gil - Vicente Touzón

Afinais do século XIX asentánronse enVitoria afiadores que viñan deGalicia; outros percorreron os rueiros

de España e tamén do extranxeiro. Os que viñe-ron aquí traballaron coa roda nas rúas por todaa provincia de Álava.

Ata hai poucos anos escoitabamos os chifrosdos nosos afiadores, e aínda agora, de cando envez se ve algún que pouco ten que ver cos deantano, porque as vellas rodas, as xenuínas, xaremataran o seu camiñar con estes homes queson o exemplo dunha estirpe de artesáns ambu-lantes única.

Unha das familias dedicadas a este oficio éa de Coello. Adolfo ten obradoiro enPonferrada; Antonio na praza da Virxe Branca,no local que fora de Herminio Alonso, afiadortamén galego, e José na rúa Badaia nº 21, conquen temos esta conversa.

–José, cóntanos a orixe da vosa familia.–Os Coello somos de Montederramo, na

provincia de Ourense; meu pai, Gervasio Coello,comezou cos seus irmáns que tamén eran afia-dores, sendo moi novo, e deprendeu cunha per-soa moi sabedora do oficio.

Traballaron nas provincias de Toledo eCiudad Real coa roda, e alá polo ano corentavolveu para traballar na zona do Bierzo. A súabase era Ponferrada, por alí colleu unha cliente-la tan boa que traballaba coma un mes ou mes emedio sen parar; despois iba outro mes e medio,máis ou menos, según acompañara o tempo, acasa para deixar descansar a volta e axudar amiña nai nas labores do campo, e de novo a dar-lle á roda; tiña moi boa clientela e moito traba-llo. Coñecíano polo xeito de tocar o chifro; eraquen de tocar a alborada de Veiga co chifro senperder unha nota.

Meu pai traballaba con garabata, calzabaunhas polainas que chamaban «l e g u e s» e zapatonegro; levaba un blusón gris e delantal de coirocando estaba a afiar. Pa raba na pensión Madrileña,que despois do hotel Madrid era a mellor; por

Page 26: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

27

aqueles anos non tódolos afiadores eran benm i rados, cada un tiña a súa fama e categoría.Meu pai estaba moi considera d o .

–¿Cando remataba en Ponferrada quepobos facía?

–El botaba, como deixo dito, un mes emedio fóra da casa; traballaba a Rúa dePetín, Barco de Va l d e o r ras, Sobra d e l o ,To ral de los Vados, logo Po n f e r rada, des-pois San Miguel de las Dueñas, Bembibre,Torre del Bierzo, outra vez a Po n f e r ra d a ,logo Vi l l a f ranca, Cacabelos, Camponaraya ,de novo Po n f e r rada e despois To r e n o ,Fabero, e remataba en Villablino, case lin-dando con Asturias; a Po n f e r rada outravez, despois o Barco de Va l d e o r ras, a Rúade Petín e de alí ía a casa.

– ¿Daquela xa traballabas ti coa roda?–Si, con dezasete anos xa tiña a miña

roda. Meu pai ensinárame cunha roda vellaque había na casa e despois quixen ir conel para coñecer mellor o oficio; estivemostraballando un tempoos dous e logo el mar-chou a casa e eu que-dei solo; penso queme defendía ben, nonsei, para un ra p a znovo non era fácil...Recordo que unhavez nun pobo que sechama Vi l l a l i b r e ,había unha academiade modistas e as rapa-zas dicíanme: perohome, ¿como unrapaz tan novo e tanmajo anda de afiadordun lado para outro?¿Non tes outro tra b a-

llo, ho, non podías traballar noutra cou-sa? A min aquelo deume algo de reparo ed e i x e i n o .

Logo estiven deprendendo a zapa-teiro, cerca do meu pueblo e acabei tra-ballando co meu tío que tiña unha zapa-tería en Torre do Bierzo. Logo casei, des-pois de facer a mili, e marchei a Franciacoa muller; alí estivemos dez anos, eu tra-ballaba na construcción e conseguín oscertificados de oficial de primera tanto dealbañil como de encofrador. A cousa íaben pero eu desexaba voltar a España e ámiña Galicia que tanto quero.

– ¿Cando vo l ves de Francia xa vésaquí, a Vitoria?

–Si, así é, o noso pai sempre teimouver os fillos cun taller propio, eu fun o pri-meiro, merquei este baixo, montei o tallere meu pai estivo traballando nel novemeses, cun rapaz veciño do noso poboque lle axudaba, mentres nosoutros, amuller, o fillo e mais eu preparabamos o

José Coellotocando ochifro.

Page 27: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

28

traslado; a mila filla xa naceu aquí e..., bueno, onegocio, gracias a Deus, foi ben.

–¿E duro o traballo de afiador?–Non. Traballas moitas horas de pé, mais non

é un traballo duro.

–¿Cal é o traballo máis difícil para ti?–Para min hoxe ningún, quizais para unha per-

soa con pouca experiencia, as tixeiras, coitelas depicar carne, as navallas barbeiras e os peines deesquilar o gando e cortalo pelo. Porcerto, para afiar estes utensiliosempregábase o lapidario, que é unhaplaca met‡lica xiratoria, bótaselleunha pasta e sobre dela trab‡llanseestas pezas. Recordo que meu pailevaba a placa gardada nos cai-xóns e cando precisaba delaacopl‡baa roda mediante unhaartimaña da súa invención. Acousa funcionaba así: a rodalevaba dúas placas por diante,onde se poñía o eixe do lapi-dario que levaba unha polea;esta polea e a de enriba, a que facíaandar a pedra, uníanse cunha correa cruzada easí facía que xirase o lapidario. Conto esta curio-sidade porque moi poucos afiadores o levaban,ben porque non tiñan a ocorrencia de montar oartiluxio ou tamén porque afiar eses aparellos nonera cousa para calquera.

–Supoñemos que hai afiadores case en todo omundo.

–Si, galegos e descendentes de galegos, moi-tos. Aínda hai pouco me dixeron que un dos anti-gos afiadores, o señor Novoa, con noventa anospasa todo o día no taller, en Ciudad Real.

–¿É certo que en Barcelona non deixabantocar o chifro nas rúas?

–É certo, en Barcelona estaba prohibidotocar o chiflo, alí os afiadores levaban unhalámina coma a folla dun serrote, e con ela batí-an de canto na llanta do volante (que facía deroda para camiñar), e con este son chamaban aclientela.

–¿Onde se fan os chifros e de que madei-ra ?

–En Loña do Monte, pola parte de Luintra,preto de Ourense, e son de madeira de buxo.

–¿E as rodas?–Penso que tamén por esa zona,non coñezo outros lugares.

–¿ Tes noticia de que aínda sefagan rodas?–Supoño que si, non hai moitosanos aínda había quen as levabaa Venezuela e outros países.

–Eses anos de atrás percorrían as rúasafiadores en bicicleta ou motocicleta, e ásveces escoitabas a unha muller dicir:«¡malos raios o coman, deixoume as tesoi-ras moito peor que estaban!» ¿Eran afiado-res ou aprendices?

–Había xente que non fora ben ensinada,colleron outra época, xa non había afiadoresmaiores que ensinaran; tamén a crise económi-ca os obrigou a facer este traballo... Non coñe-cían o oficio e en ocasións deixaban quedar malós galegos. Non traían boas pedras, e para unbo afiado, o grao, a dureza e a velocidade dapedra teñen que ir acompasados.

–¿O segredo dun bo afiado radica en asen-tar ben o fío?

–Despois dun bo afiado hai que asentarnunha pedra durísima e ben lisa para que nonquede «r e b a r b a» e deixar o fío vivo. Como

Page 28: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

29

curiosidade, se alguén quere boas pedras dea s e n t a r, todo ó redor de Po n f e r rada e o Bierzo,nos desmontes das estradas hai milleiros delas.

– ¿De onde ven hoxe a demanda de tra-b a l l o ?

–Hai de todo, particulares, costureira s ,xastres, peluquerías, carnicerías...

–¿De centros médicos tamén?–Si, eu afío moito para o hospital de

Txagorritxu, material de traumatoloxía, ciruxíados ollos, etc. É un traballo máis delicado.

–Falabas barallete (*) cando tra b a l l a b a scoa roda? ¿Recordas algunha verba?

–Meu pai falaba moi ben, eu tamén chegueia falar algo de barallete, a ver se recordo...Unha moza dise mutila ou furga; os ollos mire -os; a boca é garlea; o que temos os homes chá-mase beligo; o das mulleres... a talasía ou filpo;o viño é amouga; e bueno, moitas máis queagora mesmo non recordo.

(*) O «b a ra l l e t e» é unha linguaxe peculiarque utilizaban os afiadores, semellante ó«a r x i n a s» dos canteiros. Foi creado como xer-ga de comunicación e irmandade en defensado seu oficio.

Agradecemos a José Coello a súa colaboración.

Himno dos afiadoresComo remate da conversa fixo soar o vello chifro que fora de seu pai, coma unha homenaxe atódolos afiadores, e mais cantou o himno que di así:

Iba dicindo unha nenanos coches de Trabarense,para ser bos afiadoreshai que nacer en Ourense.

Esas que van ó estraperlomáis alá de Canavalcontan que chegan as chispasa raia de Portugal.

Hai rapaciñas en Lugoco sentido ven privado,que lle gostan os da chispamáis cós que plantan os nabos.

Por exemplo a nosa fillaque foi tan dura da testa,cantos traballos levamospra deprendela a maestra.

Estando dando escola no valle de Lorenzana, sentiu chifrar un chispante e ason ouse a unha ventana.

Empezaron de palique e de modo e maneira, que ó pouco tempo o ch i s p a n t edicía desta maneira:

Menos mal que eu atopei unha muller que é moi lista,comprende que pro arreglo non os hai como os da ch i s p a .

Afioulle uns coitelos e tamén unhas tixeiras, entroulle logo na casa e tocouile as brincadeiras.

Tocoulle nas brincadeiras e na xoia de terciopelo, pero o peor aínda foi que lle amañou un pequeno.

Deixoulle a roda na casa e tamén prendas de coiro pra que o puidera aprender a afiador e paragüeiro.

Page 29: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

30

O curruncho dos nomes depersoa (I)

Mercedes Espiño, da Mesa pola NormalizaciónLingüística

A case todas as persoas nos gustasaber que significa o noso nome por-que el nos identifica e porque vai con-nosco desde o nacimento á morte.

En galego os nomes de persoa pro-ceden principalmente de catro linguas(hebreo, grego, latín ou x e r m a n o ) ,aínda que encontremos formas queproceden tamén doutros idiomas comoo italiano, euskera, ruso, etc...

1.- De orixe h e b r e a son moitosnomes que nos chegaron a través dolatín. Case todos son nomes tirados daBiblia: A n a (significa «gracia»), D av i d(amado, querido ou predilecto), E s t e r(estrela), E va (vida, fonte de vida), M a r í a( s e ñ o ra), M a t e o (regalo de Deus), X o á nou X o a n a (Deus é misericordioso), X o s é(que Deus aumente a miña familia),D a n i e l (xustiza de Deus), G a b r i e l ( f o r z ade Deus ou varón de Deus), M i g u e l(quen como Deus), etc...

2.- Moitos dos nomes de persoa deorixe g r e g a tamén viñeron co latíncomo por exemplo, Alexandre (defen-sor), Anxo, Anxos, Anxa ou A n x e l a( m e n s a x e i ra ou mensaxeiro, os anxose ran os mensaxeiros dos deuses),Fi l i p e (amigo dos cabalos), I r e n e ( p a z ) ,

Sofía (sabedoría), X u r x o ou X o r x e(agricultor), etc...

3.- Do l a t í n procede o setenta porcento de palabras da nosa lingua, queé unha lingua románica, ou descen-dente do latín. Moitísimos nomes depersoa son latinos: A l b a ( b ra n c a ) ,Bieito, Bento ou B e n e d i c t o ( b e n d i t o ) ,Fi z ou F é l i x (co significado de «f é r t i lou fecundo»), I g n a c i o (ardente, quearde), Pe d r o ( p e d ra), Va l e n t í n ( va l e r o-so), Vi c e n t e ( vencedor), etc...

4.- Grande cantidade dos nososnomes proceden das linguas xermáni-cas: A d e l a (de nobre liñaxe, de familianobre), A f o n s o (guerreiro disposto, pre-p a rado), A l b e r t e (célebre, nobre, famo-so), A l va r o (prudente, precav i d o ) ,C a r l o s (forte, varonil), Fra n c i s c o ( h o m elibre), G u i l l e r m e (protector decidido),R a m ó n (consello protector), etc...

5 .- Doutros id iomas veñen nomescomo Beatriz (muller feliz) ou Hadrián(persoa natural da vila veneciana deHadria) que proceden do italiano; doe u s k e ra temos X a b i e r (que significa«casa nova»); do ruso véñennos formascomo Sonia (que procede do grego«Sofía» co significado de «sabedoría»),Iván (que é o mesmo que «Xoán» dohebreo, Deus é misericordioso), etc...

Page 30: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

31

O curruncho dos apelidos (I)

Mercedes Espiño, da Mesa pola NormalizaciónLingüística

Con esta sección, que se irá repetindonos próximos nœmeros da revista doCentro galego de Vitoria-Gasteiz, quere-mos ir facendo un estudo do significadoe da orixe dos apelidos galegos. Non pre-tendemos un estudo heráldico dos dife-rentes brasóns dos apelidos, nen da anti-ga nobreza das familias. Niso doutoresten a Santa Madre Igrexa que o saberánfacer moito mellor ca nós. Só desexamosdar unha pequena información sobre osignificado dos apelidos.

A orixe dos apelidos está na necesi-dade de especificar, de distinguir á per-soa cando o nome propio se repite conmoita frecuencia. Nacen na Idade Mediae, a partir de aí, é usual achegar, xunto conome da persoa á que se fai referencia,outro apelativo para identificala mellor.

Podemos dividir en catro grandes gru-pos apelidos:

1.- Moitos deles son p a t r o n í m i c o s , éd i c i r, teñen a sœa orixe no nome do pai, ep r i m i t ivamente tiñan o significado de«fillo de». Case todos eles adxuntan onome do pai e a terminación - E Z , que é unsufixo de procedencia xermánica e quesignifica «fillo de». Por exemplo: S á n ch e z(fillo de Sancho), Fernández (fillo de

Fernando), R o d r í g u e z (fillo de Rodrigo),M í g u e z (fillo de Miguel), Pérez (fillo dePe d r o ) . . .

Incluímos dentro destes apelidos patroní-micos os apelidos que son nomes de persoa.Poden ir acompañados ou non da preposi-ción de, que se refería tamén a «fillo de»:

Alonso, Bernal, Clemente, Fra n c i s c o ,To m é . . . D e Clemente, D e Francisco, D eSantiago...

2.- Outros apelidos tiveron a sœa orixena profesión ou ocupación que tiña o pri-meiro portador: B e s t e i r o (correspóndese coespañol Ballestero), Cabaleiro, Carniceiro,Crego, Escribán, Escudeiro, Fe r r e i r o ,Guerreiro, Meleiro, Ovelleiro, Va q u e i r o . . .

3.- Moitos outros apelidos fan referencia atopónimos ou reférense ao lugar de proce-dencia da persoa: Ameneiro, Arcos, Areal,Carballal, Carballeira, Casal, Castro, Liñares,Lourido, Maceira, Souto, Vilar, Varcia ouBarcia...

4.- Algúns teñen a súa orixe en alcumes,baseados en nomes de animais ou caracterís-ticas da persoa, que os levou por primeiravez: Calvo, Coello, Gago, Raposo, Rubio,Tato, Seisdedos, Formoso...

Quen teña interese en saber a orixe ou significado do seu nome ou apelido, pode diri-xirse á revista Raiola do Centro Galego de Vitoria-Gasteiz e tentaremos compracelo.

Page 31: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

32

Actuación de un grupo de niñas de la Sociedad Cultural Rosalía de Castro de La Habana.

Gallegos en ultramar: La Habana

La sociedad cultual Rosalía deCastro, fue fundada el 19 de juniode 1945, en el edificio donde se

encontraba también el centro castellano deLa Habana, en la calle Egido nº 504 e/Montes y Dragones, Habana Vieja.

La finalidad de la sociedad es la de cul-tivar y difundir el arte en todas sus mani-festaciones y la cultura en general. Constade una escuela de baile folklórico de todasesas regiones de España (ya seanAndaluces, Canarios, vascos, etc...), en lacual hay escuela de gaitas y música engeneral, así como de danzas tradicionalesde Galicia, ya que esta institución es, porsupuesto, de origen gallego. Además, sepresentan obras teatrales, grupos corales ytípicos, así como otras actividades recreati-vas y deportivas, todo esto para el beneficioy disfrute de los asociados, los cuales tie-nen que ser naturales o descendientes degallego o de españoles en general. No obs-tante, si alguien deseara ser asociadopuede ser recomendado por un socio quetenga un año o más en esta institución.

Además de lo anterior, nuestra sociedadha sido designada por el gobierno deGalicia para atender los programas de ay u d aa emigrantes gallegos en el país. La juntad i r e c t iva está compuesta por 16 miembros yla misma tiene un período de mandato de 4años; en la actualidad la junta directiva estápresidida por Antonio Sabino Reyes Gil. Po rel momento no hay otro proyecto que el demantener la sociedad.

La mayoría del personal trabajador esdescendiente de gallegos o de españoles. Laescuela de bailes brinda actividades gratui-tas a los organismos estatales, sociedadeshermanas, así como a la televisión y al cine.La feria del turismo que se celebró enMadrid del 23 al 30 de enero de 2000, tresparejas de bailarines del Rosalía de Castrorepresentaron a Cuba.

Por último y para concluir podemosdecir que contamos con otros centroscomo: Artística, Gallego, Monterroso, etc.

Texto y foto enviados por MargaValenzuela desde La Habana.

Page 32: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

33

Aurelio Rivas, toda una vidavinculada a la escultura

Sergio Carracedo y Sonia Touzón

El escultor ha dedicado gran parte de su vida y obra a Vi t o r i a

los 14 años en el taller de escultura quetenía en Santiago. A los 18 años yaempecé a realizar viajes llevando imá-genes a los clientes por diferentes luga-res de Galicia, Asturias, León..., ysiempre era agradable escuchar lasvaloraciones que daban a las obras rea-lizada por mi padre. También a las querealizaban mis hermanos mayo r e s ,pues hay que destacar que éramos nue-ve hermanos los que estábamos traba-jando en la escultura y la policromía.

EI escultor gallego AurelioRivas ha dedicado toda suvida a hacer lo que mejor

sabe y lo que le gusta. Desdeque en el taller familiar apren-diera los secretos de la escul-t u ra no ha parado de darmuestras de ello. En Vitoria-Gasteiz, además de su labordocente, hay numerosasmanifestaciones de la buenaescultura elaborada por Rivasdesde que éste recalara ennuestra ciudad.

–¿Cómo fueron los añosque viviste en Galicia?

–La juventud en Galiciafue positiva, ya que empecé aayudar a trabajar a mi padre a

Aurelio Rivas.

Immaculada realizada por Aurelio Rivas.

Page 33: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

34

–Tu padre tenía en Santiago un impor-tante taller de imagenería en el que tra-bajaste desde muy joven. ¿Qué≥aprendiste de tu padre?

–He aprendido el amor al trabajo y ala mayor perfección posible. Y una cosaimportante: si con una obra no quedabas a t i s f e cho, corregirla de nuevo aunqueeconómicamente eso fuera negativo.

–¿Cuándo decides dedicarte exclusi-vamente a la escultura?

–Al tener un taller mi padre, se fuefijando mi ilusión por la profesión. Secomienza ayudando y sin pensártelo teves ilusionado por ello.

–¿A qué se debió tu venida a Vi t o r i a ?–Me había enterado de que en la

Catedral de Vitoria se habían realizado

trabajos de escultura y talla de alta cali-dad. Me di un viaje por esta ciudad, com-probé la calidad de las tallas y me animéa realizar óleos que se habían comenzadoen el año 1907 y se paralizaron en 1914.

–¿Era interesante el ambiente artísti-co-cultural en los años 60-70?

–Sobre esto no puedo dar una opiniónglobal, ya que estuve ocupado en trabajaren la Catedral y ayudando a los padres enla Escuela de Artes y Oficios. Creo que engeneral era un ambiente favorable, y en loque se refiere a mi profesión positivo.

–En el año 1960 comienzas a trabajar enla Catedral Nueva hasta el año 1988 que sedan por finalizadas las obras. ¿Qué destaca-rías de estos tra b a j o s ?

–Destacaría que el trabajo requería

La Catedral Nueva de Vitoria recoge numerosas obras esculpidas por Rivas. Foto: Itziar Hevia

Page 34: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

35

m u cho esfuerzo –a veces en el frío delinvierno–, pero tenía la satisfacción de aca-bar una obra comenzada y de disfrutarde ello. Y ver que a la dirección de obrasle gustaba y la valoración que la prensadaba a ello.

–De toda tu amplia obra, ¿por cuálsientes una especial predilección?

–De todo mi trabajo quiero destacarque todas las obras tienen algo que dejamarcado, puede decirse que se encua-dran escudos, tímpanos e imágenes.

–Siendo gallego a qué responde tupresencia en la SociedadVascongada de Amigos del País?–Esta Sociedad se compone de ungrupo de personas que aportan cultu-ra y se distinguen por las obras quehan realizado en el País Va s c o .M ayoritariamente son personas de lacomunidad, pero también hay perso-nas de otras comunidades o regiones.

– ¿Qué te aportó tu estancia enRoma? ¿Qué obras te impresionaronmás?–De Roma destacaría La Piedad deMiguel Ángel, las obras de Bernini,las fuentes impresionantes destacan-do La Fontana de Trevi, las esculturasdel Vaticano, la basílica de San Juande Letran, etc.Aparte de ello quiero destacarFlorencia que también me dejó impre-sionado por la calidad de sus tra b a j o s .

–Durante 28 años has impartido cla-ses como profesor de modelado,vaciado y talla. ¿Qué balance haces

de estos años?–Q u i s i e ra destacar que en el año 1975

se creó la Clase de Escultura (las clases era ndiurnas hasta 1996, de mañana y tarde).

El balance es positivo. La ciudad tieneobras de antiguos alumnos, y una cues-tión que lo indica es el alto número dematrículas por curso (cincuenta alumnosentre las clases de diurno y nocturno).

–Tú has trabajado materiales muydiversos, piedra, madera, barro, bronce,etc. ¿Qué material te gusta más trabajar?

–Pienso que está bien que un escultor

Escultura de Aldecoa realizada por Aurelio Rivas. Foto: Itziar Hevia

Page 35: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

36

se encuentre a gusto trabajando dive r s o smateriales. Y este es mi caso; me agra d ael bronce ya que la labor del escultor esmás simple, sólo tiene que hacer elmodelo y luego es la fundición la que seencarga de fundirlo en bronce.

–De las distinciones y reconoci-mientos pœblicos, ¿cuál es para ti elmás importante?

–El haberme propuesto para ser pro-fesor, el de pertenecer a la SociedadVascongada de Amigos del País y la delnombramiento de Consejero de Culturaen Álava en el año 1979. Fui nombradopor Madrid; se componía de catorcepersonas pertenecientes a diferentesprofesiones (arquitectos, actores de tea-tro, artistas, periodistas, etc.). Aunquedespués no se llegaron a poner en prác-tica las tres proposiciones porque no sepodía distinguir una de ellas ya quecada una tiene su importancia.

–Tu última obra conocida es lae s c u l t u ra en bronce de IgnacioAldecoa que se puede ver en el Parque

de la Florida, coméntanos este trabajo.–La estatua de Ignacio Aldecoa es

una obra que realicé en el año 1995 yque se fundió en bronce en el 99. Hequedado muy satisfecho con la obra; porparte del público ha agradado, y por par-te de la familia del escritor he recibidouna gran felicitación.

– ¿Crees que el arte figura t ivo ha esta-do apoyado por parte de las institucionesde Vitoria estos últimos años?

–Pienso que no se puede destacarmucho el apoyo, pero a mí particular-mente no me ha ido mal en la cuestión.

–Las primeras obras colocadas en elCentro Galego son tuyas. ¿Puedescomentarlas?

–Las tallas del Escudo de Galicia conlas cuatro provincias a ambos lados y losr e l i e ves dedicados a una romería enGalicia están realizados en madera dehaya. Me ha gustado donarlos al CentroGallego de Vitoria como recuerdo de mivida de trabajo en esta ciudad.

Tallas realizadas y donadaspor A. Rivas al CentroGallego de Vitoria.

Foto: Itziar Hevia

Page 36: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

37

El grupo gallego Luar Na Lubre halogrado en los últimos meses elreconocimiento de los críticos de

música y del público en general. «Cabodo mundo», su último trabajo ha conse-guido aportar al grupo coruñés una nuevadimensión más comercial, sin olvidar suorigen, para superar en ventas a su álbum«Plenilunio» que le daría la popularidad.

¿Cómo fueron los comienzos delgrupo? ¿Cuando empezasteis a tocar?

El grupo empezó a funcionar en el año1986 y la idea era la de hacer música tra-dicional gallega. Funcionaba como ungrupo de amigos, como prácticamentetodos los grupos de allá, reivindicando lamúsica de Galicia y un poco la cultura engeneral y el idioma. Después, vimos queel grupo funcionaba, que cuajábamos, yque la cosa empezaba a andar, que actuá-bamos en festivales por ahí y se fue man-teniendo hasta hoy.

¿En qué punto de vuestrat rayectoria musical habéis dadoel salto a la popularidad?

Hombre, salto a la populari-dad en el sentido de que ve n d i-mos más discos y de que salta-mos hacia el estado, haciaEspaña y de que se nos empezóa conocer, fue a partir deP l e n i l u n i o , que fue el disco quesignificó el punto quizás másimportante en el sentido de ve n-tas y eso fue porque fich a m o spor una internacional gra n d e ,

Wa r n e r, y a partir de ahí las cosas ya cam-biaron bastante. En ese momento éra m o spopulares, pero en Galicia nada más y enel Norte, después empazamos ya a salir.

¿ Tenéis mucho que agradecer a MikeOldfield? ¿Qué tipo de relación tenéis coné l ?

A Mike Oldfield tenemos mucho queagradecerle porque de alguna manera fueel padrino y fue el que nos puso ahí paraque la gente nos conociera. Tenemos ungrupo que, hasta el momento en que MikeOldfield hizo una versión de un temanuestro, llevábamos 10 años haciendomúsica y de alguna manera, música noreconocida. Entonces, basta que MikeOldfield haga una versión de un tematuyo para que todos digan «¡coño! ¿Y estoqué es?» Y empezaran a mirar y darsecuenta de que realmente había algo.También es cierto que por mucha versiónque haga Mike Oldfield, si detrás no hay

El público vitoriano vibró conla música de Luar Na Lubre

Sergio Carracedo y Mónica Calvo

Luar Na Lubre, que recientemente ha actuado en vitoria, estácamino del disco de Platino

C o m p o n e n -tes de LuarNa Lubrem o m e n t o sdespués delc o n c i e r t oen el TeatroPrincipal deVitoria.

Foto: Itziar Hevia

Page 37: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

38

un grupo que avale con resultados y quetenga una seriedad y que funcione adecua-damente en los directos y en las grabacio-nes, tampoco valdría de nada.

Entonces, a Mike Oldfield le agradece-mos muchísimo. Nos gusta hablar poco detodo este tema porque muchas veces lasentrevistas giran más en torno a la figura deMike Oldfield que a nosotros, pero no nosd e s a g rada tampoco porque significó unpunto importante dentrode nuestra trayectoria.

¿Con qué disco habéistenido más ve n t a s ?

Plenilunio fue el discode la sorpresa, pero más ventas llevamos coneste «Cabo do mundo». Con Plenilunio,estamos en estos momentos, porque es undisco que se sigue vendiendo, en algo másde los 70.000 discos vendidos, y con ésteandamos ya cerca de los 80.000 y espera-mos llegar al disco de Platino, que son loscien mil, contando hasta la grabación delsiguente disco que la haremos a finales deeste año. Yo calculo que conseguiremos loscien mil con éste, lo que pasa que fue undisco menos proyectado que el anterior. Elanterior tuvo temas como «Tu gitana» q u esonó mucho más en radio, como «O son doa r», que es el tema que versionó este hom-bre, y en éste no hubo un tema que sonaracomo sonaron aquellos, sin embargo ve n d i ómás este disco.

¿Qué diferencia a la música de Luar na

Lubre de la que hacen el resto de grupos deGalicia?

Yo creo que somos el grupo más acústi-co de los que hay en el panorama musicalgallego, en estos momentos. Toda la músicaque hacemos, la hacemos con instrumentosacústicos, no utilizamos ningún instrumen-to eléctrico. Bueno utilizamos un teclado,pero prácticamente es simbólico lo quehacemos con él y después la forma de tra-

bajar las canciones.

¿En qué situación creesque está la música folk enEspaña?En estos momentos la

música folk, sobre todo la del norte, tantoGalicia, Asturias, como Euskadi, estáviviendo posiblemente el mejor momentode su historia en estas tres comunidades.Pienso que era hora ya de que se empezaraa reconocer, porque hasta ahora era unamúsica no reconocida, una música consi-derada como de segunda categoría. Hablarde gaitas era «¡coño, la gaita, qué instru-mento más arcaico!, ¡qué bien para lastabernas o para tocar al aire!», pero no ledaban el reconocimiento que debía tener.Sin embargo esto no pasaba en Francia, enlas Islas Británicas, en Alemania y enEstados Unidos mismamente, que era unamúsica reconocida desde hacía much otiempo. Aquí como llevábamos unos cuan-tos años de retraso con respecto a ellos,tardó en reconocerse. Aquí llevábamostiempo viendo que venían grupos de fuera,

Bieito Romero: «la músicafolk está viviendo, posible-mente, el mejor momentode su historia.»

Page 38: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

39

mente salir fuera y hacer un concierto, sinoque la gente queda muy contenta y que par-ticipa y que ves que realmente es una músi-ca que conecta en cualquier cultura a la quevayas. Si vamos a Francia, a Alemania, aPortugal, a muchos sitios distintos cultura l-mente, a Andalucía y es una música queconecta cultura l m e n t e .

¿Cómo preparáis los conciertos?Aquí no hay preparación. Aquí de los

ensayos pasas directamente al escenario,con afinación previa, claro, antes de salir,pero no hay preparación ni una mentaliza-ción ni nada de eso. Hay una motivaciónimportante que es la de ir a tocar a un esce-nario. ¡Pero es que son tantos años! Antes sípreparabas las cosas, ahora simplementesales y el que te hace preparar el conciertoes el público que tú tienes delante. Según larespuesta que vayas viendo tú del público, elsonido de los aplausos,... marca la trayecto-ria del concierto. Entonces, tú te ves másmotivado en un escenario, dependiendo delpúblico que tengas delante. Normalmente, yafortunadamente para nosotros, siempre fuebueno el público que tuvimos, y la motiva-ción siempre fue muy alta, y eso es básica-mente lo que marca un concierto.

grupos escoceses, grupos franceses y quetriunfaban. Y sin embargo las propuestas quese hacían desde aquí no llegaban a cuajar.En estos momentos, la tortilla dio un poco lavuelta y la música que se está haciendodesde el Estado, desde el Norte concreta-mente, Galicia, Euskadi, Asturias, es másreconocida que la que viene de fuera. Eso esalgo muy positivo y yo creo que se va a man-tener porque son propuestas serias y de cali-dad y eso lo que va a confirmar es un movi-miento que se va a mantener ahí.

¿Os ha costado mucho abriros caminoen el panorama musical nacional con estetipo de música?

No nos costó ni más ni menos de lo queveníamos haciendo. Nosotros seguimos tra-bajando igual que antes, con la única dife-rencia de que ahora salimos fuera de Galiciay antes era difícil salir, porque esta música noe ra va l o rada o no era conocida, simplemen-te, y entonces era más difícil de proye c t a r.Seguimos haciendo el mismo trabajo, sóloque en vez de actuar en Lalín, en Ourense,que seguimos haciéndolo, salimos a Vi t o r i a ,vamos a Salamanca, y con unos resultadosbuenos, porque la gente acude masiva m e n t ea nuestros conciertos y lo pasa bien. Eso esmuy importante también, que no es simple-

LA GAITA ELECTRICA

Bieito Romero: «Yo lo valoro positivamente. Yo nunca tocaría en un escenario con una gaita eléc-trica, (silencio) o creo que nunca tocaría, vamos, yo no sé mañana, ¿no? Pero en cualquier caso, meparece un paso adelante dentro de todo esto. Para los gaiteros es un punto importante porque te per-mite trabajar en casa, o trabajar en estudio de una manera mucho más sencilla. E igual que en sumomento la guitarra eléctrica fue criticada y fue vapuleada y ahora es una guitarra totalmente asumiday nadie critica absolutamente nada, pues esto va a ser igual. Yo creo que es un paso adelante y valorolo que hizo José Angel Hevia, porque además lo considero un buen músico, independientemente deque te guste lo que haga o no, pues yo valoro positivamente lo que puede significar eso. Eso no va asustituir en absoluto a las otras gaitas. Simplente es un paso, que me parece perfecto. Igual que se incor-poró en su momento otras cosas, las gaitas antiguamente era de buxo (boj) y hoy en día son de grana-dillo, y antes el fuelle era de piel de cabrito y hoy en día aparecen otro tipo de pieles o incluso el gore-tex y todas estas cosas. Y a mí eso ya me gusta menos. Yo creo que son avances, que van a repercutir

Page 39: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

40

¿Cómo es la vida fuera del escenario?¿cómo se lleva todo el año, los ensayos, laelaboración de nuevos temas?

¡Es un coñazo! Es lo peor de todo esto,porque te aburres ya de hacer siempre lomismo. En los ensayos nos limitamos sim-plemente a repasar y cuando hay que mon-tar cosas nuevas es cuando mejor lo pasasque es cuando más se dinamiza todo. Perobueno, eso es rutina pura. Lo bonito de todoesto es estar aquí, mañana en otro sitio, quela gente vibre con tu mœsica, eso es lo másinteresante. Y ver que intrumentos que hastaahora eran catalogados como instrumentospropios de una zona, como puede ser lagaita, como puede ser la pandereta, o ins-trumentos que hasta ahora eran no recono-cidos, que sí que conectan con cualquiercultura, eso es lo más bonito de esto.

¿Cómo se lleva la popularidad?La popularidad si no se te suben los

humos se lleva bien. El problema es cuandoa lo mejor uno tiene «el pavo» demasiado

subido y ahí es cuando pierdes un pocolos papeles. Pero, si lo tomas con la nor-malidad que hay que tomar todo esto, ycon la experiencia que te da toda esa tra-yectoria que tienes de antes, lo llevas conuna normalidad absoluta. Ademas, yocreo que para estas cosas hay que ser lomás normal posible porque es como alfinal más se te va a valorar.

En el Centro Galego de Vitoria, en elgrupo de Arte, muchos de nosotros inten-tamos ser «gaiteros», ¿qué se necesitapara ser un buen gaitero?

Pues, se necesitan muchos años de tra-bajo, mucha paciencia, porque la gaita esun instrumento bastante indomable y queda muchos problemas como vo s o t r o ssabéis, de afinación y de colócale la palle-ta y «no sé qué», y el pallón, y el fol.Entonces, muchísima paciencia y estarencima de ello. Y después sentir el instru-mento y entender que la gaita, o por lomenos yo lo entiendo así, no es solamen-

te un instrumento, esalgo más, es una formade entender la mœsica,una forma de entenderun país. Hay much a scosas detrás de lo que esun instrumento para queal final suene como tieneque sonar.

Luar Na Lubre acompa-ados por algunos miem-bros del Grupo de ArteGalego de Vitoria.

Foto: Itziar Hevia

Page 40: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

41

Manuel RivasEsther López de Armentia

Manuel Rivas, gallego, coruñés,escritor. De sus libros, sólo heleído tres, todos en castellano.

Uno de relatos «¿Qué me quieres, amor?»;una novela deliciosa que tiene como fon-do la guerra civil española «El lápiz delcarpintero» y «En salvaje compañía» queaunque uno de sus personajes vivió su ple-nitud personal en aquella época, su fondoes la mitología, los símbolos mítico-reli-giosos que tiñen la existencia de unas gen-tes que viven en plena edad moderna.

«¿Qué me quieres, amor?»Cuando leí el primero me pareció sen-

cillamente delicioso. Disfruté de la mane-ra de escribir de un autor moderno quetiene el poder de comunicarse con el lec-tor de una forma bellísima y llena de imá-genes y directa al mismo tiempo. Es deltipo de literatura que te sabe a poco, queal acabar el volumen te preguntas «¿cuán-to tiempo hacía que no leía algo tan boni-to?» También en este libro aparece laguerra civil como en trazos que marcan aalgunos de los personajes. Pero no fue eso

lo que me llamó especialmente la aten-ción, sino su riqueza de temas y la profun-didad con que los trata, además de la ricafluidez y belleza de su prosa junto con sug ran capacidad de comunicación.Tampoco me llamó de forma especial laatención la presencia de ritos y mitos his-tóricos de diversas culturas y sin embargoahí están.

«El lápiz del carpintero»Al Leer «El lápiz del carpintero» me

encontré con un escritor gallego, que quie-re dejar constancia de que lo es, donde yaaparecen referncias directas a hechos opersonajes que vivieron y turvieron un sig-nificado en la panorámica socio-políticade la Galicia de la guerra civil, donde tam-bién aparecen alusiones a la mitología tan-to celta como gótica siempre en relacióncon la cultura y creencias gallegas. El libroestá diseñado como un poliedro que seempieza a construir con una arista y se vancompletando los planos hasta que se cierraen sí mismo en la arista inicial. Y ademáscon una variedad de temas y riqueza deestilo que acabas de leer el libro diciendo«¡GENIAL!» y vuelves a abrirlo y vuelves aleerlo y cuando lo acabas velves a repetir«¡GENIAL!»

«En salvaje compañía»El tercer libro al que hago referencia

me pareció una novela fantástica en sudoble sentido, por la presencia de perso-najes de corte mítico-fantástico y porquela forma de anclaje de «En salvaje com-pañía» en la realidad atual hacen de éstauna novela singular.

Al acabar de leerlo te queda un saboragridulce, como lo es la mezcla de fantasía,ilusión y realidad de la propia existencia.Los mitos y creencias de culturas anterioresc o n s t i t u yen en la novela como en la reali-dad la base de la sensibilidad actual.

Foto: Xurxo Lobato («O lapis do carpinteiro»)

Page 41: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

42

I

El orden natural es maravilloso, tu encima y yo debajo. Los pétalos mustiosmorirán pronto, rojos como tantas cosas con fuerza. Te escribiré una carta, en ellate haré saber que es la última, la lloraré con tinta verde y un algo de felicidad mór-bida. Las cosas son extrañas al hombre que piensa, todas las cosas; los mosquitosvuelan y yo nada puedo hacer para entenderlo, las mariposas descansan en floresbonitas y yo nada puedo hacer para evitarlo, las ranas australianas se comen unasa otras y... ¡Joder! Que me cuelguen si lo entiendo. El perro gordo está atado a unacorrea. Tiene cara de no merecer la vida, de ser un perro estúpido y temeroso delmundo. Yo me acerco a él y le sonrío con mucha rabia, tanta rabia tengo que led oy un puñetazo en el morro húmedo, entonces sangra y la rabia se confunde conel dolor de la sangre, muy intenso, y agarro y le doy una patada en pleno cráneocon mis botas de punta de hierro y el cráneo se hunde y los sesos se aplastan, elperro gordo e insulso muere sin saber por qué y yo lloro. La vida es bella, sobreesto no tengo ninguna duda.

II

Un glaucoma se me come los ojos pero no he de preocuparme, les preguntaré amis amigos si eres realmente hermosa, quizás no me atreva, aunque tampoco enton-ces habré de preocuparme, te besaré y, mientras te beso, un hierro candente acaba-rá con mis miedos...

Las personas acaban convirtiéndose de un modo extraño en aquello que pade-cen y los gusanos se comen el hambre negra. La muerte llega cuando uno está can-sado. La vida es fuerte, el ser humano no. Hace años solía hacer sol y yo estabacontento, pero muchos más hace que el sol no me habla como solía; el repiquete-ar de la lluvia nueva —tan vieja ya— que bailotea en las tejas con musgo hace rebo-sar tu recuerdo a la altura de dos ojos más descoloridos cada día que pasa. La vidaes bella, sobre esto no tengo ninguna duda.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Todos somos vampiros estúpidos. Mucho menos que los vampiros estúpidos;comemos y además la estaca es sólo una entre la infinidad de cosas capaces de que-brantar nuestra risible voluntad.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

La casa es todo un sueño. La casa tiene paredes de piedra, hierba mullida y ve r d een el suelo, techo de losa y un balcón. Mucha luz ilumina el catre bajo de lana, y unassillas y una biblioteca sabia e inagotable de madera oscura. Sólo un sueño; quizá las

Nuevo mundo

Page 42: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

43

paredes no sean de piedra, no, están hechas a base de hachís. La mujer zurda es lamujer que quiero para mí, conmigo podrá seguir ejerciendo de puta retirada, me ena-m o raré de su lánguida firmeza y jamás llegará a conocerme. A mí me será imposibledejar de creer que la conozco, pero haré como si no fuera conmigo; después de todoyo no estoy retirado. Sólo quisiera ser un perro para morder a mi dueño y sentir lalibertad. Quizás si mato a la mujer zurda sienta la libertad sin necesidad de ser perro.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

La rutina se pega en el tiempo como una pequeña sanguijuela y las sanguijuelasse quitan con sal. Cubriré las paredes con hermosa hiedra y cuando me muera susbrazos me envolverán y estaré muy propio, como un poeta casi. El «casi» me inco-moda, de modo que en vez de la hiedra compraré un cisne y procuraré devorarlovivo, entonces —muy viejo ya— clavaré un cuchillo en mi estómago.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

En la calle, en medio de la noche, entre la niebla, mientras ando, alumbrando elfrente con mis pupilas, cuando cada paso es un paso menos, me paro agotado y unamáquina extraña surge ante mí y yo presiono uno de los botones, la máquina diceentonces: «Su fe, gracias», y yo ya no estoy cansado. Sigo andando.

Canta, canta para mí Annie, para nadie más. Es posible que sea mejor la muerteque el olvido; en una isla desierta no existe ni lo uno ni lo otro. Una isla en un leja-no planeta donde el sonido no se expanda por las ondas. Yo lo imagino Annie, haytodo un mundo en mi cabecita Annie, ven y canta para mí. La vida es bella sólocuando no hace frío, y además está el invierno.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

La espera es un modo de vida tan lícito como cualquier otro. El que no está dis-puesto a esperar se cae y se levanta una y otra vez, mientras que el esperador per-manece en el suelo. El asfalto desgasta más que el aire, eso sí. El infinito esmonótono y la perfección insípida y plana, la felicidad es un estado gaseoso quealcanza el agua al hervir. El hombre es una invención de sí mismo. Cierro los ojosy aparecen idolillos de papel como barreras electrificadas. Me gustaría sentir lalocura, para ello bastaría con echar abajo esas malditas barreras. Esas barreras nohacen más que decirme una y otra vez lo pequeñito que soy.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Soñé que era una alimaña. Me subí a un árbol y descansé porque tenía sueño.Al despertar un mono se acercó a mí y me hizo burla. El mono era más rápido que

Page 43: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

44

yo, y yo estaba hambriento. Lo vio en mis ojos y se asustó y comenzó a trepar y amí me sonaron las tripas de alimaña. No sentía rabia de aquel mono, sólo hambre.Aquel mono hubiese estado rico tras un par de días en los que la putrefacción lohabría puesto a punto. Cuando iba por el bosque un humano salió de repente deentre unos arbustos. Yo tenía hambre. Me apuntó con el rifle y disparó tembloroso.Falló. Entonces supe que era el momento. Salté y me clavé en él y me lo comí por-que tenía hambre. Dejé de tener hambre. Dios sabrá por qué gritó aquel estúpido.

El otro día vi a una monja en la tele y su gesto me aterrorizó, daba una rueda deprensa por no sé qué asunto y para sonreír a los medios hacía un esfuerzo sobrehu-mano. Aquella monja era una bomba. Una cortinita tenue cubría la espoleta. Tras lacortina, escrito con su sangre descolorida, ponía en unas letritas: Vida Eterna. Measusté porque si a alguien se le ocurriera tocar aquella espoleta todo el mundo aca-baría bañado en flujo vaginal.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

El azul del mar profundo, el azul del cielo virgen, el azul de tus ojos muertos.Por qué estás triste si eres sorda. Una mosca vuela, zzzzzzz. Azul, Azul, triste, Azuly Azul. Porque eres azul si eres sorda... Antes de que dobles la esquina veo ya el res-plandor melancólico. Por las noches te observo soñar y saboreo los aromas queemergen de tu cuerpo, no veo de qué color son pero olfateando me doy cuenta deque sueñas con la voz del azul.

Una hormiga sale de su casa y yo la piso, no siento nada, pero dice tanto el azul,y dos lágrimas surcan tu mejilla, la mejilla de un fantasma.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Era un hombre desgraciado. Un día se le apareció Dios y él le imploró, ¡Hazmelibre!, Dios se enfureció mucho y lo mandó a un lugar de fuego y calderas, le instóa hacer maldades y Dios dijo a los hombres, ¡Miradle, el que quiso ser libre! Nadiequiso nunca más ser libre, los hombres odiaron la libertad y se inyectaron heroína.Dios sonrió, tenía los dientes renegridos de tanto comer, en las encías sanguinolen-tas había brazos y piernas y las cadáveres gritaban y dios sonreía. Menudo el ban-quete que nos daremos cuando se canse de ser libre, ¡Míralo, es gigantesco!, dijerondos vagabundos que iban en avión.

Estabas pedaleando en aquella bici inmóvil, con unas bragas y una camiseta tansolo y lo hacías para mí. Me sonreías como una mujer sonríe a un hombre, como túhacías siempre, tejiendo una tela suave y agradable a mi alrededor que me impedíahacer el más mínimo gesto. Esa sonrisa... de qué forma me hacía adorarte. ¿Estáscaliente? Tu sonrisa se hizo más grande y yo te quise más entonces. Ven, anda. Ju n t a s t e

Page 44: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

45

las dos piernas y diste un saltito y acabaste con el preludio. Te acercabas al sillóncomo si siempre hubieses sido muda, siempre con el alma en los ojos, siempre. Tequedaste de pie, frente a mí, y yo rodeé tu cintura, y apoyé mi cabeza en tu vientre,justo encima de la locura mientras acariciabas mi pelo. Ese olor... te bajé las bra g a sdespacio y aspiré hasta marearme, ese olor tuyo es el aroma más cálido del unive r s o .Después, tus piernas se cerraron a mi alrededor y me envolvieron, y tus brazos de ara-ña me envolvieron también. Tu cabeza se perdía en mi cuello y no pude evitar vo l ve ra marearme con ese olor tuyo, me temblaba el corazón, tu aspirabas y aspirabas. Creoque me desmayé, pero antes te dije algo, te quiero, golondrina. Luego ya no estabas.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

La vida es tan grande que padezco agorafobia, no soy tan duro aunque mi carate diga lo contrario, si te fijas te hablará de días negros, muchos muy negros días, tesusurrará días blancos y rosas, un mar de blancos días y otros rosas que se tornarondel color de de un río caprichoso e imaginario, con el tiempo.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

«Una herida vergonzante, eso es lo que es», vamos niña, no seas cruel y dale dec o m e r. Tiene hambre. Hace tiempo que despertó y tú te empeñas en hacerle sufrir «esun bicho peludo», no me hagas reír preciosa... Oh, oh, oh, no llores bonita, te pro-meto no reír más. «Tú, di algo, ser inmundo». Je, je, también tú sonríes ahora ¿eh?, esque tienes cada cosa. Míralo ahora, llora de pena, que curioso, aunque puede que seas a l iva. Si sigues así te devo rará la mano e incluso puede que también el bra z o .

Me arrastro a través de los días y estoy cansado de tanto como me pesan. Soy comoel segundo, que pasa, inadvertido y extraño a sí mismo. Si el segundo supiese, rom-pería la pantalla y surcaría el cielo en busca del lugar. ¿Qué debe saber el segundo?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Soy un tipo impermeable. Mi cara es como una roca y mi corazón... Sólo gritanmis ojos, desobedeciendo la consigna. Dicen cosas que ni siquiera yo alcanzo acomprender del todo. Mis ojos son azules o verdes y dicen cosas... En mi corazónla sangre ya no transporta oxígeno, sino...

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Hace un día magnifico. Ya casi huele el verano. El del verano es un olor extra-ño, a vida y a muerte. La gente anda por las calles y me produce una melancolíaprofunda. Unos tienen cara de muerto y otros, como los chavales, anuncian a travésde sus gestos, más inhumanos cada cinco lustros, el próximo deterioro que dará,

Page 45: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

46

inevitablemente, con ellos en la acera —enfrente de ese sitio en el que se distribu-ye metadona—, o en alguna cadena infernal y tecnológica y quizás, con un poco desuerte, también ergonómica. Pero la vida es bella, esto es una verdad como un tem-plo, basta con echar un vistazo ahí fuera, basta siquiera con escuchar, palpar u olfa-tear pacientemente, para tener la certeza de que la vida podría ser muy bella.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

No podría decir qué es lo que importa, pues nada parece tener importancia.Comer, beber, mear y cagar son los actos mas trascendentales a que puede aspirarel ser humano, todo lo restante es pura comedia. Pensar..., pensar es una pescadillacon una cola infinita, pensar es crear más vacío a partir del vacío que has conse-guido llenar con tu pensamiento —es este un proceso automático, inevitable—,pensar es, en definitiva, mi mayor problema... El tuyo también, no creas que no.Aunque si no lo sabes, puedes estar tranquilo, todavía te encuentras lejos de tu per-dición.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

E ra un día gris y nublado en el que las cosas se mostraban vacías de prejuicioalguno, en estas circunstancias mi mente experimentaba sensaciones casi olvidadas,de cuando era niño y pensaba en los otros como en seres autónomos estancos y dis-tintos, por completo distintos a mí. Pero esto es agua de cántaro anejo, lo cierto, creoyo, es que estaba enamorado, precisamente por aquel entonces, de una much a ch asin rostro y sin voz y sin nada, ningún recuerdo conseguía nutrir mi amor, porquetodo, como siempre resulta al fin y al cabo, no fue más que un estúpido sueño. Elcaso es que deambulaba por la senda, ese extraordinario trayecto repleto de árbolesy casas hermosas, mirando a uno y otro lado y entremezclando sin poder evitarlo sue-ño y realidad, y además... además estaba esa sensación de distanciamiento que den u e vo acudía a mi comprensión, distorsionándola, quien sabe si poniéndola en susitio. En fin, lo cierto, creo yo, es que estaba enamorado de un dulce sueño con for-ma de país encantado, fuentes cristalinas, riachuelos alegres y en el medio una nin-fa walkiria o meiga —seguramente esto último—, haciéndome señas de felizequilibrio con sus manos desnudas y humedecidas por el casto rocío, je je je.

Vuelvo a ti nuevo mundo para usarte de diario. En los ddiaas precedentaes ocu-rrieeeronn edxtrañass ccosas cuyo edrrftgyu, ni tan siquieras puedpo sospechar...¡Para esto no ehh! ¡Por favor, para esto no!

Enrique Touzón.

Page 46: Número 1 • Maio 2000… · danzas, feitos, historias das nosas xentes e da nosa terra..., e concibimos a idea de amañar unha revista, sen grandes pretensións, con escasos medios

47

O curruncho dos poetas

GALICIA, SENDERO DE PASIÓN

EMBRUJO: embrujo de una tierra apasionada. Días verdes, de verdes prados; noches serenas, de luna de plata.

GALICIA: embrujo de una tierra, un sol, un cielo... y el mar... profundidad, furia, nervio, pasión cautiva

TU PUEBLO: pueblo exclusivo, œnico y trabajador...¡ÉXTASIS DE UN AROMA!: el aroma del sudor, del dolor, de la lejanía...

GALICIA: grata y digna presencia, flor peregrina..., esencia.

SOBRE TU AUREOLA: tu magia, tu esplendor,tu riqueza y tu cultura. La cultura de la poes'a, la lectura, los cuentos, las leyendas... ¡TRADICIÓN, MAGIA Y ARTE: DESPIERTA TÚ MIS SENTIDOS, AVIVA MIS SENTIMIENTOS...!

GALICIA: belleza sabia y cautivadora. Tristeza, soledad, gemidos y llantos; nieblas, NUBES DE LUZ SANTA.

SANTA POR EXCELENCIA: los peregrinos y viajeros, tu pago, tu recompensa y reconocimiento.¡MÚSICA, ARTE, DANZA! EXPLOSIÓN DE ALEGRÍA, LUZ, COLOR Y EMOCION.

GALICIA: dulzura, misterio y poes'a... NOSTALGIA. Cuna de eternas, evocadoras brumas... BELLEZA, SUSPIROS. Amor, alma y corazón. Huella ardiente, de profundo sueño.ARMONÍA, EXPLOSIÓN. Brumas de plata, soles de oro, luna meiga, ansiosa aurora: nube envolvente. HURACÁN, ocaso sin sentido EXTRAÑA ALEGRÍA. ¡EMOCIÓN! Mar, viento..., furia encendida. Mente armoniosa; belleza ideal.

GALICIA: paraíso, sudor, hechizo.ÁLOCURA... ARTE... CREACIÓN...!

A miña aldea

Son dunha aldea chantadana aba da Coboluda,ladeira e asombradado outono á primavera.Todo ó redor castiñeirose silvas, uces e xestas,prados, carrozos, rueiros,camiños e corredoirasque eu tanto, tanto quero.

Ana Beatriz Rodríguez

Campos de Galicia

¿Dónde están tus pobladorescampos de la Galicia mía?Que voy llamando a sus puertasy me contesta el silencioque asoma por las rendijashoradadas por los vientos.Y los pájaros me cuentanque hace tiempo, mucho tiempo,en todos estos lugareshasta la boca del truenose elevaron los lamentosde tantos adioses, ¡tantos!

V. Touzón