Nido 2

24
LAP NT´UI DE GA HÑAKI. 18 NIDOS DE LENGUA.

Transcript of Nido 2

Page 1: Nido 2

18

NT´UI DE GA HÑAKI.

LAP

NIDOS DE LENGUA.

Page 2: Nido 2

1

SUBSECRETARIA DE EDUCACIÓN MEDIA SUPERIOR Y SUPERIOR

DIRECCIÓN GENERAL DE FORMACIÓN Y SUPERACIÓN DOCENTEDEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN NORMAL

ESCUELA NORMAL ‘‘VALLE DEL MEZQUITAL’’ CLAVE C.T 13DNL0003F

LIC. PRIMARIA INTERCULTURAL BILINGÜE.

CURSO: TALLER DE HÑÄHÑU.

INTEGRANTES:

JESSICA CANO VAQUERO.ESTEBAN DAMIÁN.

RAFAEL PENCA.DEYADIRA ZÚÑIGA.

PROFESOR: ADÁN LORA QUEZADA.

4° SEMESTRE

YA BEFI (ÍNDICE)

‘‘NIDOS DE LENGUA”

Page 3: Nido 2

2

H´EMI

Ya mudi noya……………………………………………………..3Introducción………………………………………………………4¿Te b´e a nuna b´efi?..................................................5¿Qué es este trabajo?................................................6YA KÄ’TSI DE RA GANADA………………………………….7PLANTAR UNA GRANADA…………………………………..8YA THAXA XÄT´A………………………………………………9NOPALES ASADOS…………………………………………….10YA MFO T´OXGU DE GA ZANTHE…………………………11PORTA CELULAR DE IXTLE………………………………..12YA MANT`A XAT`A NE YA MANXA THAXI….………….13NOPALES REVUELTOS Y ELOTES ASADOS………….14Te da pähe……………………………………………………..…15Conclusiones…………………………………………………….16To´o manga nuya noya (Bibliografía) .………………….17Ra ya ko´i (Anexos)……………………………………………18

Ya mudi noya.

Page 4: Nido 2

3

Ngea da pädihe ge ko nuna befi ha di yohe ko ma hñakihe njabu da yopa hoke ma

muntsihe pa sta mpefi con ma hñaki, di pahe ge ra ya inmi ne pe ko nuhu ha mi ne

bithoki ya befi ne bi hoy sta yopa hoke.

Ko ra nfaste ra xahnate, bi thoki nu ya nt´o hñaki pa sta tsahe ga yo ko ma mudi

hñkihe nuya pa ga padihe ma na xa hño ne inga doma ra t´aha, hange bi nja de ga

yo hñaki.

Ya befi bi thoki nsa bi ña de ga hñahñu de nsa na hñaki nge pa sta pahe ra ya

noya, mutho bi xike ge sta yofohe Nubia de ga yo hñaki hange bi b´eni nuna befi.

Nuna da hokhe pa ga handhe hanga tsa ga faste ko ra bai ma hñakihe, njabu nubu

sta nxahnate tsa ga faste ko ya notsi .

Ma handihe bia nuya befi bi thoki ko ma hñakihe habu da pahe madi na zi yoho ma

noya.

Introducción.

Page 5: Nido 2

4

Nos percatamos que el nido de lengua sin duda alguna es una forma muy

significativa de trabajar con la revitalización de las lenguas, por lo que volvimos a

retomar esta estrategia, claro que no todos estuvieron conformes, pero con

quienes les importo realizamos el trabajo y aprendimos mucho.

Con la coordinación del docente, se realizaron los nidos de lengua, esto en

beneficio de un aprendizaje más práctico y fuera de lo monótono.

Las actividades desarrolladas fluyeron de forma monolingüe, eso es en hñähñu, ya

en la práctica de los escritos fueron, como pueden notar, en forma bilingüe.

Considerar a estas actividades en pro de un modelo para recuperar y preservar las

lenguas indígenas, supone un compromiso más grande, no solo como docentes,

sino como integrantes de una cultura con una identidad totalmente original.

A continuación se desglosan las actividades desarrolladas, en donde el contacto

directo con la lengua fue de gran importancia, y claro, una que otra palabra fue

almacenada en nuestro cerebro

¿Te b´e a nuna b´efi?

Page 6: Nido 2

5

Na befi honi da uti un ya “Nt´ui de ga hñaki”. Peni de n ara befi bi thoki n ara

xahnate ra thuhu Lois Meyer ne ra Benjamín Maldonado ge mi honi nara nfaste ko

ya hñaki ra mengu Oaxaca.

Ha ndunthi ya hnini xa thoki nuna befi de ga nfaste de ra hñaki.

Honi na ra mfeni de un ma baihe ne de ra te ma hñakihe ma yohni hara tuka hnini

habu mi yo mi bedi ya hñaki ko ya nana.

Bu ga ñahe de ya nt´ui de ga hñaki ngea di yohe ha nara hnini habu ya ingi ñ

anura mudi hñaki ma na di hneki ko ya bäsjai.

Na ra nfaste pa ra te ma hñakihe mutho da ehe de ra b´ai de un to pädi un ra hñaki

ne nuya befi mutho da hyoki ya jai de ya hnini.

Nubu, na ra nt´ui de ga hñaki nara muntshi habu tsa gi mpefi ko un ri hñaki ne

nuyu ya befi gi hoki ra mengu de ya mudi hnini.

¿Qué es este trabajo?

Page 7: Nido 2

6

Es una forma de presentar las actividades denominadas “Nidos de lengua”. Dentro

del experimento del nido de la lengua que la educadora y lingüista Lois Meyer y

Benjamín Maldonado han impulsado como un modelo para recuperar y preservar

las lenguas indígenas de Oaxaca.

Se toman como ejemplo en muchos lugares en los que se trabaja en revitalización

de la lengua.

Recupera la conciencia de mantener la cultura y preservar la lengua, en especial

en las comunidades donde se ha perdido o se está erosionando su uso por parte

de las madres.

Cuando hablamos de revitalizar una lengua, estamos en una situación donde la

lengua ha perdido espacios y empieza a usarse cada vez menos, incluso ya no es

la lengua materna de las generaciones jóvenes.

El empujón para la revitalización de las lenguas debe venir de los propios

indígenas y el control inicial de los nidos lingüísticos debe ser llevado a cabo por la

comunidad.

Por lo tanto, un nido de lengua es un nicho en donde se encuentra una interacción

directa con la lengua materna, esto a partir de actividades que los pueblos

originarios realizan cotidianamente.

Page 8: Nido 2

7

YA KÄ’TSI DE RA GANADA.

Pa sta kä’tsihe ma ndapo mutho ga hahe ra bai, na ra pico ne ra pala. Da ho’ñe

habu mi ja ra jai ne into sta thogi pa inda du.

Mi t’ena ge pa xa da te ne da unga ra nda ne da po’ti ra yoho ra zäna.

Ha ra ya hnini ma ge ya behña ingi za da po´ti ngea inga tee. Da hoke na ra otsi ne

bi thai ya jai ne bi tu’ta ya t’aa (granada).

Nu ya jai bi thaki bi yapa pengi pa xa gomi ya bai ma ndapohe.

Bi xit´i ya dehe ne bi xihke ge sta Hande pa ge na hmiki ra sema sta xitahe ra

dehe.

Bi xihke nehe ge da thogi na jeya bu da kä’tsi xa hño pa da unga ra nda.

Xahma ha ngea x ara nkuhi ne da za ga tsihe.

Page 9: Nido 2

8

PLANTAR UNA GRANADA.Para poder plantar una granada, primero trajimos las matas, un pico y también una

pala.

Buscamos un lugar en donde la tierra se vea un poco más suelta y en donde no

pasara la gente para que no la pisaran y esta no se muriera, antes decían que ara

que una granada diera fruto era necesario esperar un año y era necesario

plantarlas en el mes de febrero, en las comunidades suele decirse que las mujeres

no pueden plantar árboles frutales pues este no crecería.

Posteriormente hicimos un oyó sacamos la tierra y colocamos la granada, la tierra

que habíamos sacado la volvimos a colocar para tapar las raíces de nuestra

granada colocamos un poco de agua y volvimos a hacer lo mismo puesto que

plantamos dos, les echamos agua y nos dijeron que nos organizáramos para

regarla una vez a la semana y que no perdiera su humedad también nos

comentaron que si la cuidábamos bien en un año ya estaríamos comiendo

granada, ojala en un año ya estemos degustando de esos frutos puesto que son

deliciosos.

Page 10: Nido 2

9

YA THAXA XÄT´A.

Da mudihe ko ra tsoge de ya tsibi, njabu xa tutsi ra doyo.

Bi tha ya xät´a ne da hakui´he ya mini. Nubu ya xa ntäxi da huxe hara doyo pa xa

da.

Bi tutsi ya ñi, ya axi nehe pa xa thaxi. Ma na ma ntsitsi mi heni ya denxi haya xi

xeni.

Nubu bi da ya xät´a bi thaki de ra doyo ne bi byeki. Ha ra mada bi njuni ya ñi, ya

axi ne bi xipi na bena ra dehe ne ya u.

Ne pub i thuxa ya xat´a bi ani k ora ntatsi, mi be ra dehe ne bi xiti. Ko na ra tuki ya

juni bi thoki ya hme pa sta ñunihe.

Bi thogi de ga ñi pe xa mra nkui.

Page 11: Nido 2

10

NOPALES ASADOS.Comenzamos prendiendo una lumbre y colocando un comal, posteriormente le

quitamos las espinas a los nopales, una vez limpios los colocamos en el comal

para que fueran asados, no se cortan se colocan enteros, colocamos también

chiles, ajo para que se cosieran.

Otros de mis compañeros corto cubitos de cebolla, una vez que los nopales

estuviesen asados y cosidos, se sacan del comal y se cortan en pequeños

rectángulos.

En el molcajete se colocan los chiles asados, el ajo, y se le coloca un poco de sal

y agua, molemos todo y agregamos los nopales en cuadritos asados, revolvemos

muy bien y colocamos un poco de agua si le falta.

Para las tortillas tomamos un poco de masa y las vamos oprimiendo con las

manos, le vamos dando forma circulas y las vamos colocando en el comal para

que se cosan. Una vez cosidas las vamos volteando para que no se quemen y las

vamos sacando del comal para que estén cosidas.

Nos pasmos de un poco de chile pero aun así estaba muy rico.

Page 12: Nido 2

11

YA MFO T’OXGU DE GA ZANTHE.

Ya mi tha ya n’thai de ga zanthe ne ya yofri. Da mihe nara yofri ne da hoke na ra

ntha’ti

Nepu di hoki nara bahni pa gi jut’i pe inga ndunthi pa da thogi ma ra njabu. Gi ote

yomo ne goho bäni nepu gi pengi njabu de ga ñei ne de ga ngahä.

Xa hñei ngea xa ne gi pode ne gi jut´ xa hño. Bi ugi ma zaha ngea insta hoki he, xa

mebu da huahe ngea mi tsoki ne mutho ga yo pa hokihe.

Nubu bi uadi pa ra gu bi tsoki na ra ntha´ti xa ma ne bi mihi ko ra nthegui ko ya

yofri.

Ma hoto pe xa ra hñei ga hoke, ma ntsi bi ho ngea tsa ga hoke ya fox ayee ko nua

da pahe, inga ze´ha ya mfo t´oxgu de ga zanthe.

Page 13: Nido 2

12

PORTA CELULAR DE IXTLE.

Para esta actividad comenzamos tomando el lazo de ixtle con un gancho después

tomamos otro gancho he hicimos un pequeño nudo, después de hacer una

pequeña vuelta tuvimos que jalar el ixtle hacia dentro lo jalamos bien pero no tan

apretado puesto que si no daría paso a las demás vueltas ,se tiene que hacer 24

vueltas o tipos nudos posteriormente regresas y así le vas dando vueltas a una

pequeña trenza que va saliendo de izquierda a derecha y viceversa es complicado

puesto que necesitas jalarlo bien necesitas apretarlo pero no tanto.

Nos dolieron muestras manos puesto que no estamos acostumbrados hacer esto

tardamos en terminar por que nos equivocamos mucho en los nudos teníamos que

empezar de nuevo así para terminar tuvimos que hacer su alzadera la alzadera ya

es más fácil puesto que esta es una sola trenza de varias vueltas en el nudo estas

a partir del gancho y del ixtle.

Esta artesanía está un poco complicada pero muy buena ante la vista mis

compañeros les gusto he inclusive trataremos de hacer pulseras a la próxima vez

con la misma trenza que se hace para esta artesanía.

Page 14: Nido 2

13

YA MANT`A XAT`A NE YA MANXA THAXI.

Bi tha ya xat`a ne na ra ntsitsi bi eki ko ya jua`i ra ya zi xeni pa da hutsi na ra

tsoye.

Nepu bi thutsi ya dehe ko na ra tuki ya u. ko ya za bi tsoge ya tsibi ne bi thu tsi ya

tsoye.

Nubù ya bi da, gi haki ne gi tsopu da buda ra dehe. Ha ya tsibi bi hutsi na ra doyò

ko ya ñi ya axi ga dodimaxi, ne bi thaxi, nubi bi da bi thaki.

Ha na ra mada ko na ra tuki ya u bi thanti ya axi, ya ñi ne ga dodimaxi ne na ra

tuki ya dehe.

Bi thutsi ya xat`a ha ya nada ne bi ani. Nepu, ko n ara tuki ya juni bi thoki ya hme

pa sta ñunihe.

Un ya manxa za bi thutsi getho ra tsibi pa xa thaxi, himbi thaki gatho ya xi ngea

buina xa zati.

Na ra nkuhi pant`a xat`a nu`a da tsihe.

Page 15: Nido 2

14

NOPALES REVUELTOS.En esta ocasión una de nuestras compañeras trajo nopales, otro más los corto

con un cuchillo en pequeños trozos para ponerlos a hervir en la olla,

posteriormente colocaron agua con un poco de sal. Prendimos la lumbre y

colocamos entonces la olla con los nopales y agua para que hirvieran. Después

que se allá cosido los nopales los quitamos y escurrimos el agua.

En la lumbre pusimos el comal con chiles, ajos y jitomates, los cosimos y

esperamos, posteriormente los quitamos, y los colocamos en el molcajete. Ya en

el molcajete colocamos sal y agua, se molió, le agregaron los pequeños trozos de

nopal.

Los elotes solamente los colocamos a orillas de las brasas para que se fueran

asando, no les quitamos todas las hojas porque si lo hacíamos se quemarían.

Otro compañero estaba cortando un poco de cebolla, entonces cuando se terminó

de picar la cebolla, juntamos todo en el molcajete y se revolvió, así hicimos un

delicioso platillo denominado nopales revueltos del cual degustamos.

Page 16: Nido 2

15

Te da pähe.

Di benihe ge nu ra mpefi con ya nt´o hñaki . xa bi nfaste pa sta yohe ha na ra

muntsi habu da mpefihe ko ma mudi hñaki di pähe bia ge tsa ga hoke nuna befi ha

ma ngunt´udi habu maga mahe de ga xahnate.

Nuna nfudi de ya mudi hñaki bi umbi kada ma ntsitsi na ra befi, ra befi ge ne da

pädi tengu ra hyoni de un ma ba´ihe ha na ra ndanga hnini ne hanga ma hñaki uni

nara hmi hi´ñabu gi tsudi.

Ya befi bi thoki para nfaste ya mudi hñaki bi uni nara hoga mfeni pa nu´u inmi pädi

tenu ra hyoni, gatho bi nfaste ne da tsahe da pädihe ra ya noya insta odehe.

Na ra ntuti de nuna faste pa ya mudi hñaki ge da hohe ngea da tsahe da hande ne

da tsahe da thani njabu di pähe ge ha di yo di pädi ma na ge bu sta koihe mbo de

ha ra ngunt´udi.

Page 17: Nido 2

16

CONCLUSIONES.

Sin duda alguna, la utilización de los nidos de lengua fueron de gran ayuda para

estar en contacto directo con una estrategia que podríamos aplicar en un futuro

para con nuestra práctica docente.

Comenzar con la revitalización de las lenguas significa que cada integrante debe

conocer y comprender la importancia de estar inmersos en una diversidad que nos

brinda una identidad única.

Las actividades desarrolladas dieron paso a esa sensibilización que a algunos

requería, estuvimos inmersos en actividades en donde se participó y claro,

pudimos acaparar palabras en lengua materna que no conocíamos.

Es una forma de trabajar la parte de la revitalización de forma lúdica y, a nuestro

parecer, de una forma en la que acaparamos más significado que estando

encerrados en el aula.

Page 18: Nido 2

17

To´o manga nuya noya.

Chomsky, Noam, 2005, “El socialismo de Estado y el capitalismo de Estado”, en La Jornada, 11 de julio, México.

Meyer, Lois y Fernando Soberanes Bojórquez, 2009, El nido de la lengua, orientación para sus guías, Colegio Superior para la Educación Integral Intercultural de Oaxaca, México.

Salomón Nahmad. 2010. Nido de lengua, un diálogo sobre educación indígena intercultural entre Chomsky, antropólogos y educadores.

BIBLIOGRAFÍA.

Chomsky, Noam, 2005, “El socialismo de Estado y el capitalismo de Estado”, en La Jornada, 11 de julio, México.

Meyer, Lois y Fernando Soberanes Bojórquez, 2009, El nido de la lengua, orientación para sus guías, Colegio Superior para la Educación Integral Intercultural de Oaxaca, México.

Salomón Nahmad. 2010. Nido de lengua, un diálogo sobre educación indígena intercultural entre Chomsky, antropólogos y educadores.

Page 19: Nido 2

18

Ra ya ko´i (Anexos)